De professional aan het woord

De professional aan het woord Een uitgave ter inspiratie en informatie over kwaliteit in ontwikkeling binnen de IRIS-scholen. Medewerkers aan het woord over verschillende vormen van opleiden en ontwikkelen, zoals teamontwikkeling, schoolontwikkeling, leren in het vak, collegiale consultatie, individueel leren en IRIS-breed netwerken. juni 2015, nummer 5

Evert-Jan Oppelaar: Onderwijs Pionier 2015 Evert-Jan Oppelaar, docent op het HVC, is winnaar geworden van de jaarlijkse Onderwijs Pioniers trofee. Hij heeft deze prijs gewonnen als projectleider van ‘De docent als architect’, een onderdeel van het HVC-project duurzame didactiek.

architect’ speelt dus een belangrijke rol in de schoolontwikkeling van het HVC. Het juryrapport gaat echter nog een stapje verder. Het rapport geeft namelijk aan dat ‘De docent als architect’ van betekenis is voor de ontwikkeling van de onderwijssector

De docent als architect

als geheel. Het idee dat niet de methode, maar de docent

Samen met Romano de

verantwoordelijk hoort te zijn voor wat en hoe de leerling

Bock, Jorick Bol, Jeroen

leert, wordt door de jury gezien als één van de belangrijkste

Jolles, Krista Harte en

opdrachten voor het onderwijs van vandaag.

Esther Jonker heeft Evert-Jan gewerkt aan het

Jos Bart, rector HVC: “Ik wil alle docent-architecten, maar

ontwikkelen en arrangeren

Evert-Jan in het bijzonder, van harte feliciteren met deze

van eigen leermateriaal in

bijzondere prijs. Deze prijs is een bevestiging van het feit dat

een leerplan volgens het

wij als school de goede weg zijn ingeslagen en dat is iets om

spinnenwebmodel van SLO.

trots op te zijn!”

De gedachte daarachter was dat, om duurzame didactiek optimaal toe te kunnen passen, docenten de ruimte moeten ontdekken in hun eigen curriculum om van de bestaande paden af te kunnen wijken. Leerlab De ervaringen die met dit project zijn opgedaan en de inzet van de vakleerplannen hebben er vervolgens toe geleid dat het HVC een aanvraag voor deelname aan een Leerlab heeft ingediend. Ook deze is inmiddels toegekend. ‘De docent als Afbeelding: spinnenwebmodel SLO

De Onderwijs Pionierstrofee wordt jaarlijks uitgereikt en helpt ruimte te creëren voor ambitieuze leraren door middel van begeleiding, budget, een netwerk en een podium. Onderwijs Pioniers is een programma van de Onderwijscoöperatie en Kennisland en wordt mede mogelijk gemaakt door het Arbeidsmarktplatform Primair Onderwijs, VOION en SOM. www.onderwijspioniers.nl

Met elkaar, leren van elkaar Fer Bak, mentor en docent LO op het Kaj Munk College, neemt deel aan de IRIS Opleiding Leiderschap De Kweekvijver. Een verplicht onderdeel van deze opleiding is de praktijkopdracht in de eigen school. In overleg met zijn teamleider is Fer aan de slag gegaan met het onderwerp collegiale consultatie. ‘Project Bak’

Toegevoegde waarde

Door zijn eigen

Fer: “Voor de zomervakantie gaan we eerst in de groep

ervaringen ziet Fer

bespreken wat we zelf hebben geleerd van de lesbezoeken.

lesbezoeken als een effectieve en efficiënte manier om

Vervolgens gaan we kijken hoe we dit het beste kunnen

het eigen functioneren te verbeteren. De keuze voor het

terugkoppelen naar de betrokken teams en eventueel naar

onderwerp van zijn praktijkopdracht was dan ook een voor

de rest van de school. Deze terugkoppeling is belangrijk,

de hand liggende: ‘Collegiale consultatie en hoe geef je

omdat iedereen dan met ons mee kan leren en andere

dat vorm in de school’. Voor dit project, dat al snel de

teams ons voorbeeld wellicht zullen volgen. We hopen met

naam ‘Project Bak’ kreeg, heeft Fer bij een aantal teams

dit kleine project te kunnen laten zien dat collegiale consul-

het verzoek neergelegd wie er als docent deel zou willen

tatie op een hele veilige manier mogelijk is. Dat het een vrij

nemen. Er werd een groep geformeerd van acht docenten

gemakkelijke stap is die je zelf kunt zetten binnen je eigen

uit drie teams (docenten van verschillende vakken en in

team om je eigen functioneren te verbeteren en dat het je

verschillende fasen van hun carrière).

in elke fase van je carrière veel kan brengen. Wellicht kunnen we volgend jaar een stap verder gaan door bijvoor-

Lesbezoeken

beeld docenten met dezelfde onderzoeksvraag aan elkaar

Met de projectgroep is in een aantal korte sessies besproken

te koppelen om echt gericht samen te leren in de school.

in hoeverre collegiale consultatie nu al plaatsvindt en wat

Ik ben ervan overtuigd dat ‘met elkaar, leren van elkaar’ je

daarvan de opbrengst is. Verder is gediscussieerd over veilig-

persoonlijke ontwikkeling versnelt. Je echte leervraag komt

heid, jezelf kwetsbaar durven opstellen en op een positieve

gemakkelijker naar boven. En als blijkt dat je er deskundige

manier omgaan met het beoordeelaspect. Vervolgens heeft

hulp bij nodig hebt, dan kun je daar gericht aan werken.’

de groep afgesproken om het gewoon eens te proberen. Twee of drie keer bij elkaar kijken in de les met als taak: observeer om er zelf van te leren en bedenk van tevoren waar je je aandacht op wilt richten (hanteren orde, om-

Bootcamp Onderwijsdag 2015

gaan met specifieke groep leerlingen, nieuwe ideeën voor lesstof opdoen, etc.). Het organiseren van de lesbezoeken zelf leek in eerste instantie lastig, maar de groep had al snel een schema van lesbezoeken rond. Tussenuren blijken het aangewezen moment hiervoor te zijn.

“Ik ben ervan overtuigd dat ‘met elkaar, leren van elkaar’ je persoonlijke ontwikkeling versnelt.” Gezamenlijk doel Fer leidt het project bij het Kaj Munk College met de focus op wat hij leert binnen de Kweekvijveropleiding. Belangrijk is dat de leden van de projectgroep intrinsiek gemotiveerd zijn en blijven en een gezamenlijk doel hebben, waarbij zij zelf ook een zekere urgentie voelen. Fer zorgt voor de randvoorwaarden: goede sfeer, bewaken van de voortgang en het creëren van een setting om open met elkaar het gesprek aan te gaan. Bij een onderwerp als deze is het

Voor de echte diehards: lentestorm met windkracht 9!

gevoel van veiligheid belangrijk en is een hechte band in de groep essentieel. Verder is van belang: het geven van

Beweeglijke leerlingen vinden het fijn om fysiek bezig te

verantwoordelijkheid aan de groep, het laten nadenken

zijn, zodat ze zich daarna beter kunnen concentreren op

over het project en de te nemen stappen om deze dan ook

hun leerwerk. Hetzelfde geldt voor docenten. Lichamelijk-

vervolgens zelf te zetten.

kinetische docenten bewegen graag, zoeken de uitdaging

Schoolse vaardigheden: de basis van leren

kelen van andere vaardigheden,

Tijdens de IRIS Onderwijsdag 2015 verzorgde Inge Verstraete van Edu-support een workshop over de basis van leren: schoolse vaardigheden. De workshop werd bijgewoond door zo’n 60 medewerkers van de IRIS-scholen.

op je beurt wachten, onaardige

zoals zelfinzicht, efficiënte plannen maken en het adequaat uitvoeren ervan. Het gaat hier dan over vaardigheden zoals: gedachten voor je houden, nadenken voor je iets doet, doorzetten ondanks afleiding, iets wat je niet leuk vindt toch doen, etc. Pas als deze vaardig-

Wat zijn schoolse vaardigheden?

Inge Verstraete

Onderzoek wijst uit dat goed ontwikkelde zelfregulatie en

een leerling het eigen leergedrag sturen, plannen, moni-

metacognitie (denken over denken: taakanalyse, voorkennis-

toren, controleren en evalueren. Ondersteunend hierbij

activatie, doelen stellen, plannen) betere voorspellers zijn van

kunnen zijn een denkplan, reflectie (leerbevorderende taak

leerprestaties dan intelligentie. Deze vaardigheden vormen

of procesgerichte feedback), foutenanalyse, aanleren van

de basis voor leren en noemen we in de wandelgangen ook

leerstrategieën en het bespreken van emoties gekoppeld

wel schoolse vaardigheden. Hoe kunnen docenten schoolse

aan het leren (weerstand, angst, perfectionisme). Belangrijk

vaardigheden van de leerling versterken en effectief leer-

is reëel te leren plannen, van ‘wat’ naar ‘hoe’ helpen, uit te

gedrag ondersteunen? Hoe zorgen zij ervoor dat leerlingen

dagen en het onderhandelen over uitstel niet te faciliteren.

heden onder controle zijn kan

maximaal gebruik kunnen maken van hun capaciteiten en talenten? Wat werkt in het kader van leren? Antwoorden op

Tips

deze vragen en praktische leertips kwamen uitgebreid aan

Tijdens de workshop werden de deelnemers gevraagd om

bod in de workshop van Verstraete, die ook als consulent

na te denken hoe dit leergedrag bevorderd kan worden. Als

Passend Onderwijs werkzaam is in Zuid-Kennemerland.

tips kwamen naar voren: ondersteun zelfregulatie, bouw een goede relatie op met je leerling, voeg bij toetsen ook

Eigen leergedrag

reflectievragen toe. Nieuwsgierig naar alle 21 tips? Mail dan

Zonder impulscontrole is er geen ruimte voor het ontwik-

naar Rita Groeskamp, [email protected].

Aan de slag op het ECL Het ECL volgt Inge Verstraete, met haar ideeën over wat werkelijk belangrijk is om tot leren te komen, al langere tijd. Het komende schooljaar willen ze van haar kennis gebruik maken om een leerlijn voor schoolse vaardigheden te ontwikkelen. “We hebben een projectplan geschreven ten behoeve van het samenwerkingsverband vo ZuidKennemerland. We hopen dat het samenwerkingsverband dit professionaliseringstraject wil faciliteren.” Behalve het verder professionaliseren van hun mentoren en het inzetten van de leerlijn hoopt het ECL met dit project uiteindelijk het aantal afglijdende leerlingen van vwo/havo te verminderen. De wens is om Inge Verstraete in dit kader in te zetten als algemeen coach tijdens de mentorentrainingen. “Om een gezamenlijk referentiekader te hebben organiseren we komend jaar voor al onze docenten een scholingsdag over schoolse vaardigheden. Maar niet alleen op school willen we het gesprek over leren stimuleren, ook thuis. Het zal dan ook een van de onderwerpen zijn op om dit vervolgens om te zetten in nieuwe kennis over het

tijdens een ouderavond.”

leren van jongeren. Voor deze collega’s werd een bootcamp georganiseerd tijdens de Onderwijsdag 2015. Na afloop spat-

Corrie Cuperus, afdelingsleider en Patricia Krijgsman,

te de energie ervan af: klaar voor het middagprogramma!

zorgcoördinator op het ECL

Van PTA naar PTO Binnen de Haemstede-Barger Mavo is vorig jaar hard gewerkt aan de kwaliteit van het PTA (Programma van Toetsing en Afsluiting). Er zijn RTTI-trainingen gevolgd, bestaande toetsen werden kritisch tegen het licht gehouden en er zijn veel nieuwe toetsen gemaakt. Werken aan het Programma van Toetsing Onderbouw (PTO) is dan ook een logisch vervolg. Docenten Kim Huges en Marleen van Hoof zijn hiermee aan de slag gegaan voor hun vak biologie. Doorlopende leerlijn

Marleen van Hoof (docent bovenbouw) en Kim Huges

Een zichtbaar doorlopende leerlijn is van groot belang. Het

(docent onderbouw) vormen samen de sectie biologie

geeft structuur en duidelijkheid, zowel voor de leerling als

op de Haemstede-Barger Mavo. Een kleine vaksectie

voor de docent. Per thema zijn de verschillende onderwer-

dus, maar wel één vol energie. Ze zijn trots en tevreden

pen per leerjaar vastgelegd, waar vervolgens leerdoelen en

over de manier waarop zij met hun vak bezig zijn.

vaardigheden aan zijn gekoppeld. Deze worden op vaste momenten getoetst. Marleen en Kim hebben hiermee

eindexamens bekeken en de percentages bepaald van de

heel goed overzicht over wat zij met de leerlingen willen

verschillende vragen volgens de RTTI-methode (Reproductie,

bereiken in de vier jaar dat zij op school zitten.

toepassen in bekende situatie, toepassen in nieuwe situatie en inzicht). Hier heb ik mijn eigen examens op getoetst. Ver-

Extra uren biologie

volgens heb ik een overzicht gemaakt voor de leerjaren 2 en

Kim: “In klas 1 kennen we het vak Mens & Natuur. Het vak

3 om naar dat eindresultaat toe te kunnen werken. Je ziet

biologie ontbreekt. We misten dus eigenlijk de stof die

dan het aandeel ‘toepassen in nieuwe situaties’ in de jaren

normaliter in klas 1 behandeld wordt. Dat gemis merkten

toenemen. Met deze wetenschap hebben wij onze toetsen

we vooral in klas 3. Dit hebben we ondervangen door nu in

aangepast.” Het streven is dat van alle toetsen twee versies

klas 1 twee uur biologie in te bouwen tijdens het vak Mens

worden gemaakt. Voor de bovenbouw is dit aan het eind

& Natuur. Dit zijn uren waarin veel tijd wordt besteed aan

van het jaar gereed, voor de onderbouw zal dit komend jaar

onderzoeksvaardigheden en het leren vastleggen daarvan.”

worden opgepakt. “Al met al een flinke klus, maar we zijn

In de onderbouw worden leerlingen nog minder beoordeeld

echt gebrand op het behalen van goede eindexamenresul-

op het werken volgens de exacte regels en krijgen ze ruim

taten in ons vak. Tot nu toe ziet dat er goed uit!’

de tijd om zelf dingen te ontdekken. “Vooral het werken met de microscoop vinden ze erg interessant. Tijdens zo’n

Toekomst

les worden hier de meest verrassende dingen bestudeerd!

De volgende stap is om de resultaten van de toetsen verder

En als het mooi weer is gaan we lekker de natuur in om op

te analyseren en vervolgens met behulp van de toetsresul-

onderzoek uit te gaan.”

taten te gaan differentiëren. “Dat doen we nu op incidentele basis, omdat het analyseren van de resultaten van zoveel

Toetsen die staan als een huis

leerlingen te veel tijd vereist.” Ondertussen is er ook het

Marleen: “Van bovenbouwleerlingen zijn de lessen veel

streven om in de bovenbouw zo gevarieerd mogelijk les te

meer gericht op het behalen van doelen en uiteindelijk het

geven. Zo heeft Marleen voor het oefenen van examen-

behalen van het examen. Ik heb hiervoor een aantal centrale

vragen prachtige aansprekende filmpjes en presentaties gemaakt. “Deze staan inmiddels op het platform digitaal lesmateriaal van IRIS, zodat we hopelijk ook andere collega’s kunnen inspireren.”

“Het is leuk om in een proefwerk te lezen dat een leerling schrijft: ‘Zoals u in dat filmpje aangaf … ’ en dan het perfecte antwoord geeft. Dan is je missie geslaagd!”

Leiderschap in Het leren van morgen In oktober vorig jaar vond de eerste KiO Leiderschapsdag IRIS plaats. ‘Integraal leiderschap vanuit persoonlijk perspectief: wat betekent vertrouwen en verbinding voor jou?’ was toen het centrale thema. Op 17 april jl. heeft deze dag een vervolg gekregen en is dit thema verbonden aan de ontwikkelingen in het onderwijs: Hoe kan ons onderwijs er de komende jaren het beste uit gaan zien en wat betekent dit voor ons allemaal? Judith IJsseldijk, managementadviseur HR, over de tweede KiO Leiderschapsdag IRIS: Het boekje ‘Het leren van morgen’ vormde het vertrekpunt voor deze dag. We vroegen ons af of Het leren van morgen voor een ieder voldoende aanknopingspunten biedt om in de school, met het eigen team van medewerkers, een proces te organiseren om Het leren van morgen te laten leven in de school en het verder te concretiseren. Wat vraagt dit van je als schoolleider? Hoe ziet het leidinggeven er dan uit? In de ochtend hebben we ons laten inspireren door ons eigen toekomstbeeld van een schoolleider onder leiding van terugspeeltheater Troje. Aan de hand van onze antwoorden op vragen als Waar zijn we heel goed in? Wat kenmerkt onze waan van de dag? Wat typeert ons leiderschap? Wat zouden we echt niet meer moeten doen? Leren van morgen, welke dilemma’s zie je? zette Troje al improviserend een beeld neer van onszelf. We keken letterlijk in de spiegel. Daarna nam Saskia Helfensteijn van Kaats! ons mee in de wereld van de mindsets en de rol hiervan bij leiderschap, veranderprocessen en samenwerken. Diverse

Het middagprogramma stond niet vast. Op basis van de

bekende theorieën en instrumenten passeerden de revue,

wensen van de deelnemers is ter plekke een aantal work-

waaronder de kleuren van de Caluwé en de mindsettheorie

shops van start gegaan. Tevens was Jeroen van Grunsven

van Dweck. Dit laatste sloot mooi aan bij de inspiratiesessie

aanwezig, rector van het Picasso Lyceum in Zoetermeer.

‘Motivatie komt niet uit een potje’ tijdens de laatste onder-

Deze school werkt al een aantal jaren met gepersonaliseerd

wijsmiddag op het ECL.

leren. Jeroen is met ons in gesprek gegaan over wat zij in dit proces zoal tegen kwamen. De nieuwsgierigheid naar

Na dit theoretische blok zaten we met elkaar in een World

deze manier van werken is die middag zo geprikkeld,

café: in drie ronden gingen we steeds met andere collega’s

dat begin juni een groep schoolleiders en docenten op

in gesprek over de vraag Hoe ziet mijn leiderschap er in Het

bezoek is gegaan bij het Picasso Lyceum om te leren van

leren van morgen uit?

de ervaringen van docenten en leerlingen. Al met al een gevarieerde dag met genoeg stof tot nadenken.

Bloemlezing Uit de gesprekken over Hoe ziet mijn leiderschap er in Het leren van morgen uit?

Om ook na deze dag geïnspireerd te blijven

Steun bij autonomie, werkopvatting, ontwikkeling. Gesprek

is het boek Onderwijs-

over overtuigingen, initiatief, leerling is uitgangspunt:

helden uitgereikt. Een

manier van lesgeven mag de ontwikkeling van de leerling

boek vol interviews met

niet in de weg staan. Denken in mogelijkheden. Naast

bevlogen onderwijs-

elkaar staan. Zonder risico geen verandering, dus risico

mensen. Nieuwsgierig

durven nemen, lef, zoektocht, pas op voor verkramping.

naar de inhoud? Down-

Expeditieleider, geef ruimte aan de expeditie. Faciliteren

load gratis de digitale

van de ontmoeting. Leiderschap waarbij je de wereld naar

versie op www.onderwijs-

binnen haalt. Vallen-opstaan-doorgaan.

heldenboek.nl.

Subsidiemogelijkheden Lerarenbeurs - Bevoegde leraren kunnen een beurs aanvragen voor een bachelor- of masteropleiding (inclusief pre-master of schakeltraject). Meer informatie: www.ib-groep.nl/particulieren/leraar.

Vierslagleren - De regeling Vierslagleren is gerelateerd aan de Lerarenbeurs. Startende en ervaren leraren doen beiden een master en werken in duo’s. Per lerarenduo is € 16.500 beschikbaar als tegemoetkoming in de verletkosten van de ervaren leerkracht gedurende twee jaar. Deadline: 1 juli 2015. Meer informatie: www.voion.nl.

Tegemoetkoming leraren, ook voor zij-instromers - Studenten, zij-instromers of contractanten kunnen een tegemoetkoming leraren krijgen. Dit kan als zij een lerarenopleiding aan hbo of universiteit volgen en studiefinanciering niet meer mogelijk is (ook niet als lening bij DUO). De tegemoetkoming is een gift. Deadline: 31 augustus 2015. Meer informatie: www.ib-groep.nl/particulieren/leraar.

Promotiebeurs - Bevoegde leraren kunnen een beurs aanvragen voor een promotieonderzoek. Deadline: 1 september 2015. Meer informatie: www.nwo.nl/leraren.

Agenda augustus - oktober 2015 20 augustus

Stevig jaar starten voor talendocenten

www.aps.nl

3 september

Leergang Strategisch HRM in vo

www.vo-raad.nl

10 september

Nationaal congres ouderbetrokkenheid

www.onderwijsagenda.nl

10 september

Start IRIS Opleiding Leiderschap

www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl

16 september

Zwakke rekenaars vooruithelpen

www.aps.nl

17 september

Anti-pestcoördinator in het onderwijs

www.aps.nl

17 september

Expo School aan Zet in Utrecht

www.schoolaanzet.nl

22 september

Opleiding procesbegeleider lessen study

www.onderwijsagenda.nl

25 september

Training beeldcoaching

www.cps.nl

1 oktober

Meerdaagse Onderwijskundig leiderschap

www.cps.nl

1 oktober

Congres Onveilig gehecht

www.onderwijsagenda.nl

6 oktober

1e Onderwijsmiddag IRIS 2015-2016

www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl

7 oktober

Lerarencongres 2015

www.onderwijscooperatie.nl

Het leren van morgen ook digitaal beschikbaar via www.iris-cvo.nl Colofon

Netwerk O&O

Dit is een uitgave van IRIS Opleiden & Ontwikkelen

Het netwerk O&O coördineert, stimuleert, ondersteunt en faciliteert op het gebied van Opleiden en Ontwikkelen binnen de school en vormt een brug naar IRIS-brede samenwerking ter versterking.

Vragen en/of suggesties: Rita Groeskamp, coördinator Opleiden en Ontwikkelen IRIS - 023-5483800

Heb je vragen, opmerkingen of suggesties? Neem dan contact op met één van de

- [email protected]

netwerkcoördinatoren:

- www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl 0297-563192

Tekst: R. Groeskamp en J. IJsseldijk

(HVC) [email protected]

0252-661566

Eindredactie: I. Snep

(HBM) [email protected]

023-5282380

Vormgeving: Bommel tekst & creatie

Robert Claassen

(KMC) [email protected]

023-5616198

Oplage: 900 exemplaren

Luc Bessems

(ECL)

[email protected]

023-5319042

Druk: drukkerij Groen

Rita Groeskamp

(IRIS)

[email protected]

023-5483800

Met dank aan alle medewerkers

Marcel van den Busken

(THA)

Jan Simon Ronald Lam

[email protected]

van IRIS die aan dit nummer hebben Meer informatie: www.iris-opeiden-ontwikkelen.nl

meegewerkt.