De meerwaarde van ergotherapie bij depressieve ouderen in een zorginstelling

Hogeschool West – Vlaanderen Departement HIEPSO Studiegebied Gezondheidszorg OPLEIDING - ERGOTHERAPIE R. De Rudderlaan, 6 8500 Kortrijk

De meerwaarde van ergotherapie bij depressieve ouderen in een zorginstelling.

Scriptie aangeboden tot het

Onder begeleiding van

behalen van de titel van

Veronique Bostyn en

Bachelor in de ergotherapie.

Nathalie Seelde

Heleen Viaene juni 2007

Dankwoord… Mijn scriptie zou dezelfde niet zijn zonder de hulp van bepaalde mensen. Eerst en vooral wil ik Veronique Bostyn en Nathalie Seelde, mijn promotors vanuit mijn stageplaats, van harte bedanken voor hun steun, motivatie en adviezen, alsook voor het vele leeswerk. Daarnaast wil ik ook een grote bedanking uitbrengen aan Linda Nuyttens, mijn scriptiebegeleidster vanuit de opleiding, voor het grote enthousiasme waarmee zij mijn scriptie las en de steun en adviezen die zij mij gaf tijdens de uitwerking van mijn scriptie. Ik wil eveneens Moniek Froyman, ergotherapeute in het woon– en zorgcentrum St.Henricus (scriptiestageplaats) bedanken voor haar steun tijdens mijn zoektocht naar een goede benadering van de bewoners. Daarnaast wil ik ook Johan Vancoillie, psycholoog van de Kliniek St.-Jozef vzw, Centrum voor Psychiatrie en Psychotherapie te Pittem, bedanken voor het mogen deelnemen aan de informatiesessies rond depressie en het nalezen van de folder. Alsook het geriatrisch dagziekenhuis te Roeselare, met name de geheugenkliniek, voor het mogen meevolgen van de onderzoeken. Tenslotte wil ik mijn familie en vrienden bedanken: Mijn ma voor het vele lees– en verbeterwerk, het vele geduld en de morele ondersteuning. Olivier voor de vele uren die hij mij moest missen en de morele ondersteuning. Stefan voor de praktische en morele ondersteuning. Joke en haar moeder voor het helpen op punt zetten van mijn lay-out. Laurens, Sandy en Wim voor de morele ondersteuning. Heleen

Inhoudsopgave Dankwoord ................................................................................................................................. 3 Inleiding...................................................................................................................................... 8

Deel I: THEORIE..................................................................................................................... 9 1

Ergotherapie, omschrijving van de discipline en beroepsparadigma ............................... 10

1.1

Inleiding........................................................................................................................ 10

1.2

Wat beoogt ergotherapie?............................................................................................. 10

1.2.1 1.3

Woordverklaringen met betrekking tot de omschrijving..........................................10 Beroepsparadigma ........................................................................................................ 11

1.3.1

Mensen zijn van nature handelende wezens.............................................................11

1.3.2

Mensen kunnen verstoringen en beperkingen in hun handelen ervaren................... 12

1.3.3

Het handelen kan gebruikt worden als aangrijpingspunt tot verandering. ............... 12

1.3.4

De omgeving kan gebruikt worden als aangrijpingspunt voor verandering............. 12

1.4 2

Besluit........................................................................................................................... 13 Voorstelling van de doelgroep.......................................................................................... 14

2.1

Inleiding........................................................................................................................ 14

2.2

Ouderen in een zorginstelling....................................................................................... 14

2.3

Ouderen met een depressie ........................................................................................... 15

2.4

Ouderen met depressie opgenomen in een zorginstelling ............................................ 16

2.5

Cijfergegevens. ............................................................................................................. 16

2.6

Besluit........................................................................................................................... 18

3

Depressie: definitie en diagnose....................................................................................... 19

3.1

Inleiding........................................................................................................................ 19

3.2

Definitie en diagnose van een depressie ...................................................................... 19

3.2.1

Diagnosevorming ..................................................................................................... 20

3.2.2

Depressie, de juiste diagnose? ..................................................................................22

3.3 4

Besluit........................................................................................................................... 25 Indeling van depressies..................................................................................................... 26

4.1

Inleiding........................................................................................................................ 26

4.2

De primaire depressieve stemmingsstoornissen ...........................................................26

4.2.1

De unipolaire stoornis............................................................................................... 27

4.2.2

De bipolaire stoornis................................................................................................. 31

4.2.3

De dysthyme stoornis. .............................................................................................. 32

4.3

De secundaire depressieve stemmingsstoornis............................................................. 33

4.3.1

Depressieve stoornis door een lichamelijke aandoening..........................................33

4.3.2

Depressieve stoornis door een middel ...................................................................... 34

4.3.3

Depressieve stoornis door een rouwreactie .............................................................. 35

4.3.4

Depressieve stoornis door een andere verliessituatie ............................................... 36

4.3.5

Depressieve stoornis door een aanpassingsstoornis. ................................................ 37

4.4 5

Besluit........................................................................................................................... 37 Behandelmethoden ........................................................................................................... 38

5.1

Inleiding........................................................................................................................ 38

5.2

Biologische behandelingsvormen................................................................................. 38

5.2.1

Medicamenteuze behandeling ..................................................................................38

5.2.2

Sint – janskruid......................................................................................................... 39

5.2.3

Elektroconvulsietherapie ......................................................................................... 39

5.2.4

Lichttherapie............................................................................................................. 40

5.3

Psychologische benadering ......................................................................................... 41

5.3.1

Psychotherapie - psychoanalyse ............................................................................... 41

5.3.2

De cognitieve gedragstherapie.................................................................................. 41

5.4 6

Besluit........................................................................................................................... 41 Ergotherapie bij ouderen met een depressie in een zorginstelling. .................................. 42

6.1

Inleiding........................................................................................................................ 42

6.2

Rollen en taken van de ergotherapeut bij ouderen met een depressie in een zorginstelling ................................................................................................................ 42

6.3

Besluit........................................................................................................................... 44

DEEL II: PRAKTIJK ............................................................................................................ 45 1

Voorstelling van het zorgcentrum en situering van de ergotherapie in de dienst ............ 46

1.1

Inleiding........................................................................................................................ 46

1.2

Zorgcentrum ................................................................................................................. 46

1.2.1

Rusthuis .................................................................................................................... 46

1.2.2

Dagverzorgingscentrum............................................................................................ 47

1.2.3

Diensten en voorzieningen ....................................................................................... 47

1.2.4

Ergotherapie in het zorgcentrum .............................................................................. 48

2

Ondersteuning van het personeel...................................................................................... 50

2.1

Inleiding........................................................................................................................ 50

2.2

De geheugenkliniek ...................................................................................................... 50

2.3

Informatieavonden voor familie van ouderen met een depressie in de St.-Jozefskliniek .................................................................................................................................. 51

2.4

Tien tips voor beroepskrachten..................................................................................... 51

2.4.1

Voorstelling op de teamvergadering......................................................................... 51

2.4.2

Voorstelling aan de verpleegkundigen en verzorgenden.......................................... 52

2.5 3

Besluit........................................................................................................................... 54 Kennismaking met de bewoners....................................................................................... 55

3.1

Inleiding........................................................................................................................ 55

3.2

MS ................................................................................................................................ 55

3.2.1

Achtergrondinformatie ............................................................................................. 55

3.2.2

Kennismakingsfase................................................................................................... 56

3.3

DM................................................................................................................................ 57

3.3.1


3.3.2


3.4

DN ................................................................................................................................ 59

3.4.1


3.4.2


3.5

TJ .................................................................................................................................. 61

3.5.1


3.5.2


4

Verloop van de contacten met de bewoners. .................................................................... 63

4.1

Inleiding........................................................................................................................ 63

4.2

Bewoner SM .................................................................................................................64

4.2.1

Sociaal aspect ........................................................................................................... 64

4.2.2

Biologisch aspect...................................................................................................... 64

4.2.3

Psychologisch aspect ................................................................................................ 66

4.2.4

Besluit en overdracht ................................................................................................ 67

4.3

Bewoner DM ................................................................................................................ 69

4.3.1

Sociaal aspect. .......................................................................................................... 69

4.3.2

Biologische aspect. ................................................................................................... 70

4.3.3

Psychologisch aspect. ............................................................................................... 71

4.3.4


4.4

Bewoner DN .................................................................................................................73

4.4.1

Sociaal aspect. .......................................................................................................... 73

4.4.2

Biologische aspect. ................................................................................................... 75

4.4.3

Psychologisch aspect. ............................................................................................... 76

4.4.4


4.5

Bewoner TJ................................................................................................................... 78

4.5.1

Sociaal aspect ........................................................................................................... 78

4.5.2

Biologische aspect .................................................................................................... 79

4.5.3

Psychologisch aspect ................................................................................................ 80

4.5.4


Algemeen besluit ...................................................................................................................... 81

Bijlagen .................................................................................................................................. 82 Bijlage 1: Lijst met gebruikte tabellen ..................................................................................... 83 Bijlage 2: Beroepsactiviteiten................................................................................................... 84 Bijlage 2: Beroepsactiviteiten................................................................................................... 84 Bijlage 3: Geriatric Depression Scale....................................................................................... 89 Bijlage 4: Artikel: Depressie in zorginstellingen. Een moeilijke diagnose.............................. 92 Literatuurlijst ............................................................................................................................ 94

Inleiding Ik hou van het werken met ouderen en draag hen dan ook een warm hart toe. Maar niet alle ouderen zijn even gemakkelijk om mee om te gaan en te benaderen, niet alle ouderen zijn de ‘gezellige oma’s en opa’s’ zoals het beeld dat ik vroeger had. Veel ouderen hebben een hele geschiedenis achter de rug die hen maakt tot wie ze zijn. Het heeft me altijd geboeid om te zoeken naar de mens achter zijn masker. Daarom heb ik gekozen om mijn scriptie uit te werken rond ouderen met een depressie. Wat zit er achter die depressie en hoe kunnen wij de oudere, rekening houdend met zijn geschiedenis en depressieve toestand, zo benaderen dat hij/zij zich beter begrepen en ondersteund voelt? Tevens stellen wij als ergotherapeut (in opleiding) het handelen centraal. Bij ouderen met een depressie zien we dat zij ernstige problemen ervaren met het handelen en dat dit vaak haast nihil is. Dit handelen kunnen we opvatten als activiteiten binnen de zelfredzaamheid, productiviteit en ontspanning. Ze vallen vaak buiten ons activiteitenaanbod omwille van hun passiviteit of gebrek aan interesse en vragen vaak ook geen extra aandacht waardoor ze snel vergeten worden. Ouderen met een depressie worden vaak passief en vereenzamen. Het is niet mijn intentie om deze ouderen te behandelen en te genezen van hun depressie maar na te gaan hoe we als ergotherapeut deze personen kunnen benaderen met als doel hun handelen op gang te brengen (rekening houdend met hun interesses, mogelijkheden en beperkingen) en te vermijden dat ze vereenzamen. Kunnen wij deze bewoners opvangen en ondersteuning bieden? Naast deze vraag wil ik ook nagaan in hoeverre de omgeving (personen) invloed kan uitoefenen op ouderen met een depressie en hoe we hier als ergotherapeut een rol in kunnen spelen. Specifiek kan dus gesteld worden dat ik in het praktijkgedeelte van deze scriptie, ouderen met een depressie die verblijven in een zorginstelling wil benaderen, dit bekeken vanuit twee invalshoeken; de ouderen met een depressie zelf en hun directe omgeving. In het eerste deel, het theoretische, wil ik dieper ingaan op wat ergotherapie en depressie precies zijn. Het zijn twee termen die heel moeilijk te omschrijven zijn en waar meer achter zit dan dat men in eerste instantie zou denken.

8

Deel I: THEORIE

9

1 Ergotherapie, omschrijving beroepsparadigma

van

de

discipline

en

1.1 Inleiding Vooraleer ik me ga verdiepen in de vraag hoe een ergotherapeut een meerwaarde kan zijn voor een depressieve oudere in een zorginstelling wil ik eerst stilstaan bij het begrip ergotherapie. Wanneer mensen me vragen naar mijn studies merk ik dat de meesten niet weten wat ergotherapie inhoudt. De eerste dag van mijn opleiding kregen we een papier waarop ze ons vroegen wat ergotherapie voor ons precies is. Eerlijk gezegd, vond ik dit een moeilijke vraag, want hoe kan je zo concreet en volledig mogelijk uitleggen aan iemand wat ergotherapie is? Elke ergotherapeut en ergotherapeut in opleiding zal het anders uitleggen en de nadruk op andere aspecten leggen. Maar wat is de kern?

1.2 Wat beoogt ergotherapie? ‘De ergotherapeut is de paramedicus die mensen met fysieke, psychische en/of sociale dysfuncties begeleidt met oog op het bevorderen, terugwinnen, en/of in stand houden van het zo zelfstandig mogelijk functioneren in hun persoonlijk leef-, werken ontspanningssituatie, via concrete activiteiten daaraan ontleend en rekening houdend met hun draagkracht en de draaglast vanuit hun omgeving’1

1.2.1 Woordverklaringen met betrekking tot de omschrijving. Dysfuncties: Prisma woordenboek omschrijft ‘dys’2 als ‘…slecht’ en ‘functie’3 als ‘…werken…’. Wanneer we dit dus vertalen naar onze definitie gaat het om het ‘slecht werken’ van het fysieke (lichamelijke), psychische en het sociale aspect van de mens. Het werkt niet zoals het hoort. Activiteit: Een activiteit wordt uitgevoerd met oog op een bepaald doel en bestaat uit een reeks deelhandelingen. Deze handelingen kunnen gedurende een bepaalde periode of tijd gesteld worden, meestal in functie van de activiteit. (vb: tanden poetsen gebeurt meestal ’s morgens of ’s avonds en houdt bepaalde handelingen in zoals het dopje van de tandpasta losdraaien, tandpasta op de tandenborstel aanbrengen, het poetsen van de tanden,…). Omgeving: Deze omgeving kan zowel de materiële omgeving (huis, meubels, woonplaats, … ) omvatten als andere factoren, zoals andere individuen, situaties, enz. Het is het geheel van alle factoren die een invloed uitoefenen op het dagdagelijkse leven van de mens en die ervoor zorgen dat de mens is wie hij is. 1

Citaat van Nationale Raad voor Paramedische Beroepen in Power Point presentatie: Leen De Coninck, De ergotherapeut in Vlaanderen, slide 24 in www.ergotherapie.be 2

Prisma Woordenboek, 1996, Prisma Nederlands, Uitgeverij Het Spectrum, p. 103

3

Prisma Woordenboek, 1996, Prisma Nederlands, Uitgeverij Het Spectrum, p.123

10

Werksituatie: Een werksituatie kan gaan om het volgen van studies, verlenen van diensten, het maken van producten of andere activiteiten,… Men voert deze activiteiten uit om voor zichzelf te kunnen zorgen (vb: voedsel kunnen kopen), voor het eigen welzijn of voor dat van anderen (vb: je gezin onderhouden). Ontspanningssituatie: Hieronder verstaat men de activiteiten die mensen doen als ontspanning of voor hun welzijn.

1.3 Beroepsparadigma4 De 4 uitgangspunten van de ergotherapie: -

Mensen zijn van nature handelende wezens

-

Mensen kunnen verstoringen en beperkingen in hun handelen ervaren

-

Het handelen kan gebruikt worden als aangrijpingspunt tot verandering

-

De omgeving kan gebruikt worden als aangrijpingspunt voor verandering

Om deze uitgangspunten te verduidelijken licht ik deze graag even toe, gelinkt naar depressieve ouderen.

1.3.1 Mensen zijn van nature handelende wezens. Een individu wordt gekenmerkt door zijn handelen. Hij uit zich door te handelen en geeft betekenis aan zijn leven door te handelen. We zien bij baby’s al de nood aan handelen, hoe ze zich ontwikkelen en evolueren tot handelende wezens. Dit handelen kan zowel op gebied van zelfredzaamheid, productiviteit (arbeid) of ontspanning (vrije tijd) zijn. Het is belangrijk om een goed evenwicht te vinden tussen deze drie gebieden. Iemand die altijd maar werkt en geen tijd over heeft om zich te ontspannen of om voor zichzelf te zorgen zal dit op den duur bekopen. Anderzijds kunnen we ook stellen dat iemand die enkel en alleen maar dingen doet om te ontspannen eveneens geen goed evenwicht heeft. Binnen dit uitgangspunt is het belangrijk te begrijpen dat elk individu een rollenpatroon vervult. Een rol kan de positie zijn die iemand heeft ten opzichte van andere individuen (vb: de rol van vader, moeder, dochter, broer, baas, werknemer…), men kan het ook opvatten als de taken (beroep) die een bepaald iemand vervult binnen zijn dagdagelijkse activiteiten (vb: naaister, huisvrouw,…). Het is eigen aan de ergotherapie dat zij een holistische kijk heeft op cliënten: men probeert de mens te zien in zijn geheel. Hieronder kan men ook plaatsen dat het handelen gekleurd wordt door de cultuur. Deze cultuur kan je ruim zien en denken aan de verschillen tussen het westerse handelen en bijvoorbeeld het Afrikaanse. Je kan dit echter ook enger zien en denken aan de verschillen tussen gezinnen. Link naar ouderen met een depressie: Men hoort de omgeving van ouderen met een depressieve vaak zeggen: “vroeger was hij toch zo actief”. Net zoals de meeste ouderen waren deze mensen voor hun depressie gezonde handelende mensen. Ze hadden een eigen karakter dat gekenmerkt werd door hun handelen. Hierbij wil ik vermelden dat dit niet opgaat voor ouderen die door lichamelijke beperking een depressie krijgen. Bij hen geldt vaak net het omgekeerde; voor de lichamelijke beperking 4

Gebaseerd op volgend boek: Nederlandse Vereniging voor Ergotherapie, 1999, Beroepsprofiel ergotherapeut, Uitgeverij LEMMA Utrecht, p. 25 – 29.

11

waren zij psychisch gezonde mensen (zie 1.3.2 Mensen kunnen verstoringen en beperkingen in hun handelen ervaren en 4.3.1 De depressieve stoornis door een lichamelijke aandoening).

1.3.2 Mensen kunnen verstoringen en beperkingen in hun handelen ervaren. Dit kan gaan om een tijdelijke of blijvende beperking waardoor mensen niet meer in staat zijn gewenste (betekenisvolle) activiteiten te vervullen. Deze verstoring kan verscheidene aspecten inhouden. Enerzijds is het mogelijk dat een persoon omwille van lichamelijke problemen (vb: verlies van zicht, gehoor, het verlies van mobiliteit,…) een verstoring in het handelen ervaart. Anderzijds kan het zijn dat een andere factor het de persoon niet toelaat het handelen te stellen (vb: financieel tekort, gebrek aan kennis, beschikbaarheid van middelen, beschikbaarheid van ruimte,…). Het gaat dus niet enkel en alleen over lichamelijke en geestelijke beperkingen. Link naar ouderen met een depressie: Depressieve ouderen worden vaak passief. Ze hebben nergens meer zin in en zien het nut van activiteiten / handelingen niet meer in. Ze gaan minder handelingen stellen (zowel op vlak van zelfredzaamheid, productiviteit als vrije tijd). Of deze stoornis in het handelen het gevolg is van de depressie of er de oorzaak van is, is vaak niet duidelijk. Het is ook niet altijd zo dat ouderen met een depressie passief worden. Afhankelijk van de persoon en de soort depressie is het ook mogelijk dat men net hyperactief gaat reageren en veel meer activiteiten op zich neemt dan voordien, wat hen uiteindelijk ook niet ten goede komt (zie 4.2.2 bipolaire stoornis).

1.3.3 Het handelen kan gebruikt worden als aangrijpingspunt tot verandering. Wanneer je als ergotherapeut het handelen als therapeutisch middel wilt gebruiken is het noodzakelijk dat dit handelen iets betekent voor de cliënt. Men probeert de stoornis in het handelen dus te behandelen door te handelen. Hierbij is het belangrijk dat men gebruik maakt van de lichamelijke en geestelijke mogelijkheden die de cliënt bezit. Link naar ouderen met een depressie: Het is belangrijk dat men de oudere met een depressie holistisch benadert. Men moet zoveel mogelijk gegevens verzamelen over het handelen van de persoon vóór de depressie of voor de stoornis in het handelen (afhankelijk van wat de oorzaak is) binnen zijn context. Wanneer we als ergotherapeut een dergelijke problematiek willen aanpakken, zullen we tegen verscheidene problemen opbotsen. Een depressief iemand heeft over het algemeen niet veel zin om handelingen te stellen. Het zal ook moeilijk zijn om realistische betekenisvolle activiteiten te vinden voor een dergelijke problematiek. Hun belevingswereld is vaak zo negatief dat ze zelf aangeven nergens zin in te hebben. Hoe kan je dan als therapiemiddel een zinvolle activiteit voor de cliënt gebruiken? Het is duidelijk dat de behandeling multidisciplinair goed moet worden opgevolgd.

1.3.4 De omgeving kan gebruikt worden als aangrijpingspunt voor verandering. Het handelen van de mens staat meestal in verband met de fysieke en sociaal – culturele omgeving. Een stoornis in het handelen kan vaak ook gecompenseerd worden door een verandering of aanpassing in deze omgeving. Dit kan gaan om materiele aanpassingen zoals aangepast eetmateriaal. Het kan echter ook gaan om hulp van derden. Welke interventies men treft (gericht op de persoon of op de omgeving) hangt af van de wensen en noden van de cliënt, de draagkracht en draaglast van de omgeving en de mogelijkheden tot verandering.

12

Link naar ouderen met een depressie: De omgeving kan een grote steun betekenen voor ouderen. Wanneer deze zich begrijpend opstelt en consequent reageert op het gedrag dat de oudere stelt, kan dit voor de oudere een zekerheid zijn. Vele ouderen met een depressie (alsook volwassenen of kinderen met een depressie) raken in een vicieuze cirkel; door hun depressie raken ze vervreemd van hun omgeving waardoor ze nog meer depressief worden. Wanneer we de omgeving van de oudere nauw betrekken in de behandeling kunnen we dit voor een stuk wegwerken waardoor het voor de oudere zelf al een stuk draaglijker kan worden. Wanneer we het handelen niet als aangrijpingspunt voor verandering kunnen gebruiken kunnen we alvast de omgeving zo optimaal mogelijk maken. Zo kan de omgeving een steunpunt worden in plaats van een last. Wanneer een oudere de nodige hulpmiddelen heeft om zichzelf te beredderen en de omgeving op een gepaste manier reageert is er al een grote last weg wat de genezing of verbetering van de depressie alleen maar ten goede kan komen. Zie bijlage 1: beroepsactiviteiten, voor uit uitgebreide lijst van activiteiten en taken die een ergotherapeut op zich kan nemen.

1.4 Besluit Als ergotherapeut kunnen we verantwoordelijk zijn voor heel wat handelingen en activiteiten. En kunnen we stellen dat we het handelen van de mens centraal plaatsen. Algemeen gezien kunnen we stellen dat we als ergotherapeut zowel de oudere zelf (door het handelen) als zijn omgeving kunnen beïnvloeden. In de volgende hoofdstukken wordt er dieper ingegaan op de oudere met een depressie en het eigene aan depressies.

13

2

Voorstelling van de doelgroep

2.1 Inleiding Depressie is een algemeen gekende ziekte. Men spreekt vaak over depressie bij volwassenen en kinderen maar wat met het specifieke van depressie bij ouderen? Alhoewel depressie bij ouderen de meest voorkomende functionele psychiatrische aandoening blijkt te zijn, gaat er heel weinig aandacht naar deze doelgroep. De reden hiervoor kan onder andere zijn dat depressie bij ouderen moeilijker herkenbaar is. Omdat een depressie bij volwassenen niet volledig kan vergeleken worden met deze bij ouderen wil ik een beeld schetsen van de algemene en mogelijke levensloop van ouderen in een zorginstelling die te kampen hebben met depressies.

2.2 Ouderen in een zorginstelling Het is algemeen bekend dat de mens langer en langer gaat leven en dit met een toenemende kwaliteit van leven. De maatschappij heeft zich hieraan aangepast en er zijn tal van voorzieningen gericht op ouderen in hun eigen woonomgeving. Deze voorzieningen, gaande van een warme maaltijddienst, serviceflats, dienstencentra tot thuisverpleging, zorgen er voor dat de ouderen zolang mogelijk zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. Wanneer de oudere genoodzaakt is zijn huis te verlaten en dit in te ruilen voor een plaats in een zorginstelling wil dat vaak zeggen dat deze oudere niet meer in staat is voor zichzelf te zorgen met behulp van dergelijke diensten en met de hulp van de mantelzorg. Het is natuurlijk ook mogelijk dat de oudere de weg niet heeft gevonden naar deze externe diensten. Wanneer we dit vertalen naar de bevolking van zorginstellingen zien we dat zij meer en meer zorgbehoevend zijn. Hun graad van hulpbehoevendheid wordt gemeten met de Katz-schaal bij opname in een rusthuis. Geriatrisch profiel5 De meeste ouderen die opgenomen worden in een zorginstelling zijn geriatrische patiënten, doch niet allemaal. Ouderen die dezelfde leeftijd hebben kunnen onderling veel van elkaar verschillen. Zo is het mogelijk dat iemand van 80 jaar fysiek en mentaal beter zijn dan iemand van 60 jaar. Het is dus niet zo dat met het verouderen iedereen evenveel en evensnel achteruitgaat. -

Verminderde homeostase: De functionele mogelijkheden van het lichaam van de oudere verminderen. Meestal begint dit onopvallend omdat het lichaam eerst de reservecapaciteiten gebruikt die we anders enkel gebruiken bij uitzonderlijke prestaties. Wanneer deze reservecapaciteiten opgebruikt zijn, valt de verminderde homeostase wel op. Fysieke en psychische inspanningen worden moeilijker en vermoeiender.

-

Multiple, chronische pathologie: Kenmerkend is het bestaan van verscheidene ziekten of aandoeningen op het zelfde moment; vaak gaat het om chronische aandoeningen.

5

Gebaseerd op de cursus van lector Linda Nuyttens, module 9: ergotherapie en geriatrische problematiek, Hogeschool West-Vlaanderen, departement HIEPSO p. 1 - 3

14

-

Bedreigde validiteit: De multiple, chronische pathologie veroorzaakt vaak invaliditeit wat opnieuw de graad van zelfstandigheid kan beïnvloeden. Ook verlies van zicht en gehoor kan leiden tot invaliditeit.

-

Het risico van polyfarmacie: Wanneer er sprake is van een multiple, chronische pathologie en een bedreigde validiteit is het vanzelfsprekend dat men meer medicijnen moet innemen. Het risico voor neveneffecten is echter veel groter wanneer men meerdere medicijnen gaat innemen. Er kan ook sprake zijn van interactie tussen de verschillende geneesmiddelen. Ouderen die al een verminderde homeostase hebben, kunnen ook gevoeliger blijken voor bepaalde medicijnen. Bij rusthuisbewoners zien we vaak dat ze dagelijks een hele reeks medicijnen moeten innemen. Wel kunnen we vaststellen dat deze reeks al heel wat minder is dan bij ouderen die nog zelfstandig thuis verblijven.

-

Gewijzigde presentatie en verloop van pathologie: Het is moeilijker om bij hoogbejaarden een correcte diagnose te stellen; dat zal ook blijken bij het stellen van de diagnose depressie. Ouderen hebben vage symptomen en kunnen anders reageren op een ziekte dan jongvolwassenen. Door de moeilijke diagnosestelling worden ouderen vaak te laat behandeld waardoor de behandeling niet het gewenste effect haalt.

-

De somato – psycho – sociale verwevenheid: Bij geriatrische patiënten is er een grote interactie tussen geest en lichaam. Lichamelijke aandoeningen zullen ook vaker psychische gevolgen hebben. Psychiatrische ziektebeelden kunnen zich ook uiten als een lichamelijke aandoening. Zo kan depressie bijvoorbeeld ondervoeding veroorzaken.

2.3 Ouderen met een depressie Depressie is in onze maatschappij heel goed gekend. Jongeren en volwassenen met een depressie krijgen al snel erkenning voor hun ziekte. Bij ouderen ligt het echter anders. “Oude mensen vitten op alles en zijn nooit tevreden. Klagen is al wat ouderen nog kunnen en doen.” Dergelijk commentaar zal niemand vreemd in de oren klinken. De mensen vinden het niet vreemd dat ouderen zich vaak zo opstellen en men zoekt dan ook minder snel hulp voor ouderen die altijd maar negatief denken. “Het hoort bij het ouder worden.” Niets is minder waar! Net zoals bij jongeren en volwassenen verdienen ouderen een behandeling voor hun depressie. Het hoort helemaal niet bij het ouder worden. Het is dus ook niet zo dat ouderen een verhoogd risico hebben op depressie. Soms is zelfs het omgekeerde waar. Door alles wat ze hebben meegemaakt zijn ze sterker geworden in hun persoonlijkheid en hebben ze leren omgaan met tegenslagen en veranderingen. Net zoals bij volwassenen kan depressie bij ouderen van uiteenlopende aard zijn. De verschillende soorten depressies worden later uitgebreid besproken in deel I, hoofdstuk 4: Indeling van depressies.

15

2.4 Ouderen met depressie opgenomen in een zorginstelling Om de twee bovenstaande aspecten even in een notendop samen te voegen wil ik er eerst en vooral op duiden dat ouderen die opgenomen worden in een zorginstelling vaak al een hele weg hebben afgelegd om hun zelfstandigheid te behouden. Een opname in een zorginstelling betekent voor velen dus een verlies van zelfstandigheid en een toename van afhankelijkheid. De ene kan hier beter mee om dan de andere. Andere aspecten die we vaak zien bij ouderen die net zijn opgenomen is het verlies van hun partner. Vaak gebeurt een opname immers na de dood van een partner. Deze partner is vaak de verzorger van de oudere waardoor de oudere het na zijn/haar overlijden niet langer alleen redt. Ze verliezen dan niet alleen hun partner maar ook hun thuis. Ze komen in een nieuwe omgeving terecht waar ze zich opnieuw moeten aanpassen aan de omgeving, nieuwe mensen, dagindeling, noem maar op. Hier gaat het dus om mensen die na of tijdens een opname depressief worden. Er zijn ook ouderen die reeds gedurende een hele tijd depressief zijn en omwille van die depressie niet meer in staat zijn voor zichzelf te zorgen waardoor een opname in een zorginstelling nodig wordt. Een behandeling voor de depressie kan in sommige gevallen een opname vermijden. Soms is het echter niet duidelijk dat het om een depressie gaat. Een opname kan de depressie zowel positief als negatief beïnvloeden, afhankelijk van oudere tot oudere. Ik wil hierbij ook vermelden dat passieve mensen in een zorginstelling niet noodzakelijk depressief zijn. Als ergotherapeut zijn we vaak geneigd zoveel mogelijk mensen te bereiken en te activeren. Vele ouderen hebben geen zin meer in activiteiten en verkiezen het alleen zijn op hun kamer. Het gaat tenslotte over bejaarde en hoogbejaarde ouderen en we moeten hun keuze respecteren. Onder de jongeren en volwassenen zien we toch ook zoveel verschillen, de ene gaat naar jeugdbewegingen en trekt zich van allerlei activiteiten aan terwijl de andere liever thuis blijft en gezellig vanuit de zetel naar televisie kijkt of een boek leest.

2.5 Cijfergegevens. ‘Bij thuiswonende ouderen is de prevalentie van majeure of zware depressie ongeveer 2 % en die van een mineure of lichte depressie 13%’6. ‘Studies van ouderen die verblijven in een verpleegtehuis geven aan dat 39 tot 83% van de bewoners depressieve symptomen vertoont en dat 6 tot 26% een echte depressieve stoornis heeft’7.

6

Citaat van Beeckman e.a, 1995 in Joris Vlaemynck, 2004, volume 35, Depressie bij ouderen, Ligament, p. 16

7

Citaat van Bagley e.a, 2000; WPA, 1999 in Joris Vlaemynck, 2004, volume 35, Depressie bij ouderen, Ligament, p. 16

16

Depressie (1997-2001) Zelfgerapporteerde depressie (in de laatste 12 maanden)

1997

2001

Algemeen gemiddelde

6,4%

6,3%

Mannen

4,7%

5,0%

Vrouwen

8,1%

7,5%

15 tot 24 jaar

3,8%

3,2%

25 tot 34 jaar

4,2%

5,8%

35 tot 44 jaar

8,5%

6,7%

45 tot 54 jaar

7,1%

7,1%

55 tot 64 jaar

7,1%

6,5%

65 tot 74 jaar

10,0%

8,1%

75 jaar en meer

5,3%

7,0%

Brussels Hoofdstedelijk Gewest

8,4%

8,0%

Vlaams Gewest

5,1%

5,3%

Waals Gewest

8,2%

8,0%

Lager onderwijs

9,9%

9,3%

Lager middelbaar

9,6%

8,2%

Hoger middelbaar

5,5%

5,7%

Hoger onderwijs (universitair of niet-universitair)

4,3%

4,7%

8,4%

8,0%

Leeftijdsgroep

Verblijfplaats

Opleidingsniveau

Urbanisatiegraad Brussels Hoofdstedelijk Gewest Stedelijk gebied

6,1%

Halfstedelijk gebied

6,0%

Landelijk gebied

6,2%

Tabel 1 Deze cijfers hebben betrekking op de bevolking van 15 jaar en ouder 8.

8

Bron: Gezondheidsenquête van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, in samenwerking met de Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie. U kan ook het volledige rapport "Mentale gezondheid" van 2001 en de basistabellen van 1997 downloaden op de site http://www.iph.fgov.be/

17

2.6 Besluit Ouderen hebben vaak al een hele weg afgelegd voor zij worden opgenomen in een zorginstelling en zijn meestal zorgbehoevend. Uit bovenstaande tabel kunnen we afleiden dat vrouwen meer kans hebben op een depressie en dat leeftijd en opleidingsniveau een belangrijke rol spelen. Er zijn aanzienlijk meer depressieve ouderen in een zorginstelling dan thuiswonende depressieve ouderen. Door het complexe beeld dat we te zien krijgen bij ouderen is het moeilijk om bij ziekte een correcte diagnose te stellen, dus ook voor depressie. In de volgende hoofdstukken wordt er uitgebreid ingegaan op de diagnosevorming van depressie bij ouderen en de verschillende soorten depressies.

18

3 Depressie: definitie en diagnose 3.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk werd aangehaald welk complex beeld we te zien krijgen bij ouderen met een depressie. In de volksmond gebruikt men het begrip depressie heel snel. Sommigen voelen zich ‘depressief’ na een kleine tegenslag en anderen pas na een grote tegenslag. Sommige mensen weten ook niet waarom ze zich zo voelen. Maar een depressief gevoel is nog geen depressie. Depressie is een begrip dat de meeste mensen wel kennen maar toch niet duidelijk kunnen omschrijven. Wat is een depressie precies en hoe herkennen we deze? Wanneer is iemand depressief of wanneer voelt iemand zich depressief? In dit hoofdstuk ga ik dieper in op de complexiteit van depressie en de diagnosevorming.

3.2 Definitie en diagnose van een depressie9 10 Daar de DSM – IV11 vaak gebruikt wordt bij het stellen van de diagnose citeer ik hieronder dit naslagwerk. De American Psychiatric Association (APA) heeft in de DSM – IV de criteria voor depressie opgesteld. Deze criteria gelden nu als norm bij de diagnose van depressie Men kan deze criteria eveneens beschouwen als een definitie voor depressie. DSM – IV – Criteria van een ernstig depressief syndroom12 De patiënt moet minstens 5 van de volgende negen symptomen vertonen gedurende de laatste 2 weken en die moeten een verandering betekeningen in vergelijking met het functioneren voordien. Minstens één van de twee eerste symptomen moet aanwezig zijn: symptomen van depressieve grondstemming 1. depressieve stemming gedurende het grootste deel van de dag; 2. verlies aan interesse voor de meest normale activiteiten. Andere mogelijk aanwezige symptomen zijn: symptomen van lichamelijke remming 3. duidelijke verandering van het gewicht of de eetlust; 4. slapeloosheid of hypersomnia bijna elke dag; 5. psychomotorische agitatie (onrust) of remming (traagheid); 6. moeheid of verlies van energie. symptomen van psychische remming 7. gevoelens van waardeloosheid en/of overmatige schuldgevoelens; 8. verminderd denk – en concentratievermogen, besluiteloosheid; 9. doodsgedachten, suïcidegedachten of – plannen of – poging. 9

Gebaseerd op volgend boek: A.J.B. Verkaaik, 1994, Depressie op latere leeftijd, Uitgeverij Intro, Nijkerk, p 57 - 68 10

Gebaseerd op volgend boek: Dr. Lucien De Cock, 1998, Depressies bij ouderen, Diegem, v.u. M. Wittouck, p. 125 - 134 11

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, vierde editie.

12

DSM – IV – Criteria van een ernstig depressief syndroom in Dr. Lucien De Cock, 1998, Cahier Ouderenzorg, Depressie op latere leeftijd, Diegem,V.U.: M. Wittouck, p. 30

19

Deze symptomen moeten nagenoeg dagelijks aanwezig zijn. Om van een depressie te spreken moeten er minstens vijf van de negen bovenstaande symptomen aanwezig en waarbij de DSM – IV ook nog vermeldt:

1. dat deze stoornissen niet mogen veroorzaakt zijn of in stand gehouden door medicatie of door een organische stoornis; 2. dat deze symptomen geen gevolg zijn van een acuut rouwproces of van een ander verlies; 3. dat er op geen enkel ogenblik wanen of hallucinaties worden gezien die langer dan twee weken aanhouden bij afwezigheid van duidelijke tekens van depressie Tabel 2 DSM – IV – Criteria van een ernstig depressief syndroom.

3.2.1 Diagnosevorming13 De diagnose wordt door een dokter (huisarts of psychiater) gesteld. Als ergotherapeut kunnen wij wel enkele vragenlijsten afnemen of alarmeren maar zijn wij niet gerechtigd de diagnose te stellen. Volgende stappen kunnen worden gezet om een depressie vast te stellen. Dit zijn grotendeels de stappen die Dr. Lucien Decock aanhaalt in zijn boek; ik volg in dit deel dan ook zijn gedachtegang. Meestal zijn enkele ervan al voldoende om zich een idee te vormen. Toch moet men bij ouderen voorzichtig zijn bij het stellen van de diagnose daar depressie goed op een rouw – of dementieproces kan lijken (zie later in dit hoofdstuk).

3.2.1.1 Heteroanamnese/autoanamnese: Vaak kan men de oudere zelf niet meer bevragen door de depressieve stemming. Vaak hangt deze ook geen realistisch beeld op over zijn toestand. De omgeving (vrienden, familie,…) zijn hier vaak een betere bron daar zij aangeven hoe de oudere nu is in vergelijking met vroeger. Relevante vragen: -

Welke depressieve symptomen zijn aanwezig? De oudere of de omgeving geven aan welke symptomen de cliënt vertoont. De oudere zelf kan klachten opsommen gaande van een somber gevoel tot doodsgedachten. Deze klachten kunnen duidelijker worden naarmate de depressie ernstiger wordt. Wanneer de oudere geen klachten kan formuleren is het nog belangrijker om de omgeving te bevragen. Zij kunnen dan het gedrag van de oudere beschrijven. Nadat de ondervrager alle informatie heeft vergaard, kan hij zich met behulp van de DSM - IV een idee vormen over de mogelijke diagnose.

-

Heeft de oudere vroeger al eens een depressie doorgemaakt? Het is belangrijk te weten of de oudere gevoelig is voor een depressie. Als hij/zij vroeger al eens een depressie heeft doorgemaakt, kunnen we ons volgende vragen stellen: o Welke soort was het? (We kunnen ons hierbij ook afvragen of er een verband bestaat met de symptomen die de cliënt nu ervaart; kan het een episode zijn van een al bestaande depressie?)

13

Gebaseerd op volgend boek: Dr. Lucien De Cock, 1998, Cahier Ouderenzorg, Depressie op latere leeftijd, Diegem, Verantwoordelijke uitgever: M. Wittouck, p. 125 - 134

20

o Welke behandeling kreeg de cliënt toen en hoe is deze verlopen? o Hoe verliep de depressie? o Was er toen een duidelijke oorzaak voor de depressie? o Waren er gedachten aan de dood of zelfs pogingen tot suïcide? o Hoe gedroeg de cliënt zich na de depressie? (Hierbij kunnen we ons dan ook weer afvragen of het niet om een bipolaire stoornis gaat). o … Door dit te bevragen kunnen we de aard van de depressie beter inschatten alsook de reactie van de cliënt op de behandeling. -

Kan de depressie familiaal zijn? Wanneer er inderdaad sprake is van genetische aanleg voor een depressie kan men nagaan hoe de depressie bij die familieleden verloopt of is verlopen. Ook kan men nagaan of er een verhoogde kans op suïcidegedachten of –daden is.

-

Wanneer zijn de depressieve symptomen ontstaan? Hier gaat men na of de oorzaak kan liggen bij een bepaalde gebeurtenis (verlies van een geliefde, van hun autonomie, van de eigen woonst,…), zodat men ook preventief kan optreden wanneer zich een andere gelijkaardige situatie voordoet.

-

Hoe lang vertoont de oudere de depressieve symptomen al? Hierbij gaat men na om welk soort depressie het kan gaan (vb: bij depressieve stemming die langer dan twee weken aanwezig is kan men spreken van een unipolaire depressie. Zijn er afwisselende periodes van depressieve stemming dan kan men gaan denken in de richting van een bipolaire stoornis).

-

Heeft de cliënt andere ziektes? Hierbij gaat men eveneens na of het wel degelijk om depressie gaat en zo ja, om welke soort depressie. Vaak kan iemand met dementie of andere psychische problemen ook symptomen van een depressie vertonen.

-

Is er sprake van gebruik van medicijnen of alcohol? (zie 4.2.5 Depressieve stoornis door een middel)

3.2.1.2 Klinisch onderzoek: -

Observatie: o Ziet de oudere er verzorgd uit? o Hoe komt hij/zij over (somber, opgewekt, gevoelig, ongevoelig,…)? o Hoe gedraagt de oudere zich? Is gans de houding gedeprimeerd, onverschillig, angstig,… o Kan de oudere zich concentreren? Om dit na te gaan kan men ook testen afnemen rond aandacht en concentratie. (Men kan de oudere bijvoorbeeld vragen een fictief adres te onthouden en na andere testen dit item opnieuw bevragen.) o Ziet de oudere er wakker en alert uit? o … 21

3.2.1.3 Psychiatrisch onderzoek: Men gaat hier de oorzaak van de depressie verder uitspitten. Waarom voelt de oudere zich waardeloos? Waarom wil de oudere liever dood zijn? Hoe is de gedachtegang van de oudere? Men gaat ook na of er andere psychotische kenmerken of stoornissen voorkomen bij deze oudere en in welke mate ze in verband staan met de depressie. Dit deel van de diagnose kan niet door ergotherapeuten worden uitgevoerd.

3.2.2 Depressie, de juiste diagnose? In hoofdstuk 4 zullen we zien dat er een grote verscheidenheid aan depressies bestaat. Bepaalde depressies zijn minder duidelijk te diagnosticeren omwille van hun aard. Een goede kennis van de verscheidenheid en de symptomen die de depressies met zich meebrengen kunnen een goede diagnose alleen maar bevorderen. Daar sommige symptomen van andere aandoeningen en fenomenen gelijkaardig zijn met die van depressie wordt depressie soms niet onderkend. Dit is bijvoorbeeld het geval bij rouw en bij dementie. Omdat een goede diagnose van essentieel belang is wil ik deze twee hieronder toelichten. Alhoewel wij, als ergotherapeut, geen diagnose mogen/kunnen stellen, vind ik het belangrijk dat we weet hebben van deze aspecten. Zo kunnen we beter en objectiever observeren en kunnen we onze bemerkingen staven wanneer we deze doorspelen naar een arts of andere leden van het multidisciplinaire team.

3.2.2.1 Depressie versus rouw14 Rouw Iedereen die een geliefd persoon verliest, maakt een rouwproces mee. Ouderen komen hier veel vaker mee in aanraking dan jongere mensen. Iedereen gaat op zijn eigen manier om met verlies. A.J.B. Verkaaik heeft het in zijn boek over de drie fasen die men doorloopt in een rouwproces. -

De eerste fase is deze meteen na het verlies. De gevoelens die men hier ervaart zijn vaak verschillend: angst, boosheid, verwardheid, ongeloof, een verdoofd gevoel.... Deze gevoelens kunnen elkaar afwisselen; ook de intensiteit kan variëren van heel sterk en intens naar heel rustig, een haast verdovend gevoel. Deze gevoelens zijn ook sterk afhankelijk van de manier waarop iemand het verlies ervaart. Was het de partner, een kind, een goede kennis, zag men het aankomen of kwam het verlies heel plots, kon men afscheid nemen van… Al deze dingen beïnvloeden het rouwproces en bepalen mede de duur en de intensiteit van het proces.

-

Na drie tot zes weken (afhankelijk van persoon en situatie) gaat men geleidelijk over naar de tweede fase. Het ongeloof maakt hier plaats voor een meer depressieve periode. Het verlies wordt al ervaren als reëel maar men kan het verlies nog niet aanvaarden. De depressieve stemming staat hier centraal. Men moet het dagelijkse leven weer opnemen wat niet zo van zelfsprekend is. Afhankelijk van wie men verloor kan het hier om een beperkte tot vrij ingrijpende re-organisatie gaan (vb: zorg voor partner valt weg)… In deze fase zijn huilbuien of de drang om te huilen sterk aanwezig. Schuldgevoelens steken hier ook vaak de kop op. Veel mensen voelen zich schuldig voor de dood van een geliefde alhoewel ze er vaak helemaal niets aan konden doen. Ook komen lichamelijke klachten hier vaak voor. Slapeloosheid, algemene

14

Gebaseerd op volgend boek: A.J.B. Verkaaik, 1994, Depressie op latere leeftijd, Nijkerk, Uitgeverij Intro, p58-61

22

gespannenheid, rusteloos zijn,…. Deze fase duurt gemiddeld een jaar. De gevoelens blijven meestal wel niet zo sterk aanwezig en zijn tegen het eind van de fase al sterk verminderd. -

In de derde of laatste fase gaat men effectief opnieuw aan het leven beginnen. Men vindt zijn weg terug in dagdagelijkse activiteiten zonder de overledene. Men is weer in staat om vooruit te denken en eventueel nieuwe mensen toe te laten in zijn leven. De klachten die men had in de tweede fase en de sterke gevoelens die erbij kwamen kijken nemen af. Soms kan men wel nog een depressieve periode ervaren zoals in de tweede fase maar deze is tijdelijk en is na enkele uren of dagen weer van de baan. Men heeft zelf het gevoel dat de dood van een geliefde een plaats heeft gekregen en men kan de draad weer oppikken.

Het verloop van het rouwproces wordt sterk bepaald door de sociale steun die men krijgt. Bij een normaal rouwproces zijn de depressieve symptomen milder dan bij een ernstig rouwproces. In het laatste geval is het onderscheid tussen rouw en depressie al moeilijker te maken. Het is moeilijk om een onderscheid te maken, mede omdat depressieve stemmingen nu eenmaal bij een rouwproces horen. Deze depressieve symptomen kunnen zich echter soms ontwikkelen tot een depressie in engere zin. De tabel op volgende pagina kan helpen om een idee te vormen over de diagnose. Kenmerken van een rouwproces

Kenmerken van een depressie in engere zin door een rouwproces

De oudere geeft aan dat hij verbetering voelt.

De oudere klaagt over het uitblijven van verbetering. Zijn/haar toestand lijkt los te geraken van het verlies.

De oudere kent de oorzaak en ervaart zijn gevoelens als normaal gezien de omstandigheden en geeft dan ook aan geen professionele hulp nodig te hebben.

De oudere kent de oorzaak van zijn toestand niet meer (en kan zelf aangeven dat zijn gevoelens abnormaal zijn gezien de omstandigheden)

De oudere kan aangeven dat hij een leegte ervaart in zijn leven of omgeving.

De oudere kan zelf aangeven dat hij een leegte ervaart in zichzelf.

De oudere ervaart geen gevoelens van waardeloosheid

De oudere kan gevoelens van waardeloosheid of een algemeen negatief zelfbeeld ervaren.

De oudere piekert over wat hij had kunnen doen of had moeten doen om de dood van zijn geliefd persoon tegen te houden of welke handelingen hij had kunnen stellen tegenover die persoon (vb: onopgeloste conflicten goedmaken).

De oudere is quasi zeker van zijn schuld met betrekking tot de dood van zijn geliefd persoon die overleden is, terwijl dit niet strookt met de realiteit.

De oudere kan doodsgedachten hebben (zelf willen dood zijn in plaats van de geliefde, de wens ervaren samen dood gegaan te zijn,…).

De oudere kan voortdurend denken aan de eigen dood en kan plannen maken tot zelfdoding.

De oudere ervaart geen ernstige belemmeringen in het dagelijkse leven.

De oudere kan kampen met ernstige motorische remming en andere belemmeringen in het dagelijkse leven ervaren.

De oudere ervaart een grote en continue afwisseling van zijn emoties en andere klachten zonder vast patroon.

De klachten van de oudere zijn ’s morgens veel groter in aantal en sterker dan ’s avonds.

Tabel 3 vergelijkende tabel tussen de kenmerken van een normaal rouwproces en een pathologisch rouwproces (depressie in engere zin). 15

15

Gebaseerd op volgend boek: A.J.B. Verkaaik, 1994, Depressie op latere leeftijd, Nijkerk, Uitgeverij

Intro, p. 60 - 61

23

3.2.2.2 Depressie versus dementie16 Net zoals bij dementie kunnen depressieve ouderen erg vergeetachtig zijn en in een nieuwe omgeving moeite hebben om zich te oriënteren en de weg terug te vinden. Depressie en dementie lijken vaak veel op elkaar. Er bestaan verscheidene tabellen die moeten helpen bij het vinden van de correcte diagnose. Toch zijn er nog veel mensen die ten onrechte de diagnose dementie of depressie krijgen. Volgens het boek ‘Depressie op latere leeftijd’, is het zo moeilijk om een correcte diagnose te stellen op dit vlak omdat we hier te kampen hebben met 5 verschillende toestanden: 1. Depressie 2. Depressie met verschijnselen van dementie 3. Depressie en dementie 4. Dementie met verschijnselen van depressie 5. Dementie Wanneer depressie en dementie afzonderlijk bestaan zonder verschijnselen of symptomen van de andere ziekte kan de diagnose meestal vlot gesteld worden. Wanneer men echter een dementerende heeft die in het beginstadium verkeert en daardoor depressieve symptomen vertoont, is het al heel wat moeilijker. De oudere kan proberen zijn dementie onder stoelen en banken te steken waardoor enkel de depressieve symptomen duidelijk naar voor komen. Ook is het mogelijk dat depressie en dementie los staan van elkaar maar wel samen voorkomen. Soms wordt maar één van de twee ziektes onderkend waardoor de oudere opnieuw niet de volledige behandeling krijgt zoals zou moeten. Om hier de correcte diagnose te stellen kan men beginnen met een Mini Mental State Examination (MMSE) af te nemen. Zo kan men al een idee krijgen over de mentale toestand en het eventuele bestaan van een dementiesyndroom. Bij het afnemen van een MMSE is het mogelijk dat de oudere met een depressie ook heel laag scoort. Het is belangrijk dat we attent zijn voor de manier waarop de antwoorden gegeven worden. Ouderen met een depressie zijn vaak te moe om na te denken over de vragen waardoor ze al snel gaan antwoorden met “ik weet het niet”. Ouderen met een dementie gaan wel proberen om goed te antwoorden maar kunnen de informatie niet meer ophalen. Naast een Mini Mental State Examination kan men eveneens een Geriatric Depression Scale (GDS)17 afnemen. Deze schaal geeft aan hoe groot de kans is dat de persoon een depressie heeft maar spreekt het bestaan ervan niet uit. Wanneer de huisarts of psychiater beslist om te starten met een behandeling voor depressie is het belangrijk om de toestand van de cliënt tijdig te evalueren en te kijken of hij wel goed reageert op de behandeling. Op die manier kan men ook nagaan of het wel om een depressie gaat of als het enkel gaat om de symptomen. Als ergotherapeut kunnen we hier observeren en onze bemerkingen doorgeven.

16

Gebaseerd op volgend boek: A.J.B. Verkaaik, 1994, Depressie op latere leeftijd, Nijkerk, Uitgeverij Intro, p62 – 68. 17

Zie bijlage 2: Geriatric Depression Scale.

24

Onderstaande tabel kan helpen om de aspecten uit de anamnese en het klinisch onderzoek te plaatsen. meer wijzend op een depressie

meer wijzend op dementiesyndroom

afgebakend begin

sluipend begin

symptomen korter dan ½ jaar

symptomen sinds 2-4 jaar

geheugenverschijnselen zijn verschijnselen van apathie

ontstaan

na apathie is ontstaan geheugenproblemen

na

verschijnselen

van

stemming gedrukt; uit weinig emoties

stemming labiel; uit emoties naar de omgeving

eerder depressie doorgemaakt

geen eerdere depressie

depressies in familie

geen depressie in familie

ziekte-inzicht aanwezig

beperkt of geen ziekte-inzicht; soms ontkenning van tekortschieten

klagen; hypochondrie

klaaggedrag of hypochondrie afwezig

schuldgevoelens

onverschilligheid

’s morgens meeste klachten

gedragproblemen en onrust vooral ’s avonds

klaagt zelf over te vroeg ontwaken

anderen klagen over slechte nachtrust

niet geïnteresseerd in zelfzorg

maakt fouten in de zelfzorg

maakt geen taalfouten

maakt fouten in taalgebruik

niet te motiveren tot rekenen

maakt rekenfouten

benadrukt geheugenproblemen

vergoeilijkt geheugenproblemen

herkent en onthoudt namen van nieuwe gezichten

vergeet nieuwe gezichten

Aandacht- en concentratiestoornissen meer op de geheugenstoornissen meer op de voorgrond dan voorgrond dan geheugenstoornissen aandacht – en concentratiestoornissen recent geheugen en herinneringen aan vroeger in recent geheugen meer gestoord dan herinneringen gelijke mate gestoord aan vroeger Tabel 4 Aanwijzingen voor het onderscheid tussen depressie en dementiesyndroom.18

3.3 Besluit Het stellen van de correcte diagnose is heel moeilijk en er moet met veel aspecten rekening gehouden worden. De diagnose mag dan ook niet gesteld worden door ergotherapeuten maar het is wel goed deze achtergrondinformatie te hebben zodat we gerichter kunnen observeren en bij melding of signalering kunnen funderen waarom we een vermoeden hebben van depressie. Ik wil hierbij verwijzen naar bijlage 4: Artikel: ‘Depressie in zorginstellingen. Een moeilijke diagnose’. In volgend hoofdstuk zal nog maar eens tot uiting komen hoe complex depressie kan zijn, wanneer ik de indeling van depressies meegeef. De behandeling bespreek ik in hoofdstuk vijf.

18

Tabel uit A.J.B. Verkaaik, 1994, Depressie op latere leeftijd, Nijkerk, Uitgeverij Intro, p. 67

25

4 Indeling van depressies19 4.1 Inleiding Een depressie is niet zomaar een depressie, in het vorige hoofdstuk besprak ik hoe men tot de diagnose depressie komt, maar daar stopt het niet bij. Wanneer we (ouderen met een) depressie van naderbij bekijken, zien we meteen dat er heel wat verschillen zijn in de oorzaak of de symptomen van een depressie. Dr. Lucien De Cock (1998) deelt depressies in onder twee grote noemers: de primaire depressieve stemmingsstoornissen en de secundaire depressieve stemmingsstoornissen, elk weer met hun eigen onderverdeling. Ik heb er voor gekozen zijn indeling en gedachtegang te volgen bij het schrijven van dit hoofdstuk omdat ik denk dat deze indeling heel goed bruikbaar is in de praktijk bij ouderen. Door deze indeling mee te geven wil ik inzicht verschaffen in de complexiteit van depressies en hun benadering. Een depressie is niet zomaar een depressie. Er zit veel meer achter. Het is goed te weten dat men vaak een combinatie van soorten depressies ziet. Ik vind het belangrijk om deze basisinformatie te begrijpen alvorens te gaan werken met depressieve ouderen.

4.2 De primaire depressieve stemmingsstoornissen Bij een primaire depressie is de oorzaak eigenlijk endogeen met andere woorden iets van binnenuit is de oorzaak van de depressie. Men noemt dit ook de vitale depressie. De oorzaak en symptomen zijn vaak niet zichtbaar of tastbaar waardoor het voor de familie of omgeving vaak moeilijk is om de depressieve persoon te begrijpen. Er zijn drie onderverdelingen binnen de primaire depressieve stemmingsstoornis: 1. De unipolaire stoornis (of de depressie in engere zin). •

Somatisch gemaskeerde depressie.

•

Psychotische depressie.

•

Niet-dementioneel depressief deficitair syndroom.

2. De bipolaire stoornis (of de manisch – depressieve stoornis). •

De bipolaire I – stoornis

•

De bipolaire II – stoornis

•

De cyclothyme stoornis

3. De dysthyme stoornis(of de chronische depressie).

19

Gebaseerd op het boek: Dr. Lucien De Cock, 1998, Cahier Ouderenzorg, Depressie op latere leeftijd, Diegem, Verantwoordelijke uitgever: M. Wittouck, p. 25 – 122.

26

4.2.1 De unipolaire stoornis. Men noemt deze depressie ook vaak de ‘depressie in engere zin’, ‘de major depressive Episode only’of gewoon de (ernstige) depressieve stoornis. Ze heet een unipolaire depressie omdat er slechts 1 stemming overheerst, met name de depressieve. Wanneer men het over “een depressie” heeft, gaat het meestal over deze vorm. In deze scriptie gebruik ik ‘ouderen met een depressie’ algemeen en spreek ik daarbij niet uitsluitend over ouderen met een unipolaire depressie. Verduidelijking van de 9 symptomen die de DSM – IV vermeldt20 21 22: Je kan twee mensen met een depressie hebben die totaal andere symptomen hebben. Het is dus niet noodzakelijk dat elke depressieve oudere alle hier onderstaande beschreven symptomen heeft. De mate waarin bepaalde symptomen zich uiten is ook sterk individueel afhankelijk. Het is dus niet zo dat de 9 symptomen letterlijk zoals in de tekst moeten voorkomen. De depressieve stemming gedurende het grootste deel van de dag: De depressieve mens voelt enkel nog negatieve emoties en een algemene depressieve stemming die het grootste deel van de dag aanwezig is. Er is ook een opmerkelijke verandering in vergelijking met vroeger. Dit is meestal wat de familie of de omgeving opvalt. De negatieve toon komt overal in voor. Bij gesprekken, in de houding, in de gedachten,… De depressieve stemming is vaak ’s morgens het ergste en neemt af in mate naarmate de dag vordert. Verlies aan interesse voor de meest normale activiteiten: Hetgeen de mens vroeger wel interesseerde, kan hem nu niet meer boeien. Het is moeilijker om energie te steken in relaties of hobby’s. Dit verlies van interesse kan zich op alle vlakken voordoen maar kan zich ook beperken. Depressieve mensen zonderen zichzelf vaak af. Het verlies van interesse of plezier kan zo verregaand zijn dat deze personen apathisch worden. Sommige depressieve ouderen beleven helemaal geen vreugde meer. We spreken dan van anhedomie. Het niet meer ervaren van vreugde kan zo verregaand zijn dat zij uiteindelijk niks meer ervaren, zelfs geen droefheid. Men wordt dus letterlijk gevoelloos. Duidelijke verandering van het gewicht of de eetlust: Dit kan zowel om een stijging als om een daling gaan. De ene zal zijn problemen ‘weg - eten’ en daardoor verzwaren. Een ander heeft geen zin meer in eten en verliest gewicht door te weinig te eten. Bij oudere mensen komt gewichtsverlies meer voor dan gewichtstoename. Natuurlijk mag het niet om een dieet gaan (wanneer men bijvoorbeeld depressief is omwille van gewichtsoverlast en besluit te gaan diëten is dit een bewuste keuze en geen symptoom of gevolg van de depressie).

20

Zie hoofdstuk 3.3 Diagnose van een depressie (DSM – IV criteria)

21

Gebaseerd op volgend boek: A.J.B. Verkaaik, 1994, Depressie op latere leeftijd, Nijkerk, Uitgeverij Intro, p. 15 – 26. 22

Gebaseerd op volgend boek: Dr. Lucien De Cock, 1998, Cahier Ouderenzorg, Depressie op latere leeftijd, Diegem, Verantwoordelijke uitgever: M. Wittouck, p. 45 – 56.

27

Het is belangrijk dat men dergelijke symptomen bij ouderen in de gaten houdt en tijdig onderzoeken uitvoert om de correcte diagnose te stellen. Zo kan men ernstige vermagering en uitdroging vermijden. Wanneer het om een extreme vorm gaat en de depressieve oudere elke hap eten weigert, kan men spreken van zelfvernietigingsdrang. Bij gewichtstoename moet men nagaan of de oorzaak niet bij inname van geneesmiddelen ligt of het gevolg is van een andere ziekte. We mogen er nooit zomaar vanuit gaan dat de gewichtsverandering het gevolg van de depressie is, daar mogelijke andere oorzaken uiteraard ook behandeld moeten worden. Slapeloosheid of hypersomnia bijna elke dag: Bij de meeste depressies lijkt het slaapritme verstoord. Bij bepaalde ouderen kan dit gaan over slecht inslapen en wakker liggen met gepieker tot gevolg (of als oorzaak). Wanneer men dan toch in slaap valt, blijkt deze slaap maar oppervlakkig te zijn en wordt men herhaaldelijk wakker met een onrustig gevoel waardoor men nooit helemaal uitgeslapen is en zich overdag vreselijk moe kan voelen. Anderzijds hebben sommige ouderen net het tegenovergestelde probleem. Ze slapen te veel, geraken niet uit bed, slapen overdag,… Slaapproblemen komen vaak als eerste symptoom van een depressie voor. Vaak worden de slaapproblemen pas als een onderdeel van de depressie gezien, wanneer ook de andere symptomen hun kop opsteken. Wanneer deze ouderen in therapie zijn kan men vaak aan de hand van het slaappatroon het nut van de therapie beoordelen (meestal verdwijnen de slaapproblemen bij het verdwijnen van de depressie). Slaapstoornissen komen bij ouderen sowieso al vaker voor dan bij de andere leeftijdsgroepen, los van een depressie. Het is ook zo dat ouderen minder slaap nodig hebben dan de andere leeftijdsgroepen. Hierdoor gaat men zich vaak geen vragen stellen bij verandering van het slaapritme maar wijt men het gewoon aan de ouderdom, terecht of onterecht. Psychomotorische agitatie (onrust) of remming (traagheid): Bij de remming zal men ervaren dat deze mensen in alles wat trager zijn (het spreken, bewegen, denken,…). Daarnaast zijn ze ook wat eentonig. Zelfs simpele opdrachten uitvoeren wordt erg moeilijk. Voor hen gaat alles trager, ook de tijd. Het is dus niet enkel de omgeving die zich stoort aan deze remming maar ook de persoon zelf. De onrust komt vooral voor wanneer de oudere angst ervaart. Hij kan dan niet blijven zitten, is continu in de weer. Ook het denken is onrustig. Bij sommige ouderen kan de houding, mimiek en taal erg gelijkend zijn met de ziekte van Parkinson. Het is belangrijk hier attent voor te zijn om de correcte diagnose te kunnen stellen. Moeheid en verlies van energie: De oudere met een depressie heeft over het algemeen het gevoel van moe te zijn en klaagt dan ook over het tekort aan energie. Dit gaat ook over energie voor alledaagse dingen zoals bijvoorbeeld zelfverzorging. Bij een depressie ziet men heel vaak dat de oudere zichzelf en zijn omgeving gaat verwaarlozen. Dit kan gaan van persoonlijke hygiëne, verwaarlozen van kinderen/kleinkinderen tot het slecht of niet onderhouden van de woonst. Het vergt gewoon allemaal teveel energie. Niet alleen de omgeving ervaart dit als een last maar ook de persoon met een depressie. Bij testsituaties zien we vaak dat depressieve ouderen beneden hun niveau presteren. Ze kunnen geen moeite meer doen om na te denken en antwoorden al heel snel dat ze het niet weten.

28

Gevoelens van waardeloosheid en/of overmatige schuldgevoelens: Depressieve ouderen gaan alles in een negatief daglicht stellen. Ze schilderen zichzelf tegenover hun partner of familielid negatief af (niet goed genoeg zijn). Het kan dat deze gevoelens de waarheid zijn (vaak is de depressie hier dan de oorzaak van) maar vaak zijn ze ook overdreven. Verminderd denk – en concentratievermogen, besluiteloosheid: Dit valt bij ouderen minder snel op omdat zij minder beroep doen op hun concentratievermogen dan jonge mensen. Het valt voornamelijk op bij kleine dingen, zoals zich niet kunnen concentreren bij gesprekken, geen televisieprogramma’s kunnen volgen,… Hierdoor gaat men vaak ook denken aan dementie in plaats van depressie. Doordat de oudere zelf moeilijk of geen besluiten meer kan nemen, voelt de partner of de familie zich vaak gedwongen om dit op zich te nemen waardoor de oudere meer en meer autonomie verliest. Doodsgedachten, suïcidegedachten of - plannen of - poging: Het is niet abnormaal dat ouderen nadenken over de dood. Het is reëel en belangrijk dat daar openheid over bestaat. Wanneer ouderen echter dood willen zijn en daar herhaaldelijk aan denken, over praten, plannen maken om - of effectief pogen zichzelf te doden is dit echter wel problematisch en pathologisch. Ik wens het onderwerp “zelfmoord bij depressieve ouderen” niet nader toe te lichten, voor meer informatie hierover kunnen gespecialiseerde boeken geraadpleegd worden. Zoals in de indeling (in het begin van dit hoofdstuk) te zien is, vallen er drie soorten depressies binnen deze depressie in engere zin:

4.2.1.1 De somatisch gemaskeerde depressie In eerste instantie gaat men hier niet aan depressie denken maar staan er andere ziektebeelden op de voorgrond. De oudere zelf zal ook niet meteen klagen over depressieve gevoelens maar enkel over lichamelijke klachten, slaapproblemen,… Lucien De Cock (1998) verwoordt dit als volgt: ‘Bij ouderen kunnen deze depressieve kernsymptomen echter overschaduwd of zelfs vervangen worden door lichamelijke klachten’ (p. 33). Het is belangrijk te weten dat er slechts sprake kan zijn van een depressie wanneer naast deze lichamelijke tekenen ook stemmingsstoornissen aanwezig zijn. Wanneer er geen sprake is van stemmingsstoornissen kan er ook geen sprake zijn van een depressie.

4.2.1.2 De psychotische depressie Net zoals het bij de gemaskeerde depressie moeilijk is om de diagnose te stellen door de aanwezigheid van de lichamelijke klachten, is het ook bij deze depressie moeilijker een correcte diagnose te stellen door de aanwezigheid van psychotische symptomen. Het gaat hier over persoonlijke opvattingen of belevingen die los staan van de realiteit. Een korte opsomming van psychotische kenmerken waaraan moet worden voldaan om van een psychotische depressie te spreken: -

Ernstige rusteloosheid en angst: de motoriek is niet aangepast aan de situatie.

-

Wanen: voornamelijk met een negatieve inhoud. Deze wanen kunnen zowel echt absurd zijn (wanen betreffende een totaal onmogelijke inhoud) maar kunnen ook eerder aan de realistische kant zijn (wanen betreffende zaken die mogelijk zouden kunnen zijn maar het niet zijn in die situatie of enorm overdreven en ziekelijk zijn).

29

-

Hallucinaties: dit zowel auditief als visueel. Vaak sluiten de wanen of hallucinaties aan bij de aard van de depressie (vb: omtrent schuld).

-

Hypochondrische verschijnselen: dit is een bezorgdheid om de eigen gezondheid waarbij de oudere schrik heeft om een ernstige ziekte te hebben. Deze bezorgdheid is ernstig overdreven en aan de ziekelijke kant.

-

Hysteriforme gedragingen: hier uitten ouderen hun klachten en dergelijke op een theatrale manier met veel zwaai en zwier.

-

Conversieverschijnselen (of disscociatieve fenomenen): hier hebben de ouderen een fysiek symptoom (in verband met de motoriek en het zenuwstelsel) dat niet verklaard kan worden. Deze symptomen zijn een uitdrukking van de onderliggende psychologische problemen en zijn dus geen psychologisch probleem op zich. Men ziet vaak dat het hier over verlammingsverschijnselen of het slecht functioneren van de zintuigen gaat.

Wanneer naast bovenstaande symptomen betreffende psychose, ook voldaan wordt aan de voorwaarden van een depressie, wordt gesproken van een psychotische depressie. Wanneer de oudere aan schizofrenie lijdt spreekt men niet over een psychotische depressie.

4.2.1.3 Het niet-dementioneel depressief deficitair syndroom. In bepaalde boeken staat dit vermeld als het pseudo-deficitair syndroom. Net zoals bij de twee voorgaande varianten van depressie worden de depressieve kenmerken hier overschaduwd. De signalen die de oudere geeft, doen vooral denken aan dementie. De oudere geeft aan dat hij niet meer goed onthoudt, kan zich moeilijker concentreren en heeft het moeilijker met inprenten van informatie. Wanneer men onvoldoende onderzoek uitvoert, wordt vaak onterecht de diagnose dementie gegeven. Wanneer de juiste diagnose gesteld wordt en de cliënt juist behandeld wordt, verdwijnen meestal ook de cognitieve klachten. Hieruit blijkt dan nogmaals dat het niet om dementie ging.

30

4.2.2 De bipolaire stoornis. Een bipolaire stoornis wordt gekenmerkt door twee polen zoals de naam het zelf zegt. Bij de unipolaire stoornis zagen we slechts 1 pool; de depressieve. De tweede pool die er bij de bipolaire stoornis bij komt is de manische. Een bipolaire stoornis ontstaat meestal rond het twintigste levensjaar. Bij bepaalde personen komt deze stoornis slechts voor na het vijftigste levensjaar. Het is duidelijk dat de manische perioden wat meer centraal staan en daarom wil ik graag eerst de begrippen manie en hypomanie even verduidelijken: Manie: Kenmerkend voor een manische periode is de opgewonden stemming. Goede kennissen of familie zien meteen het verschil met hoe de persoon vroeger was terwijl de stemming op buitenstaanders echt aanstekelijk gaat werken. De manie kan zich ook uitdrukken in het ‘van de hak op de tak springen’, het niet volhouden van taken. Het is ook niet noodzakelijk dat de persoon de manie zelf leuk vindt, hij kan er zelf ook door geïrriteerd zijn. Alles verloopt sneller, het handelen, het denken,… Er is vaak ook sprake van zelfoverschatting waardoor ze buitensporige plannen maken en met veel terzelfder tijd bezig zijn met het gevaar dat er niets af raakt. Vaak lijden zij ook aan slaapstoornissen (doorgaans gaat dit om een verminderd aantal uren slaap) en is er een vergrote eetlust. Personen in een manische periode komen eerder dominant en opdringerig over en hebben totaal geen ziekte-inzicht wat de behandeling moeilijk maakt. Na de manische periode tonen zij echter wel besef van hun daden en betuigen zij dan ook van spijt en schuld. Een manische periode kan plots opkomen (vaak na een stressituatie, vb: een sterfgeval) en plots weggaan en duurt gemiddeld minder lang dan een depressieve periode (dit kan een paar dagen tot enkele maanden zijn). Hypomanie: Men spreekt van hypomanie als er zowel een verstoorde stemming voorkomt samen met nevensymptomen. Deze zijn echter niet sterk genoeg om personen met een dergelijke periode te laten hospitaliseren en zij kunnen ook nog hun verplichtingen nakomen. Bij een manie is hospitalisatie niet altijd maar wel vaak noodzakelijk en is het meestal ook onmogelijk om hun beroep te blijven uitoefenen. Daarnaast zijn hypomane periodes over het algemeen ook korter en minder ernstig in aantal en intensiteit. In de DSM – IV wordt volgende onderverdeling van de bipolaire stoornissen gebruikt:

4.2.2.1 De bipolaire I – stoornis. Bij deze vorm kan het gaan om een eenmalige manische periode, depressieve en manische perioden die elkaar afwisselen ofwel manische en hypomanische perioden die elkaar afwisselen. De aard van de depressieve perioden zijn die van de unipolaire depressie

4.2.2.2 De bipolaire II – stoornis. Kenmerkend voor deze stoornis is de afwisseling van depressieve periodes met daartussen hypomanische perioden. Er moet minstens één depressieve en één hypomanische periode voorkomen om te spreken van de bipolaire II- stoornis. Het grote verschil met de bipolaire I – stoornis zit hier in het feit dat het daar om een afwisseling gaat van depressieve en manische perioden en bij de bipolaire II – stoornis tussen depressieve en hypomanische perioden.

31

4.2.2.3 De cyclothyme stoornis Het gaat hier om een mildere vorm dan de twee voorgaande. De periodes van manische symptomen en depressieve symptomen volgen elkaar veel sneller op (er is sprake van meerdere manische en depressieve periodes binnen de twee jaar). De symptomen zijn wel niet voldoende om te spreken van een manie of een depressie. Bij mensen met een bipolaire stoornis ligt de mortaliteit twee tot driemaal hoger dan bij de normale populatie. De hoofdreden van sterfte is hier zelfdoding. Mensen met deze stoornis nemen meer risico’s ( vooral tijdens de manische perioden) waardoor de kans op ongevallen groter is. Dé oorzaak van een bipolaire stoornis is niet bekend. Toch blijken enkele factoren een rol te spelen: -

Erfelijkheid (wanneer één of beide ouders een bipolaire stoornis hebben, heeft het kind ook meer kans om dit te krijgen).

-

Seizoensgebonden factoren: Het is algemeen bekend dat meer mensen aan een depressie lijden in de winter en het najaar dan in de zomer. Manische perioden zouden dan weer meer voorkomen in de zomer of het voorjaar. Wanneer men echter zijn eigen biologische klok gaat veranderen (dit kan eventueel door een slaapstoornis of beroepshalve) kan men ook stemmingsstoornissen krijgen.

-

Stress: mensen die meer aan stress blootstaan zoals alleenstaande ouders, grote gezinnen,…

-

….

Bij een oudere met een bipolaire stoornis gaat men vooral zien dat deze meer en meer neigt naar een unipolaire stoornis. Wat wil zeggen dat de manische perioden meer afgevlakt worden en minder tot uiting komen.

4.2.3 De dysthyme stoornis. Vooraleer men van een dysthyme stoornis spreekt moet de depressieve stemming minstens 2 jaar aanwezig zijn. Dit duidt meteen al op het chronische karakter. Deze ziekte is niet invaliderend zoals de niet-chronische depressie. Het is opvallend dat er meer vrouwen dan mannen lijden aan deze ziekte. Bij de dysthyme stoornis kan men soms ook de dubbele depressie zien. Dit houdt dan in dat de persoon met een dysthyme stoornis periodes heeft van een zware depressie. Het is ook aangewezen om bij ouderen te informeren naar het vroegere bestaan van een depressie.

32

4.3 De secundaire depressieve stemmingsstoornis. Bij de secundaire depressieve stemmingsstoornis zien we dat de oorzaak niet vanuit de persoon zelf komt maar aan te tonen valt in de omgeving of door een gebeurtenis die een dergelijke reactie uitlokt (exogeen). Er zijn 5 onderverdelingen binnen deze secundaire depressieve stemmingsstoornis waar de naam duidelijk verwijst naar de oorzaak van de depressie. -

Depressieve stoornis door een lichamelijke aandoening

-

Depressieve stoornis door een middel

-

Depressieve stoornis door een rouwreactie

-

Depressieve stoornis door een andere verliessituatie

-

Depressieve stoornis door een aanpassingsstoornis

4.3.1 Depressieve stoornis door een lichamelijke aandoening Het is normaal dat wanneer iemand ziek is, deze persoon niet staat te springen van blijdschap. Zieke mensen kunnen vaak wat weemoedig zijn, geen zin hebben in allerlei activiteiten, zich wat terug trekken om rust te hebben…. Dit is normaal gedrag voor iemand die ziek is. Sommige ziekten veroorzaken echter vaker een depressie dan andere ziektes. Het gaat hier om ziektes die de hersenen aantasten, verstoren of gewoon de stemming algemeen verstoren. Om van een secundaire depressie te spreken moet men wel duidelijk het verband kunnen aantonen tussen de depressie en de ziekte. Dit om er zeker van te zijn dat de depressie en de ziekte niet elk hun eigen leven leiden. Het is belangrijk om dit te weten omdat men bij een secundaire depressie vaak de depressie kan doen verdwijnen door de ziekte goed te behandelen. Wanneer men tot de conclusie komt dat er geen verband bestaat tussen deze twee moet men zowel de ziekte als de depressie behandelen. Niet iedereen die een dergelijke ziekte krijgt zal er ook een depressie op nahouden. Verscheidene factoren (vaak ook losstaand van de ziekte) spelen hierin mee: -

Genetische aanleg: sommige families zijn van nature gevoeliger voor het krijgen van een depressie bij ziekte (lichamelijke aandoening) dan andere families. Ook een genetische aanleg voor een bepaalde ziekte en hoe de familie tegenover deze ziekte staat en ermee omgaat kan bepalend zijn.

-

De premorbide (voorafgaand aan de ziekteverschijnselen) persoonlijkheid: Bepaalde persoonlijkheden krijgen makkelijker een depressie bij ziekte dan andere (vb: mensen die moeilijk kunnen omgaan met verandering of tegenslag).

-

De aandoening zelf: wanneer een ziekte bijvoorbeeld een deel van de hersenen onderdrukt of kapot maakt dan is het mogelijk dat het karakter van deze persoon verandert, of dat deze lichamelijke factoren een depressie veroorzaken. Het hangt wel af van het deel van de hersenen die aangetast is

-

De verwerking van de lichamelijke aandoening: het niet kunnen verwerken van wat de ziekte of aandoening met zich mee brengt is meer dan voldoende om een depressie in de hand te werken. Vaak is de directe omgeving van de persoon ook van groot belang bij het aanvaarden van zijn aandoening.

Wanneer de depressie precies ontstaat bij een lichamelijke aandoening hangt vaak af van bovenstaande factoren (treedt de depressie voor, tijdens of na de lichamelijke ziekte op). 33

Enkele ziektes die een depressie kunnen veroorzaken zijn: Neurologische aandoeningen: -

De Ziekte van Parkinson.

-

Dementie.

-

CVA.

-

Hersentumoren.

-

Multiple sclerose (MS).

Niet – neurologische aandoeningen: -

Infectie.

-

Tumoren.

-

Stofwisselingsziekten.

-

Endocriene aandoeningen

-

Auto-immuunziekten.

4.3.2 Depressieve stoornis door een middel Er zijn middelen die sneller een depressie uitlokken (veroorzaken) dan andere. -

Bovenaan het lijstje staat alcohol. In alle leeftijdscategorieën vormt alcohol een probleem, ook bij ouderen. De werking van alcohol is zo dat het de hersenen ‘onderdrukt’. Het is mogelijk dat de depressie veroorzaakt door alcohol blijft aanslepen, ook wanneer men niet meer drinkt. Men moet wel een onderscheid maken tussen mensen die alcohol gebruiken om te vergeten (als reactie op de depressie) en mensen die een depressie krijgen ten gevolge van het alcoholgebruik.

-

Naast alcohol vormen de groep van sedativum (kalmerende middelen), hypnoticum (slaapmiddelen ) en anxiolyticum (tegen angst en onrust) ook een risico bij het ontstaan van een depressie. Door het nemen van de medicijnen worden de mensen vaak te rustig en inactief. Volgens Pim Cuipers (1998) geraakt men in een positieve of een negatieve spiraal. Deze spiraal hangt af van het aantal leuke activiteiten dat men doet. Wanneer men dus inactief wordt en geen leuke activiteiten meer onderneemt, komt men meer en meer in die neerwaartse spiraal terecht.

-

Ook ‘andere geneesmiddelen’ zoals bloeddrukverlagende middelen, digitalis (wordt vaak gebruikt bij hartfalen en hartritmeproblemen) en corticoïden kunnen aanleiding geven tot een depressieve stemming.

Om na te gaan of de depressie werkelijk werd veroorzaakt door een middel is het goed om te kijken naar het tijdstip waarop men het medicijn of middel begon te nemen, alsook wanneer de depressie begon. Is er een duidelijk verband tussen deze twee dan is de kans groot dat de oorzaak bij het middel ligt. Wanneer de depressie al langer bestond dan kan het zijn dat het middel de depressie aanwakkerde en duidelijker naar voor laat komen. Vaak is het dan ook aangeraden en noodzakelijk om te stoppen met dat bepaalde middel. Normaal gesproken verdwijnt het depressieve beeld dan samen met het middel. Men moet er wel rekening mee houden dat dit niet vanaf de eerste dag gebeurt. Vaak moet men enkele weken geduld hebben vooraleer er sprake is van een zichtbare verbetering.

34

4.3.3 Depressieve stoornis door een rouwreactie23 Vooraleer deze depressieve stoornis te bespreken wil ik graag duidelijk maken wat er wordt verstaan onder het normale proces van rouw. Rouw is een soort depressieve stemmingsverandering die niet als pathologisch wordt beschouwd gezien de omstandigheden en de duur van de rouw. Anderen vinden de reactie normaal en de meeste mensen reageren op een dergelijke manier bij het verlies van een geliefde. Deze geliefde kan een partner, kind, familielid, vriend, dier… zijn. Normale rouwreacties zijn onder andere: -

Verlies van interesse of plezier

-

Vermindering van de eetlust

-

Algemene somberheid

-

Concentratieproblemen

-

…

Wanneer men het rouwproces verlaat, past men zich meestal spontaan terug aan aan de huidige situatie en leert men leven met het verlies. Men gaat dus weer ‘normaal’ functioneren. We spreken van een pathologisch rouwproces (depressieve stoornis door een rouwreactie) wanneer volgende kenmerken voorkomen: -

Er is sprake van een depressieve stoornis.

-

Ze duurt over het algemeen langer dan 2 maanden.

-

Er is meer sprake van schuldgevoelens en gevoelens van waardeloosheid dan bij het gewone rouwproces.

-

De wens om zelf te sterven komt veel voor.

-

Er kunnen hallucinaties aanwezig zijn

-

….

Ouderen moeten vaak van veel mensen afscheid nemen: Het verlies van een partner Bij oudere mensen is dit heel anders dan de meeste jongeren zich kunnen voorstellen. Oudere mensen zijn getrouwd met de woorden “tot de dood ons scheidt” en leefden hun leven ook zo. Ze zijn hun hele leven samen geweest en deden vaak ook alles met z’n twee. Tegenwoordig hecht men niet meer zo’n belang aan het huwelijk. Velen stappen ook niet meer in het huwelijk of trouwen meerdere malen. Er is vaak geen sprake meer van een dergelijke gehechtheid zoals we dat nu nog bij onze ouderen zien. Vaak ziet men dan ook de wens om samen met hun partner te sterven. Ze voelen zich verloren en kunnen niet wennen aan het verlies van hun partner.

23

Zie 3.2.2.1. Depressie versus rouw. pagina 17.

35

Het verlies van kinderen Vaak is het verliezen van een eigen kind moeilijker te verwerken dan het verlies van een partner. Het voelt verkeerd aan. Een ouder hoeft zijn kind niet te overleven. Hoe oud het kind ook is (volwassen, of nog maar een baby of ongeboren), dit blijft de meeste mensen hun ganse leven bij. Het verlies van een huisdier Hoe ouder mensen worden, hoe meer ze te maken krijgen met verlieservaringen. De eenzaamheid neemt toe. Ze zien al hun vrienden en familie weggaan en blijven vaak alleen achter. Veel oudere mensen hebben dan ook een huisdier waar ze dag in dag uit mee bezig zijn, ze nemen het overal mee naartoe, gaan samen wandelen, kijken samen tv… Wanneer hun huisdier dan sterft (of ze het moeten achterlaten bij een opname in een RVT), hebben zij vaak dezelfde rouwreactie als van een geliefde. Het is nu eenmaal zo dat men meer kans heeft om zijn dier te overleven dan omgekeerd, maar voor vele ouderen was hun huisdier toch ook hun metgezel.

4.3.4 Depressieve stoornis door een andere verliessituatie Onder verliessituatie zien we een brede waaier, onder andere het verlies van een geliefde (zie depressieve stoornis door een rouwreactie). Hieronder een korte opsomming: -

Het wegblijven van kinderen, kleinkinderen of bekenden. We zien hier opnieuw de vereenzaming.

-

Financieel verlies of tekort. Pensionering betekent een grote verandering in de financiën. Ouderen zijn vaak genoodzaakt om naar een zorginstelling te gaan wat vaak niet lukt met een pensioen. Ook andere oorzaken en gevolgen van financieel verlies of tekort kunnen een depressie veroorzaken.

-

Verlies van de gezondheid. Mensen worden ouder, vaak minder mobiel of ziek. Ze moeten hierdoor afstand doen van allerlei zaken die ze vroeger wel nog konden doen. De verliessituatie kan hier heel ruim en symbolisch gezien worden.

-

Verlies van competentie. Vaak valt dit samen met de pensionering. Ook de competentie om een voertuig te besturen of de competentie om voor een ander te zorgen kunnen hieronder gezien worden.

-

Verlies van een thuis (dit komt vaak door het verlies van de partner).

-

Verlies van status

Bovenstaande aspecten dienen geen gevolg te zijn van de ouderdom maar komen wel vaker voor bij ouderen.

36

4.3.5 Depressieve stoornis door een aanpassingsstoornis. Deze aanpassing kan gaan over de aanpassing aan de nieuwe situatie als gevolg van een verliessituatie zoals hierboven al beschreven werd. Naast de aanpassing ten gevolge van een verliessituatie kunnen er nog andere oorzaken zijn: -

Agressie: Hier bedoel ik zowel agressie van familie of kennissen tegenover de oudere als van een vreemde (zoals een overval). De depressie gaat dan meestal gepaard met angst. De oudere kan schrik hebben om buiten te komen en zo zichzelf isoleren.

-

Conflicten: hier gaat het over echtelijke conflicten, conflicten met familie alsook met buren, kennissen…

-

Mishandeling: Net zoals bij agressie kan dit gepaard gaan met angst. De oudere kan mishandeld worden ten gevolge van een overval maar dit kan ook ruimer gezien worden. Ook psychologische mishandeling, waarbij de oudere mentaal getergd wordt of dingen ontzegd wordt, komt geregeld voor… Het uitgelachen worden is vaak al genoeg reden om een depressie te ontwikkelen.

-

Eenzaamheid: dit kan een gevolg zijn van een verliessituatie. Men moet er altijd rekening mee houden dat een oudere zich niet noodzakelijk eenzaam voelt omdat anderen hem een eenzaat vinden. Andersom geldt dit ook. Een mens kan door anderen omringd zijn en zich toch nog eenzaam voelen (vb: wanneer hij zich niet begrepen voelt).

-

Het veranderen van thuis

Wanneer men een dergelijke depressie wil gaan behandelen is het belangrijk dat men de oorzaak gaat aanpakken en niet zo zeer de depressieve kenmerken. Zolang de basis van de problemen niet opgelost zijn is er een grote kans op herval.

4.4 Besluit Depressie kan door allerlei factoren veroorzaakt worden en kan op zoveel verschillende manieren tot uiting komen. Een depressie is niet zomaar een depressie, er zit veel meer achter. De oorzaak en de symptomen bepalen voor een groot deel de behandeling. De verschillende soorten behandelingen komen in het volgende hoofdstuk aan bod.

37

5 Behandelmethoden 5.1 Inleiding In de vorige hoofdstukken besprak ik de soorten depressie uitgebreid, maar hoe wordt deze nu behandeld? Er bestaan verschillende methoden om een depressie te behandelen. Ik probeer in dit hoofdstuk de voornaamste behandelmethoden te schetsen. Het is belangrijk deze behandelmethoden niet apart te beschouwen maar te weten dat een combinatie van verschillende methoden mogelijk en vaak gewenst is. Het is niet mijn intentie om een volledige lijst te geven van alle bestaande behandelmethoden maar wel om een kort beeld te schetsen van de verscheidene visies op depressie en hun benadering. Daar het ook niet mijn intentie is bewoners te behandelen maar wel te zoeken naar een goede manier van omgang en ondersteuning wil ik dit hoofdstuk ook beperkt houden. Wanneer we eventueel bewoners doorverwijzen kan het wel goed zijn te weten wat bepaalde behandelmethoden inhouden en wat de mogelijkheden zijn. Het is ook belangrijk te begrijpen welke behandelingen de bewoners eventueel al zijn ondergaan.

5.2 Biologische behandelingsvormen 5.2.1 Medicamenteuze behandeling24 Antidepressiva maakt een groot deel uit van de medicamenteuze behandeling. Daarnaast zijn er echter ook nog andere medicijnen die men kan toedienen bij depressiviteit. Ik hou het hier voornamelijk op antidepressiva maar het is goed te weten dat er een grote diversiteit bestaat. Tegenwoordig zijn er tal van medicijnen te verkrijgen die elk een specifieke werking hebben. De arts zal afhankelijk van verscheidene factoren een keuze maken uit deze medicijnen. Hoe werken antidepressiva? Antidepressiva herstellen het onevenwicht bij de overdracht van stoffen tussen de neuronen in de hersenen (wat bij depressie het geval is) weer herstelt. Bij depressie gaat het om een tekort aan de stof mono–aminen. Antidepressiva zorgen ervoor dat deze stof (mono–aminen) in de synaps (dit is de ruimte tussen twee neuronen waar de overdracht van stoffen gebeurt) gehouden worden. De bijwerkingen van antidepressiva kunnen na enkele dagen al merkbaar zijn terwijl de effectieve werking pas na twee tot vier weken voelbaar kan zijn. Deze termijn is afhankelijk van het soort medicijn, de dosis en hoe de personen daar op reageren. Het gebeurt vaak dat medicijnen niet de gewenste werking hebben. Dat kan verschillende oorzaken hebben: -

Het innemen van de verkeerde dosis van het medicijn.

-

Een medicijn voorgeschreven krijgen dat voor die bepaalde persoon niet effectief is. Wanneer men na vier weken geen positief resultaat heeft zal men het geleidelijk afbouwen en proberen met een ander medicijn. Niet iedereen reageert even goed op elk antidepressivum.

-

Het medicijn innemen op verkeerde tijdstippen.

-

Te vroeg stoppen met het medicijn (nog voor het medicijn kan beginnen werken).

24

Gebaseerd op volgend boek: John Illman, Depressie te lijf!, 2004, MOM, p. 70 – 85.

38

-

Stoppen met het medicijn wanneer men denkt genezen te zijn. Hier is er veel kans op herval.

-

…

Om bovenstaande aspecten of ontgoocheling te vermijden is het belangrijk dat de personen goed ingelicht zijn over de werking van antidepressiva. Soorten antidepressiva en hun verschil. Grofweg kunnen we stellen dat er twee soorten antidepressiva bestaan: -

Mono – amino – oxidaseremmers (MOA – remmers). MOA – remmers worden vooral gegeven bij depressies die gepaard gaan met angsten. Deze remmers blokkeren het enzym dat de mono–aminen afbreekt. Door dit enzym te blokkeren worden de mono–aminen terug op peil gebracht.

-

Mono – amino – heropnameremmers. Mono – amino – heropnameremmers worden vooral gegeven bij moeilijk te genezen depressies en dwangneuroses. Het heeft eveneens een kalmerende werking. Dit medicijn blokkeert de heropname van de stoffen van waar ze vandaan komen. Zo blijven de stoffen langer in de synaptische spleet tussen twee neuronen waardoor ze makkelijker worden doorgegeven.

5.2.2 Sint – janskruid.25 Het Sint – janskruid staat al eeuwenlang bekend om zijn werking als antidepressivum. Het is een alternatief geneesmiddel. Naast de twee grote soorten antidepressiva die hierboven kort werden besproken is het een kruid dat de laatste jaren meer en meer wint aan populariteit. Het is een middel dat in verschillende landen zonder voorschrift te verkrijgen is. Er zijn echter twijfels rond de effectiviteit van het kruid: “Samenvattend bestaat er geen bewijs dat SJK een effectief middel is tegen milde tot ernstige depressiviteit. Uit een onderzoek dat in 2004 werd gepubliceerd, bleek dat ‘SJK minder effectief is voor de behandeling van depressiviteit dan aanvankelijk werd gedacht’”26. Er bestaan natuurlijk meerdere soorten antidepressiva, voor een vollediger beeld van de soorten en de werking verwijs ik naar het boek Depressie te lijf!.

5.2.3 Elektroconvulsietherapie27 28 Wat is ECT? Elektroconvulsietherapie (ECT), beter gekend als de shocktherapie heeft voor– en tegenstanders. Het omvat een medische ingreep waarbij de patiënt een gecontroleerde stroomstoot krijgt toegediend via elektroden die op het hoofd werden geplaatst. De patiënt wordt heel kort onder narcose gebracht en krijgt ondertussen ook spierverslappende middelen toegediend. De stroomstoot veroorzaakt een epileptische aanval waardoor de depressieve zou 25

Gebaseerd op volgend boek: John Illman, 2004, Depressie te lijf!, Houten, Uitgeverij Unieboek, MOM, p. 156- 166. 26

Citaat van Werneke U., Horn O., in Illman, Depressie te lijf!, 2004, MOM, p. 165 –166

27

Gebaseerd op volgend boek: John Illman, Depressie te lijf!, 2004, MOM, p. 87 – 91.

28

Gebaseerd op volgend boek: Dr. Lucien De Cock, Depressies bij ouderen, 1998,M. Wittouck, p 141 – 142.

39

genezen. Van de ingreep zelf merkt de patiënt nauwelijks iets. Niemand weet precies hoe het werkt maar de resultaten zijn positief. De resultaten ziet men al heel vroeg, vaak al na twee sessies. Dit is behoorlijk vroeg wanneer men weet dat dit bij antidepressiva enkele weken kan duren. ‘ECT heeft bij ouderen belangrijke voordelen, zoals minder bijwerkingen, en is mogelijk werkzamer dan een behandeling met antidepressiva.’.29 Voor wie is ECT bedoeld? ECT wordt meestal toegepast bij mensen met een zware depressie, mensen met suïcidegevaar, psychotische depressies, catatonische schizofrenie of zware manische episoden,… ECT wordt vaak toegepast wanneer blijkt dat andere, medicamenteuze behandelingen geen positief resultaat geven. ECT kan als bijwerking geheugenverlies hebben. Dit is meestal tijdelijk en stopt vanzelf na enkele uren tot dagen. Het is afhankelijk van de behandelsituatie en de behandelaar of de patiënt al dan niet een ECT – behandeling ondergaat. Bepaalde instellingen en behandelaars zijn expliciet voor of tegen een behandeling met ECT.

5.2.4 Lichttherapie30 Wat is lichttherapie? Bij lichttherapie wordt de patiënt blootgesteld aan een fel licht (kunstlicht), meestal aan het begin of het einde van de dag. Bij depressie is er vaak sprake van een verstoring van de biologische klok. Deze lichttherapie zou daarop inspelen en dit dagritme weer in evenwicht brengen. Er is echter nog niet voldoende onderzoek gedaan naar de effectiviteit van lichttherapie om conclusies te trekken. Voor wie is lichttherapie bedoeld? De voornaamste doelgroep van lichttherapie zijn personen met een seizoensgebonden depressie, ook seizoensgebonden stemmingsstoornis (SAD) genoemd. De meeste seizoensgebonden depressies vindt men in de winter alhoewel deze ook voorkomen in de zomer maar dan in mindere mate. Door de blootstelling aan het felle kunstlicht zouden de mensen zo de winter een beetje kunnen overbruggen. Men gaat ervan uit dat andere depressieve mensen (los van seizoensgebonden depressies) hier ook baat van zouden kunnen hebben maar verder onderzoek moet dit nog uitwijzen.

29

Citaat van Flint & Rifat, 1997; UK ECT Review Group, 2003; Van der Wurff e.a.,2003 in Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 2004, p. 825

30

Gebaseerd op volgend boek: John Illman, 2004, Depressie te lijf!, Houten, Uitgeverij Unieboek, MOM, p. 22 25.

40

5.3 Psychologische benadering31 32 5.3.1 Psychotherapie - psychoanalyse Psychoanalyse is misschien één van de meest gekende vormen van psychotherapie. Psychotherapie die geïnspireerd is op de psychoanalyse (Sigmund Freud) gaat ervan uit dat de depressie van de oudere veroorzaakt is door een conflict uit een van de fasen die we in de kindertijd meemaken (orale, anale, fallische, oedipale, latentie – en genitale fase). Door het onbewuste naar het bewuste te brengen en de oudere te confronteren met zijn onopgeloste conflicten trachten zij de persoonlijkheidsstructuur te veranderen.

5.3.2 De cognitieve gedragstherapie Bij de cognitieve gedragstherapie werkt men rond de negatieve, pessimistische stemming. De patiënt en de therapeut werken samen wat wil zeggen dat er een actieve houding van de patiënt verwacht wordt. Door gebruik te maken van gesprekstechnieken en onderzoekstechnieken probeert men de negatieve gedachten te veranderen. Voor uitgebreide informatie over cognitieve gedragstherapie raad ik het boek aan van John Illman, Depressie te lijf!

5.4 Besluit De keuze die men maakt tussen de vele behandelmethoden hangt van verscheidene aspecten af. -

De aard van de depressie.

-

De huidige woonsituatie van de cliënt. Is hij thuiswonende, verblijft hij in een psychiatrische instelling, RVT…

-

…

De hierboven genoemde behandelmethoden zijn geen volledige lijst. Er bestaan verscheidene klassieke behandelmethoden. Daarnaast zijn er ook nog alternatieve behandelmethoden. Ik wens niet verder in te gaan op de behandelmethoden en houd het op deze beperkte bespreking.

31

Dr. Lucien De Cock, 1998, Cahier Ouderenzorg, Depressie op latere leeftijd, Diegem, V.U.: M. Wittouck, p. 155 – 166.

32

John Illman, 2004, Depressie te lijf!, Houten, Uitgeverij Unieboek, MOM, p. 96 – 113.

41

6 Ergotherapie bij zorginstelling.

ouderen

met

een

depressie

in

een

6.1 Inleiding In het eerste hoofdstuk had ik het over de rol van de ergotherapeut in het algemeen. Nu wil ik bespreken wat we als ergotherapeut in een zorgcentrum kunnen betekenen voor depressieve ouderen. Hoe kunnen wij als ergotherapeut net dat ietsje meer doen voor de depressieve bewoner? Ik wil in dit deel een opsomming geven van rollen en taken waarvan ik denk dat ergotherapeuten de verantwoordelijkheid op zich kunnen nemen. Deze lijst is zeker niet volledig maar kan gezien worden als een persoonlijke visie over mijn werk met depressieve ouderen.

6.2 Rollen en taken van de ergotherapeut bij ouderen met een depressie in een zorginstelling Signalering/ alarmering Als ergotherapeut zien we de bewoners vaak in een hele andere context dan de andere personeelsleden. We kunnen vaak ook onze tijd beter indelen om meer tijd vrij te maken voor bewoners op de momenten dat dit nodig blijkt te zijn. Wanneer we merken dat bewoners signalen of kenmerken vertonen van depressie, dementie, rouw of andere processen is het belangrijk dat deze gemeld worden aan het team zodat iedereen een oogje in het zeil kan houden en indien nodig onderzoeken kan laten uitvoeren. Hoe sneller de correcte diagnose is gesteld, hoe sneller men met de behandeling kan starten. Dit is zeker niet alleen de taak van de ergotherapeut maar van alle personeelsleden. Het is heel belangrijk dat wij gevoelig zijn voor de noden en gevoelswereld van onze bewoners en daarop kunnen inspelen. Hiermee kunnen we tonen aan de bewoner dat hij belangrijk is en er niet alleen voor staat. Ook na het stellen van de diagnose is het belangrijk om de bewoner goed op te volgen en na te gaan of de behandeling effectief is. Na de behandeling is het ook goed om attent te zijn en eventuele terugval tijdig op te merken. Het afnemen van testen/schalen Testen zoals de Geriatric Depression Scale en de Mini Mental State Examination kunnen door ergotherapeuten afgenomen worden. Deze kan men gebruiken als een soort evaluatiemiddel, om een beter beeld te krijgen van wat er allemaal in de oudere omgaat en om zich een idee te vormen over de cognitieve vermogens van de bewoner. Gesprek Ouderen met een depressie kunnen enorm veel belang hechten aan een gesprek. Het kunnen praten over eender wat, het niet alleen zijn, is voor velen een hele opluchting. Anderzijds zijn er ook ouderen met een depressie die net geen sociaal contact willen en niet willen praten. Bij die bewoners vind ik het persoonlijk belangrijk dat er extra aandacht aan hen wordt besteed en dat er regelmatig iemand bij de bewoner gaat zonder iets van de bewoner te vragen. Het is niet nodig om lange gesprekken te voeren. Het is belangrijk dat de bewoner weet dat er iemand is op wie hij kan terugvallen en met wie hij een vertrouwensband kan opbouwen. Deze vertrouwensband vind ik heel belangrijk en kan ook gebruikt worden als een aangrijpingspunt tot verandering. Er zijn tal van gesprekstechnieken die kunnen helpen een constructief gesprek te voeren. 42

Aanpassingen in de omgeving Bewoners die depressief zijn omwille van een lichamelijke aandoening/beperking kunnen vaak geholpen worden met hulpmiddelen. Voor ouderen is het vaak een grote klap om hulpbehoevend te worden. Door het gebruik van die hulpmiddelen kan een groot deel van de klachten verminderd worden en laten we de bewoner zoveel mogelijk zelfredzaamheid, ook als dat betekent dat het wat langer duurt en minder goed is gedaan. Men gaat dus de oorzaak van de depressie aanpakken. Voorbeelden van aanpassingen: -

Aangepast eetgerei / aangepast eten waardoor een bewoner zelfstandig kan eten.

-

Een speciaal vergrootglas voor de televisie zodat bij slecht zicht televisiekijken toch mogelijk blijft.

-

Een loophulp waar de oudere zich toch zelfstandig mee kan verplaatsen.

-

…

Hierboven genoemde aanpassingen zijn allemaal materieel. Het kan echter ook gaan om comfortzorg. Dan richten we er ons niet meer op om de bewoner zijn zelfredzaamheid te laten behouden maar proberen we het hem zo aangenaam mogelijk te maken. Zo kan comfortzorg bij een bedlegerig iemand heel veel betekenen. Het positioneren van de persoon zodat deze zo comfortabel mogelijk ligt en de alledaagse activiteiten zo vlot mogelijk laten verlopen is vaak al een hele opluchting. Het is ook belangrijk de bewoner zolang mogelijk zelfstandig keuzes te laten maken. Door onze houding kunnen we de bewoner duidelijk maken dat we er zijn voor hem en dat hij belangrijk is. De dagstructuur aanpassen kan voor bepaalde depressieve ouderen ook een positieve invloed hebben op hun functioneren. Afhankelijk van bewoner tot bewoner kunnen wij kijken op welk vlak zij problemen hebben en welke wij daarvan kunnen oplossen zodat andere, bijkomende problemen vermeden kunnen worden. Adviseren naar personeel toe Als ergotherapeut zijn wij er de uitgelezen personen voor om advies te geven omtrent omgangsvormen, aanpassingen,…. Het is belangrijk open te staan voor vragen van andere personeelsleden en ruimte te laten voor discussie. We kunnen collega’s bewust maken van bepaalde omgangsvormen en alternatieven geven. Kleine activiteiten/ individuele activiteiten Depressieve ouderen zijn vaak heel passief geworden en gaan niet meer naar groepsactiviteiten. Het is goed om individuele aandacht te geven aan deze bewoners. Een korte wandeling maken kan wonderen doen. Buitenlucht en beweging lijken een positieve werking te hebben op depressieve ouderen. Afhankelijk van de persoonlijke interessen en achtergrond kan een activiteit gekozen worden. Passieve activiteiten zijn ook goede activiteiten bij depressieve ouderen. Toekijken hoe iemand bijvoorbeeld soep maakt kan zelf aanzetten tot werken. Indien ouderen zelf niet meer in staat zijn om soep te maken kan het leuk zijn om de gezellige huiselijke sfeer op te snuiven en een tas soep te proeven. Ze zijn niet actief bezig maar worden toch geprikkeld door de omgeving.

43

Ondersteuning bieden Het is belangrijk om de bewoner te ondersteunen en zijn gevoelens te aanvaarden. Vaak hebben depressieve ouderen allerlei vage klachten waardoor ze niet serieus worden genomen.Wanneer de bewoner het gevoel heeft dat hij serieus wordt genomen in zijn gevoelens is dat al een gevecht minder dat hij moet leveren. Wanneer de bewoner voor een moeilijke periode staat of er zijn grote veranderingen op til kan de aanwezigheid en het bieden van ondersteuning een hele geruststelling zijn voor deze oudere. Het tonen van geduld en nabijheid is heel belangrijk. Het is ook wel goed de ouderen bij alles te betrekken zodat ze toch het gevoel hebben erbij te horen. Is er bijvoorbeeld bakactiviteit geweest, draag dan een stukje cake of taart naar de bewoner. Op deze manier is hij/zij toch een beetje betrokken bij de activiteit en krijgt hij misschien meer interesse in activiteiten. Het aanpassen van de dagstructuur Het doorkomen van de dag is voor veel ouderen met een depressie een zware opgave. Soms kan een vaste dagstructuur hier een houvast bieden. In een zorginstelling heeft men over het algemeen al een vaste dagstructuur. Het is mogelijk dat een aanpassing van deze dagstructuur ten goede kan komen van de oudere met een depressie. Men moet natuurlijk wel rekening houden met de mogelijkheden van de dienst en een goed multidisciplinair overleg plegen vooraleer men de dagstructuur van een oudere met een depressie gaat veranderen.

6.3 Besluit De taken van een ergotherapeut bij ouderen met een depressie kunnen heel divers zijn. Het zit ook vaak in de kleine dingen die we doen en daar moeten we dan ook attent voor zijn. Ouderen met een depressie verdienen een aangepaste benadering.

44

DEEL II: PRAKTIJK

45

1 Voorstelling van het zorgcentrum en situering van de ergotherapie in de dienst 1.1 Inleiding Om een beter zicht te geven op de omgeving waarin ik mijn scriptie heb uitgewerkt wil ik in dit hoofdstuk graag het zorgcentrum even voorstellen. Het ‘zorgcentrum Sint – Henricus’ is niet zomaar een rusthuis, het is veel meer dan dat. Het zorgcentrum biedt voornamelijk een thuis aan zwaar zorgbehoevende bejaarden. Naast het bieden van een thuis ondersteunt het echter ook de oudere die ervoor kiest zo lang mogelijk thuis te blijven wonen door het kortverblijf en het dagverzorgingscentrum (ondersteuning van de thuiszorg). Voor de volledige visie van het zorgcentrum verwijzen we naar de opdrachtverklaring in bijlage.

1.2 Zorgcentrum Het zorgcentrum is gelegen in het centrum van Rumbeke en maakt deel uit van het netwerk van diensten aangeboden door het O.C.M.W. van Roeselare, met als nieuwe voorzitter Geert Dupondt. Bestuur en verantwoordelijken van het zorgcentrum:33 -

Directeur: Dhr. Paul Callebert

-

Verantwoordelijke bewonerszorg en ‘De loft’: Mevr. Veronique Bostyn

-

Verantwoordelijke dagcentrum: Mevr. Katrien Decoene

-

Hoofdverpleegster Noord: Mevr. Tahira Talloen

-

Hoofdverpleegster Zuid en ‘De parel’: Mevr. Patricia Mestdagh

-

Sociale dienst: Mevr. Ine Bostoen

1.2.1 Rusthuis Het rusthuis is erkend voor 86 zorgbehoevende ouderen en 4 kortverblijven.

1.2.1.1 De verschillende afdelingen en hun doelgroep -

Noord 0, 1 en 2

-

Zuid 1

-

De loft: tijdelijke huisvesting voor 18 bewoners tot april 2007.

-

De parel: 14 kamers voor zorgbehoevende dementerende ouderen.

33

Zorgbehoevende ouderen.

Onthaalbrochure zorgcentrum Sint-Henricus, 06.2006, p 10

46

De parel Gezien het specifieke van ‘De parel’ 34, gaan we hier wat dieper in op de werking van deze afdeling. In tegenstelling tot de andere afdelingen van het rusthuis is ‘De parel’ een gesloten afdeling waar 14 dementerende ouderen kunnen verblijven. Daar de leefgroep slechts uit 14 mensen bestaat kan men beter bewonersgericht werken. De oudere zal zich ook beter voelen in een kleine groep. Men noemt dit kleinschaligheid. Naast kleinschaligheid hecht men ook veel belang aan het aanbieden van structuur en het creëren van een thuis (leefgroepwerking). Het is belangrijk dat de oudere zich thuis voelt in ‘De parel’. Ten slotte is dit zijn nieuwe thuis. Wanneer de oudere zich goed voelt, is er minder sprake van angst en spanning. Dit komt ten goede bij het deelnemen aan de Activiteiten van het Dagelijkse Leven (ADL). Bij ouderen die reeds vergevorderd dementerend zijn, gaat men de nadruk meer leggen op de comfortzorg. Bij dementerenden is het nemen van de maaltijd vaak het belangrijkste moment tot het maken van contact. Op ‘De parel’ speelt men hier op in door elke morgen een ontbijtbuffet aan te bieden aan de bewoners, onder begeleiding van de ergotherapeute (Nathalie Seelde) en in het weekend met de hulp van vrijwilligers. De bewoners kunnen hier zelf kiezen wat ze eten of drinken. De bewoners kunnen in slaapkledij of aangekleed het ontbijt nemen. Na het ontbijtbuffet kan er worden verdergegaan met het ochtendtoilet. Net zoals het ontbijt wordt het middagmaal in de gemeenschappelijke ruimte genomen om het huiselijke gevoel te bevorderen. Ook gedurende de middagrust verblijft men in de leefruimte. Daarna volgt de koffietafel en een namiddagactiviteit. Elke dag wordt dezelfde dagindeling gehanteerd.

Kortverblijf35 In het rusthuis zijn 4 kamers voorzien voor kortverblijf, tijdelijk uitgebreid tot 12. Acht van deze kamers bevinden zich in ‘De loft’. Men kan maximum 60 dagen per jaar gebruik maken van een kortverblijf. Dit kan wel verlengd worden met een maand indien er een onderbreking is van twee dagen. Wanneer de mantelzorg er even tussenuit moet, kan dit dus een geschikte oplossing zijn.

1.2.2 Dagverzorgingscentrum36 In het dagverzorgingscentrum kunnen zorgbehoevende ouderen terecht die nog thuis wonen. Overdag worden ze hier opgevangen door verplegend, verzorgend en paramedisch personeel en kunnen ze samen met andere ouderen de dag doorbrengen. De ouderen krijgen ’s middags een warme maaltijd. Dit is eveneens een verlichting voor de mantelzorg.

1.2.3 Diensten en voorzieningen Het zorgcentrum stelt verschillende diensten ter beschikking. Hieronder volgt een beknopte bespreking ervan: -

Comfortzorg37: wanneer ouderen passiever worden en niet meer in staat zijn doelgerichte activiteiten uit te voeren wordt er overgegaan naar comfortzorg. Verantwoordelijken hiervoor zijn: mevr. Mieke Deschuytter en mevr. Ann Debever

34

Onthaalbrochure zorgcentrum Sint-Henricus, 06.2006, p 18-21

35


36


37


47

-

Palliatieve zorg38: deze zorg richt zich op het optimaliseren van de levenskwaliteit van mensen in hun laatste levensfase. Het welzijn van de bewoner komt centraal te staan en de familie wordt zoveel mogelijk betrokken en ondersteund. Verantwoordelijke hiervoor is: Mevr.Lieve Bardyn

-

Wondzorg39: wondzorg en decubituspreventie Verantwoordelijken hiervoor zijn: Mevr: Carolien Verstraete en mevr. Greet Vanzielegem

-

Bewonersraad: de wekelijkse bijeenkomst van de bewoners op elke afdeling wordt geleid door een ergotherapeut. Het doel van deze bijeenkomst is dat de ouderen kunnen meedenken, meewerken en inspraak hebben. Het is ook een gelegenheid om informatie door te spelen over de werking en dergelijke.

-

Familieraad: twee maal per jaar is er een familieraad voor de familie van dementerenden. Dit wordt geleid door de verantwoordelijke bewonerszorg, mevr. Veronique Bostyn. Verder zijn ook de directeur, de hoofdverpleegkundige en het personeelsteam aanwezig. Het doel van deze raad is de familie te informeren over de werking, steun te bieden, het bevorderen van inspraak en advies en de belangen van de dementerenden te behartigen.

-

Bibliotheek: alle bewoners van het zorgcentrum kunnen in de bibliotheek terecht om een boek te lenen. Er zijn boeken in gewone druk en grootletterdruk te verkrijgen.

-

Keuken: het zorgcentrum heeft een eigen keuken die elke dag instaat voor de verse maaltijden. Verantwoordelijke: Mevr. Jo Mestdagh

1.2.4 Ergotherapie in het zorgcentrum In het zorgcentrum werken vier ergotherapeuten. Deze zijn verdeeld over de verschillende afdelingen. Opsomming van de verschillende taken van de ergotherapeuten in het zorgcentrum: -

Geven van het ontbijtbuffet op ‘De parel’.

-

Het voorlezen van de krant aan de bewoners (groepsactiviteit).

-

Het houden van bewonersraden (elke week) en aperitief.

-

Het samenstellen van de piccolo (maandelijks boekje van het zorgcentrum met vermelding van activiteiten en ander nieuws).

-

Het geven van hersengym.

-

Het geven van huishoudactiviteiten.

-

Het geven van hobby-activiteiten.

-

Het geven van spelnamiddagen en andere activiteiten.

38

Onthaalbrochure zorgcentrum Sint-Henricus, 06.2006, p 15-16

39


48

-

Individuele bezoekjes brengen aan bewoners.

-

Zorgen voor de bedeling van fruit.

-

Het afnemen van de Mini Mental State Examination.

-

ROT.

-

Het onthaal van nieuwe bewoners.

-

Maaltijdenbegeleiding.

-

…

Hierboven benoemde activiteiten zijn allemaal directe activiteiten die directe zorg aan de bewoners beogen. Naast deze directe activiteiten hebben de ergotherapeuten ook andere taken: -

Het begeleiden van studenten in hun stage en scriptie.

-

Het volgen van bijscholing.

-

Verslaggeving.

-

Het voorbereiden van activiteiten, spelnamiddagen, feestjes,…

-

Het verwerken van testgegevens.

-

Leidinggeven.

-

Het waarborgen van de privacy van de bewoners.

-

De organisatie van de bewonersraad en de familieraad.

-

Inter– en intradisciplinair werken, het bijwonen van vergaderingen.

-

…

49

2 Ondersteuning van het personeel. 2.1 Inleiding In het eerste hoofdstuk (ergotherapie, definitie en beroepsparadigma) bespreek ik bij het beroepsparadigma de vier uitgangspunten van ergotherapie. Het laatste uitgangspunt zegt dat we de omgeving kunnen gebruiken als aangrijpingspunt voor verandering (zie deel I, hoofdstuk 1.3.4). In dit hoofdstuk geef ik weer hoe ik dit uitgangspunt in de praktijk probeerde om te zetten. Daar depressieve ouderen moeilijk tot handelen te bewegen zijn (zie deel I, hoofdstuk 1.3.3), koos ik ervoor om met de omgeving te werken. Ik informeerde en adviseerde een deel van de omgeving (het personeel van het zorgcentrum) over deze problematiek zodat zij op een goede manier kunnen omgaan met deze bewoners en een beter inzicht hebben in de problematiek. Natuurlijk verstaan we onder ‘de omgeving’ niet enkel personen maar in dit hoofdstuk beperk ik me hiertoe. Andere aspecten van de omgeving die aan bod kunnen komen, bespreek ik later bij de bewoners zelf omdat we deze niet los van hen kunnen zien en dit een individuele aanpak vraagt (zie deel II, hoofdstuk 4). Om mezelf te informeren, nam ik contact op met twee diensten die specifiek rond deze problematiek werken: -

De geheugenkliniek van het nieuw geriatrisch dagziekenhuis van het H.Hartziekenhuis te Roeselare.

-

De Kliniek St.-Jozef vzw, Centrum voor Psychiatrie en Psychotherapie te Pittem. Deze instelling heeft een depressiekliniek en een aparte seniorenafdeling.

2.2 De geheugenkliniek Een correcte diagnose kan de omgeving de kans geven om op een goede en aangepaste manier met de bewoner om te gaan. In het geriatrisch dagziekenhuis van het H.-Hartziekenhuis, meer bepaald in de geheugenkliniek, werkt men specifiek rond de diagnosestelling. Het doel van deze kliniek is patiënten die meerdere onderzoeken moeten ondergaan in één dag op te vangen. Men gaat na welke oorzaken er aan de basis kunnen liggen van geheugenklachten en men stelt daarna de behandelingsmogelijkheden voor. Ik kreeg de kans om dat proces mee te maken en mocht twee patiënten volgen die naar de geheugenkliniek kwamen voor onderzoek. Met een multidisciplinair team tracht men alle aspecten zo goed mogelijk door te lichten. Ik volgde de onderzoeken mee die afgenomen werden door de ergotherapeute en de psychologe, waaronder de Geriatric Depression Scale (die ik eveneens voor mijn scriptie gebruik), de Mini Mental State Examination, de kloktest en nog veel meer. Bewoonster TJ van het zorgcentrum (zie deel II, hoofdstuk 3.5) gaf eigenlijk aanleiding tot dit bezoek. Veel bewoners van het rusthuis zijn moeilijk te diagnosticeren (zie deel I, hoofdstuk 3). Voornamelijk omdat depressie, rouw en dementie zoveel op elkaar lijken. Door met het ganse team van de geheugenkliniek alle facetten te bekijken, verkrijgt men een bijna volledig beeld van de patiënt en kan men een grondige diagnose stellen. Het is dus wel heel interessant om te weten dat deze ‘kliniek’ bestaat. Ik stel mezelf wel de vraag of de meeste van onze bewoners een dergelijk onderzoek zouden aankunnen gezien de intensiteit van al die onderzoeken en testen op 1 dag.

50

2.3 Informatieavonden voor familie van ouderen met een depressie in de St.Jozefskliniek In de Kliniek St.-Jozef vzw werd ik doorverwezen naar psycholoog Johan Vancoillie. Deze psycholoog heeft zich verdiept in het onderwerp depressie. Hij geeft informatieavonden aan familie van depressieve senioren. Ik kreeg van hem de toestemming om deze informatieavonden bij te wonen. Tijdens deze avonden geeft hij de familie uitleg over wat een depressie is, wat de oorzaken kunnen zijn, wat een behandeling inhoudt… Elke sessie gaat over een specifiek onderwerp. Tijdens één van die sessies geeft hij tien tips mee aan de familie over de omgang met depressieve ouderen. Na het meegeven van deze informatie is er nog gelegenheid om vragen te stellen en ervaringen uit te wisselen met elkaar. Het is een hele bemoediging voor de patiënten om te zien dat hun partners of andere familieleden moeite willen doen voor hen door naar deze samenkomsten te komen en nog steeds achter hen staan.

2.4 Tien tips voor beroepskrachten. Gedurende mijn stage merkte ik dat het personeel van een rust – en verzorgingstehuis een soort familie van de bewoners geworden is. Ze leven dag in dag uit met elkaar, delen leuke en minder leuke momenten en het contact tussen de bewoners en het personeel is toch heel nauw. Daarom besloot ik om die tien tips van psycholoog Johan Vancoillie om te bouwen naar tips voor beroepskrachten. De basis liet ik onaangeroerd maar de specifieke verschillen tussen familie en personeel benadrukte ik. Hoe het personeel de bewoner ervaart is heel anders dan hoe de familie hen ervaart en daarmee ook de betrokkenheid. Ik besteedde minder belang aan deze betrokkenheid en nam meer een praktische aanpak voor ogen. Ik benadrukte tevens de band tussen de personeelsleden onderling en dat het belangrijk kan zijn om je gevoelens over een bepaalde bewoner te luchten bij elkaar. Als personeel kunnen we de bewoner ook objectiever benaderen dan een familielid waardoor het soms makkelijker is een gesprek aan te gaan en neutraal te blijven in bepaalde situaties. Er is ook meer afwisseling tussen personeel dan bij familie. Het kan voor de bewoner moeilijk zijn iemand in vertrouwen te nemen van het personeel daar één bewoner met veel personeel in aanraking komt. Daarentegen kan de bewoner het net makkelijker hebben tegen deze persoon zijn verhaal te vertellen dan tegen een vertrouwd iemand. Op het einde van dit hoofdstuk staan de tien tips zoals ik deze heb opgesteld voor het personeel van het zorgcentrum. Met toestemming van Johan Vancoillie, Paul Callebert (directeur van het woon – en zorgcentrum St. - Henricus), de ergotherapeuten en de hoofdverpleegkundigen werd dit document in foldervorm onder het personeel van mijn stageplaats verdeeld. Bij het voorstellen van de tips kon ik deze kracht bijzetten door de gevoelens die de patiënten op deze informatieavonden uitten aan te halen.

2.4.1 Voorstelling op de teamvergadering Ik stelde de folder voor op de teamvergadering waar de directeur, hoofd bewonerszorg (ergotherapeute), de arts, de kinesist, de sociaal assistente, de hoofdverpleegster en de ergotherapeuten aanwezig waren. Ik gaf hierbij wat achtergrondinformatie over de bezoeken die ik had gedaan en wat ik ermee wilde bereiken. Daarna lichtte ik de tien tips nog even toe. Er kwamen heel wat positieve reacties vanuit alle disciplines en men besloot om die folder ook een plaats te geven in het rusthuis zodat geïnteresseerden en nieuwe personeelsleden deze ook konden inkijken. Ik kreeg van de hoofdverpleegsters eveneens de uitnodiging deze folder voor te stellen op de overdrachten aan de verpleegkundigen en verzorgenden.

51

2.4.2 Voorstelling aan de verpleegkundigen en verzorgenden. Ik stelde mijn folder voor op de beide afdelingen (Noord en Zuid). Op de afdeling ‘Zuid’ kreeg ik de kans om de folder voor te stellen op hun algemene vergadering waar al het verplegend en verzorgend personeel op aanwezig was. Hier kwamen er weinig opmerkingen of vragen maar wel veel positieve reacties op de tips en de voorbeelden die ik aanhaalde. Op de afdeling ‘Noord’ mocht ik gebruik maken van vier overdrachtmomenten (twee op ‘Noord 1’ en twee op ‘Noord 2’) om zoveel mogelijk personeel te bereiken. Er waren ook stagiairs aanwezig. Hier kwamen heel wat vragen en opmerkingen naar boven en werden ervaringen gedeeld: -

Gesprekken kwamen los over het begrijpen van depressieve gevoelens en begrip voor het verleden van de bewoners en al wat zij hebben meegemaakt. Het verplegend en verzorgend personeel stelde zich open voor deze problematiek .

-

Er kwamen frustratiegevoelens naar boven omtrent het verschil in appreciatie door de bewoners tegenover ergotherapeuten en verpleging. Ze gaven aan dat ze echt wel tijd willen maken voor de bewoners maar het vaak niet kunnen. Ze hadden het gevoel dat zij het niet goed deden en de ergotherapeuten wel omdat deze laatsten meer tijd kunnen vrijmaken voor de bewoners (zie 1.5. ergotherapie bij depressieve ouderen in een zorginstelling). Er werd geconcludeerd dat ze in de mate van het mogelijke attent zijn voor de bewoner tijdens de contactmomenten die ze sowieso hebben. Wanneer er duidelijk iets aan de hand lijkt te zijn, kan dit op de overdrachten besproken worden en eventueel doorgegeven worden aan andere personen (al dan niet van dezelfde discipline).

-

Er kwamen veel vragen naar boven over hoe je het beste kan reageren wanneer een bewoner zelfmoordgedachten uit. Ik besprak punt 8 uit het foldertje (omtrent zelfmoordgedachten) en er werd gediscussieerd over alle mogelijke benaderingsmogelijkheden. De gesprekken waren echt diepgaand en filosofisch getint.

-

Iemand haalde aan dat zij ervoer dat bij bepaalde bewoners met een depressie het het beste is om hen in een mindere periode te negeren. Bij anderen zou negeren net een ramp zijn daar zij in een minder goede periode net heel veel aandacht vragen.

-

Er werd gediscussieerd over ethische vragen zoals wat je moet doen wanneer iemand weigert voeding in te nemen.

-

De nood werd ook naar voor gebracht om er met elkaar over te praten. Sommigen gaven aan dat ze op bepaalde dagen echt nood hadden om het eens uit te schreeuwen dat het zo vermoeiend is om ouderen met een depressie te verzorgen.

-

Naast de nood om met elkaar te kunnen praten kwam ook de nood naar boven om een psychologe te kunnen raadplegen. Zowel voor het personeel (voor bijstand en adviezen) als voor de bewoners.

-

…

52

Tien tips voor het omgaan met depressieve ouderen.40 (tips voor beroepskrachten) Als laatstejaarsstudente ergotherapie maak ik mijn eindwerk rond depressie bij ouderen. Om dit te ondersteunen heb ik de toestemming gekregen om om de veertien dagen een sessie bij te wonen waarin ondersteunend en informerend wordt gewerkt met familie van depressieve senioren in de Sint – Jozefkliniek te Pittem onder leiding van psycholoog Johan Vancoillie. Als personeel van een rusthuis lijken wij een beetje de familie van onze bewoners. We leven elke dag met elkaar en zien elkaar soms vaker dan onze eigen familie. Daarom wil ik tien tips meegegeven die psycholoog Johan Vancoillie meegeeft aan de familie van depressieve senioren. Ik heb ze enigszins aangepast omdat er toch nog steeds een groot verschil is tussen echte familie en onze band met de bewoners.

1.

Aanvaard de gevoelens van de bewoner.

De gevoelens die de bewoner ervaart zijn voor hem/haar vaak moeilijk te aanvaarden. Ze weten vaak niet vanwaar die gevoelens komen en lijken zich er tegen te verzetten. Wanneer de omgeving deze depressieve gevoelens niet wil aanvaarden, wordt het voor de bewoner pas heel moeilijk. Het is belangrijk dat de bewoner de tijd krijgt om te ‘luisteren’ naar zijn depressie en daarvoor heeft men de steun van zijn omgeving nodig. Net zoals iemand die ziek is, eens goed moet uitzieken is het belangrijk dat de bewoner ook tijd krijgt om zijn eigen gevoelens te erkennen en te accepteren. Depressie hoort niet bij het ouder worden maar is een ziekte. 2.

Geef tijd.

Probeer de genezing niet te forceren. Wanneer een bewoner even terug de oude lijkt te zijn, hou er dan rekening mee dat hij/zij een terugval kan hebben. Reageer dan niet beschuldigend met: “het ging nu net zo goed en nu gaat het plots weer berg af…”. Voor de bewoner is het zelf vaak een hele teleurstelling om nog steeds depressief te zijn. Het is niet iets dat ze doen om ons mee te vervelen! 3.

Toon interesse.

Wijs de oudere niet telkens op zijn negatieve stemming maar toon interesse in wat de oudere wel doet. Leest hij/zij een boek, is men naar een activiteit geweest? Het is een moment waarop over een neutraal iets kan worden gepraat en de bewoner krijgt toch positieve aandacht. 4.

Laat het positieve van vroeger/later aan bod komen.

Een bewoner die depressief is ervaart van alles enkel de negatieve kanten. Wij kunnen hen er op wijzen dat er ook nog leuke dingen zijn. Herinner hen aan uitstappen of andere leuke momenten die samen werden beleefd. Het hoeft daarom niets persoonlijks te zijn. Vestig hun aandacht erop dat niet alles zwart hoeft te zijn. Vraag de bewoner ook niet hoe het met hem gaat. Misschien durft hij/zij niet zeggen dat het niet goed gaat, uit schrik jullie te ontgoochelen. Hij/zij zal zich verplicht voelen “goed” te zeggen en er een vervelend gevoel bij hebben. 5.

Doe eens iets samen met de bewoner.

Voer geen lange gesprekken en forceer niets. Kleine dingen kunnen al heel veel doen. Depressieve ouderen kunnen heel veel deugd hebben van een kleine wandeling, buitenlucht en een beetje lichaamsbeweging. 6.

Benoem de vooruitgang.

Wanneer je een positieve verandering ziet aan de bewoner, hoe klein ook, vertel het hem dan (…aan de gelaatsuitdrukking, verzorging, het eten…). Soms is de positieve verandering eerder zichtbaar voor ons en voelen zij zich nog niet beter. Door ze positief te benaderen en ze te wijzen op de positieve veranderingen in plaats van op de negatieve (je eet weer niet veel, je kijkt toch zo boos, doe eens iets, je zit al de ganse dag in je zetel…) kan de bewoner zich meer gewaardeerd voelen. 7.

Neem tijdelijk taken over.

Wanneer bewoners depressief zijn zullen ze veel taken niet meer kunnen uitvoeren. Zoals zichzelf kleden, wassen,… Het is belangrijk deze taken geleidelijk aan over te nemen maar ook om ze geleidelijk aan weer terug te geven wanneer er verbetering in zicht is. 8. 40

Neem zelfmoordgedachten ernstig.

Gebasseerd op de avondsessies van psycholoog Johan Vancoillie van de Sint – Jozefkliniek te Pittem.

53

“Mensen die zeggen dat ze het gaan doen, doen het nooit” is een vaak gehoord gezegde. Toch klopt deze stelling niet. Neem hen serieus en maak ruimte om er over te praten, ga het onderwerp niet uit de weg. Ze zouden het wel kunnen doen. Vaak is het zo dat ze dergelijke gedachten hebben omdat ze zichzelf als een last zien en de omgeving niet meer willen ‘lastig’ vallen. Het is belangrijk dat ze weten dat ze dergelijke gedachten mogen uiten en dat ze zich er niet voor hoeven te schamen. Er over praten kan een hele opluchting zijn. Wanneer men het diepst in de put zit en de depressie het grootst is, is er minder kans dat men effectief zelfmoord zal plegen. De moed en de fut is er niet voor. Ze voelen zich te leeg en te moe om zelfmoord te plegen. In de beginfase van het herstel zien we meer zelfmoordpogingen. 9.

Laat hen hun emoties.

Emoties zijn goed. Of dit nu goede of slechte emoties zijn, dat maakt niet zozeer uit. Wanneer de bewoners agressief reageren kan dit een goed teken zijn. Er zit opnieuw leven in. Het is zelfs vaak zo dat bij het verbeteren woede één van de eerste emoties is daar depressie vaak ontstaat door opgekropte woede. Het is belangrijk deze woede niet persoonlijk op te nemen en geduld te tonen. Reageer niet negatief op hun woede. 10. Isoleer jezelf niet, zorg voor jezelf! Als personeel zijn we natuurlijk niet zo nauw betrokken als de echte familie. Toch kan het omgaan met depressieve ouderen zwaar op ons wegen. Het is daarom belangrijk dat we als team bij elkaar terecht kunnen, dat we durven uiten dat we het soms zwaar hebben in onze job en dat we mekaar steunen. Daarnaast is het ook belangrijk een gezond evenwicht te hebben tussen werk en privéleven. Wij zijn er om de bewoner op te vangen en te ondersteunen. Dit kan maar als we ook zorg opnemen voor onszelf en voor elkaar. Naast deze 10 geboden wil ik hierbij ook nog 2 verboden meegeven. Deze verboden vermijden dat we de bewoners nog dieper in de put duwen, hoe goed we het ook bedoelen. Æ Probeer de bewoners niet te forceren om te genieten. Æ Doe geen appèl op de moed van de bewoners, ze hebben er geen meer.

Alvast bedankt om dit te lezen, hopelijk helpt het jullie bij het contact met de bewoners. Heleen Viaene (stagiaire ergotherapie)

2.5 Besluit Het personeel stelde zich open en er werden diepgaande gesprekken gevoerd. Ze dachten actief na over het onderwerp en deden een eigen inbreng. Het personeel werd gesensibiliseerd, nu is het aan hen om rekening te houden met de gekregen informatie en sensitief te zijn voor de noden van de bewoners met een depressie.

54

3 Kennismaking met de bewoners. 3.1 Inleiding In het voorgaande hoofdstuk gaf ik weer hoe ik werkte met de omgeving (het personeel) van depressieve ouderen. Met dit hoofdstuk wil ik aantonen hoe ik de depressieve ouderen zelf heb benaderd en probeer ik na te gaan hoe we als ergotherapeut het handelen kunnen gebruiken als aangrijpingspunt tot verandering (zie deel I, hoofdstuk1.3.3) bij deze doelgroep. Ook aspecten uit de omgeving (materiële) van de bewoner kunnen hier nog aan bod komen maar in mindere mate. Voor het tot stand brengen van mijn scriptie kreeg ik van het zorgcentrum vier namen van bewoners door. Deze werden geselecteerd door de ergotherapeuten van de betroffen afdelingen. Het zijn vier dames die ik even aan u wil voorstellen. Want zoals ik ook tijdens de kennismakingsfase heb ondervonden, is achtergrondinformatie heel belangrijk. Naast de achtergrondinformatie wil ik hier ook schetsen hoe de kennismakingsfase verlopen is.

3.2 MS 3.2.1 Achtergrondinformatie Geboortedatum: 8 juni 1923 Mevrouw MS heeft een medische voorgeschiedenis van: -

Depressie

-

Neurotische persoon met veel neurovegetatieve klachten

-

Lymfeoedeem aan de rechter arm

-

Obesitas

-

Angor

-

Hysterectomie totalis

-

Halstedt (borstamputatie)

Zij heeft 2 zonen en 4 kleinkinderen. 30 jaar lang zorgde zij voor haar zieke man. Haar man had het ene na het andere voor en onderging meerdere operaties waardoor hij erg afhankelijk van haar werd. Haar man is intussen overleden. MS werkte vroeger in een schoenenfabriek waar ze naar eigen zeggen een hoge functie had. Later, wanneer haar man ziek werd, ging MS werken als poetsvrouw om haar kinderen naar school te kunnen sturen Momenteel is MS immobiel. Wanneer ze niet in bed ligt zit ze in haar stoel. MS kan niet wandelen. Op een Mini Mental State Examination scoort zij 23 op 30.

55

3.2.2 Kennismakingsfase Wanneer ik MS voor de eerste maal ging opzoeken vond ik haar in bed. Ze zat half rechtop met een tafeltje voor haar met daarop een glas water. Ik stelde mezelf voor als stagiair en knoopte met haar een gesprek aan. Ze begon spontaan te vertellen over haar zonen en kleinkinderen, haar man en over hoe ze nu afzag door niets meer te kunnen doen. Ze praatte heel zacht en rustig. Tijdens het gesprek gaf zij zelf aan dat ze een borstamputatie had ondergaan en daardoor al het vocht in haar linkerarm ophoopte. Het resultaat is dus een gezwollen arm en hand met pijnlijke vingers. Toen ik het gesprek wou afronden zei ze meermaals dat ik gerust nog even mocht blijven. Toen ik haar beloofde later in de week terug te komen bedankte ze me voor het bezoek. De bezoeken daarna vertelde MS me meermaals dat ze zo een jeuk had. Ze klaagde niet maar je kon zien dat ze er mee verveeld zat. De kinesist van het zorgcentrum merkte dit ook op. De gesprekken waren minder diepgaand. Ze vertelde wel over haar zonen die op bezoek kwamen en wat zij deden in het dagelijkse leven. Haar stemming en gelaatsuitdrukking waren over het algemeen triest, soms onverschillig. Ze praat doorgaans ook op dezelfde toon. Tijdens deze kennismakingsfase heb ik nooit gezien dat ze zich druk maakt of opgewonden werd. Één keer zat ze te lezen in bed toen ik de kamer binnenkwam. Ze had een grootletter boek voor zich. Ze vertelde dat ze probeerde te lezen maar dat het toch zo lastig was. Ze is een tijd geleden geopereerd aan cataract en zegt dat ze zich sindsdien niet lang kan concentreren. Na even praten blijkt dat ze de krant krijgt maar het ook moeilijk heeft om deze te lezen. Ik stelde voor om een van de volgende keren dat ik langs kwam samen de krant te lezen. MS ging hier meteen mee akkoord. In de kennismakingsfase heb ik de Geriatric Depression Scale afgenomen van MS. Dit om een beter beeld te krijgen van hoe ze zich precies voelt, waar de knelpunten liggen en eveneens als evaluatiemiddel om op het einde van mijn stage na te gaan hoe ze zich dan voelt. Ik nam de test ook af om na te gaan of ze inderdaad geschikt is voor mijn scriptie. Het is een test die de mensen normaal zelf invullen. Omdat MS niet goed ziet en een pijnlijke arm heeft doorliep ik samen met haar de vragen. MS scoorde 26 op 30 wat het vermoeden van een depressie zeker staafde. Naar het einde toe begon MS te wenen. Ik stelde voor om te stoppen met de vragen en gewoon wat te praten of samen te zitten. Ze weigerde en vroeg me om verder te gaan met de vragen. Wat me opviel was dat MS aangaf dat ze veel piekert en zich vaak onrustig voelt. Ze ziet er echter altijd heel rustig uit en het lijkt alsof ze zich nergens zorgen om maakt. Ze komt dus heel anders over dan ze zich voelt. Na het afnemen van de Geriatric Depression Scale bleef ik nog wat bij haar zitten zodat ze niet meteen alleen zou moeten zijn na het beantwoordden van confronterende vragen.

56

3.3 DM 3.3.1 Achtergrondinformatie Geboortedatum: 19 juli 1924 Mevrouw DM heeft een medische voorgeschiedenis van: -

Obesitas

-

COPD41 en kortademigheid

-

Artrose (knie – en heupproblemen)

-

Totale heupprothese links

-

Hypertensie

-

Psycholabiliteit

-

Nervositas en depressie

-

Waanideeën

-

Alcoholmisbruik

-

Suïcidepoging waardoor ze nu nog steeds brandwonden heeft aan de onderste ledematen (DM probeerde zichzelf in brand te steken met een krant).

DM heeft 1 dochter waarmee ze een moeilijk contact heeft. Zelf komt zij uit een gezin van 5 kinderen, ze heeft 2 broers en 2 zussen. In juli 1942 trouwde zij met een mecanicien. In 1991 stierf hij in zijn slaap wat voor haar een hele grote klap was. DM was naaister van beroep en hield van soep maken en bakken. In 1998 werd zij opgenomen in het zorgcentrum omwille van de beperkte zelfredzaamheid en psycholabiliteit. DM kwam al geruime tijd naar het dagverzorgingscentrum en stond achter haar opname. De depressieve toestand van DM is heel wisselend. Momenteel zijn er grote veranderingen op de afdeling wat voor haar moeilijk is. Op een Mini Mental State Examination scoort zij 17 op 30.

3.3.2 Kennismakingsfase Wanneer ik DM voor de eerste maal ging opzoeken zat zij onderuitgezakt in haar zetel. Ik stelde mezelf voor als stagiair en knoopte met haar een gesprek aan. Het gesprek verliep wat moeizaam en ik hield het kort. Ze klaagde voortdurend van de pijn en zat heel ongedurig in haar zetel. Haar ademhaling was heel onrustig en haar armen beefden. Toen ik het gesprek wou afsluiten vroeg ze me toch om even te blijven. Dit op een bijna eisende manier. Ik besloot het gesprek af te sluiten en later nog eens terug te gaan (mede omdat het bijna etenstijd was voor haar).

41

Chronic obstructive pulmonary disease

57

De bezoeken daarna was DM heel wispelturig. De ene keer was ze heel vriendelijk, de andere keer was ze zo zenuwachtig en geïrriteerd dat ik zelfs geen stoel mocht nemen om bij haar te zitten. De gesprekken waren nooit echt diepgaand. Telkens wanneer ik het gesprek wou afsluiten begon DM over de dood te praten. Ze heeft net een achterkleinkind bij gekregen en zegt telkens dat het kind niets aan haar zal hebben, dat het haar nooit zal kennen laat staan herinneren. De ene keer lijkt het alsof ze schrik heeft om dood te gaan en de andere keer lijkt het erop alsof ze met zelfmoord dreigt (alhoewel ze het nooit met zoveel woorden zegt). DM lijkt snel geïrriteerd door kleine dingen (bepaalde handeling die iemand stelt) en kan daar agressief op reageren. Het lijkt ook alsof ze telkens iets van me wil wanneer ik bij haar op bezoek kom. Zo vraagt ze van mij om in het zorgcentrum een vrouw te gaan zoeken die haar een verkeerde fles water had gegeven… Zelfs wanneer het probleem van de verkeerde fles opgelost is, kan DM zich er niet bij neerleggen dat ik die vrouw niet ben gaan zoeken en moet ik de flessen terug omwisselen zodat ze opnieuw de verkeerde fles krijgt. Wanneer men niet ingaat op haar vragen kan ze heel agressief reageren en eisen dat je meteen weggaat. DM krijgt eveneens placebo’s tegen de erge pijnen die zij ervaart. Tijdens een van mijn bezoeken bezorgde ik haar zo een ‘pijnstiller’ die ze had gevraagd, zijnde een placebo. Na enkele minuten gaf ze al aan dat de pijn verminderde. Gedurende al mijn bezoeken zat DM met een vertrokken gezicht in de zetel. Wat me opviel was dat ze vaak heel rustig in de zetel zat wanneer ik de kamer binnenkwam maar zodra er sprake was van conversatie of uitnodiging tot een activiteit klaagde zij van pijn en werd ze zenuwachtig en geïrriteerd. Geruststellen lukt niet. Begrijpend opstellen evenmin. Elke reactie op haar of het negeren ervan lijkt haar symptomen erger te maken. Bij mijn tweede bezoek vroeg ze mij om de pijn weg te nemen. Toen ik haar duidelijk maakte dat ik dat niet kon doen, begon ze te roepen dat ze aan mij ook al niets zou hebben en ik maar beter kon vertrekken. Ik toonde begrip voor haar pijn en vertelde wat ze van mij wel mocht verwachten. Even was het stil waarop ze dan snakte dat ik dan maar beter op haar rug kon wrijven. Even zaten we gewoon naast elkaar terwijl ik op haar onderrug wreef. Dat kon ze wel appreciëren. Het was niet mogelijk om van haar de Geriatric Depression Scale af te nemen.

58

3.4 DN 3.4.1 Achtergrondinformatie Geboortedatum: 13 juli 1934 Mevrouw DN heeft een medische voorgeschiedenis van: -

Depressie met vermoeden van hallucinatie

-

Suïcidepoging

-

Lumbago

-

Totale heupprothese links

-

Osteoporose

DN verloor haar moeder toen ze zeven jaar was. Haar vader had het bijzonder moeilijk met haar dood en is er eigenlijk nooit overheen geraakt. Ondanks zijn persoonlijke problemen nam hij de zorg voor de kinderen op zich. Toen hij 62 jaar was pleegde hij zelfmoord. DN was op dat ogenblik al gehuwd (ze trouwde op haar 23e). Reeds van het begin van hun huwelijk mishandelde hij haar fysiek. Ze kon hem niet verlaten omwille van financiële afhankelijkheid. Later begon haar man ook te drinken en raakten ze in financiële problemen. Dankzij haar vriendin die ze had leren kennen via haar man (collega) kon DN de schulden afbetalen en alleen gaan wonen op een appartementje. Daar kreeg ze om de veertien dagen familiale hulp en kreeg ze elke dag warme maaltijden. Haar man overleed in 1996 en in 1999 probeerde DN zelfmoord te plegen door in het kanaal te springen. Haar vriendin redde haar. DN heeft geen kinderen wat voor haar moeilijk is. DN is een depressief iemand die het liefst de ganse dag zou willen slapen om haar problemen van vroeger te vergeten. Ze zegt zelf geen liefde te kunnen geven omdat ze het nooit heeft gekend. Ze wenst liefst zo weinig mogelijk hulp van derden. Haar vriendin doet wel veel voor haar. Ze maakt mentaal een goede indruk en is goed georiënteerd in tijd en ruimte. Zij stapt met behulp van een loopkader.

3.4.2 Kennismakingsfase Bij mijn eerste bezoek vond ik DN op haar kamer. Ze lag schuin op haar bed naar het plafond te staren. Ik stelde mezelf voor. Aanvankelijk was DN heel vriendelijk en leek het alsof ze naar me luisterde. Ze bleef wel continu naar het plafond staren. Ze klaagde van de pijn aan haar rug en van verminderde kracht in haar armen. Ze zei dat ze al van de jaren ’70 rugklachten had. Ze begon spontaan te vertellen nadat ik me had voorgesteld, zonder dat ik haar iets vroeg: -

Dat haar vriendin laarsjes had meegebracht voor haar en dat ze daar zelfs niet meer in kon.

-

Ze vertelde dat ze niets meer kon, dat ze beter dood zou zijn.

-

Over haar man die dronk en haar zoveel pijn had gedaan.

Ik toonde begrip en liet haar uitpraten. Plots stopte ze met praten, veerde recht uit bed en zei dat ze met niemand wou praten. Ze klonk agressief en keek me nog steeds niet aan. Ik stelde haar gerust en zei dat ze niet hoefde te praten over dingen die ze niet kwijt wou. Ik liet even een moment stilte en DN begon opnieuw te vertellen over haar leven. Nadat ze was uitgepraat 59

reageerde ze opnieuw agressief en kort en vroeg ze mij om te gaan. Ik respecteerde haar vraag en zei dat ik later nog eens zou terugkomen. De bezoeken daarna reageerde DN telkens heel agressief. Nog voor ik een woord kon zeggen riep ze me al toe dat ze niet wou praten en nee dat ze niet mee wou naar de activiteiten.Ze had niemand nodig zei ze, ik moest maar mensen lastig vallen die het wel apprecieerden om bezoek te krijgen. Wanneer ik haar echter in de gang tegenkwam en vriendelijk een goeie dag zei, zei ze vriendelijk ‘dag’ terug. Op een keer zat DN in de gang toen een vrouw haar kwam bezoeken. Ik passeerde toevallig en ving het gesprek op. Het had erg gesneeuwd en de vrouw had haar best gedaan om er toch te geraken. DN reageerde agressief net zoals ze tegen mij had gedaan. Toen ik even later opnieuw in de gang passeerde zat DN daar opnieuw alleen.

60

3.5 TJ 3.5.1 Achtergrondinformatie Geboortedatum: 26 juli 1916 Mevrouw TJ heeft een medische toestand van: -

Zwak gehoor (waarvoor zij twee hoorapparaten draagt)

-

Zwak zicht

-

Verwardheid

Mevrouw TJ werkte in de arbeidsdienst (gelijkaardig aan de VDAB nu) tot ze zwanger werd. Ze kregen zeven kinderen. TJ bleef thuis voor de kinderen en werd huisvrouw. Haar man was technisch directeur van een textielfabriek. Ze hield van lezen maar door haar slecht zicht is dit nu niet meer mogelijk. Zelfs grootletter boeken zijn moeilijk te lezen. Ze stapt met behulp van een rollator. Ze kan zelfstandig naar het toilet en helpt bij het wassen en kleden. In augustus 2005 werd zij opgenomen in het zorgcentrum. Aanvankelijk stond ze hier weigerachtig tegenover maar verschillende opnames in verschillende plaatsen en veelvuldig vallen brachten hier verandering in. Het is moeilijk voor TJ om zich in een groep te handhaven daar ze de gesprekken niet kan volgen omwille van haar gehoorprobleem. Ze gaat confrontaties met groepen dan ook liefst uit de weg. Op een Mini Mental State Examination scoort zij 29 op 30.

3.5.2 Kennismakingsfase Bij mijn eerste bezoek aan TJ trof ik haar aan in de zetel. Ze zat keurig opgemaakt in bed. Haar kleren zagen er piekfijn uit, haar haar was mooi opgestoken en ze had make-up op. Ik stelde mezelf voor. TJ zei meteen dat ik heel dicht bij haar moest komen zitten en heel luid moest praten met een lage stem. Ze wou me meteen ook van dichterbij bekijken om te weten of ze me al eens had gezien. Na enkele moeilijke momenten (omwille van haar slecht gehoor, zicht en verwardheid) kreeg ik mezelf voorgesteld. Ze reageerde heel positief en bedankte me dat ik bij haar langs wou gaan. Ze verontschuldigde zich ook meteen voor haar verwardheid. Ze vertelde me dat er iets moet gebeurd zijn maar niet meer weet wat. Iets waardoor ze zo verward is. Ze begon toen spontaan te huilen. Plots was ze weer heel helder en vroeg me welke dag we waren. Ik vertelde haar dat we maandag waren en dat het weekend net achter de rug was. Ze nam een boekje bij de hand en vroeg me dit voor te lezen. Kennelijk had haar familie een agenda aangelegd waarop ze telkens bijzonderheden schreven, wie er op bezoek was geweest, verjaardagen,… Toen ik haar boekje voorlas reageerde ze heel verwonderd. Ze kon zich niet herinneren dat die mensen op bezoek waren geweest en moest hard nadenken over namen. Dan schoot het haar plots te binnen: ‘ahja, da’s mijn dochter denk ik’. Haar dochter kwam toen de kamer binnen waarop ik het gesprek afsloot. De bezoeken daarna moest ik me telkens opnieuw voorstellen. Ze kon zich niet herinneren wie ik was. Elke ontmoeting verliep ongeveer hetzelfde. Ze vroeg me telkens haar agenda voor te lezen. Soms 3 maal na elkaar. Telkens was TJ heel vriendelijk. TJ rust de ganse dag, ze heeft geen hobby’s meer en geeft ook aan dat ze niets meer kan omwille van haar verminderd zicht. Ze zegt zelf dat ze niets anders doet dan rusten en slapen.

61

Ik nam bij haar eveneens de Geriatric Depression Scale af. Omdat zij het zelf niet meer kon lezen las ik het aan haar voor. Eerst legde ik uit hoe ze moest antwoorden en op wat haar antwoord betrekking moest hebben. Ze was heel vriendelijk en werkte heel goed mee. Ze gaf aan dat ze heel gelukkig was “want ze was immers al 91 jaar oud, dan kon je toch niet veel meer verwachten?” Ze scoorde een 11 op 30 wat de mogelijkheid van een depressie kan weergeven (de test geeft 11 aan als minimumwaarde voor de mogelijkheid van een depressie). Alhoewel het niet zeker is of TJ geschikt is voor mijn scriptie besloot ik samen met de ergotherapeuten van het zorgcentrum haar te blijven opvolgen omdat het personeel aangaf dat haar stemming in golven lag. Haar huisarts besloot eveneens haar te laten onderzoeken in het ziekenhuis om na te gaan wat de oorzaak van de verwardheid is.

62

4 Verloop van de contacten met de bewoners. 4.1 Inleiding De vier bewoners die ik volgde zijn zowel wat hun persoonlijkheid als wat hun depressie betreft in haast alle aspecten verschillend. Dat wil ook zeggen dat er geen uniforme manier van omgaan bestaat. Voor elke bewoner is het zoeken naar een gepaste benadering. Wat kunnen ze? Wat interesseert hen of zou hen kunnen boeien? Wat zijn hun behoeftes? Hoe zijn hun relaties met het personeel? Tijdens de kennismakingsfase begon ik met het opbouwen van een vertrouwensband met de vier bewoners. Het spreekt voor zich dat dit met de ene bewoner vlotter loopt dan met de andere. Het verloop van mijn scriptie hangt ook voor een groot stuk af van deze vertrouwensband. De ene persoon is achterdochtig en wantrouwig terwijl een ander persoon net nood heeft aan een vertrouwenspersoon. Bij de ene persoon is deze vertrouwensband een basis waarop we verder kunnen bouwen en effectief activiteiten kunnen aanbieden, bij andere bewoners is deze band het enige wat we hebben en is het niet mogelijk of heel moeilijk om daar op verder te werken. Tijdens mijn contacten met de bewoners probeer ik afhankelijk van de eigenschappen en persoonskenmerken de nadruk te leggen op verschillende aspecten. Dit kan zowel om het biologische (lichamelijke), het psychologische als om het sociale aspect gaan. Het is heel moeilijk om de bewoners te benaderen op de vlakken zelfredzaamheid en productiviteit. Het gebied ontspanning spreekt de bewoners het meeste aan. Ze zijn tenslotte ook bewoners van een rust – en verzorgingstehuis. Bij mijn contact met de bewoners probeer ik zoveel mogelijk de tien tips in acht te nemen. Ik wil hierbij vermelden dat ik het belangrijk vind dat de bewoners weten dat ik hier slechts een beperkte periode ben. Het is moeilijk om een vertrouwensband met deze bewoners op te bouwen daar ik maar een korte periode in het zorgcentrum meewerk. Hier moet dus extra aandacht aan besteed worden en de bewoners moeten weten dat het slechts een tijdelijk contact is. Het is ook belangrijk dat het personeel op de hoogte is van mijn contacten en dat er een geleidelijke overgang of overdracht gebeurt naar het einde toe.

63

4.2 Bewoner SM De kennismakingsfase verliep zeer vlot en SM leek mijn aanwezigheid te aanvaarden en zelfs te appreciëren. Ik besloot om haar problemen niet te negeren zodat ze weet dat ze aanvaard wordt zoals ze is.

4.2.1 Sociaal aspect Het sociaal contact van SM is beperkt tot het personeel, het bezoek op haar kamer en de mensen die aan haar deur passeerden. Wanneer ik haar meenam naar buiten (zie biologisch aspect) herkende ze deze mensen die vaak aan haar deur passeerden en zei ze vriendelijk een goedendag. Het personeel reageerde heel positief op onze uitstappen waardoor ze positieve aandacht kreeg en glunderde. Eenmaal zijn we na de wandeling in de cafetaria van het rusthuis iets gaan drinken. SM zocht geen sociaal contact maar leek wel te genieten van de drukte. Enkele malen hebben we geprobeerd bij haar zus op bezoek te gaan die om het hoekje woont. Ze was echter nooit thuis. SM was toch blij met het idee dat ze zelf eens bij anderen op bezoek kon gaan en niet altijd hoefde te wachten tot zij naar haar kwamen. Omdat SM toch heel weinig naar activiteiten gaat, las ik regelmatig de piccolo voor (het krantje van het rusthuis waar onder andere de activiteiten in vermeld staan). Door de activiteiten samen met haar door te nemen kreeg ik een beter zicht in haar interesses en kon ik SM duidelijk maken wat er allemaal gebeurde in het rusthuis. Al snel bleek dat ze weinig interesses had en enkel geïnteresseerd was in grote groepsactiviteiten zoals een uitstap naar zee of een bedevaart. Daarentegen hecht ze wel heel veel belang aan individuele contacten, los van activiteiten. DSM – IV vermeldt ‘verlies aan interesse voor de meest normale activiteiten’ als symptoom van een depressie (zie 3.2 definitie en diagnose van een depressie). Wanneer je met haar een gesprek wil aangaan zegt ze soms enkele minuten niets. Het is soms moeilijk om met haar een gesprek aan te gaan, waarschijnlijk omdat het voor haar moeilijk is zich te concentreren. Wanneer je jezelf dan echter verduidelijkt en concreet iets zegt of vraagt lijkt ze er dan wel beter op te reageren. Ze is wel heel aangenaam en vriendelijk, ze wordt ook zelden boos en gaat met alles akkoord. DSM – IV vermeldt ‘verminderd denk– en concentratievermogen, besluiteloosheid’ als symptoom van een depressie (zie 3.2 definitie en diagnose van een depressie).

4.2.2 Biologisch aspect. 4.2.2.1 Psychomotorische remming Bij alles wat SM doet valt het op dat er een vertraging is in haar handelen. Ze heeft soms heel veel tijd nodig om een eenvoudige handeling uit te voeren zoals bijvoorbeeld een glas vastnemen. Haar denken verloopt ook veel trager waardoor conversatie soms moeizaam verloopt. De DSM – IV vermeldt ‘psychomotorische remming’ als symptomen van een depressie (zie 3.2 definitie en diagnose van een depressie).

64

4.2.2.2 Handmassage Het is niet mijn intentie haar te behandelen voor haar lymfehand. Ik probeerde haar hand die voor haar nutteloos was te integreren in onze contacten. De kinesiste van het zorgcentrum bezoekt haar in de week dagelijks en legt dan een lymfedrainagetoestel aan. Omdat SM vaak aangaf jeuk te hebben in haar rechterarm vroeg ik toestemming aan de kinesiste om handmassage te geven aan SM. Volgens de kinesiste is dit ook goed voor haar hand dus speelde ik hier op in. Ik vroeg aan SM of ze graag een handmassage zou krijgen of liever niet. Aanvankelijk stond SM hier weigerachtig tegenover en ik liet dit aspect even rusten. Ondertussen ging ik het onderwerp niet uit de weg. SM vroeg op een gegeven moment of ik dat echt zou willen doen, haar een handmassage geven.“Je moet niet naar hier komen om te werken”, was haar standpunt. Ik stelde haar gerust en maakte haar duidelijk dat ik er voor haar was. Heel voorzichtig zei ze dan: “dat zou eigenlijk wel deugd doen”. Om de twee à drie weken maakte ik tijd vrij om SM een uitgebreide hand - en armmassage te geven. Tijdens deze momenten wordt SM meestal heel stil. Aanvankelijk liet ze alles op zijn beloop en vond ze alles wat ik deed goed. Na verloop van de tijd durfde SM wat meer te vragen en durfde ze meer instructies geven: “harder wrijven, ja, daar jeukt het, nee, dat doet pijn”. Ze zag er meer zelfverzekerd uit ten opzichte van mij en de contacten verliepen steeds vlotter. Tijdens deze momenten werd er ook over van alles en nog wat gepraat. Over leuke momenten, moeilijke momenten. Ik had het gevoel dat ze mij meer en meer begon te vertrouwen en op de duur vroeg SM zelf of ik haar nog eens kon masseren.

4.2.2.3 Buitenlucht Naast deze handmassages probeerde ik SM ook wat meer uit haar omgeving te halen. Ze zit dag en nacht in haar kamer tussen vier muren en kwam eigenlijk nooit buiten. De mensen die ze ziet, komen altijd naar haar toe en blijven in haar kamer. Het is tenslotte ook een heel werk en risicovol om haar uit de zetel te krijgen en in een rolwagen te plaatsen zonder een tillift te gebruiken of er een verpleegster bij te halen. Vaak komt de familie ook pas later in de namiddag op bezoek wanneer SM al in bed ligt. Ze is voor alles afhankelijk van derden en kan alleen maar wachten tot iemand naar haar toe komt. De kamer van SM bevindt zich op het gelijkvloers aan de straatkant. Bij mooi weer kon je de zon zien en hoe de mensen meer buiten kwamen. Af en toe liep er een kip voorbij en ik wees SM op deze wereld buiten haar kamer. De eerste week van mijn stage dat het mooi weer was vroeg ik haar of ze graag eens met mij naar buiten zou willen gaan, gewoon wat in het zonnetje zitten aan de ingang van het rusthuis. SM glimlachte en ging hier meteen op in. Een verpleegster hielp me om SM in haar rolwagen te plaatsen. Toen ik met haar de kamer uitkwam keek ze verwonderd naar de cafetaria. Het leek alsof ze deze in tijden niet meer had gezien. Ze zei “goedendag” aan de mensen die we tegenkwamen en daarna plaatste ik haar in het zonnetje. Ze had een dikke jas aan omdat het toch nog steeds winter was. Ze sloot haar ogen en zei:”Goh, dat doet deugd”. Ze zei niet veel maar leek wel te genieten. Toen ik na tien minuutjes voorstelde weer naar binnen te gaan vroeg ze heel stil of we niet nog even konden blijven. Later probeerde ik zoveel mogelijk met SM te gaan wandelen wanneer ze dat wilde en het weer het toeliet. Deze wandelingen duren ongeveer een kwartier en vinden gemiddeld 2 maal in de week plaats (afhankelijk van het weer, het programma, en haar wil). Ongeveer midden mijn stageperiode gaf ze plots aan dat ze liever niet zou gaan wandelen en liever thuis in haar zetel zou blijven. Ik drong niet verder aan maar stelde me wel onderzoekend op. 65

4.2.2.4 Het voorlezen Omdat SM aangaf niet goed meer te kunnen lezen omwille van slechte ogen had ik haar voorgesteld om samen de krant te lezen. Één maal in de week na de handmassage of wandeling lees ik bij haar de weekbode of een ander dagblad voor. Al snel bleek dat SM helemaal niet op de hoogte is van de actualiteit, alhoewel de radio elke dag aanstaat in haar kamer. Ze is wel geïnteresseerd en vraagt uitleg over drama’s, evenementen en dergelijke die veel aandacht gekregen hebben in de media. Veel emoties toont ze niet. Haar gelaatsuitdrukking blijft hetzelfde, of het nu gaat om een gruwelijk drama of een komische gebeurtenis. Veel opmerkingen geeft ze ook niet. Naast het voorlezen van de krant lees ik ook soms voor uit haar leesboeken. De eerste maal merkte ik al snel dat ze zich niet kon concentreren op het boek en gewoon wegdroomde. Ik vroeg haar tussenin enkele malen of ze nog mee was met het verhaal. “Jaja”, was telkens haar antwoord. Toen ik vroeg of ik moest stoppen met lezen, zei ze heel vastberaden van nee. Na een twintigtal minuten gelezen te hebben, stoppen we er toch mee en houden we de rest van het boek voor een volgende keer. SM kon achteraf niet zeggen waarover het boek ging. Ik vertelde haar kort het verhaal zoals het tot nu toe was geweest. Enkele dagen later probeerde ik het nog eens. Ik besloot om het boek niet zomaar voor te lezen maar erbij te vertellen zodat het voor SM wat levendiger wordt. Ik las ook niet meer zo lang maar besloot regelmatig een kort stukje voor te lezen zodat het voor SM niet zo vermoeiend zou zijn om zich te concentreren. Na enkele leesbuurten kon SM achteraf vlot vertellen wat er allemaal was gebeurd. Ik heb wel de indruk dat het haar niet zozeer om het boek gaat maar gewoon om de aanwezigheid van iemand.

4.2.2.5 Slaapgedrag SM geeft aan dat ze heel moeilijk in slaap valt en ’s morgens ook weer vroeg wakker is. Toch merk ik dat ze overdag veel rust en met gesloten ogen in haar zetel ligt. Zelf zegt ze dat ze dan niet slaapt maar haar ogen laat rusten. DSM – IV vermeldt ‘Slapeloosheid of hypersomnia bijna elke dag’ als symptoom van depressie (zie 3.2 definitie en diagnose van een depressie).

4.2.3 Psychologisch aspect Gedurende mijn stage bouwde ik een goede vertrouwensband op met SM. Wanneer ze aanleiding gaf tot een gesprek ging ik hier op in. Ik liet haar zoveel mogelijk uitpraten zonder me erin te mengen en toonde begrip. Ze vertelde veel over haar man. Ze mist hem heel erg en praat altijd vol trots over hem. Haar kinderen liggen haar eveneens nauw aan het hart. Ze lijkt wel niet goed het onderscheid te kennen tussen haar kleinkinderen en haar eigen kinderen. In het begin van mijn contacten met SM was ze heel onzeker tegenover mij en voelde ze zich meteen schuldig als ik iets voor haar deed. “Je moet niet bij mij komen om te werken”, was altijd haar antwoord, al was het maar het kleinste ding zoals een glas water voor haar uitschenken. Na een tijdje kreeg ze wat meer zelfvertrouwen (net zoals bij de handmassages) en durfde ze al wat meer vragen. Een ijsje voor haar halen, een mandarijntje van de pel ontdoen, haar kussen eens goed leggen, iemand roepen van de verpleging,… Ze was altijd heel dankbaar en vriendelijk.

66

Ongeveer midden mijn stageperiode (even voor de periode dat ze aangaf dat ze niet meer wou gaan wandelen) vertelde SM me dat ze een grote schrik had om dood te gaan. Ze voelde al drie dagen iets raars in haar (ze wees hierbij naar haar buik en borstkas) en ze zei dat ze niet lang meer zou leven. Ik luisterde naar haar en stelde vragen om na te gaan of het gevoel een wens was van haar of een ongewenst gevoel. Ze vertelde me dat ze niet dood wou gaan want ze wou nog genieten van haar kinderen. Ze vertelde me dat ze het nog aan niemand had durven zeggen, enkel aan één van haar zonen (of kleinkinderen) en die had gereageerd met “ maar wat zeg jij nu, jij wordt nog 100 jaar!”. MS gaf aan dat deze reactie haar pijn deed, ze had al haar moed bijeengeraapt om haar gevoelens te uitten en dan stootte ze op onbegrip. Ik luisterde naar haar en toonde begrip. SM barstte in tranen uit en haar gezicht vertrok van verdriet. Wanneer de huilbui over was bedankte ze me om bij haar te blijven. Na dit gesprek ging ik even langs bij de hoofdverpleegkundige.. Ik vroeg haar of er veranderingen waren of iets anders waardoor SM zich zo kon voelen en ik vertelde haar over ons gesprek. Het werd op Mythos (elektronisch verpleegdossier) geplaatst zodat iedereen die haar dossier op de computer nakeek dit kon lezen en rekening kon houden met haar gemoedstoestand. DSM – IV vermeldt ‘doodsgedachten, suïcidegedachten of -plannen of –poging als symptoom voor een depressie (zie 3.2 definitie en diagnose van een depressie). De weken daarna merkte ik een langzame verbetering op en aan het einde van onze contacten leek ze zich weer wat beter te voelen.

4.2.4 Besluit en overdracht Naar het einde van mijn stageperiode toe was het belangrijk dat de contacten met mijn volgbewoners niet zomaar met een mes werden afgesneden maar dat zij geleidelijk aan werden voorbereid op het wegvallen van onze contacten en activiteiten. Daarom vermeldde ik gedurende mijn contacten af en toe hoe lang ik nog bij hen zou langsgaan zodat ze al wisten dat dit slechts tijdelijk was. Omdat het met mijn scriptie ook niet mijn bedoeling was om MS (natuurlijk geldt dit ook voor de andere bewoners) gedurende mijn stage intens te benaderen en haar daarna weer naar ‘af’ te laten gaan, werd er afgesproken dat Anouk (vervangster van ergotherapeute Nele) geleidelijk aan het contact met MS zou oppikken terwijl ik geleidelijk aan het contact afbouwde. In het begin zijn we samen enkele malen bij haar langs geweest en werd haar ook duidelijk verteld dat Anouk haar nu wat meer zou bezoeken en activiteiten met haar doen en dat mijn stage-einde bijna in zicht was. Hieronder wil ik weergeven welke tips ik bij de overdracht – vanuit mijn eigen stageervaringen - aan Anouk meegaf voor het werken met SM: -

Voer geen lange gesprekken met haar.

-

Wanneer je merkt dat zij zin heeft in een gesprek laat haar dan zoveel mogelijk aan het woord, toon interesse en stel vragen. Laat haar uitspreken wanneer ze praat. Het is voor haar heel vermoeiend om zich te concentreren op wat ze vertelt. Wanneer ze onderbroken wordt, is het voor haar bijzonder moeilijk de draad weer op te pikken.

-

MS reageert goed op humor. Let wel op: gebruik geen zwartgallige humor.

67

-

MS praat graag over haar kinderen en kleinkinderen maar ik heb de indruk dat ze liever luistert dan praat omdat dit minder energie vraagt. Wanneer dit het geval is, probeer haar dan te stimuleren tot actief te luisteren. Dit kan door regelmatig te herhalen en verder te bouwen op iets (zoals een boek voorlezen). Je kan haar ook bevragen rond hetgeen je hebt verteld maar wees er attent op dat dit niet ondervragend en confronterend overkomt. Wanneer MS weet dat er een gesprek op volgt merk ik dat ze beter haar best doet om te luisteren en ook trots is op zichzelf wanneer ze kan meepraten over iets.

-

Om MS wat meer te betrekken bij de buitenwereld is het goed om de krant voor te lezen of regelmatig de piccolo samen door te nemen.

-

Wanneer het mooi weer is, is SM meestal wel te motiveren tot een wandeling. Wanneer dit niet het geval is, kan je voorstellen om in de cafetaria een ijsje te gaan eten of gewoon even aan de uitgang te zitten. Dit is goed omdat MS dan even uit haar kamer weg is, ze ziet meer mensen, krijgt positieve feedback en ademt eens andere lucht in. Haar zintuigen worden ook meer geprikkeld waardoor ze actiever lijkt.

-

Wees attent op haar positie in haar zetel of bed. Wijs haar op deze houding zodat ze zich meer bewust wordt van haar eigen lichaam. Positioneer haar zodat ze zo aangenaam mogelijk ligt en bevraag haar of ze goed ligt. Ik merkte dat ze heel vaak aangaf dat ze goed lag terwijl dit helemaal zo niet was. Toon haar dat je het belangrijk vindt dat ze goed zit en ligt en dat ze gerust mag zeggen dat ze niet goed ligt. SM apprecieert dit heel erg.

-

Door een handmassage kan je MS een aangenaam moment bezorgen terwijl haar arm haar meestal dag in dag uit irriteert. We kunnen dus van haar grootste irritatie een leuk moment maken.

Op korte termijn heb ik heel wat verbetering gezien bij MS alhoewel dit ook te wijten kan zijn aan een normale overgang van een slechte periode naar een betere periode. MS gaf echter wel aan dat ze het contact met mij heel waardevol vond en dat dit veel betekende voor haar. Ik geloof dat wanneer men MS op een dergelijke manier blijft benaderen men op lange termijn een positieve verandering zal zien. MS zal zich ook beter begrepen en meer gewaardeerd voelen.

68

4.3 Bewoner DM 4.3.1 Sociaal aspect. Voor de verhuis (van afdeling ‘De loft’ naar ‘Noord 0’) Met DM verloopt het contact in het begin wat moeilijk. Ze wil naar geen enkele groepsactiviteit gaan en individuele therapie is ook heel moeilijk bij haar. Wanneer je met haar een gesprek aangaat is het moeilijk om dat langer dan twee minuten te laten duren. Wanneer ik bij haar binnenkom op de kamer reageert ze over het algemeen eerst goed en rustig. Wanneer je met haar echter een gesprek aangaat begint ze al snel te beven en wordt haar ademhaling onrustig. Bijna elke keer wanneer ik haar probeerde uit te nodigen voor een activiteit werd ze heel onrustig en reageerde ze op een haast aanvallende manier. “Wat dacht je wel, dat ik in staat zou zijn om mee te gaan naar zoiets? Ik ben daar veel te ziek voor.” Ze zegt van zichzelf dat ze “weet van de zenuwen”. Daarnaast klaagt ze ook altijd van rugpijn en algemene pijn. DSM – IV vermeldt ‘depressieve stemming gedurende het grootste deel van de dag’ en ‘verlies aan interesse voor de meest normale activiteiten’ als symptomen van depressie (zie 3.2 definitie en diagnose van een depressie). Ik besloot om haar elke dag heel kort te bezoeken (niet meer dan enkele minuten). Tijdens die korte contactmomenten probeer ik haar duidelijk te maken dat ik er voor haar ben wanneer ze me nodig heeft en dat ik van haar niets verwacht. Ik vraag niets van haar en wanneer ik haar kamer binnenkom zeg ik telkens heel luchtig: ‘Goedemorgen, ik kom gewoon eens kijken hoe het met je gaat’. Ik verwacht geen antwoord en laat dit ook blijken door mijn algemene houding. Voor ik vertrek vraag ik haar ook telkens of ik iets voor haar kan doen. Ik nodig haar niet meer uit naar activiteiten maar vermeld wel wat de anderen nu doen zodat ze het zelf kan aangeven wanneer ze naar een activiteit zou willen gaan. In de loop van de vijfde week veranderde de houding van DM. Ze leek zich niet extra op te winden door mijn aanwezigheid en leek na een tijdje zelfs blij te zijn dat ik er was. Ze luchtte haar hart en vertelde over de verhuis. DM verblijft op ‘De loft’ en moest eind april verhuizen naar de vernieuwde kamers. Ze lijkt het echt heel moeilijk te hebben met die veranderingen en gaf aan dat ze het het ergste vond dat ze niet kon helpen, dat ze alles maar moest ondergaan en dat anderen voor haar moesten sleuren tijdens de verhuis. Ze wond zich op en haar ademhaling werd zwaarder en zwaarder. Ik luisterde naar haar en toonde begrip voor haar gevoel van machteloosheid. De bezoeken die daarop volgden praatte DM nog steeds over de verhuis maar ze leek zich minder op te winden. Ik vatte de verhuis wat humoristisch op en vertelde haar lachend dat ze zich maar eens moest laten verwennen. “Laat de mannen maar al het werk doen, commandeer jij maar waar je alles wilt hebben en meer hoef je niet te doen”. DM reageerde hier rustig op: “ik zal niet verder kunnen zeker?”. Hoe meer ze erover praatte hoe meer ze zich erbij kon neerleggen. Ze had nog steeds grote schrik voor de aanpassing die ze zou moeten ondergaan maar ze gaf zelf al aan dat er genoeg mensen waren in het zorgcentrum om haar op te vangen en te helpen. Na de verhuis Na de verhuis kreeg DM meer bezoek van medebewoners. Er was ook meer passage aan haar deur en ze had ook meer contact met de buitenwereld daar haar raam uitgeeft op een straat. Ze staat ook meer open voor contact en activiteiten en is heel wat aangenamer in de omgang. De verhuis zelf bespreek ik bij punt 4.3.3 Psychologisch aspect.

69

4.3.2 Biologische aspect. 4.3.2.1 Fixatie op eten DM is normaalgezien gefixeerd op eten. Activiteiten die met eten te maken hadden konden haar zeker motiveren. Nu geeft ze zelf aan dat ze van niets meer kan genieten, dat het haar gewoon niet meer interesseert. Haar middageten eet ze amper op en het smaakt haar precies ook niet meer. Na een bezoek van de psychiater bleek dat er nevenwerkingen waren van medicijnen. Zo was ze door een combinatie van Efon en Remergon passief en angstig geworden. Risperdal zorgde dan weer voor een metabool syndroom wat de verandering in het eetpatroon kan verklaren. Haar medicijnen werden aangepast. Na enkele weken gaf ze zelf aan dat ze wel weer iets binnen kreeg. Het eten smaakte haar wel maar het was allemaal maar matig. DSM – IV vermeldt ‘duidelijke verandering van het gewicht of de eetlust’ als symptoom van depressie (zie 3.2 definitie en diagnose van een depressie).

4.3.2.2 Psychomotorische agitatie42 Bij het sociale aspect besprak ik al hoe onrustig DM soms kan zijn. Deze psychomotorische agitatie komt niet enkel voor bij contacten met andere personen maar bij bijna alles wat ze doet. Haar praten, haar handelen, alles gaat zo snel wanneer ze zich druk maakt in iets, zodat ze morst met voedsel en onhandig overkomt. Dit nam wel af in sterkte na de verhuis, ze was over het algemeen rustiger en wond zich minder op. DSM – IV vermeldt ‘psychomotorische agitatie (onrust) of remming (traagheid)’ als symptoom van depressie (zie 3.2 definitie en diagnose van een depressie).

4.3.2.3 Verjaardagsfeest In de negende week was er een verjaardagsfeest voor alle bewoners die die maand jarig zijn. DM was ondertussen al verhuisd naar haar nieuwe kamer (zie deel II hoofdstuk 4.3.3.1.). Bij een eerste uitnodiging voor het verjaardagsfeest, weigerde DM. Toen ik haar even later, wanneer de pannenkoekengeur zich al goed verspreid had, nogmaals ging uitnodigen, stemde ze enthousiast in. Ze vertelde enthousiast: -

Ze had een afspraak met de kapper maar die “zou morgen wel nog eens langskomen”.

-

Ze zou wel pannenkoeken eten maar “niet meer dan twee! Ik moet op mijn lijn letten”…

-

Ze had de sleutel gekregen van haar nieuwe kamer en was daar heel blij mee, ze wilde koste wat kost die kamer sluiten.

DM was aangenaam in de omgang en kwam relatief rustig over. Ze maakte zich niet druk in allerlei zaken maar was positief. Op het verjaardagsfeest zelf plaatste ik haar aan een tafel waar enkel één nieuwe bewoner zat, iemand op kortverblijf. Ze werden aan elkaar voorgesteld en leken het goed te vinden met elkaar.

42

zie 3.2 definitie en diagnose van een depressie.

70

Ik passeerde regelmatig aan haar tafel om een kort praatje te maken en vertelde haar daarbij dat ik het leuk vond dat ze meegekomen was. Ze was trots dat ze maar twee pannenkoeken had gegeten en leek zich te amuseren.

4.3.3 Psychologisch aspect. 4.3.3.1 De verhuis Ik heb ervoor gekozen om deze gebeurtenis bij psychologische aspecten te plaatsen omdat dit voor DM een heel belangrijk keerpunt was. Dag 1 De officiële verhuisdatum van ‘De loft’ naar ‘Noord 0’ was donderdag 19 april 2007. Ik stelde haar voor om de woensdag al wat kleine spullen (zoals beeldjes, kleren, plantjes,…) te verhuizen zodat ze de dag erna niet zo’n grote drukte zou moeten meemaken en om haar wat voor te bereiden op dit voor haar emotionele moment. Ze stemde ermee in omdat haar broer, die vijf jaar ouder is dan zijzelf, haar zou helpen verhuizen en dat zou voor hem toch een grote hulp zijn. DM was relatief rustig tijdens het verhuizen van al haar kleine spullen. Alles wat ik verhuisde moest eerst door haar handen gaan. Ze deed grote ontdekkingen van spullen waarvan ze niet eens meer wist dat ze ze nog had. Ze reageerde hier heel positief op. Zo vonden we een hele mooie foto van DM met haar buurman (van in het rusthuis) aan zee. Ze was daar zo blij mee en wilde de foto aan iedereen tonen. Ze noemde hem ‘mijn trouwfoto’. Wanneer ik alles op een karretje had gelegd en naar haar nieuwe kamer had verhuisd, voerde ik DM naar haar nieuwe kamer waar we samen een plaatsje kozen voor al haar nieuwe spullen. Terwijl we alles een plaatsje gaven waren er nog mannen haar gordijnen aan het instaleren. Ze begon spontaan tegen hen te praten en maakte grapjes. Alhoewel ze relatief rustig overkwam was, had ze toch nog enkele vragen over haar nieuwe kamer: -

Ze dacht dat ze moeite zou hebben om daar naar het toilet te gaan omdat het anders gepositioneerd staat.

-

Waar zou haar bed dan komen, en waar moest zij zitten?

-

Waar kon ze al haar plantjes en beeldjes kwijt?

-

Zou er niemand haar spullen komen stelen? Want ze had tenslotte nog geen sleutel van haar kamer.

-

…

De mannen die nog haar gordijnen aan het ophangen waren, verzekerden haar dat ze haar kamer zouden sluiten wanneer ze weg gingen. De directeur zou haar dan de dag erna wel een sleutel geven. Dat was al één zorg minder. Dag 2 Toen ik de donderdagmorgen bij haar aankwam, vertelde ze me dat ze woensdagavond toch zo boos was geweest. Ik vroeg me af wat ik verkeerd gedaan had, maar ze bleek boos op zichzelf: ik had haar zoveel geholpen en ze had me niet eens getrakteerd op een cola. We lachten er samen om en spraken af om na de verhuis samen een cola te drinken. DM had voldoende hulp om al haar meubels te verhuizen. Ze kreeg daarbovenop nog een nieuwe relaxzetel. Tegen de avond gaf ze al aan dat haar rug gans die dag geen pijn had 71

gedaan. Ze was heel dankbaar voor die zetel (vroeger klaagde ze enorm veel van rugpijn en algemene pijn). Ik had de foto waarop zij samen met haar buurman stond geplastificeerd (na haar goedkeuring) en een mooi plaatsje gegeven in haar nieuwe kamer. Ze zat helemaal geïnstalleerd en was tevreden met haar nieuwe kamer. Het zonnetje scheen binnen en er was veel passage langs haar raam zodat ze altijd wel iets had om naar te kijken (voor haar kamer is er ook een petanqueveld). Ze stelde me vragen over wat ze zag: “welk gebouw is dat? Van waar komen al die mensen? … Haar nieuwe buren (die eveneens net verhuisd waren) kwamen allemaal een kijkje nemen en er was leven in de brouwerij. Toen ik bij haar ging zitten om samen een colaatje te drinken en wat na te praten was ze heel aangenaam en zelfs vrolijk. Een week later hoorde ik van een personeelslid dat DM heel de tijd naar mij vroeg. Toen ik bij haar op de kamer kwam gaf ze aan dolgelukkig te zijn dat ze mij zag. Bij de verhuis had ik kruisbeelden ingepakt en ze wist niet meer waar die lagen. Ze hadden net een nageltje in haar muur komen kloppen dus wou ze zo snel mogelijk dat kruisbeeld aan de muur zien hangen.Ik hing voor haar haar kruisbeeld aan de muur en bleef nog even napraten Na deze verhuis leek DM meer ontspannen en had ze ook meer contact met haar omgeving.

4.3.4 Besluit en overdracht DM maakt momenteel een heel goede periode door. Het lijkt alsof er helemaal niets aan de hand is en haar leven heel goed verloopt. Ik denk dat dit vooral door de verhuis komt en de stabiele situatie waarin zij nu verkeert. Kleine tegenslagen kunnen haar gemoed echter helemaal doen omslaan.. Het is belangrijk om DM nu beter te leren kennen nu ze open staat voor sociaal contact zodat de opgebouwde relatie kan worden aangewend om haar te ondersteunen en te begeleiden wanneer ze een negatieve periode doormaakt. -

Je kan momenteel over alles praten met DM maar wees vooral eerlijk. Draai niet rond de pot of probeer haar niets wijs te maken want dan is het mogelijk dat ze je niet meer aanvaardt.

-

DM kon nooit mee naar activiteiten omdat er iedere keer iets tussenkwam. Ze is wel te motiveren en ik zou dit ook blijven doen. Geef wat uitleg rond de activiteit en wees concreet. Je kan ook afspraken maken met haar, ze is een dame van haar woord. Activiteiten zoals wafelbak, zangnamiddag, film, bezoek van de kindjes,… zijn activiteiten waar ze zeker voor te motiveren is.

-

Vraag DM niet om naar de voordracht van de krant te gaan, hier reageert ze heel heftig op.

-

Stel grenzen. DM zou het onmogelijke eisen van iemand. Maak duidelijk wat ze van je kan verwachten en wat niet en hou voet bij stuk.

-

Tijdens een negatieve periode is het belangrijk dat je haar blijft aandacht geven. korte bezoeken zijn het beste. Ze ziet dat je om haar geeft en hoeft geen grote inspanning te doen. Nodig haar dan ook niet uit voor activiteiten maar laat haar wel weten wat er allemaal gebeurt in het rusthuis zodat ze toch nog betrokken wordt bij de dienst.

DM liet me weten dat ik voor haar een grote hulp ben geweest. Wanneer we op lange termijn DM zo benaderen denk ik dat het mogelijk is haar negatieve perioden korter te maken en haar positieve perioden langer te maken. Door een goede band en een goede manier van omgaan zal ze zich beter begrepen voelen en kunnen we ook beter inspelen op haar behoeftes. 72

4.4 Bewoner DN 4.4.1 Sociaal aspect. Na de moeilijke kennismakingsfase met DN besloot ik in samenspraak met de ergotherapeuten om het wat rustiger aan te doen. In de tweede week bezocht ik haar enkele dagen niet. Wanneer ik haar daarna benaderde, probeerde ik dit zo te doen zodat ze zich zeker niet persoonlijk aangevallen voelde. Zo nam ik haar bestelling fruit op en bracht het haar later en nodigde haar uit voor activiteiten. Ik maakte deze ontmoetingen niet langer dan nodig zodat ze mij ook leerde kennen in een neutrale positie. Verder liet ik alles zijn beloop gaan, zodat ze wat kon wennen aan mijn aanwezigheid in het rusthuis. Na enkele weken veranderde haar houding geleidelijk aan. Wanneer ik het foldertje43 op haar afdeling aan het verplegend en verzorgend personeel voorstelde, begonnen ze zelf spontaan over hun contact met DN. Ze vertelden me dat ze ook hadden ervaren dat ze bij een goede periode van DN relatief goed met haar konden praten maar dat ze ook hadden ervaren dat ze bij een mindere periode haar gewoon moesten negeren. Bij DN leek dit inderdaad een positief resultaat te hebben. Niettemin raadde ik aan om toch te tonen dat ze er ook voor haar waren in minder goeie periodes en haar toch zouden blijven ondersteunen. Er werd hevig gediscussieerd over het hoe en waarom van bepaalde omgangsvormen. Ik ervaarde dit zeker als een constructief gesprek rond de omgang met DN persoonlijk. Ook werd duidelijk dat de persoonlijke banden dat het personeel met haar had onderling sterk verschilde en bepalend is voor de omgang.

4.4.1.1 Groepsactiviteiten Sjoelbak In de derde week kwam DN zelfstandig naar de groepsactiviteit ‘sjoelbak’ zonder dat iemand haar had uitgenodigd. Ze deed actief mee en deed het behoorlijk goed volgens de groepsnorm. Ze zat gedurende de ganse activiteit met een bedrukt gezicht. Wanneer er enthousiast werd gereageerd of wanneer ze werd gecomplimenteerd leek ze even te willen glimlachen maar die glimlach verdween al snel weer naar een bedrukt gezicht. Na de activiteit ging ik naar haar toe om te zeggen dat het echt tof was dat ze zelf naar de activiteit was gegaan, dat het fijn was om haar erbij te hebben. DN reageerde wat onwennig en wist precies niet wat zeggen. Hobbyclub Diezelfde week kwam DN ook naar de hobbynamiddag. Ze werkte daar aan een knoopkussen. Toen ik naast haar ging zitten begon ze te klagen dat het niet goed ging, het lukte haar niet meer om goede knopen te leggen waarop ze meteen vervolgde met: “het zal wel aan mij liggen zeker”. Het werk was nochtans heel goed en ik vertelde haar dat dan ook. Ik nam een lat om smyrnawol op maat de knippen en bleef naast haar zitten. Ze vroeg mij om haar werk even over te nemen want het lukte haar niet meer. Ik ging akkoord en vroeg haar op mijn beurt of zij dan mijn werk zou overnemen. Ze snapte de bedoeling van de lat en kon de wol vlot knippen. Ik complimenteerde haar en opnieuw leek ze te willen lachen. Zitgymnastiek met kindjes In de vierde week kwam DN opnieuw zelfstandig naar de activiteiten. Bij de zitgymnastiek werkte ze actief mee en voerde ze alle oefeningen uit, dit wel met een bedrukt gezicht. Toen de kindjes na een halfuurtje turnen binnenkwamen mocht DN de jas van een meisje afdoen.

43

zie hoofdstuk 7.4 Tien tips voor beroepskrachten

73

Ze deed dit heel zorgzaam maar leek wel wat zenuwachtig. Heel voorzichtig deed ze eerst de sjaal af waarna ze de rits van de jas opendeed. Bij de spelletjes die de kindjes deden leek DN heel aandachtig. Ze werkte mee bij spelletjes waar de ouderen bij betrokken werden. Opnieuw zag ik hier dat ze af en toe wou lachen maar zich snel herpakte.

4.4.1.2 Op orde leggen van kleerkast Ergotherapeute Monique heeft een relatief goede band met haar en vertelde me dat ze het soms heeft over haar kleren. Dat ze misschien wel graag eens zou gaan winkelen. DN klaagt ook over haar kleerkast, ze zegt er ‘geen klaren in te zien’. Rond de vierde week stelde ik haar voor om samen eens te kijken in haar kleerkast en de winterkleren wat apart te steken in een doos zodat ze wat meer plaats had in haar kast. DN reageerde niet negatief maar zag het gewoon niet zitten. Ik liet het wat rusten en enkele dagen later kwam DN bij mij en vroeg ze wanneer ik nu eigenlijk zou gaan om die kast uit te kuisen. We maakten een afspraak voor de volgende week. Wanneer ik die dag bij haar op de kamer kwam lag ze schuin op haar bed met haar kleren aan naar het plafond te staren. Ze wist niet meer wat we hadden afgesproken maar het was haar eender. Ik ging een kartonnen doos halen en toen ik terug bij haar op de kamer kwam, was ze al druk bezig al haar kleren uit de kast te halen. Toen ik binnenkwam stopte ze met het uitpakken van de kleren en zette ze zich op een stoel. Ze kwam heel zenuwachtig over en het was precies allemaal niet goed. Wat ik ook deed, ook al was het op haar vraag, het stond haar niet helemaal aan. Ik stopte even met de kast en ging naast DN zitten. Na even stilte begon ik rustig te vragen naar haar gewoontes (zoals hoeveel handdoeken ze nodig heeft in een week, hoelang ze haar kleren draagt,…). Geleidelijk aan werd DN wat rustiger maar heel rustig werd ze niet. We overlegden samen hoe we de kast zouden aanpakken: -

De winterkleren gingen in een kartonnen doos tot de volgende winter. We hielden nog enkele winterkleren over voor het geval het toch nog moest verkoelen.

-

Kleren die ze niet meer droeg of die haar niet meer pasten gingen in een aparte doos maar werden niet weggegooid voor het geval ze zich bedacht. DN was heel twijfelachtig en werd zenuwachtig bij het idee dat ze iets definitiefs moest beslissen.

-

Ik zou stuk per stuk uithalen en haar vragen wat ze er mee wilde doen. Droeg ze het nog? Droeg ze het in de zomer of in de winter? Had ze genoeg broeken of teveel?….

-

….

De inhoud van haar kleerkast was redelijk modern en ‘jong’. DN draagt meestal broeken met daarboven een gewone pull. Wanneer ik een pulletje leuk vond, bood ze me het meteen aan. Ik reageerde er lachend op dat het me niet zou passen (ik ben veel groter dan DN) en DN bevestigde dat telkens. Af en toe werd DN plots heel onrustig en leek ze agressief te worden. Ik bleef rustig en stelde me onderzoekend op. Meteen vertelde DN me dat het niet aan mij lag: ik mocht het haar niet kwalijk nemen want ze voelde zich toch zo raar. Ze zou nooit meer iets kunnen doen en dat vond ze zo erg. Ze had steeds pijn en was nergens goed. Ik luisterde opnieuw en stelde haar gerust. We praatten er even over en ik verzekerde haar dat ik het niet persoonlijk zou opnemen en toonde begrip voor haar situatie. Ik vroeg niet verder omdat DN daar behoorlijk gevoelig voor is maar vertelde haar dat ik altijd bereid was te luisteren als ze met iets zat. Zonder veel woorden gingen we terug verder. Haar kast zag er terug overzichtelijk uit. We hadden twee grote dozen gevuld met winterkleren en kleren die ze niet meer droeg. Toch leek ze niet tevreden met het resultaat. 74

DSM – IV vermeldt ‘verminderd denk – en concentratievermogen, besluiteloosheid’ en ‘hypersomnia’ als symptomen voor depressie (zie 3.2 definitie en diagnose van een depressie). Later die dag vertelde de kinesiste me dat ze na mijn bezoek bij DN was langsgegaan en dat ze zoveel vertelde, over alles en nog wat. “Het was precies een waterval”, vertelde ze.

4.4.1.3 Na de verhuis Na de verhuis van ‘De loft’ naar haar definitieve kamer op ‘Noord 0’ bouwde ik mijn contact met haar af. Ze leek hier beter te aarden en had veel positieve ervaringen opgedaan. Ze had nu een kamer met een eigen badkamer, had een mooie stoffen elektrische zetel gekregen waar ze heel graag in zit, heeft een hele grote kast waar al haar kleren in kunnen,… Tijdens de verhuis kreeg ze heel veel hulp. Ze merkte hoeveel moeite andere mensen voor haar deden en zag dat ze echt wel de moeite waard is en aanvaard wordt. Ze komt nu bijna niet meer naar de groepsactiviteiten maar heeft wel meer sociaal contact met de bewoners van haar gang. Ze gaat vaak op bezoek bij anderen of gaat een kleine wandeling maken met haar buurvrouw. Ik vertelde haar hoe positief ik dit vond en DN vertelde zelf dat ze het nu beter had. Toch vertelde ze dat ze nog een inwendige woede voelde die aan haar knaagde. Ze merkte op dat dit nooit meer zou overgaan… Ik stelde mij luisterend en begrijpend op… DSM – IV vermeldt ‘depressieve stemming gedurende het grootste deel van de dag’ als symptoom voor depressie (zie 3.2 definitie en diagnose van een depressie).

4.4.2 Biologische aspect. 4.4.2.1 Wandeling naar de winkel. DN vroeg in de zesde week aan ergotherapeut Monique of ze mij niet om ‘mentjes’ (snoepjes) kon sturen. Monique maakte haar duidelijk dat dat niet kon, dat ik wel mee mocht met haar om snoepjes maar dat ze mij niet zonder bewoner de straat op kon sturen, dat ik geen boodschappen moest doen. Uiteindelijk ging DN ermee akkoord en vroeg ze mij om samen met haar naar de winkel te gaan. Het was behoorlijk koud buiten met een frisse wind. DN had zich warm gekleed met een jas, sjaal en muts maar klaagde toch van de kou en de wind. Ze wandelde zelfstandig mee met haar rollator. Al na enkele meter klaagde ze dat ze niet meer kon stappen. “Je ziet toch ook dat ik dat niet kan, zo ver wandelen. Vertel dat maar aan Monique en de verplegers, iedereen denkt dat ik nog goed kan stappen maar dat kan ik niet!”. In mijn ogen liep DN behoorlijk goed, ze liep wel wat naar voor gebogen maar stapte anders aan een relatief goed tempo. Ze moest ook niet rusten en kon in één keer van het rusthuis naar de winkel en terug. Ook in de winkel rustte ze niet. In de winkel zelf was ze heel onbeleefd tegenover andere mensen. Ze keek niemand aan, maakte voor niemand plaats en bleef gewoon rechtdoor gaan met haar rollator. Als er iemand in de weg liep, botste ze tegen hen aan zonder pardon te zeggen. Aan de kassa liet een vrouw ons voor. DN bedankte haar niet maar reed regelrecht tegen de vrouw aan met haar rollator. Ze betaalde zelfstandig haar snoep Onderweg keek ze niet bij het oversteken. Toen ik haar erover aansprak en voorstelde even te wachten en eerst te kijken, leek ze niet meteen te begrijpen wat ik bedoelde. Ze reageerde heel heftig bij het teruggaan en verzekerde mij dat ze nooit meer mee zou gaan winkelen of wandelen. “Ze had iedereen wel door” zei ze, “maar het zou niet meer pakken, ze zouden haar niet meer kunnen overtuigen. Zo’n slecht weer en ik ben al zo slecht te been en

75

zo snel moe” Ik vertelde haar dat niemand wist dat het zo koud was buiten. Van in het gebouw zag men de zon schijnen en leek het haast zomer. Ze bleef doorrazen tot op haar kamer. Niettemin bedankte ze me toch voor de moeite en bood ze me een snoepje aan. Ik geloof wel dat ze deugd heeft gehad van de wandeling en van even onder de mensen te zijn, ook al liet ze dat helemaal niet blijken. DSM – IV vermeldt ‘moeheid of verlies van energie’ als symptoom voor depressie (zie 3.2 definitie en diagnose van een depressie).

4.4.2.2 Buitenlucht. In de zevende week was het heel mooi weer. Ik had tijd vrijgemaakt om met de bewoners die dit wilden, te gaan wandelen. Ik had al met enkele mensen een wandeling gemaakt en rolwagens geduwd terwijl DN naar de hobbyactiviteit was. Ik was toevallig in ‘De loft’, in de gang waar DN haar kamer heeft, aan het navragen of er nog iemand nog zin had om te gaan wandelen. DN kwam net terug van de activiteit en sprak me meteen aan. “Gaan jullie wandelen? Ik wil wel meegaan.” Ik schrok er even van dat ze zo snel na haar heftig reageren op het winkelen al terug mee wou. Ik zei er niets over maar vertelde haar dat het me plezier deed dat ze mee wou. Ik hielp haar zich klaar te maken en stelde voor om de rolstoel te nemen. DN reageerde hier dankbaar op. We deden een wandeling door het centrum van, rond de kerk. We praatten over wat we zagen en over de gebouwen in Rumbeke. Alles verliep heel rustig en DN leek ook rustig. Het weer was ideaal om met haar te wandelen, geen wind, de zon die al een beetje warmte gaf, geen reden om te klagen en dat deed ze ook niet.

4.4.3 Psychologisch aspect. DN is heel moeilijk te benaderen. Ze is een gesloten persoon en staat op haar privacy. Ze is heel achterdochtig en wil zeker niet praten over haar verleden. In het begin leek het alsof ze mij als een bedreiging zag. Eender wat ik tegen haar zei of deed, ze dacht dat ik haar wou doen praten. Na een tijdje verdween die houding en stond ze redelijk neutraal tegen over mij. Er waren geen conflicten, ook geen kleine, maar een vertrouwensband was er ook helemaal niet. In de vijfde week klopte ik op haar deur en na een “ja” te horen ging ik binnen. Ik vond haar in haar slaapkleren in bed. Ze lag op haar zij naar de muur te staren. Het was nog maar pas 16 uur... Ik reageerde wat verwonderd en vertelde haar dat ik haar zo vroeg nog niet in bed had verwacht. Het gebeurt wel vaker dat ze vroeg gaat slapen maar 16 uur vond ik toch heel vroeg. Ik excuseerde me en was al bezig de deur terug toe te doen. DN antwoordde heel snel dat het niet erg was. Ze vroeg me of ik even wou binnenkomen. Verwonderd deed ik de deur terug open en ging naast haar bed staan. Ik hoefde niet veel te zeggen. DN begon als een waterval haar hart te luchten: -

Ze had veel om over na te denken want ze moest over iets geraken maar ze kon het niet (meer vertelde ze er niet over en ik vroeg er niet naar).

-

Haar vriendin zat in een moeilijke situatie en ze hoopte dat alles goed zou komen. Ze zou voor haar bidden en ze vroeg mij hetzelfde te doen. Ze toonde veel vertrouwen in God en ze zei dat ik alleen maar dat (dat alles goed zou komen met haar vriendin) moest bidden. “Ze zouden hierboven wel weten over wat het gaat”.

76

-

Ze voelde zich schuldig om hoe ze in het begin tegen mij had gereageerd. “Ik heb toch lelijk tegen u gedaan, maar ‘k bedoel dat zo niet ze…” Ze weende en zocht haar zakkendoek. Ze vertelde me dat ze er niets kon aan doen. Ze reageerde zo maar wist niet waarom. Ik stelde haar gerust en zei haar dat ik het haar niet kwalijk nam. Ik maakte haar duidelijk dat ik niet kon begrijpen wat ze doormaakt, maar dat ik wel begrijp hoe moeilijk het moet zijn voor haar.

Ik liet haar verder rusten. DN bedankte me dat ik gebleven was en ze vroeg me waar ik te vinden was als ze me plots nodig zou hebben of iets zou willen vertellen. Ze klonk heel verdrietig maar ergens was er ook opluchting in haar stem te bespeuren. Een aantal weken verliep het contact met haar relatief goed. DN leek me aanvaard te hebben en deed ook beroep op me.

4.4.4 Besluit en overdracht -

DN is een persoon die erg op zichzelf is aangewezen. Ze vraagt niet graag hulp van derden en zal dit ook niet snel doen. Wees dus ook voorzichtig met het spontaan aanbieden van hulp. Ze kan dit opvatten als de boodschap dat ze niet meer in staat is om voor zichzelf te zorgen en er heel heftig op reageren.

-

DN kent perioden die meer/minder negatief geladen zijn maar haar grondstemming blijft altijd negatief. Het is belangrijk dat je daar respect voor opbrengt en haar niet probeert te motiveren om positief te zijn. Anderzijds heb ik ook ervaren dat je gerust mag uitkomen voor je eigen gevoel. Heb je net een hele goede dag en ben je vrolijk, steek dat dan niet onder stoelen en banken. Ze maakt er soms wel een opmerking over maar erkent zelf dat ze soms een abnormaal gevoel heeft waar ze niets aan kan doen. Van daaruit heeft ze dus ook wel respect voor de positieve gevoelens van anderen.

-

Wanneer DN naar een activiteit wil komen, doet ze dit uit zichzelf zonder uitnodiging. Toch is het goed haar uit te nodigen zodat ze weet dat ze gewild is. Dring hierbij niet aan. Doe dit niet alleen in de positieve periodes maar ook in de negatieve. Blijf in de negatieve periodes ook contact houden met haar maar beperk dit.

-

Wanneer DN lichamelijke klachten uit, neem deze dan ernstig.

-

Geef haar positieve bevestiging, wanneer dit terecht is. DN reageert hier heel goed op.

-

Wees eerlijk tegen haar.

Ik heb niet het gevoel dat DN veel heeft gehad aan onze contacten, de stageperiode was dan ook beperkt. Ik denk wel dat DN veel baat kan hebben van een vertrouwensband op lange termijn en een consequente benadering. Ik verwacht niet dat haar negatief geladen perioden daardoor gaan afnemen in aantal en sterkte maar wel dat ze zich begrepen voelt en een houvast heeft.

77

4.5 Bewoner TJ 4.5.1 Sociaal aspect In tegenstelling tot de kennismakingsfase begint mevrouw TJ me nu te herkennen. Ze heeft een tante met dezelfde naam als ik. Als ze niet meteen weet wie ik ben dan herinner ik haar aan haar tante en dan weet ze het meteen weer. Haar verwardheid lijkt wat beter maar nog niet voorbij. Ik probeer haar tweemaal per week te bezoeken los van andere groepsactiviteiten. Wanneer ik haar kan bezoeken hangt voornamelijk af van haar bezoek, met haar zeven kinderen gaat er geen dag voorbij zonder bezoek.

4.5.1.1 Individueel contact Het liefste wil mevrouw TJ gewoon bezoek. Ze praat heel veel in individuele situaties en komt heel vriendelijk over. Tijdens mijn bezoeken wou TJ ook alleen maar praten. Ze praat heel druk en je kan er soms geen speld tussen krijgen. Ze vraagt soms 4 keer hetzelfde en komt heel zenuwachtig over in gesprek. Wanneer ik haar kamer binnenkom ziet ze er altijd heel rustig uit. Ze beschrijft heel vaak een gevoel van machteloosheid. Ze geeft aan dat er iets gebeurd is (maar ze weet niet wat) waardoor ze zich zo voelt. Ze heeft nergens zin, wil niet naar buiten, wil niet naar activiteiten. Ze heeft geen fut meer. Ze zegt dat het leuk moet zijn om zoveel activiteiten mee te volgen en zoveel hobby’s te hebben zoals sommige bewoners hebben maar ze kan het niet. Ze zit de ganse dag in haar kamer in de zetel en wanneer ze geen bezoek heeft slaapt ze. Alle gesprekken verlopen ongeveer hetzelfde en met dezelfde inhoud. Bij mijn laatste contact geeft TJ zelf aan dat ze wel weet dat ze alle uitnodigingen weigert en altijd zegt dat ze een volgende keer wel mee komt, maar “ze kan er niets aan doen”, Haar familie bezoekt haar heel veel en dat betekent veel voor TJ. Ze vertelt zelf dat haar familie haar zoveel uitnodigt voor een wandeling, boodschappen, een bezoekje… maar dat ze dit telkens weigert. DSM – IV vermeldt ‘verlies aan interesse voor de meest normale activiteiten’ en ‘hypersomnia’ als symptomen voor depressie (zie 3.2 definitie en diagnose van een depressie).

4.5.1.2 Middagmaal. Elke middag gaat TJ naar beneden naar het restaurant om te eten. Een bewoonster van dezelfde gang haalt haar elke middag op. Ze gaat zelfstandig mee naar het restaurant met haar rollator. TJ zegt zelf dat dat haar beste vriendin is. “Meer hoeft het niet te zijn. ’s Middags een babbeltje slaan aan tafel en niet op elkanders kamer zitten om te praten”.

4.5.1.3 Bewonersraad Na een uitnodiging van haar vriendin van dezelfde gang, ging TJ éénmaal mee naar de bewonersraad. Ze dronk witte wijn maar leek niets te kunnen volgen, alle gesprekken gingen aan haar voorbij. Later vertelde ze me dat dat niets voor haar is. Ze kan geen groepsgesprekken meer volgen en ze vind het vervelend om telkens te moeten vragen om iets te herhalen, “als ik dan denk dat ik iets goed verstaan heb en ik probeer mee te praten dan blijkt telkens dat ze het over iets anders hadden”. Ze toont aan de ene kant haar frustratie van het verminderde gehoor maar geeft wel aan dat ze toch graag in groep is. TJ komt wel naar passieve activiteiten waar individueel contact mogelijk is zoals een verjaardagsfeest, modeshow,… Bij deze activiteiten beperkt ze zich telkens tot het contact met haar beste vriendin maar lijkt ze zich wel te amuseren. 78

4.5.2 Biologische aspect 4.5.2.1 Voorlezen van een boek Tijdens haar verhalen merk ik op dat TJ het bijzonder moeilijk heeft met haar verminderd gezichtsvermogen. Meermaals vertelt ze me dat ze niets meer heeft om de tijd mee te verdrijven; vroeger las ze zoveel boeken en zelfs dat kan ze nu niet meer. Omdat TJ er zo de nadruk op legde dat boeken voor haar altijd zo belangrijk zijn geweest maar ze nu niet meer kan lezen, stelde ik haar in de derde week voor om samen een boek te gaan lezen. Ik zou, wanneer ik bij haar langs ging elke keer een kort stukje voorlezen uit een boek. Aanvankelijk vond TJ dat een heel goed idee en zag ze er zelf naar uit. Ik bracht een boek mee van A.Christie. Ze kende de schrijfster en was heel geïnteresseerd in het boek. Alhoewel ze het een heel goed idee vond, wou ze er die dag nog niet mee starten. Ze was zichzelf niet en kon geen aandacht schenken aan iets, vertelde ze me. Ze liet enkele traantjes vallen en beschreef een gevoel van onmacht. “Ik voel dat ik geen fut meer heb, dat alles me teveel is. Ik kan niets meer doen en heb ook nergens zin meer in. Het best van al ben ik in mijn zetel in mijn eentje.” Ze verklaarde haar gevoel als het gevolg van iets. “Er is iets gebeurd maar ik weet niet wat; daardoor ben ik nu zo”. Ik bleef nog heel even bij haar zitten waarna ik haar alleen liet. Bij mijn volgende bezoek was ze wel enthousiast om aan het boek te beginnen. Al snel bleek dat het niet zo goed zou lukken. Ze kon de personages niet uit elkaar halen en leek zich zo nerveus te maken dat ze zich helemaal niet kon concentreren. Ik besloot om dit stop te zetten omdat ze er naar mijn mening meer zenuwachtig van werd dan dat ze er deugd van had.

4.5.2.2 Buitenlucht TJ gaf zelf aan dat ze graag eens zou gaan wandelen. Ik speelde hier op in en maakte tijd vrij om met haar naar buiten te gaan. Eens het zover was knapte TJ af. Het weer was niet goed genoeg en ze was toch nog héél moe. Ze vertelde me dat ze wel mee zou gaan wanneer het zonnetje scheen. Twee weken later was het echt mooi weer en warmer dan 20 graden. Ik stelde haar opnieuw voor om te gaan wandelen en wees haar op het mooie weer. Opnieuw weigerde ze en vertelde ze me dat het waarschijnlijk toch nog niet warm genoeg was, het was tenslotte nog geen zomer! Ik toonde begrip voor haar toestand en erkende dat zij moe was maar stelde vast dat ze steeds weigerde, ook al was het weer perfect. TJ zuchtte hierbij en zei dat ze ook niet wist door wat het kwam, ze was zichzelf niet en had in niets geen zin, het was gewoon te lastig. DSM – IV vermeldt ‘Moeheid of verlies van energie’ als symptoom van depressie, alsook ‘verminderd denk – en concentratievermogen, besluiteloosheid’ als symptomen voor depressie (zie 3.2 definitie en diagnose van een depressie)

4.5.2.3 Hulpmiddelen De familie van TJ doet enorm veel voor haar. Gedurende mijn stage zag ik regelmatig nieuwe hulpmiddelen opduiken die haar verminderd zicht compenseren: -

Naast haar zetel ligt er op het tafeltje een loep.

-

Een grote klok aan de muur vlak voor haar zetel. Alhoewel de klok heel groot is, moet ze nog steeds moeite doen om het uur af te lezen, maar het lukt wel.

-

Een telefoon met extra grote cijfers.

79

4.5.3 Psychologisch aspect 4.5.3.1 Diagnose Gedurende mijn stage werd TJ door haar huisarts onderzocht op vlak van verwardheid en depressie. Hij stelde vast dat TJ niet depressief is maar een verwerkingsproces doormaakt. Haar verwardheid zou kunnen worden verklaard door een slecht werkend korte termijngeheugen. Naar aanleiding van deze diagnose bezocht ik het Geriatrisch dagziekenhuis (zie 8.2.).

4.5.3.2 Hulpmiddelen Ook hier had TJ hulpmiddelen voor. -

Een systeem aan de muur met daarop de dag van de week.

-

Een agenda. Iedereen die op bezoek komt schrijft in deze agenda op welke dag en hoe laat ze gekomen zijn. Verjaardagen, vakantieperiodes en speciale gelegenheden worden ook in dit boekje opgeschreven. TJ kan de agenda zelf niet lezen maar spreekt zelf haar bezoek of verpleging aan met de vraag om het even voor te lezen. Deze agenda is bedoeld als geheugensteun voor TJ zodat ze weet wat er allemaal gebeurd is de afgelopen dagen.

Al deze hulpmiddelen helpen TJ om zichzelf te handhaven en ondersteunen haar oriëntatie in tijd en haar korte termijngeheugen.

4.5.4 Besluit en overdracht -

TJ heeft vooral veel aan een gesprek. Een vertrouwensband is bij haar minder belangrijk en ook moeilijker op te bouwen (ze verwarde mij vaak met haar familie en kent soms de namen van haar eigen familie niet meer).

-

Haar familie doet heel veel voor haar wat we alleen maar kunnen ondersteunen door hun hulpmiddelen aan te wenden in het contact met TJ.

-

Blijf TJ uitnodigen voor activiteiten. Ze apprecieert het dat er aan haar gedacht wordt. Soms geeft ze zelf aan even een betere dag te hebben. Ze zegt altijd dat ze de volgende keer wel zal meegaan en dat ze eigenlijk ook graag zou meegaan. Misschien is het goed eens te proberen afspraken met haar te maken.

-

TJ gaat wel naar bepaalde activiteiten zoals een verjaardagsfeest. Eens ze er is, geeft ze aan er deugd van te hebben. Misschien is het goed activiteiten uit te proberen met een lage drempel.

-

TJ is al van hoge leeftijd (91) dus is het ook wel belangrijk dat we rekening houden met haar nood aan rust en haar niet teveel vermoeien door aan te dringen.

80

Algemeen besluit Als antwoord op mijn vraag of we als ergotherapeut een meerwaarde kunnen zijn voor ouderen met een depressie in een zorginstelling ben ik blij ‘ja’ te kunnen antwoorden. Depressie is een complexe ziekte en daar wij als ergotherapeut een holistische benadering hanteren kunnen wij de ouderen met een depressie in zijn geheel bekijken en niet enkel op lichamelijk, cognitief of sociaal vlak. Wij zijn in staat de bewoner anders te benaderen dan andere disciplines. Ik heb mijn scriptie dan ook op verscheidene aspecten gericht: -

Door een adviserende functie in te nemen en gans het multidisciplinaire team en het verpleegkundig en verzorgend personeel (de directe omgeving van de bewoners) te adviseren en gesprekken te voeren met hen, zorgde ik ervoor dat ik niet alleen stond in de benadering maar dat de grootste groep van het personeel gesensibiliseerd werd om op een goede en aangepaste manier met deze mensen om te gaan. Ik merkte dan ook dat de meesten hier rekening mee hielden tijdens hun contactmomenten met ouderen met een depressie en dat ze hun gedrag veel beter begrepen. Als ergotherapeut hebben we het multidisciplinaire team nodig.

-

Door een vertrouwensband op te bouwen met ouderen met een depressie leer je de oudere beter kennen en begrijpen. Het is ook heel belangrijk het levensverhaal van de oudere te kennen om op een goede manier te kunnen omgaan met elkaar. Door veel geduld en warmte te tonen lukt het om de bewoner later in positieve en negatieve perioden beter te benaderen en denk ik dat het op lange termijn mogelijk moet zijn om de negatieve momenten korter te maken en de positieve momenten langer.

Activiteiten: -

Wanneer we kijken naar de activiteiten zien we dat we vooral werken rond ontspanning. De mensen die in aanmerking komen voor mijn scriptie zijn hoogbejaard en zijn dan ook bewoner van een rusthuis. Het is ook makkelijker de mensen te motiveren tot iets wat voor hen aangenaam zou moeten zijn (terwijl productiviteit en zelfredzaamheid vaak vervelende aspecten lijken te zijn).

-

Door hun depressie hebben ze helemaal geen energie om nog productieve taken op zich te nemen. Ze zijn te moe en moeten de ganse dag al genoeg energie opbrengen om de dag door te komen zonder dat ze andere taken op zich nemen.

-

De zelfredzaamheid, met name het ochtendtoilet en de maaltijdbegeleiding van de bewoners, wordt in het zorgcentrum voornamelijk opgevolgd door het verplegend en verzorgend personeel. Toch kunnen we als ergotherapeut extra aandacht besteden aan het maaltijdgebeuren en trachten de noden te detecteren. Naast deze lichamelijke functies kunnen we de bewoners ook benaderen op het cognitieve aspect. Zo kunnen we proberen hun geheugencapaciteit te verruimen, hun contact met de naaste omgeving te optimaliseren en hun aandachts– en concentratievermogen op peil te houden. Dit natuurlijk afhankelijk van de ernst van hun depressie of depressieve periode.

Als ergotherapeut kunnen we dus heel wat betekenen voor ouderen met een depressie.

81

Bijlagen

82

Bijlage 1: Lijst met gebruikte tabellen

Tabel 1 Deze cijfers hebben betrekking op de bevolking van 15 jaar en ouder. ..............17 Tabel 2 DSM – IV – Criteria van een ernstig depressief syndroom. .................................20 Tabel 3 vergelijkende tabel tussen de kenmerken van een normaal rouwproces en een pathologisch rouwproces (depressie in engere zin). ...................................................23 Tabel 4 Aanwijzingen voor het onderscheid tussen depressie en dementiesyndroom.....25 Tabel 5 Beroepsactiviteiten van de ergotherapeut ..............................................................88

83

Bijlage 2: Beroepsactiviteiten44 De activiteiten van een ergotherapeut in een woon – en zorgcentrum kan men onderverdelen onder tien grote noemers: 1. Behandelen: Het exploreren , inventariseren van behoeften, mogelijkheden en beperkingen

uitvoeren van activiteitenanalyses opmaken van een anamnese (hetero) gebruiken van geriatrische assessmentinstrumenten Opmaken van een bilan (psychisch, sociaal, fysisch) en dit door middel van observaties en interviews met geëigende ergotherapeutische instrumenten, een voorbeeld hiervan is da Canadian Occupational Performance Measure (COPM). toepassen van compensatietechnieken

Bepalen van doelen, plannen van de behandeling in overleg met de cliënt en het cliëntsysteem

registratie van de voor de cliënt belangrijke doelen en bepalen van de ergotherapeutische behandelingen

Uitvoeren van de behandeling

trainen en onderhouden van de capaciteit tot het uitvoeren van activiteiten van het dagelijkse leven (ADL)

Dit kan in de vorm van individuele behandelingen of in de vorm van groepsessies

snoezelen: activatie van de sensoriele functies (proeven, ruiken, tactiele stimuli, basale stimuli) relaxatie (relaxatiebad, relaxatietherapie, aromatherapie) uitvoeren van sociotherapeutische activiteiten toepassen van groepsvalidation werken met reminiscentie bij de behandeling hanteren van activiteitsgerichte tussenkomsten (crea atelier, kookactiviteit, huishoudelijke activiteit, muziek) geven van cognitieve functionaliteitstraining

functie-

en

bieden van ondersteuning en comfortzorg toepassen van PDL45 met specifiek het voorzien in hulpmiddelen en aanpassingen geven van mobiliteitstraining, bewegingsactiviteit, functie- en functionaliteitstraining, transfertraining, rolstoeltraining maken, aanpassen of het voorzien van orthesen en orthopedische materialen Evalueren van de behandeling

gebruik maken assessmentinstrumenten

van

geriatrische

44

tabel overgenomen uit cursus van lector Linda Nuyttens, module 9: ergotherapie en geriatrische problematiek, Hogeschool West-Vlaanderen, departement HIEPSO p. 26 – 30. Met als bron Werkgroep functieprofiel ergo in WZC. 45

www.stichtingpdl.nl

84

2. Preventieve zorg: Gezondheidsvoorlichting

informatie verstrekken met betrekking tot preventieve maatregelen om afhankelijkheidspatronen tengevolge van ondermeer institutionalisering tegen te gaan werken rond valpreventie hierin wordt zowel de oudere als zijn omgeving betrokken nemen van preventieve maatregelen in het voorkomen van decubitus, ondermeer het aanleren van wisselhouding of het voorzien van antidecubitusmateriaal

Ergonomie (medewerkers)

informeren, adviseren en uitvoeren van aanpassingen van de werkomgeving ondersteunen van de zelfredzaamheid van de oudere advies geven omtrent het stimuleren zelfredzaamheid van de oudere

Woonomgeving (bewoner)

van

de

structureren van de woonomgeving: toegankelijkheid, signalisatie, oriëntatie naar tijd – ruimte – personen en voorwerpen, de mogelijkheden tot leggen van contacten aanpassen van de woon- en leef- omgeving met afstemming op de behoeften van de bewoners adviseren en aanpassen van het dag- week- en maandprogramma aan de behoeften van de bewoners (leefplan)

3. Geven van consult, advies en ondersteuning: Aan het team

Wat betreft: het belang van zelfredzaamheid, stimuleren tot zelfstandig uitvoeren van activiteiten van het dagelijkse leven positioneren gebruik van hulpmiddelen aspecten van delier, depressie en dementie stimuleren tot het toepassen van bewonersgerichte zorg aangepaste inrichting, woonvorm handelingsproblemen bij specifieke pathologie ondersteunen van de animatieve grondhouding

Aan de cliënt, de familie, de mantelzorgers

Wat betreft: Het gebruik en aankoop van aanpassingen en hulpmiddelen Positioneren Verwijzingsadvies Aspecten van delier, depressie en dementie Aankoop aangepaste kledij

85

Ondersteuning

het “nabij zijn”, aanwezig zijn bij belangrijke momenten voor de bewoners en de familie

4. Wetenschappelijk onderzoek Wetenschappelijke projecten

werken vanuit Evidence-based practice (ebp) voorstellen van wetenschappelijke projecten meewerken aan wetenschappelijke projecten begeleiden van studenten bij een wetenschappelijk onderzoek

5. Bijdragen tot de ontwikkeling van het beroep: werken op basis van Evidence-based practice (EBP) zich duidelijk profileren als ergotherapeut deelname aan werken studiegroepen voor ergotherapeuten volgen van de nieuwe tendensen in de gezondheidszorg innovatief werken schrijven van artikels in vaktijdschriften, het geven van lezingen 6. Evalueren van beroepsmatig handelen: evalueren uitgaande van Evidence-based practice (EBP) deelname aan teamvergaderingen en cliëntbesprekingen beoordelen van de effectiviteit van de therapieprogramma’s, doe eventueel aanpassingen en stuur bij (follow-up en remediëring) 7. Interdisciplinaire en intradisciplinaire samenwerking: Teamoverleg

deelname aan teamvergaderingen informatie doorgeven omtrent de mogelijkheden, de noden, de behoeften van de cliënt afspraken maken omtrent het behandelings- en zorgtraject met daarin het aandeel van de ergotherapie signaleren en handelingsmogelijkheden

registreren

van

dagelijks rapportage aan het team omtrent actuele toestand van de cliënt informatie doorgeven betreffende behandelresultaten (verbaal en schriftelijk)

de

Contacten met interne en externe zorgverleners Deelname aan werkgroepen

organiseren van Peer-review en intervisie actieve participatie aan interne werkgroepen: kwaliteitszorg, ergonomie, palliatieve zorgen, PDL, animatie,e.a.

8. Permanente vorming, ontwikkelen van individuele kennis en kunde: Documentatiesysteem

informeren en documenteren in functie van het beroepsmatig handelen

Ontwikkeling

deelname aan studiegroepen volgen van opleidingen en bijscholingen

86

9. Managment, beheer op het niveau van de ergotherapie: Leidinggevende opdrachten

vertegenwoordiger en coördinator van het ergoteam leiden van projectgroepen

Beheer

beheer van het materieel en materiaal voor de eigen dienst, aankoopbeleid beheer van hulpmiddelen beheer van het ergobudget

Externe contacten

contacten aangaan en onderhouden met externe betrokkenen, socio-culturele en economische instanties contacten met de overheid contacten met de zorgverstrekkers en verstrekkers van hulpmiddelen contacten met onderwijs contacten met wie de bewoners omringen (het cliëntsysteem)

Kwaliteitszorg

werken met een kwaliteitssysteem onder andere afgestemd op de sectorale minimale kwaliteitseisen (smk)

10. Geven van onderwijs en begeleiding: begeleiden van studenten, hun leerproces en scripties opleiding verzorgen en informatie verstrekken met betrekking tot ergotherapie

87

Naast deze 10 hoofdactiviteiten omschrijft men nog enkele andere functies: Niet specifieke functies

Doorstroomfuncties

Finaliteitsfuncties

-

het waarborgen van de privacy van de bewoners

-

de organisatie van de bewonersraad en de familieraad

-

het onthaal van nieuwe bewoners

-

het aanleren en toepassen van ergonomische principes, waaronder tiltechnieken

-

het uitvoeren van taken in de palliatieve zorg (opvang familie, vertrouwenspersoon zijn)

-

de maaltijdenbegeleiding therapeutische interventie

-

het uitoefenen van een ombudsfunctie (intern en extern)

-

de coördinatie van de animatie

-

de coördinatie en opleiding van vrijwilligers

-

leidinggevende van het team van de woon – en leefgroep op de afdeling

-

management

buiten

de

Tabel 5 Beroepsactiviteiten van de ergotherapeut

88

Bijlage 3: Geriatric Depression Scale

89

90

91

Bijlage 4: Artikel: Depressie in zorginstellingen. Een moeilijke diagnose.46

46

Anne Margriet Pot, Lineke Jongenelis en Aart-Jan Beekman, 2001 (april), Depressie in zorginstellingen. Een moeilijke diagnose, Denkbeeld, Tijdschrift voor psychogeriatrie, jaargang 13, nr 2, p 6 – 8.

92

93

Literatuurlijst Boeken -

Buijssen, H. (1996). Depressie bij ouderen; een leidraad voor verpleegkundigen en maatschappelijk werkenden, Baarn, Uitgeverij Intro, 150 blz.

-

Cuijpers, P. (1998). Kleur geven aan een grijs bestaan.Een gids voor depressieve ouderen, Baarn, Uitgeverij Intro.

-

Dr. De Cock, L. (1998). Cahier Ouderenzorg, Depressie op latere leeftijd, Diegem, Verantwoordelijke uitgever: M. Wittouck, 169 blz.

-

Illman J. (2004). Depressie te lijf!, Houten, Uitgeverij Unieboek, MO, 176 blz.

-

Kinébanian, A., Thomas, C. (1999). Grondslagen van de ergotherapie, Maarssen, Uitgeverij Elsevier/ De Tijdstroom, 560 blz.

-

Nederlandse Vereniging voor ergotherapie (1999). nve, Beroepsprofiel ergotherapeut, Utrecht, Uitgeverij Lemma, 102 blz.

-

Prisma Woordenboek (1996). Prisma Nederlands, 33e druk, Uitgeverij Het Spectrum

-

Riet, P. van, et al. (2003). ‘Protocollen Programma Stemmingsstoornissen’, Ergotherapie bij depressie, Amsterdam, AMC / De Meren, 64 blz.

-

Verkaaik A.J.B. (1994). Depressie op latere leeftijd, Nijkerk, Uitgeverij Intro, 140 blz.

Artikelen -

Joris Vlaemynck, 2004 (oktober, november, december), Depressie bij ouderen, Ligament, volume 35, p. 15 – 21.

-

Anne Margriet Pot, Lineke Jongenelis en Aart-Jan Beekman, 2001 (april), Depressie in zorginstellingen. Een moeilijke diagnose, Denkbeeld, Tijdschrift voor psychogeriatrie, jaargang 13, nr 2, p 6 – 8.

Syllabi -

Linda Nuyttens, module 9: Ergotherapie en geriatrische problematiek, Hogeschool West-Vlaanderen, departement HIEPSO, 115 blz.

94

Internet -

http://www.ergotherapie.be, PowerPoint ergotherapeut in Vlaanderen.

-

http://www.iph.fgov.be/

-

www.stichtingpdl.nl

presentatie:

Leen

Deconinck,

De

Brochures -

Onthaalbrochure zorgcentrum Sint – Henricus, 2006, Rumbeke.

Informatieavond -

Avondsessies voor depressieve senioren en hun familie in de Kliniek St.- Jozef vzw te Pittem onder leiding van psycholoog Johan Vancoillie.

95

De meerwaarde van ergotherapie bij depressieve ouderen in een zorginstelling

Recommend Documents