De impact van de uitbreiding van het toepassingsbereik van de Europese hergebruikrichtlijn op Nederlandse culturele instellingen

De impact van de uitbreiding van het toepassingsbereik van de Europese hergebruikrichtlijn op Nederlandse culturele instellingen Heet opgediend, lauw gegeten

Wilko Miletić

Masterscriptie Informatierecht Faculteit der Rechtsgeleerdheid / Instituut voor Informatierecht, Universiteit van Amsterdam Beoordelaar: prof. mr. M.M.M. van Eechoud Tweede beoordelaar: dr. L. Guibault Cijfer: 8,5 Aantal woorden: 14.325, exclusief voetnoten, referenties, citaten, bijlagen Final Datum: 31 juli 2013 Dit document is online te vinden via http://miletic.nl/scriptie-hergebruikrichtlijn

Verspreiding Dit tekst in dit document mag worden verspreid onder de Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen 3.0 Nederland-licentie (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/nl/).

Dit houdt in dat het is toegestaan om: •

Het werk te kopiëren, te verspreiden en door te geven;

•

Afgeleide werken te maken.

Onder de volgende voorwaarden: •

Naamsvermelding — de gebruiker dient de naam van de auteur te vermelden bij ieder gebruik;

•

Niet-commercieel — de gebruiker mag dit werk niet voor commerciële doeleinden gebruiken;

•

Gelijk delen — Indien de gebruiker het werk bewerkt kan het daaruit ontstane werk uitsluitend krachtens dezelfde licentie als de onderhavige licentie of een gelijksoortige licentie worden verspreid.

Bij uitdrukkelijke schriftelijke overeenkomst kan de auteur ontheffing verlenen voor deze voorwaarden. De volledige tekst van deze licentie is te lezen via http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/nl/legalcode Deze licentie is niet van toepassing op geciteerde teksten. Het eventuele auteursrecht daarop blijft onverkort van toepassing.

2

Inhoudsopgave 1. Inleiding...............................................................................................................................................5 1.1 Hergebruikrichtlijn................................................................................................................5 1.2 Evaluatie en wijzigingsvoorstel............................................................................................5 1.3 Gevolgen voor culturele instellingen....................................................................................7 1.4 Doelstelling...........................................................................................................................7 1.5 Hoofdvraag...........................................................................................................................7 1.6 Vervolg..................................................................................................................................8 2. Methodiek............................................................................................................................................9 2.1 Diepte-onderzoek..................................................................................................................9 2.2 Populatie en steekproef.........................................................................................................9 3.

De hergebruikregeling en culturele instellingen............................................................................ 11 3.1 Openbare lichamen............................................................................................................. 11 Zijn culturele instellingen openbare lichamen?.................................................................. 11 3.2 3.2.1 Volledig private instellingen................................................................................ 11 3.2.2 Koninklijke Bibliotheek......................................................................................12 3.2.3 Scheidingslijn......................................................................................................12 3.2.4 Stedelijk Museum en Rijksmuseum....................................................................12 3.3 Nederlandse implementatie van de hergebruikrichtlijn......................................................14 3.3.1 Overheidsorgaan..................................................................................................14 3.3.2 Onder verantwoordelijkheid van een overheidsorgaan.......................................15 3.4 Implicaties & conclusie.......................................................................................................18

4.

Herbruikbare informatie in de culturele sector.............................................................................21 4.1 Gedigitaliseerd cultureel erfgoed........................................................................................ 21 4.2 Basisbeginsel: hergebruik van openbare informatie........................................................... 21 4.2.1 Hergebruik gekoppeld aan nationale wet............................................................ 21 4.2.2 Betekenis voor cultuursector...............................................................................22 4.3 Overige vereisten voor hergebruik in de Wob....................................................................22 4.3.1 Documenten.........................................................................................................22 4.3.2 Geen bestuurlijke aangelegenheid vereist...........................................................23 4.3.3 Andere doeleinden...............................................................................................23 4.4 Toepassing op Nederlandse culturele instellingen..............................................................23 4.4.1 Metadata en ruwe data.........................................................................................23 4.4.2 Koninklijke Bibliotheek......................................................................................24 4.4.3 Rijksmuseum en Stedelijk Museum Amsterdam.................................................27 4.5 Conclusie.............................................................................................................................29

5.

Intellectueel eigendom......................................................................................................................31 5.1 Inleiding.............................................................................................................................. 31 5.2 IE-rechten van kunstenaars................................................................................................. 31 5.3 IE-rechten van culturele instellingen.................................................................................. 31 5.3.1 Metadata..............................................................................................................32 Digitale collectie..................................................................................................32 5.3.2 5.3.3 IE-rechten bij derde partij....................................................................................32 5.3.4 Gemakkelijk te omzeilen?...................................................................................33 5.4 Conclusie.............................................................................................................................33

3

6.

Inhoudelijke bepalingen...................................................................................................................35 6.1 In behandeling nemen van verzoeken tot hergebruik.........................................................35 6.2 Onderzoek naar intellectuele eigendomsrechten.................................................................36 6.3 Commerciële exploitatie, transparantie, discriminatie........................................................37 6.4 Exclusiviteit........................................................................................................................37 6.5 Conclusie.............................................................................................................................38

7. Conclusie...........................................................................................................................................39 Referenties........................................................................................................................................................41 Literatuur............................................................................................................................................ 41 Jurisprudentie.....................................................................................................................................43 Overige bronnen.................................................................................................................................44 Europese Commissie...........................................................................................................44 Kamerstukken.....................................................................................................................44 Rapporten............................................................................................................................44 Jaarverslagen, beleidsplannen.............................................................................................44 Appendix I: Beheersovereenkomst Rijksmuseum........................................................................................46 Appendix II: Statuten Stichting Stedelijk Museum Amsterdam.................................................................52 Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam.......................................................................63 Appendix IV: Notitie Taken en positie KB 1994............................................................................................78

4

1. Inleiding 1.1

Hergebruikrichtlijn

De Europese hergebruikrichtlijn1 stelt regels over het hergebruik van overheidsinformatie. De richtlijn is bedoeld om het hergebruik van openbare overheidsinformatie te harmoniseren, zodat er een level playing field ontstaat binnen Europa voor het hergebruiken van overheidsinformatie. De richtlijn definieert hergebruik als:2 het gebruik door natuurlijke personen of rechtspersonen van documenten die in het bezit zijn van openbare lichamen voor andere commerciële of niet-commerciële doeleinden dan het oorspronkelijk doel binnen de publieke taak waarvoor de documenten zijn geproduceerd.

De hergebruikrichtlijn regelt nadrukkelijk niet een recht op toegang tot informatie,3 maar bouwt voort op de bestaande nationale toegangsregimes. Het algemene beginsel van de richtlijn is, volgens een vrije interpretatie: “als de lidstaat hergebruik toestaat in een nationale regeling, dan gelden de regels uit deze richtlijn”.4 De toepassing van de hergebruikregels uit de richtlijn is dus niet los te zien van de nationale implementatie en de nationale toegangsregels. In Nederland is zowel toegang als hergebruik primair geregeld in de Wet openbaarheid van bestuur (hierna: Wob). De richtlijn omvat onder meer een verbod op discriminatie tussen afnemers van overheidsinformatie,5 en een verbod op exclusiviteitsregelingen tussen overheidsinstanties en afnemers.6 Ook worden regels gesteld omtrent tarifering van hergebruik van overheidsinformatie.7 1.2

Evaluatie en wijzigingsvoorstel

In de richtlijn is bepaald dat de Europese Commissie uiterlijk 1 juli 2008 een evaluatie uitvoert van de toepassing van de richtlijn in de lidstaten.8 Deze evaluatie is dan ook uitgevoerd en hierin is een aantal problemen naar voren gekomen waaruit is gebleken dat de hergebruikrichtlijn nog niet optimaal functioneert.9 De Commissie achtte het op dat moment echter nog te vroeg om definitieve conclusies te trekken. Een en ander werd daarom doorgeschoven naar een later tijdstip. Eind 2011 komt de Commissie vervolgens met voorstel tot wijziging van de hergebruikrichtlijn,10 tezamen met een uitgebreide impact assessment van dat wijzigingsvoorstel.11

 1 Richtlijn 2003/98/EG van het Europees Parlement en de Raad van 17 november 2003 inzake het hergebruik van overheidsinformatie, PbEU 2003, L 345/90.  2 Art. 2 lid 4 van de hergebruikrichtlijn.  3 Overweging 9 van de hergebruikrichtlijn.  4 Vrij naar art. 3 van de hergebruikrichtlijn.  5 Art. 10 van de hergebruikrichtlijn.  6 Art. 11 van de hergebruikrichtlijn.  7 Art. 6 van de hergebruikrichtlijn.  8 Art. 13 van de hergebruikrichtlijn.  9 COM(2009) 212 final.  10 COM(2011) 877 final.  11 SEC(2011) 1552 final. 5

In het wijzigingsvoorstel worden ambitieuze doelstellingen van de hergebruikrichtlijn geponeerd. Met de richtlijn wordt beoogd economische potentieel van overheidsinformatie te maximaliseren, en op die manier innovatie te bevorderen en economische groei te creëren:12 Het algemene doel van dit optreden van de Unie is het bijdragen aan economische groei en het scheppen van banen door het vrijmaken van het economische potentieel van gegevens die in het bezit zijn van de overheid door middel van verbeterde voorwaarden voor het gebruik van overheidsinformatie. […] Op het gebied van regelgeving ligt de uitdaging erin de markt een optimaal rechtskader aan te reiken om de markt voor op digitale overheidsinformatie gebaseerde producten en diensten, met inbegrip van zijn grensoverschrijdende dimensie, te stimuleren, en concurrentieverstoringen op de markt van de Unie voor hergebruik van overheidsinformatie te voorkomen. Het voorstel van de Commissie is derhalve gericht op de keten van commercieel en niet-commercieel gebruik van overheidsinformatie, om in specifieke voorwaarden te voorzien tijdens verschillende stadia van de keten zodat de toegang wordt verbeterd en het hergebruik wordt vergemakkelijkt.

In de impact assessment bij het wijzigingsvoorstel wordt een aantal problemen van de richtlijn belicht die ervoor zorgen dat de doelstellingen van de hergebruikrichtlijn niet optimaal worden bereikt. Zo komt bijvoorbeeld naar voren dat potentiële hergebruikers tegen te beperkende of onduidelijke regels aanlopen bij hergebruik en dat de procedures om een licentie te verkrijgen complex zijn. Dit werpt een barrière op voor het hergebruik van die overheidsinformatie.13 Ook blijkt dat in sommige gevallen te hoge kosten worden berekend door overheidsinstellingen voor het hergebruik van “hun” informatie.14 In het rapport wordt ook gewezen op locked resources, hiermee wordt bedoeld dat niet alle documenten in aanmerking komen voor hergebruik, bijvoorbeeld omdat dat in strijd zou komen met de bescherming van persoonsgegevens of met intellectuele-eigendomsrechten.15 In de richtlijn zijn, door uiteenlopende redenen, enkele soorten publieke of semi-publieke instellingen uitgezonderd van de hergebruikrichtlijn. De richtlijn is bijvoorbeeld niet van toepassing op culturele instellingen. Dit heeft als achterliggende reden dat een groot deel van het culturele materiaal is beschermd door intellectueleeigendomsrechten en daardoor niet herbruikbaar is.16 Bovendien was ten tijde van het aannemen van de richtlijn een groot deel van het materiaal in het publieke domein niet gedigitaliseerd, waardoor de richtlijn weinig relevant werd geacht voor de culturele sector.17 Inmiddels hebben culturele instellingen echter significante hoeveelheden materiaal gedigitaliseerd, waardoor de Europese wetgever af wil van de uitzondering van culturele instellingen, voor zover het betreft bibliotheken, musea en archieven.18 Naast het schrappen van de uitzonderingspositie van enkele soorten culturele instellingen komt in het wijzigingsvoorstel onder andere aan de orde dat documenten bij voorkeur beschikbaar worden gesteld in open, machinaal leesbare formaten tezamen met de bijbehorende metadata,19 dat er specifiekere regels komen omtrent tarifering van hergebruik,20 en dat de “praktische maatregelen” om overheidsdata te zoeken21 worden uitgebreid.22 Inmiddels is de Europese wetgevingsprocedure geheel doorlopen en succesvol afgerond. Op 26 juni 2013 is de wijziging van de richtlijn goedgekeurd door het Europees Parlement, zij het met enkele amendementen ten opzichte van het oorspronkelijke voorstel van de Commissie. De definitieve wijzigingstekst is te vinden in Richtlijn 2013/37/EU van het Europees Parlement en de Raad van 26 juni 2013 tot wijziging van Richtlijn 2003/98/EG inzake het hergebruik van overheidsinformatie.23

 12 COM(2011) 887 final, § 1.1, 1.2.  13 SEC(2011) 1552 final, § 2.6.1.  14 SEC(2011) 1552 final, § 2.6.3.  15 SEC(2011) 1552 final, § 2.6.2.  16 SEC(2011) 1552 final, § 2.6.2.  17 SEC(2011) 1552 final, § 2.6.2.  18 COM(2011) 877 final, overweging 10 van het wijzigingsvoorstel, zie ook art. 1 lid 1 sub 3 van het wijzigingsvoorstel.  19 COM(2011) 877 final, art. 1 lid 5, in de definitieve wijzigingstekst art. 1 (5) lid 1.  20 COM(2011) 877 final, art. 1 lid 6, in de definitieve wijzigingstekst art. 1 (6).  21 Art. 9 van de oude richtlijn.  22 COM(2011) 877 final, art. 1 lid 9, in de definitieve wijzigingstekst art. 1 (9).  23 PbEU 2013, L 175/1. 6

Lidstaten moeten de wijzigingen uiterlijk 18 juli 2015 in de nationale rechtsorde hebben geïmplementeerd.24 Uiterlijk 18 juli 2018 vindt een nieuwe evaluatie plaats door de Commissie.25 In het vervolg zal de oorspronkelijk hergebruikrichtlijn uit 2003 worden aangeduid als de “oude” richtlijn, en de richtlijn zoals die eruit zal komen te zien na de wijzigingen uit 2013 als de “nieuwe” richtlijn. 1.3

Gevolgen voor culturele instellingen

In de wijzigingsrichtlijn wordt, zoals de Commissie al voorstelde, de uitzonderingspositie van bibliotheken, musea en archieven geschrapt. Dit heeft tot gevolg dat bibliotheken, musea en archieven moeten gaan voldoen aan de hergebruikregels. De grote doelen die de Commissie met de richtlijnwijziging voor ogen heeft (innovatie, economische groei, werkgelegenheid), doen vermoeden dat de richtlijnwijziging grote veranderingen voor de culturele sector meebrengt. Uit een onderzoek van Clapton, Hammond & Poole blijkt dat culturele instellingen in Europa zich hierover grote zorgen maken. Gevreesd wordt dat de inkomsten zullen afnemen als gevolg van de nieuwe richtlijn,26 en dat er een grote administratieve last op de instellingen komt te liggen doordat hergebruikverzoeken in behandeling moeten worden genomen en doordat grondig onderzoek naar intellectuele-eigendomsrechten moet worden uitgevoerd voordat een werk kan worden vrijgegeven voor hergebruik.27 De onderzoekers stellen ook vast dat veel culturele instellingen niet of nauwelijks bekend zijn met de hergebruikrichtlijn, en dat er grote verwarring bestaat over de implicaties van de richtlijn voor de instelling.28 Er bestaat dus een duidelijke behoefte aan een heldere uiteenzetting van de gevolgen die de richtlijnwijziging zal hebben voor culturele instellingen. 1.4

Doelstelling

Het doel van dit onderzoek is het verschaffen van een helder overzicht van de concrete juridische gevolgen die de wijziging van de hergebruikrichtlijn zal hebben voor culturele instellingen. Het doel is niet het uitputtend bespreken van de wijziging van de richtlijn met alle overwegingen die eraan ten grondslag hebben gelegen. In plaats daarvan wordt belicht wat de concrete gevolgen zullen zijn voor culturele instellingen. Het accent zal hierbij liggen op gedigitaliseerd cultureel erfgoed. Uiteraard is er op verschillende plekken plaats voor kritische kanttekeningen. 1.5

Hoofdvraag

De hoofdvraag van dit onderzoek luidt: wat zal de wijziging van de hergebruikrichtlijn voor concrete juridische gevolgen hebben voor culturele instellingen? Deze hoofdvraag zal worden beantwoord aan de hand van de volgende deelvragen: •

Welke culturele instellingen komen onder de richtlijn te vallen?

•

Op welk type documenten is de richtlijn van toepassing?

•

Is de richtlijn ook van toepassing op materiaal, waarop intellectuele eigendomsrechten rusten?

•

Als de richtlijn van toepassing is, aan welke bepalingen moeten de culturele instellingen dan gaan voldoen?

•

In hoeverre heeft de wijziging van de richtlijn invloed op de toegang tot gedigitaliseerd cultureel erfgoed?

 24 Art. 2 van de wijzigingsrichtlijn.  25 Art. 1 (11) van de wijzigingsrichtlijn.  26 Clapton, Hammond & Poole 2011, § 5.4.  27 Clapton, Hammond & Poole 2011, § 5.5.  28 Clapton, Hammond & Poole 2011, § 5.2. 7

1.6

Vervolg

In hoofdstuk 2 zal kort worden toegelicht welke methodiek er wordt gehanteerd om deze hoofd- en deelvragen te beantwoorden. In hoofdstuk 3 komt aan de orde welk type organisaties onder het toepassingsbereik van de hergebruikrichtlijn vallen. In hoofdstuk 4 is onderzocht welk type informatie van culturele instellingen dan zou moeten mogen worden hergebruikt. In hoofdstuk 5 wordt kort ingegaan op enkele aspecten rondom het intellectuele eigendomsrecht en de hergebruikrichtlijn. In hoofdstuk 6 wordt uiteindelijk ingegaan op de kern van de richtlijn, namelijk de materiële bepalingen en de potentiële gevolgen voor culturele instellingen. Dit alles leidt tot de conclusie in het laatste hoofdstuk. In verband met de leesbaarheid van de tekst wordt bij voorkeur gebruik gemaakt van vereenvoudigde verwijzingen. Hoewel de meeste verwijzingen voor zich spreken, is het zinvol een en ander te verduidelijken in de volgende tabel: Verkorte verwijzing De oude richtlijn De nieuwe richtlijn

De wijzigingsrichtlijn

De richtlijn, de hergebruikrichtlijn De hergebruikregels De hergebruikregeling

De klassieke Wob

8

Toelichting Richtlijn 2003/98/EG van het Europees Parlement en de Raad van 17 november 2003 inzake het hergebruik van overheidsinformatie, PbEU 2003, L 345/90. Richtlijn 2003/98/EG van het Europees Parlement en de Raad van 17 november 2003 inzake het hergebruik van overheidsinformatie, zoals deze eruit zal komen te zien na de wijzigingen, te vinden in Richtlijn 2013/37/EU. Op het moment van schrijven is er geen officiële geconsolideerde tekst van de nieuwe richtlijn beschikbaar. Richtlijn 2013/37/EU van het Europees Parlement en de Raad van 26 juni 2013 tot wijziging van Richtlijn 2003/98/EG inzake het hergebruik van overheidsinformatie, PbEU 2013, L 175/1. In dit geval is de bepaling voor de oude en nieuwe richtlijn gelijk, tenzij uit de context of voetnoot blijkt dat het gaat om een andere richtlijn dan de hergebruikrichtlijn. Afhankelijk van de context gaat het om de hergebruikregeling (zie volgende) of om het geheel aan regels in de hergebruikrichtlijn. De Nederlandse implementatie van de oude hergebruikrichtlijn in de Wet openbaarheid van bestuur (hierna: Wob). Het gaat om artt. 11a t/m 11i en art. 1 sub h en i Wob. De bepalingen van de Wob, met uitzondering van de hergebruikregeling. Deze bepalingen regelen de “klassieke” functie van de Wob, namelijk de openbaarheid van overheidsinformatie.

2. Methodiek 2.1

Diepte-onderzoek

In dit onderzoek zal onder meer worden uitgezocht welke concrete gevolgen de richtlijnwijziging zal hebben voor enkele culturele instellingen. Hierbij kunnen twee routes worden gevolgd: een breedte-onderzoek is erop gericht resultaten te verzamelen die in hoge mate generaliseerbaar zijn, maar daarvoor wel oppervlakkiger zijn, en een diepte-onderzoek maakt het mogelijk enkele actoren zeer nauwkeurig te bekijken, maar levert daardoor wel in op de generaliseerbaarheid. De keuze is gevallen op een diepte-onderzoek. Hierin zullen enkele specifieke culturele instellingen nauwkeurig worden belicht, in plaats van het hele scala aan Europese culturele instellingen oppervlakkig. Het voordeel hiervan is de fijnmazigheid: er kan zeer specifiek worden ingegaan op aspecten die voor enkele bepaalde instellingen belangrijk zijn. Het nadeel van deze aanpak is dat de uitkomsten beperkt generaliseerbaar zijn naar andere culturele instellingen binnen Europa. Dit onderzoek wordt uitgevoerd in een klassiek juridische stijl: in beginsel zijn de wet, jurisprudentie en wetsgeschiedenis leidend. Dit neemt niet weg dat er –indien gepast– ruimte is voor interessante en relevante denkbeelden uit andere vakgebieden. 2.2

Populatie en steekproef

Door middel van een steekproef is bepaald welke culturele instellingen nader zullen worden onderzocht. De populatie van de steekproef bestaat uit musea, archieven en bibliotheken in Europa. Verder is de populatie afgebakend naar alleen Nederlandse instellingen, omdat toepassing van de hergebruikrichtlijn zeer nauw is verbonden met nationale wetgeving (zie § 1.1 en § 4.2.1). Bovendien is het inherent aan een richtlijn dat er een nationale implementatie plaatsvindt, die tussen lidstaten in details kan verschillen. In overweging 8 van de oude richtlijn wordt dit zeer duidelijk verwoord: Het beleid van de lidstaten kan verder gaan dan de in deze richtlijn vastgestelde minimumvoorschriften en kan derhalve een uitgebreider hergebruik mogelijk maken.

In de wijzigingsrichtlijn is deze specifieke overweging vervangen, maar ook uit de preambule van de wijzigingsrichtlijn wordt duidelijk dat het gaat om minimumharmonisatie, waarbij lidstaten ruimte hebben om strengere en/ of aanvullende regels te stellen.29 Voor een analyse van de gevolgen van de hergebruikrichtlijn is dus niet alleen kennis nodig van het Europese recht, maar ook van de nationale rechtsstelsels. Deze kennis heb ik alleen van de Nederlandse situatie. Daarom is het gepast om het onderzoek te beperken tot de Nederlandse situatie. De gebruikte steekproefmethode is de doelgerichte steekproef.30 Een doelgerichte steekproef is geen representatieve steekproef, wat de generaliseerbaarheid van dit onderzoek verder beperkt. Het is dan ook niet het doel van dit onderzoek om generaliseerbaar te zijn naar de rest van de populatie, maar eerder om een beeld te schetsen van de mogelijke gevolgen die de richtlijnwijziging voor culturele instellingen kan hebben. Voor dit doeleinde is een niet-representatieve steekproef voldoende, hoewel aanvullend onderzoek noodzakelijk blijft indien men absoluut uitsluitsel wil hebben over de gevolgen van een bepaalde culturele instelling die buiten de steekproef valt.

 29 Dit blijkt met name uit overwegingen 6 en 17 van de wijzigingsrichtlijn.  30 Saunders, Lewis & Thornhill 2004, p. 185. 9

De populatie bestaat uit drie categorieën van culturele instellingen. De eerste categorie beslaat instellingen die direct onder gezag van een overheidsinstantie vallen, en/of volledig worden gefinancierd door de overheid. De tweede categorie bestaat uit culturele instellingen die niets met de overheid te maken hebben, in private handen zijn en volledig worden gefinancierd met privaat geld. De laatste categorie bestaat uit culturele instellingen die tussen deze twee extremen vallen: het gaat hierbij (althans in Nederland) vaak om privaatrechtelijke instellingen die voor een (groot) deel afhankelijk zijn van overheidssubsidies. De hergebruikrichtlijn is van toepassing op “openbare lichamen” (art. 2 lid 1 jo. lid 2 hergebruikrichtlijn). Wat dat precies inhoudt, zal later uitgebreid aan de orde komen. In ieder geval gaat het om instellingen, die een zekere relatie met de overheid hebben. Volledig private instellingen, zoals privémusea en familie-archieven, vallen buiten de werkingssfeer van de hergebruikrichtlijn en zullen niet worden onderzocht. De instellingen die zijn gekozen voor de steekproef, zijn de volgende:31

1 2

3

Naam Categorie Koninklijke Bibliotheek Overheidsinstelling (KB) Rijksmuseum Amsterdam Stichting, afhankelijk van overheidssubsidie

Stedelijk Museum Amsterdam

Toelichting Nationale bibliotheek van Nederland.

Als nationaal instituut biedt het Rijksmuseum een representatief overzicht van de Nederlandse kunst en geschiedenis vanaf de Middeleeuwen en belangrijke aspecten van Europese en Aziatische kunst. Stichting, afhankelijk van Het Stedelijk Museum is een internationaal overheidssubsidie instituut in Amsterdam, gewijd aan moderne en hedendaagse kunst en vormgeving.

Op deze manier is een selectie gemaakt met diverse soorten instellingen. De Koninklijke Bibliotheek is een klassieke overheidsinstelling,32 terwijl het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum in beginsel private organisaties zijn. Het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum liggen weliswaar geografisch niet ver van elkaar vandaan, maar inhoudelijk verschillen zij voldoende om ze beiden in de steekproef op te nemen. Het Rijksmuseum staat vooral bekend om de middeleeuwse kunst, terwijl het Stedelijk Museum zich richt op hedendaagse kunst. Hier valt dus een verschil te verwachten met betrekking tot intellectuele eigendomsrechten. Bovendien huist in de benaming van de musea nog een ander groot verschil tussen de musea: het Rijksmuseum was voorheen een museum onder gezag van de Rijksoverheid,33 terwijl het Stedelijk Museum voornamelijk banden heeft met de gemeente Amsterdam. Er vallen dus wel de nodige verschillen te verwachten tussen beide musea. Hiermee is de steekproef toegelicht en verantwoord. Voor deze culturele instellingen zal worden onderzocht in hoeverre zij te maken krijgen met de hergebruikrichtlijn, en welke juridische gevolgen dat met zich meebrengt.

 31 Toelichtingen afkomstig van: http://kb.nl/organisatie-en-beleid/kb-in-kort-bestek https://www.rijksmuseum.nl/nl/organisatie/visie-en-missie http://stedelijk.nl/organisatie/missie  32 Zie het volgende hoofdstuk.  33 Idem. 10

3. De hergebruikregeling en culturele instellingen Zoals in de inleiding genoemd, zal de nieuwe hergebruikrichtlijn ook van toepassing zijn op musea, bibliotheken en archieven. Welke gevolgen zal dit hebben voor musea, bibliotheken en archieven? Om die vraag te kunnen beantwoorden, moet eerst worden bepaald welke musea, bibliotheken en archieven dan precies onder de richtlijn komen te vallen. Dat zal in dit hoofdstuk aan de orde komen. 3.1

Openbare lichamen

In beginsel is de hergebruikrichtlijn van toepassing op alle documenten die in het bezit zijn van openbare lichamen van de lidstaten (“public sector bodies”, art. 1 lid 1 van de richtlijn). Hieronder vallen de Staat, lagere overheden en andere publiekrechtelijke instellingen. Wat onder “andere publiekrechtelijke instellingen” moet worden verstaan, is nader bepaald in art. 2 lid 2 van de hergebruikrichtlijn. Hierin wordt een publiekrechtelijke instelling gedefinieerd als iedere instelling, die: a) is opgericht met het specifieke doel te voorzien in behoeften van algemeen belang die niet van industriële of commerciële aard zijn, en b) rechtspersoonlijkheid heeft, en c) waarvan hetzij de activiteiten in hoofdzaak door de staat of zijn territoriale lichamen of andere publiekrechtelijke instellingen worden gefinancierd, hetzij het beheer is onderworpen aan toezicht door deze laatste, hetzij de leden van het bestuursorgaan, het leidinggevend orgaan of het toezichthoudend orgaan voor meer dan de helft door de staat, zijn territoriale lichamen of andere publiekrechtelijke instellingen zijn aangewezen. Deze bepalingen zijn ontleend aan het Europese aanbestedingsrecht.34 De begrippen “openbaar lichaam” en “publiekrechtelijke instelling” moeten communautair worden uitgelegd.35 Voor nadere uitleg van deze begrippen kan dus mede worden geput uit de kennis en jurisprudentie over het aanbestedingsrecht. Instellingen die geen openbaar lichaam zijn op basis van deze bepalingen, hoeven niet te voldoen aan de richtlijn. Eerst moet dus worden bekeken of musea, bibliotheken en archieven openbare lichamen zijn, en als dat zo is, om welke soorten musea, bibliotheken en archieven het dan precies gaat. 3.2

Zijn culturele instellingen openbare lichamen?

3.2.1 Volledig private instellingen Musea, bibliotheken en archieven die volledig in private handen zijn, en geen enkele subsidie ontvangen van de overheid, vallen geheel buiten het toepassingsbereik van de richtlijn. Hierbij valt te denken aan familie-archieven en privémusea. Dit soort instellingen voldoet aan geen van de criteria in art. 2 lid 2, sub c van de hergebruikrichtlijn. Om deze reden zijn de volledig private instellingen buiten de steekproef gehouden. Deze instellingen zullen in het vervolg niet meer aan de orde komen.

 34 Overweging 10 in de preambule van de oude richtlijn.  35 HvJEG 15 mei 2003, C-214/00 (Commissie/Spanje), § 30. 11

3.2.2

Koninklijke Bibliotheek

Aan de andere kant van het spectrum tussen publiek en privaat staan instellingen zoals de Koninklijke Bibliotheek (hierna: KB). De KB heeft als visie om “iedereen toegang te geven tot alles wat in Nederland is gepubliceerd”.36 In de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (hierna: WHW) is de taak van de KB verder uitgediept:37 De Koninklijke Bibliotheek is als de nationale bibliotheek werkzaam op het gebied van het bibliotheekwezen en de informatieverzorging, zowel ten behoeve van het hoger onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek als ten behoeve van het openbaar bestuur en de uitoefening van beroep of bedrijf. In elk geval draagt zij zorg voor de nationale bibliotheekverzameling, bevordert zij de totstandkoming en instandhouding van nationale voorzieningen op het vorengenoemde gebied en bevordert zij de afstemming met de overige wetenschappelijke bibliotheken.

Het zorg dragen voor de nationale bibliotheekverzameling is een algemeen belang, dat niet van industriële of commerciële aard is. De KB is bovendien een zelfstandig bestuursorgaan met publiekrechtelijke rechtspersoonlijkheid.38 De leden van het algemeen bestuur van de KB worden aangewezen door de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.39 Hiermee wordt voldaan aan alle criteria van art. 2 lid 2 van de richtlijn. Deze redenering wordt bevestigd in de richtlijn overheidsopdrachten.40 In een (niet-limitatieve) opsomming staat hierin de Koninklijke Bibliotheek genoemd als zijnde een openbaar lichaam, dat moet voldoen aan de Europese aanbestedingsregels.41 De KB is dus een publiekrechtelijke instelling en daarmee een openbaar lichaam in de zin van de hergebruikrichtlijn. 3.2.3 Scheidingslijn De KB is een betrekkelijk eenvoudig geval, omdat het een typische overheidsinstelling is en duidelijk binnen de definitie van publiekrechtelijke instelling valt. Het is echter niet altijd zo gemakkelijk vast te stellen of een bepaalde instelling een openbaar lichaam is, zeker niet in het geval van culturele instellingen. Het komt vaak voor dat culturele instellingen zowel publieke subsidie als private sponsorgelden ontvangen. Het Stedelijk Museum te Amsterdam is bijvoorbeeld een stichting (derhalve: een privaatrechtelijke entiteit) en wordt mede gefinancierd door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de provincie Noord-Holland en gemeente Amsterdam, maar ook door een veelvoud aan private sponsoren als de Rabobank en Ahold.42 Het feit dat het gaat om een privaatrechtelijke rechtspersoon met een tamelijk ingewikkelde financieringsstructuur zorgt ervoor dat het niet in één oogopslag is vast te stellen of het museum onder de richtlijn valt. Dit moet dus nader worden onderzocht. Het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum zullen gezamenlijk aan de orde komen. 3.2.4 Stedelijk Museum en Rijksmuseum Ook voor het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum moet worden onderzocht in hoeverre art. 2 lid 2 van de richtlijn van toepassing is. Allereerst moet worden bepaald, of deze instellingen voorzien in een behoefte van algemeen belang. Het statutaire doel en de visie en/of missie van de instellingen zijn daarbij een goed beginpunt.

 36 Jaarverslag 2012 Koninklijke Bibliotheek, http://www.kb.nl/sites/default/files/docs/kbjaarverslag2012.pdf  37 Art. 1.5 lid 2 Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.  38 Art. 1.16 Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.  39 Art. 13.3 lid 3 Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.  40 Richtlijn 2004/18/EG van het Europees Parlement en de Raad van 31 maart 2004 betreffende de coördinatie van de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor werken, leveringen en diensten, PbEU L 134/114.  41 Art. 1 lid 9, jo. Bijlage III, hoofdstuk X, sub Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, subonderdeel B, 12e streepje van de richtlijn overheidsopdrachten.  42 Zie http://www.stedelijk.nl/upload/Persmap%20Opening%20NL/l-2%20Sponsers%20en%20founders.pdf 12

In de statuten van Stichting Stedelijk Museum Amsterdam is onder meer te lezen:43 De stichting heeft ten doel het registreren, bewaren, conserveren, verrijken, documenteren, publiceren, onderzoeken, presenteren en vervreemden van [museumcollecties].

De missie van het Stedelijk Museum is:44 Voor het Stedelijk Museum is educatie een primaire opdracht, die wordt vervuld door een divers publiek te bereiken, actief te betrekken, te inspireren en uit te dagen, met de intentie om nieuwsgierigheid, dialoog, kritiek en zelfreflectie te stimuleren, binnen én buiten zijn muren.

Het statutaire doel van het Rijksmuseum is:45 a. het in stand houden van het Rijksmuseum als museum van kunst en geschiedenis; b. het nationale en internationale publiek een representatief overzicht van de Nederlandse kunst en geschiedenis vanaf de middeleeuwen en belangrijke aspecten van Europese en Aziatische kunst te tonen; c. alsmede het (doen) verrichten van alle activiteiten welke met het voorgaande in de ruimste zin verband houden of daartoe bevorderlijk kunnen zijn.

De missie van het Rijksmuseum luidt als volgt:46 In het Rijksmuseum krijgen kunst en geschiedenis betekenis voor een breed samengesteld, hedendaags (inter)nationaal publiek. […] Het Rijksmuseum bewaart, beheert, conserveert, restaureert, onderzoekt, bewerkt, verzamelt, publiceert en presenteert voorwerpen van kunst en geschiedenis, in en buiten het eigen gebouw.

Gelet op de statutaire doelen en de visie en/of missie van de musea lijkt het erop dat deze musea voorzien in een behoefte van algemeen belang, dat niet van industriële of commerciële aard is. Dit vermoeden wordt versterkt doordat beide musea staan ingeschreven als Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI).47 In jurisprudentie van het Europese Hof zijn enkele aanknopingspunten geformuleerd om te bepalen of een bepaalde instelling al dan niet voorziet in een algemeen belang, dat niet van industriële of commerciële aard is. In casu is relevant dat beide instellingen geen winstoogmerk hebben48 en niet onder normale marktomstandigheden actief zijn.49 Dit zijn sterke aanwijzingen dat de instellingen voorzien in een algemeen belang, dat niet van industriële of commerciële aard is.50 Hiermee voldoen de musea aan art. 2 lid 2 sub a van de richtlijn.51 Verder bezit een stichting rechtspersoonlijkheid,52 waardoor ook wordt voldaan aan art. 2 lid 2 sub b.  43 Art. 2 lid 1 van de statuten van Stichting Stedelijk Museum Amsterdam, beschikbaar via http://miletic.nl/wob/Statuten%20 Stedelijk%20Museum%20Amsterdam.pdf Volledigheidshalve zijn de statuten ook opgenomen bij de bijlage.  44 http://www.stedelijk.nl/organisatie/missie  45 Art 2 lid 1 van de statuten van Stichting Rijksmuseum Amsterdam, beschikbaar via http://miletic.nl/wob/Statuten%20Stichting%20 Rijksmuseum%20Amsterdam.pdf Volledigheidshalve zijn de statuten ook opgenomen in de bijlage.  46 https://www.rijksmuseum.nl/nl/organisatie/visie-en-missie  47 http://www.anbi.nl/ - zoeken op “Stichting Stedelijk Museum Amsterdam” te Amsterdam, resp. “Stichting Het Rijksmuseum” te Amsterdam.  48 Art. 2, slot van de statuten van Stichting Stedelijk Museum Amsterdam; Art. 2 lid 3 van de statuten van Stichting Rijksmuseum Amsterdam.  49 Beide instellingen worden voor een groot deel gesubsidieerd door de overheid.  50 HvJEG 16 oktober 2003, C-283/00 (Commissie/Spanje), § 80-82.  51 Zie Pijnacker Hordijk, van der Bend & van Nouhuys 2009, § 3.2.1.3 voor een nadere beschouwing van de jurisprudentie omtrent dit begrip.  52 Art. 2:3 BW. 13

Tot slot moet worden voldaan aan art. 2 lid 2 sub c. Vereist is dat: 1. de activiteiten in hoofdzaak door de overheid worden gefinancierd, hetzij 2. het beheer is onderworpen aan toezicht door de overheid, hetzij 3. het leidinggevend of toezichthoudend orgaan worden door meer dan de helft door de overheid aangewezen.53 In casu is met name van belang wat “in hoofdzaak” precies betekent, omdat beide musea voor een groot deel worden gefinancierd door overheidssubsidie. In 2011 ging het bij het Stedelijk Museum om 86,5% van de totale inkomsten.54 De inkomsten van het Rijksmuseum waren in datzelfde jaar voor 68,2% afkomstig uit overheidssubsidies.55 Uit jurisprudentie van het Europese Hof van Justitie blijkt dat “in hoofdzaak” simpeweg betekent “meer dan de helft”.56 Zowel het Stedelijk Museum als het Rijksmuseum worden voor ruim meer dan de helft door de overheid gefinancierd, en voldoen daarmee aan art. 2 lid 2 sub c van de hergebruikrichtlijn. Deze opvatting vindt bovendien steun in het feit dat beide musea ook daadwerkelijk opdrachten aanbesteden.57 Mogelijk verandert dit in de toekomst als subsidies worden afgebouwd en musea meer zelf moeten financieren, maar daar is vooralsnog geen sprake van.58 Omdat de drie varianten van art. 2 lid 2 sub c van de hergebruikrichtlijn als alternatieven staan opgesomd, en niet cumulatief, is het voldoende wanneer een instelling “in hoofdzaak” door de overheid wordt gefinancierd om te kunnen worden aangemerkt als publiekrechtelijke instelling. Het is daarom niet nodig, en het voert ook te ver, om in dit onderzoek ook nader in te gaan op de 2e of 3e variant (overheidstoezicht resp. overheidsleiding) van art. 2 lid 2 sub c van de hergebruikrichtlijn. Voor een nadere invulling van deze begrippen verwijs ik naar handboeken over Europees aanbestedingsrecht.59 Zowel het Rijksmuseum als het Stedelijk Museum voldoen aan alle eisen van art. 2 lid 2 van de hergebruikrichtlijn en zijn daarom aan te merken als openbare lichamen in de zin van de hergebruikrichtlijn. 3.3 3.3.1

Nederlandse implementatie van de hergebruikrichtlijn Overheidsorgaan

Bij de Nederlandse implementatie van de hergebruikrichtlijn in de Wob is gekozen om in terminologie af te wijken van de hergebruikrichtlijn. In plaats van aan te haken bij het aanbestedingsrecht60 wordt een term uit de Archiefwet gebruikt, namelijk het “overheidsorgaan”. Bij de term “overheidsorgaan” wordt het bestuursorgaan-begrip als uitgangspunt genomen (art. 1 sub i Wob; art. 1:1 lid 1 sub a en b Awb). Het gaat daarbij om: a) een orgaan van een rechtspersoon die krachtens publiekrecht is ingesteld (een zogeheten a-orgaan), of b) een ander persoon of college, met enig openbaar gezag bekleed (een b-orgaan).

 53 N.B. in dit geval is de nummering toegevoegd voor de duidelijkheid. Hiernaar zal ook worden verwezen door middel van “1e variant”, enz, hoewel dit in de originele richtlijn niet op deze manier te vinden is. Deze manier van verwijzen is conform de Europese jurisprudentie.  54 Jaarverslag Stedelijk Museum Amsterdam 2011, p. 49.  55 Jaarverslag Rijksmuseum 2011, p. 101.  56 HvJEG 3 oktober 2000, C-380/98 (University of Cambridge), § 33; HvJEG 13 december 2007, C-337/06 (Bayerischer Rundfunk e.a.), § 33, 40.  57 Bijvoorbeeld: https://www.tenderned.nl/tenderned-web/aankondiging/detail/samenvatting/akid/56eca3f5f5876a72e6b446d05ebf816d Kamerstukken II 2007/08, 28989, nr. 67.  58 In de recente Museumbrief wordt niet gesteld dat de subsidies op korte termijn zullen worden afgebouwd: Kamerstukken II 2012/13, 32820, nr. 77, bijlage.  59 Bijvoorbeeld Pijnacker Hordijk, van der Bend & van Nouhuys 2009.  60 In art. 1.1 Aanbestedingswet 2012 wordt publiekrechtelijke instelling gedefinieerd conform het Europese aanbestedingsrecht en conform art. 2 lid 2 van de hergebruikrichtlijn. De term publiekrechtelijke instelling is dus niet onbekend in het Nederlandse recht. 14

In de Awb worden in art. 1:1 lid 2 nog enkele organen uitgezonderd van het bestuursorgaan-begrip. Het gaat daarbij om bijvoorbeeld de rechtsprekende macht en instellingen zoals het Kadaster en het KNMI.61 Deze uitzonderingen worden niet gemaakt bij het overheidsorgaan. Het begrip “overheidsorgaan” behelst dus zowel bestuursorganen als de instellingen die krachtens art. 1:1 lid 2 Awb zijn uitgezonderd van het bestuursorgaan-begrip.62 De term “overheidsorgaan” is daarmee breder dan “bestuursorgaan”. Welke culturele instellingen voldoen aan de criteria voor het zijn van een overheidsorgaan? Onder a-organen vallen onder andere de Koninklijke Bibliotheek,63 de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed64 en het Nationaal Archief.65 De Koninklijke Bibliotheek is een zelfstandig bestuursorgaan, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Nationaal Archief vallen direct onder de verantwoordelijkheid van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. In het geval van het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum is art. 1:1 lid 1 sub a Awb niet van toepassing, omdat een stichting wordt ingesteld met een privaatrechtelijke rechtshandeling, en niet met een publiekrechtelijke rechtshandeling.66 Een andere mogelijk kan zijn dat een museum “enig openbaar gezag” bekleedt, waardoor sprake is van een b-orgaan. Dit is het geval wanneer sprake is van een op de wet steunende bevoegdheid de rechtspositie van de burger eenzijdig te bepalen.67 Een museum, bibliotheek of archief heeft geen enkele bevoegdheid waarmee eenzijdig de rechtspositie van een burger kan worden bepaald. Het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum zijn dus geen bestuursorgaan of overheidsorgaan. 3.3.2 Onder verantwoordelijkheid van een overheidsorgaan De hergebruikregeling in de Wob is niet uitsluitend van toepassing op overheidsorganen. In art. 11b Wob is bepaald, dat verzoeken tot hergebruik gericht kunnen worden tot overheidsorganen, óf een onder verantwoordelijkheid van een overheidsorgaan werkzame instelling, dienst of bedrijf. Deze formulering is analoog aan art. 3 lid 1 Wob en dient op dezelfde wijze worden geïnterpreteerd.68 Ook instellingen, diensten of bedrijven die werkzaam zijn onder verantwoordelijkheid van een overheidsorgaan vallen hierdoor onder de hergebruikregeling. Mogelijk komen het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum hiermee alsnog onder het toepassingsbereik van de hergebruikregeling in de Wob te vallen, ondanks het feit dat het zelf geen overheidsorganen zijn. 3.3.2.1 Referentiekader In de oorspronkelijke MvT op de Wob wordt gesteld dat sprake moet zijn van instructiebevoegdheid: de instelling, dienst of bedrijf zou onder de verantwoordelijkheid van een bestuursorgaan vallen, indien het zich moet richten naar opdrachten van het orgaan.69 In de loop der tijd is deze eis minder strikt toegepast, waardoor het toepassingsbereik van de Wob iets is toegenomen.70 Het hedendaagse uitgangspunt is dat verantwoordelijkheid wordt gelijkgesteld met “overwegende overheidsinvloed”.71 Dergelijke overheidsinvloed kan voortvloeien uit een publiekrechtelijke regeling dan wel uit de statuten van de rechtspersoon.72 In het komende hoofdstuk zal aan de orde komen dat er weinig publiekrechtelijke regelingen zijn die betrekking hebben op het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum. Daarom zal nu vooral worden gefocust op de bepalingen in de statuten van deze instellingen. Als hieruit blijkt dat een bestuurs- of overheidsorgaan opdrachten of aanwijzingen kan geven, dan is sprake van

 61 Janssen 2010, § 5.2.  62 Vgl. Kamerstukken II 2004/05, 30188, nr. 3, p. 6.  63 Art. 1.16 Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.  64 Besluit van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 19 februari 2008, nr. P&O/2007/53275, houdende vaststelling van het Organisatie- en mandaatbesluit OCW 2008 (Organisatie- en mandaatbesluit OCW 2008), Stcrt. 2008, 40.  65 Idem.  66 Art. 2:286 lid 1 BW.  67 van Buuren & Borman 2011; ABRvS 1 november 2006, ECLI:NL:RVS:2006:AZ1288, JB 2006/324.  68 Kamerstukken II 2004/05, 30188, nr. 3, p. 11.  69 Kamerstukken II 1986/87, 19859, nr. 3, p. 23.  70 Daalder 2011, § 4.5.5, p. 125.  71 Daalder 2011, § 4.5.5, p. 126.  72 ABRvS 26 november 2003, ECLI:NL:RVS:2003:AN8810, AB 2004, 228 (Stichting Geusselt), m.nt. J.A.F. Peters. 15

een verantwoordelijkheidsrelatie.73 Deze aanwijzingsbevoegdheid hoeft overigens niet heel specifiek te zijn.74 In een uitspraak neemt de rechtbank in de overwegingen mee of de instelling overwegend met overheidsgelden wordt gefinancierd,75 maar de ABRvS acht dit (in een andere zaak) juist niet relevant.76 Het bestaan van een zekere hiërarchische ondergeschiktheid lijkt toch minstens wel noodzakelijk.77 Verder biedt de volgende uitspraak enkele nuttige handvatten. Voor de ABRvS was aan de orde of de Stichting Fonds voor de Letteren onder verantwoordelijkheid viel van minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur.78 Kort daarvoor was een bepaling uit de statuten verwijderd, die luidde: “De minister kan aan het bestuur concrete voorschriften of opdrachten geven binnen het kader van de doelstellingen en de werkwijze van de Stichting”. Toch vond de ABRvS dat er sprake was van een verantwoordelijkheidsrelatie, omdat de minister ondanks het schrappen van de genoemde bepaling nog steeds aanzienlijke invloed had op het reilen en zeilen van de stichting (cursief toegevoegd): Daartoe overweegt zij dat nog op tal van plaatsen in de -gewijzigde- statuten de invloed van verweerder op en zijn betrokkenheid bij het functioneren van het Fonds in die mate verzekerd is (gebleven), dat niet met vrucht kan worden staande gehouden dat het Fonds niet meer onder zijn verantwoordelijkheid werkzaam is. De Afdeling heeft daarbij in het bijzonder het oog op art. 3 aanhef en onder b van de statuten, waarin de financiële invloed van verweerder is verzekerd, art. 4 tweede lid waarin is bepaald dat alle bestuursleden door verweerder worden benoemd en ontslagen, art. 4 zevende lid waarin is neergelegd dat namens verweerder de algemene vergaderingen van het bestuur door een ambtenaar worden bijgewoond, art. 5 zesde lid ingevolge waarvan het bestuur pas na goedkeuring van verweerder bevoegd is bepaalde rechtshandelingen te verrichten, alsmede art. 7 derde lid waarin is geregeld dat het bestuur jaarlijks verslag uitbrengt aan verweerder over de werkzaamheden van het Fonds en over het gevoerde beleid.

In een recentere zaak speelde de rechtsvraag, of de decaan van een openbare universiteit een onder verantwoordelijkheid van het college van bestuur van die universiteit werkzame instelling, dienst of bedrijf is. De ABRvS overweegt (cursief toegevoegd):79 In dit verband is van belang dat het college de decaan, als hoofd van de faculteit […] benoemt, schorst en ontslaat, dat het college […] richtlijnen kan vaststellen met het oog op de organisatie en coördinatie […], dat de decaan […] ter nadere regeling van het bestuur en de inrichting van de faculteit het faculteitsreglement vaststelt, maar dat dit reglement […] goedkeuring behoeft van het college, en tot slot dat de decaan […] verantwoording verschuldigd is aan het college en het college de gevraagde inlichtingen omtrent de faculteit verstrekt. Dit leidt tot de slotsom dat de aan een faculteit werkzame personen tevens werkzaam zijn onder de verantwoordelijkheid van het college en dat het college in zoverre een instantie is die de verzochte en zich aldaar bevindende informatie kan verstrekken.

 73 ABRvS 26 november 2003, ECLI:NL:RVS:2003:AN8810, AB 2004, 228 (Stichting Geusselt), m.nt. J.A.F. Peters.  74 ABRvS 26 november 2003, ECLI:NL:RVS:2003:AN8807, AB 2004, 227 (ID-Lelystad), m.nt. J.A.F. Peters.  75 Rb. Amsterdam 9 februari 2010, ECLI:NL:RBAMS:2010:BL6873.  76 ABRvS 12 oktober 2011, ECLI:NL:RVS:2011:BT7337 (RTL/Minister van AZ), r.o. 2.3.2.  77 ABRvS 6 mei 2004, ECLI:NL:RVS:2004:AO8867 (Informateur), r.o. 2.5.  78 ABRvS 11 februari 1991, ECLI:NL:RVS:1991:AN2116, AB 1991, 598.  79 ABRvS 3 oktober 2007, ECLI:NL:RVS:2007:BB4735 (X vs. Erasmus Universiteit), r.o. 2.3.2. 16

Uit deze rechtspraak kunnen enkele omstandigheden worden gedestilleerd die erop kunnen wijzen dat er een verantwoordelijkheidsrelatie bestaat tussen een instelling, dienst of bedrijf en een bestuurs- of overheidsorgaan. Kort samengevat, slechts indicatief, niet-uitputtend en niet-cumulatief bedoeld, gaat het om de volgende omstandigheden: • • • • • • • • •

er is een ondergeschiktheidsrelatie tussen de instelling, dienst of het bedrijf en het orgaan; de instelling, dienst of het bedrijf is in dusdanige mate financieel afhankelijk van het orgaan, dat het orgaan overwegende invloed kan uitoefenen; het orgaan kan leden van de directie en/of het bestuur benoemen of ontslaan; het orgaan heeft zitting in de algemene vergaderingen; het orgaan moet toestemming verlenen voor het doen van bepaalde rechtshandelingen; het orgaan eist verslag van de werkzaamheden; het orgaan kan richtlijnen vaststellen met het oog op de organisatie en coördinatie; het orgaan moet goedkeuring verlenen voor het vaststellen van reglementen; de instelling, dienst of het bedrijf met verantwoording afleggen aan het orgaan.

Hiermee is een referentiekader geschetst waarmee kan worden bepaald of het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum werkzaam zijn onder verantwoordelijkheid van een overheidsorgaan in de zin van art. 11b lid 1. 3.3.2.2 Stedelijk Museum In de statuten van het Stedelijk Museum80 worden enkele bevoegdheden toegekend aan het College van B&W van de gemeente Amsterdam.81 Om precies te zijn gaat het om: • • • • • • • • •

B&W moeten worden gehoord bij het benoemen, schorsen of ontslaan van een lid van de directie (art. 5 lid 4); B&W moeten goedkeuring verlenen voor het aanvragen van een faillissement of surseance van betaling (art. 7 lid 3, slot); B&W moeten worden gehoord bij de benoeming van een lid van de Raad van Toezicht (art. 8 lid 4); B&W moeten goedkeuring verlenen voor de profielschets voor de vacature voor een lid van de Raad van Toezicht (art. 8 lid 4); B&W moeten goedkeuring verlenen voor het wijzigen van de statuten (art. 16 lid 1); B&W kunnen een voorstel doen tot wijziging van de statuten (art. 16 lid 2); B&W moeten goedkeuring verlenen voor ontbinding van de stichting (art. 17 lid 1); B&W kunnen een voorstel doen tot ontbinding van de stichting (art. 17 lid 2); na vereffening van de boedel wordt het liquidatiesaldo uitgekeerd aan de gemeente Amsterdam (art. 17 lid 7).

Het wordt duidelijk dat B&W enkele belangrijke bevoegdheden krijgen toebedeeld in de statuten. Toch is het twijfelachtig of het orgaan hiermee “overwegende invloed” kan uitoefenen. Ten eerste voldoen deze bevoegdheden aan geen van de omstandigheden uit de lijst in de voorgaande subparagraaf. Bovendien kan het college van B&W met deze bevoegdheden geen directe invloed uitoefenen op het beleid van het museum. Hooguit is de invloed indirect, doordat er een hoorplicht is bij het benoemen, schorsen of ontslaan van een lid van de Raad van Toezicht of van de directie. Het college heeft geen benoemings-, schorsings- of ontslagbevoegdheid of de mogelijkheid om een benoeming, schorsing of ontslag tegen te houden, zodat het hier in de kern slechts om een adviserende rol gaat. Ook de overige bevoegdheden duiden erop dat het B&W vooral een adviserende rol is toebedeeld, en dat niet is beoogd om bevoegdheid te verlenen tot het geven van aanwijzingen en opdrachten. Vermeldenswaardig is verder dat ambtenaren in dienst van en personen die deel uitmaken van een der bestuursorganen van gemeente Amsterdam geen lid kunnen zijn van de Raad van Toezicht (art. 9 lid 1 sub c). Overigens gaan de statuten slechts oppervlakkig in op de financiering van de stichting (art. 3). Ook hieruit blijkt geen afhankelijkheidsrelatie met de gemeente Amsterdam of een andere overheid.

 80 Beschikbaar via http://miletic.nl/wob/Statuten%20Stedelijk%20Museum%20Amsterdam.pdf Volledigheidshalve zijn de statuten ook opgenomen bij de bijlage.  81 Het college van B&W van gemeente Amsterdam is een bestuursorgaan in de zin van art. 1:1 lid 1 sub a Awb en dus tevens overheidsorgaan in de zin van art. 1 lid i Wob. 17

Gezien de bescheiden rol die het college van B&W speelt binnen de organisatiestructuur van het Stedelijk Museum, is de conclusie dat het Stedelijk Museum niet een “onder verantwoordelijkheid van een bestuursorgaan82 werkzame instelling, dienst of bedrijf” is. Daarmee zijn art. 3 lid 1 en 11b lid 1 Wob niet van toepassing. 3.3.2.3 Rijksmuseum In de statuten van het Rijksmuseum83 wordt een zekere rol toegekend aan de staatssecretaris (of eventueel minister) van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het gaat om de volgende taken: • • • • •

de staatssecretaris moet worden gehoord bij de benoeming van een lid van de Raad van Toezicht (art. 4 lid 2); de staatssecretaris dient op de hoogte te worden gebracht bij schorsing van de voorzitter van de directie (art. 4 lid 8); de staatssecretaris dient goedkeuring te geven voor het wijzigen van de statuten of het ontbinden van de stichting (art. 16 lid 1; art. 17 lid 1); de staatssecretaris kan een voorstel tot wijziging van de statuten of ontbinding van de stichting doen (art. 16 lid 2; art. 17 lid 1); na vereffening van de boedel kan de staatssecretaris bepalen of het saldo ten goede komt aan de Staat der Nederlanden of aan een bestemming welke zoveel mogelijk overeenstemt met het doel van de stichting (art. 17 lid 4).

Ook bij het Rijksmuseum zijn ambtenaren van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap uitgesloten van het lidmaatschap van de Raad van Toezicht (art. 9 lid 6, aanhef en sub d). Op de financiering wordt op vergelijkbare wijze ingegaan als bij het Stedelijk Museum: overheidssubsidie wordt bijna zijdelings genoemd,84 wie slechts de statuten zou lezen zou niet verwachten dat subsidie de grootste inkomstenbron van de stichting is. Nog duidelijker dan bij het Stedelijk Museum krijg de overheid bij het Rijksmuseum slechts in beperkte mate bevoegdheden toebedeeld. Ook hier blijkt niet dat een overheidsorgaan de bevoegdheid heeft om aanwijzingen of opdrachten te geven, noch dat er hiërarchische ondergeschiktheid is aan een overheidsorgaan. Het Rijksmuseum is daarom geen “onder verantwoordelijkheid van een bestuursorgaan85 werkzame instelling, dienst of bedrijf”.86 3.3.2.4 Conclusie Doordat beide musea geen “onder verantwoordelijkheid van een bestuursorgaan87 werkzame instelling, dienst of bedrijf” zijn, zijn art. 3 lid 1 en art. 11b lid 1 Wob niet van toepassing. Deze instellingen vallen niet binnen het toepassingsbereik van de hergebruikregeling, zoals die momenteel is geïmplementeerd in de Wob. 3.4

Implicaties & conclusie

In dit hoofdstuk is onderzocht in hoeverre de Koninklijke Bibliotheek, het Rijksmuseum Amsterdam en het Stedelijk Museum Amsterdam onder de hergebruikrichtlijn vallen. Hierbij is zowel gekeken naar het toepassingsbereik van de Europese richtlijn, als naar het toepassingsbereik van de Nederlandse implementatie van de hergebruikregels in de Wob. De richtlijn en de Nederlandse implementatie gebruiken verschillende termen voor het toepassingsbereik van de hergebruikregels. De richtlijn gaat uit van “openbaar lichaam”, terwijl in de Nederlandse implementatie voor het begrip “overheidsorgaan” is gekozen. Het toepassen van deze termen op de Koninklijke Bibliotheek, het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum leert, dat beide termen andere resultaten opleveren. De KB is zowel een

 82 Noch een overheidsorgaan.  83 Beschikbaar via http://miletic.nl/wob/Statuten%20Stichting%20%Rijksmuseum%20Amsterdam.pdf Volledigheidshalve zijn de statuten ook opgenomen bij de bijlage.  84 Art. 3 lid 1.  85 Noch een overheidsorgaan.  86 Aldus ook Kabel e.a. 2001, § 3.3.  87 Noch een overheidsorgaan. 18

openbaar lichaam als een overheidsorgaan, zodat geen twijfel bestaat over de toepasselijkheid van de hergebruikregels op de KB. Voor het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum maakt de afwijking in definitie echter wel een belangrijk verschil: deze instellingen vallen wel onder het toepassingsbereik van de richtlijn, maar niet onder het toepassingsbereik van de Nederlandse implementatie in de Wob. Een en ander is samengevat in de volgende tabel:

Richtlijn: publiekrechtelijke instelling algemeen belang, niet van industriële of commerciële aard rechtspersoonlijkheid gefinancierd door, onder toezicht van of onder leiding van de overheid Wob: overheidsorgaan krachtens publiekrecht ingesteld (a-orgaan), of openbaar gezag (b-orgaan) onder verantwoordelijkheid van een overheidsorgaan

KB

Stedelijk & Rijksmuseum

ja ja

ja ja

ja (krachtens art. 1.16 WHW) ja (leiding)

ja (stichting) ja (gefinancierd)

ja ja (krachtens art. 1.16 WHW)

nee nee (stichting)

nee niet getest

nee nee

Indien wordt vastgehouden aan de Nederlandse implementatie van het toepassingsbereik van de hergebruikrichtlijn, dus aan de term “overheidsorgaan” in plaats van “openbaar lichaam”, dan zal de uitbreiding naar musea, bibliotheken en archieven voor Nederland een tamelijk beperkt effect hebben. Het gaat dan alleen om enkele instellingen die vrijwel direct onder gezag van de overheid vallen, zoals de Koninklijke Bibliotheek.88 Deze instellingen beslaan slechts een relatief klein deel van het totale culturele aanbod in Nederland. Toonaangevende instituten als het Rijksmuseum blijven buiten beeld. Het lijkt erop dat dit niet de bedoeling van de richtlijn is geweest. De term “openbaar lichaam” is onmiskenbaar breder dan “overheidsorgaan”. Het is dan ook sterk de vraag of Nederland kan blijven vasthouden aan de afwijkende terminologie. Mijns inziens kan dit nog wel een heikel punt worden. De richtlijn is bedoeld om de interne markt verder te harmoniseren.89 De twijfelachtige Nederlandse implementatie verstoort deze harmonisatie. De tijd zal leren of de Europese Commissie genoegen neemt met de matige Nederlandse implementatie, of dat stappen zullen worden ondernomen. Hier is tegenin te brengen, dat de Europese wetgever duidelijk heeft gekozen voor een grote vrijheid voor lidstaten. De zinsnede “wanneer het hergebruik van documenten toegestaan is” (art. 3 lid 1 van de oude richtlijn) geeft aan lidstaten een grote vrijheid bij het wel of niet van toepassing verklaren van de hergebruikregels. Zo bezien is de Nederlandse implementatie niet “fout”, maar wordt simpelweg gebruik gemaakt van de vrijheid die aan lidstaten is gegeven.

 88 Hoewel niet onderzocht, is het waarschijnlijk dat bijvoorbeeld ook het Nationaal Archief en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed onder de hergebruikregeling vallen.  89 SEC(2011) 1552 final, § 2.7.1. 19

Deze discussie is echter van zeer beperkt belang, aangezien de hierboven geciteerde zinsnede in de wijzigingsrichtlijn is geschrapt, waardoor deze vrijheid voor lidstaten wordt beperkt. Het nieuwe art. 3 lid 1 luidt als volgt: Onder voorbehoud van […] zorgen de lidstaten ervoor dat de documenten waarop deze richtlijn […] van toepassing is, hergebruikt kunnen worden […]

Dit is een duidelijk striktere instructie aan de lidstaten dan in de oude richtlijn. De vrijheid van “wanneer het hergebruik van documenten toegestaan is”, is hier verdwenen. Dit zou erop kunnen duiden dat Nederland de bredere definitie “openbaar lichaam” zou moeten gaan hanteren in de hergebruikregeling. Hier zullen de wetgevingsjuristen zich de komende tijd mee bezig gaan houden. Gezien het Europeesrechtelijke beginsel van loyale samenwerking90 in combinatie met de duidelijke instructie naar lidstaten acht ik het niet onwaarschijnlijk dat bij de implementatie van de wijzigingsrichtlijn in de Wob het toepassingsbereik wordt uitgebreid naar openbare lichamen. Als dat inderdaad gebeurt, dan komen het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum wel onder de hergebruikregeling te vallen. Wat dat precies inhoudt, komt in de volgende hoofdstukken aan de orde. Hierbij laat ik de beperkingen in toepassingsbereik van de Nederlandse Wob voor wat ze zijn, en wordt verder uitgegaan van de “Europese” interpretatie van de richtlijn, waarbij het begrip “openbare lichamen” het uitgangspunt is. In deze situatie vallen het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum dus wél onder het toepassingsbereik.

 90 Art. 4 lid 3 EU-verdrag. 20

4. Herbruikbare informatie in de culturele sector 4.1

Gedigitaliseerd cultureel erfgoed

In het vorige hoofdstuk is onderzocht welke instellingen onder het toepassingsbereik van de richtlijn vallen. De richtlijn is niet van toepassing op alle documenten of informatie van deze instellingen. Voordat kan worden onderzocht aan welke inhoudelijke bepalingen de instellingen moeten voldoen, is het van belang om duidelijk te krijgen welk type informatie onder de werkingssfeer van de hergebruikregeling valt. Omdat de Europese Commissie zich in de impact assessment bij het wijzigingsvoorstel vrijwel uitsluitend richt op hergebruik van gedigitaliseerd cultureel erfgoed91 en niet op hergebruik van bv. interne beleidsdocumenten van culturele instellingen, wordt ook hier een afbakening gemaakt naar hergebruik van gedigitaliseerd cultureel erfgoed. Het gaat daarbij om digitale reproducties van een cultureel werk, en de bijbehorende meta-informatie. Hergebruik van andere documenten van culturele instellingen, zoals interne beleidsdocumenten, worden niet behandeld. 4.2 4.2.1

Basisbeginsel: hergebruik van openbare informatie Hergebruik gekoppeld aan nationale wet

In art. 3 lid 1 van de nieuwe richtlijn wordt het algemene beginsel van de hergebruikrichtlijn geschetst: Onder voorbehoud van het bepaalde in lid 2 zorgen de lidstaten ervoor dat de documenten waarop deze richtlijn overeenkomstig artikel 1 van toepassing is, hergebruikt kunnen worden voor commerciële of niet-commerciële doeleinden, overeenkomstig de voorwaarden van de hoofdstukken III en IV.

In beginsel dienen dus alle documenten waarop de richtlijn van toepassing is, beschikbaar te zijn voor hergebruik. Ten opzichte van de oude richtlijn is dit een uitbreiding van het toepassingsbereik. In de oude richtlijn werd de hergebruikregeling van toepassing verklaard “wanneer het hergebruik van documenten toegestaan is”.92 De lidstaten hadden daarmee een grote vrijheid om te bepalen wanneer de hergebruikregeling van toepassing was.93 Op het eerste gezicht lijkt er aan die vrijheid voor lidstaten nu een einde te komen. In art. 1 lid 2 sub c bis94 wordt echter een belangrijke beperking aangebracht aan de ruime reikwijdte in art. 3. Hierin wordt van toepasselijkheid van de richtlijn uitgesloten voor “documenten waartoe de toegang beperkt is uit hoofde van de toegangsregelingen in de lidstaten”. In overweging 8 van de nieuwe richtlijn wordt dit iets verduidelijkt (cursief toegevoegd): Richtlijn 2003/98/EG dient […] te worden gewijzigd om een duidelijke verplichting vast te leggen voor de lidstaten om alle documenten toegankelijk te maken voor hergebruik tenzij de toegang wordt beperkt of uit­gesloten uit hoofde van nationale regels betreffende de toegang tot documenten […]. De wijzigingen die deze richtlijn aanbrengt, hebben niet tot doel de toegangsregelingen in de lidstaten te definiëren of te wijzigen; die regelingen blijven onder de verantwoordelijkheid van de lidstaten vallen.

De toepasselijkheid van de hergebruikregeling wordt hiermee expliciet gekoppeld aan de nationale wetten omtrent toegang tot informatie: hergebruik is toegestaan, tenzij toegang is uitgesloten onder het nationale toegangsregime. De Nederlandse implementatie van de oude richtlijn gaat reeds uit van dit principe. Art. 1 sub h Wob definieert “hergebruik” als volgt (cursief toegevoegd): het gebruik van informatie die openbaar is op grond van deze of een andere wet en die is neergelegd in documenten berustend bij een overheidsorgaan, voor andere doeleinden dan het oorspronkelijke doel binnen de publieke taak waarvoor de informatie is geproduceerd.

 91 SEC(2011) 1552 final, § 4.4.3.3.  92 Art. 3 van de oude richtlijn.  93 Janssen 2010, § 5.1; Janssen 2011, § 2.3; overweging 9 van de oude hergebruikrichtlijn.  94 Art. 1 (1) a.iii van de wijzigingsrichtlijn. 21

In deze definitie komt naar voren, dat informatie pas kan worden hergebruikt, als deze informatie openbaar is op grond van de Wob of een andere wet. Voor niet-openbare informatie geldt de hergebruikregeling niet.95 Kortom: de nieuwe Europese richtlijn volgt eenzelfde aanpak als de huidige Nederlandse implementatie van de oude richtlijn. Dit maakt dat er voor Nederland praktisch niets zal veranderen als gevolg van de wijziging van art. 3 van de richtlijn. De ambitie van de richtlijn is hiermee beperkter dan men op het eerste gezicht zou verwachten. De Europese Unie is, met uitzondering van bepaalde beleidsterreinen,96 niet bevoegd om algemeen geldende regels te stellen omtrent toegang tot nationale overheidsinformatie.97 Het toegangsregime (zoals de Wob) is volledig nationaal geregeld binnen de lidstaten. De toegangsregelingen kunnen dan ook sterke verschillen tonen tussen lidstaten onderling. De lidstaten hebben dus, in theorie, alle vrijheid om beperkingen te stellen aan hergebruik, simpelweg door de toegang tot die informatie te beperken. Toch acht ik de wijziging van art. 3 niet geheel onbelangrijk. In ieder geval geeft de EU hiermee een duidelijk signaal: openbare informatie mag in beginsel worden hergebruikt. Ook hebben lidstaten geen volledige vrijheid om beperkingen te stellen aan het toegangsregime. De roep om een transparante overheid wordt immers steeds luider, dus beperkingen aan toegang tot overheidsinformatie zullen de nodige kritiek te verduren krijgen, zowel uit binnen- als buitenland.98 Tot slot is het gewijzigde art. 3 een verbetering ten opzichte van het oude artikel. Het oude artikel maakte de toepassing van de hergebruikregels wel erg vrijblijvend. In feite was er geen sprake van werkelijke harmonisatie, omdat lidstaten volledig zelf konden bepalen of en in hoeverre ze mee wilden doen met de hergebruikregeling, en op welke soorten informatie die regeling dan van toepassing was. Nu de toepasselijkheid van de hergebruikregels direct is gekoppeld aan het toegangsregime, ligt de drempel om hergebruik uit te sluiten in ieder geval een stuk hoger dan voorheen. Omdat het nieuwe art. 3 vele malen duidelijker is dan het oude art. 3, is dit in mijn ogen een werkelijke verbetering ten opzichte van de oude richtlijn. 4.2.2

Betekenis voor cultuursector

Wat betekent dit concreet voor de culturele instellingen, die onder de richtlijn vallen? Zoals gezegd is de toepasselijkheid van de hergebruikregels gekoppeld aan het toegangsregime. Als informatie openbaar is, dan mag het in beginsel ook worden hergebruikt. Het zal dus moeten worden uitgezocht of en in hoeverre culturele instellingen openbare informatie onder zich hebben. Volgens art. 1 sub h Wob moet dit worden bepaald aan de hand van de Wob, of een andere wet. 4.3 4.3.1

Overige vereisten voor hergebruik in de Wob Documenten

Naast het openbaarheidsvereiste is voor hergebruik ook noodzakelijk dat de informatie is neergelegd in “documenten”, berustend bij een overheidsorgaan. Blijkens art. 1 sub a Wob gaat het bij een document om een schriftelijk stuk of ander materiaal dat gegevens bevat, en berust bij een bestuursorgaan. Onder “ander materiaal” vallen ook digitale bestanden.99 Hoewel een “document” strikt genomen een schriftelijk stuk of andere gegevensdrager is, dat bij een bestuursorgaan berust (art. 1 sub a Wob), blijkt uit de bewoordingen van de Wob dat het in het geval van hergebruik moet gaan om een schriftelijk stuk of andere gegevensdrager, dat bij een overheidsorgaan berust (art. 1 sub h Wob).

 95 Kamerstukken II 2004/05, 30188, nr. 3.  96 Zoals milieu-informatie, zie Richtlijn 2003/4/EG van het Europees Parlement en de Raad van 28 januari 2003 inzake de toegang van het publiek tot milieu-informatie en tot intrekking van Richtlijn 90/313/EEG van de Raad, PbEU 2003, L 41/26.  97 van Eechoud 2005.  98 Zie bijvoorbeeld het Verdrag van Tromsø van de Raad van Europa, officieel genaamd de Council of Europe Convention on Access to Official Documents, CETS No. 205.  99 ABRvS 15 maart 2006, ECLI:NL:RVS:2006:AV5076, AB 2006, 160; Daalder 2011, § 4.6.2, 4.6.3. 22

4.3.2 Geen bestuurlijke aangelegenheid vereist In tegenstelling tot de klassieke Wob is voor hergebruik niet vereist, dat de inhoud van het document is gericht op een “bestuurlijke aangelegenheid”.100 In die zin is het toepassingsbereik van de hergebruikregeling breder dan de “klassieke” Wob.101 In de praktijk zal dit alleen relevant zijn voor hergebruik van documenten, die openbaar zijn op grond van een andere wet dan de Wob. Openbaarheid op grond van de Wob vereist immers aanwezigheid van een bestuurlijke aangelegenheid. 4.3.3 Andere doeleinden Tot slot moet de informatie worden gebruikt voor andere doeleinden dan waarvoor de informatie oorspronkelijk is geproduceerd. Deze zinsnede is op kritiek komen te staan, onder andere omdat de mogelijkheid bestaat dat er via een omweg toch een motiveringsvereiste in de Wob sluipt.102 Bovendien doet de bepaling wat vreemd aan in het licht van gedigitaliseerd cultureel erfgoed. Het digitaliseren van cultureel erfgoed heeft meestal tot doel om cultuur toegankelijker te maken voor het publiek.103 Valt het gebruik van deze gedigitaliseerde culturele werken door een derde partij die de toegankelijkheid van cultuur verder vergroot dan niet onder hergebruik, omdat het gebruiksdoel niet anders is dan het oorspronkelijke doel waarvoor de informatie is geproduceerd? Dat zou impliceren dat de hergebruikregeling niet van toepassing is. Mijns inziens kan dat niet de bedoeling zijn geweest. Omdat strikte toepassing van dit criterium zulke onlogische gevolgen met zich meebrengt, wordt toepassing van dit criterium in het vervolg van dit onderzoek achterwege gelaten. 4.4

Toepassing op Nederlandse culturele instellingen

Met deze informatie over de toepasselijkheid van de hergebruikregeling kan worden bekeken in hoeverre de regeling van toepassing is op de culturele instellingen uit de steekproef. Met name van belang zijn de volgende twee vereisten: (1) het moet gaan om informatie, neergelegd in documenten, en (2) die documenten moeten openbaar zijn. Bij het documentbegrip wordt uitgegaan van een niet-formalistische lezing, dus hierbij is niet vereist dat het berust bij een bestuursorgaan. Vanwege het problematische karakter wordt het criterium “gebruik voor een ander doeleinde dan het oorspronkelijke doel” buiten beschouwing gelaten. In § 4.4.2 en § 4.4.3 zal eerst per instelling kort worden toegelicht wat voor soort gedigitaliseerd cultureel erfgoed zij onder zich hebben. Vervolgens kan worden onderzocht in hoeverre de bovenstaande criteria van toepassing zijn op dat gedigitaliseerde culturele erfgoed. Allereerst is het echter van belang om de metadata kort te introduceren. Metadata is van belang voor alle behandelde culturele instellingen en speelt een tamelijk zelfstandige rol bij gedigitaliseerd cultureel erfgoed. Gedigitaliseerd cultureel erfgoed

4.4.1

Metadata en ruwe data

Culturele instellingen digitaliseren niet alleen werken, maar verbinden Digitale kopieën van de Metadata originele werken ook metadata aan deze “ruwe” data. Bij metadata gaat het om informatie over het gedigitaliseerde werk, zoals de schrijver van een boekwerk, het jaar van eerste uitgave, het fysieke plaatsnummer in het archief, inhoudsindicatie, etc. In tegenstelling tot het culturele werk is metadata volledig geproduceerd door de instelling zelf. Het gaat dus om twee verschillende soorten informatie, die mogelijk op een andere manier juridisch ingekaderd zijn. Het belang van metadata kan nauwelijks worden overschat. Zonder structurerende metadata is een gedigitaliseerde bibliotheek te vergelijken met een “omgekeerde klikobak”, zoals Mommers het fijntjes verwoordt.104 De informatie is dan wel aanwezig, maar nauwelijks toegankelijk. Voor zinvol hergebruik van gedigitaliseerd cultureel erfgoed is het daarom essentieel dat ook de metadata kan worden hergebruikt.105

 100 Vgl. art. 3 lid 1 Wob.  101 Zie ook Kamerstukken II 2004/05, 30188, nr. 3, p. 11.  102 van Eechoud 2008, § 2.2.  103 Zie bijvoorbeeld het Beleidsplan 2010-2013 van de Koninklijke Bibliotheek, http://www.kb.nl/sites/default/files/docs/KBbeleidPL_ print.pdf  104 Mommers 2011.  105 Vgl. Ricolfi 2010. 23

Naast de metadata bestaat de collectie van gedigitaliseerd cultureel erfgoed uiteraard uit “ruwe” gegevens, de feitelijke digitale reproducties van een cultureel werk. Vaak gaat het om foto’s, soms om scans. Zowel twee- als driedimensionale objecten kunnen worden gedigitaliseerd. In het eerste geval valt te denken aan schilderijen, in het tweede geval aan beeldhouwwerken. 4.4.2 Koninklijke Bibliotheek De KB digitaliseert op grote schaal collecties van boeken en andere geschriften.106 Deze gedigitaliseerde werken zijn beschikbaar via diverse websites. Enkele voorbeelden van projecten zijn Staten Generaal Digitaal, met Kamerstukken van 1814 tot 1995,107 Early European Books, met 50.000 boeken van tussen 1470 en 1700108 en de Databank Digitale Dagbladen, waarin een selectie van krantenartikelen vanaf 1618 is opgenomen.109 Al deze bestanden zijn gratis beschikbaar voor iedereen. In zekere zin kan dus worden gezegd dat deze informatie openbaar is. Voor hergebruik is vereist, dat de informatie openbaar is op grond van de Wob of een andere wet. Allereerst zal worden bekeken of er een lex specialis is die de openbaarheid van de digitale collectie van de KB regelt. Vervolgens wordt bekeken of Wob als lex generalis wellicht van toepassing is op het gedigitaliseerde cultureel erfgoed van de KB. 4.4.2.1 Openbaarheid op grond van een andere wet dan de Wob Uit de wetsgeschiedenis van de implementatie van de hergebruikrichtlijn110 wordt niet duidelijk of het bij openbaarheid op grond van een andere wet dan de Wob moet gaan om een wet in formele zin, of dat lagere regelgeving ook volstaat. Volledigheidshalve zal ik daarom zoveel mogelijk potentiële regelingen onderzoeken. Te beginnen bij de wet waarin de KB wordt opgericht en rechtspersoonlijkheid krijgt toebedeeld. Dit is de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (hierna: WHW). Hierin wordt in art. 13.8 lid 1 kort iets gezegd over openbaarheid (cursief toegevoegd): Het algemeen bestuur verschaft desgevraagd alsmede uit eigen beweging informatie over de instelling aan belanghebbenden en belangstellenden. Het reglement regelt in welke gevallen het verschaffen van informatie achterwege blijft.

Het gaat hier om informatie over de instelling. Het gaat hier dus om een bepaling die de Wob als het ware “bekrachtigt” voor wat betreft de KB.111 Het is moeilijk te beargumenteren waarom een collectie informatie over de instelling zou zijn. Deze bepaling uit de WHW biedt dus geen grond om aan te nemen dat het gedigitaliseerde culturele erfgoed openbaar is op grond van een wet. Art. 1.5 lid 2 WHW bevat verder een bepaling over de taken van de KB: De Koninklijke Bibliotheek is als de nationale bibliotheek werkzaam op het gebied van het bibliotheekwezen en de informatieverzorging, zowel ten behoeve van het hoger onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek als ten behoeve van het openbaar bestuur en de uitoefening van beroep of bedrijf. In elk geval draagt zij zorg voor de nationale bibliotheekverzameling, bevordert zij de totstandkoming en instandhouding van nationale voorzieningen op het vorengenoemde gebied en bevordert zij de afstemming met de overige wetenschappelijke bibliotheken.

 106 http://www.kb.nl/expertise/digitalisering  107 http://www.statengeneraaldigitaal.nl/  108 http://www.kb.nl/expertise/digitalisering/early-european-books  109 http://www.kb.nl/expertise/digitalisering/databank-digitale-dagbladen  110 Kamerstukken II 2004/05, 30188, nr. 3 (MvT op de implementatie van de hergebruikrichtlijn in de Wob).  111 Dit blijkt ook uit de MvT op de WHW, Kamerstukken II 1988/89, 21073, nr. 3, toelichting op art. 12.8, p. 152. 24

In deze bepaling had kunnen staan dat de collectie, inclusief de digitale variant, openbaar is. Dat is evenwel niet het geval. Iets dergelijks is ook niet impliciet te lezen in de bepaling. Uit art. 1.5 lid 2 WHW kan dus niet worden afgeleid dat de collectie met gedigitaliseerd cultureel erfgoed openbaar is op grond van een wet. Twee jaar na de inwerkingtreding van de WHW groeide bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en bij de KB de behoefte aan een concretere taakomschrijving van de KB. Uit deze behoefte is een notitie voortgevloeid, de ‘Notitie taken en positie KB 1994’.112 Ook hierin is niets expliciet bepaald over de openbaarheid van de collectie van de KB. Men kan evenwel betogen dat openbaarheid impliciet voortvloeit uit de taak van de KB. Mijns inziens treft een dergelijk betoog geen doel, omdat de genoemde regelgeving en de takennotitie eenvoudigweg te vaag zijn om daar directe juridische consequenties aan te verbinden. Een dergelijke geconstrueerde impliciete openbaarheid is een wel erg wankele basis voor toepasselijkheid van de hergebruikregeling en zou minstens steun moeten vinden in andere rechtsbronnen. Daarom zal verder worden gezocht naar andere regelingen, die mogelijk een bepaling bevatten over eventuele openbaarheid van de collectie van de KB. Op het moment van schrijven is het voorstel voor een wet (Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen) aanhangig.113 Hierin wordt onder meer de taak van de KB uitgediept. Hoewel het voorstel nog niet tot het geldende recht behoort, acht ik het toch zinvol om kort op dit voorstel in te gaan. In art. 8 van het voorstel worden de taken van de KB uit art. 1.5 lid 2 WHW aangevuld: De Koninklijke Bibliotheek verricht als deelnemer in het netwerk, in aanvulling op de taken, bedoeld in artikel 1.5, tweede lid, van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek, de volgende taken: a. het ondersteunen van het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen door: i. afstemming en coördinatie; ii. educatie, informatie en reflectie; en iii. vertegenwoordiging en promotie; b. het in stand houden van de landelijke digitale bibliotheek; en c. het verzorgen van een bibliotheekvoorziening van noodzakelijk omgezette werken voor personen met een handicap.

In art. 15 wordt vervolgens nader gespecificeerd wat het “in stand houden van de digitale bibliotheek” inhoudt: Het uitvoeren van de instandhouding van de landelijke digitale bibliotheek door de Koninklijke Bibliotheek houdt in ieder geval in: a. het ontwikkelen en beheren van de digitale infrastructuur; b. het beheren en van context voorzien van de digitale collectie en de afstemming met de collectie digitale werken van de Koninklijke Bibliotheek op grond van artikel 1.5, tweede lid, van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek; c. het opstellen van een reglement voor de toegang tot digitale werhet bereiken van verschillende doelgroepen; en d. samenwerken met andere publieke aanbieders van digitale werken.

Het wordt duidelijk dat de KB is belast met het ontwikkelen en beheren van een digitale bibliotheek, maar nergens is expliciet bepaald dat die digitale collectie ook de wettelijke status “openbaar” heeft. Sub d, “het bereiken van verschillende doelgroepen” komt nog het meest in de buurt. Het is te vergezocht om hier in te lezen dat de digitale collectie openbaar is. Ook met dit wetsvoorstel kan niet worden beargumenteerd dat de gedigitaliseerde werken in de KB openbaar zijn. Zoals in de inleiding van deze paragraaf is genoemd, is de KB in het bezit van gedigitaliseerde Kamerstukken uit de periode 1814 tot 1995. Krachtens art. 66 lid 1 Grondwet (hierna: Gw) zijn vergaderingen van de Staten-Generaal openbaar. Uit het Reglement van Orde van de Eerste Kamer, het Reglement van Orde van de Tweede Kamer en het Reglement voor de Dienst Verslag en Redactie van de Staten-Generaal kan vervolgens worden afgeleid dat de schriftelijke verslagen van het verhandelde in de vergaderingen der Staten-Generaal de juridische status  112 Deze notitie is opgenomen in van Trier, 2010. Volledigheidshalve is deze notitie ook te vinden in de bijlage.  113 Het wetsvoorstel is in te zien via http://www.internetconsultatie.nl/bibliotheekwet. 25

“openbaar” hebben (art. 31 lid 1, resp. art. 24 lid 1, resp. art. 3). De gedigitaliseerde Kamerstukken komen daarom in aanmerking voor hergebruik, voor zover het betreft verslagen van de vergaderingen der Staten-Generaal. De overige stukken uit de digitale collectie, zoals de Digitale Dagbladen, vallen uiteraard niet onder deze bepalingen. Hiervoor moet verder worden gezocht naar een mogelijke openbaarheidsbepaling. Een laatste mogelijkheid voor de overige stukken in de digitale collectie van de KB is dat de Archiefwet regelt dat bepaalde zaken uit de KB openbaar zijn. Art. 14 Archiefwet bepaalt: De archiefbescheiden die in een archiefbewaarplaats berusten zijn […] openbaar.

In art. 1 sub f is vervolgens gespecificeerd wat een archiefbewaarplaats is: een bij of krachtens deze wet voor de blijvende bewaring van archiefbescheiden aangewezen bewaarplaats

De KB is niet bij of krachtens de Archiefwet aangewezen als archiefbewaarplaats.114 Daarmee wordt art. 14 Archiefwet buitenspel gezet. Ook de Archiefwet biedt dus geen grondslag om te kunnen zeggen dat de informatie uit de KB openbaar is. De voorlopige conclusie is, dat de gedigitaliseerde Kamerstukken van de KB openbaar zijn en daarom in aanmerking komen voor hergebruik. Voor de overige stukken uit de digitale collectie is geen openbaarheidsbepaling gevonden. 4.4.2.2 Openbaarheid op grond van de Wob Hiermee is de kous echter nog niet af. De mogelijkheid bestaat ook nog, dat bepaalde stukken uit de digitale collectie openbaar zijn op grond van de Wob. Zoals reeds in § 3.3 aan de orde is gekomen, is de KB een bestuursorgaan. De KB is niet bij AMvB uitgezonderd van toepassing van de Wob (art. 1a lid 1 sub d Wob jo. Besluit bestuursorganen WNo en Wob115). De Wob heeft dus volledige werking op de KB. Voor toepassing van de Wob is minstens vereist, dat het gaat om informatie betreffende een bestuurlijke aangelegenheid (art. 3 lid 1 Wob) en dus betrekking heeft op het beleid van de instantie (art. 1 sub b Wob). Volgens de MvT op de Wob gaat het hier om het “openbaar bestuur in al zijn facetten”.116 Het begrip moet volgens de ABRvS ruim worden opgevat.117 Ondanks deze ruime uitleg heeft de digitale collectie van de KB geen betrekking op een bestuurlijke aangelegenheid. Dit is wellicht anders voor de Kamerstukken, maar aangezien die al openbaar zijn op grond van de Grondwet hoeven die niet ook nog te worden getoetst aan de Wob. In de MvT wordt het lenen van boeken uit een bibliotheek als voorbeeld genoemd van een handeling die geen bestuurlijke aangelegenheid is.118 Het is niet in te zien waarom dat voor de digitale collectie anders zou zijn. De gedigitaliseerde stukken zijn wel het resultaat van het gevoerde digitaliseringsbeleid, maar hebben geen enkele betrekking op het beleid zelf. Deze opvatting strookt bovendien met de ratio achter de Wob, namelijk “de burger in de gelegenheid te stellen de bestuurlijke besluitvormingsprocessen in het heden en verleden te doorzien”.119 Een verzameling krantenberichten zoals in de Digitale Dagbladen kan wellicht een bepaald besluit voor een buitenstaander voorzien van de nodige context, maar maakt daarmee nog geen deel uit van het besluitvormingsproces.

 114 Los daarvan moet de KB wel aan de Archiefwet voldoen, in die zin dat de archieven moeten voldoen aan bepaalde eisen. Openbaarheid is echter slechts vereist van archiefbescheiden die zich in archiefbewaarplaatsen bevinden. Dat is bij de KB niet het geval. De voorgestelde en bevroren fusie van de KB en het Nationaal Archief (Kamerstukken II 2012/13, 33400, VIII) had dit beeld kunnen veranderen, afhankelijk van de precieze uitvoering van de fusie.  115 Stb. 1998, 580.  116 Kamerstukken II 1986/87, 19859, nr. 3, p. 25.  117 ABRvS 3 oktober 2007, ECLI:NL:RVS:2007:BB4735 (X vs. Erasmus Universiteit).  118 Kamerstukken II 1986/87, 19859, nr. 3, p. 25.  119 Kamerstukken II 1986/87, 19859, nr. 3, p. 11. 26

Voor de metadata zou dit anders kunnen liggen. Metadata wordt geproduceerd om collecties toegankelijk te maken en om te weten wat er eigenlijk precies aanwezig is. Metadata is ook van hoge relevantie zonder dat stukken worden gedigitaliseerd. Digitalisering en metadata zijn weliswaar nauw met elkaar verbonden, maar spelen toch een zelfstandige rol. Metadata kan een goede bron zijn om beleid op af te stemmen: als de KB een hoeveelheid historische baanbrekende wetenschappelijke werken in goede staat in bezit heeft, kan dat bijvoorbeeld reden zijn om een tentoonstelling van die werken te organiseren. Daarom is het verdedigbaar dat de metadata van de KB wél onder het ruime begrip “bestuurlijke aangelegenheid” valt. Ook de ABRvS wijst in een uitspraak dit standpunt niet principieel af,120 hoewel enige nuance is geboden omdat de feiten uit die zaak niet geheel vergelijkbaar zijn met metadata van culturele werken. Toepasselijkheid van de Wob op metadata kan tot slot nog zijn uitgesloten door de aanwezigheid van een weigeringsgrond (art. 10 lid 1 en 2 Wob). De enige plausibele weigeringsgrond is in dit verband art. 10 lid 2 sub b, namelijk de economische of financiële belangen van de Staat en andere publiekrechtelijke lichamen. Men zou kunnen betogen, dat de KB een economisch belang heeft om de metadata niet te verschaffen, omdat de metadata economische waarde heeft en ook –tegen betaling– in licentie kan worden genomen.121 Een dergelijk betoog gaat echter niet op, omdat dit in feite de gehele hergebruikregeling zou ondermijnen. Deze is er immers juist op gericht om overheidsinformatie (met of zonder economische waarde) herbruikbaar te maken met transparante en niet-buitensporige tarieven. Het beeld bij de KB is dus enigszins wisselend. De Kamerstukken in Staten Generaal Digitaal zijn openbaar op grond van de Grondwet, voor zover het betreft verslagen van vergaderingen van de Staten-Generaal. Een deel van de Kamerstukken komt dus in aanmerking voor hergebruik. Voor de metadata van de collecties geldt, dat dit waarschijnlijk openbaar is op grond van de Wob. Voor de overige collecties, zoals de Digitale Dagbladen, zijn geen aanwijzingen of bewijs gevonden dat dit de status “openbaar” heeft. Daarom is de hergebruikregeling daarop niet van toepassing. 4.4.3 Rijksmuseum en Stedelijk Museum Amsterdam 4.4.3.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk is vastgesteld dat het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum Amsterdam niet onder de huidige hergebruikregeling in de Wob vallen, omdat dit geen overheidsorganen zijn in de zin van art. 1 sub i Wob. Het valt echter te betwisten of de Nederlandse wetgever de hergebruikrichtlijn wel op de juiste manier heeft geïmplementeerd, omdat de richtlijn uitgaat van een breder begrip, “publiekrechtelijke instelling”. Het Europese recht heeft voorrang boven het nationale recht122 en de Europese Commissie kan maatregelen nemen om de Nederlandse implementatiewet te doen aanpassen.123 Daarom is het nuttig om te kijken naar de gevolgen voor culturele instellingen, indien de richtlijn zou zijn geïmplementeerd in de Nederlandse rechtsorde volgens de terminologie in de richtlijn. In dat geval vallen het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum wel onder het toepassingsbereik van de hergebruikregeling. Zeker nu het nieuwe art. 3 strikter is geformuleerd dan voorheen,124 is het dus geen louter theoretische discussie om ook te onderzoeken welke gevolgen de hergebruikregeling mogelijk zal hebben voor het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum. 4.4.3.2 Digitale collecties van het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum Zowel het Rijksmuseum als het Stedelijk Museum maken een deel van hun collectie digitaal beschikbaar via hun website. Bij het Stedelijk gaat het momenteel om een selectie van ongeveer 8.000 werken uit de totale collectie van 90.000 werken.125 Op de website zijn foto’s te zien van de kunstwerken, vergezeld met een toelichting en andere gegevens over het kunstwerk. Het Stedelijk Museum is niet aangesloten bij Europeana.

 120 ABRvS 5 december 2012, ECLI:NL:RVS:2012:BY5117.  121 Zie Davies 2009, p. 23 (tabel).  122 HvJEG 15 juli 1964, nr. 6/64, LJN BE3134 (Costa/ENEL).  123 Art. 17 lid 1 EU-verdrag; art. 258 jo. 260 EU-werkingsverdrag.  124 Zie § 4.2.1.  125 http://www.stedelijk.nl/collectie/collectie-online/ 27

Het Rijksmuseum volgt een vergelijkbare aanpak. Ook via hun website is een deel van de collectie te bezichtigen, met een korte uitleg van wat er te zien is op het werk, of wat de functie was van een bepaald object.126 Van de objecten is zeer uitgebreide metadata beschikbaar.127 De digitale collectie van het Rijksmuseum is bovendien aangesloten bij Europeana.128 Op het moment van schrijven maakt het Rijksmuseum op deze manier 112.590 stukken openbaar.129 4.4.3.3 Openbare informatie? Net als bij de bespreking van de gedigitaliseerde werken uit de Koninklijke Bibliotheek geldt dat dit gedigitaliseerde culturele erfgoed in zekere zin openbaar is, omdat het voor een ieder kosteloos toegankelijk is via internet. Dit is echter niet voldoende voor toepasselijkheid van de hergebruikregeling, die vereist dat de informatie openbaar is op grond van een wet. In § 3.3 is reeds aan de orde gekomen dat het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum geen bestuursorganen zijn,130 evenmin als een “onder verantwoordelijkheid van een bestuursorgaan werkzame instelling, dienst of bedrijf”, zoals wordt vereist in art. 3 lid 1 Wob. Daarom is de “klassieke” Wob niet van toepassing op deze musea. Informatie van deze musea is niet openbaar op grond van de Wob. Deze mogelijkheid kan dus bij voorbaat al worden uitgesloten. Resteert de vraag of de gedigitaliseerde werken en de metadata openbaar zijn op grond van een andere wet. Allereerst is hierbij van belang dat Nederland geen Museumwet kent, die de taken van musea beschrijft.131 Wat wellicht relevant is, is dat de Rijksmusea in 1993 zijn verzelfstandigd.132 De collecties zijn eigendom van de staat gebleven, de verzelfstandigde musea hebben de collecties in beheer gekregen middels een beheersovereenkomst.133 Mogelijk zijn in die beheersovereenkomsten bepalingen opgenomen over openbaarheid van de collecties en de gedigitaliseerde kopieën daarvan. Middels een Wob-verzoek is de beheersovereenkomst tussen de Staat en het Rijksmuseum verkregen.134 In deze overeenkomst is geen bepaling opgenomen waarin impliciet of expliciet is bepaald dat de collectie of de digitale collectie openbaar is. In de Regeling materieelbeheer museale voorwerpen 2013135 is een bepaling opgenomen die regelt dat de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap bevordert dat de collecties worden getoond (art. 2 lid 1). Hieruit kan niet worden afgeleid dat de collecties ook openbaar zijn. Verder zijn diverse andere regelingen gecontroleerd op aanwezigheid van een openbaarheidsclausule, maar hierin is niets noemenswaardigs gevonden. Het gaat om de Wet op het specifiek cultuurbeleid,136 de Wet tot behoud van cultuurbezit,137 de Wet verzelfstandiging rijksmuseale diensten138 en de Subsidieregeling culturele basisinfrastructuur 2013-2016.139

 126 https://www.rijksmuseum.nl/nl/ontdek-de-collectie  127 Zie bijvoorbeeld https://www.rijksmuseum.nl/nl/ontdek-de-collectie/kunstwerken/hout/objecten#/BK-1981-1,2 - naast een bijzonder complete beschrijving van het object is informatie te vinden over de datering, plaats van vervaardiging, de vervaardiger, het materiaal, de gebruikte techniek, afmetingen, en eventuele relaties met andere objecten.  128 http://www.europeana.eu/portal/europeana-providers.html  129 http://www.europeana.eu/portal/search.html?query=*:*&qf=PROVIDER:Rijksmuseum  130 Om precies te zijn: in die paragraaf is getest of deze instellingen “overheidsorganen” zijn. Aangezien alle bestuursorganen tevens overheidsorgaan zijn, en het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum géén overheidsorgaan zijn, kunnen het ook geen bestuursorganen zijn.  131 Beunen 2010.  132 Wet verzelfstandiging rijksmuseale diensten, Stb. 1993, 398.  133 Zie Regeling materieelbeheer museale voorwerpen 2013, Stcrt. 2012, 26235.  134 Op het bij de gemeente Amsterdam ingediende Wob-verzoek is op het moment van schrijven helaas nog geen antwoord binnen. Gelet op het karakter van het Stedelijk Museum (m.n. moderne kunst, waar waarschijnlijk nog IE-rechten op rusten) vermoed ik niet dat hier iets over openbaarheid in staat. De overeenkomst van het Rijksmuseum is opgenomen in de bijlage en ook online te vinden op http://miletic.nl/wob/ Beheersovereenkomst%20Rijksmuseum.pdf  135 Stcrt. 2012, 26235.  136 Stb. 1993, 193.  137 Stb. 1984, 49.  138 Stb. 1993, 398.  139 Kamerstukken II 2010/11, 32820 nr. 42, bijlage. 28

De conclusie is dat de gedigitaliseerde culturele werken en de bijbehorende metadata van het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum niet de juridische status “openbaar” hebben en dat deze documenten ook om die reden niet in aanmerking komen om te worden hergebruikt. 4.5

Conclusie

De hergebruikrichtlijn is pas van toepassing als hergebruik is toegestaan volgens de nationale wetgeving. In Nederland is dat geregeld in de Wob. De Wob vereist dat de informatie openbaar is op grond van een wet, alvorens deze informatie mag worden hergebruikt. In dit hoofdstuk is geanalyseerd wat dit precies betekent voor de toepasselijkheid van de hergebruikregeling op gedigitaliseerd cultureel erfgoed, en de bijbehorende metadata, dat in beheer is bij de Koninklijke Bibliotheek, het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum. Bij een gedetailleerde beschouwing blijkt dat toepassing van de hergebruikregels in Nederland voor culturele instellingen slechts een zeer beperkt effect zal hebben, omdat het grootste deel van het gedigitaliseerde culturele erfgoed niet in aanmerking komt voor hergebruik. De resultaten van de analyse zijn samengevat in de volgende tabel.

Openbaar op grond van de Wob bestuursorgaan bestuurlijke aangelegenheid weigeringsgronden op grond van een andere wet

KB ruwe data deels nee ja nee

metadata ja * * waarschijnlijk wel ja * waarschijnlijk wel

niet getest nee Kamerstukken: deels ** nee Overig: nee

Stedelijk & Rijksmuseum ruwe data metadata nee nee nee nee nee nee niet getest niet getest niet getest nee

niet getest nee

** voor zover het betreft verslagen van SG-vergaderingen

Zoals in de tabel is te zien, is de metadata van de KB vermoedelijk openbaar op grond van de Wob. Hiermee komt deze metadata in aanmerking voor hergebruik. De ruwe digitale werken van de KB zijn niet openbaar op grond van de Wob of een andere wet, behalve de Kamerstukken, voor zover het betreft verslagen van vergaderingen van de Staten-Generaal. Deze zijn openbaar op grond van de Grondwet in combinatie met de reglementen van de Staten-Generaal en daarmee herbruikbaar. Voor de KB heeft de richtlijnwijziging dus wel enige gevolgen: zij zullen moeten toestaan dat de metadata en de Kamerstukken worden hergebruikt en daarbij voldoen aan de regels die de hergebruikregeling daaraan stelt (zie hoofdstuk 6). Het gedigitaliseerde culturele erfgoed van het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum is op grond van geen enkele van de onderzochte wetten en regelingen openbaar. Daarmee is de hergebruikregeling voor deze instellingen buiten werking gesteld. In het vorige hoofdstuk is reeds aan de orde gekomen dat deze beide musea ook niet binnen het toepassingsbereik van de Nederlandse hergebruikregeling vallen. Dit leidt tot de conclusie, dat de wijziging van de hergebruikrichtlijn voor het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum nauwelijks gevolgen zal hebben, tenzij de Nederlandse wetgever besluit de richtlijn op een geheel andere manier te implementeren dan nu het geval is.

29

30

5. Intellectueel eigendom 5.1

Inleiding

In de voorgaande hoofdstukken is uitvoerig onderzocht welke instellingen onder het toepassingsbereik van de hergebruikrichtlijn vallen, en aan welke criteria het gedigitaliseerde culturele erfgoed moet voldoen om in aanmerking te komen voor hergebruik van die informatie. Tot nu toe is het intellectuele-eigendomsrecht (hierna: IE-recht) nog niet aan de orde gekomen. In dit hoofdstuk zal kort worden ingegaan op enkele IE-rechtelijke aspecten van de hergebruikrichtlijn, die voor culturele instellingen relevant zijn. Omdat de details rondom IE-rechtelijke zaken binnen een culturele instelling voor een buitenstaander zeer moeilijk (zo niet: onmogelijk) te doorgronden zijn, wordt in dit hoofdstuk niet specifiek naar de KB, het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum gekeken. In plaats daarvan worden enkele algemene opmerkingen gemaakt. Enige kennis van het IE-recht bij de lezer wordt hierbij verondersteld. 5.2

IE-rechten van kunstenaars

Allereerst heeft een in leven zijnde kunstenaar meestal IE-rechten op een kunstwerk.140 Op grond van art. 1 lid 2 sub b van de richtlijn en art. 11a lid 1 sub a Wob zijn documenten, waarop IE-rechten van derden rusten, uitgesloten van toepasselijkheid van de richtlijn. De hergebruikrichtlijn regelt in het geheel niets over de problematiek van het ‘clearen’ van IE-rechten voor digitaliseringsprojecten.141 Het beperken van IE-rechten van kunstenaars is ook nooit het doel van de richtlijn geweest. De rechthebbenden op een kunstwerk of boek hebben niets te “vrezen” van de hergebruikrichtlijn. 5.3

IE-rechten van culturele instellingen

De hergebruikrichtlijn heeft mogelijk wel gevolgen voor werken of databanken, waarvan een culturele instelling zelf rechthebbende is. Een in het oog springende bepaling is art. 3 lid 2 van de nieuwe richtlijn (cursief toegevoegd): Voor documenten waarvoor intellectuele-eigendomsrechten berusten bij bibliotheken, […] musea en archieven, zien de lidstaten erop toe dat dergelijke documenten, indien hergebruik is toegestaan, kunnen worden hergebruikt voor commerciële of niet-commerciële doeleinden […].

Deze bepaling ziet op documenten, die zijn beschermd door intellectuele-eigendomsrechten die toekomen aan de culturele instellingen. Het gaat hier dus niet om een bepaling die het intellectuele-eigendomsrecht van de originele maker (schrijver, kunstenaar) van een kunstwerk beperkt. Wel geeft het de lidstaten de mogelijkheid om hergebruik toe te staan voor documenten, waarop de culturele instelling IE-rechten heeft. Dit blijkt uit de zinsnede “indien hergebruik is toegestaan”.

 140 Wat “kunst” of een “kunstwerk” is, is natuurlijk onderwerp van hevige discussie. Omdat dit niet de juiste plaats is voor die discussie, ga ik uit van een praktische benadering, met de afbakening van de hergebruikrichtlijn in het achterhoofd: kunst alles wat in bibliotheken, musea of archieven wordt geconserveerd en/of tentoongesteld. “Kunstwerk” of “cultureel werk” is hier en in het vervolg breed op te vatten. Het omvat onder andere foto’s, beeldhouwwerken, schilderijen, composities, tekeningen, architectuur, audiovisuele installaties, enz. Met “kunstenaar” bedoel ik degene die het kunstwerk heeft geschapen, dit kan dus een schrijver zijn, een schilder, een architect, enz.  141 Aanbevolen literatuur: Beunen 2010; E. Niggemann, J. De Decker & M. Lévy, The new renaissance (report of the Comité des Sages), 2011, http://ec.europa.eu/ information_society/activities/digital_libraries/doc/refgroup/final_report_cds.pdf; R. Brandt, N. Dekker, B. van Haastrecht, V. Kumanikin, H. Oosterwoud & B. Veerman, Digitaliseren in museumland, juni 2012, http://www.den.nl/nieuws/bericht/3547/. 31

Als een lidstaat geen verdere actie onderneemt, kan een culturele instelling in die lidstaat een verzoek tot hergebruik weigeren omdat de instelling daar IE-rechten op heeft. Als een lidstaat echter besluit om hergebruik zo veel mogelijk toe te staan, dan kan de lidstaat bepalen dat hergebruik óók is toegestaan, indien de culturele instelling daar IE-rechten op heeft.142 5.3.1

Metadata

Het ligt niet voor de hand dat culturele instellingen IE-rechten van de collectiestukken zelf bezitten. Het is waarschijnlijker dat art. 3 lid 2 van de richtlijn vooral betrekking heeft op de metadata rondom de werken, waarop mogelijk auteursrecht en/of databankenrecht op rust.143 Deze metadata heeft aanzienlijke economische waarde144 en de Europese Commissie zou graag zien dat deze metadata herbruikbaar wordt.145 De Commissie acht de beperking op de IE-rechten van culturele instellingen gerechtvaardigd, omdat culturele instellingen in beginsel niet als missie hebben om de metadata commercieel te exploiteren, en bovendien met publiek geld zijn gefinancierd. De beperking van het IE-recht van culturele instellingen doet daarom, aldus de Commissie, geen afbreuk aan de normale exploitatie van de data en brengt geen schade toe aan de wettige belangen van de culturele instellingen.146 5.3.2 Digitale collectie Het gaat echter niet uitsluitend om metadata. Het proces van digitaliseren van kunstwerken kan in sommige gevallen ook worden gezien als scheppende arbeid. Mogelijk rust er daarom auteursrecht op zo’n reproductie. Het antwoord op de vraag, of er auteursrecht op een digitale reproductie ligt, zal sterk afhangen van de omstandigheden van het geval en in hoeverre er creatieve keuzes zijn gemaakt. Een foto van een driedimensionaal kunstwerk moet in ieder geval worden genomen vanuit een bepaalde hoek en met een bepaalde belichting. Aan zo’n foto liggen creatieve keuzes ten grondslag. Bij tweedimensionale objecten zoals schilderijen of boeken is dit minder evident, maar ook in dit geval valt geenszins uit te sluiten dat er auteursrecht op de reproductie rust. Ervan uitgaande, dat culturele instellingen in de regel als auteursrechtelijke maker worden aangemerkt op grond van art. 6, 7 of 8 Auteurswet (hierna: Aw), óf per akte overgedragen heeft gekregen (art. 2 Aw), kan een culturele instelling dus IE-rechten hebben op zowel de metadata als op de ruwe reproducties van de kunstwerken. In een dergelijk geval kan een lidstaat besluiten dat hergebruik is toegestaan, ondanks het feit dat er wel IE-rechten op de herbruikbare documenten rusten. 5.3.3

IE-rechten bij derde partij

Een andere mogelijkheid is, dat de IE-rechten van de metadata of reproducties niet in handen zijn van een culturele instelling zelf, maar van een derde partij. Zo’n derde partij kan bijvoorbeeld een bureau zijn, dat zich specialiseert in het digitaliseren van cultureel erfgoed en/of het creëren van de metadata daaromheen. Als de IE-rechten toekomen aan een dergelijk bureau (of een andere derde partij), dan is art. 3 lid 2 van de richtlijn niet van toepassing. In plaats daarvan moet worden teruggevallen op art. 1 lid 2 sub b van de richtlijn, waarin hergebruik wordt uitgesloten voor documenten waarop derden IE-rechten op hebben. Het maakt dus een zeer groot verschil voor de toepasselijkheid van de hergebruikregels, of de IE-rechten op de digitale reproducties en/of de metadata in handen zijn van de culturele instelling zelf, of van een derde. In het eerste geval kan hergebruik worden toegestaan door een lidstaat, in het tweede geval is hergebruik per definitie uitgesloten.

 142 Het is dan wel de vraag of dat past binnen het gesloten systeem van beperkingen van het auteursrecht. Zie overweging 32 en art. 5 van Richtlijn 2001/29/EG (Auteursrechtrichtlijn).  143 Dit is niet de juiste plek om diep in te gaan op alles nuances omtrent toepasselijkheid van het auteursrecht of andere IE-rechten. Dit zal ook sterk afhangen van de omstandigheden. Het doel van dit hoofdstuk is vooral om een beeld te geven van mogelijke kwesties die spelen voor culturele instellingen. Voor de details rondom auteursrecht en databankenrecht verwijs ik naar J.H. Spoor, D.W.F. Verkade, D.J.G. Visser, Auteursrecht, naburige rechten en databankenrecht, Deventer: Kluwer 2005.  144 SEC(2011) 1552 final, § 4.4.4, p. 39.  145 SEC(2011) 1552 final, § 4.4.3.3, p. 36, 37.  146 SEC(2011) 1552 final, § 4.4.4, p. 39. 32

5.3.4 Gemakkelijk te omzeilen? Als een culturele instelling dus niet wil dat “hun” werken of databanken worden hergebruikt, ondanks dat de nationale regelgeving dat toestaat, bestaat de mogelijkheid dat zo’n instelling de IE-rechten onderbrengt in een (formeel) aparte organisatie en zo de hergebruikregeling omzeilt. Een andere mogelijkheid om de regeling te omzeilen is om de IE-rechten bij het digitaliseren niet te laten overdragen aan de instelling, maar dat gebruik wordt gemaakt van een exclusieve licentieovereenkomst met de digitaliserende partij, waarbij de digitaliserende partij formeel de rechten behoudt. Ik verwacht echter niet dat dergelijke constructies in de praktijk zullen worden toegepast. Immers, de richtlijn is van toepassing op openbare lichamen. Dit zijn instellingen die per definitie een zekere band met of afhankelijkheid van een nationale overheid hebben. Als een lidstaat besluit om toepassing te geven aan art. 3 lid 2 van de richtlijn, is dit een duidelijke instructie naar de culturele instellingen toe. Als de instelling vervolgens besluit willens en wetens deze instructie te negeren en te omzeilen, kan dat op formele of informele sancties komen te staan. Zo zou de nationale overheid –in het uiterste geval– bijvoorbeeld kunnen besluiten de subsidie in te trekken. 5.4

Conclusie

In dit hoofdstuk is kort ingegaan op enkele aspecten die spelen rondom het intellectuele eigendomsrecht in combinatie met de hergebruikrichtlijn. De hergebruikrichtlijn geen impact zal hebben op de IE-rechten van kunstenaars, schrijvers of andere scheppers van culturele uitingen. In beginsel regelt de richtlijn ook niets over IE-rechten van culturele instellingen, maar creëert wel de mogelijkheid voor lidstaten om dat te doen. Lidstaten kunnen ervoor kiezen om IE-rechten van culturele instellingen te beperken, in de zin dat hergebruik wordt toegestaan van documenten, waarop een culturele instelling IE-rechten heeft.

33

34

6. Inhoudelijke bepalingen De hergebruikrichtlijn wordt gepresenteerd als middel voor het benutten van het potentieel van overheidsinformatie, innovatie en toegankelijkheid van cultuur.147 Zoals in de voorgaande hoofdstukken is aangetoond, valt hier voor de culturele sector flink wat op af te dingen: ten eerste valt een groot deel van de culturele organisaties buiten het toepassingsbereik, ten tweede valt een groot deel van de collecties buiten het toepassingsbereik omdat deze niet de status “openbaar” hebben, en tot slot is een document niet herbruikbaar, indien het is beschermd door IE-recht, anders dan van de culturele instelling zelf. Ondanks deze beperkingen zijn er situaties te bedenken waarin de hergebruikregels wel van toepassing zijn. Wat zal dat dan concreet inhouden voor culturele instellingen? In dit hoofdstuk zullen niet alle bepalingen uit de hergebruikrichtlijn worden besproken. In plaats daarvan zal kort worden ingegaan op een selectie van bepalingen, die naar verwachting het meest relevant zullen zijn voor de culturele sector. 6.1

In behandeling nemen van verzoeken tot hergebruik

Op grond van art. 4 van de nieuwe hergebruikrichtlijn moeten openbare lichamen verzoeken voor hergebruik in behandeling nemen en binnen 20 werkdagen een beslissing nemen. Door middel van een schakelbepaling in art. 11i Wob wordt dit ingekaderd in een typische bestuursrechtelijke procedure, ook voor overheidsorganen die geen bestuursorgaan zijn. Voor de KB zal dit procedureel gezien vermoedelijk weinig problemen opleveren, omdat het reeds een bestuursorgaan is en daarom bekend is met bestuursrechtelijke begrippen als aanvragen, besluiten, en bezwaar- en beroepsprocedures. In dit kader komt het verschil tussen “overheidsorgaan” en “openbaar lichaam” weer aan de oppervlakte. Als immers de Europese term zou worden gevolgd in de Wob, dan zouden het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum een pseudo-bestuursrechtelijke procedure moeten inrichten om te kunnen voldoen aan verzoeken tot hergebruik. Het is zeer twijfelachtig of in een stichting (een privaatrechtelijke rechtspersoon) wel de juiste kennis aanwezig is om een dergelijke procedure in te richten en in stand te houden. Aan de andere kant is het niet aan het bestuursrecht vreemd om bestuursrechtelijke procedures te introduceren bij privaatrechtelijke rechtspersonen. Er zijn diverse stichtingen die een zeker openbaar gezag hebben (en dus een bestuursorgaan zijn op grond van art. 1:1 lid 1 sub b Awb) en daarom ook een bezwaar- en beroepsprocedure moeten hebben. Hoe het ook zij, momenteel is er geen sprake van dat het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum hergebruikverzoeken in behandeling dienen te nemen. Mocht de Nederlandse wetgever besluiten om bij de implementatie van de wijzigingsrichtlijn de reikwijdte te verruimen van “overheidsorgaan” naar “openbaar lichaam”, dan zal dit voor het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum tot gevolg hebben dat zij intern procedures moeten inrichten om te kunnen voldoen aan aanvragen, bezwaar en beroep. Als een culturele instelling formeel ontvankelijk is voor een verzoek tot hergebruik, dan zal er een materiële toetsing plaatsvinden, waarna het verzoek wordt geweigerd of gehonoreerd. De voornaamste gronden om een verzoek tot hergebruik te weigeren zijn voor de culturele sector reeds behandeld in de voorgaande hoofdstukken. Ten eerste kan het zo zijn, dat een instelling in het geheel niet onder de hergebruikregeling valt, zoals het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum. Deze verzoeken zijn formeel niet-ontvankelijk (hoofdstuk 3). Ten tweede kan een verzoek tot hergebruik betrekking hebben op documenten, die niet openbaar zijn op grond van de Wob of een andere wet (hoofdstuk 4). Tot slot kan een verzoek tot hergebruik worden geweigerd omdat er nog IE-rechten van een derde op het document rusten (hoofdstuk 5). Overige weigeringsgronden, zoals een privacybelang (art. 1 (1) iii.c quater van de wijzigingsrichtlijn148) of het beschermen van de staatsveiligheid (art. 1 (1) ii.c, eerste streepje van de wijzigingsrichtlijn) zijn in het geval van culturele instellingen vergezocht en blijven verder buiten beschouwing.

 147 SEC(2011) 1552 final, § 1.1, § 2.5.  148 Art. 1 (1) iii.cc in de Engelse variant van de wijzigingsrichtlijn. 35

6.2

Onderzoek naar intellectuele eigendomsrechten

Een belangrijk kritiekpunt uit de culturele sector betreffende de uitbreiding van het toepassingsbereik van de hergebruikrichtlijn is dat vaak niet bekend is of er nog IE-rechten op een bepaald werk rusten.149 Toch zal hierover duidelijkheid moeten zijn, voordat een culturele instelling kan besluiten tot het honoreren van een verzoek tot hergebruik. Een artikel over digitalisering van cultureel erfgoed, geschreven door Beunen,150 geeft een aardig kijkje in de keuken bij KB omtrent deze problematiek. Zij stelt dat het een illusie is, dat het auteursrecht voor elk werk in een gedigitaliseerde collectie kan worden gecleared (d.w.z. toestemming verkrijgen van de rechthebbende).151 Er zijn talloze redenen waarom het moeilijk is om toestemming te krijgen. Bij een boek, geschreven onder pseudoniem, is het bijvoorbeeld nauwelijks te achterhalen of en wanneer de schrijver is overleden en wanneer het auteursrecht verloopt. Ook zijn overeenkomsten tussen schrijvers en uitgevers niet altijd toereikend, waardoor geen auteursrechtoverdracht tot stand is gekomen, terwijl dat wel is beoogd. In zo’n geval ligt het auteursrecht van een tekst nog bij de schrijver, en niet (zoals de uitgever zal aanvoeren) bij de uitgever. Uit een steekproef bij de KB bleek, dat het gemiddeld een maand aan manuren kost om toestemming te krijgen voor circa 10 boeken.152 Het clearen van de rechten is dus een bijzonder kostbare bezigheid voor culturele instellingen, Beunen noemt het zelfs prohibitief kostbaar.153 Daarom worden de mogelijkheden verkend om boeken op te nemen in de gedigitaliseerde collectie, zonder dat daarvoor expliciet toestemming is verkregen van de rechthebbende. Dit wordt een opt-out systeem genoemd: in plaats van dat een culturele instelling voorafgaande toestemming vraagt aan een rechthebbende, wordt een systeem opgezet waarin een rechthebbende achteraf bezwaar kan maken. Alleen op deze manier is het voor culturele instellingen haalbaar om op grote schaal collecties te digitaliseren. Het behoeft geen betoog dat deze werkwijze in strijd is met de auteurswet. Daarom gaat deze praktijk altijd gepaard met een risicoanalyse.154 Het blijkt dus dat er zelden voldoende duidelijkheid is omtrent de juridische status van de werken in gedigitaliseerde collecties.155 Om toch een digitale collectie aan te kunnen leggen, wordt de gok genomen en worden werken opgenomen waarvan de IE-rechtelijke status onbekend is. Vermoedelijk speelt dit probleem met name bij collecties met oudere stukken en minder bij musea met overwegend moderne kunst, zoals het Stedelijk Museum. Ondanks eventuele onduidelijkheid omtrent de IE-rechtelijke status van een collectie, zal bij een verzoek tot hergebruik mede onderzocht moeten worden in hoeverre er nog IE-rechten op een werk rusten. Als blijkt dat een werk nog beschermd is, moet het verzoek worden afgewezen. Een dergelijk onderzoek kan, gezien de kosten, zeer bezwaarlijk zijn voor de culturele instelling die het verzoek in behandeling neemt. In de wijzigingstekst van de nieuwe richtlijn is echter enigszins tegemoet gekomen aan de culturele sector. Normaliter zijn overheidslichamen verplicht om een afwijzende beslissing op het verzoek tot hergebruik te motiveren en te verwijzen naar de rechthebbende van het betreffende document (art. 3 lid 3 van de nieuwe hergebruikrichtlijn): In geval van een afwijzende beslissing delen de openbare lichamen de verzoeker de gronden voor de afwijzing van het verzoek mee, waarbij zij zich baseren op de toepasselijke bepalingen van de toegangsregeling in de betrokken lidstaat of de nationale bepalingen die krachtens deze richtlijn […] zijn genomen. Ingeval een afwijzende beslissing gebaseerd is op artikel 1, lid 2, onder b) [d.w.z.: IE-rechten van derden, WM], verwijst het openbare lichaam in zijn beslissing naar de natuurlijke of rechtspersoon bij wie de rechten berusten, indien deze bekend is, of naar de licentiegever van wie het openbare lichaam het betrokken materiaal heeft verkregen.

Culturele instellingen zijn daarentegen uitgesloten van de verplichting om te verwijzen naar de rechthebbende (art. 3 lid 3 van de nieuwe hergebruikrichtlijn): Bibliotheken, […] musea en archieven zijn niet verplicht deze verwijzing op te nemen.

 149 Clapton, Hammond & Poole 2011, § 5.5.  150 Beunen 2010.  151 Beunen 2010, § 2.3.1, p. 29.  152 Beunen 2010, § 2.3.2, p. 31.  153 Beunen 2010, § 2.3.2, p. 31.  154 Beunen 2010, § 2.3.1, p. 28.  155 Zie ook de discussie over verweesde werken. 36

Op die manier zorgt de richtlijn niet voor een onredelijke belasting op de culturele instellingen. Wellicht opent dit zelfs de mogelijkheid om een omgekeerde bewijslast in te voeren, waarin de aanvrager moet aantonen dat een bepaald werk in het publieke domein valt, in plaats van dat de culturele instelling moet aantonen dat dat juist niet zo is. Op die manier zou hergebruik van cultureel erfgoed gerealiseerd kunnen worden, zonder dat dit voor de culturele instelling al te bezwarend is. 6.3

Commerciële exploitatie, transparantie, discriminatie

Nu uitgebreid is ingegaan op het toepassingsbereik van de richtlijn is het tijd voor de daadwerkelijke kern van de richtlijn. De belangrijkste materiële bepalingen zijn opgenomen in art. 6, 7, 8, 10 en 11. Art. 6 stelt beperkingen aan het rekenen van kosten voor hergebruik van informatie. In het nieuwe art. 6 lid 4 is een bijzondere regeling opgenomen voor culturele instellingen: […] de totale inkomsten uit het verstrekken en het verlenen van toestemming voor hergebruik van documenten [mogen] over de desbetreffende berekeningsperiode genomen niet hoger zijn dan de kosten van de verzameling, productie, vermenigvuldiging, verspreiding, conservering en vereffening van rechten, vermeerderd met een redelijk rendement op investeringen. De vergoeding wordt berekend overeenkomstig de boekhoudkundige beginselen die op de betrokken openbare lichamen van toepassing zijn.

Culturele instellingen mogen op grond van dit artikel kosten in rekening brengen, op basis van kostendekking. Ook is ruimte voor een redelijk rendement op investeringen, dus een “redelijke” winst. Art. 7 ziet erop toe dat deze kosten op een vooraf bekendgemaakte, transparante wijze worden berekend. Art. 8 bepaalt expliciet dat er voorwaarden kunnen worden verbonden aan het hergebruik. Deze voorwaarden mogen de mogelijkheden tot hergebruik niet nodeloos beperken. Ook mogen de voorwaarden niet discriminerend zijn voor vergelijkbare categorieën van hergebruik (art. 10). 6.4

Exclusiviteit

Omdat de oude richtlijn niet van toepassing is op culturele instellingen, staat er voor deze instellingen momenteel vrijwel niets aan in de weg om een samenwerking aan te gaan met een private partij, die investeert in het digitaliseren van cultureel erfgoed. In ruil voor deze investering wordt doorgaans bedongen dat de investerende partij ook een verspreidingsrecht krijgt, al dan niet met een exclusiviteitsbeding. Op die manier hoeft de culturele instelling geen grote investeringen te doen, en kan de private partij de gemaakte kosten terugverdienen.156 Een voorbeeld van eigen bodem is het samenwerkingsverband tussen de Koninklijke Bibliotheek en Google.157 Hierbij heeft de Koninklijke Bibliotheek het materiaal ter beschikking gesteld, dat Google heeft gedigitaliseerd. Nadat het materiaal is gedigitaliseerd, publiceert Google het materiaal volledig en kosteloos op Google Books. In dit specifieke geval is geen exclusiviteit bedongen door Google, dus men is niet afhankelijk van Google om te gedigitaliseerde werken in te zien. Niet iedere investeerder zal echter genoegen nemen met een dergelijke regeling. Doorgaans zal deze een exclusief gebruikrecht willen bedingen om de investering terug te verdienen.158 Op die manier wordt er een monopolie gecreëerd op het gedigitaliseerde culturele erfgoeIn beginsel zijn exclusiviteitsbedingen, in de ogen van de Europese wetgever, ongewenst omdat het de mededinging beperkt.159 In het geval

 156 Overweging 30 en 31 van de wijzigingsrichtlijn.  157 Zie o.a. http://kb.nl/nieuws/nieuwsarchief-2010/koninklijke-bibliotheek-en-google-tekenen-overeenkomst-voor-digitalisering-vanboeken  158 Zie hierover verder Beunen 2010, § 2.4.  159 Impliciet in overweging 29 van de wijzigingsrichtlijn. 37

van culturele instellingen wordt echter een uitzondering gemaakt, omdat een exclusiviteitsbeding in gevallen zoals bovenstaande juist kan helpen om cultuur toegankelijker te maken voor het publiek.160 De nieuwe richtlijn gaat dus soepel om met exclusiviteitsbedingen bij culturele instellingen, indien dat beding samenhangt met de digitalisering van cultureel erfgoed:161 […] wanneer een exclusief recht betrekking heeft op de digitalisering van culturele hulpbronnen, [duurt] de periode van exclusiviteit in het algemeen niet langer dan tien jaar. Indien die periode meer dan tien jaar bedraagt, wordt de duur ervan tijdens het elfde jaar en, indien van toepassing, daarna om de zeven jaar, getoetst. De in de eerste alinea bedoelde regelingen die exclusieve rechten toekennen zijn transparant en worden openbaar gemaakt. Ingeval van een in de eerste alinea bedoeld exclusief recht, wordt in de desbetreffende overeenkomst vastgesteld dat het desbetreffende openbare lichaam gratis een kopie van de gedigitaliseerde culturele hulpbronnen krijgt. Die kopie is na afloop van de exclusiviteitsperiode beschikbaar voor hergebruik.

De Europese wetgever heeft hier rekening gehouden met de mogelijkheid dat in sommige gevallen niet gedigitaliseerd kan worden zonder een exclusieve overeenkomst met een private partij. Culturele instellingen mogen exclusieve deals maken indien die deal samenhangt met het digitaliseren van culturele werken. In principe mag de exclusiviteit niet langer duren dan 10 jaar, maar dit is geen absoluut plafond: indien de exclusiviteit langer noodzakelijk is dan 10 jaar moet het exclusiviteitsbeding vanaf het 11e jaar om de 7 jaar geëvalueerd worden. Mijns inziens is hiermee in ruime mate tegemoet gekomen aan de belangen van culturele instellingen en de toegankelijkheid van cultuur in het algemeen. Ook onder de nieuwe richtlijn kunnen publiek-private partnerschappen worden aangegaan met exclusiviteitsbedingen. Zo blijft het voor private partijen rendabel om te investeren in digitaliseringsprojecten, wat de toegankelijkheid van cultuur (hopelijk) ten goede komt. 6.5

Conclusie

Als de hergebruikregeling van toepassing is, heeft de culturele instelling in kwestie zekere verplichtingen op grond van de hergebruikrichtlijn. Allereerst moeten verzoeken tot hergebruik in behandeling worden genomen. Voor culturele instellingen is hierbij een bemoeilijkende factor, dat vaak onbekend is of op een cultureel werk nog IE-rechten rusten. Het uitvoeren van diepgravend onderzoek aangaande de IE-rechten op een werk is tijdrovend en kostbaar. Daarom heeft de Europese wetgever er goed aan gedaan om voor culturele instellingen een beperktere motiveringsplicht te stellen bij het weigeren van een verzoek tot hergebruik. Hergebruik mag worden onderworpen aan voorwaarden. Enkele beperkingen aan deze voorwaarden vormen de eigenlijke kern van de hergebruikregeling. Voor hergebruik mogen kosten worden berekend, op basis van kostendekking plus een redelijk rendement op investeringen. Het berekenen van de kosten moet op transparante wijze plaatsvinden. Openbare lichamen mogen niet discrimineren tussen hergebruikers: voor vergelijkbare categorieën moeten gelijkwaardige voorwaarden gelden. Tot slot geldt dat exclusiviteitsbedingen in het geval van culturele instellingen expliciet zijn toegestaan, mits de exclusiviteit samenhangt met het digitaliseren van cultureel erfgoed. Uit deze analyse blijkt, dat de hergebruikrichtlijn in de kern een zeer bescheiden regeling bevat. Wat voor culturele instellingen vermoedelijk het grootste bezwaar is, is het onderzoek naar IE-rechten op de culturele werken. Doordat de Europese wetgever echter soepel omgaat met de motiveringseisen hieromtrent, is dit bezwaar voor een groot deel weggenomen. Ook de regeling omtrent exclusiviteitsbedingen is dermate soepel, dat ik hier ook weinig problemen mee verwacht.

 160 Overweging 30 van de wijzigingsrichtlijn.  161 Art. 1 (10) b van de wijzigingsrichtlijn. 38

7. Conclusie Aan het begin van deze scriptie werd de hoofdvraag gesteld: wat zal de wijziging van de hergebruikrichtlijn voor concrete juridische gevolgen hebben voor culturele instellingen? Om deze vraag te beantwoorden, is gekozen voor een diepte-onderzoek met een steekproef van enkele Nederlandse culturele instellingen. Het gaat om de Koninklijke Bibliotheek, het Stedelijk Museum te Amsterdam en het Rijksmuseum te Amsterdam. Van deze instellingen zijn de juridische gevolgen van de richtlijnwijziging onderzocht. Allereerst is hierbij bekeken in hoeverre de instellingen uit de steekproef überhaupt onder het toepassingsbereik van de richtlijn vallen. Hierbij blijkt, dat de Nederlandse wetgever heeft gekozen voor andere terminologie dan de Europese wetgever. De term “overheidsorgaan” uit de Wob is een enger begrip dan “openbaar lichaam” uit de richtlijn. Voor de Koninklijke Bibliotheek maakt dit verschil niets uit: deze instelling voldoet aan de criteria van beide termen. Anders is dat voor het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum. Deze instellingen vallen wél onder het Europese begrip “openbaar lichaam”, maar niet onder het Nederlandse begrip “overheidsorgaan”. Ook kunnen deze instellingen niet worden aangemerkt als “onder verantwoordelijkheid van een overheidsorgaan werkzame instelling, dienst of bedrijf”, waardoor de huidige hergebruikregeling in de Wob op die instellingen niet van toepassing is, zelfs zonder de expliciete uitsluiting in art. 11a lid 1 sub d Wob. Onder de oude richtlijn kregen lidstaten een grote vrijheid om zelf te bepalen wanneer de hergebruikregeling van toepassing is. De Nederlandse afbakening van de hergebruikregeling naar overheidsorganen in plaats van naar openbare lichamen valt daarom binnen de vrijheid die lidstaten hebben. De nieuwe richtlijn bevat echter een veel strenger geformuleerde bepaling omtrent de reikwijdte. Hierdoor is het nog maar de vraag of Nederland onder de nieuwe richtlijn kan blijven vasthouden aan de beperktere reikwijdte. Daarom zijn het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum toch verder onderzocht, ondanks het feit dat deze instellingen buiten de reikwijdte van de huidige hergebruikregeling vallen. Als een instelling onder de reikwijdte van de hergebruikregeling valt, betekent dit niet dat alle documenten van die instelling herbruikbaar zijn. In hoofdstuk 4 is daarom uitgebreid aan de orde gekomen welke soort documenten herbruikbaar zijn op grond van de hergebruikregeling. Hierbij heb ik uitsluitend gekeken naar gedigitaliseerd cultureel erfgoed. Andere documenten, zoals interne memo’s, zijn buiten beschouwing gebleven. De resultaten van de analyse tonen een wisselend beeld. De metadata van de Koninklijke Bibliotheek is waarschijnlijk herbruikbaar, net als een deel van de collectie van Kamerstukken die de bibliotheek in bezit heeft. Overige collecties van de bibliotheek zijn niet herbruikbaar, evenmin als de collecties en metadata van het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum. Slechts een klein deel van het culturele aanbod kan dus worden hergebruikt. Zo bezien heeft de uitbreiding van het toepassingsbereik van de hergebruikrichtlijn een tamelijk beperkt effect. Ook intellectuele-eigendomsrechten kunnen hergebruik blokkeren. Hieraan is kort aandacht besteed. Rechthebbenden op kunstwerken of geschriften zullen weinig effect ondervinden van de hergebruikrichtlijn. De hergebruikrichtlijn is namelijk niet van toepassing op documenten, waarop IE-rechten van derden rusten. Wel opent de richtlijn de mogelijkheid voor lidstaten om hergebruik toe te staan, ook al rust er op het document een IE-recht dat toekomt aan een culturele instelling. Het gaat hier voornamelijk om metadata omtrent collecties, en reproducties van kunstwerken. Afhankelijk van de implementatie in de betreffende lidstaat kunnen culturele instellingen dus te maken krijgen met hergebruik van documenten waarop zij IE-rechten hebben. Voordat de hergebruikregels van toepassing zijn, moeten dus nogal wat obstakels worden overwonnen. Ten eerste moet de instelling binnen de reikwijdte van de hergebruikregeling vallen, ten tweede moet de informatie vatbaar zijn voor hergebruik conform de nationale wetten, en tot slot moet het IE-recht niet in de weg zitten. Als dit allemaal geen probleem vormt, dan pas komt men toe aan de daadwerkelijke kern van de hergebruikregeling. In hoofdstuk 6 is kort een aantal materiële bepalingen van de hergebruikrichtlijn besproken in het kader van gedigitaliseerd cultureel erfgoed van culturele instellingen. Ten eerste komt er op culturele instellingen een plicht te rusten om verzoeken tot hergebruik in behandeling te nemen. In Nederland wordt dit ingekaderd in een (pseudo-) bestuursrechtelijke procedure. Een culturele instelling zal dus berekend moeten zijn op het in behandeling nemen van aanvragen, bezwaarschriften en het voeren van verweer in beroep of hoger beroep. Bovendien moet een 39

verzoek tot hergebruik inhoudelijk worden beoordeeld. In de regel zal dit een onderzoek naar IE-rechten op het betreffende kunstwerk met zich meebrengen. Een dergelijk onderzoek kan zeer kostbaar zijn. De Europese wetgever heeft dit probleem onderkend en heeft voor culturele instellingen een lichtere motiveringsplicht bij culturele instellingen neergelegd. In geval van afwijzing op grond van de aanwezigheid IE-rechten van derden hoeft de culturele instelling niet te verwijzen naar de rechthebbende. Andere openbare lichamen moeten wel zo’n verwijzing opnemen. Op deze manier hoeft een culturele instelling geen buitensporige kosten te maken om onderzoek te doen naar IE-rechten. De hergebruikrichtlijn heeft als ondertoon dat een openbaar lichaam documenten in beginsel niet commercieel dient te exploiteren. Als er kosten worden gerekend, dan mag daar geen winst op worden gemaakt. Hooguit is het toestaan van hergebruik kostendekkend. Culturele instellingen bevinden zich echter in een bijzondere positie: het digitaliseren van cultureel erfgoed is kostbaar, en kan vermoedelijk niet worden terugverdiend indien de normale hergebruikregels onverkort van toepassing zijn. Daarom gelden voor culturele instellingen iets soepelere eisen dan voor andere openbare lichamen: zo mogen culturele instellingen bijvoorbeeld ook een “redelijk rendement op investeringen” rekenen. Andere openbare lichamen mogen dit in beginsel niet, tenzij er een andere uitzondering van toepassing is. Verder geldt, dat exclusiviteitsbedingen in beginsel verboden zijn. Ook hierop is voor culturele instellingen een uitzondering gemaakt. Culturele instellingen mogen hun documenten wel exclusief ter beschikking stellen, indien dat exclusiviteitsbeding betrekking heeft op de digitalisering van cultureel erfgoed. Op deze manier is tegemoet gekomen aan de bijzondere positie van culturele instellingen en blijft het voor investeerders interessant om deel te nemen aan digitaliseringsprojecten. Uit deze uitgebreide analyse blijkt dat de hergebruikrichtlijn vermoedelijk weinig impact zal hebben op de Nederlandse culturele sector. De hergebruikregels zijn niet snel van toepassing, en indien de regels wel van toepassing zijn, dan gelden voor culturele instellingen bijzondere regelingen die ervoor zorgen dat er nog steeds redelijke kosten mogen worden gerekend voor hergebruik, en dat exclusiviteitsbedingen nog steeds zijn toegestaan. Zo bezien is de richtlijn vooral bedoeld om eventuele excessen uit de weg te ruimen. Al met al leidt dit tot de conclusie dat de uitbreiding van het toepassingsbereik van hergebruikrichtlijn naar culturele instellingen lang niet zo heet wordt gegeten als zij wordt opgediend. De toegankelijkheid van cultuur komt niet in gevaar.

40

Referenties Literatuur Beunen 2010 A.C. Beunen, ‘Erfgoedinstellingen online: musea, bibliotheken en archieven in de praktijk’, in: L.P.C. Belder (red.), Documentatie van cultureel erfgoed in juridisch perspectief, Amsterdam: DeLex 2010, p. 21-45, https://openaccess.leidenuniv.nl/handle/1887/16359 van den Broek e.a. 2011 T. van den Broek, N. Huijboom, A. van der Plas, B. Kotterink & W. Hofman, ‘Open Overheid: Internationale beleidsanalyse en aanbevelingen voor Nederlands beleid’, TNO-rapport nr. 35440, 2011, http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2011/01/14/open-overheid-internationalebeleidsanalyse-en-aanbevelingen-voor-nederlands-beleid.html van Buuren & Borman 2011 P.J.J. van Buuren, T.C. Borman, Tekst & commentaar: Algemene Wet Bestuursrecht, Deventer: Kluwer 2011. Clapton, Hammond & Poole 2011 G. Clapton, M. Hammond & N. Poole, PSI re-use in the cultural sector, Curtis+Cartwright Consulting Ltd., 10 mei 2011, http://ec.europa.eu/information_society/policy/psi/docs/pdfs/report/cc462d011_1_1final_report.pdf Daalder 2011 E.J. Daalder, Handboek openbaarheid van bestuur, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers 2011. Davies 2009 R. Davies, Economic and Social Impact of the Public Domain: EU Cultural Institutions and the PSI Directive, 5 mei 2009, http://ec.europa.eu/information_society/policy/psi/docs/pdfs/report/comm_0022_psi_v6.0.pdf van Eechoud 2005 M.M.M. van Eechoud, ‘Vreemde bedgenoten: de Wob en de Richtlijn hergebruik overheidsinformatie’, Mediaforum 2005-9, p. 291. van Eechoud 2008 M.M.M. van Eechoud, ‘Het hergebruik regime voor overheidsinformatie in de Wob, een tussenstand’, Mediaforum 2008-1, p. 2-10. Janssen 2010 K. Janssen, ‘Toegang tot en gebruik van overheidsinformatie. Nog meer vragen dan antwoorden?’, Tijdschrift voor Bouwrecht 2010/172, p. 953-959. Janssen 2011 K. Janssen, ‘The influence of the PSI directive on open government data: An overview of recent developments’, Government Information Quarterly 2011-28, p. 446-456, http://dx.doi.org/10.1016/j.giq.2011.01.004

41

Janssen 2012 K. Janssen, ‘The amendment of the PSI directive: where are we heading?’, European Public Sector Information Platform topic report no. 2012/3, http://epsiplatform.eu/sites/default/files/Final%20TR%20Amendment%20Directive.pdf Kabel e.a. 2001 J.J.C. Kabel, P.B. Hugenholtz, Chr. A. Alberdingk Thijm, D.J.B. Bosscher, Kennisinstellingen en informatiebeleid. Lusten en lasten van de publieke taak (rapport in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap), mei 2001, http://www.ivir.nl/publicaties/overig/OCenW-rapport.pdf Mommers 2011 L. Mommers, ‘De Doos van Pandora. Hergebruik van juridische overheidsinformatie in de praktijk’, Tijdschrift voor Internetrecht 2011-3, p. 74-80. Pijnacker Hordijk, van der Bend & van Nouhuys 2009 E.H. Pijnacker Hordijk, G.W. van der Bend, J.F. van Nouhuys, Aanbestedingsrecht : handboek van het Europese en Nederlands aanbestedingsrecht, Den Haag: SDU Uitgevers 2009. Ricolfi 2010 M. Ricolfi, LAPSI discussion paper No. 1 on the consultation on behalf of the comité de sages on boosting cultural heritage on line, 15 oktober 2010, http://www.lapsi-project.eu/lapsifiles/lapsi_digital_heritage_cons_paper.pdf Saunders, Lewis & Thornhill 2004 M. Saunders, P. Lewis & A. Thornhill, Methoden en technieken van onderzoek, Amsterdam: Pearson 2004. van Trier 2010 G. van Trier, Organisatie en taken van de Koninklijke Bibliotheek 1945 – 2009 (Overzicht ten behoeve van het gebruik van de archiefselectielijst van de KB), http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-en-publicaties/brochures/2011/01/27/organisatie-en-takenvan-de-koninklijke-bibliotheek-1945-2009/organisatie-en-taken-van-de-koninklijke-bibliotheek-1945-2009.pdf

42

Jurisprudentie

HvJEG 15 juli 1964, nr. 6/64, LJN BE3134 (Costa/ENEL). HvJEG 3 oktober 2000, C-380/98 (University of Cambridge). HvJEG 15 mei 2003, C-214/00 (Commissie/Spanje). HvJEG 16 oktober 2003, C-283/00 (Commissie/Spanje). HvJEG 13 december 2007, C-337/06 (Bayerischer Rundfunk e.a.).

ABRvS 11 februari 1991, ECLI:NL:RVS:1991:AN2116, AB 1991, 598. ABRvS 26 november 2003, ECLI:NL:RVS:2003:AN8807, AB 2004, 227 (ID-Lelystad), m.nt. J.A.F. Peters. ABRvS 26 november 2003, ECLI:NL:RVS:2003:AN8810, AB 2004, 228 (Stichting Geusselt), m.nt. J.A.F. Peters. ABRvS 6 mei 2004, ECLI:NL:RVS:2004:AO8867 (Informateur). ABRvS 15 maart 2006, ECLI:NL:RVS:2006:AV5076, AB 2006, 160. ABRvS 1 november 2006, ECLI:NL:RVS:2006:AZ1288, JB 2006/324. ABRvS 3 oktober 2007, ECLI:NL:RVS:2007:BB4735 (X vs. Erasmus Universiteit). ABRvS 12 oktober 2011, ECLI:NL:RVS:2011:BT7337 (RTL/Minister van AZ). ABRvS 5 december 2012, ECLI:NL:RVS:2012:BY5117. Rb. Amsterdam 9 februari 2010, ECLI:NL:RBAMS:2010:BL6873.

43

Overige bronnen Europese Commissie COM(2009) 212 final. COM(2011) 877 final. SEC(2011) 1552 final (Impact assessment van de voorgestelde wijziging van de hergebruikrichtlijn). C(2011) 7579 final. Kamerstukken Kamerstukken II 1986/87, 19859, nr. 3 (MvT op de oorspronkelijke Wob). Kamerstukken II 1988/89, 21073, nr. 3 (MvT op de WHW). Kamerstukken II 2004/05, 30188, nr. 3 (MvT op de implementatie van de hergebruikrichtlijn in de Wob). Kamerstukken II 2010/11, 32820 nr. 42, bijlage (Subsidieregeling culturele basisinfrastructuur 2013-2016). Kamerstukken II 2012/13, 33400, VIII. Kamerstukken II 2012/13, 32820, nr. 77, bijlage (Museumbrief). Rapporten Rapport 9616 van de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa (4 november 2002), Ensuring fair access to digital knowledge for educational and other socially necessary purposes, http://assembly.coe.int/ASP/Doc/XrefViewHTML.asp?FileID=9912&Language=EN Jaarverslagen, beleidsplannen Koninklijke Bibliotheek, Beleidsplan 2010-2013 van de Koninklijke Bibliotheek, http://www.kb.nl/sites/default/files/docs/KBbeleidPL_print.pdf Koninklijke Bibliotheek, Jaarverslag 2012, http://www.kb.nl/sites/default/files/docs/kbjaarverslag2012.pdf Rijksmuseum Amsterdam, Jaarverslag 2011 Rijksmuseum, https://www.rijksmuseum.nl/nl/downloads/f5944e19-f43b-4d9b-a262-88be09b3c9ab/Jaarverslag-2011.pdf Stedelijk Museum Amsterdam, Jaarverslag 2011, http://www.stedelijk.nl/upload/Jaarverslagen/sma_jaarverslag_2011.pdf

44

Appendices

45

Appendix I: Beheersovereenkomst Rijksmuseum

Appendix I: Beheersovereenkomst Rijksmuseum

46

Appendix I: Beheersovereenkomst Rijksmuseum

47

Appendix I: Beheersovereenkomst Rijksmuseum

48

Appendix I: Beheersovereenkomst Rijksmuseum

49

Appendix I: Beheersovereenkomst Rijksmuseum

50

Appendix I: Beheersovereenkomst Rijksmuseum

51

Appendix II: Statuten Stichting Stedelijk Museum Amsterdam

Appendix II: Statuten Stichting Stedelijk Museum Amsterdam

52

Appendix II: Statuten Stichting Stedelijk Museum Amsterdam

53

Appendix II: Statuten Stichting Stedelijk Museum Amsterdam

54

Appendix II: Statuten Stichting Stedelijk Museum Amsterdam

55

Appendix II: Statuten Stichting Stedelijk Museum Amsterdam

56

Appendix II: Statuten Stichting Stedelijk Museum Amsterdam

57

Appendix II: Statuten Stichting Stedelijk Museum Amsterdam

58

Appendix II: Statuten Stichting Stedelijk Museum Amsterdam

59

Appendix II: Statuten Stichting Stedelijk Museum Amsterdam

60

Appendix II: Statuten Stichting Stedelijk Museum Amsterdam

61

Appendix II: Statuten Stichting Stedelijk Museum Amsterdam

62

Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam

63

Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam

64

Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam

65

Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam

66

Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam

67

Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam

68

Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam

69

Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam

70

Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam

71

Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam

72

Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam

73

Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam

74

Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam

75

Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam

76

Appendix III: Statuten Stichting Rijksmuseum Amsterdam

Gegevens verwijderd door KvK Gegevens verwijderd door KvK

77

Appendix IV: Notitie Taken en positie KB 1994

Appendix IV: Notitie Taken en positie KB 1994 Behoud, beheer en ontsluiting van het nationale culturele erfgoed •

Zorg voor het oude, cultureel waardevolle bezit (bijzondere collecties)

•

Expertisecentrum voor conservering

•

Depotbibliotheek, waaraan de vervaardiging van de nationale bibliografie is verbonden.

Verrichten van onderzoek •

Gericht op de uitvoering en het beleid en het ontwikkelen van nieuwe diensten.

Inhoudelijk beheer van de landelijke infrastructuur •

Centrale catalogi, interbibliothecair leenverkeer en documentlevering (NCC/IBL).

Bevorderen en ondersteunen van landelijke samenwerking

Fungeren als internationaal aanspreekpunt, met name voor andere nationale instellingen

In stand houden van een algemene en wetenschappelijke bibliotheekvoorziening voor de geestes- en maatschappijwetenschappen •

78

De collectievorming wordt afgestemd met de andere wetenschappelijke bibliotheken.