Bomen in Lisse
Deze brochure is een samenvatting van het bomenbeleidsplan 2014-2030. Het complete document is te downloaden op de gemeentelijke website www.lisse.nl/bomen.
Inhoud Voorwoord 5 Het bomenbeleidsplan
7
Van visie naar strategie
9
Bomencategorieën 10 Gemeentelijke bomenstructuren
12
Niet-gemeentelijke bomen
12
Ontwerpen met bomen
12
Van ontwerp naar beheer
13
Duurzaam beheer
13
Groeiplaatsen van bomen
13
Overlast door bomen
14
Bescherming van bomen
14
Onderhoud en veiligheid
16
Ruimte voor nu en later
16
Wat gaat de gemeente doen?
18
Bron: tekst en afbeeldingen ‘Bomenbeleidsplan Lisse’, mei 2014. 2
3
Bomen bepalen voor een belangrijk deel het straatbeeld in Lisse. Bomen zijn niet alleen mooi om naar te kijken maar ze geven ook zuurstof, rust en verkoeling. Ze dempen het geluid. Kortom, alle reden om het bomenbestand in Lisse te behouden en te beschermen! Samen met een klankbordwerkgroep, die bestaat uit inwoners en verenigingen, hebben we in de afgelopen tijd daarom gekeken hoe we daarvoor kunnen zorgen.
Elke boom is een stukje natuur en heeft daarom waarde. Maar bomen zijn ook vaak onderwerp bij een afweging van belangen. Bijvoorbeeld bij de bouw van een zorginstelling of bij verkeersproblematiek. Samen met de klankbordwerkgroep hebben we alle bomen daarom ingedeeld in statuscategorieën. De categorie bepaalt wat er wel en niet mee mag gebeuren. Waardevolle bomen mogen bijvoorbeeld niet worden gekapt en nieuwe bomen moeten voldoende ruimte hebben om te groeien. De betrokkenheid van de klankbordwerkgroep hebben we zeer gewaardeerd; in nauw overleg met hen is deze brochure opgesteld. Het is een samenvatting van het bomenbeleidsplan 20142030 en gaat in op hoe wij omgaan met bomen. Want bomen verdienen onze aandacht, nu en in de toekomst! Evert Jan Nieuwenhuis Wethouder gemeente Lisse
4
5
Lisse is een lommerrijk dorp waar het aangenaam wonen en werken is. Er bevinden zich ruim 11.000 bomen langs straten, lanen, op pleinen en natuurlijk in plantsoenen en parken. Ook zijn er vele bomen in particulier bezit. De gemeente wil bomen behouden en waar mogelijk nieuwe bomen aanplanten. Wanneer bomen verdwijnen, moeten er op dezelfde plaats of elders weer nieuwe worden aangeplant. Zo blijft Lisse ook in de toekomst het prachtige groene hart middenin de kleurrijke Bollenstreek. Het bomenbeleidsplan Er gebeurt veel binnen onze gemeentegrenzen. Er wordt ontwikkeld, gebouwd, afgebroken en opnieuw ingericht. Vaak zijn hierbij bomen betrokken: jonge, oude en soms waardevolle bomen. Inwoners melden bij de gemeente zaken over bomen die een goede afhandeling vereisen, zoals de wens om te kappen of te snoeien. Om alles rond bomen in één keer goed te regelen, heeft de gemeenteraad in mei 2014 het ‘Bomenbeleidsplan Lisse’ vastgesteld. Dit bundelt alle eerdere gemeentelijke stukken over bomen. Het
Met het vastgestelde bomenbeleids-
geeft een beschrijving van de kwaliteit
plan wil de gemeente haar ‘kleurrijke
van het huidige bomenbestand. Ook
bomenkapitaal’ versterken.
vermeldt het de bomenwensen van de gemeente nu en in de toekomst en geeft het richtlijnen hoe gemeente en burgers in Lisse met bomen moeten omgaan.
6
7
Functies van bomen
den, vertegenwoordigen grote ecologi-
Bomen leveren een positieve bijdrage aan
sche en cultuurhistorische waarden.
de leefomgeving in ons dorp en het buitengebied. De volgende functies zijn te
Waarde in geld
onderscheiden:
Gemeentebomen worden met (belasting) geld van burgers aangeplant en onder-
Klimaat en luchtkwaliteit
houden. Daarmee vertegenwoordigen zij
Bomen bieden verkoeling op warme
een financiële waarde. Deze waarde moet
dagen, vangen roet- en fijnstofdeeltjes af
worden meegewogen bij besluiten over
(onder andere van uitlaatgassen), zorgen
onderhoud en beheer.
voor afname van windkracht én leggen koolstof (CO2) vast uit de atmosfeer
Cultuurhistorie
waardoor (bij daglicht) zuurstof wordt
De standplaats van bomen is vaak
geproduceerd.
verbonden met de geschiedenis van een plek, zoals (lei)linden bij een kerk of
Gezondheid, recreatie
bomen op een begraafplaats of een
Waar bomen staan, voelt iedereen zich
landgoed. Bomen zijn enorm belangrijk
thuis. Een groene, bomenrijke omgeving is
voor de historische waarde(n) in de
Van visie naar strategie
aantoonbaar goed voor de gezondheid en
openbare ruimte.
De gemeente Lisse heeft besloten te streven naar een afwisselend en
het humeur. In de rust van parken en
waardevol bomenbestand. Twee doelstellingen zijn hierbij belangrijk:
plantsoenen ontmoeten mensen elkaar,
Bebouwing en verkeer
wordt gesport en ontspannen. Zo valt de
Op een mooie standplaats, bijvoorbeeld
1. Behoudenswaardige bomen moeten
2. Alle bomen moeten van goede
drukte van het dagelijks leven tijdelijk weg.
een dorpsplein, zorgen bomen voor
worden beschermd.
kwaliteit zijn en blijven én er moet
meerwaarde. Soms schermt een gesloten bomenbeplanting een minder mooie plek af. Ten slotte zorgt een goed gekozen
schermen. Alle gemeentelijke bomen
Bomen zijn waardevol voor planten en
rij bomen langs een weg voor meer
worden ingedeeld in categorieën.
zal de gemeente (na onderzoek) slech-
dieren. Ze bieden een vestigingsplaats
verkeersveiligheid.
Belangrijke en waardevolle bomen
te bomen vervangen door nieuwe, die
worden beschermd, bomenstructuren
zo lang mogelijk kunnen doorgroeien.
(holtes, nesten), voedsel en schuilmoge-
8
ruimte zijn voor nieuwe ontwikkelingen.
Natuurwaarden voor dorp en landschap
• Verschillende bomen, verschillend be• Ruimte voor vernieuwing. Waar nodig,
lijkheden. Langs lanen en door bossen
Beleving, sociale aspecten
kunnen dieren zoals vogels, vlinders en
Veel mensen waarderen bomen door hun
vleermuizen zich verplaatsen. Bomen
indrukwekkende verschijningsvorm.
plannenmakers en besluitvormers
worden onderhouden, blijven tijd en
bepalen ook de indeling van het land-
Ze tonen het wisselen van de seizoenen.
moeten beseffen dat alle bomen in en
budget over voor nieuwe investeringen.
schap. Bomenstructuren, zoals de
En in een wijk met bomen vinden mensen
om Lisse van grote waarde zijn voor
bekende elzensingels rond de bollenvel-
het over het algemeen prettig wonen.
de gemeente.
versterkt en waar nodig verbeterd. • Bomen hebben waarde: inwoners,
• Goed bomenbeheer: Wanneer alle bomen in Lisse volgens een vast plan
9
Bomencategorieën De bomen in Lisse zijn verdeeld over drie categorieën.
De onderstaande foto’s tonen voorbeelden van bomen in de drie categorieën.
Waardevolle bomen Deze bomen vormen de ‘top’ van het bomenbestand. Ze zijn waardevol voor de beleving van de ruimte, omdat ze een belangrijke (cultuur)historische of sierwaarde vertegenwoordigen. Alle monumentale bomen vallen in deze categorie. Deze zijn opgenomen op de ‘Lijst waardevolle en monumentale bomen’, die elke drie jaar opnieuw wordt vastgesteld. Structuurbomen Bij structuurbomen gaat het vooral om de waarde die deze bomen samen als laan of beplanting vertegenwoordigen. Ze zijn belangrijk voor de verkeersgeleiding langs uitvalswegen en doorgaande wegen, als accentuering van bepaalde bebouwing, als landschapselementen (bomensingels) of ze vormen een natuurverbinding.
Waardevolle boom particulier Waardevol Par+culier (Heereweg) (Heereweg)
Waardevolle gedenkboom Waardevole Gedenkboom (Veldhorststraat) (Veldhorststraat)
Structuurbomen Structuurbomen (Heereweg) (Heereweg)
Structuurbomen Structuurbomen (Jan Steenstraat) (Jan Steenstraat)
Functionele bomen Func+onele bomen (Centaurstraat) (Centaurstraat)
Functionele bomen Funcionele bomen (Narcissenstraat) (Narcissenstraat)
Functionele bomen Deze bomen zorgen voor een mooie aankleding van een wijk of gebied. Ze zijn van belang voor het welzijn van de mensen die er wonen of recreëren. Ze hebben een positieve invloed op de gezondheid, de sociale veiligheid, het plaatselijke klimaat en de luchtkwaliteit. Aan elke categorie kan een doel, een beschermingsgraad en een functie worden toegekend. De bomen kunnen eigendom zijn van de gemeente of van derden. Bij functionele bomen betreft het bomen in gemeente-eigendom. Categorie
Streefwaarde
Waardevol
120 jaar
Beschermingsgraad
Functie
Eigenaar
Maximale individuele
Beleving, emotie,
Gemeente,
bescherming
cultuurhistorie
derden
Basisbescherming;
Stedenbouwkundig,
Gemeente
structuur gaat voor
landschappelijk
min. eindleeftijd
Structuur
80 jaar
individuele bomen Functioneel
30 jaar
Geen
Tabel 1: Indeling in categorieën van de bomen in Lisse.
10
Aankleding van wijken
Gemeente
11
Gemeentelijke bomenstructuren
Van ontwerp naar beheer
duidelijk zijn wat een boom op die
In de ‘Groenatlas Lisse 2008-2017’ zijn alle groenstructuren vastgelegd.
“Liever wat minder maar wel mooiere
groeiplaats nodig heeft, hoe deze zal
bomen dan veel bomen van matige
uitgroeien en welke leeftijd kan worden
kwaliteit”. Dit voornemen hanteert de
behaald.
Vaak zijn bomen de belangrijkste elementen in een groenstructuur. In het centrum van Lisse bestaat de groenstructuur vooral uit bomen.
die worden ingericht, zowel in het oude
De gemeente gaat hier streng op selec-
nog goed te zien. Wel is in de loop der tijd her en der een ‘versnippering’
centrum als in nieuwere wijken. Te
teren en toezien, maar wil ook graag
ontstaan door het uitvallen van bomen. De gemeente wil op die plaatsen
planten bomen worden tegenwoordig
een ‘kleurrijk bomenkapitaal’.
de groenstructuur weer herstellen.
geselecteerd op geschiktheid (vorm, te
Niet-gemeentelijke bomen
ziekte. Vooraf wordt het risico op over-
In Lisse zijn bomen ook in eigendom bij
last bepaald, waarna besloten wordt
derden, zoals particulieren, agrariërs,
een boomsoort ter plaatse wel of niet
bedrijven, woningbouwverenigingen en
aan te planten.
bereiken omvang) en weerstand tegen
de provincie Zuid-Holland. Deze bomen zijn natuurlijk ook heel belangrijk
Duurzaam beheer
voor een mooie aankleding van onze
Onder beheer verstaat de gemeente
gemeente. Eigenaren bezitten vaak
alles wat te maken heeft met de aan-
waardevolle exemplaren of beheren een
plant, verzorging en bescherming van
gedeelte van een waardevolle bomen-
bomen. Gemeentelijke bomen moeten
structuur.
In overleg met de klankbordwerkgroep
De gemeente wenst deze waardevolle
bomen, waarin diverse bewoners en
bomen en boomstructuren goed in
lokale partijen deelnemen, zijn de crite-
beeld te brengen en er blijvend aan-
ria uitgewerkt.
dacht aan te besteden. Waar nodig kan
12
gemeente inmiddels op alle plekken
Langs uitvalswegen, zoals de Heereweg, is de historische groenstructuur
de gemeente, na zorgvuldige afweging,
Ontwerpen met bomen
een bijdrage leveren aan het duurzaam
Het is belangrijk om nieuwe én bestaande
behoud in de vorm van informatie, in-
bomen altijd op te nemen in een ontwerp
spanning en/of een financiële bijdrage.
en de planning van een ontwikkelings-
Dit hangt af van de klasse waarin derge-
project. Door een ‘integrale aanpak’ blijft
lijke bomen zijn ingedeeld.
de groeiplaats van bomen op die manier
Niet-gemeentelijke bomen worden, als
verzekerd van voldoende aandacht.
zij aan de normering daarvoor voldoen,
Bomen kunnen zo vooraf, tijdens en na
ingedeeld in de categorie waardevolle
afloop van werkzaamheden ongestoord
bomen.
doorgroeien op hun standplaats.
worden gesnoeid. Waar nodig worden nieuwe bomen geplant. Groeiplaatsen moeten worden verbeterd of ontworpen. Het beheer van bomen in Lisse is tegenwoordig concreet. Het bestaat uit noodzakelijke en logische stappen om het gewenste eindbeeld van een boom te bereiken.
Groeiplaatsen van bomen De gemeente Lisse streeft naar de
Daarom moet er binnen de drie bomen-
juiste boomsoort op de juiste plaats.
categorieën (waardevolle, structuur-
Zo worden problemen met bestrating,
en functionele bomen) voldoende
funderingen of ondergrondse kabels
afwisseling blijven op het gebied van
en leidingen voorkomen. Vooraf moet
boomsoorten, grootte en leeftijd. 13
14
Overlast door bomen
van de omgevingsveiligheid (‘noodkap’
brengen van de gezondheid van een
klasse altijd een afweging gemaakt of
In het verleden blijken niet altijd de
bij een valgevaarlijke boom) wordt
waardevolle boom, moet een vergun-
handhaving (bijvoorbeeld van slechte
juiste bomen op de meest geschikte
verwijdering van de betreffende boom
ning worden aangevraagd. Dit geldt ook
exemplaren) opweegt tegen de kosten.
plaats te zijn aangeplant. Soms erva-
of bomen pas als laatste mogelijkheid
voor waardevolle bomen die niet van de
Wanneer sprake is van overlast wordt
ren inwoners daarom hinder door (te)
overwogen.
gemeente zijn. Het geldt niet voor de
zorgvuldig afgewogen hoe acceptabel
veel schaduw, opdruk van bestrating
De indeling in categorieën zorgt voor
niet-geregistreerde particuliere bomen.
dit is. Kap, verplanting, ingrijpende
(door wortelgroei), erg veel bladval,
een afweging van het in te zetten
snoei of andere (levensbedreigende)
budget. Bij waardevolle bomen en bij
Waardevolle bomen
handelingen worden toegestaan als
structuurbomen kiest de gemeente
Deze categorie omvat de monumentale,
dit geen of hooguit een gunstig effect
eerder voor een maatregel tot behoud.
behoudenswaardige, karakteristieke
heeft op de totale bomenstructuur
Bij functionele bomen zal er vaker
en/of historische bomen. Het beleid in
waarvan de boom of bomen deel uitma-
voor worden gekozen om deze niet te
Lisse is om deze bomen volledige
ken. De voorwaarden hiervoor moeten
behouden. Waar mogelijk wordt hier
bescherming te bieden. Voor onder-
worden vastgelegd.
een geschiktere boomsoort als ver-
houd, behoud (ook op een minder
vanging gekozen. Bij nieuwe aanplant
logische of gunstige standplaats),
Functionele bomen
wordt altijd gekeken naar mogelijk te
noodzakelijk onderzoek en waar moge-
De bomen in deze klasse worden niet
verwachten vormen van overlast. De
lijk verbetering van (de conditie van de)
per se behouden, ze zijn - op een
aan te planten boomsoort en de eigen-
boom en/of standplaats wordt het maxi-
enkele uitzondering na - vervangbaar.
schappen die deze nu en in de toekomst
maal mogelijke gedaan. Een vergunning
Wanneer, na inventarisatie, sprake is
bezit, worden zorgvuldig afgewogen ten
voor kap, verplanting, ingrijpende snoei
van werkelijk vastgestelde overlast is
opzichte van de beoogde standplaats.
of andere (levensbedreigende) han-
verwijderen en vervangen toegestaan.
delingen (bijvoorbeeld ter bestrijding
Flinke snoei, verplanting of kappen kan
Bescherming van bomen
van vastgestelde overlast) mag alleen
bij functionele bomen van particulieren
Een goede bescherming van de eigen
worden afgegeven wanneer sprake is
vlot en zonder procedures plaatsvin-
bomen ziet de gemeente als een
van een zwaarwegende maatschap-
den. Bij gemeentelijke bomen in deze
hoofdtaak. Maar ook het beschermen
pelijke reden. Een verplanting van een
klasse moet wel sprake zijn van een
van bomen van andere eigenaren is
waardevolle boom mag plaatsvinden
goed onderbouwde reden om deze te
noodzakelijk voor een blijvend bomen-
als dit geen bedreiging vormt voor het
verwijderen.
rijke gemeente. Daarom moet ook voor
duurzaam behoud van de boom.
‘plak’ door luizen of veel vruchten in het
die bomen de bescherming worden
najaar. Wanneer overlast wordt gemeld,
geregeld. De gemeente komt met een
Structuurbomen
zal de gemeente een afweging maken.
nieuw vergunningenstelsel op basis van
Structuurbomen zijn voor de gemeente
Is de klacht terecht, hoe groot is de
de indeling in categorieën. Voor het
zeer belangrijk. Ook bij deze bomen zijn
overlast, zijn veiligheid, welzijn of leef-
kappen, verplanten, ingrijpend snoeien
behoud, beheer en zo nodig onderzoek
baarheid in gevaar? Met uitzondering
of het op een andere manier in gevaar
van belang. Wel wordt bij deze bomen15
Onderhoud en veiligheid
elke drie jaar een ‘boomveiligheidscon-
Als boomeigenaar is de gemeente ver-
trole’ uitvoeren door een extern ge-
plicht om te zorgen voor veilige bomen.
certificeerd bedrijf. Aansluitend hierop
Het nalaten van inspectie en onderhoud
worden de aanbevolen veiligheidsmaat-
kan leiden tot schade en/of letsel, waar-
regelen (zoals het snoeien van dood
voor de gemeente aansprakelijk kan
hout of te zware takken) direct uitge-
worden gesteld. Ook voor particuliere
voerd bij bomen die als onveilig zijn
boomeigenaren geldt deze zogenoemde
benoemd.
Waar nu voor bomen geen ruimte is,
Natuurlijk wil de gemeente Lisse
zal die er in de toekomst (door nieuwe
voorkomen dat er kaalslag plaatsvindt.
ontwikkelingen of zienswijzen) mogelijk
Lisse wil dat haar imago als groene ge-
wel komen. De gemeente zal daarop
meente zichtbaar blijft in de vorm van
inspelen.
een voldoende aantal bomen en heeft
Wanneer bomen verdwijnen door het
daarvoor een norm bepaald: minimaal
verlenen van een omgevingsvergun-
0,5 gemeentelijke boom per inwoner.
ning, moet dit worden hersteld. Her-
Inventarisatie en monitoring geven
plant moet op dezelfde locatie of daar
aan of het aantal bomen op peil blijft.
vlak in de buurt worden uitgevoerd. Als
Bomen kunnen hoger gewaardeerd wor-
laatste mogelijkheid kan financiële com-
den (van functioneel naar structuur en/
pensatie mogelijk zijn. Dit moet meteen
of waardevol) maar nooit lager. De ver-
leiden tot nieuwe bomenaanplant op
wachting is dat het aantal waardevolle
een andere locatie binnen de gemeente.
bomen zo geleidelijk zal toenemen.
‘zorgplicht’.
Ruimte voor nu en later
16
Voor alle boomeigenaren en -beheer-
In het bomenbeleidsplan is vastgelegd
ders is het zeer belangrijk dat zij hun
dat waardevolle bomen worden be-
bomen regelmatig, bij voorkeur drie-
schermd en de kwaliteit van het bomen-
jaarlijks, op veiligheidsaspecten (laten)
bestand in Lisse zal worden verhoogd.
controleren en dit goed (laten) regis-
Wijzigingen zijn altijd mogelijk, bomen
treren. De gemeente Lisse laat daarom
blijven tenslotte levende organismen. 17
Wat gaat de gemeente doen?
Bewoners zullen vaker en beter over
Het spreekt vanzelf dat alle voorne-
bomen worden geïnformeerd. Inmiddels
mens in het bomenbeleidsplan niet in
is er een klankbordwerkgroep bomen
één keer kunnen worden uitgevoerd. De
ingesteld waarin bewoners en diverse
gemeente zal daarom komende jaren
belangengroepen deelnemen. Samen
stapsgewijs veranderingen doorvoeren.
met deze brochure over het bomenbe-
Zo worden de drie bomencategorieën
leidsplan zullen de nieuw vastgestelde
én de vastgestelde groenstructuren
‘Lijst waardevolle en monumentale bo-
ingevoerd in het gemeentelijk bo-
men’ en de vernieuwde bomenverorde-
menbeheersysteem. Van alle bomen
ning worden uitgegeven. Eigenaren die
bestaat dan een goed overzicht van de
waardevolle bomen bezitten, ontvangen
onderhoudstoestand. Hierna worden de
hierover van de gemeente bericht.
bomen volgens de nieuwe beheercyclus
Wanneer er aan bomen wordt gewerkt,
onderhouden.
zal de gemeente de omwonenden daarover informeren. Dit kan bijvoorbeeld
De gemeente werkt de ‘Lijst monumen-
door een huis-aan-huisbrief of door een
tale bomen’ bij en werkt de achterstand
informatieavond te organiseren.
in het beheer weg. Ook wordt de bomenverordening opnieuw vastgesteld,
De gemeente zal de aanwezige waar-
nadat deze is aangepast aan nieuwe
devolle bomen behouden, de bomen-
ontwikkelingen, zoals de Omgevingswet
structuren versterken maar ook ruimte
in 2018.
bieden voor vernieuwing. Zo zorgt de gemeente voor een duurzaam groene, leefbare woon- en werkomgeving in het hart van de Bollenstreek.
18
19
