Curriculum, geschikt of ongeschikt?

Curriculum, geschikt of ongeschikt? Een onderzoek naar het curriculum van de opleiding Art & Design.

J. J. Tjalsma Studentnummer: 000378278 Begeleiders: Els van Rooij – Ben Boog Master Kunsteducatie - Mei 2013 Hanzehogeschool Groningen & NHL Hogeschool Leeuwarden

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de auteur.

Auteur: J.J. Tjalsma – [email protected] 2

Voorwoord Dit rapport toont de resultaten van een onderzoek naar de kwaliteitsverbetering van de opleiding Art & Design van ROC Friese Poort te Drachten. Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van mijn afstuderen aan de Master Kunsteducatie. Een opleiding van de Hanzehogeschool Groningen en de NHL Hogeschool Leeuwarden. Mijn dank gaat uit naar mijn begeleiders Els van Rooij en Ben Boog voor de kritische terugkoppelingen, waardoor ik vol goede moed en enthousiasme weer verder kon. Ook wil ik de vertegenwoordigers van de verschillende Art & Design opleidingen bedanken, waardoor ik inzicht kreeg in de curricula van andere Art & Design opleidingen en natuurlijk onze eigen studenten en collega’s van Art & Design ROC Friese Poort voor het mogelijk maken van dit onderzoek. In het bijzonder bedank ik Douwe van der Wal, familie en vrienden voor de steun tijdens dit onderzoeksproces. Janne Tjalsma Franeker, mei 2013

3

Inhoudsopgave 1. Inleiding 1.1 Aanleiding onderzoek 1.2 Situatie op dit moment 1.3 Doel onderzoek 1.4 Onderzoeksvraag 1.5 Deelvragen 1.6 Relevantie en betrouwbaarheid 1.7 Leeswijzer

2. Theoretisch kader

6 6 6 7 8 9 10 10 11

2.1 Achtergrond en geschiedenis mbo-kunstvakonderwijs 2.2 Waar moet een mbo-opleiding aan voldoen? 2.3 Begripsbepaling 2.3.1 Curriculum 2.3.2 Wat is het mbo? 2.3.3 Wat is de kwalificatieplicht? 2.3.4 Kwaliteit/elementen

11 13 15 15 16 16 17

3. Methodiek 3.1 Verantwoording methodiek

17 17

4. Kwalificatiedossier Mediavormgever Art & Design 4.1 Totstandkoming kwalificatiedossier 4.2 Nieuw format 4.3 Curriculum binnen het kwalificatiedossier 4.4 Doorstroom hbo 4.5 Huidige ontwikkelingen

5. Curriculum Art & Design onder de loep 5.1 Inhoud curriculum 5.2 Vergelijking met kwalificatiedossier Mediavormgever Art & Design 5.3 Focus

6. Vergelijking curricula van andere mbo-scholen 6.1 Bezochte scholen 6.2 Topics/focuspunten 6.3 Vergelijking curricula 6.4 Koppeling doorstroom en curriculum

18 18 18 18 19 19 20 20 20 26 27 27 28 29 37

7. Resultaten enquête gediplomeerden wat betreft doorstroom naar hbo 38 7.1 Inleiding 7.2 Resultaten enquête 7.3 Opvallende resultaten

38 38 48 4

8. Resultaten enquête wat betreft aansluiting bpv (arbeidsmarkt) 8.1 Inleiding 8.2 Resultaten enquête 8.3 Opvallende resultaten

49 49 49 59

9. Opvallende overeenkomsten en verschillen ten aanzien van beide enquêtes 10. Beantwoording onderzoeksvraag en deelvragen 10.1 Deelvraag 1 10.2 Deelvraag 2 10.3 Deelvraag 3 10.4 Onderzoeksvraag

59 60 60 60 61 63

11. Discussie en aanbevelingen

64

12. Beschouwing

65

13. Samenvatting Nederlands

66

14. English summary

68

15. Geraadpleegde literatuur

70

16. Bijlagen Bijlage 1 Curriculum Art & Design Bijlage 2 Overzicht mbo-kunstvakopleidingen in het noorden Bijlage 3 Gespreksverslag interview Annet Leeflang, inclusief mailverkeer Bijlage 4 Voorstel kenniscentra Mediavormgever Bijlage 5 Leergebied Art & Design Bijlage 6 Kwalificatiedossier – Kerntaken en werkprocessen Bijlage 7 Mailverkeer scholen Bijlage 8 Coderen van interviews Bijlage 9 Uitkomst enquêtes doorstroom naar hbo Bijlage 10 Uitkomst enquêtes aansluiting BPV (arbeidsmarkt) Bijlage 11 Niveaubeschrijvingen werkprocessen

71 71 74 79 81 83 84 89 104 105 111 119

5

1. Inleiding 1.1 Aanleiding onderzoek Momenteel ben ik werkzaam bij de mbo-opleiding Art & Design van ROC Friese Poort Drachten. De opleiding is onderdeel van het cluster Kunst & Cultuur en het domein ‘Beeld, Geluid, Nieuws en Kunst’. Onder het cluster vallen Onderwijsassistent Muziek, Podium- en Evenemententechniek en Mediavormgever Art & Design.1 Art & Design is een driejarige niveau 4 mbo-opleiding (middelbaar beroepsonderwijs). Niveau 4 wil zeggen dat studenten met een kaderberoepsgericht diploma tot en met de theoretische leerweg (vmbo) kunnen instromen. Art & Design was voorheen een uitstroomrichting van de opleiding Mediavormgever. De opleiding Art & Design werd niet als officiële richting aangeboden. Studenten konden kiezen of ze deze richting op het diploma wilden. Daarom besloot het cluster Kunst & Cultuur dit uitstroomprofiel van Mediavormgeving als volwaardige opleiding aan te bieden vanaf studiejaar 2008/2009. De opleiding kreeg al snel te maken met het competentiegericht leren. Per 1 augustus 2010 was het voor alle mbo instellingen verplicht om competentiegericht onderwijs aan te bieden. Bij het competentiegericht onderwijs gaat het om de integratie van kennis, vaardigheden en gedrag. Het competentiegericht onderwijs is ingevoerd om de aansluiting naar de arbeidsmarkt te versoepelen. Inmiddels heeft de opleiding twee lichtingen gediplomeerden. Opvallend is dat ruim 80-90% doorstudeert aan het hbo, terwijl de insteek van een mbo-opleiding in eerste instantie is dat deze aansluit bij de arbeidsmarkt. Wat is het toekomstperspectief van een mbokunstvakstudent? Waar zou als opleiding de focus moeten liggen? Als voorbereiding op de arbeidsmarkt of als doorstroming naar het hbo? Het is daarom belangrijk om het curriculum van onze opleiding onder de loep te leggen en te onderzoeken waar onze focus ligt. Door gediplomeerden te enquêteren en andere Art & Design opleidingen te bezoeken wil ik het curriculum kwalitatief gezien verbeteren.

1.2 Situatie op dit moment Op 31 mei 2010 zijn we onder leiding van teamcoach Peter Renes van het ECNO (Educatief Centrum Noord en Oost) een middag aan de slag geweest met de teamvorming en de inrichting van het schooljaar 2010-2011. We kwamen tot de conclusie dat dit beginnende, collegiale team behoefte heeft aan:    

Het formuleren van een eensluidende visie en daarbij behorende missie. Gezamenlijke huisvesting die voldoet aan de eisen die deelnemers, docenten en externen stellen aan een omgeving voor Kunst & Cultuur gerelateerde opleidingen. Lessen meer efficiënt aanbieden. Meer onderlinge verbintenis door workshops/projecten bij elkaar aan te bieden.

1 Mediavormgever – Art & Design http://www.rocfriesepoort.nl/12207/mediavormgever-art-en-design/

6



Kunst en cultuur eindelijk serieus op de kaart te zetten binnen ROC Friese Poort en haar omgeving.2

Dit heeft geresulteerd in een visiedocument. De directie heeft aan onze visie gehoor gegeven; met ingang van het schooljaar 2012/2013 zijn we, het cluster Kunst en Cultuur, gezamenlijk gehuisvest. Deze gezamenlijke huisvesting biedt kansen om gehoor te geven aan een aantal doelstellingen uit het visiedocument. Onderling is meer verbintenis mogelijk door elkaar workshops en projecten aan te bieden; lessen kunnen efficiënt worden aangeboden en kunst en cultuur wordt binnen ROC Friese Poort en omgeving op de kaart gezet. “We willen een cultuurhuis neerzetten in een inspirerende omgeving, waarin deelnemers van verschillende disciplines elkaar ontmoeten, van elkaar kunnen leren en vanuit hun eigen achtergrond en kader leren samenwerken. Dit geldt niet alleen voor deelnemers, maar zeker ook voor de vakgroepen.”3 Een grote wens binnen het team en van de opleidingsmanager is om in het huidige studiejaar (2013) de eerste stap te zetten in de verbintenis tussen de opleidingen. Afgelopen studiejaar lag het plan al op tafel om gezamenlijk op internationale excursie te gaan en de eerste stap te zetten in de verbintenis tussen de opleidingen. We waren toen nog niet gezamenlijk gehuisvest en het was daarom lastig te organiseren. Dit schooljaar is dat wel het geval en is er een excursie georganiseerd naar Praag. Met 96 studenten van de opleidingen Art & Design en Onderwijsassistent Muziek zijn we vertrokken en hebben de studenten met elkaars discipline kennis kunnen maken. Het projectplan wat ik binnen het vak Cultureel Ondernemen van de Master Kunsteducatie heb geschreven is daarvoor de leidraad geweest.4

1.3 Doel onderzoek Dit onderzoek moet ervoor zorgen dat het curriculum van de opleiding wordt verbeterd. Voordelen van verbetering curriculum: Doorstuderende studenten ervaren geen of minder problemen met de doorstroom van mbo naar hbo. Het curriculum en een heldere visie/focus zorgen er bij open dagen voor dat nieuwe studenten weten wat ze kunnen verwachten. Dit kan de aanmelding verhogen en vroegtijdige schoolverlaters (VSV) verminderen.5 De opleiding (curriculum en visie) is voor de onderwijsinspectie inzichtelijk, zodat zij bij een audit snel zicht hebben op we aanbieden binnen het curriculum. Bij verbetering van het curriculum kunnen we voldoen aan de kwaliteitseisen die

2

Reitsma, A.R. (2012). We like to move it move it, visiedocument Kunst & Cultuur. Drachten: ROC Friese Poort.

3

Reitsma, A.R. (2012). We like to move it move it, visiedocument Kunst & Cultuur. Drachten: ROC Friese Poort.

4

Tjalsma, J.J. (2012/2013). Projectplan Go Praag!!, Franeker.

5

Zie bijlage 1: Curriculum Art & Design.

7

door het ministerie in het plan ‘Focus op vakmanschap’ zijn beschreven.6 Kwalificatiestructuren van alle mbo-opleidingen moeten in de komende 3 jaren worden aangepast en verminderd. Op dit moment kan een mbo-student op 627 7 verschillende kwalificaties afstuderen. Alle niveau 4 opleidingen moeten van 4 naar 3 jaar om de doorstroom naar het hbo te versnellen en goede vakmensen op te kunnen leiden. Door ons curriculum kwalitatief gezien te verbeteren en de doorstroom te versoepelen, kunnen we voldoen aan deze eisen. Meer hierover in het hoofdstuk ‘Toekomst Mediavormgever Art & Design (mbo-raad)’. Onze doorstroom naar het hbo is zo’n 80-90%, in het curriculum zal hiermee rekening moeten worden gehouden. De doorstroom is er, maar is de aansluiting ook goed? Het onderzoek richt zich daarom op de doorstroom richting het hbo. Wanneer we het curriculum verbeteren en een heldere visie willen neerzetten, zal als een logisch gevolg de kwaliteit van de opleiding verbeteren.

1.4 Onderzoeksvraag Een eerste oriëntatie op de theorie en de eigen beroepspraktijk hebben geleid tot de volgende onderzoeksvraag en de onderstaande deelvragen: Welke elementen in het curriculum (periodeboek) heeft de opleiding Art & Design (ROC Friese Poort) nodig om de kwaliteit van het curriculum te verbeteren en een betere aansluiting tot het hbo-kunstvakonderwijs te geven? Met elementen worden nieuwe vakken in het algemeen, vakinhouden, maar ook andersoortige elementen die nog niet zijn ingebouwd in ons curriculum bedoeld. Het curriculum is ook wel het leerplan van de opleiding, te vinden in bijlage 1. In het periodeboek zijn alle vakken per periode aan de hand van leergebieden geformuleerd. Dit periodeboek, ook wel projectwijzer genoemd, krijgen studenten elke periode uitgereikt. Een voorbeeld van een leergebied is te vinden in bijlage 5.

1.5 Deelvragen Om tot een beantwoording te komen op de onderzoeksvraag heb ik een aantal deelvragen ontwikkeld. Hier zijn de volgende deelvragen uit voort gekomen: 1. Welke elementen in het curriculum sluiten goed aan bij het kwalificatiedossier Mediavormgever Art & Design en welke elementen behoeven verbetering? Deze deelvraag wil ik beantwoorden door ons eigen curriculum te vergelijken met het 6

Bijsterveldt, M. (2011). Actieplan mbo Focus op vakmanschap 2011-2015

7

Zie bijlage 2: Overzicht van alle mbo-kunstvakopleidingen in het noorden.

8

kwalificatiedossier Mediavormgever Art & Design. Voor een kwalitatief goede opleiding is het belangrijk dat aan alle werkprocessen wordt voldaan. Door dit vergelijkend onderzoek kom ik erachter wat verbeterd kan worden aan het curriculum. 2. Waar ligt de focus bij andere Art & Design opleidingen en in hoeverre sluiten ze aan bij het hbo? Bij deze deelvraag focus ik op andere Art & Design opleidingen buiten ons concurrentiegebied (concurrentiegebied = Leeuwarden/Groningen/Zwolle). Wanneer ik informatie op zal vragen van concurrerende opleidingen in Noord-Nederland, is de kans aanwezig dat ik niet volledig objectieve informatie krijg. Dit zou mijn onderzoek niet ten goede komen, omdat ik dan geen betrouwbare vergelijking kan maken. Deze deelvraag ga ik daarom beantwoorden door Art & Design opleidingen in het zuiden van het land te vragen of ze bereid zijn om deel te nemen aan mijn onderzoek en of ik een document van het curriculum kan ontvangen. Dit curriculum wil ik door middel van vergelijkend onderzoek vergelijken met ons curriculum. Wanneer ik opvallende elementen constateer, hetzij vooruitstrevend of erg verschillend met de onze, wil ik de opleidingsmanager of een docent interviewen. Doel is om te achterhalen waar de focus ligt en hoe de opleidingen aansluiten met het hoger beroepsonderwijs. 3. Welke elementen in het curriculum van de opleiding Art & Design kunnen beter aansluiten met hbo-kunstvakopleidingen? Vanwege onze hoge doorstroom naar hbo-kunstvakopleidingen is het belangrijk dat we steeds beter gaan aansluiten bij het hbo-kunstvakonderwijs. Marja van Bijsterveldt stelt in haar actieplan Focus op vakmanschap dat het belangrijk is dat iedereen goed kan doorstromen naar een hoger opleidingsniveau.8 Op deze manier waarborgen we de kwaliteit van de opleiding. Ik ben benieuwd naar de elementen in het curriculum van Art & Design waar oud-studenten wat aan hebben gehad tijdens hun vervolgopleiding en aan welke niet. Ik zal hen via de mail benaderen en een enquête sturen. Met deze resultaten wil ik tot een aanbeveling van de vakken komen.

1.6 Relevantie en betrouwbaarheid Het onderzoek is relevant voor mijn eigen beroepspraktijk, omdat het zorgt voor een verbetering van het curriculum. Door een verbetering in te voeren, zal de kwaliteit van onze opleiding verbeteren. Mijn aanbevelingen zal ik zo beschrijven dat de uitkomsten ook praktisch realiseerbaar zijn.

8

Bijsterveldt, M. (2011). Actieplan mbo Focus op vakmanschap 2011-2015

9

Ik ben me bewust van het feit dat mijn respons niet heel hoog is, waardoor de betrouwbaarheid wat dat betreft niet optimaal is. Ik ben van mening dat ondanks de lage respons, ik uit hetgeen wat is onderzocht wel interessante conclusies kan trekken. Het onderzoek probeer ik zo te schrijven dat het voor iedereen navolgbaar is. Bij elke deelvraag heb ik een methode om de vraag te kunnen beantwoorden. Hierdoor zijn de gegevens die ik verzamel relevant voor mijn onderzoek. Door middel van de bijlagen in hoofdstuk 14 zijn alle onderdelen in te zien en te controleren. Deze transparante werkwijze draagt bij aan de betrouwbaarheid van mijn onderzoek. De scholen die ik benaderd heb voor een interview noem ik wel in mijn rapportage, maar de uitkomsten houd ik anoniem. Het onderzoek resulteert in een aanbeveling voor het curriculum van de opleiding Art & Design ROC Friese Poort.

1.7 Leeswijzer Het onderzoek is chronologisch opgebouwd. In hoofdstuk 1 heeft u net de totstandkoming van dit onderzoek, het doel, de onderzoeksvraag en deelvragen kunnen lezen. Om de context van dit onderzoek in kaart te brengen, begin ik in hoofdstuk 2 met de geschiedenis van het mbo-kunstvakonderwijs en leg ik een aantal begrippen uit die van belang zijn om deze onderzoeksrapportage goed te kunnen begrijpen. In hoofdstuk 3 verantwoord ik de methodiek van dit onderzoek. Vervolgens komt er in hoofdstuk 4 een verslag van een interview met Annet Leeflang, op dat moment verantwoordelijke voor het kwalificatiedossier Mediavormgever Art & Design vanuit het Grafisch Opleidings Centrum (GOC kenniscentrum). In het verslag van het interview leg ik uit hoe een kwalificatiedossier tot stand komt en wat de toekomstplannen zijn ten aanzien van het kwalificatiedossier Mediavormgever Art & Design. Daarna vergelijk ik in hoofdstuk 5 ons eigen curriculum per werkproces en competenties met het kwalificatiedossier. Hoofdstuk 6 geeft een vergelijking met andere Art & Design opleidingen weer. Waar ligt bij hen de focus? Hoe is de doorstroom geregeld? In hoofdstuk 7 en 8 geef ik de resultaten vanuit de enquêtes weer, waarna ik in hoofdstuk 9 antwoord geef op de onderzoeksvraag en deelvragen. De aanbeveling voor onze opleiding beschrijf ik in een discussie in hoofdstuk 10, evenals een terugkoppeling op de literatuur. In de beschouwing reflecteer ik op het verloop van het onderzoek.

2. Theoretisch kader 2.1 Achtergrond en geschiedenis mbo-kunstvakonderwijs Binnen het mbo zijn er in 1999 al verschillende initiatieven om kunstonderwijs binnen het mbo aan te bieden, maar het aanbod is nog altijd mager. Een voorbeeld is de opleiding tot grafisch en multimedia vormgever. Voorheen werden kunstvakopleidingen alleen binnen het hbo gegeven, op de zogenaamde Kunstacademies. Bij de intrede van het kunstvakonderwijs in het mbo zijn er verschillende 10

verkennende onderzoeken geweest. Om de achtergrond en geschiedenis van het mbokunstvakonderwijs begrijpelijk te maken, zal ik een aantal van deze onderzoeken toelichten. Het Max Goote Kenniscentrum voor Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie heeft in 1999 een verkennend onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van de sector amusement en cultuur voor het beroepsonderwijs (Baarda, 1999).9 In het onderzoek werd gekeken naar het hbo en de kansen voor het mbo. “Er worden te veel studenten opgeleid voor uitvoerend kunstenaar, terwijl ze uiteindelijk in andere functies werk vinden: organisatie, management, opleiding of ontwikkeling.”10 Deze bevinding werd gezien als een kans voor het mbo kunstvakonderwijs; het aansluiten bij de vraag vanuit de sector amusement waarbinnen ruimte is voor werk op mbo-niveau. Het onderzoek haalde aan dat een mbo-afgestudeerde over ambachtelijke vaardigheden moet beschikken en een hbo-er over artistieke vaardigheden. Artistieke en ambachtelijke vaardigheden zijn tegenwoordig juist met elkaar verweven. Ook een mbo-er op niveau 4 niveau zal artistiek moeten kunnen opereren en bij de intake van onze opleiding wordt hier ook rekening mee gehouden. Studenten nemen een portfolio mee met eigen werk. Wanneer dit onvoldoende is, krijgen ze een thuisopdracht mee om alsnog te kunnen aantonen dat ze over artistieke talenten beschikken. De instroom varieert van studenten van kaderberoepsgericht tot en met het havo. Het is daarom belangrijk dat er een goede doorstroom ontstaat, zodat een excellente mbo’er zich in het hbo kunstvakonderwijs verder kan specialiseren. Baarda wil juist dat het mbo zijn sterke kanten inzet, zoals de beroepsbegeleidende leerweg (BBL) waarbinnen studenten in de praktijk leren, zodat er goed ingespeeld kan worden op trends en ontwikkelingen in de arbeidsmarkt.11 Het is natuurlijk wel belangrijk dat er genoeg mbo-studenten interesse hebben in een kunstvakopleiding. Haanstra (lector Kunst- en cultuureducatie aan de Hogeschool voor de Kunsten in Amsterdam)12 (2002) geeft in zijn onderzoek ‘Een kunstencluster voor het mbo’13 een aantal initiatieven weer, zoals het plan Culture Clinics wat later overgaat in het Platform MBO Kunstonderwijs. In zijn onderzoek wordt duidelijk dat er ook bij de studenten meer belangstelling is om een dergelijke opleiding op mbo-niveau te volgen. Belangrijk daarbij is dat de rollen tussen het vmbo, vakscholen, hbo en werkveld duidelijk moeten worden.

9

Baarda, R., & Smets, P. (1999). Max GOOTE Rapport, Meer amusement en cultuur in het bve-segment? Amsterdam: Bureau Grafische Producties. 10

Baarda, R., & Smets, P. (1999). Max GOOTE Rapport, Meer amusement en cultuur in het bve-segment? (pag.8). Amsterdam: Bureau Grafische Producties. 11

Baarda, R., & Smets, P. (1999). Max GOOTE Rapport, Meer amusement en cultuur in het bve-segment? (pag. 47). Amsterdam: Bureau Grafische Producties. 12

http://www.ahk.nl/lectoraten/educatie/folkert-haanstra/

13

Haanstra, F. (2002). Een kunstencluster voor het mbo? Max Goote Rapport: Bureau Grafische Producties

11

De Bussy (adviseur kunst & cultuur) probeert in het rapport ‘Creatieve industries als motor voor kunstonderwijs in het MBO’ (2004)14 deze rollen te duiden. Het universitair onderwijs wordt volgens hem gekenmerkt door beschouwende vakken. Het hbo en mbo kenmerken zich in het algemeen gezien door uitvoerende vakken. Naast het reguliere onderwijs heb je de zogenaamde amateuropleidingen in de kunsteducatie, zoals het leren bespelen van een muziekinstrument. Door te zeggen dat het hbo en mbo uitvoerende vakken bezitten, geeft hij aan dat de grens in de rol van het mbo en hbo lastig te duiden is. Onder de naam “Culture Clinics, een pleidooi voor kunstonderwijs op mbo-niveau”15 presenteert hij in 1999 een plan voor een kunstopleiding op mbo-niveau. Hij wil ervoor zorgen dat vmbo-leerlingen kunnen doorstromen naar een hbo-kunstvakopleiding. Er werd aan de volgende onderdelen binnen de Creative Industries gedacht: 1. Podium: acteurs, muzikanten, dansers, musicalartiesten; 2. Technische ondersteuning: beeld-, licht-, geluidstechnici, ICT-ers; 3. Organisatorische ondersteuning: medewerkers publiciteit, organisatie en coördinatie. Dit plan was een grof raamwerk, waar de mbo-sector invulling aan moest geven. Het plan werd verspreid onder directeuren van onderwijs- en kunstinstellingen en het werkveld. Door middel van ontmoetingen met belanghebbenden werd het plan kritisch besproken. De voorwaarden waaraan een mbo-kunstvakopleiding moest voldoen en het praktijkleren speelden een grote rol tijdens de gesprekken. Het initiatief van De Bussy resulteerde uiteindelijk in het landelijk Platform Mbo Kunstvakonderwijs (mei 2001). In dit plan waren 5 kenniscentra vertegenwoordigd en 18 ROC’s. In de ROC’s werden verschillende pilot-opleidingen gestart. Het platform diende als overkoepelende organisatie en had een sterke positie gekregen. In samenwerking met de kenniscentra binnen het platform ontstonden de eerste kwalificatieprofielen, gericht op de Creative Industries. De kritische noot in het plan kwam vanuit het hbo. Ze dachten dat mbo’ers werden opgeleid voor een markt waarin zij geen schijn van kans hebben. Een markt waarin hbo’ers de overhand hebben.16 Het voordeel van de doorstroom werd niet gezien, terwijl bij de opleiding Art & Design de doorstroom op dit moment tussen de 80-90% is. Het grote voordeel van doorstroom is dat studenten al een portfolio hebben opgebouwd voor het intakegesprek van een hbo-kunstvakopleiding. Voor het mbo was de nieuwe sector Creatieve Industries ook een nieuw marketinginstrument. Zo konden ze zich onderscheiden van andere ROC-instellingen. Voor een ROC-instelling is het vaak gemakkelijk om een nieuwe opleiding op te zetten, omdat de 14

Le Cosquino de Bussy, A. (2004). Creatieve industries als motor voor kunstonderwijs in het MBO. In INTERNOVEER! (H.2). Den Haag: Reed Business Information. 15

Le Cosquino de Bussy, A. (2004). Creatieve industries als motor voor kunstonderwijs in het MBO. In INTERNOVEER! Reed Business Information (H.4): Den Haag. 16

Le Cosquino de Bussy, A. (2004). Creatieve industries als motor voor kunstonderwijs in het MBO. In INTERNOVEER! Reed Business Information (H6): Den Haag.

12

expertise voor het opzetten van een nieuwe opleiding binnen de instelling aanwezig is. In ieder geval was Culture Clinics de eerste aanloop voor het mbo-kunstvakonderwijs.17

2.2 Waar moet een mbo-opleiding aan voldoen? In het onderzoek van Haanstra (2002)18 wordt de vraag gesteld in hoeverre een opleiding vrij is om binnen een kwalificatieprofiel te functioneren. Bij de verbetering van ons curriculum is het belangrijk om aan de eisen van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen te blijven voldoen. In het document Toezichtkader bve 201219 van de inspectie, staan punten waarop een mbo-opleiding op dit moment wordt beoordeeld en hoe de werkwijze is. Bij een onderzoek van de inspectie wordt een opleiding aan de hand van de volgende gebieden beoordeeld: Gebied 1:

Onderwijsproces: - Programma - Leren in de onderwijsinstelling - Begeleiding - Leren in de beroepspraktijk Gebied 2: Examinering en diplomering Gebied 3: Opbrengsten Gebied 4: Kwaliteitsborging Gebied 5: Naleving van wet- en regelgeving20 De opleiding ontvangt twee maanden van te voren een schriftelijke aankondiging. De instelling moet informatie opsturen die de onderwijsinspectie nodig heeft als voorbereiding op het bezoek. Bijvoorbeeld een zelfevaluatie of beoordeling van de kwaliteit van de opleiding. De inspectie analyseert ook externe bronnen, zoals BRON gegevens en uitkomsten van de JOB-monitor. Het BRON is het Basisregister Onderwijs en bevat in- en uitschrijvinggegevens en examen- en diplomagegevens. JOB is de Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs en doet onderzoek naar de studenttevredenheid. In een voorbereidend gesprek wordt er meer informatie verzameld, zoals de kwaliteitswaarborging en de wijze van beoordeling en examinering. Bij het onderzoek ter plaatse worden er schriftelijk materiaal of dossiers bestudeerd. Het onderzoek kan daarnaast bestaan uit observaties, gesprekken met studenten, docenten, coördinatoren, leden van de examencommissie en de manager van de opleiding. De zelfevaluatie van de opleiding is de leidraad in het onderzoek. Wanneer deze goed is onderbouwd, kan het onderzoek door de onderwijsinspectie in beperktere vorm en omvang worden uitgevoerd. Binnen zes weken ontvangt de instelling het beoordelingsrapport en naar aanleiding daarvan kan de consequentie zijn dat de kwaliteit moet worden verbeterd. In 17

Le Cosquino de Bussy, A. (2004). Creatieve industries als motor voor kunstonderwijs in het MBO. In INTERNOVEER! Reed Business Information (H6): Den Haag. 18

Haanstra, F. (2002). Een kunstencluster voor het mbo? Max Goote Rapport, Bureau Grafische Producties.

19

OCW. (2011). Inspectie van het Onderwijs: Toezichtkader bve 2012

20

OCW. (2011). Inspectie van het Onderwijs: Toezichtkader bve 2012 (pag. 25)

13

het toezichtkader van de inspectie komt naar voren dat men onder andere helder wil hebben welk programma de student krijgt en hoe de student leert. De competentieontwikkeling is daarbij erg belangrijk. Als onze opleiding het curriculum transparant kan overleggen aan de inspectie, dan kan de inspectie snel beoordelen of we aan alle kwaliteitseisen voldoen. In het onderstaande schema is de inhoud van het rapport van de inspectie beknopt weergegeven.21

2.3 Begripsbepaling 2.3.1 Curriculum Curriculum is afgeleid van het Latijnse woord currere. Dat wil zeggen ‘lopen’. Binnen dit onderzoek ga ik de ‘loop’ van onze opleiding verbeteren. Het traject van de opleiding zal ik ‘doorlopen’ en kijken welke elementen de opleiding nodig heeft om de kwaliteit te verbeteren en de doorstroom naar het hbo te versoepelen. Een curriculum wordt ook wel een leerplan genoemd. Aan de hand van termen uit het document ‘Leerplan in ontwikkeling’ van het SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling) zal ik mijn idee bij een curriculum proberen te verhelderen.22 Het SLO geeft ook aan dat het verbeteren van het curriculum vaak voortkomt uit de wens om; ‘de kloof tussen dromen, daden en resultaten te verkleinen’. 23

21

OCW. (2011). Inspectie van het Onderwijs: Toezichtkader bve 2012 (pag. 35) Annette Thijs en Jan van den Akker (2009) Leerplan in ontwikkeling, SLO Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, Axis Media-ontwerpers, Enschede 22

23

Annette Thijs en Jan van den Akker (2009) Leerplan in ontwikkeling, SLO Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, Axis Media-ontwerpers, Enschede, pag. 11

14

Een prachtige kreet die de hoofdmoot van dit onderzoek omvat. In bijlage 1 is het curriculum van de opleiding Art & Design ROC Friese Poort toegevoegd. Dat is het curriculum dat ik wil gaan verbeteren. Het SLO onderscheidt 5 verschillende niveaus waarop je een curriculum kunt beschrijven. SUPRA = Landoverstijgend, internationaal MACRO = Systeem, nationaal MESO = School, opleiding MICRO = Groep, docent NANO =Leerling, individu Mijn onderzoek zal zich vooral op het mesoniveau bevinden. Het doen van aanbevelingen op het gebied van de leerinhouden, maar ook op het opleidingsprogramma. Ik betrek het kwalificatiedossier op macroniveau bij het curriculum en de lesinhouden van de vakken op microniveau. Ik ben me er van bewust dat de evaluatie van het curriculum een belangrijk onderdeel is van het onderzoek. Deze evaluatie zal een jaar na invoering plaatsvinden en zal geëvalueerd worden aan de hand van de onderstaande criteria van het SLO.    

Relevantie (voorzien in behoeftes) Consistentie (logisch en samenhangend) Bruikbaarheid (praktisch uitvoerbaar) Effectiviteit (leidt tot de gewenste resultaten)24 2.3.2. Wat is het mbo? Mbo staat voor middelbaar beroepsonderwijs. Studenten binnen het middelbaar beroepsonderwijs zijn afkomstig van het vmbo of zijn vanuit havo 3 of havo 4 ingestroomd. We hebben geen studenten die de havo hebben afgerond. Binnen het middelbaar beroepsonderwijs wordt ook educatie aan volwassenen gegeven. Het mbo geeft deelnemers een theoretische, maar vooral praktische voorbereiding voor beroepen waarbij een beroepsgekwalificeerde opleiding nodig is. Doel van het mbo is ook om deelnemers zelfstandig te laten functioneren in de maatschappij. Meer dan 40% van de bevolking heeft een middelbare beroepsopleiding afgerond. Binnen het mbo is sprake van 4 opleidingsniveaus die aan de hand van de kwalificatiedossiers worden vastgesteld. Binnen een kwalificatiedossier wordt door de zogenaamde kenniscentra als het GOC (Grafisch Opleidings Centrum), de werkprocessen/competenties die deelnemers op een bepaald niveau moeten halen, vastgesteld. Dat gebeurt op: Niveau 1: Opleidingen tot assistent

24

Annette Thijs en Jan van den Akker (2009) Leerplan in ontwikkeling, SLO Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, Axis Media-ontwerpers, Enschede, pag. 43

15

Instroom met basisberoepsgerichte leerweg (BB) Niveau 2: Basisberoepsopleiding, oftewel het behalen van een startkwalificatie Instroom met kaderberoepsgerichte leerweg (KBG) Niveau 3: Vakopleiding (zelfstandige werkzaamheden worden uitgevoerd) Instroom met kaderberoepsgerichte leerweg (KBG), gemengd theoretische leerweg (GT) Niveau 4: Middenkader- en specialistenopleidingen (volledig zelfstandig met brede inzetbaarheid of specialisatie.) Instroom met kaderberoepsgerichte leerweg (KBG), gemengd theoretische leerweg (GT) en theoretische leerweg (TL) Bij een intake van een leerling KBG voor een niveau 4 opleiding, is vaak een aanvullende capaciteitentest vereist. BOL = Beroeps Opleidende Leerweg (dagopleiding) BBL = Beroeps Begeleidende Leerweg (leren-werken)25 2.3.3 Wat is de kwalificatieplicht? De kwalificatieplicht houdt in dat leerlingen onder de 18 jaar die geen havo, vwo of mbo (niveau 2 of hoger) diploma hebben, deze zogenoemde startkwalificatie alsnog moeten halen. De kwalificatieplicht komt na de volledige leerplicht, die loopt tot en met het schooljaar waarin een leerling 16 jaar wordt. Met de kwalificatieplicht wordt de leerplicht verlengd tot de dag dat de jongere een startkwalificatie heeft gehaald of tot de dag dat de jongere 18 jaar wordt. De kwalificatieplicht is een van de maatregelen om schooluitval van jongeren tegen te gaan en de kansen van startende jongeren op de arbeidsmarkt te vergroten. De kwalificatieplicht is geregeld in de Leerplichtwet.26 2.3.4 Kwaliteit/elementen In mijn onderzoeksvraag noem ik de woorden ‘kwaliteit’ en ‘elementen’. Ik wil graag de ‘kwaliteit’ van ons curriculum verbeteren. Een lastig te definiëren term. Met kwaliteit wil ik aangeven dat ons curriculum goede, professionele studenten moet afleveren. Misschien kom ik er wel achter dat we dat al doen, maar het kan ook zijn dat er elementen moeten worden veranderd. Met elementen bedoel ik nieuwe vakken in het algemeen, vakinhouden, maar ook andersoortige elementen die we nog niet in ons curriculum hebben ingebouwd en waarvan uit dit onderzoek mogelijk blijkt dat ze van toegevoegde waarde kunnen zijn.

3. Methodiek 3.1 Verantwoording methodiek 25

http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/middelbaar-beroepsonderwijs/documenten-enpublicaties/kamerstukken/2013/04/25/kamerbrief-over-invoering-meester-en-gezeltitel-inberoepsopleidingen.html Geraadpleegd tussen mei 2012 t/m juni 2012 26

http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/leerplicht/vraag-en-antwoord/wat-is-de-kwalificatieplicht.html Geraadpleegd tussen mei 2012 t/m juni 2012.

16

Voor de beantwoording van mijn onderzoeksvraag ga ik gebruik maken van kwalitatief onderzoek. De methodiek die ik daarvoor ga gebruiken is verwerkt in het onderstaande stappenplan. Door deze methodiek hoop ik een goed antwoord te kunnen krijgen op mijn onderzoeksvraag en deelvragen. Stappenplan Het kwalificatiedossier van Art & Design doornemen en vergelijken met het curriculum van het schooljaar 2012/013; Telefonisch interview met Annet Leeflang (contactpersoon van het kwalificatiedossier Art & Design vanuit het GOC) over de totstandkoming van een kwalificatiedossier en de laatste ontwikkelingen binnen het mbokunstvakonderwijs; Met vier andere Art & Design opleidingen contact opnemen. Docenten interviewen. Inhoud curriculum? Visie, focus? Doorstroom hbo?; Een enquête verspreiden onder oud Art & Design studenten, die op dit moment studeren aan een hbo-kunstvakopleiding. Welke vakken binnen Art & Design hebben ze als nuttig ervaren? En welke vakken niet? Welke vaardigheden missen ze, wat kunnen ze juist goed? Data analyseren en systematisch ordenen aan de hand van schema’s en topics/focuspunten; Vervolgens het integreren van de geanalyseerde en gesystematiseerde data; Aanbeveling schrijven voor de opleiding Art & Design van ROC Friese Poort.

4. Kwalificatiedossier Mediavormgever Art & Design 4.1 Totstandkoming kwalificatiedossier In een telefonisch interview27 op 16 november 2012 met Annet Leeflang, contactpersoon van het kwalificatiedossier Art & Design vanuit het GOC, heb ik gevraagd hoe een kwalificatiedossier tot stand komt. Het GOC is het Grafisch Opleidingscentrum en heeft naast het kenniscentrum Savantis het dossier Mediavormgever onder zijn hoede.28 Een nieuw kwalificatiedossier komt tot stand wanneer er nieuwe signalen vanuit de arbeidsmarkt aanwezig zijn. In een beroepenonderzoek wordt gekeken of er inderdaad een nieuw beroep ontstaat. Men gaat bedrijven en werkzaamheden onderzoeken aan de hand van kwantitatief onderzoek. Het nieuwe beroep gaat naar de SBB (Stichting Bedrijfsleven en Beroepsonderwijs). Daarna wordt er een ingangstoets voor een nieuwe beroepsopleiding ingediend bij de toetsingskamer en die kijkt of er voldoende arbeidsmarktrelevantie is. Vervolgens gaat de nieuwe beroepsopleiding richting de kenniscentra. De kenniscentra bekijken of zo’n opleiding al bestaat en ontwikkelen een nieuw dossier die vervolgens wordt getoetst door middel van twee toetsen: toets A voor het beroepsprofiel en toets B voor de

27

Zie bijlage 3: Gespreksverslag interview Annet Leeflang, inclusief mailverkeer.

28

http://www.goc.nl & http://www.savantis.nl

17

verdere uitwerking van het dossier op kerntaken en werkprocessen/competenties. Wanneer het dossier klaar is wordt deze door de minister van onderwijs vastgesteld.

4.2 Nieuw format Volgens Annet Leeflang komt er binnenkort een nieuw format. Binnen een kwalificatiedossier met meerdere uitstromen komt een basis van kerntaken en werkprocessen. Vanuit een basisjaar kan de student instromen in zijn of haar uitstroomprofiel. Deze uitstroomprofielen zijn verschillend van elkaar. In het voorjaar start er een nieuw beroepenonderzoek. Grafisch en interactief zijn twee profielen die nu erg dicht bij elkaar staan. Dit zou kunnen worden samengevoegd tot één profiel. Een grafisch vormgever werkt in de praktijk ook vaak interactief. Art & Design blijft hoogstwaarschijnlijk in de toekomst een aparte uitstroom. Op de vraag van mij; “Is Art & Design ook een pretopleiding?”, wordt geantwoord: “De pretopleiding waar het ministerie het over heeft is vooral de opleiding Artiest. Art & Design valt daar niet onder”.

4.3 Curriculum binnen kwalificatiedossier? Binnen het kwalificatiedossier bestaat geen vaststaand curriculum met de inhoud van bijvoorbeeld vakken. Het is de verantwoordelijkheid van de school om alle kerntaken met werkprocessen/competenties goed aan te bieden.

4.4 Doorstroom hbo Binnen de klankbordgroep wordt het kwalificatiedossier periodiek geëvalueerd. Binnen die klankbordgroep zijn betrokken docenten en opleidingscoördinatoren vanuit de opleidingen aanwezig. Uit de klankbordgroep kwam naar voren dat de doorstroom naar het hbo binnen Mediavormgever erg hoog is. Op dit moment wordt er in het dossier geen ruimte geboden voor doorstroom. Hoogstwaarschijnlijk komt er een keuzedeel binnen het dossier, zodat scholen ruimte kunnen inbouwen voor de doorstroom. De belangrijkste wijziging voor het komende studiejaar (2013-2014) is dat het werkproces ‘media-uiting’ voortaan ‘creatief product’ gaat heten.

4.5 Huidige ontwikkelingen In april 2013 kwam de klankbordgroep weer bijeen samen met de PMC (Product Markt Combinaties). De PMC vertegenwoordigt de sector namens leden, initieert gezamenlijke projecten ten aanzien van de kwaliteit van opleidingen, organiseert de kennisdeling en is de achterban van de Paritaire Commissie.29 De minister van onderwijs heeft op 21 juni 2012 besloten om de kwalificatiestructuur te herzien. Dat wil de minster gaan doen door opleidingen te bundelen, mbo-niveau 4 breder op te zetten, kennis en vaardigheden duidelijker te beschrijven, minder kwalificaties aan te 29

http://www.mboraad.nl/Asset.aspx?q=5k2QBhsaAbtiSnc5vjCvUMZjz6rr%2fN6kCl4Z2MJlsYzd1tnwiv7sFbgeLnL%2f s5GRxBmBmXvYUTIQBsxE7MPJjdBctXw4fKhSKVu%2bkQB6AhsWqbIS4Kgc4ZyjkehHJLSF

18

bieden en deze transparanter en eenvoudiger te maken. De minister gaat uit van een basisdeel, profieldeel en keuzedeel voor elke opleiding. Het plan is om deze nieuwe kwalificatiestructuur per 2014-2015 in te voeren. In 2013 zal de implementatietoets moeten plaatsvinden. In de klankbordgroep bijeenkomst op 19 april 2013 werden 2 voorstellen gepresenteerd.30 Voorstel 1 In het profieldeel keuze uit 2 profielen met daarbij behorende taken, profieltaken en deeltaken: Mediavormgever; Gamevormgever. Voorstel 2 In het profieldeel keuze uit 2 profielen met daarbij behorende taken, profieltaken en deeltaken: Mediavormgever (grafisch en interactief); Gamevormgever (game, animatie- en audiovisueel). Art & Design werd genoemd als een optie voor het keuzedeel en komt in de voorstellen niet meer terug binnen het profieldeel. Alle feedback vanuit de klankbordgroep wordt meegenomen naar de paritaire commissie, die een besluit gaat nemen over hoe het kwalificatiedossier er uit moet komen te zien. Het plan is om in augustus 2013 te beginnen met de implementatietoets. In hoeverre het voorstel zodanig gaat veranderen dat ook Art & Design een profieldeel wordt, is nog maar de vraag. Wanneer we kijken naar het competentieprofiel van de nieuwe voorstellen, kunnen we onze huidige opleiding daar prima inpassen.

5. Curriculum Art & Design onder de loep 5.1 Inhoud curriculum In het schema in bijlage 1 wordt de opbouw van ons curriculum weergegeven. In het kort is per periode genoemd welke projecten en thema’s aan de orde zijn en welke werkprocessen daarbij passen. De student ziet dit schema voor het eerst in de digitale studiegids, bereikbaar via onze elektronische leeromgeving. Daarnaast krijgt de student elke periode een periodewijzer. In die periodewijzer bevinden zich alle leergebieden (vakken). In het leergebied wordt verder op de inhoud en de werkprocessen ingegaan en is een planning toegevoegd. Een voorbeeld van een leergebied vindt u in bijlage 5.

5.2 Vergelijking met kwalificatiedossier Mediavormgever Art & Design Het kwalificatiedossier van de opleiding Mediavormgever Art & Design valt onder het kwalificatiedossier Mediavormgever, met daarbij behorend de volgende opleidingen. 30

Zie bijlage 4: Voorstel kenniscentra opleiding Mediavormgever.

19

Mediavormgever:  Grafische vormgeving;  Animatie/audiovisuele vormgeving;  Interactieve vormgeving;  Art & Design (crebo 90412). “De mediavormgever art & design maakt werk met een eigen stijl, uniek en origineel. Dat kunnen strips zijn of illustraties maar ook beeldend werk of VJ-producties”31 Al deze opleidingen hebben een eigen crebonummer, waarmee opleidingen zijn geregistreerd in Centraal Register Beroepsopleidingen van het CFI.32 Bij het kopje loopbaanperspectief van de opleiding Mediavormgever in het algemeen wordt genoemd dat doorstroom naar een verwante hbo-opleiding een optie is waar veel gebruik van wordt gemaakt. Ze noemen ook de mogelijkheid tot doorstroom naar hbo-niveau via de arbeidsmarkt. De beroepen waar we aan moeten denken zijn designer, vormgever, ontwerper met specialisaties zoals animatie, interactief, crossmedia enz. In het dossier wordt tevens genoemd dat er een overschot is op de arbeidsmarkt binnen de branche. Men verwacht dat de vraag naar interactieve applicaties zal gaan stijgen en dat we daar onze studenten voor zouden moeten opleiden. In het onderstaande schema heb ik de werkprocessen vergeleken met ons huidige curriculum, inclusief onderdelen die verbeterd zouden kunnen worden.33 In bijlage 6 zijn alle schema’s wat betreft kerntaken en werkprocessen te vinden. Kerntaken + Bijbehorende werkprocessen competenties 1. Ontwerpt de media-uiting 1.1 Beoordeelt K) Vakde opdracht en deskundigheid bespreekt deze toepassen met de M) Analyseren opdrachtgever R) Op de behoeften en verwachtingen van de “klant” richten

Huidig curriculum

Verbeterpunten

Elke periode worden er bij de vakken 2D en 3D opdrachten gegeven. De eerste les begint met een briefing en er wordt een reader met de opdracht uitgedeeld. Studenten kunnen tijdens dit moment de opdracht beoordelen en bespreken. Tevens hebben we

Wellicht zouden we dit werkproces beter kunnen inzetten door het binnenhalen van meer externe opdrachten. We sluiten dan goed aan op de beroepspraktijk.

31

Kwalificatiedossier Mediavormgever Art & Design http://prod.pub.kwalificatiesmbo.nl/Tonen.aspx?did=1346

32

http://triplea.sambo-ict.nl/wiki/index.php/Crebo-nummer Ik richt me in de vergelijking tot ons curriculum op het kwalificatiedossier cohort 2012.

33

20

1.2 Maakt een plan van aanpak

E) Samenwerken en overleggen J) Formuleren en rapporteren Q) Plannen en organiseren

1.3 Maakt een concept

K) Vakdeskundigheid toepassen L) Materialen en middelen inzetten M) Analyseren N) Onderzoeken O) Creëren en innoveren

standaard in jaar 2 een externe opdracht. Voorbeeld is het tijdschrift ‘DADA in Stijl’ (2013)’ in samenwerking met het museum Drachten. In jaar 1 krijgen de studenten een planning in de projectwijzer die wordt gevolgd. In jaar 2 moeten ze binnen 2D en 3D zelf een plan van aanpak maken en verwerken in een werkboek. In dat werkboek formuleren en rapporteren ze het proces. In jaar 2 komen ook meer samenwerkingsopdrachten aan de orde. Tijdens de Beroepspraktijkvorming (BPV) is dit ook een belangrijk werkproces, omdat ze het dan zelfstandig moeten uitvoeren. Dit werkproces is een belangrijk onderdeel bij de praktijkvakken. Studenten presenteren het concept en moeten dat beschrijven in het werkboek. In jaar 1 komen veel materialen aan bod zodat ze die middelen goed weten in te zetten. Ze analyseren de opdracht/doelgroep en gaan verder op onderzoek uit. Door hun vakdeskundigheid in te zetten, kunnen ze creëren en innoveren. Binnen de voorbereiding EXPO en tijdens de EXPO (studenten maken eigen beeldend werk en exposeren dat met hun eigen klas) moeten ze

We zouden dit werkproces nog meer kunnen benutten door studenten handvatten te geven voor het schrijven van een plan van aanpak en dat in jaar 1 al te oefenen. Ze ontwikkelen daardoor zelfstandigheid en leren plannen.

Wellicht zouden we hier in jaar 1 ook meer op moeten hameren. Wel ligt de nadruk in jaar 1 op het verkrijgen van materialenkennis.

21

1.4 Maakt het ontwerp

1.5 Presenteert het concept en/of ontwerp van de mediauiting

E) Samenwerken en overleggen K) Vakdeskundigheid toepassen L) Materialen en middelen inzetten S) Kwaliteit leveren T) Instructies en procedures opvolgen

E) Samenwerken en overleggen H) Overtuigen en beïnvloeden I) Presenteren K) Vakdeskundigheid toepassen L) Materialen en middelen inzetten V) Met druk en tegenslag omgaan

een COPP schrijven (Concept, Onderbouwing, Planning en Presentatie). Studenten maken bij alle praktijkopdrachten die ze moeten doen een ontwerp, waarbij de competenties E, K en L, S en T ook weer aanbod komen. Ze volgen de instructies op volgens de reader en moeten kwaliteit leveren om tot een voldoende beoordeling te komen. Dit ontwerp beschrijven ze in een procesverslag in het werkboek. Deze competentie komt steeds aan de orde. Voor alle studenten is dit een individueel traject en de begeleiding hebben we daar ook op afgestemd door iedereen ook individueel tijdens de lessen proberen te begeleiden. Bij alle praktijkvakken moeten studenten hun product presenteren. Dat kan een concept zijn, een ontwerp of het eindresultaat. Studenten leren bij Nederlands presenteren en ook bij de praktijkvakken besteden we daar aandacht aan. De studenten moeten de klas en de docenten overtuigen van hun concept. Er worden dan tips en tops genoemd, zodat er geleerd wordt om met druk en tegenslag om te gaan.

Behoeft geen verbetering.

Ik denk dat het goed is als we de studenten een workshop ‘presenteren’ laten doen. Buiten de context van school, zodat de studenten ook leren om gebruik te maken van hun eigen professionaliteit.

22

Kerntaken + Bijbehorende werkprocessen competenties 2. Realiseert de media-uiting 2.1 Bereidt de B) Aansturen realisatie voor K) Vakdeskundigheid toepassen L) Materialen en middelen inzetten T) Instructies en procedures opvolgen

2.2 Begeleidt de uitbesteding aan derden

B) Aansturen Q) Plannen en organiseren S) Kwaliteit leveren

2.3 Maakt de media-uiting

K) Vakdeskundigheid toepassen L) Materialen en middelen inzetten R) Op de behoeften en verwachtingen

Huidig curriculum

Verbeterpunten

Dit werkproces komt vooral aan de orde bij het vak realisatie (REA), waarbij studenten kennis maken met Adobe Photoshop, InDesign en Illustrator. Ze bereiden de realisatie voor door alle materialen en middelen te verzamelen en daarna de realisatie te maken. Dit werkproces is binnen A&D een lastige. Het komt aan de orde wanneer studenten hun portfolio uitbesteden aan de drukker of samenwerken aan een opdracht waarbij ze elkaar moeten aansturen en gezamenlijk een goede planning moeten maken om kwaliteit te kunnen leveren. Bij het vak REA krijgen ze elke keer een praktijkopdracht. Dat kan variëren tot een boekje, visitekaartje of bij 2D het ontwerpen van een huisstijl. Ze maken dan gebruik van alle competenties die bij

Meer praktische opdrachten bij het vak REA, zodat er meer wordt aangesloten op de beroepspraktijk.

Dit werkproces zouden we nog beter kunnen inzetten door externe opdrachtgevers hierbij te betrekken. Onze studenten kunnen dan de uitbesteding begeleiden naar drukkers en er wordt kennis gemaakt met het gehele werkproces van de media-uiting.

Studenten zouden meer media-uitingen moeten maken. Misschien kan dat in relatie met de praktijkvakken. Dat er bijvoorbeeld een reclameposter gemaakt moet worden bij een product, of bij het maken 23

van de “klant” richten S) Kwaliteit leveren I) Presenteren K) Vakdeskundigheid toepassen

dit werkproces horen. Dit vak heeft wel een ondergeschikte rol aan 2D en 3D. Bij het opleveren van bijna alle producten is een presentatie gekoppeld. De mediauitingen zetten ze vaak op een USB-stick in verschillende bestandsformaten. Daarnaast leveren ze de media-uiting geprint op.

van houten speelgoed een brochure met spelinstructies.

S) Kwaliteit leveren T) Instructies en procedures opvolgen

Dit werkproces komt voornamelijk aan de orde tijdens de BPV. Studenten moeten opdrachten archiveren aan de hand van de procedures van het stagebedrijf. Bij het vak REA archiveren ze alle lessen, evenals alle foto’s van werkstukken voor het portfolio.

Hier zouden we onze studenten meer bewust van moeten maken, bijvoorbeeld door het aanbieden van een gastles, of het beoordelen van het eigen archief.

Kerntaken + Bijbehorende werkprocessen competenties 3. Ondernemerstaken34 3.1 Maakt een J) Formuleren plan voor het en rapporteren starten van een N) Onderzoeken eigen bedrijf X) Ondernemend en commercieel handelend

Huidig curriculum

Verbeterpunten

Bij het vak financieel in jaar 2 en 3 moeten studenten een plan maken voor het starten van een eigen bedrijf.

3.2 Promoot zijn werk

Dit werkproces komt aan de orde wanneer

Meer richten op marketing/crowdfunding, zodat we meegaan in de ontwikkeling van trends. Studenten kunnen bijvoorbeeld een webshop oprichten om hun eigen producten/diensten te verkopen. Het promoten van het werk eerder in het

2.4 Levert de media-uiting op

2.5 Houdt het archief bij

G) Relaties bouwen en

Alle bestanden drukklaar leveren, zodat de studenten weten hoe een media-uiting moet worden opgeleverd.

34

Deze kerntaak noem ik hier wel voor het volledige beeld van het kwalificatiedossier. Kerntaak 3 richt zich op de arbeidsmarkt en is daarom niet meegenomen in de enquêtes.

24

3.3 Regelt financieel administratieve zaken

netwerken I) Presenteren

studenten hun portfolio gaan maken en wanneer ze hun eigen beeldend werk promoten op de eindexpositie die ze met de klas organiseren.

J) Formuleren en rapporteren T) Instructies en procedures opvolgen Y) Bedrijfsmatig handelen

De financieel administratieve zaken zitten verwerkt binnen het ondernemersplan, maar ook binnen het interieurplan bij het vak 3D. Studenten kunnen de financiën in kaart brengen aan de hand van een offerte.

curriculum aan de orde laten komen, door bijvoorbeeld een miniexpositie te organiseren aan het einde van jaar 1, zodat ze zich daar in kunnen verbeteren tijdens de opleiding. Hier wordt niet veel aandacht aan besteed. Om de bewustwording te vergroten is het een idee om bij 2D en 3D ook een prijsopgave te laten maken van wat het ze heeft gekost.

5.3 Focus In de vergelijking met het curriculum ten opzichte van het kwalificatiedossier, valt op dat we veel aandacht besteden aan kerntaak 1, waarbij het concept en ontwerp van een creatief product centraal staat. Dit is eigenlijk het stukje ‘Art’ van de opleiding Art & Design. Kerntaak 2 wordt wel behandeld, maar daar ligt niet de focus. In relatie tot de doorstroom is deze kerntaak ook minder van belang, omdat deze zich specifiek richt op de media-uiting. Dit is het digitale aspect waar onze studenten meestal niet voor kiezen. Ze kiezen bewust voor Art & Design om minder met het digitale aspect bezig te zijn. Kerntaak 3 toetsen we binnen de eindexpositie en het ondernemersplan, wat zich vooral in jaar 2 en 3 afspeelt. In jaar 1 komt alleen de financiële kant aan de orde bij het interieurplan. Onze focus ligt duidelijk bij de ‘Art’ kant. Het autonome gedeelte, waarbij het concept en ontwerp belangrijk wordt gevonden. In relatie met doorstroom naar de kunstacademie, speelt het autonome juist een belangrijke rol.

6. Vergelijking curricula van andere mbo-scholen 6.1 Bezochte scholen Bij deze vergelijking van het curriculum focus ik me op andere Art & Designopleidingen buiten ons concurrentiegebied. Wanneer ik informatie zou opvragen van concurrerende 25

opleidingen in Noord-Nederland, is de kans aanwezig dat ik niet volledig objectieve informatie krijg. Dit zou mijn onderzoek niet ten goede komen, omdat ik dan geen betrouwbare vergelijking kan maken. Dit zijn de scholen die een Art & Design opleiding aanbieden35:  Amersfoort – ROC Midden Nederland - Creative College;  Amsterdam – ROC van Amsterdam;  Arnhem – Rijn IJssel;  Den Bosch – Koning Willem I College;  Groningen – Alfa-college;  Groningen – Noorderpoort;  Roermond – Gilde opleidingen;  Rotterdam – Albeda college (Hofplein Rotterdam – MBO Theaterschool);  Rotterdam – Grafisch Lyceum Rotterdam;  Zwolle – Deltion College. De opleidingen in Zwolle en Groningen vallen af omdat deze in het concurrentiegebied liggen. Den Bosch en Roermond heb ik benaderd, maar ik heb geen reactie gekregen op mijn verzoek om langs te komen. Aangezien dit qua reisafstand ver is, heb ik de keuze gemaakt deze scholen niet nogmaals te benaderen. De overige opleidingen heb ik telefonisch benaderd. Veel scholen gaven als reactie dat ze mijn verzoek via de mail wilden ontvangen. Daarom heb ik daarna de scholen nog een keer via de mail benaderd, met de doelstellingen van mijn onderzoek.36 De MBO Theaterschool van Hofplein Rotterdam concentreert zich alleen op theatervormgeving binnen Art & Design. Dit is een opvallend gegeven, maar niet relevant ten aanzien van mijn onderzoek. Vier scholen wilden graag aan mijn onderzoek meewerken en daar ben ik op bezoek geweest voor een interview:    

Amersfoort – ROC Midden Nederland - Creative College Amsterdam – ROC van Amsterdam Arnhem – Rijn IJssel Rotterdam – Grafisch Lyceum Rotterdam

35

http://www.roc.nl/default.php?fr=details&id=4110

36

Zie bijlage 7: Mailverkeer scholen, inclusief aandachtspuntenlijstje voor interview.

26

6.2 Topics/focuspunten De uitkomsten van de interviews heb ik in een schema gezet en deze gecodeerd aan de hand van topics.37 De topics die uit de interviews naar voren zijn gekomen:  Visie/focus Dit topic heb ik gekozen omdat het tevens een onderdeel is van de deelvraag. Waar ligt de focus bij een andere Art & Design opleiding?  Doorstroom hbo/arbeidsmarkt Dit komt naar voren in mijn onderzoeksvraag en is daarom een belangrijk topic voor vergelijking.  Praktijk versus theorie Dit betreft de relatie met de doorstroom. Veelal hebben studenten moeite met de theorie op het hbo. Het is daarom belangrijk om te weten hoe de verhouding praktijk versus theorie is bij andere opleidingen en of dat een relatie heeft met de doorstroom naar het hbo.  BPV (werkprocessen) De BPV is een belangrijk onderdeel binnen alle curricula van mboopleidingen. Hoe gaat men om met de werkprocessen?  Kerntaakexamens De kerntaakexamens zijn een belangrijk onderdeel om de kwaliteit te meten van een opleiding. Deze moeten op niveau zijn. Alle punten die genoemd zijn tijdens de gesprekken heb ik aan de hand van de topics geordend in een schema te vinden op de volgende pagina.

37

Zie bijlage 8: Coderen van interviews.

27

6.3 Vergelijking curricula De vermeldingen van de scholen zijn in deze vergelijking willekeurig geplaatst en komen niet overeen met de volgorde van de genoemde scholen in hoofdstuk 6.1.

Topics

Scholen

Opvallende punten

Overeenkomsten Art & Design ROC Friese Poort

Visie/focus

De onderwijskundige visie van school A is gericht op de studenten. Goede begeleiding is belangrijk. De opleiding moet een ‘eigen plek’ voor de studenten creëren. De student moet weten wat hij daar doet. Omgangsregels kunnen daardoor makkelijker worden aangeleerd en gehandhaafd. Het gaat om een brede ontwikkeling van de studenten. Het creëren van een veilig gevoel is belangrijk om tot creativiteit te komen. Vooral conceptueel gericht, waarbij ‘grafisch’ in verschillende media-uitingen een grote rol speelt. In het grote gebouw zijn de verschillende opleidingen onderverdeeld. Elke specialisatie heeft zijn eigen ruimtes, waardoor de studenten in een kleine omgeving zich thuis kunnen voelen en geen last hebben van het grote gebouw. In de nieuwe aanbouw zal daar ook rekening mee worden gehouden. Lessen zijn toegespitst op wat de student daar komt doen.

Binnen de opleidingen worden er op verschillende elementen gefocust. A. Gericht op het concept en het kunstenaarschap binnen de grafische media-uitingen. B. Minder computers en meer kwasten en klei, maar wel gericht op de beroepspraktijk. C. Aanleren van kennis en vaardigheden die nodig zijn om te kunnen werken in de beroepspraktijk. Actief en praktijkgericht, verantwoordelijk voor eigen opleiding en toekomst. D. Studenten breed willen opleiden. Ruimte in het curriculum voor doorstroom & beroepspraktijk.

Binnen Art & Design vinden we het belangrijk dat studenten breed worden opgeleid. Ook de kreet ‘Minder computers en meer kwasten en klei’ is op ons van toepassing. Onze studenten kiezen op dat gebied bewust voor ons en niet voor de opleiding Mediavormgever.

Het motto van school B is: ‘Minder computers en meer kwasten en klei’. Accent op beeldende kwaliteiten. Focus op

28

het driedimensionale, het kunstzinnige vlak en de algemene kunstbeschouwing. Aan het einde van de opleiding moet de student het beroep kunnen uitoefenen en als goede burger functioneren in de Nederlandse samenleving. De onderwijsonderdelen zijn hierop gericht. De eisen uit het kwalificatiedossier spelen een grote rol. School C vindt in het algemeen; ruimte en respect voor alle levensbeschouwingen en culturen in de samenleving. Actief en praktijkgericht leren, verantwoordelijk zijn voor eigen opleiding en toekomst. Belangrijk is het aanleren van kennis en vaardigheden die nodig zijn om te kunnen werken in de beroepspraktijk. De student leert samenwerken, afspraken maken en presenteren. Het curriculum is afgestemd op de beroepspraktijk. School D wil veel aanbieden in 4 jaar. In de projecten komen alle werkprocessen aan de orde. Het wordt belangrijk gevonden dat studenten breed worden opgeleid en overal aan hebben gesnuffeld. Belangrijk is dat studenten het ontwerpproces doorlopen door van alles aan te bieden. Studenten kunnen daardoor zelf goed kiezen welke richting ze op willen gaan; werk of hbo. Doorstroom hbo/arbeidsm arkt

School A heeft een doorstroom van 90% naar het hbo. 1 of 2 studenten per klas kiezen een totaal andere richting en de rest gaat als freelancer aan de slag.

Opvallend zijn de verschillende doorstroompercentages van de scholen. De percentages verschillen

Overeenkomst is de focus op de doorstroom naar het hbo. Ons doorstroomcijfer is 80-90%. We

29

Bij school B ligt dat anders. De doorstroom naar het hbo is 45%. Richting: Kunstacademie, Vormgeving, Media, Communicatie, Docent Beeldende Vorming. Halfway expositie: bij deze publieke expositie trainen de studenten hun eigen autonoom werk. Dat zorgt voor de ontwikkeling van de competenties wat betreft het kunstenaarschap. Actief en praktijkgericht leren, verantwoordelijk zijn voor eigen opleiding en toekomst. Dat vindt school C belangrijk. Het aanleren van kennis en vaardigheden die nodig zijn om te kunnen werken in de beroepspraktijk. De student leert samenwerken, afspraken maken en presenteren. Het curriculum is afgestemd op de beroepspraktijk. Doorstroom hbo nog niet bekend. Belangrijk is dat studenten het ontwerpproces doorlopen door van alles aan te bieden. Studenten kunnen daardoor zelf goed kiezen welke richting ze op willen gaan, werk of hbo.

van 90% tot 45%. In hoofdstuk 6.2 ga ik in op de koppeling van het doorstroompercentage met het curriculum.

organiseren een eindexpositie waarbinnen het eigen beeldend werk centraal staat en niet zozeer het eigen bedrijf wat daar mee gemoeid is. Onbewust besteden we eigenlijk veel aandacht aan de doorstroom, omdat we studenten sturen om door te studeren. Dat doen we in de begeleiding en we proberen veel aandacht te besteden aan de theorie. Vooral bij kunstbeschouwen, maar ook bij de praktijkvakken.

Het doorstroompercentage van school D is 70-80%. Binnen het vak werkveldoriëntatie wordt aandacht besteed aan de doorstroom. Wat voor werk kun je doen, wil je gaan doen? Mensen uit het werkveld worden uitgenodigd. Open dagen; “waar ga je kijken?” Voorheen was er een blok met een kunstacademie. Studenten gingen daar projectmatig aan de slag met middelen wat op school niet haalbaar is, zoals

30

zeefdruk/etsen. De beoordeling werd ook door docenten van de kunstacademie verzorgd. Studenten krijgen dan een goed beeld van het hbo. Praktijk versus theorie

Naast de praktijkvakken krijgen de studenten van school A ook kunstgeschiedenis, maar de meeste theorie gaat hand in hand met de praktijkvakken. Studenten moeten hun eigen visie op het thema kunnen verantwoorden. Er worden ook excursies aangeboden. Barcelona > gericht op het hele tweede studiejaar. Daarnaast kunnen studenten kiezen uit tripjes naar bijvoorbeeld een museum.

Bij alle opleidingen wordt kunstgeschiedenis/kunstbeschouwin g aangeboden. De overige theorie wordt wel gegeven, maar gebeurt binnen de praktijklessen. Theorie gaat hand in hand met de praktijk. Opvallend is dat bij één opleiding ook aandacht wordt besteed aan de School B heeft de focus op het driedimensionale, het kunstfilosofie. Dat vak wordt ook kunstzinnige vlak en de algemene kunstbeschouwing. Kunst- gegeven binnen het hbo en zou de en cultuurgeschiedenis valt onder LB (Loopbaan Burgerschap doorstroom kunnen versoepelen. De in totaal 7 lesuren per week). Elke twee weken naar een studenten hebben dan een gedegen museum. Voorbereiding voor het bezoek wordt gedaan bij basis binnen het mbo meegekregen het vak Kunstoriëntatie. Naast deze museabezoeken in wat Nederland zijn er ook buitenlandse excursies georganiseerd betreft de theorie. naar Düsseldorf (masterclasses), Londen en Parijs. Dit jaar voor het eerst naar Berlijn. Lesvormen vooral praktijkgericht, Daarnaast gaan alle opleidingen ook a.h.v. een themaopdracht. Theorie vooral binnen kunst- en op excursie, waarbij één opleiding cultuurgeschiedenis. zelfs elke twee weken musea bezoekt. Bij het vak kunstoriëntatie Actief en praktijkgericht leren staat bij school C centraal. wordt aandacht besteed aan de Verantwoordelijk zijn voor eigen opleiding en toekomst. voorbereiding van die bezoeken. Belangrijk is het aanleren van kennis en vaardigheden die

Bij ons is er een apart vak kunstbeschouwen, waarbij we de nadruk leggen op de basis van de kunstgeschiedenis. Ook behandelen we theorie binnen de praktijkvakken. Het vak filosofie zou voor ons een soort keuzemodule kunnen worden voor de student die wil doorstuderen aan een kunstvakopleiding. Ze krijgen dan een goede basis voor de doorstroom naar het hbo. Wellicht zou dat kunnen in jaar drie, waarbij we de schoonheid van de kunsten kunnen behandelen. Ze leren dan weer even te leren, iets wat ze in de enquête aangeven te missen.

31

nodig zijn om te kunnen werken in de beroepspraktijk (werkplekleren). De student leert samenwerken, afspraken maken en presenteren. Het curriculum is afgestemd op de beroepspraktijk. Studenten gaan wel zo nu en dan naar een museum. School D werkt praktijkgericht aan de hand van een thema. Theorie sluit aan bij de thema’s. Daarnaast kunstgeschiedenis en kunstfilosofie. In het derde jaar staat er een internationale excursie gepland. De andere jaren gaan de studenten naar musea in Nederland. BPV (werkprocess en)

School A werkt met themamodules (4 uur per week). Binnen de themamodules worden de werkprocessen elke periode getoetst. De werkprocessen die getoetst worden staan vast. Alle werkprocessen komen in dat jaar twee keer aan bod, zodat er een natuurlijke herkansing ontstaat. Het niveau wordt elke periode verhoogd. De studenten werken in groepen en de opdracht wordt gegeven van briefing – drukker – tot de eindpresentatie. Studenten ervaren het hele traject van de media-uiting. Jaar drie bestaat naast de hoofdvakken ook uit een themamodule. Deze is individueel en loopt tot aan de kerst. Het maken van een plan van aanpak is daarbij een belangrijk onderdeel. Aan het einde van dit project moeten studenten kunnen aantonen dat ze kerntaak 1 en 2 voldoende beheersen. De tweede helft van jaar drie en de eerste helft van jaar vier t/m de Kerst is

Bij school A wordt veel aandacht besteed aan de werkprocessen. Deze worden binnen de themamodules elke periode getoetst en het niveau wordt elke periode verhoogd. In de BPV wordt er aan gewerkt en in de laatste drie weken van de opleidingen worden de werkprocessen getoetst door examenopdrachten die de student ter plekke moet maken. Ook de externe projecten dragen daaraan bij. School B biedt elke periode een

Wij betrekken de werkprocessen wel binnen onze vakinhouden, maar beoordelen die pas binnen de BPV en de EXPO, wat meteen al op examenniveau is. Door het werken voor een leerbedrijf met externe opdrachten, kunnen we de werkprocessen toetsen. Dat zou dan in de projecturen kunnen met een apart beoordelingsformulier. Dan kunnen we de werkprocessen op verschillende niveaus toetsen.

32

stage. De studenten kiezen hiervoor 2 verschillende bedrijven. De bedrijven variëren van reclamebureaus, musea, instellingen, werkplaatsen, dagverblijven, onderwijsinstellingen, assistenten van kunstenaars enz. Zolang de werkprocessen maar kunnen worden behaald. Dat kan vaak zolang er maar een vormgeveraspect is er voldoende begeleiding kan worden gegarandeerd. Het stagebureau coördineert de BPV en doet ook de bezoeken. Soms gaat er een vakdocent mee op bezoek. Externe projecten worden door het projectbureau binnengehaald en gecoördineerd. School B biedt elke periode een overstijgende opdracht aan, waarbinnen de werkprocessen en competenties kunnen worden behaald. Leerjaar twee: laatste halfjaar; 16 weken, 24 uren per week (totaal: 75 uren via ontwerpbureau en 250 uren stage of 325 uren eigen stage). Leerjaar drie: eerste halfjaar, 16 weken, 24 uren per week (totaal: 400 uren eigen stage) Leerjaar drie: laatste halfjaar (150 uren via ontwerpbureau (Proeve van Bekwaamheid). Integrale projecten: Studenten werken aan opdrachten voor het eigen ontwerpbureau, die functioneert als een bemiddelend leerbedrijf. Opdrachten worden semicommercieel uitgevoerd. Hiervoor zijn werkplaatsuren ingeroosterd en de uren tellen mee als BPV. School C biedt elk jaar 20 weken BPV aan.

overstijgende opdracht aan, waarbinnen de werkprocessen en competenties kunnen worden behaald. Daarnaast zijn er BPV perioden, waarbinnen gewerkt wordt aan de werkprocessen. Studenten werken aan opdrachten binnen het eigen ontwerpbureau, wat functioneert als een bemiddelend leerbedrijf. Studenten krijgen hiervoor werkplaatsuren, die tellen als BPV.

We kunnen studenten dan verplichten om in jaar twee, twee keer de werkprocessen langs te gaan. Ze zijn dan goed voorbereid voor de BPV. Het schrijven van een POP, die ze voor de BPV moeten schrijven, is dan ook makkelijker.

Bij de andere opleiding, school C, zit elk jaar een BPV periode van 20 weken. Externe opdrachten vullen het bewijsportfolio en worden ingezet als werkveldpunten. Deze punten, oftewel uren, tellen mee bij de BPVuren. Bij school D worden de werkprocessen binnen de projecten behandeld. De BPV is verdeeld over twee periodes en daarnaast zijn er 200 uren geroosterd voor individuele

33

Buitenschoolse opdrachten zijn opgenomen in het curriculum. Studenten kunnen deze opdrachten inbrengen, of krijgen opdrachten toegewezen. Begeleiding wordt vanuit school geregeld. Dat wordt ook wel werkplekleren genoemd. Deze opdrachten vullen het bewijsportfolio. Voor deze opdrachten verdien je werkveldpunten. In jaar 4 is het een onderdeel van het Ondernemend Leren. In de projecten van school D komen alle werkprocessen aan de orde. De BPV bevindt zich in het laatste half jaar van jaar 2 en het eerste half jaar van jaar 4. In jaar 3 zijn er 200 uur geroosterd voor individuele externe projecten van 200 uren.

Kerntaakexa mens

De examinering vindt bij school A plaats in de laatste 3 weken. Studenten krijgen in dagdelen opdrachten en moeten deze ter plekke maken. Op die manier worden alle werkprocessen getoetst. Vooraf aan deze periode krijgen studenten proefexamens, zodat ze alvast leren hoe ze met de procedure om moeten gaan. Het examenjaar staat in het teken van de Proeve van Bekwaamheid. Studenten van school B werken aan een ondernemingsplan, het maken van een persoonlijke collectie voor de eindexpositie en leggen verantwoording af in een examendossier met eindgesprek. Naast de eindexpositie werken de studenten aan een externe opdracht voor een externe klant (laatste halfjaar).

projecten. Opvallend is dat alle scholen de werkprocessen toetsen door individuele externe opdrachten, of door een intern leerbedrijf. Studenten leren hierdoor het gehele werkproces van de media-uiting en krijgen hiervoor werkplaatsuren (BPV-uren).

De examinering is bij alle opleidingen anders geregeld. Aan de hand van een externe opdracht, eindexpositie, of opdrachten. Het wordt bij 2 opleidingen de Proeve van Bekwaamheid genoemd. De Proeve is ook wel het examen van de kerntaken. Het geeft aan of de student bekwaam is voor het beroep.

Tussen onze opleiding en de vier onderzochte opleidingen is een overeenkomst dat opleidingen hun studenten laten exposeren. K.1 en 2 examineren we in de BPV en niet meer op school. K.3 examineren we aan de hand van een ondernemersplan, maar ook het promoten van het eigen werk tijdens de EXPO.

34

Bij school C worden de studenten in jaar vier geëxamineerd. Zij werken aan een aantal onderdelen:  Proeve van Bekwaamheid – een eigen examenproject  Panelgesprek – afsluitende presentatie voor panel  Toets ondernemingsvaardigheden. Een examenopdracht bij school D is bijvoorbeeld het maken van een beeldend object voor de entree van een hotel. De studenten zijn vrij in het ontwerp, maar moeten ambachtelijke met digitale middelen combineren (K.1 en K.2). K.3 staat in het teken van het beginnen van je eigen ‘zaak’.

35

6.4 Koppeling doorstroom en curriculum Bij de opleiding met een hoge doorstroom (90%), is het curriculum ook gericht op de doorstroom (school A). Er is niet een bepaald programma bedacht om de doorstroom te versoepelen, maar het curriculum besteed er wel aandacht aan. Zo is er aandacht voor het kunstenaarschap, door middel van het stimuleren van de visieontwikkeling van de student en ligt de nadruk op het concept. Tevens is er een hoofdvak ‘Autonoom’. Er wordt wel aandacht besteed aan de werkprocessen, door themamodules aan te bieden waarbij het hele traject van de media-uiting wordt doorlopen. Het is opvallend dat er niet veel tijd wordt besteed aan de ondernemersvaardigheden (K3). Dat zou een rol kunnen spelen in de hoge doorstroom. Wellicht komt deze hoge doorstroom, omdat studenten die kiezen voor Art &Design dat ook bewust doen. Na een basisjaar met selectieprocedure, komen de studenten bij de opleiding terecht en weten ook bewust dat ze kiezen voor een opleiding waarbij de nadruk ligt op het concept en de doorstroom naar een hbo-kunstvakopleiding. Bij de opleiding met 45% doorstroom naar het hbo (school B), ligt juist de focus op de aansluiting met de arbeidsmarkt. In het interview zeggen ze: “Aan het einde van de opleiding moet de student het beroep kunnen uitoefenen en als goede burger functioneren in de Nederlandse samenleving. De onderwijsonderdelen zijn hierop gericht. De eisen uit het kwalificatiedossier spelen een grote rol.” Er zijn dan ook veel uren ingezet voor het eigen ontwerpbureau. Studenten zien dan ook de mogelijkheid van de arbeidsmarkt. Ook worden er elke twee weken bezoeken aan musea gebracht, waarbij ook weer aandacht is voor het kunstenaarschap. Bij school C is de doorstroom nog niet bekend. Ze zijn daar pas sinds september 2012 van start gegaan. De opleiding van waar de doorstroom 70-80% is (school D), wordt aan beide mogelijkheden (hbo versus arbeidsmarkt) aandacht besteed. Er is een apart vak ‘werkveldoriëntatie’ waarbinnen gastlessen worden gegeven door mensen uit het werkveld, maar er wordt ook aandacht besteed aan de doorstroom naar het hbo. Bij welke opleiding ga je kijken en waarom? Voordelen en nadelen worden binnen dit vak aan de kaak gesteld. Studenten doorlopen tijdens de opleiding het gehele ontwerpproces en kunnen daardoor zelf goed kiezen of ze willen werken of doorstuderen. Er wordt gewerkt aan eigen beeldend werk binnen het examen, maar ook het beginnen van je eigen ‘zaak’ speelt een rol. Je ziet in deze vergelijking een grote koppeling in de doorstroompercentages en het curriculum van de opleiding. Hieruit kan ik opmaken dat het curriculum een grote rol speelt in hoeverre studenten gaan doorstuderen aan een hbo-kunstvakopleiding.

7. Resultaten enquête gediplomeerden wat betreft doorstroom naar hbo 7.1 Inleiding 36

Vanwege onze hoge doorstroom naar hbo-kunstvakopleidingen is het belangrijk dat we beter gaan aansluiten bij het hbo-kunstvakonderwijs. Het doel van deze enquête is om te achterhalen aan welke elementen in het curriculum oud-studenten van Art & Design wat aan hebben gehad tijdens hun vervolgopleiding en aan welke niet. Er zijn 28 enquêtes verstuurd, waarvan ik 7 heb teruggekregen.38 Één enquête laat ik buiten beschouwing, omdat deze te laat is teruggezonden. In de uitkomsten van deze enquête ben ik me door de lage respons bewust dat ik geen harde conclusies kan trekken. Door de open vragen en tijd die ik aan de studenten heb gegeven, heb ik de kans vergroot om uitgebreide antwoorden te krijgen. De volledige antwoorden van de studenten zijn te vinden in bijlage 9. De resultaten van de enquête behandel ik per vraag en probeer ik meteen te koppelen aan de opleiding. Dat doe ik door een verklaring te noemen ten aanzien van de resultaten, of door een suggestie te doen voor een verbetering van de opleiding. Oftewel, ik koppel de resultaten meteen aan de opleiding.

7.2 Resultaten enquête 1. In welk jaar ben je afgestudeerd bij Art & Design? Conclusie: Driemaal cohort 2008 en driemaal cohort 2009. De opleiding is in 2008 begonnen. De helft van de uitslagen zal gebaseerd zijn op een nog niet bijgesteld curriculum, omdat onze opleiding in 2008 is gestart. 2. Welke opleiding volg je op dit moment? Conclusie: Onze studenten blijven binnen hetzelfde vakgebied, maar kiezen net een andere specialisatie, zoals Theatervormgeving, Vormgever Ruimtelijk Ontwerp: Interieurarchitectuur, Docent Beeldende Kunst & Vormgeving of de opleiding Communicatie. Wellicht heeft dat te maken met onze brede basis waarbinnen alle gebieden een keer aan bod komen. Studenten krijgen dan inzicht in wat ze wel/niet leuk vinden om te doen. 3. Waarom wilde je doorstuderen aan een hbo-instelling? a. Verder ontwikkelen binnen het vakgebied b. Andere richting c. Geen werk te vinden d. Anders, namelijk:

38

Zie bijlage 9: Uitkomst enquêtes doorstroom naar hbo.

37

Conclusie: 67% wil zich verder ontwikkelen binnen het vakgebied en 33% zegt dat ze een andere richting op willen. Ze blijven wel binnen het vakgebied, maar kiezen een andere specialisatie. Zie ook vraag 2. Als reden voor de doorstroom wordt genoemd dat je met een mbo niet verder komt. De student bedoelt hiermee dat als je een hbo-opleiding volgt, je meer kansen op de arbeidsmarkt hebt. 4. Klopt het beeld wat je had van het hbo? Waarom wel, waarom niet? a. Ja, omdat: b. Nee, omdat:

Conclusie: 67% zegt dat het beeld wat ze hadden van het hbo ook klopt met de werkelijkheid. Ze hadden verwacht dat het veel zelfstandiger en complexer ten opzichte van opdrachten/theorie zou zijn en dit bleek ook het geval te zijn. Voor de overige 33% is dat nog pittiger dan verwacht, waardoor hun verwachting niet overeenkwam met de werkelijkheid.

5. Hoe heb je de doorstroom van mbo naar hbo ervaren? a. Moeizaam b. Soepel c. Anders, namelijk:

38

Conclusie: 50% heeft de doorstroom als soepel ervaren, 15% makkelijk en 33% moeilijk. Bij anders wordt er gezegd dat A&D praktijkgericht is en het hbo meer theoretisch. Daardoor wordt de doorstroom als moeilijk ervaren. Bij A&D zouden we dieper op de theorie in moeten gaan om de doorstroom te versoepelen. Ook wordt A&D ten opzichte van het hbo als een vakantie ervaren. Een teken dat we ons programma zouden kunnen intensiveren. 6. Hoe ervaar je de studielast van je huidige opleiding? a. Moeilijk b. Makkelijk c. Vergelijkbaar met mbo d. Anders, namelijk:

Conclusie: De studielast van het hbo wordt door meer dan de helft (57%) als hoogervaren. Het praktische gedeelte wordt door iedereen als makkelijk ervaren, maar de theorie is moeilijk. In jaar 3 bieden we geen theorie aan, waardoor de overgang als pittig wordt ervaren. 7. Kun je per kunstvak van de opleiding Art & Design aangeven met een schaal van 1 t/m 10 hoeveel je er tijdens je huidige opleiding profijt van hebt gehad? Met een 10 heb je er erg veel aan gehad en met een 1 helemaal niet. Geef het aan met een x.

39

Conclusie: Kunstbeschouwen werd in cohort 2008 anders aangeboden dan in cohort 2009.In 2008 stonden de kunstenaars die behandeld werden in relatie tot de vakken 2D en 3D. Er werd geen overzicht van kunststromingen gegeven. In 2009 was dat wel het geval. Aan de hand van de methode Kunst op Niveau werd jaar 1 ingericht, waarbij in jaar 2 ook weer losse kunstenaars werden behandeld. 1 student heeft kunstbeschouwen jaar 2 een 1 gegeven, waardoor deze score laag is uitgevallen. Een teken dat dit vak anders zou moeten worden gegeven. REA (realisatie, vak waarbij grafische ontwerpprogramma’s worden behandeld) wordt gezien als een erg belangrijk vak en de rest scoort gemiddeld een 7. Bijna alle vakken zijn, gezien de score, relevant voor hun vervolgopleiding.

8. Noem bij elk vak een project/periode waar je het meest wat aan hebt gehad en een project/periode waar je het minst wat aan hebt gehad. Vertel er ook bij waarom.39 39

Één student heeft deze vraag ingevuld voor haar huidige opleiding en is daarom niet meegenomen in dit overzicht. De spelling van de studenten heb ik verbeterd.

40

Vak

Project/periode meest aan gehad 2D  Schetsen en concept ontwikkeling beheers ik nu.  Schilderen en Illustreren.  Schilderen, dit hebben we maar een keer gedaan, maar het was leerzaam.  Het was wel oké we leerden van alles wat en daar heb ik nu nog profijt van. 3D  Veel materialenkennis.  Experimenteren met materiaal, een abstract 3D vorm moest er uit komen. Heb toen voor het eerst met latex gewerkt.  Het maken van een maquette, want zo leer je omgaan met schalen.  Het zijn vooral materialen die je leert kennen en toepassen. Kunstbeschouwen  Basiskennis van veel jaar 1 stromingen  Alles was prima, misschien leerlingen voor dit vak ook laten presenteren?  x  Een excursie naar

Project/periode minst aan gehad  Schilderen  Het maken van een kinderboek, want dit was niet de kant die ik uit wilde.  Schilderen, er mag veel dieper op schilderen ingegaan worden vind ik.

Conclusie per vak  Meer aandacht besteden aan schilderen, dieper op ingaan.

 Hout bewerken.  Materialenkennis is  Monster en Co belangrijk. opdracht vond ik  Monsters en Co is er niet echt een al uit. Karakter goede opdracht. Er inclusief attribuut was niet specifiek opdracht is er niet iets wat we er van meer. Klei is apart konen leren. vak + mozaïek ook.  Het maken van  Maquette is al groter een karakter/ in het curriculum wapen met klei en (interieurontwerp). mozaïek was niet erg nuttig.

 x40  Er is weinig van dit vak blijven hangen. Vooral op de manier hoe er is les gegeven.  Het enige wat ik nu pas echt begin

 Basiskennis stromingen is belangrijk.  Tips: excursies + presentatievaardighe den toevoegen.  Elk jaar is er nu een internationale

40

De ‘x’ is het antwoord van een student. De student heeft geen antwoord gegeven op de vraag, maar een ‘x’ neergezet. Hij/zij wist waarschijnlijk niet meer een project/periode te noemen.

41



Kunstbeschouwen  jaar 2  Portfolio 









REA

museum met betrekking tot behandelde stof, blijft meer van hangen. Tja, voor jaar 1 en 2 hebben veel mogen leren qua geschiedenis. Daar heb ik nu nog profijt van, omdat er nu geschiedenissen terugkomen waar ik de achtergrond van ken. Basiskennis van veel stromingen x Is nog steeds relevant voor school, maar ook voor stages en werk Dat vak was veel te onduidelijk. Heb niks geleerd bij dit vak. Het maken van het portfolio zelf. Je eigen input geven. Financieel, ik heb het vak wel gehaald, maar ik weet er nog steeds niets van. Het ondernemersplan stap voor stap doornemen lijkt me leerzamer dan foute tabellen samenstellen. Het is wel handig dat ik alle foto´s nog bij de hand heb van mijn werken voor de toekomst.

 Beheersen van

te leren zijn de relaties tussen de stromingen en het systeem in de stromingen, wat erg handig is om te weten. Nu kan ik alle stromingen in groepen en gebeurtenissen plaatsen.

excursie en presentatievaardighe den komen nu in jaar 2 bij kunstbeschouwen aan bod.

 x

 Basiskennis wordt als belangrijk ervaren.

 x  Minst, omdat het portfolio voor mijn gevoel niet voldeed aan de serieuze eisen die aan het portfolio gesteld werden. Het was handig geweest als we meer onderzoek moesten doen naar de functie van het portfolio.

 Men vindt het nog wel relevant, maar het doel is aan veel voorbij gegaan.  Financieel is apart vak in jaar 2/3 (kerntaak 3).

 Dit vak vind ik niet

 Kennis programma’s 42









Photoshop, InDesign etc. Spreadopdracht. Een hele goede opdracht om inzicht te krijgen in een ontwerp maken van een spread. Dreamweaver, want dit werd via een beamer les gegeven en zo konden we veel beter stap voor stap zien wat we moesten doen. Zeer leerzaam, veel geleerd van digitale programma’s. (InDesign) Gebruik het nog steeds. Ook bij het ontwerpen van drukwerk, komt alles weer boven. (Stage) Doordat ik van veel programma´s nu weet hoe het werkt, kan ik nu ook sneller nieuwe programma´s leren doordat de structuur meestal ongeveer hetzelfde is. Daar ben ik echt heel blij mij.

goed gegeven. Kwam als ‘leek’ aan op mijn stage en heb daar alles geleerd.  Photoshop. Ik had hier al vrij veel ervaring mee, dus ik had het boek zomaar uit. Ik kreeg toen een vervangende opdracht, deze was soms meer leerzaam dan het boek.

is waardevol. Meer praktische opdrachten, beter dan boek.  We gebruiken nu Classroom in a book van Adobe. Wellicht zelf readers ontwerpen?

9. Noem voor elk vak een verbetering. Vak 2D

Verbetering voor elk vak  Meer aandacht besteden aan schilderen, het is tenslotte ook een ART en design opleiding.  Meer schilderen of anatomisch correct tekenen.

Conclusies  Schilderen uitdiepen.  Anatomisch tekenen toevoegen in curriculum.

43

3D

Kunstbeschouwen jaar 1

Kunstbeschouwen jaar 2

Portfolio

 Heb niet meer zo goed zicht op de opdrachten die we hadden gekregen, over het algemeen was het een prima les. Had zelf gewoon niet zoveel met dit vak.  Misschien iets met architectuur/decor.  Mensen meer stimuleren om buiten hun vertrouwelijke stijl te zoeken. Dus dat je verder moet kijken dan een bepaald thema zoals cartoons of muziek.  Veel opdrachten geven wat ook gegeven wordt in het bedrijfsleven, zoals schaalmodellen bouwen en meubels maken.  Kon soms wat levendiger en wervender.  Leren presenteren over een onderwerp in de kunstgeschiedenis?  Hier kan ik niet zoveel over zeggen.  Meer open vragen waar je onderzoek in moet doen om erachter te komen wat het antwoord is. Dan leer je structuren kennen. Dit geldt ook bij jaar 2.  Minder geschiedenis over dans en muziek, maar meer over de huidige kunstenaars.  Laat ze maar zoeken op internet en in boeken. Geef niet te snel voorgekauwde boeken. Zo leer je ook onderscheid maken als leerling in betrouwbare info, die je zelf moet onderzoeken.

 Buiten eigen stijl werken.  Architectuur/decor  Bedrijfsleven toepassen.  Studenten willen meer toegepaste opdrachten.

 Meer ondersteuning.  Moet helemaal anders aangepakt worden! Misschien is dat intussen zo. Het doel was niet bekend, laat staan hoe we dit moesten behalen.  Hier kan ik niet zoveel over zeggen.

 Vanaf jaar 1 al mee bezig zijn.  Doel is niet bekend; andere docent, nu hopelijk wel.  Digitaliseren, website?

 Presentatietechnieken (al toegepast in jaar 2 kunstbeschouwen).  Meer zelf onderzoeken (al verwerkt in praktische opdrachten elke periode).  Minder andere kunstdisciplines (we werken nu met methode De modernen van History (Lambo), of juist meer samenwerken met de andere opleidingen in ons cluster en dat duidelijker profileren.  Meer zelf onderzoeken.  Hedendaagse kunstenaars toevoegen.

44

REA

 Hier vanaf jaar één al mee beginnen. Je zag bij ons vaak dat heel veel mensen spullen van jaar 1 al niet meer hadden.  Digitaal portfolio maken.  Meer onderzoek doen naar de doelen van het portfolio, zodat je weet waar je aan werkt.  Meer lessen. Ontzettend belangrijk bij stages en eventuele vervolgopleidingen.  Minder uit het boek werken! In dat boek staat alles van a tot z hoe je iets moest uitvoeren, maar zonder het boek kon ik niks!  Minder uit de boeken, meer uitleggen via de dia. Dat werkt veel beter.  Met flash gaan werken en basis van de overige Adobe programma’s verder behandelen.  Het combineren met fotografie, 2D en 3D, zodat je meer ziet wat de mogelijkheden zijn binnen reclame.

 Meer lessen in het curriculum.  Minder uit het boek, meer praktische opdrachten.  Via dia lessen.  Combinatie andere vakken (zijn we al mee bezig).  Ook flash en andere programma’s aanbieden.

10. Met welke vakken/projecten heb je moeite op je huidige opleiding? Conclusie: In het algemeen hebben de studenten moeite met theorievakken op het hbo. Ook zouden ze graag anatomie binnen het mbo willen leren, inclusief het tekenen naar de waarneming. Ook het onderdeel marketing wordt genoemd. Wellicht kunnen we dat binnen het vak financieel toevoegen. Nu is dat alleen gericht op het ondernemersplan. 11. Welke vaardigheden mis je dan? Conclusie: Studenten zouden graag bij A&D willen leren hoe ze moeten omgaan met de theorie. Ook het leren samenwerken wordt belangrijk gevonden. Ook worden binnen de vakken nog de volgende vaardigheden genoemd:  Anatomisch tekenen/schilderen;  Verdiepen in kunstenaars/schilderij (essay/analyse); wordt nu al meer gedaan bij kunstbeschouwen door beeldanalyses en onderzoek naar kunstenaars;  Inzicht in marketing > kunnen we toevoegen bij financieel;  Beeldtermen (semiotiek) > nodig binnen mbo? 12. Welke vakken gaan heel goed op je huidige opleiding? Conclusie: De studenten geven aan dat vooral de praktijkvakken goed gaan, evenals de grafische vakken. 45

13. Hebben vakken binnen de opleiding Art & Design daaraan bijgedragen? Conclusie: De vakken 2D, 3D en Realisatie worden genoemd. De materialenkennis en grafische kennis zijn daarbinnen het belangrijkst. Ook het leren bedenken, schetsen en creëren speelt een grote rol. Staat centraal binnen 2D en 3D. Al onze werkprocessen zijn daar ook op gebaseerd. Een teken dat we daar goed mee omgaan. 14. Wat had je bij Art & Design willen leren voordat je naar het hbo ging? Conclusie: Hier wordt wederom het stukje anatomie genoemd. Ook het leren voor toetsen is een belangrijk onderdeel. In het algemeen vinden ze dat de lat binnen A&D wel een stukje hoger mag. Dit is natuurlijk wel een discussiepunt, omdat ze het achteraf zeggen. Het is maar de vraag of dat tijdens het mbo ook al moet. 15. Wil je nog iets kwijt? Conclusie: Over het algemeen zijn studenten wel tevreden. Men wil in het mbo meer verdieping, wat in het hbo wel meer wordt gedaan. Belangrijk leerpunt voor mbo is dat de communicatie ook digitaal kan. Invoer ELO/schoolmail of iets dergelijks. Is er wel binnen ROC Friese Poort, maar maken we geen gebruik van.

7.3 Opvallende resultaten Opvallende resultaten die genoemd worden in de enquête en we zouden moeten verbeteren:    

Dieper op de theorie ingaan (mogelijk gaan aanbieden in jaar 3?) Het leren ‘leren’. Programma intensiveren. Per vak: 2D 3D Kunstbeschouwen jaar 1 Kunstbeschouwen jaar 2 Portfolio REA

Anatomisch tekenen/schilderen Opdrachten meer toepassen op bedrijfsleven Meer zelf onderzoeken > praktische opdrachten (al meer toegepast) Hedendaagse kunst toevoegen > nu mager (postmodernisme) Minder andere kunstdisciplines > nu wel toegevoegd (hangt van intensivering samenwerking cluster af) Portfolio digitaliseren (website) Minder uit boek, meer praktische opdrachten Combinatie andere vakken?

46

8. Resultaten enquête wat betreft aansluiting BPV (arbeidsmarkt) 8.1 Inleiding Deze enquête41 heb ik later in mijn onderzoeksproces toegevoegd. Één van de redenen was een lage respons van de andere enquête. Uit de enquêtes en de interviews op scholen merkte ik dat ons curriculum eigenlijk gebaseerd is op de doorstroom naar het hbo. Daar ligt onze focus en niet zozeer in relatie tot de arbeidsmarkt. Ik besloot daarom dat een enquête van onze derdejaars een completer beeld zou kunnen geven in relatie tot de verbetering van ons curriculum, zodat we ook op dat gebied een kwaliteitsslag kunnen maken. We hebben maar een paar studenten werkzaam binnen het werkveld. Daarom heb ik ervoor gekozen om onze derdejaars te enquêteren, omdat zij kennis hebben van het werkveld door de BPV (Beroepspraktijkvorming). Ik ben ook benieuwd of ze gaan doorstuderen naar een hboopleiding en met welke insteek ze onze opleiding begonnen zijn. Er zijn 14 enquêtes verzonden via de mail en daarvan heb ik er 7 teruggekregen. De enquêtes zijn verstuurd naar derdejaars studenten die een stageperiode van 38 weken, waarvan 36 uur per week achter de rug hebben. De respons was 50%. De gemiddelde leeftijd van de respondenten is: 20,1 jaar.

8.2 Resultaten enquête 1. Met welke insteek ben je deze opleiding begonnen? a. Doorstroom naar een hbo-opleiding b. Zodat ik een goede baan kan vinden c. Anders, namelijk:

41

Zie bijlage 10: Uitkomst enquêtes aansluiting BPV (arbeidsmarkt).

47

Conclusie: 57% is de opleiding gestart met het idee om hun creativiteit verder te ontwikkelen omdat ze graag tekenen/schilderen of om van hun hobby werk te maken. Daarna is met 29% de doorstroom naar een hbo opleiding populair en 1 respondent wil een goede baan vinden met de opleiding. 2. Wil je doorstuderen aan een hbo-instelling? a. Nee, omdat: b. Ja. Bij welke opleiding + instelling en waarom?:

Conclusie: 86% geeft aan te willen doorstuderen naar een hbo-opleiding en één respondent geeft aan een eigen bedrijfje te willen beginnen in vormgeving en illustraties. Twee respondenten gaan richting de zorg; Maatschappelijk werk en dienstverlenging/SPH. Één weet nog niet welke hbo opleiding hij wil gaan doen, één gaat naar Communicatie en Multimedia Design en twee gaan naar Minerva (autonome kunstopleiding). Het blijkt uit deze vraag ook dat een niet hbo-kunstvakopleiding populair is, maar dat de doorstoom naar het hbo in het algemeen geliefd is. 3. Bij welk bedrijf heb je de BPV gedaan?  Poppodium Iduna Drachten  Minerva Academie voor Popcultuur  Bij NID/N-IDEE in Drachten.  Vrije Baptisten Gemeente Bethel  Ik heb BPV gedaan bij Hamilton Bright in Sneek en het Admiraliteitshuis in Dokkum.  Stichting Friesland Pop in Leeuwarden  Screen70 Conclusie: We hebben als opleiding een gevarieerd aanbod van stageplekken. Van een poppodium, museum tot een reclamebureau en kerk. Belangrijk is dat de studenten alle werkprocessen kunnen halen. 48

4. Wat waren jouw werkzaamheden tijdens de BPV? Conclusie: Bij alle stageplekken werken studenten aan grafische producties in de breedste zin van het woord. Posters, flyers, folders, huisstijlen, raamstickers, banners, magazines, cd’s, digitale reclame enz. Ze krijgen vaak de verantwoordelijk voor het gehele proces, van briefing t/m de drukker en verspreiding. 5. Kun je per kunstvak van de opleiding Art & Design aangeven met een schaal van 1 t/m 10 hoeveel je er tijdens de BPV profijt van hebt gehad?

Conclusie: Ten aanzien van de BPV (arbeidsmarkt) scoren onze vakken beduidend lager dan ten aanzien van de doorstroom naar het hbo. De grafische vakken scoren het hoogst, omdat dat ook voornamelijk de werkzaamheden waren. Willen we de doorstroom naar de arbeidsmarkt verhogen, dan kunnen we het beste de kwaliteit van die vakken verbeteren, maar ook de praktijkvakken toepassen op de arbeidsmarkt. Opvallend is dat 2D ook niet hoog scoort, omdat daar ook aandacht wordt besteed aan huisstijlen en stramienen. Waarschijnlijk worden die vakken door elkaar gehaald, of denkt men voornamelijk terug aan jaar 1 waar veel materialen en technieken centraal staan. 6. Noem bij elk vak een project/periode waar je het meest wat aan hebt gehad tijdens de BPV en een project/periode waar je het minst wat aan hebt gehad. Vertel er ook bij

49

waarom.42 Vak 2D

Project/periode meest aan gehad Typografie kalenderpagina.

Project/periode minst aan gehad Zwart/wit portret tekenen.

De periode typografie, dit omdat ik het tegen kwam tijdens BPV met het maken van bepaalde opdrachten.

Aan het allereerste jaar periode 1 heb ik het minst aan het vak gehad. Dit omdat het nog nieuw was en nog niet zo duidelijk allemaal. Ik moet zeggen dat ik aan jaar 2 het meeste heb gehad. Dit geldt eigenlijk wel voor alle vakken hieronder.

Het maken van het kinderboek. Hier heb ik ontzettend veel geleerd qua techniek, compositie en gebruik van materialen. Ook vond ik het een ontzettend leuke opdracht om te maken. Kinderboek 1e jaar, typografie 2e jaar.

3D

Alle periodes. Gimmick ontwerpen. Alle periodes, tijdens mijn BPV moest ik ook veel met 3D producten werken, of 3D producten maken. Het leukste project vond ik de

Conclusie: Typografie moet erin blijven evenals het kinderboek, omdat studenten aangeven daar het meeste aan te hebben gehad. Studenten willen graag meer technieken en materialen leren kennen.

Wel had ik gewild, dat we wat meer qua technieken hadden geleerd. Verf had me ook wel heel interessant geleken, om daar bepaalde technieken van te leren. Omdat ik deze opleiding ook vooral had gekozen om lekker bezig te zijn met de handen. Had wel wat uitgebreider gemogen. Parfumflesje ontwerpen. Bij sommige opdrachten mocht de begeleiding en uitleg wel iets beter. Deze vakken en projecten waren allemaal wel leuk.

Studenten noemen vooral de projecten met een toegepast karakter, zoals de Gimmick ontwerpen (karakter voor bij een product) en het interieur ontwerp. In aansluiting met de BPV is dat ook nodig.

42

Één respondent heeft deze vraag overgeslagen. Een aantal hebben niet alles ingevuld of gelinkt aan werkzamheden tijdens de BPV.

50

stopmotion. Zoiets had ik nog nooit gedaan en je kon je fantasie wel goed gebruiken bij deze opdracht. Interieur project van de Welle was leuk! Nauwelijks. Kunstbeschouwen Alles wel, 't is goed jaar 1 om over de historie te weten. Alle periodes wel, maar gezien vanuit BPV heb ik dit niet nodig gehad.

X Ik heb hier verder niet echt iets op aan te merken.

Gezien vanuit de BPV niet nodig, wel vindt men het goed dat ze de historie kennen.

Prima.

Voor mij was kunstbeschouwing altijd wel duidelijk en interessant. Janne legde alles altijd wel goed uit, en de lessen waren voor mij aantrekkelijk en goed voorbereid. Nvt. Niks. Kunstbeschouwen Alles wel, 't is goed jaar 2 om over de historie te weten Een stukje kunstgeschiedenis is nooit weg. Als ik eens iets tegen kom dan is het wel eens handig, want dan weet ik soms het een of andere er al vanaf.

X Ik heb hier verder niet echt iets op aan te merken.

Idem kunstbeschouwen jaar 2.

Prima.

51

Zelfde als bij jaar 1. Nvt.

Portfolio

Niks. Het stramien ontwerpen. Alle periodes wel, hier heb ik wat aan gehad tijdens mijn sollicitatie bij het stagebedrijf. Een stramien bepalen in jaar 2.

REA

3e jaar periode 3 & 4 (periode 7&8?) Alle onderdelen waren van toepassing, heb de basis van de Adobe CS programma's hierdoor geleerd en deze heb ik veel gebruikt Alle periodes. Heb er in zekere zin wel wat aan gehad tijdens de BPV. Nu wist ik wat van de grafische programma's af. De basis werd op zich wel goed aan geleerd. Laatste periode 2e jaar (workshop gehad).

X Uitleg mocht van mij wel iets beter. Was soms moeilijk te begrijpen wanneer we nou wat moesten doen.

Men vindt het belangrijk dat er aandacht is voor het portfolio, specifiek het maken van een stramien. Meer tijd aan besteden.

Had meer aandacht aan kunnen worden besteed.

X Ik vind dat we niet goed voorbereid waren op onze stage We hebben alleen les gehad uit boeken, maar daar heb ik niks tot weinig van geleerd. Ook de begeleiding vond ik niet altijd even goed. In de toekomst zou er meer begeleiding en tijd moeten worden besteed aan realisatie. Want dit was wel een struikelblok toen ik begon met mijn BPV periode. Alles wat ik nu weet qua het Adobe pakket, heb ik geleerd op stage.

Basis wordt wel goed aangeleerd, maar niet meer uit boeken les geven. Verbeterpunt = meer praktijkopdrachten > relatie met BPV/arbeidsmarkt.

1e jaar. Uit het boek leert niet. Klassikaal werkte beter.

3e jaar (2e jaar?)

52

7. Noem voor elk vak een verbetering.43 Vak 2D

Verbetering voor elk vak Meer leren over verschillende technieken en het toepassen hiervan. Technieken moeten meer naar voren komen. Als iedereen een eigen weg vind in zijn favoriete techniek(en), zullen sommige opdrachten ze ook makkelijker afgaan (wat weer achterstand tegengaat). Duidelijker in wat er moet gebeuren, misschien ook een keer tekenles?

Conclusie: Meer verschillende technieken en toepassingen aanbieden.

Meer technieken aanbieden, qua verf, potlood, inkt etc. Meer ingaan op technieken. Workshops aanbieden (schilder en tekenlessen) compositie tekenen en verhoudingen aanleren. (tips en technieken om snel en goed te kunnen tekenen.

3D

Goed richten op schetsen. X / Les in materialen en technieken, mogelijkheden laten zien. Geen, vrij veel geleerd en soms ook uitdagende opdrachten.

Meer verschillende technieken en materialen en toepassingen aanbieden. Meer commercieel richting arbeidsmarkt.

Misschien ook wat meer technieken voorstellen. Maar ik vond wel dat er leuke en afwisselende opdrachten werden aangeboden. Leren om commercieel te denken. Sommige projecten meer tijd, andere wat korter. Verzin iets nieuws i.p.v. elk jaar hetzelfde aan te bieden. 43

Één respondent heeft de antwoorden gelinkt aan opdrachten tijdens de BPV.

53

Kunstbeschouwen X jaar 1 / Geen. Vond ik zelf wel goed en duidelijk genoeg. Is wel goed. Kunstbeschouwen X jaar 2 / Geen. Vond ik zelf wel goed en duidelijk genoeg. ‘’ ‘’

Portfolio

REA

Misschien iets meer begeleiding met het zoeken naar iemand zijn eigen huisstijl. Daar hadden we veel moeite mee. Men mag zelf invullen hoe ze het portfolio willen maken. Als ze eenmaal de mogelijkheden zien, en begrijpen wat een portfolio inhoudt, vind ik dat ze zelf invulling kunnen geven aan hoe hun portfolio er uit gaat zien. Portfolio is vrij belangrijk, misschien handig om daarmee in het 1e jaar al beginnen. Kon nog iets duidelijker uitgelegd worden, maar dit ging voor de rest ook wel goed. Een leerkracht er op zetten die ook bij onze opleiding hoort en niet van OA muziek ;). Iets meer ondersteunen bij het proces. Ook al vast mee bezig in het eerste jaar en in ieder geval het tweede jaar. REA was goed, alleen voor de mensen die snel klaar zijn en het snel doorhebben is het misschien leuk om een uitdagende opdracht te verzinnen.

Men is tevreden over dit vak.

Men is tevreden over dit vak. Sinds dit jaar geeft een collega van OA-muziek dit vak. We willen meer interdisciplinariteit in de onze opleidingen toevoegen. Volgend jaar zou deze enquête weer moeten worden uitgedeeld om te kijken of dat zijn vruchten afwerpt. Eerder met portfolio beginnen, laatste periode jaar 1? Eigen huisstijl er meer bij betrekken. Is nu combinatie met het vak financieel, ondernemersplan. Doel van portfolio moet helder geformuleerd worden.

Meer praktische opdrachten, minder uit het boek. Workshops/gastlessen aanbieden vanuit het werkveld. Op die manier alle kanten van 54

Les krijgen van een grafisch vormgever die opdrachten geeft. Uit boeken werken werkt eigenlijk niet zo goed. In de praktijk leer je veel sneller. Eventueel een paar inkijk boeken die rond zouden kunnen gaan. Eventueel met z’n allen doornemen doormiddel van het digitale bord. Meer uren aan besteden. Tijdens BPV periode erachter gekomen dat het belangrijk is dat je er al best vaardig in moet zijn. Veel betere en meer begeleiding qua de programma’s. Een goede basis aanleren, zodat iedereen rond het 2e jaar er zelf mee uit de voeten kan. Die dure boeken afschaffen. En zelf opdrachten en les gaan geven. Ik heb niks aan de boeken gehad tijdens mijn stage. Workshops aanbieden vanuit het werkveld?

het vak laten zien. Toch meer aandacht aan besteden.

Meer opdracht ook in uitvoering van dit vak. 8. Met welke vakken/projecten heb je moeite gehad? Conclusie: Bij deze vraag wordt erg wisselend geantwoord. Van 2D, REA, Kunstbeschouwen, algemene vakken, tot financieel en rekenen. Iedereen heeft ergens anders moeite mee gehad. 9. Wat had je bij Art & Design willen leren voordat je naar de BPV ging? Conclusie: Ze willen allemaal meer kennis hebben van de grafische programma’s. BPV helpt daar wel bij, maar veel vinden het te weinig wanneer ze beginnen met de BPV. Is lastig om daar een balans in te vinden, omdat we juist Mediavormgever Art & Design zijn. We focussen meer op 2D en 3D, dan de grafische programma’s. Wellicht sluiten de BPV-plekken dan niet goed aan, die nu meer gericht zijn op Mediavormgever grafisch. Er wordt op de stage verwacht dat ze de programma’s al goed beheersen. 10. Wat zijn je toekomstplannen wat betreft studie/werk? Conclusie: De toekomstplannen zijn gevarieerd. Zie ook conclusie vraag 2. 55

11. Wil je nog iets kwijt? Conclusie: Bij deze vraag antwoorden ze allemaal iets anders. Ze zijn positief over de manier van lesgeven. Één student maakt zich zorgen over de kans op een baan.

8.3 Opvallende resultaten Opvallende resultaten die genoemd worden in de enquête:  29% wilde bij de start van de opleiding als doorstuderen naar een hbo. Op het moment van de enquête zijn ze derde jaars en dan geeft al 86% aan te willen doorstuderen. Een teken dat ons curriculum/begeleiding stimuleert om door te studeren naar een hboinstelling en niet om een eigen bedrijf te beginnen. Ik ben me er bewust van dat andere factoren hier ook een rol bij kunnen spelen, bijvoorbeeld het slechte economische klimaat. In relatie tot de uitkomsten van de interviews, neig ik er toch naar dat ons curriculum gericht is op de doorstroom en niet zozeer richting de arbeidsmarkt en dat we daarom een hoog doorstroomcijfer hebben. 56

 Men wil meer kennis van grafische programma’s.  De vakken ten aanzien van de BPV scoren veel lager dan ten aanzien van het hbo. Verbeterpunten voor de vakken in relatie tot de arbeidsmarkt heb ik in het schema verwerkt: 2D 3D Kunstbeschouwen jaar 1 Kunstbeschouwen jaar 2 Portfolio REA

Meer aanbod van materialen en technieken. Opdrachten toepassen op arbeidsmarkt. Geen. Geen. Meer aandacht stramienen. Meer praktijkopdrachten > relatie arbeidsmarkt. Workshops/gastlessen.

9. Opvallende overeenkomsten en verschillen ten aanzien van beide enquêtes Ten aanzien van beide enquêtes zijn er opvallende overeenkomsten en verschillen te noemen in relatie tot het vakkenpakket. In de resultaten van de beide enquêtes willen studenten meer aandacht voor verschillende materialen en technieken. Ook noemen ze beide keren dat de opdrachten meer moeten worden toegepast op de arbeidsmarkt. Een verschil is dat studenten in relatie tot de arbeidsmarkt (BPV) het vak kunstbeschouwen niet nodig hebben gehad en daar ook geen verbeteringen voor noemen. In relatie tot de doorstroom naar het hbo zijn ze positief over de basis van kunststromingen die ze hebben gehad. Verbeteringen die studenten aangeven ten opzichte van de vakken, is dat ze juist meer verdieping willen. Studenten willen meer zelf onderzoeken. In het hbo is dat juist nodig. De skills om onderzoek te doen zijn belangrijk.

10. Beantwoording onderzoeksvraag en deelvragen 10.1 Deelvraag 1 Welke elementen in het curriculum sluiten goed aan bij het kwalificatiedossier Mediavormgever Art & Design en welke elementen behoeven verbetering? In de vergelijking van ons curriculum met het kwalificatiedossier zijn er een aantal dingen die goed aansluiten bij het kwalificatiedossier en een aantal wat minder. Binnen de praktijkvakken wordt veel aandacht besteed aan de werkprocessen de student ‘Maakt een concept’ en ‘Maakt een ontwerp’. Hierop ligt ook duidelijk de focus binnen ons curriculum. Bij de overige werkprocessen, bijvoorbeeld ‘Realiseert de media-uiting’, komt steeds naar voren dat we niet voldoende aansluiten op de arbeidsmarkt en dat we de werkprocessen ook niet toetsen voordat de studenten aan het einde van jaar twee op stage gaan.

57

We zouden deze discrepantie kunnen ondervangen door meer externe opdrachten aan te bieden; of gesimuleerde opdrachten die overeenkomen met opdrachten vanuit de praktijk. Studenten zouden dan zelf het gehele proces moeten uitvoeren, van briefing, concept, ontwerp, voorbereiden tot maken, presenteren en uitbesteden aan een drukker. We sluiten dan beter aan op het kwalificatiedossier. Aan de hand van een speciaal beoordelingsformulier van de werkprocessen kunnen we deze toetsen. Studenten weten dan voordat ze op BPV gaan goed wat de werkprocessen inhouden. Ook hebben ze inzicht in het niveau waarop ze de werkprocessen zouden moeten beheersen.44 Alle studenten zouden in staat moeten zijn om in de BPV de werkprocessen op examenniveau te kunnen aftoetsen. Bovendien geldt dat we daarmee voldoen aan de eisen van het competentiegericht onderwijs, waarin de integratie van kennis, vaardigheden en houding in relatie tot de beroepspraktijk centraal staat.

10.2 Deelvraag 2 Waar ligt de focus bij andere Art & Design opleidingen en in hoeverre sluiten ze aan bij het hbo? Om deze vraag te beantwoorden heb ik vier mbo-opleidingen in het zuiden van Nederland bezocht en daar docenten gesproken over de curricula van de opleidingen. De focus ligt bij alle opleidingen anders. Er wordt op verschillende elementen gefocust:  Eén school focust op het concept en het kunstenaarschap binnen de grafische mediauitingen.  Een andere school heeft de insteek dat er minder met computers wordt gewerkt en meer met kwasten en klei, maar dit is gericht op de beroepspraktijk.  Een derde school focust op het aanleren van kennis en vaardigheden die nodig zijn om te kunnen werken in de beroepspraktijk. Deze school wil actief en praktijkgerichte studenten opleiden, die verantwoordelijk zijn voor hun eigen opleiding en toekomst.  De vierde onderzochte school heeft als intentie de studenten breed te willen opleiden. Er is ruimte in het curriculum voor doorstroom en beroepspraktijk. Het is interessant om te concluderen dat bij de opleidingen waar de doorstroom hoog is, het curriculum ook gericht is op de doorstroom. Er is dan meer focus op het concept en het kunstenaarschap van de studenten. Op scholen met curricula waarbij veel aandacht wordt besteed aan de beroepspraktijk in de vorm van een leerbedrijf, externe opdrachten en het eigen ondernemerschap, is de doorstroom naar het hbo veel lager. Studenten kiezen dan voor het starten van een eigen bedrijf, of het werken binnen de culturele sector. Natuurlijk is de werkgelegenheid in het zuiden van het land groter dan in Friesland en dat zou ook een verklaring kunnen zijn voor de lagere doorstroom naar het hbo. De opleiding met 70-80% doorstroom besteedt als enige school expliciet aandacht aan de doorstroom richting het hbo door elementen binnen een vak toe te voegen. Door het vak ‘werkveldoriëntatie’ krijgen studenten door middel van gastlessen een kijkje in de 44

Zie bijlage 11: Niveaubeschrijving werkprocessen.

58

mogelijkheden wat de arbeidsmarkt ze te bieden heeft, maar worden ze ook begeleid in hun keuze wanneer ze kiezen voor het hbo. Om de doorstroom naar het hbo te versoepelen, geven ze de studenten een bredere theoretische onderbouwing; studenten krijgen het vak kunstfilosofie. Doordat de school ook aandacht besteed aan de doorstroom richting de arbeidsmarkt, kan het zijn dat het doorstroompercentage naar het hbo iets lager ligt dan ten opzichte van de opleiding waarvan de doorstroom 90% is. Door het analyseren van andere curricula ben ik tot de conclusie gekomen dat we relatief veel aandacht aan de doorstroom besteden, doordat we focussen op de werkprocessen ‘Maakt het concept’ en ‘Maakt het ontwerp’. Ook ‘adviseren’ we onze studenten onbewust in de doorstroom naar het hbo, omdat we het belangrijk vinden dat studenten zo hoog mogelijk worden opgeleid. Dit vergroot de kans die ze hebben op de arbeidsmarkt. Studenten krijgen advies over hoe ze het intakegesprek het beste kunnen voorbereiden. Dat gebeurt binnen de voortgangsgesprekken die de afstudeerbegeleider met de studenten heeft.

10.3 Deelvraag 3 Welke elementen in het curriculum van de opleiding Art & Design kunnen beter aansluiten met hbo-kunstvakopleidingen? Tijdens dit onderzoek ben ik tot de conclusie gekomen dat ons curriculum al veel aandacht besteedt aan de doorstroom met het hbo en niet zozeer richting de arbeidsmarkt. Door ook onze derdejaars studenten te bevragen door middel van een enquête, heb ik een beter beeld van de punten waarin onze opleiding verbeterd zou kunnen worden. Beide enquêtes neem ik daarom mee in de beantwoording van deze deelvraag. In een schema heb ik de aanbevelingen die per vak nodig zijn om het vak kwalitatief gezien te verbeteren. Daarnaast heb ik een aantal opvallende elementen geconstateerd die meer in algemene zin een verbetering voor ons curriculum zouden kunnen zijn:  Studenten geven aan dat we dieper zouden moeten ingaan op de theorie en het gat in jaar 3 zouden moeten dichten. In jaar 3 bieden we op dit moment geen theorie aan. Studenten vinden het lastig om in het hbo weer flink te moeten studeren. Het weer leren ‘leren’ binnen het hbo is daarbij een belangrijk onderdeel.  Studenten geven aan dat het programma best geïntensiveerd mag worden (hbo).  Studenten willen meer kennis van de grafische programma’s door middel van praktijkopdrachten (hbo & arbeidsmarkt). Interessant is dat de cijfers uit de enquête wijzen op het feit dat studenten tijdens onze opleiding alsnog kiezen om door te stromen naar het hbo. Dit kan ook een teken zijn dat ons curriculum veel aandacht besteedt aan de doorstroom naar het hbo. Aanbevelingen per vak: Vak

Doorstroom hbo

Doorstroom 59

2D

Anatomisch tekenen/schilderen.

3D

Opdrachten meer toepassen op bedrijfsleven. Meer zelf onderzoeken; praktische opdrachten (al meer toegepast). Hedendaagse kunst toevoegen; nu mager (postmodernisme). Minder andere kunstdisciplines; nu wel toegevoegd (hangt van intensivering samenwerking cluster af). Portfolio digitaliseren (website).

Kunstbeschouwen jaar 1 Kunstbeschouwen jaar 2

Portfolio REA

Minder uit boek, meer praktische opdrachten. Combinatie andere vakken?

BPV/arbeidsmarkt Meer aanbod van materialen en technieken. Opdrachten toepassen op arbeidsmarkt. Geen.

Geen.

Meer aandacht voor stramienen. Meer praktijkopdrachten; relatie arbeidsmarkt. Workshops/gastlessen.

10.4 Onderzoeksvraag Welke elementen in het curriculum (periodeboek) heeft de opleiding Art & Design (ROC Friese Poort) nodig om de kwaliteit van het curriculum te verbeteren en een betere aansluiting tot het hbo-kunstvakonderwijs te geven? In de vergelijking van het curriculum met het kwalificatiedossier, de bezoeken bij andere Art & Design-opleidingen en door middel van de enquêtes, zijn er een aantal aanbevelingen ontstaan. Deze aanbevelingen kunnen in het schooljaar 2013-2014 meegenomen worden in het curriculum, voordat we ons curriculum af moeten stemmen op het nieuwe kwalificatiedossier. In hoofdstuk 11 heb ik alle aanbevelingen voor ons curriculum uitgebreid beschreven. Het is daarom tevens de beantwoording van de onderzoeksvraag. Hieronder zijn de bevelingen beknopt samengevat:  Om de doorstroom naar het hbo te versoepelen moet er aan het einde van jaar drie theorie worden aangeboden, zodat de overgang niet te groot is. Om een bredere basis aan te bieden wordt er gedacht aan de filosofie in relatie tot de kunsten. Dit sluit mooi aan met de eindexpositie die ze als klas moeten organiseren.  De verbetering ten aanzien van de arbeidsmarkt in relatie tot het curriculum bleek groter dan verwacht en daarom is het belangrijk dat er een leerbedrijf binnen het cluster Kunst & Cultuur komt, zodat studenten het gehele werkproces van de media-uiting meekrijgen. Bovendien zorgt dat voor een verbintenis van het cluster, waarbinnen de opleidingen Art & Design, Onderwijsassistent-Muziek en Podium- en Evenemententechniek zijn gevestigd. Deze verbintenis is ook een speerpunt in de teamvisie van het cluster. Inmiddels zijn er al 60

onderzoeken gaande om de mogelijkheden van een leerbedrijf binnen het cluster te onderzoeken.  De toekomst van de Art & Design opleiding zoals hij nu in het kwalificatiedossier is opgenomen, is onzeker. Art & Design wordt hoogstwaarschijnlijk een keuzedeel binnen het profiel Mediavormgever. Wij voldoen als Art & Design opleiding aan de werkprocessen van het profiel Mediavormgever. Daarom kunnen we de opleiding waarschijnlijk behouden zoals hij nu is. Binnen de keuzedelen kunnen we bijvoorbeeld het ondernemerschap goed aanbieden, of nieuwe trends en ontwikkelingen binnen de mediavormgeving.

11. Discussie en aanbevelingen In deze aanbevelingen neem ik ook de ontwikkelingen mee van het nieuwe kwalificatiedossier, omdat we hoogstwaarschijnlijk in het jaar 2014-2015 er al mee moeten werken. In dit nieuwe kwalificatiedossier moeten we keuzedelen aanbieden van in totaal 720 studiebelastingsuren, per driejarige opleiding. Deze uren mogen we per jaar verdelen, door het aanbieden van verschillende keuzedelen. Binnen de keuzedelen zullen we in moeten spelen op de veranderingen en trends in de maatschappij. Momenteel wordt er steeds meer interactief gewerkt en men verwacht dat dit in de toekomst zal toenemen. In een keuzedeel zouden we die trends kunnen opvangen, door studenten bijvoorbeeld te leren hoe ze applicaties moeten maken voor tablets en smartphones. In mijn onderzoek komt naar voren dat studenten behoefte hebben aan meer praktijkopdrachten van externe opdrachtgevers. Binnen het keuzedeel kunnen we door middel van een eigen leerbedrijf onze studenten opdrachten aanbieden. Ze zijn dan verantwoordelijk voor het gehele proces. Van briefing tot en met de uitbesteding naar de drukker en de oplevering. Door middel van een beoordelingsformulier kunnen de opdrachtgevers en de docenten de werkprocessen toetsen. Dan hebben we ook in de aansluiting met de arbeidsmarkt een kwaliteitsslag gemaakt. Studenten leren hierdoor goed samenwerken en hun communicatieve vaardigheden zullen verbeteren. In de doorstroom met het hbo zal dit ook een voordeel voor onze studenten zijn, omdat ze daar vaak in groepen projecten moeten doen. 61

In de curricula van de bezochte opleidingen wordt ook gebruik gemaakt van een intern leerbedrijf. Bij alle opleidingen wordt er gewerkt met een intern leerbedrijf, of wordt er gewerkt met externe opdrachten, zodat studenten het gehele werkproces meekrijgen. We hebben in het tweede studiejaar wel externe opdrachten, maar studenten krijgen daarbij nooit het gehele werkproces mee. Het is belangrijk dat studenten het gehele werkproces meekrijgen en dat zouden wij als opleiding ook moeten inpassen. In zowel de doorstroom naar het hbo als naar de arbeidsmarkt wordt dit door de studenten als waardevol gezien. Bij school D wordt dit georganiseerd doordat studenten zelf opdrachten binnenhalen en uitvoeren. De haalbaarheid van dat systeem betreft is volgens de school niet optimaal. Er zal iemand verantwoordelijk moeten zijn voor het leerbedrijf. Diegene moet de opdrachten controleren op kwaliteit en naar de juiste studenten doorspelen. De coördinatie en communicatie is daarbij erg belangrijk. Een belangrijk speerpunt van het team is meer samenwerking binnen het cluster. Binnen een gezamenlijk leerbedrijf kun je dit al intensiveren. Bij bepaalde opdrachten kunnen onze studenten prima samenwerken. Ook binnen de keuzedelen is een verbeterslag te maken binnen het speerpunt. Een belangrijk onderdeel is bijvoorbeeld het stuk ‘Ondernemerschap’, wat binnen alle drie de opleidingen noodzakelijk is. Bij OA-muziek zit dat niet zozeer in het onderwijsassistent kwalificatiedossier, maar wel in het feit hoe ze als muzikanten ondernemers zijn. In de beantwoording van deelvraag 3 heb ik een aanbeveling van de vakken geschreven, die we in het schooljaar 2013-2014 al in kunnen voeren. Een belangrijk onderdeel in de versoepeling van de doorstroom naar het hbo is dat binnen de theorievakken meer verdieping moet komen. Door middel van onderzoekende praktijkopdrachten zouden we dat moeten bewerkstelligen. Ook in jaar 3, de periode van de expositie, moeten we onze studenten nog laten leren voor een vak. Naast de expositie zou de filosofie van de kunsten goed passen. Wat is schoonheid? Hoe dachten de filosofen over de kunsten? Het geeft ze dan net de verdieping en een bredere basis die ze nodig hebben voor het hbo. Ook hebben ze nog even in de studieboeken moeten zitten, wat de doorstroom versoepelt. Dat vak zou prima in een keuzedeel kunnen passen. Verdieping op de kunsten en de filosofie voor studenten die doorstuderen naar een kunstvakopleiding. Bij school D wordt er ook filosofie gegeven, zodat studenten met een bredere basis richting het hbo-kunstonderwijs gaan.

12. Beschouwing In de terugkoppeling tot de literatuur kan ik zeggen dat er niet veel actuele onderzoeken gaande zijn binnen de eigen beroepspraktijk, in relatie tot het curriculum. Althans, ze zijn niet openbaar gepubliceerd. Het theoretische kader kon ik daarom ook alleen beperken tot onderzoeken over de geschiedenis van het mbo-kunstvakonderwijs en de ontwikkeling van het mbo-kunstvakonderwijs. Het is interessant om te weten wanneer de eerste initiatieven zijn ontstaan en hoe die ontwikkeling is verlopen. Mijn onderzoek kan als leidraad worden gezien voor opleidingen die hun curriculum willen verbeteren. Het geeft daardoor een goede aanvulling op de bestaande literatuur.

62

De methodiek heb ik in het onderzoeksdesign aan de hand van een stappenplan neergezet, zodat ik me daar goed aan kon houden en niet af zou dwalen. Het is een breed onderzoeksterrein, waarbinnen je op verschillende dingen kunt focussen. In mijn onderzoek heb ik bewust niet onderzoek gedaan binnen het hbo-kunstvakonderwijs. Ik wilde het curriculum aan de hand van de feedback van studenten verbeteren en niet laten leiden door wat het hbo-kunstvakonderwijs vindt. Daarom heb ik er ook bewust voor gekozen om andere Art & Design opleidingen te bezoeken en te zien welke elementen zij gebruiken in relatie tot de doorstroom naar het hbo, maar ook in relatie met de doorstroom tot de arbeidsmarkt. Dat het nodig was dat we ons curriculum meer op de arbeidsmarkt moeten afstemmen, bleek groter dan verwacht. Daarom heb ik tijdens het onderzoek nog een enquête verstuurd naar onze derdejaars, die net een stage van 38 weken er op hadden zitten. Mijn gevolgde methodiek heeft zijn vruchten afgeworpen. Een enquête werkt goed om goede vragen te stellen en om zo bij de informatie te komen die je nodig hebt. In eerste instantie wilde ik de scholen een brief sturen met daarin de vraag of zij mij informatie zouden kunnen sturen. Deze informatie wilde ik dan analyseren. Het bleek erg lastig om documenten van scholen te krijgen. Daarom besloot ik om bij een aantal scholen langs te gaan. Zo kon ik de sfeer proeven en gericht mijn vragen stellen. Die bezoeken zijn erg waardevol geweest. Het onderzoek doen in de praktijk is een aanrader. Binnen mijn onderzoek was de betrouwbaarheid helaas niet erg hoog vanwege de lage respons. Wel kan ik zeggen dat de validiteit in orde was. Ik ben precies te weten gekomen wat ik wilde weten met de informatie die ik heb verzameld. Hierdoor heb ik een goede aanbeveling kunnen schrijven. Voor vervolgonderzoek zou het interessant zijn om te onderzoeken wat het belang is van een mbo-kunstvakopleiding ten opzichte van het hbo-kunstvakonderwijs. Welke voor- en nadelen zijn er voor het hbo-kunstonderwijs? Ik ben van mening dat kunstonderwijs voor alle kinderen beschikbaar moet zijn, dus ook voor vmbo studenten die graag binnen het kunstonderwijs verder willen studeren. Dat kan op een mbo-opleiding, waarna ze daarna door kunnen stromen naar een hbo-kunstvakopleiding. Inmiddels wordt er al onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van een leerbedrijf binnen Kunst & Cultuur. Mijn onderzoek is hiervoor een goede theoretische basis, om het leerbedrijf te kunnen verantwoorden ten aanzien van de directie.

13. Samenvatting Nederlands De onderzoeksvraag van dit onderzoek is: “Welke elementen in het curriculum (periodeboek) heeft de opleiding Art & Design (ROC Friese Poort) nodig om de kwaliteit van het curriculum te verbeteren en een betere aansluiting tot het hbo-kunstvakonderwijs te geven?” 63

De aanleiding van het onderzoek ontstond doordat onze doorstroom naar het hbokunstvakonderwijs 80-90% procent is. Een mbo-opleiding moet focussen op de relatie tot de arbeidsmarkt en niet zozeer de focus leggen op de relatie tot het hbo-kunstvakonderwijs. De toekomst van de Art & Design opleiding zoals hij nu in het kwalificatiedossier is opgenomen, is onzeker. Art & Design wordt hoogstwaarschijnlijk een keuzedeel binnen het profiel Mediavormgever. Wij voldoen als Art & Design opleiding aan de werkprocessen van het profiel Mediavormgever. Daarom kunnen we de opleiding waarschijnlijk behouden zoals hij nu is. Binnen de keuzedelen kunnen we bijvoorbeeld het ondernemerschap goed aanbieden, of nieuwe trends en ontwikkelingen binnen de mediavormgeving. Door het beantwoorden van de onderstaande deelvragen is onderzocht waar onze focus ligt en hoe andere Art & Design opleidingen omgaan met de doorstroom naar het hbokunstvakonderwijs binnen het curriculum. 1. Welke elementen in het curriculum sluiten goed aan bij het kwalificatiedossier Mediavormgever Art & Design en welke elementen behoeven verbetering? De werkprocessen en competenties van het kwalificatiedossier zijn vergeleken met de inhoud van het curriculum. Wat betreft kerntaak 1: ‘Ontwerpt de media-uiting’, sluiten we goed aan op het kwalificatiedossier. De focus ligt op ‘Maakt een concept’ en ‘Maakt het ontwerp’, oftewel het ontwerpproces wat binnen het hbo-kunstvakonderwijs een grote rol speelt. Dit betreft de ‘Art’ kant van een Art & Design opleiding. Kerntaak 2: ‘Realiseert de media-uiting’, komt in het curriculum minder aan bod. Dit is een kerntaak die juist focust op de relatie met de arbeidsmarkt. De ‘Design’ kant van een Art & Design opleiding. Uit deze vergelijking kwam naar voren dat we al goed bezig zijn met werkprocessen gericht op de doorstroom naar het hbo-kunstvakonderwijs. 2. Waar ligt de focus bij andere Art & Design opleidingen en in hoeverre sluiten ze aan bij het hbo? Door vier docenten van andere Art & Design opleidingen te interviewen, is deze deelvraag beantwoord. In de vergelijking van deze curricula door middel van topics/focuspunten bleek dat de inhoud van het curriculum een grote rol speelt in relatie tot het doorstroompercentage. Op scholen met een curriculum waarbij studenten veel met het concept of de theorie bezig zijn, daarvan is het doorstroompercentage naar het hbo hoog. Een opleiding die veel externe opdrachten in het curriculum aanbiedt, daarbij is het doorstroompercentage naar het hbo juist lager. Die externe opdrachten worden bijvoorbeeld in de vorm van een leerbedrijf aangeboden. 3. Welke elementen in het curriculum van de opleiding Art & Design kunnen beter aansluiten met hbo-kunstvakopleidingen? Bij de beantwoording van deelvraag 2 kwam naar voren dat de focus al ligt op de doorstroom naar het hbo binnen het curriculum. In een enquête naar oud-studenten die doorgestroomd zijn naar het hbo zijn aanbevelingen ten aanzien van de vakken geformuleerd. Ook is er nog een enquête verstuurd naar derdejaars studenten die net een stage van 38 weken in de beroepspraktijk hadden gehad. Dit om de doorstroom richting de arbeidsmarkt in het curriculum te versterken. 64

Door de beantwoording van de deelvragen zijn een aantal aanbevelingen geformuleerd:  Om de doorstroom naar het hbo te versoepelen moet er aan het einde van jaar 3 theorie worden aangeboden, zodat de overgang naar het hbo niet te groot is. Om een bredere basis aan te bieden wordt er gedacht aan de filosofie in relatie tot de kunsten. Tevens komt het leren ‘leren’ aan bod. Dit sluit mooi aan bij de eindexpositie die ze als klas moeten organiseren.  De verbetering die nodig is in het curriculum ten aanzien van de relatie met de arbeidsmarkt bleek groter dan verwacht en daarom is het belangrijk dat er een leerbedrijf binnen het cluster Kunst & Cultuur komt, zodat studenten het gehele werkproces van de media-uiting meekrijgen. Bovendien zorgt dat voor een verbintenis van het cluster, waarbinnen de opleidingen Art & Design, Onderwijsassistent-Muziek en Podium- en Evenemententechniek zijn gevestigd. Deze verbintenis is ook een speerpunt in de teamvisie van het cluster. Inmiddels zijn er al onderzoeken gaande om de mogelijkheden van een leerbedrijf binnen het cluster in kaart te brengen.

14. English summary The research question of this study is the following: ‘Which elements in the curriculum (period book) does the training Art & Design (ROC Friese Poort) needs to improve the quality of the curriculum and to create a better connection with the ‘hbo-art education?’ The occasion of this study was arisen because our flow towards the ‘hbo-art education’ is 8090%. A mbo-training has to focus on the relationship with the labor market rather than focus on the connection with the hbo-art education. By answering the following (sub)questions there is examined where our focus lays and how other Art & Design trainings handle with the flow towards the ‘hbo-art education’ inside the curriculum. 1. Which elements in the curriculum do fit well with the qualification file ‘Media designer Art & Design’ and which elements need improvement? The work processes and competenties of the qualification file are compared with the content of the curriculum. As regards core process 1: ‘Designs the media-expression’, we connect well with the qualification file. The focus lays on ‘Making a concept’ and ‘Making a design’, that is the design process which plays a huge role inside the hbo-art education. The ‘Art’-side of the Art & Design-training. Core process 2: ‘Realizes the media-expression’, is less discussed in our curriculum. A core process which just lays the focus on the relationship with the labor market. The ‘Design’-side of the Art & Design-training. From this comparison we saw that we are well considering the work processes with a focus on the flow to the hbo-art education. 2. Where does the focus lay at other Art & Design-trainings and in how far do they fit the hboart education? 65

By interviewing four teachers of other Art & Design-trainings, the question became answered. In the comparison of these curricula trough topics/focus points, we considered that the content of the curriculum plays a big role in relationship with the percentage of flow. A curriculum whereby students work a lot with concepts and theory, there is the percentage of flow to the hbo-art education high. A training which offers a great number of case studies, has a lower percentage rate that flows towards hbo-arteducations. These case studies are for example offered in the form of an intern training company. 3. Which elements in the curriculum of the Art & Design-training can fit better with the hboart education? When answering (sub)question 2, we saw that the focus is laying on the flow to the hbo-art education inside the curriculum. In a survey, we received recommendations of the subjects from old students who flowed through to the hbo-arteducation. Also, I have send a survey to third year students who have had an internship of 38 weeks. This internship is because of to strengthen the flow towards the labour market. As a result of answering the (sub)questions, there are a few recommendations appeared:  To ease the flow to the hbo-art education there has to be offered theory at the end of the third year. In this case, the transition to the hbo-art education is not too large. To provide a solid base there is thought to provide a subject in philosophy in relation to the arts. Also comes the learn to ‘learning’ to bid. This recommendation fits well with the final presentation which has to be organized as a class.  The improvements of the curriculum, which are necessary in relation to the labour market, appeared bigger than thought. That is why it is important that a training company comes within the cluster ‘Art & Culture’, so students can experience the whole work process of the media-expression and learn to work together in different art-disciplines. This engagement is also a spearhead in the team vision of the cluster. In the cluster are located Art & Design, Teaching Assistant Music and Stage and Event Technology. Meanwhile, there are some ongoing studies to investigate the possibilities of a training company within the cluster.  The future of the Art & Design-training as now included in the qualification file is uncertain. Art & Design will become probably an optional component within the profile Media Designer. Our Art & Design-training meets the work processes of the profile Media Designer, therefore, we can maintain the program as it is. Within the optional components we could, for example, offer subjects as entrepreneurship and new trends and developments within the media design.

66

15. Geraadpleegde literatuur Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Folkert Haanstra. Lector Kunst- en cultuureducatie (3 alinea). Beschikbaar: http://www.ahk.nl/lectoraten/educatie/folkerthaanstra/. Auteur onbekend. (2012, 23 februari). Crebo-nummer (1 alinea). Beschikbaar: http://triplea.sambo-ict.nl/wiki/index.php/Crebo-nummer. Baarda, R., & Smets, P. (1999). Max GOOTE Rapport, Meer amusement en cultuur in het bvesegment? Amsterdam: Bureau Grafische Producties. Bijsterveldt, M. (2011). Actieplan mbo Focus op vakmanschap 2011-2015 Cresswell, J.W. (2011). Educational research. Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research. (Fourth Edition). Boston: Pearson. Grafisch Opleidings Centrum. Beschikbaar: http://www.goc.nl. Haanstra, F. (2002). Een kunstencluster voor het mbo? Max Goote Rapport: Bureau Grafische Producties. Hennink, M., Hutter, I., Bailey, A. (2011). Qualitative research methods, London: Sage. Le Cosquino de Bussy, A. (2004). Creatieve industries als motor voor kunstonderwijs in het MBO. In INTERNOVEER! Den Haag: Reed Business Information. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Beschikbaar: http://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ocw. OCW. (2011). Inspectie van het Onderwijs: Toezichtkader bve 2012 Reitsma, A.R. (2012). We like to move it move it, visiedocument Kunst & Cultuur. Drachten: ROC Friese Poort. ROC Friese Poort. Mediavormgever – Art & Design. Beschikbaar: http://www.rocfriesepoort.nl/12207/mediavormgever-art-en-design/. Savantis. Beschikbaar: http://www.savantis.nl. Tjalsma, J.J. (2012/2013). Projectplan Go Praag!! 67

68

16. Bijlagen Bijlage 1 – Curriculum Art & Design

69

70

71

Bijlage 2 – Overzicht mbo-kunstvakopleidingen in het noorden Voor dit overzicht richt ik me specifiek op Noord-Nederland, omdat dit ons concurrentiegebied is. De volwasseneducatie laat ik buiten beschouwing. Er worden namelijk nauwelijks kunstvakopleidingen voor volwassenen in Noord-Nederland aangeboden. De opleidingen met hetzelfde kwalificatieprofiel als Art & Design (Friese Poort) zijn groen opgelicht. Vergelijkbare opleidingen, mediavormgever, zijn rood opgelicht. Het overzicht geeft een beeld van het studiejaar 2012-2013 en is in mei/juni 2012 onderzocht. ROC Friese Poort (Media, Kunst & Cultuur) http://www.rocfriesepoort.nl/7101/opleidingen/0/10/search?domain=309&search=Zoek Locatie

Opleiding

Niveau

BOL/BBL

Duur

Emmeloord

Mediadeveloper Mediavormgever

4 4

BOL BOL

Drachten

Art & Design Medewerker printmedia Medewerker DTP Allround DTP Medewerker Sign Allround signmaker Signspecialist Mediamanager Mediadeveloper Mediavormgever Gameartist Medewerker fotografie Fotograaf Journalistiek en fotografie Onderwijsassistent – muziek Podiumtechnicus Geluidstechnicus Lichttechnicus Cameraman Beeldtechnicus (televisie/media) Geluidstechnicus (televisie/media) Lichttechnicus (televisie/media) Video-editor

4 1- 3 2-3 3 2 3 4 4 4 4 4 2 4 4 4 2/3 4 4 4 4 4 4 4

BOL BOL/BBL BOL BOL/BBL BOL BOL BOL BOL BOL BOL/BBL BOL BOL BOL BOL BOL BOL BOL BOL BOL BOL BOL BOL BOL

Leeuwarden

Mediadeveloper

4

BOL

4 jaar 3-4 jaar 3 jaar 2-3 jaar 2 jaar 3 jaar 2 jaar 3 jaar 4 jaar 4 jaar 4 jaar 3-4 jaar 3,5 jaar 2 jaar 4 jaar 4 jaar 3 jaar 2-3 jaar 4 jaar 4 jaar 4 jaar 4 jaar 4 jaar 4 jaar 4 jaar 4 jaar 72

Sociaal-cultureel werker –theater Toeleidingstraject Cibap

4 2-4

BOL BOL

4 jaar 1 jaar

Friesland College http://www.frieslandcollege.nl/opleidingen Locatie

Opleiding

Niveau

BOL/BBL

Duur

Leeuwarden

Interieur Design (Interieuradviseur) Product Design (Creatief vakman, ontwerpend meubelmaker) Styling Design (Vormgever productpresentatie) Mode handel (Verkoopspecialist) Mode stylen (Medewerker Styling) Mode ontwerpen/maken (Mode/maatkleding) Artiest Dans Artiest Drama Podium- en evenemententechniek Eventmanagement (Medewerker evenementenorganisatie) Film en media (Video-editor/cameraman) Artiest Sounddesign Artiest Muziek Mediavormgever (uitstroom: Grafische vormgeving, Interactieve vormgeving, Art & Design en Animatie/audiovisueel) Mediatechnoloog (uitstroom: Webdeveloper, Workflowbeheerder & Cross-media publisher) Game design (uitstroom: Artist & Developer) DTP

4 4

BOL BOL

4 jaar 4 jaar

4 3 4 2-4 4 4 2-4 4

BOL BOL/BBL BOL BOL BOL BOL BOL BOL

4 4 4 4

BOL BOL BOL BOL

4 jaar 2 jaar 4 jaar 2-4 jaar 4 jaar 4 jaar 2-4 jaar 4 jaar

4

BOL

4 2-3

BOL BOL

4 jaar 4 jaar 4 jaar 4 jaar

4 jaar 4 jaar 2-3 jaar

AOC http://www.mbogroen-friesland.nl/MBO-GROEN-opleidingen/dynamic-design/ Locatie

Opleiding

Niveau

BOL/BBL

Duur 73

Buitenpost

Mbo-bloem & design (Assistent & medewerker groene detailhandel/bloembinden)

1-2

BOL

2 jaar

Heerenveen

Mbo-bloem & design (Assistent & medewerker groene detailhandel/bloembinden)

1-2

BOL

2 jaar

Leeuwarden

Mbo-bloem & design (Assistent & medewerker groene detailhandel/bloembinden) Mbo-bloem & design (Vakbekwaam medewerker bloembinden & Vormgever leefomgeving/specialist natuur en vormgeving) MBO Design (uitstroom: Etaleren/Visual merchandising, Decorbouw/standbouw, Grafische Vormgeving, Interieur en Styling & Productontwikkeling)

1-2

BOL/BBL

2 jaar

3-4

BOL/BBL

3-4 jaar

4

BOL

Mbo-bloem & design (Assistent & medewerker groene detailhandel/bloembinden)

1-2

Sneek

4 jaar

BOL

2 jaar

Noorderpoort College (locatie Winschoten laat ik buiten beschouwing) http://www.noorderpoort.nl/studiekiezer/Paginas/default.aspx Locatie Groningen

Opleiding Animatie/audiovisuele vormgeving Art & Design (mediavormgever) AV-productie (allround medewerker) Cameraman Game artist Geluidstechnicus Grafische vormgeving (KC GOC) Interactieve vormgeving Lichttechnicus Media intermediair (Mediamanagement) Mediavormgever Podium- en evenemententechnicus (uitstroom: geluid, licht & toneel) Video-editor

Niveau 4 4 3 4 4 4 4 4 4 4 4 3 4 4

BOL/BBL BOL BOL BOL BOL BOL BOL BOL BOL BOL BOL BOL BOL BOL BOL

Duur 4 jaar 4 jaar 2-4 jaar 3-4 jaar 3-4 jaar 3-4 jaar 4 jaar 4 jaar 3-4 jaar 2-4 jaar 4 jaar 2-4 jaar 3-4 jaar 4 jaar

74

Deltion College http://www.deltion.nl/jongeren-onderwijs/opleidingen/aanbod/201 Locatie Zwolle

Opleiding Fashion Design Allround Medewerker Mode/Maatkleding Fashion Commercie Commercieel Medewerker Productie Fashion Design Specialist Mode/Maatkleding Fashion Styling Medewerker Styling Fashion Management Ondernemer Detailhandel Artiest (uitstroom: Muziek Uitvoerend, Musical & Drama) Mediavormgeving (uitstroom: Grafisch Vormgever, Interactief Mediavormgever, Animatie/Audiovisueel Vormgever, International Art & Design (tweetalig) & Gaming) Medewerker Printmedia/Digital Printing Medewerker Printmedia Technieken Drukken en Nabewerken basis Medewerker Sign Allround DTP-er Manager Creatieve Industrie (Mediamanagement) Basis Woningstoffeerder Meubelstoffeerder Allround Meubelstoffeerder Allround Woningstoffeerder Interieuradviseur Allround Audiovisueel medewerker Podium- en Evenemententechnicus (ook versneld) AV-productie (uitstroom: Cameraman, Fotograaf & Video Editor)

Niveau 3

BOL/BBL BOL

Duur 2-3 jaar

4

BOL

3 jaar

4 4 4 4

BOL BOL BOL BOL

4 jaar 3 jaar 3 jaar 3 jaar

4

BOL

3-4 jaar

2-3 2-3

BOL BOL

2-3 jaar 2-3 jaar

2 3 4

BOL BOL BOL

2 jaar 3 jaar 4 jaar

2 2 3 3 4 3 3

BBL BBL BBL BBL BOL BOL BOL

2 jaar 2 jaar 1-4 jaar 1-4 jaar 4 jaar 3 jaar 3 jaar

4

BOL

4 jaar

Deltion College biedt voor Havisten niveau 4 opleidingen in 3 jaar aan. Groen aangegeven opleidingen hanteren hetzelfde kwalificatiedossier als Art & Design van de Friese Poort. Je ziet dat deze opleidingen op alle mbo-scholen in Noord-Nederland wordt

75

aangeboden, behalve op het AOC. Daar richten ze zich wel op Grafische Vormgeving, maar hebben ze niet het uitstroomprofiel van Mediavormgever Art & Design. De rood aangegeven opleidingen concurreren het sterkst met onze opleidingen. Op alle andere ROC’s in Noord-Nederland worden concurrerende opleidingen aangeboden. In het algemeen zie je dat er in het mbo-kunstonderwijs een gigantisch aanbod is van kunstvakopleidingen op allerhande niveaus. Je kunt je voorstellen dat studenten eerst een school gaan uitkiezen welke ze ‘leuk’ toe lijkt en daarna een geschikte opleiding op het juiste niveau zoeken in plaats van dat ze eerst het aanbod op de verschillende scholen bij langs gaan. Er is nu teveel keus. Het beeld van de school speelt denk ik een grote rol in de opleidingskeuze van jonge studenten.

Bijlage 3 – Gespreksverslag interview Annet Leeflang, inclusief mailverkeer Verslag Telefonisch interview Annet Leeflang (GOC – kwalificatiedossier Mediavormgever) 16 november 2012 10:15 – 10:36 uur. 76

Hoe komt het kwalificatiedossier tot stand? - Nieuwe signalen uit de arbeidsmarkt - Beroepenonderzoek > bedrijvenonderzoeken + werkzaamheden d.m.v. kwantitatief onderzoek. Er ontstaat dan een nieuw beroep. Gaat naar de SBB = Stichting bedrijfsleven en beroepsonderwijs. Daarna wordt ere en ingangstoets ingediend bij de toetsingskamer. Die bekijkt of er voldoende arbeidsmarktrelevantie is. Opleiding moet goed aansluiten op de arbeidsmarkt. Daarna moet het ook goedgekeurd worden door de kenniscentra. Bestaat er al zo’n opleiding enz.? Dan wordt er een nieuw dossier ontwikkeld door middel van 2 toetsen. Toets A voor kerntaken en toets B voor werkprocessen? Wanneer het dossier klaar is wordt deze door de minister van onderwijs vastgesteld = formele kwestie. Er komt binnenkort een nieuw format. Binnen een kwalificatiedossier met meerdere uitstromen komt een basis van kerntaken en werkprocessen. Een gezamenlijke basis en een school kan dat invullen als een basisjaar. Na dat basisjaar kan de student uitstromen in zijn of haar uitstroom. Deze uitstroom is totaal verschillend van elkaar. In het voorjaar start er een nieuw beroepenonderzoek. Grafisch en interactief zijn 2 profielen die nu erg dicht tot elkaar staat. Zou 1 profiel kunnen worden. Een grafisch vormgever werkt in de praktijk ook vaak interactief. A&D blijft hoogstwaarschijnlijk in de toekomst een aparte uitstroom. A&D ook pretopleiding? De pretopleidingen waar het ministerie het over heeft is vooral de opleiding Artiest. A&D valt daar niet onder. Er is naast het kwalificatiedossier geen vaststaand curriculum met inhouden. Er bestaat ook een klankbordgroep die het kwalificatiedossier steeds evalueren. Daaruit komt ook naar voren dat de doorstroom naar HBO binnen Mediavormgever erg hoog is. Op dit moment wordt er geen ruimte geboden binnen het dossier voor doorstroom. Hoogstwaarschijnlijk komt er een keuzedeel binnen het dossier, zodat scholen ruimte kunnen inbouwen voor de doorstroom. In 2010 was er nog een evaluatie van het dossier. De klankbordgroep komt in december weer bijeen. Mogelijkheid om daar bij te zitten. De doorstroom van onze opleiding A&D is erg hoog en zit op zo’n 80-90%.

De belangrijkste wijziging voor dit jaar bij A&D is – Media-uiting > wordt Creatief product > A&D.

Van: Janne Tjalsma [mailto:[email protected]] Verzonden: zondag 4 november 2012 11:18 Aan: Annet Leeflang Onderwerp: Kwalificatiedossier Art & Design 77

Geachte mevrouw Leeflang, Momenteel ben ik werkzaam bij een Art & Design opleiding in Drachten (ROC Friese Poort). In het kader van mijn studie; Master Kunsteducatie in Groningen, doe ik een onderzoek naar de verbetering van ons curriculum. Het onderzoek hoop ik in juni 2013 af te ronden. Doel onderzoek: - Het verbeteren van het curriculum van de opleiding Art & Design (ROC Friese Poort Drachten). - Doorstroom met hbo versoepelen. In het kader van dit onderzoek zou ik graag een keer een gesprek met u willen hebben over de totstandkoming van het kwalificatiedossier, de inhoud van de werkprocessen, de toekomst van de opleiding en welke onderzoeken er bij komen kijken. Het zou fijn zijn als ik u hierover een keer zou kunnen spreken. Het komt mij het beste uit op een dinsdagochtend rond een uur of 10. Ik ben via de mail en telefonisch te bereiken op: 0647007566 Ik hoor graag uw reactie! Met vriendelijke groet, ROC Friese Poort Janne Tjalsma Docent Art & Design ROC Friese Poort Leidijk 49 9202 TW Drachten Postbus 15 9200 AA Drachten T: 0512 767700 T (rechtstreeks): 0512 767574 E: [email protected] I: www.rocfriesepoort.nl

>>> Annet Leeflang 11/5/2012 3:39 >>> Beste Janne, Prima om hier een keer contact over te hebben. Morgen werk ik thuis, maar zou ik wel even tijd hebben om hierover te praten. Bel je mij (0318 507201)? Vriendelijke groet, Annet Leeflang

Bijlage 4 – Voorstel kenniscentra opleiding Mediavormgever

78

Voorstel 1 - Profielen in het dossier Naam profiel

MboEQF niveau niveau 4 4 4 4

Mediavormgever Gamevormgever Overzicht van taken en deeltaken Taak 1 Bereidt de realisatie voor

1.1 Ontvangt de opdracht en bespreekt deze 1.2 Oriënteert zich op opdrachtgever/doelgroep 1.3 Organiseert de werkzaamheden 1.4 Maakt een concept 1.5 Maakt een ontwerp 1.6 Presenteert het concept en/of ontwerp van de media-uiting Taak 2 Voert ondernemerstaken uit 2.1 Maakt een plan voor het starten van een eigen bedrijf 2.2 Promoot zijn werk 2.3 Regelt financiële administratieve zaken Profiel 1 Mediavormgever Profieltaak 1 Deeltaak Realiseert de media-uiting 1.1 Bereidt de realisatie voor 1.2 Begeleidt uitbesteding aan derden 1.3 Maakt de media-uiting 1.4 Levert de media-uiting op 1.5 Houdt het archief bij

Profiel 2 Gamevormgever Profieltaak 1 Realiseert de gameonderdelen

Deeltaak 1.1 Vertaalt het game art concept tot een definitief ontwerp 1.2 Ontwikkelt gameonderdelen 1.3 Test de game onderdelen 1.4 Bewaakt de voortgang en evalueert het project

Keuzedeel ‘Art&Design’ Het keuzedeel is ontwikkeld voor: Profiel Niveau Mediavormgever 4

Dossier Vormgever

Crebo

79

Voorstel 2 - Profielen in het dossier Mediavormgever Naam profiel Mediavormgever (grafisch en interactief) Gamevormgever (game, animatie- en audiovisueel)

MboEQF niveau niveau 4 4 4

4

Overzicht van taken en deeltaken Taak 1 Ontwerpt de media-uiting 1.1 Ontvangt de opdracht en bespreekt deze 1.3 Maakt plan van aanpak 1.4 Maakt een concept 1.5 Maakt een ontwerp 1.6 Presenteert het concept en/of ontwerp Taak 2 Voert ondernemerstaken uit 2.1 Maakt een plan voor het starten van een eigen bedrijf 2.2 Promoot zijn werk 2.3 Regelt financiële administratieve zaken Profiel 1 Grafisch en interactief vormgever Profieltaak 1 Realiseert grafische/ interactieve uiting

Deeltaak 1.1 Bereid de realisatie voor 1.2 Begeleidt uitbesteding aan derden 1.3 Maakt grafische/interactieve uiting 1.4 Levert grafische/interactieve uiting op 1.5 Evalueert het project en houdt het archief bij

Profiel 2 Game-, animatie en audiovisueel vormgever Profieltaak 1 Deeltaak Realiseert game/animatie/ 1.1 Bereidt de realisatie voor audiovisuele uiting 1.2 Begeleidt uitbesteding aan derden 1.3 Maakt game/animatie/audiovisuele uiting 1.4 Test en levert game/animatie/audiovisuele uiting op 1.5 Evalueert het project en houdt het archief bij

Keuzedeel ‘Art&Design’ Het keuzedeel is ontwikkeld voor: Profiel Niveau

Dossier

Crebo 80

Mediavormgever

4

Vormgever

Bijlage 5 – Leergebied Art & Design

81

Bijlage 6 – Kwalificatiedossier – Kerntaken en werkprocessen

82

83

84

85

86

Bijlage 7 – Mailverkeer scholen, inclusief aandachtspuntenlijstje voor interview Aandachtspunten bij bezoek aan een Art & Design opleiding 1. Bestaat er een visiedocument? 2. Vanuit welke visie wordt er gewerkt? Kunst- pedagogische visie/leertheorie? 3. Hoe geven jullie vorm aan de opleiding Art & Design? 4. Wat willen jullie bereiken met de studenten? 5. Wat vinden studenten belangrijk? Waarom kiezen ze voor deze opleiding? 6. Wordt de opleiding als volwaardig aangeboden of als uitstroom? 7. Heeft de opleiding een basisjaar? 8. Wat voor vakken + inhouden zijn opgenomen in het curriculum? Waar ligt de focus? 9. Wordt er aandacht besteed aan de doorstroom naar het hbo? Op welke wijze? Groepsgewijs of individueel? 10. Zijn er verkorte leerroutes naar hbo-opleidingen? 11. Hoe hoog zijn de uitstroomgegevens naar het hbo? 12. Kunnen studenten kiezen voor een specialisatie? Welke zijn er? Welke zijn het meest populair? Samenhang specialisatie en doorstroom? 13. Hoe zien de examens van kerntaak 1 t/m 3 eruit? 14. Hoe gaan jullie vorm geven aan het dossier Focus op Vakmanschap? Mailverkeer Grafisch Lyceum - Rotterdam Van: woensdag - 5 december, 2012 9:14 Aan: [email protected]; [email protected] Onderwerp: Art en Design onderzoek GLR Hallo Janne, Van mijn collega Marjoke Schulten kreeg ik een mail doorgestuurd over een onderzoek dat je doet voor je Master Kunsteducatie. Graag zou ik met je willen afspreken, binnen welke termijn denk je de afspraak te willen maken? Eventueel is het mogelijk om een afspraak in Assen te maken daar woon ik n.l. op dit moment. Tenzij je liever naar Rotterdam komt om ook de afdeling Art en Design te kunnen zien. Ik hoor graag van je. Met vriendelijke groet, Cora Jongsma Leertrajectvoorzitter Art en Design 06-24151859 Verzonden vanaf mijn draadloze BlackBerry®-toestel 87

Hallo Cora, Bedankt voor de snelle reactie. Het lijkt me ontzettend leuk om ook een keer in Rotterdam bij de afdeling te kijken. Dan heb ik meteen een goede impressie. Volgende week maandag heeft een student van ons een sollicitatiegesprek voor een stage in Rotterdam. Als dat gesprek positief verloopt, kan ik een stage bezoek combineren met een bezoek aan jullie afdeling. Volgende week weet ik daarover meer. Op welke dagen zou het voor u het beste uitkomen? Hallo Janne, Een bezoek van jou aan het A&D in Rotterdam komt het best uit op een dinsdag . Met vriendelijke groet, Cora Jongsma Hallo Cora, Bedankt voor je mail. Vanwege een blessure ben ik er even uit geweest. Op de volgende data zie ik wel een mogelijkheid om jullie opleiding te bezoeken: Dinsdag 12 februari Dinsdag 26 februari Lukt dat voor jullie ook? Dan stuur ik ruim voor die tijd een lijstje met punten wat
ik graag wil weten voor mijn onderzoek. Alvast bedankt! Hallo Janne, Dinsdag 12 februari komt mij dan het beste uit. Vanaf 10.30 tot 12.30. Je kan je dan melden bij de receptie. Denk je dat we zo voldoende tijd hebben? Graag zie ik je vragenlijst voor je onderzoek tegemoet.

Beste Cora, Dat moet lukken zou ik zeggen! Ik maak de vragenlijst even up to date en dan stuur ik hem op. Klopt het dat ik op het Stadhoudersplein 35 moet zijn? Met groet, Cora Janne, Nee ons adres is Heer Bokel weg 255. Het is heel goed lopend te doen van het CS. Cora Beste Cora, In de bijlage nog even een aandachtspunten lijstje voor aanstaande dinsdag. Tot dan! 88

ROC van Amsterdam Geachte meneer Wijngaard, Van Annet Leeflang heb ik uw e-mailadres gekregen. Ik heb van haar begrepen dat u contactpersoon bent wat betreft de klankbordgroep van het kwalificatiedossier Mediavormgever. Zij vertelde mij dat er binnenkort weer zo'n bijeenkomst is. Ik zou het erg fijn vinden als ik daar bij aanwezig zou kunnen zijn. Ik ben namelijk werkzaam bij een Art & Design opleiding in Drachten (ROC Friese Poort). In het kader van mijn studie; Master Kunsteducatie in Groningen, doe ik een onderzoek naar de verbetering van ons curriculum. Doel onderzoek:
- Het verbeteren van het curriculum van de opleiding Art & Design (ROC Friese Poort Drachten). - Doorstroom met hbo versoepelen. In het kader van dit onderzoek wil ik graag verschillende curricula van andere Art & Design opleidingen vergelijken met de onze. Hoe verwerken zij de uitstroom Art & Design in het curriculum en wat kunnen we van elkaar leren? In de praktijk is het erg lastig om alle scholen te benaderen en de juiste informatie te ontvangen. 
Het zou fijn zijn als ik mijn onderzoek tijdens die bijeenkomst onder de aandacht zou kunnen brengen. Ik hoor graag van u of die mogelijkheid er is. Het onderzoek hoop ik in juni 2013 af te ronden. Als dank voor uw medewerking ontvangt u rond die tijd mijn eind rapportage. Ik ben via de mail en telefonisch te bereiken op: 06-47007566 Met vriendelijke groet, 
 ROC Friese Poort 

 Janne Tjalsma 
 Coördinerend docent Art & Design BPV-coördinator Art & Design Van: Janne Tjalsma [[email protected]] Verzonden: dinsdag 26 februari 2013 21:10 Aan: Janne Tjalsma; Koen Wijngaard Onderwerp: Bezoek aanstaande maandag Beste meneer Wijngaard, Fijn dat ik volgende week maandag 14:00 uur welkom ben om de opleiding Art & Design bezoeken. In de bijlage heb ik een aandachtspunten lijstje toegevoegd, met punten die ik graag zou willen bespreken. 89

Doel onderzoek: - Het verbeteren van het curriculum van de opleiding Art & Design (ROC Friese Poort Drachten). - Doorstroom met hbo versoepelen. Graag ontvang ik nog de informatie van de 'geheime' parkeerplek. Is het mogelijk om daar de hele dag te parkeren? Dan kan ik er meteen een dagje van maken. Ook wil ik u vragen of u toestemming wilt geven om het gehele gesprek/rondleiding op te nemen. Dit gesprek zal ik alleen gebruiken voor het uitschrijven van het gesprek, zodat ik de juiste gegevens gebruik en er geen misverstanden ontstaan. Tot maandag! Met vriendelijke groet, ROC Friese Poort Janne Tjalsma Coördinerend docent Art & Design BPV-coördinator Art & Design

Hallo Janne, Uiteraard begrijp ik de onderzoekspunten en het doel van je bezoek. Je bent nog steeds van harte welkom, maar ik wil het gesprek liever een wat meer oriënterend karakter laten hebben. Ik heb je verzoek besproken met mijn direct leidinggevende, mevrouw Tess ven Dongen. Zij vond het ook prima, maar drukte me ook op het hart wat terughoudend te zijn met het verstrekken van gedetailleerde informatie m.b.t. door ons ontwikkelde producten en (les-)inhouden. Zoals uit je bijsluiter blijkt, gaat dit meer in de richting van een vraaggesprek waarbij juist dit soort "bedrijfsgeheimen" aan de orde komen. Daarbij wil je het ook nog opnemen, waarbij ik een ongemakkelijk gevoel krijg. Dus dat laatste liever niet, maar ik ben altijd bereid om een collegiaal gesprek te houden omtrent de stand van zaken over de ontwikkeling van de opleiding Art & Design. Ik kan je een aantal documenten meegeven die openbaar zijn, en je de school laten zien. Als je bang bent dat er misverstanden in je verslag ontstaan, stel ik voor dat je het concept eerst ter inzage aan mij opstuurt, zodat ik eventuele correcties kan aanbrengen. De "geheime" parkeerplek bereik je als volgt: Vanaf de Ring A10 neem je de afslag Centrum (S116) en daarna neem je de 2e afslag rechts (geel bord met Noorderbegraafplaats en Sportpark Elzenhagen) beneden aan de afslag is er een zg. "botonde" een dubbele rotonde, waarbij je de 1e afslag neemt. Volg de aanduiding Noorderbegraafplaats en Sportpark Elzenhagen. 90

Aan het einde van dit straatje rechtsaf, je rijdt nu langs een kanaal met aan de overzijde links een molen. Je ziet nu, rechtdoor kijkend, een ophaalbrug met geel en rood. Aan het einde van die weg moet je rechts houden, je ziet dan een bordje doodlopende weg. Na een scherpe bocht rechts zie je een parkeerterreintje. Daar is altijd plek en het parkeren is daar gratis. Loop nu in de zelfde richting rechtdoor en dan zie je na ca. 100 meter aan de rechterkant een groot gebouw, waarvan een gedeelte nog in aanbouw is. Er staat (als herkenningspunt) een hele hoge gele hijskraan. Naast het in aanbouw zijnde gebouw bevindt zich ons schoolgebouw met veelkleurige glazen wandplaten. De ingang is een schuifdeur die vanzelf open gaat. Je loopt nu door een corridor en aan de rechterkant zie je een trap. Dan kom je bij de receptie, als je je daar meldt, weten ze waar ik me bevind en zul je verder geholpen worden. Als je eerder komt, kun je vanaf het punt waar je de school in zou lopen, ook rechtdoor lopen, onder het viaduct door, langs het Stadsdeelhuis (zwart bakstenen gebouw). Steek het parkeerterrein over en dan een trappetje op. Zo kom je bij het busstation Buikslotermeerplein. Daarvandaan gaan er veel bussen, o.a. naar het Centraal Station. Vanaf de parkeerplak is dit minder dan 10 minuten lopen. Met vriendelijke groet, Koen Wijngaard, Coördinator Art & Design Gare du Nord 13 1022 LD Amsterdam 020-5791500 / 06-52636023 Hallo Koen, Bedankt voor de informatie! Ik begrijp uw zorgen. Natuurlijk kunt u geen readers/lesmateriaal geven. Dat is ook niet nodig. Zolang ik maar een globaal beeld kan vormen, dan ben ik tevreden. Het blijft een oriënterend gesprek, daar hoeft u niet bang voor te zijn. Belangrijk voor mij is de opbouw van de opleiding, welke vakken, doorstroom enz. Daarvoor heb ik een aandachtspunten lijstje nodig om niets te vergeten. Mijn samenvatting stuur ik na afloop, zodat u het nog kunt verbeteren. Tot maandag en een fijn weekend!

ROC Midden Nederland – Creative College Van: Janne Tjalsma [mailto:[email protected]] 
 Verzonden: maandag 11 februari 2013 15:00
 Aan: Jacobs, M.J. (Michelle)
 Onderwerp: Onderzoek curriculum Art & Design opleidingen Geachte mevrouw Jacobs, 91

Via de receptie heb ik u geprobeerd te bellen en mij is verteld dat ik het beste via de mail contact kan zoeken. Ik zal me eerst even voorstellen. Ik ben Janne Tjalsma en werkzaam bij een Art & Design opleiding in Drachten (ROC Friese Poort). In het kader van mijn studie; de Master Kunsteducatie in Groningen, doe ik een onderzoek naar de verbetering van ons curriculum. Doel onderzoek:
- Het verbeteren van het curriculum van de opleiding Art & Design (ROC Friese Poort Drachten). - Doorstroom met hbo versoepelen. In het kader van dit onderzoek wil ik graag verschillende curricula van andere Art & Design opleidingen vergelijken met de onze. Ik hoop daardoor antwoord te vinden op de volgende vragen: - Vanuit welke visie wordt er gewerkt? - Waar ligt de focus? Digitaal, tekenen/schilderen, 3D, theater enz.? - Wordt er in het curriculum ook rekening gehouden met de doorstroom naar hbo? Wordt daar ook onderzoek naar gedaan? Het zou fijn zijn als ik op korte termijn jullie Art & Design opleiding zou kunnen bezoeken en een docent zou kunnen spreken. Graag hoor ik of dat mogelijk is. Het onderzoek hoop ik in juni 2013 af te ronden. Als dank voor uw medewerking ontvangt u rond die tijd mijn eind rapportage. Ik ben via de mail en telefonisch te bereiken op: 06-47007566 Met vriendelijke groet, 
 ROC Friese Poort 

 Janne Tjalsma 
 Coördinerend docent Art & Design BPV-coördinator Art & Design >>> "Jacobs, M.J. (Michelle)" <[email protected]> 2/11/2013 8:10 >>> Beste Janne, Heel leuk om een afspraak te maken. Ik heb Anna Tiel Groenestege in de CC meegenomen aangezien zij zeker bij het gesprek aanwezig moet zijn. De komende twee/drie weken hebben we veel extra activiteiten dus mij zou het uitkomen om na 4 maart iets af te spreken. Op een maandag/dinsdag of donderdag. Met vriendelijke groet, Michelle Jacobs Van: Janne Tjalsma [mailto:[email protected]] 
Verzonden: woensdag 13 februari 2013 10:08
Aan: Jacobs, M.J. (Michelle)
CC: Tiel Groenestege, A.Q. (Anna)
Onderwerp: Betr.: RE: Onderzoek curriculum Art & Design opleidingen 92

Beste Michelle en Anna, Bedankt voor de positieve reactie! Lukt het voor jullie op maandag 11 maart in de middag? Met vriendelijke groet, 
 ROC Friese Poort 

 Janne Tjalsma 
 Coördinerend docent Art & Design BPV-coördinator Art & Design >>> "Jacobs, M.J. (Michelle)" <[email protected]> 16-02-13 15:14 >>> Hoi Janne Anna kan ook op 11 maart vanaf 12:30. We lunchen altijd om 12:00 dus misschien wel een idee om dan al even kennis te maken met iedereen? Mvg Michelle Jacobs Hallo Michelle, Fijn dat ik dan langs kan komen. Lunchen lijkt me een goed idee, 12:00 uur is prima. Op welk adres moet ik zijn? Met vriendelijke groet, 
 ROC Friese Poort 

 Janne Tjalsma 
 Coördinerend docent Art & Design BPV-coördinator Art & Design

ROC Midden Nederland >>> "Nieuwenhuis, Heleen" 18-02-13 14:11 >>> Beste Janne, Het lijkt me leuk om met een collega te overleggen over Art & Design en wellicht wordt ons curriculum er ook beter van. Ik wil graag een afspraak met je maken, maar heb vaak midden op de dag les. Het zou kunnen op een donderdagmorgen, dan begin ik om 13 uur of op een maandagmiddag 11 of 25 maart. We hebben een soort tussenweek waarin ik vrijer ben in het maken van afspraken, maar dat is pas in de week van 15 april. Op 10 april hebben we een informatieavond vanaf 17 uur, dan zou ik ook wel tijd hebben. Het lijkt me leuk om ook een keer bij jullie te kijken. We hebben wel een visie en focus en zo, maar niet veel op papier staan. Ik stuur vast wat mee over projecten en lessentabel. vriendelijke groet, Heleen Nieuwenhuis Van: Janne Tjalsma [[email protected]] Verzonden: vrijdag 22 februari 2013 17:13 93

Aan: Nieuwenhuis, Heleen Onderwerp: Betr.: afspraak maken? Beste Heleen, Alvast bedankt voor de informatie en fijn dat ik langs kan komen. 25 maart kan voor mij ook. Rond een uur of half 3? Op maandag 18 maart heb ik de hele dag ruimte. Ik hoor het graag. Met vriendelijke groet, 
 ROC Friese Poort 

 Janne Tjalsma 
 Coördinerend docent Art & Design BPV-coördinator Art & Design >>> "Nieuwenhuis, Heleen" 3/1/2013 10:54 >>> Ik mailde dat ik op maandag nu steeds vergaderingen heb, met de vraag of je op donderdag kunt. Maar ik heb op maandag tot 12 uur les en dan vanaf half 4 vergadering. Dus daartussen hebben we wel genoeg tijd om een en ander te bespreken. 18 of 25 maart? vriendelijke groeten Van: Janne Tjalsma [[email protected]] Verzonden: vrijdag 1 maart 2013 11:30 Aan: Nieuwenhuis, Heleen Onderwerp: RE: Betr.: afspraak maken? Beste Heleen, Dat klopt. Was voor de donderdagen al aan het kijken of ik het een of ander zou kunnen schuiven. Maandag 18 maart komt voor mij dan het beste uit. 13:00 uur doen? Waar kan ik mij dan melden? Met vriendelijke groet, 
 ROC Friese Poort 

 Janne Tjalsma 
 Coördinerend docent Art & Design BPV-coördinator Art & Design >>> "Nieuwenhuis, Heleen" 01-03-13 12:00 >>> Is prima. Het adres is Thorbeckestraat 6 in Arnhem, eventueel te lopen vanaf station Velperpoort. Ik wacht dan op je bij de receptie. Mijn telefoonr is 06 14292783, maar die heb ik niet bij me als ik les geef. Het nr van de receptie is 026 3129400. tot dan! 94

Van: Janne Tjalsma [[email protected]] Verzonden: dinsdag 5 maart 2013 20:22 Aan: Nieuwenhuis, Heleen Onderwerp: Betr.: RE: Betr.: afspraak maken?

Beste Heleen, Bedankt voor de info. Kan ik daar gemakkelijk parkeren? Tot maandag 18 maart! Niet erg makkelijk, achter het gebouw is een parkeerplaats, moet je even door het hek. Het is ook goed te lopen vanaf station Velperpoort, als je met de trein komt. tot dan! Hofplein Rotterdam – MBO Theaterschool Van: Janne Tjalsma [mailto:[email protected]] 
Verzonden: donderdag 11 oktober 2012 11:17
Aan: Lieke Visser
Onderwerp: Onderzoek curriculum Art & Design opleidingen Geachte heer/mevrouw, Via de website van uw school zag ik dat binnen de theaterschool de opleiding Mediavormgever Art & Design wordt aangeboden. Ik zal me eerst even voorstellen. Ik ben Janne Tjalsma en werkzaam bij een Art & Design opleiding in Drachten (ROC Friese Poort). In het kader van mijn studie; Master Kunsteducatie in Groningen, doe ik een onderzoek naar de verbetering van ons curriculum. Doel onderzoek:
- Het verbeteren van het curriculum van de opleiding Art & Design (ROC Friese Poort Drachten). - Doorstroom met hbo versoepelen. In het kader van dit onderzoek wil ik graag verschillende curricula van andere Art & Design opleidingen vergelijken met de onze. Het zou fijn zijn als u mee zou willen werken en mij bijvoorbeeld het curriculum, studiegids en vak opdrachten zou kunnen toesturen. Ik hoop daardoor antwoord te vinden op de volgende vragen, maar wellicht kunt u ze ook goed beantwoorden. - Vanuit welke visie wordt er gewerkt? - Waar ligt de focus? Digitaal, tekenen/schilderen, 3D, theater enz.? - Wordt er in het curriculum ook rekening gehouden met de doorstroom naar hbo? Wordt daar ook onderzoek naar gedaan? Het onderzoek hoop ik in juni 2013 af te ronden. Als dank voor uw medewerking ontvangt u rond die tijd mijn eind rapportage. U krijgt dan een inzichtelijk beeld van wat andere Art & Design opleidingen doen en weet u in 95

welke mate uw curriculum vergelijkbaar is met dat van andere instellingen. Ik ben via de mail en telefonisch te bereiken op: 06-47007566 Met vriendelijke groet, 
 ROC Friese Poort 

 Janne Tjalsma 
 Coördinerend docent Art & Design BPV-coördinator Art & Design

 Beste Janne, In antwoord op je vragen: - Vanuit welke visie wordt er gewerkt? De opleiding Art & Design is bij ons de opleiding Theatervormgeving. Hiervan bestaat één opleiding in Nederland, terwijl er op Hbo niveau 5 opleiding zijn die zich specifiek richten op theatervormgeving. We volgen een tweesporenbeleid: ontwikkeling van ambachtelijke theatrale vaardigheden (tekenen, schilderen, grime, kostuum, decorbouw) ontwikkeling van conceptuele vaardigheden (ontwerpen, eigen signatuur ontwikkelen) Daarnaast geldt voor alle opleiding op De MBO Theaterschool dat er veel wordt gewerkt in de praktijk, op stages én in ons eigen productiehuis. Jaarlijks stelt iedere vormgever driemaal een tentoonstelling samen met eigen werk: 2D en 3D. Vanaf leerjaar 2 werkt iedere vormgever jaarlijks mee aan het ontwerp én de uitvoering van de vormgeving bij een theatervoorstelling, inclusief posterontwerp. In het eerste leerjaar doen de studenten vaardigheid op met het verzorgen van workshops grime, en het grimeren van grote groepen (op tempo). - Waar ligt de focus? Digitaal, tekenen/schilderen, 3D, theater enz.? De focus ligt op het ontwerpen voor theater. Maar dat is heel breed, zoals je bovenstaand kunt zien. De nadruk ligt bij ons op school op het ambachtelijk werken (met de handen), en het leren om conceptueel te denken. Het digitale werk is in ons curriculum minder belangrijk. - Wordt er in het curriculum ook rekening gehouden met de doorstroom naar hbo? Wordt daar ook onderzoek naar gedaan? Er wordt juist aangestuurd op doorstroom naar het Hbo. Bijgevoegd vind je de cijfers van de afgelopen jaren. Dit lukt vooral doordat veel aandacht wordt besteed aan de ontwikkeling van de conceptuele vaardigheden. Wij hebben een aannamebeleid dat zich specifiek richt op instroom vanuit het vmbo. Havisten en vwo’ers kunnen in onze optiek direct doorstromen naar een hbo kunstvakopleiding. 96

Het aantal kunstvakopleidingen waar onze studenten naar doorstromen is zeer divers: De Rietveld Academie, de Filmacademie, Theatre Design, Textiel en Mode, Scènografie, beeldende kunst- autonoom & interieurdesign, docentenopleiding beeldende kunst, creatieve therapie, fotografie. Tot slot: wij nemen maximaal 15 studenten per jaar aan. Veel succes met het onderzoek. Ik zie het verslag graag tegemoet! Met vriendelijke groet, Inge Kruithof Adjunct-directeur De MBO Theaterschool Hofplein Rotterdam De MBO Theaterschool www.dembotheaterschool.nl

ROC TOP Amsterdam Van: Janne Tjalsma [mailto:[email protected]] 
 Verzonden: donderdag 11 oktober 2012 10:45
 Aan: Olga Danilova
 Onderwerp: Onderzoek curriculum Art & Design opleidingen Geachte mevrouw Danilova, Gisteren en vanochtend heb ik u geprobeerd te bellen. Uw collega heeft een terugbel notitie voor u gemaakt, maar het is denk ik handig als u vooraf weet waarover het gaat. Ik ben werkzaam bij een Art & Design opleiding in Drachten (ROC Friese Poort). In het kader van mijn studie; Master Kunsteducatie in Groningen, doe ik een onderzoek naar de verbetering van ons curriculum. Doel onderzoek:
- Het verbeteren van het curriculum van de opleiding Art & Design (ROC Friese Poort Drachten). - Doorstroom met hbo versoepelen. In het kader van dit onderzoek wil ik graag verschillende curricula van andere Art & Design opleidingen vergelijken met de onze. Het zou fijn zijn als u mee zou willen werken en mij bijvoorbeeld het curriculum, studiegids en vak opdrachten zou kunnen toesturen. 97

Ik hoop daardoor antwoord te vinden op de volgende vragen, maar wellicht kunt u ze ook goed beantwoorden. - Vanuit welke visie wordt er gewerkt? - Waar ligt de focus? Digitaal, tekenen/schilderen, 3D, theater enz.? - Wordt er in het curriculum ook rekening gehouden met de doorstroom naar hbo? Wordt daar ook onderzoek naar gedaan? Het onderzoek hoop ik in juni 2013 af te ronden. Als dank voor uw medewerking ontvangt u rond die tijd mijn eind rapportage. U krijgt dan een inzichtelijk beeld van wat andere Art & Design opleidingen doen en weet u in welke mate uw curriculum vergelijkbaar is met dat van andere instellingen. Ik ben via de mail en telefonisch te bereiken op: 06-47007566 Met vriendelijke groet, 
 ROC Friese Poort 

 Janne Tjalsma 
 Coördinerend docent Art & Design BPV-coördinator Art & Design Beste Janne, Ik heb ook een telefoonnotitie gezien. De opleiding Art&Design is bij ons heel klein en net verhuisd naar een nieuwe locatie. De coördinator die het aan het doen was is net vertrokken. Ik denk dat het te smalle basis is voor een onderzoek. Voor de zekerheid heb ik je vraag doorgestuurd naar de docenten. Ik kan niet veel beloven. Volgende week weet ik meer. Met vriendelijke groet, Olga Danilova Teammanager CIS en APO Maandag, dinsdag en donderdag Let op! Adreswijziging Vlaardingenlaan 25 1062 HM Amsterdam telefoon: 020-4879400 Beste Olga, Bedankt voor het doorsturen van de vraag naar docenten. Zelf zijn we ook een kleine opleiding. We draaien nu voor het 5e jaar. Wellicht is het een optie dat ik een langs kom voor een gesprek met docenten. Lijkt me erg leuk om te kijken hoe jullie de dingen organiseren. 98

Volgende week hebben wij kerstvakantie, dus dan zou ik een dag kunnen komen. Ik hoor graag uw reactie! Met vriendelijke groet, 
 ROC Friese Poort 

 Janne Tjalsma 
 Coördinerend docent Art & Design BPV-coördinator Art & Design Beste Olga, In oktober hebben we mailcontact gehad i.v.m. met mijn onderzoek naar de curriculumverbetering van de opleiding Art & Design ROC Friese Poort (zie bijlage). Ik vroeg me af of ik op korte termijn langs zou kunnen komen voor een gesprek over de opleidingen of ik de opleiding zou kunnen bekijken. Graag hoor ik of dat mogelijk is. Met vriendelijke groet, 
 ROC Friese Poort 

 Janne Tjalsma 
 Coördinerend docent Art & Design BPV-coördinator Art & Design Sorry, ik moet helaas nee zeggen. Met vriendelijke groet, Olga Danilova Teammanager CIS Maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag tot 13 uur Vlaardingenlaan 25 1062 HM Amsterdam telefoon: 020-4879400

ROC Koning Willem I College Van: Janne Tjalsma [[email protected]] Verzonden: donderdag 11 oktober 2012 11:09 Aan: Anderson Frank Onderwerp: Onderzoek curriculum Art & Design opleidingen Geachte meneer Anderson, Via de receptie heb ik u geprobeerd te bellen en mij is verteld dat ik het beste via de mail contact kan zoeken. 99

Ik zal me eerst even voorstellen. Ik ben Janne Tjalsma en werkzaam bij een Art & Design opleiding in Drachten (ROC Friese Poort). In het kader van mijn studie; de Master Kunsteducatie in Groningen, doe ik een onderzoek naar de verbetering van ons curriculum. Doel onderzoek: - Het verbeteren van het curriculum van de opleiding Art & Design (ROC Friese Poort Drachten). - Doorstroom met hbo versoepelen. In het kader van dit onderzoek wil ik graag verschillende curricula van andere Art & Design opleidingen vergelijken met de onze. Het zou fijn zijn als u mee zou willen werken en mij bijvoorbeeld het curriculum, studiegids en vak opdrachten zou kunnen toesturen. Ik hoop daardoor antwoord te vinden op de volgende vragen, maar wellicht kunt u ze ook goed beantwoorden. - Vanuit welke visie wordt er gewerkt? - Waar ligt de focus? Digitaal, tekenen/schilderen, 3D, theater enz.? - Wordt er in het curriculum ook rekening gehouden met de doorstroom naar hbo? Wordt daar ook onderzoek naar gedaan? Het onderzoek hoop ik in juni 2013 af te ronden. Als dank voor uw medewerking ontvangt u rond die tijd mijn eind rapportage. U krijgt dan een inzichtelijk beeld van wat andere Art & Design opleidingen doen en weet u in welke mate uw curriculum vergelijkbaar is met dat van andere instellingen. Ik ben via de mail en telefonisch te bereiken op: 06-47007566 Met vriendelijke groet, ROC Friese Poort Janne Tjalsma Coördinerend docent Art & Design BPV-coördinator Art & Design Beste Janne Een interessant onderzoek. Maar voor ik je de gevraagde gegevens toestuur wil ik graag iets meer weten hoe die informatie precies gebruikt gaat worden. Wij hebben veel tijd, energie en ervaring in ons programma gestopt en leggen dat niet zomaar op straat. Ik ben wel voor een vruchtbare uitwisseling. Dus mijn vraag is eigenlijk in hoeverre die informatie beschermd is als je die voor je proefschrift gaat gebruiken. 100

Je schrijft dat je proefschrift gaat over het verbeteren van jullie curriculum. Of is het een onderzoek naar de stand van zaken en mogelijkheden van alle opleidingen ART&DESGN in Nederland? met vriendelijke groet Frank Anderson Media, Art & Performance KW1C 's Hertogenbosch 073-6249954

Beste Frank, Natuurlijk zal ik zorgvuldig met de informatie omgaan. Ik begrijp uw zorgen. Wellicht is het handig dat ik langs kom om het een en ander uit te wisselen en kunnen we hierover afspraken maken. Het doel van het onderzoek is het verbeteren van ons eigen curriculum, wat moet resulteren in een goed omschreven curriculum, inzichtelijk voor studenten en docenten. Wat gaan we welke periode doen en aan welke competenties wordt dan voldaan. In dat kader wil ik graag contact met andere opleidingen, om te kijken hoe het curriculum is ingericht en hoe dat wordt aangeboden aan de studenten. Volgende week hebben we hier kerstvakantie. Dan zou ik tijd hebben om een dag naar 's Hertogenbosch af te reizen. Zou dat mogelijk zijn? Met vriendelijke groet, 
 ROC Friese Poort 

 Janne Tjalsma 
 Coördinerend docent Art & Design BPV-coördinator Art & Design

Gilde opleidingen - Roermond Van: Janne Tjalsma woensdag - 10 oktober, 2012 13:22 Aan: [email protected] Onderwerp: Onderzoek curriculum Art & Design opleidingen Geachte meneer Moorman, Naar aanleiding van ons telefoongesprek, onderstaande mail. Doel onderzoek: - Het verbeteren van het curriculum van de opleiding Art & Design (ROC Friese Poort Drachten). - Doorstroom met hbo versoepelen. 101

In het kader van dit onderzoek wil ik graag verschillende curricula van andere Art & Design opleidingen vergelijken met de onze. Graag ontvang ik van u het curriculum, studiegids, folder enz. Ik hoop daardoor antwoord te vinden op de volgende vragen, maar wellicht kunt u ze ook goed beantwoorden. - Vanuit welke visie wordt er gewerkt? - Waar ligt de focus? Digitaal, tekenen/schilderen, 3D, theater enz.? - Wordt er in het curriculum ook rekening gehouden met de doorstroom naar hbo? Wordt daar ook onderzoek naar gedaan? Het onderzoek hoop ik in juni 2013 af te ronden. Als dank voor uw medewerking ontvangt u rond die tijd mijn eind rapportage. U krijgt dan een inzichtelijk beeld van wat andere Art & Design opleidingen doen en weet u in welke mate uw curriculum vergelijkbaar is met dat van andere instellingen. Alvast bedankt voor uw medewerking. Met vriendelijke groet, ROC Friese Poort Janne Tjalsma Coördinerend docent Art & Design BPV-coördinator Art & Design

Bijlage 8 – Coderen van interviews

102

Afbeelding 1 – Alle interviews in schema gezet op thema. Daarna gecodeerd door middel van gekleurde topics (zie afbeelding 2). Afbeeldingfine-liners 2 - Topics op voor coderen

Bijlage 9 – Uitkomst enquêtes doorstroom naar hbo 1. In welk jaar ben je afgestudeerd bij Art & Design?      

2011 2012 2012 e 1 lichting 2010 (2011) 2011 2012

2. Welke opleiding volg je op dit moment?  Communicatie op NHL  Docent Beeldende Kunst en Vormgeving op de kunstacademie ArtEZ in Zwolle. (leuk weetje: zit met Fabienne Ellen en Renko Hof in de klas)  TheaterVormgeving, maar ik ga na de zomer studeren op de taalacademie.  Docent beeldende kunst en vormgeving, tweede jaar aan NHL. e  Opleiding Communicatie aan de NHL zit in de laatste periode van het 1 jaar omdat ik in februari begonnen ben.  Vormgeving bij academie Minerva 3. Waarom wilde je doorstuderen aan een hbo-instelling? a. Verder ontwikkelen binnen het vakgebied b. Andere richting c. Geen werk te vinden d. Anders, namelijk: Antwoord:  a. Verder ontwikkelen binnen het vakgebied  b. Andere richting  b. Andere richting  a. Verder ontwikkelen binnen het vakgebied; daarnaast kom je niet ver meer met alleen een mboopleiding.  a. Verder ontwikkelen binnen het vakgebied  a. Verder ontwikkelen binnen het vakgebied 4. Klopt het beeld wat je had van het hbo? Waarom wel, waarom niet? a. Ja, omdat: b. Nee, omdat: Antwoord:  b. Nee, omdat: het veel zelfstandiger werken is en je moet zelf alles uitzoeken.  a. Ja, omdat: Er word veel meer van je gevraagd en dat blijkt ook te kloppen, het onderwijs op het hbo vind ik over het algemeen ook beter.  a. Ja, omdat er bij de open dagen ook al veel over werd verteld.  b. Nee, omdat: Het is veel meer werk dan ik had verwacht, er wordt veel meer van de studenten verwacht dan op het MBO. De theorie vakken zijn best pittig het is hard werken om goede cijfers te krijgen.  a. Ja, omdat: Mijn idee was dat je verdiepende theorie krijgt gecombineerd met de praktijk. Bij mijn opleiding is dat ook zo. Je krijgt een opdracht die je moet maken, tijdens de lessen krijg je de bijbehorende theorie.  a. Ja, omdat: Ongeveer de zelfde opdrachten maar dan meer en uitgebreider. 5. Hoe heb je de doorstroom van mbo naar hbo ervaren? a. Moeizaam 103

b. Soepel c. Anders, namelijk: Antwoord:  a. Moeizaam  b. Soepel; Erg goed!!  b. Soepel  a. Moeizaam, het MBO is echt een vakantie vergeleken het HBO. Je moet je op het HBO echt inzetten.  c Anders, namelijk: Art & Design is een opleiding heel erg op de praktijk georiënteerd. Er is wel theorie, maar het grootste gedeelte is praktijk. Mijn ervaring is dat vooral in het laatste jaar bijna alleen maar praktijk is gegeven. En dan moet je op het HBO ineens weer vol aan de bak met theorie leren. Dan is de overstap best pittig en ik moest daar best aan wennen.  b. Soepel

6. Hoe ervaar je de studielast van je huidige opleiding? a. Moeilijk b. Makkelijk c. Vergelijkbaar met mbo d. Anders, namelijk: Antwoord:  a. Moeilijk  a. Moeilijk; Het is een hele zware opleiding  a. Moeilijk  a. Moeilijk, de theorie is voor mij vrij moeilijk. Ook onderdelen als verslag en reflectie schrijven hebben extra aandacht nodig. b. Makkelijk, de praktijk vakken zijn voor mij makkelijk. Op het mbo hebben we al verschillende technieken en materialen behandeld die op het HBO herhaald worden. Voordeel er van is dat je er nu dieper op in kunt gaan. Ook bij digitale vakken is er vrijstelling te regelen.  a. & b; Sommige dingen vindt ik lastig en moet ik me extra voor inzetten maar bij andere dingen gaat het juist gemakkelijk. Daarom A en B.  d. Anders, namelijk: Niet moeilijk, maar wel veel echt veel meer huiswerk dan het mbo. 7. Kun je per kunstvak van de opleiding Art & Design aangeven met een schaal van 1 t/m 10 hoeveel je er tijdens je huidige opleiding profijt van hebt gehad? Met een 10 heb je er erg veel aan gehad en met een 1 helemaal niet. Geef het aan met een x. Vak 2D 3D

1

3

4

5

6 xx

7 xx xxxx

8 x

x

xxx

x

x

xx

x

x

xx x

x x

x

Kunstbeschouwen jaar 1 Kunstbeschouwen jaar 2 x

2

x x

Porfolio REA (1x9 = stage)

x x

9 x x

x xxx

8. Noem bij elk vak een project/periode waar je het meest wat aan hebt gehad en een project/periode waar je het minst wat aan hebt gehad. Vertel er ook bij waarom. (1 ingevuld als huidige opleiding.) 104

10

Vak 2D

3D

Kunstbeschouwen jaar 1

Kunstbeschouwen jaar 2 Portfolio

Project/periode meest aan gehad  Schetsen en concept ontwikkeling beheers ik nu  Schilderen van Dimitri/illustreren van Janet  Schilderen, dit hebben we maar een keer gedaan, maar het was leerzaam.  Het was wel oké we leerden van alles wat en daar heb ik nu nog profijt van.   Veel materialen kennis  Experimenteren met materiaal, een abstract 3D vorm moest er uit komen. Heb toen voor het eerst met latex gewerkt.  Het maken van een maquette, want zo leer je omgaan met schalen.  Het zijn vooral materialen die je leert kennen en toepassen.  Basis kennis van veel stromingen  Alles was prima, misschien leerlingen voor dit vak ook laten presenteren?  x  Een excursie naar museum met betrekking tot behandelde stof, blijft meer van hangen.  Tja voor jaar 1en2 hebben veel mogen leren qua geschiedenis daar heb ik nu nog profijt van omdat er nu geschiedenissen terug komen waar de achtergrond van ken.  Basis kennis van veel stromingen  x  Is nog steeds relevant, voor school, maar ook voor stages en werk  Dat vak was veel te onduidelijk. Heb niks geleerd bij dit vak.  Het maken van de portfolio zelf. Je eigen input geven.  Financieel, ik heb het vak wel gehaald, maar ik weet er nog steeds niets van. Het ondernemers plan stap voor stap doornemen lijkt me leerzamer dan foute tabellen samenstellen.  Het is wel handig dat ik alle foto´s nog bij de hand heb van mijn werken voor de toekomst.

Project/periode minst aan gehad  Schilderen  Het maken van een kinderboek, want dit was niet de kant die ik uit wilde.  Schilderen, er mag veel dieper op schilderen ingegaan worden vind ik.

 Hout bewerken  Monster en co opdracht vond ik niet echt een goede opdracht. Er was niet specifiek iets wat we er van konen leren.  Het maken van een karakter/wapen met klei en mozaïek was niet erg nuttig.

 x  Er is weinig van dit vak blijven hangen. Vooral op de manier hoe er les is gegeven.  Het enige wat ik nu pas echt begin te leren zan de realaties tussen de stromingen en het systeem in de stromingen.. wat erg handig is om te weten nu kan ik alle stromingen in groepen en geburtenissen plaatsen.

 x  x  Minst omdat het portfolio voor mijn gevoel niet voldeed aan de serieuse eisen die aan het portfolio gestelt werden. Het was gandig geweest als we meer onderzoek moesten doen naar de functie van het portfolio.

105

REA

 Beheersen van Photoshop, indesign etc.  Spreadopdracht. Een hele goede opdracht om inzicht te krijgen in een ontwerp maken van een spread.  Dreamweaver, want dit werd via een beamer les gegeven en zo konden we veel beter stap voor stap zien wat we moesten doen.  Zeer leerzaam, veel geleerd van digitale programma’s. (indesign) Gebruik het nog steeds. Ook bij het ontwerpen van drukwerk, komt alles weer boven. (Stage)  Doordat ik van veel programma´s nu weet hoe het werkt. Kan ik nu ook sneller nieuwe programma´s leren, doordat de struktuur meestal ongeveer het zelfde is. Daar ben ik echt heel blij mij.

 Dit vak vind ik niet goed gegeven, kwam als ‘leek’ aan op mijn stage en heb daar alles geleerd.  Photoshop, ik had hier al vrij veel ervaring mee, dus ik had het boek zomaar uit. Ik kreeg toen een vervangende opdracht, deze was soms meer leerzaam dan het boek.

9. Noem voor elk vak een verbetering. Vak

Verbetering voor elk vak

2D

 Meer aandacht besteden aan schilderen, het is tenslotte ook een ART en design opleiding  Meer schilderen of anatomisch correct tekenen.  Heb niet meer zo goed zicht op de opdrachten die we hadden gekregen, over het algemeen was het een prima les. Had zelf gewoon niet zoveel met dit vak.  Misschien iets met architectuur/decor  Mensen meer stumileren om buiten hun vertrauwelijke stijl te zoeken. Dus dat je verder moet kijken dan een bepaalt thema zoals kartoons of muziek.  Veel opdrachten heven wat ook geven word in het bedrijfs leven zoals schaalmodellen bauwen en meubels maken  Kon soms wat levendiger en wervender  Leren presenteren over een onderwerp in de kunstgeschiedenis?  Hier kan ik niet zoveel over zeggen  Meer open vragen waar je onderzoek in moet doen om erachter te komen wat het antwoord is... Dan leer je strukturen kennen. Dit geld ook bij jaar 2  Minder geschiedenis over dans en muziek maar meer over de huidige kunstenaars.  Laat ze maar zoeken op internet en in boeken heef niet te snel voor gekoude boeken.. zo leer je ook onderscheid maken als leerling in betrauwbare info die je zelf moet onderzoeken.  Meer ondersteuning  Moet helemaal anders aangepakt worden! Misschien is dat intussen zo.

3D

Kunstbeschouwen jaar 1

Kunstbeschouwen jaar 2

Portfolio

106

Het doel was niet bekend, laat staan hoe we dit moesten behalen.  Hier kan ik niet zoveel over zeggen  Hier vanaf jaar een al mee beginnen. Je zag bij ons vaak dat heel veel mensen spullen van jaar 1 al niet meer hadden.  Digitaal portfolio maken.  Meer onderzoek doen naar de doelen van het portfolio zodat je weet waar je aan werkt. REA  Meer lessen, ontzettend belangrijk bij stages en eventuele vervolgopleidingen  Minder uit het boek werken! In dat boek staat alles van a tot z hoe je iets moest uitvoeren maar zonder het boek kon ik niks!  Minder uit de boeken, meer uitleggen via de dia, dat werkt veel beter  Met flash gaan werken en basis van de overige adobe programma’s verder behandelen.  Het kombineren met fotografie,2d en 3d zodat je meer ziet wat de mogelijkheden zijn binne reklame.. * De basis van de vakken voor mijn opleiding zijn wel goed. Hier krijgen we tijdens de lessen ook nog de nodige info. 10. Met welke vakken/projecten heb je moeite op je huidige opleiding?  Vooral de theorievakken en soms met projecten en het samenwerken.  Het vak tekenen naar de waarneming, heb op het MBO niet goed leren kijken naar vormen en lijnen. Op grafisch gebied wel moet ik zeggen, op kunstgebied niet.  Anatomisch tekenen/Schilderen.  Vooral theoretische vakken als kunstgeschiedenis en filosofie. Het vak filosofie had ik nog nooit eerder gehad. De manier van leren is totaal anders dan ik gewend was. Na een jaar begin ik het steeds interessanter te vinden.  Marketing is niet mijn hobby. Vindt het lastig voor een bedrijf de juiste samenstellingen te maken om producten aan de man te brengen.  Ik moest eerst wel even wennen aan beeld en grammatica dat is een vak waar je leert kijken als een vromgever naar de mensen massa.. Zoals manipuleren met reclame en gedrags regels in films.. 11. Welke vaardigheden mis je dan?  Bij theorie lessen, het leren van stof. Bij projecten het proces van samenwerken.  Inzicht in lijnen en vormen.  Ik heb hier niet veel ervaring mee gehad tijdens 2D dus dat was een grote overstap. (anatomisch tekenen/schileren)  Laat de leerlingen een zich verdiepen in een kunstenaar, de hele filosofie van Mondriaan. Leer leerlingen een essay schrijven, hoe ze zich moeten verdiepen, waar ze op moeten letten. Laat leerlingen niet alleen vragen uit een boekje beantwoorden maar kijk naar schilderijen en vergelijk ze.  Inzicht in hoe producten en bedrijven in de markt staan.  Binnen dat vak worden veel beeld termen gebreukt die ik eerst moest uitzoeken voordat ik wist wat het betekende zoals...Semiottiek en metoniemen van deze woorden had ik nog geen weet. 12. Welke vakken gaan heel goed op je huidige opleiding?  Alle vakken die te maken hebben met beeld, theoretische vakken als beeldtaal, maar ook het werken op de computer zoals grafische dingen.  Elk vak!!  Ontwerp van kostuums gaan mij vrij goed  Praktijk, van schilderen tot boetseren en van hoog- en diepdruk tot flexibel (met flexibele materialen werken als stof of plastic)  Vakken die grafisch gerelateerd zijn.  Tekenen maar dat komt ook omdat ik vanaf mijn elfde tot nu altijd op tekenles heb gezeten. 107

13. Hebben vakken binnen de opleiding Art & Design daaraan bijgedragen?  Vooral de realisatievakken maar ook het bedenken, schetsen en creëren van een product.  Ja absoluut. Maar ook gewoon dat ik niet als een 17 jarig meisje aan kom op een hbo, ben nu volwassener en kan meer aan.  Niet erg veel, want we hebben niks met mode of theater gedaan.  2D en 3D vakken, waarin we met verschillende materialen gewerkt hebben.  Realisatie en 2d.  Dat wel we hebben lessen gehad met onderzoeken naar materiaal en technieken... Ook heb ik geleerd om veel te schetsen voordat het uiteindelijke werd word gemaakt. 14. Wat had je bij Art & Design willen leren voordat je naar het hbo ging?  Ook al wou ik er op dat moment niks van weten, het leren om te leren voor toetsen zou misschien nog extra hebben geholpen. Verder sluit de opleiding erg goed bij mijn huidige opleiding aan.  Ik had meer willen leren over de hedendaagse kunstenaars.  Anatomisch correct leren tekenen.  Het is niet zozeer een vak die ik op Art en Design heb gemist, maar er mag wel dieper op vakken ingegaan worden. De lat een stukje hoger, daar tegenover staat wel goede begeleiding.  Er zijn niet echt punten die ik specifiek had willen leren voor ik naar het hbo ging  Vooral van elk kreatief vak iets zodat ik een goede keus kon maken in mijn vervolg opleiding.. en dat is ook wel gelukt.. Ik vond het alleen jammer dat we toen geen fotografy lessen kregen. Maar ik hoorde dat het nu wel in het lessenpaket is geintegreerd. 15. Wil je nog iets kwijt?  Omdat het al een tijd geleden is, kan ik me niet alle lessen meer herinneren. Misschien is de site: www.thesistools.com een handige site voor een volgende enquête.  Ik heb een hele prettige tijd gehad op het Friese Poort maar als ik het onderwijs vergelijk op ArtEZ in Zwolle is dit zo ontzettend veel beter! Ik kan een heel verslag maken over de verschillen maar dat doe ik niet. Wel een kritisch puntje, de communicatie tussen docent en de klas moet misschien verbeterd worden. Op Artez werken we met schoolmail. Alles maar echt ALLES! Word hierop gezet zodat je altijd alle informatie bij je kan hebben (geen papiertjes die kwijt raken). En ook geen smoesjes van leerlingen dat ze iets niet wisten. Ik ben erg blij dat ik een MBO opleiding hiervoor heb gedaan zodat ik niet als een onervaren meisje op de kunstacademie kom.  Het was soms even ploegen op het mbo, maar met behulp van leraren of door goed te praten kon iedereen er vrijwel goed uitkomen. Iedere leraar wil namelijk graag dat je slaagt!  Wanneer mag ik komen stage lopen? (grapje)  Geen op- of aanmerkingen.  Op het algemeen heb ik wel een positieve ervaring van art en design.

Bedankt voor het invullen van de enquête!

108

Bijlage 10 – Uitkomst enquêtes aansluiting BPV (arbeidsmarkt) Leeftijd: 21 19 19 20 19 25 18 1. Met welke insteek ben je deze opleiding begonnen? a. Doorstroom naar een hbo-opleiding b. Zodat ik een goede baan kan vinden c. Anders, namelijk: A, zodat ik een goede basis heb voor de opleiding communication & multimedia design A c. Anders, namelijk: Mezelf verbeteren in de creatieve eigenschap die ik heb. En eventuele doorstroom naar een hbo-opleiding. c. Anders, namelijk: Antwoord: Ik wilde graag een opleiding doen waarin ik mijn creativiteit kwijt kon. En dit leek de perfecte oplossing. c. Anders, namelijk: Antwoord: Anders, namelijk: Ik hield van tekenen en schilderen en dit leek mij een leuke uitdaging om van mij hobby mijn werk te maken. b. Zodat ik een goede baan kan vinden Antwoord: C. Een opleiding die mij aantrok.

2. Wil je doorstuderen aan een hbo-instelling? a. Nee, omdat: b. Ja. Bij welke opleiding + instelling en waarom?: Ja, NHL Leeuwarden, CMD, omdat ik denk dat dit een pasende opleiding voor mij is en ik graag verder wil in het media wereldje. Ook vind ik het belangrijk door te leren nu ik nog jong ben. Ik ben al aangenomen op de HBO instelling waar ik graag heenwilde, namelijk kunstacademie Minerva in Groningen.

109

Antwoord: Ja. Ik ga Maatschappelijk Werk en Dienstverlening doen op de NHL. b. Ja. Bij welke opleiding + instelling en waarom?: Ja, ik ga SPH studeren op Stenden Hogeschool, omdat ik na 3,5 jaar werkervaring op Somatiek en sinds kort toezichthouder op serre en begeleid wonen ( ouderen met dementie ) in een Bejaardentehuis/ Zorginstelling. En ervaring met TOF Vakanties, begeleider met nog 2 anderen op een groep van 12 mensen met een zware of een lichte verstandelijke/lichamelijke beperking,waarmee je op vakantie gaat. Hierdoor in aanraking gekomen door mijn neef die een verstandelijke beperking heeft. Na deze ervaringen ben ik erachter gekomen dat mijn voorkeur nu naar dit soort werk gaat. Eventueel kan ik door mijn ervaring door deze opleiding die ik nu volg altijd nog dat creatieve stuk kan inbrengen in de zorg. En mogelijk meer kans op werk in dit gebied. b. Ja. Bij welke opleiding + instelling en waarom?: Antwoord: Heel graag, alleen ik ben er nog niet over uit wat ik wil gaan doen. Ik ben nog druk aan het zoeken, maar ik hoop een geschikte hbo opleiding te vinden. a. Nee, omdat: Ik wil graag een eigen bedrijfje beginnen in vormgeving en Illustraties Antwoord: B. Ja, Autonome Beeldende Kunst te Groningen op de Hanze Hoge School Minerva.

3. Bij welk bedrijf heb je de BPV gedaan? Poppodium Iduna Drachten Minerva Academie voor Popcultuur Bij NID/N-IDEE in Drachten. Vrije Baptisten Gemeente Bethel Ik heb BPV gedaan bij Hamilton Bright in Sneek en het Admiraliteitshuis in Dokkum. Stichting Friesland Pop in Leeuwarden Screen70 4. Wat waren jouw werkzaamheden tijdens de BPV? Het ontwerpen van posters, flyers, grote raamstickers en maandladders. Ook heb ik veel klusjes in en rond het poppodium zelf gedaan, zo heb ik één keer een band geboekt voor een Mystage avond en voor de rest heb ik veel geholpen met het klaar maken van de backstage en het ontvangen van de band. Ook heb ikk zelf als vrijwilliger gewerkt tijdens concerten. Alles aangaande grafische vormgeving en soms wat kleine bij taken zoals organiseren. Dit was voornamelijk meehelpen in het bedrijf, bedrukken van producten, opdrachten doen. Grafisch bezig, in opdracht van klant of van mijn praktijkbegeleider. Zoals huisstijl ontwerpen enzv. Maar wat de werkzaamheden ook waren : Koffie + Thee zetten, schoonmaken, archief bijhouden.

110

Ik was verantwoordelijk voor al het grafische werk. Ik heb o.a. posters, flyers en folders ontworpen. Ook was het mijn verantwoordelijkheid dat de bestanden goed werden aangeleverd bij de drukker. Vormgeving Ik deed alle Mediavormgeving. Posters/flyers/banners/magazines/cd’s/digitale reclame etc. Van begin idee tot concept tot uitvoering .Mijn stage was vooral gericht op de muziekwereld. Grafisch aanpas werk. 5. Kun je per kunstvak van de opleiding Art & Design aangeven met een schaal van 1 t/m 10 hoeveel je er tijdens de BPV profijt van hebt gehad? Met een 10 heb je er erg veel aan gehad en met een 1 helemaal niet. Geef het aan met een x. Vak 2D 3D Kunstbeschouwen jaar 1

1

Kunstbeschouwen jaar 2 Porfolio REA

2 X

3

8

Xxx

7 Xxx Xx x

Xxx

x

Xx x

Xxx Xx

Xx Xx

X

x

4

5

6 Xxx

Xx

X x

9

10

Xx Xx x

x x

6. Noem bij elk vak een project/periode waar je het meest wat aan hebt gehad tijdens de BPV en een project/periode waar je het minst wat aan hebt gehad. Vertel er ook bij waarom. 1 heeft vraag 6 overgeslagen. 1 student heeft de antwoorden gelinkt aan opdrachten tijdens de BPV. Vak 2D

Project/periode meest aan gehad Typografie kalenderpagina De periode typografie, dit omdat ik het tegen kwam tijdens BPV met het maken van bepaalde opdrachten.

Project/periode minst aan gehad zwart wit portret tekenen Aan het allereerste jaar periode 1 heb ik het minst aan het vak gehad. Dit omdat het nog nieuw was en nog niet zo duidelijk allemaal. Ik Het maken van het kinderboek. moet zeggen dat ik aan jaar 2 Hier heb ik ontzettend veel het meeste heb gehad. Dit geld geleerd qua techniek, compositie eigenlijk wel voor alle vakken en gebruik van materialen. Ook hieronder. vond ik het een ontzetten leuke opdracht om te maken. Wel had ik gewild, dat we wat meer qua technieken hadden Kinderboek 1e jaar ,typografie 2e geleerd. Verf had me ook wel jaar heel interessant geleken, om 111

Alle periodes

3D

Gimmick ontwerpen Alle periodes, tijdens mijn BPV moest ik ook veel met 3D producten werken. Of 3D producten maken. Het leukste project vond ik de stopmotion. Zo iets had ik nog nooit gedaan, en je kon je fantasie wel goed gebruiken bij deze opdracht.

daar bepaalde technieken van te leren. Omdat ik deze opleiding ook vooral had gekozen om lekker bezig te zijn met de handen. Had wel wat uitgebreider gemogen. parfumflesje ontwerpen Bij sommige opdrachten mocht de begeleiding en uitleg wel iets beter. Deze vakken en projecten waren allemaal wel leuk.

Interieur project van de Welle was leuk!

Kunstbeschouwen jaar 1

Nauwelijks. Alles wel, 't is goed om over de historie te weten Alle periodes wel, maar gezien vanuit BPV, heb ik dit niet nodig gehad.

X Ik heb hier verder niet echt iets op aan te merken. prima

Voor mij was kunstbeschouwing altijd wel duidelijk en interessant. Janne legde alles altijd wel goed uit, en de lessen waren voor mij aantrekkelijk en goed voorbereid. Nvt

Kunstbeschouwen jaar 2

Niks Alles wel, 't is goed om over de historie te weten Een stukje kunstgeschiedenis is nooit weg. Als ik eens iets tegen kom dan is het wel eens handig, want dan weet ik soms het een of andere er al vanaf.

X Ik heb hier verder niet echt iets op aan te merken. prima

Zelfde als bij jaar 1 Nvt 112

Portfolio

Niks Het stramien ontwerpen Alle periodes wel, hier heb ik wat aan gehad tijdens mijn sollicitatie bij het stagebedrijf. Een stramien bepalen 2e jaar e

REA

3 jaar periode 3 & 4 (periode 7&8?) Alle onderdelen waren van toepassing, heb de basis van de Adobe CS programma's hierdoor geleerd en deze heb ik veel gebruikt Alle periodes heb er in zekere zin wel wat aan gehad tijdens de BPV, nu wist ik wat van de grafische programma's af. De Basis werd op zich wel goed aan geleerd. Laatste periode 2e jaar (workshop gehad) 3e jaar (2e jaar?)

X Uitleg mocht van mij wel iets beter. Was soms moeilijk te begrijpen wanneer we nou wat moesten doen. Had meer aandacht aan kunnen worden besteed X Ik vind dat we niet goed voorbereid waren op onze stage We hebben alleen les gehad uit boeken, maar daar heb ik niks tot weinig van geleerd. Ook de begeleiding vond ik niet altijd even goed. In de toekomst zou er meer begeleiding en tijd moeten worden besteed aan realisatie. Want dit was wel een struikelblok toen ik begon met mijn BPV periode. Alles wat ik nu weet qua het Adobe pakket, heb ik geleerd op stage.. 1e jaar. Uit het boek leert niet. Klassikaal werkte beter

7. Noem voor elk vak een verbetering. 1 student heeft de antwoorden gelinkt aan opdrachten tijdens de BPV. Vak 2D

Verbetering voor elk vak Meer leren over verschilende technieken en het toepassen hiervan. Technieken moeten meer naar voren komen. Als iedereen een eigen weg vind in zijn favoriete techniek(en), zullen sommige opdrachten ze ook makkelijker afgaan (wat weer achterstand tegengaat) Duidelijker in wat er moet gebeuren, misschien ook een keer tekenles? Meer technieken aanbieden, qua verf, potlood, inkt etc. Meer ingaan op technieken. Workshops aanbieden (schilder en tekenlessen) compositie tekenen en verhoudingen aanleren. (tips en technieken om snel en goed te kunnen tekenen. Goed richten op schetsen. 113

3D

X / Les in materialen en technieken, mogelijkheden laten zien. Geen, vrij veel geleerd en soms ook uitdagende opdrachten. Misschien ook wat meer technieken voorstellen. Maar ik vond wel dat er leuke en afwisselende opdrachten werden aangeboden.

Kunstbeschouwen jaar 1

Kunstbeschouwen jaar 2

Portfolio

REA

Leren om commercieel te denken. Sommige projecten meer tijd andere wat korter. Verzin iets nieuws ipv elk jaar hetzelfde aan te bieden. X / Geen Vond ik zelf wel goed en duidelijk genoeg Is wel goed X / Geen Vond ik zelf wel goed en duidelijk genoeg ‘’ ‘’ Misschien iets meer begeleiding met het zoeken naar iemand zijn eigen huisstijl. Daar hadden we veel moeite mee. Men mag zelf invullen hoe ze het portfolio willen maken. Als ze eenmaal de mogelijkheden zien, en begrijpen wat een portfolio inhoudt, vind ik dat ze zelf invulling kunnen geven aan hoe hun portfolio er uit gaat zien. Portfolio is vrij belangrijk, misschien handig om daarmee in het 1e jaar al beginnen. Kon nog iets duidelijker uitgelegd worden, maar dit ging voor de rest ook wel goed. Een leerkracht er op zetten die ook bij onze opleiding hoort en niet van OA muziek ;)iets meer ondersteunen bij het proces. Ook al vast mee bezig in of het eerste jaar en in ieder geval het tweede jaar. REA was goed, alleen voor de mensen die snel klaar zijn en het snel doorhebben is het misschien leuk om een uitdagende opdracht te verzinnen. Les krijgen van een grafisch vormgever die opdrachten geeft. Uit boeken werken werkt eigenlijk niet zo goed. In de praktijk leer je veel sneller. Eventueel een paar inkijk boeken die rond zouden kunnen gaan. Eventueel met zen allen doornemen doormiddel van het digitale bord. Meer uren aan besteden, tijdens BPV periode erachter gekomen dat het belangrijk is dat je er al best vaardig in zou moeten kunnen zijn. Veel betere en meer begeleiding qua de programma’s. Een goede basis aanleren, zodat iedereen rond het 2e jaar er zelf mee uit de voeten kan. Die dure boeken afschaffen. En zelf opdrachten en les gaan geven. 114

Ik heb niks aan de boeken gehad tijdens mijn stage. Worksops aanbieden vanuit het werkveld? Meer opdracht ook in uitvoering van dit vak.

8. Met welke vakken/projecten heb je moeite gehad? 3D op sommige vlakken, omdat het me niet zo goed ligt. Financieel, rekenen, REA Met 2D, dit omdat het meestal vrij vaag en onduidelijk word verteld/uitgelegd wat er moet gebeuren. Op zich heb ik eigenlijk nooit echt moeite gehad met vakken/projecten. Ik heb wel gehad dat ik mijn motivatie kwijt was. Maar over het algemeen werden er veel verschillende opdrachten aangeboden, die ik ook altijd wel leuk vond om uit te voeren. Kunstbeschouwen jaar 1 en jaar 2 Portfolio en financieel. Vooral het ondernemersplan vond ik erg moeilijk om te maken. Rekenen ook wel een beetje. De algemene vakken maar dat komt door het middelbare school systeem.

9. Wat had je bij Art & Design willen leren voordat je naar de BPV ging? Ik had me iets meer in Illustrator willen verdiepen en meer willen weten over hoe een bestand drukklaar te maken, dit was soms nog wat onduidelijk. Ik had meer softwarebeheersing willen hebben. Ik had graag meer de grafische programma's onder de knie willen hebben. Naar mijn mening hadden wij daar nog niet genoeg in geleerd, i.v.m. dingen voor stage opmaken in de grafische programma's. Maar na de BPV periode al veel meer ervaring en handigheid in gekregen! Veel meer qua het Adobe pakket. Ik wist namelijk echt bijna niks toen ik daar begon, en dat vond ik een beetje jammer. Het kost je nog veel tijd, omdat je nog dingen moet leren die je op school had kunnen leren. Met de computer tekenen Meer over drukklaar maken en aanleveren van bestanden. Meer grafische programma info.

10. Wat zijn je toekomstplannen wat betreft studie/werk? CMD afronden en daarna werk zoeken in Australie of Amerika, het is maar net wat er qua aanbod is, maar ik weet zeker dat ik niet in NL blijf. Ik wil de kunstgeschiedenis in, in een museum werken, iets in die richting.

115

Nadat ik deze opleiding heb gehaald, wil ik dit jaar september beginnen met de voltijd opleiding SPH op Stenden Hogeschool. Ik hoop deze na 4 jaar te hebben afgerond. Als mogelijk wil ik creatief bijblijven en zo nu en dan cursussen volgen. Nadat ik de opleiding SPH heb afgerond wil ik niet verder studeren en ga ik opzoek naar een baan.

Ik wil heel graag verder leren, want ik voel gewoon dat ik nog niet klaar ben om te werken en dat ik nog verder moet studeren. Ik weet helaas nog niet precies welke richting ik uit wil. Wel wil ik mijn creativiteit mee nemen, en deze toepassen in mijn volgende opleiding. Dus ik hoop een geschikte opleiding te vinden. Ik wil bij de jeugdzorg of kinderbescherming. Hopelijk snel een baan vinden in bijvoorbeeld een drukkerij of reclamebureau en ondertussen proberen om mijn eigen bedrijfje op te zetten 11. Wil je nog iets kwijt? Ik vond de lessen die u gaf altijd heel erg leuk, ik weet dat we niet altijd een makkelijke klas zijn, maar ik wilde u even laten weten dat ik uw inzet altijd heel erg gewaardeerd heb :) (en nog steeds voor zo lang ik hier nog zit, haha) Ik kan niet herinneren of terugvinden wat ik precies in welke periode gedaan heb helaas, dus kan ik niet echt melden waar ik het meest aan heb gehad. Wel kan ik vertellen dat ik het meest aan Kunstbeschouwing heb gehad en de 2 en 3d vakken. Nee. Ik heb niks wat ik nog kwijt wil. Het is een hele leuke opleiding, maar kan op een baan heb je niet echt. Ze zullen sneller mensen aannemen van grafische opleidingen die echt alleen maar met de computer bezig zijn. Ik vind het jammer dat wij zo weinig met de computer bezig zijn geweest qua lessen. Ik Hoop dat er in de toekomstige jaren meer budget komt voor de leerlingen die hun eindexpositie hebben. Verder; Bedankt Janne, Voor de goede hulp en ondersteuning en manier van lesgeven!

Bedankt voor het invullen van de enquête!

116

Bijlage 11 – Niveaubeschrijving werkprocessen

117