Cinema Altijd en Overal

Cinema Altijd en Overal. Een onderzoek naar het veranderende landschap van filmdistributie in het digitale tijdperk.

Melissa van Middelaar 0409413 [email protected] 06-28761168 Master Scriptie Film Studies Universiteit van Amsterdam Augustus 2009 Begeleider: Bregt Lameris, Catherine Lord.

Voorwoord Tijdens mijn studie Media en Cultuur aan de Universiteit van Amsterdam, ben ik altijd al geïnteresseerd geweest in de mogelijkheden die het internet als vertoningplek biedt aan de audiovisuele sector. Mijn interesse is hiernaar werd nog meer aangewakkerd toen ik naast mijn opleiding als festivalcoördinator ging werken voor een filmproducent. Door mijn werkzaamheden daar kwam ik in aanraking met verschillende initiatieven in de filmbranche die het internet gebruiken om een platform voor films te creëren. Daarom wilde ik mijn Master scriptie dan ook graag wijden aan het veranderende landschap van filmdistributie in het digitale tijdperk. Ik heb er met plezier aan gewerkt en ik hoop dat het voor de lezers net zo interessant is als het voor mij was om te onderzoeken.

Graag wil ik Petra Goedings van Phantavision bedanken voor haar tijd en het beantwoorden van mijn vragen over Filmotech.nl. Ook wil ik de Nederlandse Vereniging voor Filmdistributeurs bedanken voor het verschaffen van de nodige informatie.

Daarnaast wil ik Bregt Lameris en Catherine Lord bedanken voor hun begeleiding vanuit de UvA en hun hulp en adviezen bij het schrijven van dit onderzoek. Ook wil ik graag Thomas Brinkhof en Marloes Mostert bedanken voor hun kritische blik en taaltechnische kennis. Tenslotte wil ik graag mijn ouders bedanken voor hun morele steun tijdens de gehele onderzoeksperiode.

2

Abstract

Wereldwijde filmdistributie via het internet is een feit. Vandaag de dag vinden er veel ontwikkelingen plaats op het gebied van online filmdistributie. In deze scriptie ga ik terug naar de oorsprong van filmdistributie waarin pionier Jean Desmet zijn opkomst maakte als eerste Nederlandse filmdistributeur. Door een vergelijking te maken tussen de kenmerken van de vroege periode van filmdistributie en de opkomst van online filmdistributie wil ik de veranderingen op het gebied van acces, circulation en exchange uiteenzetten. Het doel van deze scriptie is om het veranderende landschap van filmdistributie in Nederland in kaart brengen en een hypothese te schetsen over de toekomst van filmdistributie in het digitale tijdperk.

Worldwide film distribution through the internet is a fact. Today, online film distribution is developing rapidly. In this thesis I will go back to the roots of film distribution in The Netherlands in the time where Jean Desmet was making his entrance as the first film distributor in The Netherlands. I will make a comparison between the characteristics of film distribution in the early period and film distribution online. What are the similarities and differences in access, circulation and exchange? The main purpose of this thesis is to map the changing landscape of film distribution in The Netherlands and to write a hypothesis about the future of film distribution in the digital age.

Kernwoorden

Online filmdistributie, internet, Video-on-demand, Access, Circulation, Exchange, Jean Desmet, Vroege film distributie, Digitalisering.

3

Inhoud

Welkom in de nieuwe wereld van filmdistributie

5

Hoofdstuk 1: Filmdistributie: an invisible art

11

Hoofdstuk 2: Filmdistributie in Nederland in de vroege twintigste eeuw

24

Hoofdstuk 3: De opkomst van online filmdistributie

35

Conclusie: Cinema altijd en overal

45

Literatuurlijst

51

Bijlagen

54

4

Welkom in de nieuwe wereld van filmdistributie

Beeld je eens in: het is vrijdagavond en je hebt zin om een goede film te kijken. Het regent buiten en je hebt geen zin om naar de bioscoop of de videotheek te gaan. Geen zorgen! Je zet de computer aan en typt online film kijken in bij Google. Binnen een aantal muisklikken

kom

je

op

verschillende

websites

terecht

als

directmovie.nl,

NiceTimeMovie.nl of Videoland.nl waar een groot aanbod aan films te vinden is. Recent en minder recente films, Blockbuster of Arthouse, het is allemaal binnen handbereik. Snel nog even online betalen en de film begint zich direct af te spelen op je computerscherm. Wereldwijde filmdistributie via het internet is een feit. De opkomst van online filmdistributie is een ontwikkeling die op dit moment plaatsvindt en consequenties zal hebben voor de toekomst van het filmdistributiesysteem. Het huidige distributiesysteem zal namelijk met de opkomst van online filmdistributie voor eens en altijd veranderen. De afgelopen jaren hebben er erg veel ontwikkelingen op het gebied van online filmdistributie plaatsgevonden die interessant zijn om te onderzoeken. Sinds de komst van het internet gaat er een wereld van mogelijkheden open op het gebied van filmdistributie, waar momenteel ook volop gebruik van wordt gemaakt. Zo heeft het Nederlands Film Festival sinds 2002 een online filmfestival waarbij korte films via een YouTube kanaal worden vertoond en waarbij het publiek kan stemmen op zijn of haar favoriete film. Door middel van het creëren van een digitale vertoningplek voor Nederlandse films wil de stichting Nederlands Filmfestival de mogelijkheden voor de vertoning van Nederlandse films vergroten.1 Ook verschillende videotheken maken gebruik van het internet om films aan het publiek te verhuren. Zo heeft videotheek Videoland een website gecreëerd waar je films kunt huren (streamen) of kopen (downloaden) tegen betaling.2 Videoland is niet de enige videotheek die zijn films ook via het internet verhuurd. Ook de Stervideotheek springt in op de mogelijkheden van het internet als vertoningplek voor films.3

1

http://www.filmfestival.nl/noff/ geraadpleegd op 01-04-2009.

2

http://www.videolandondemand.com geraadpleegd op 05-04-2009.

3

http://www.stervideotheekonline.nl/ geraadpleegd op 06-04-2009.

5

Verder werd in april 2009 werd bekend gemaakt dat YouTube films en tv-series van gerenommeerde filmstudio’s gaat uitzenden Er zijn al overeenkomsten gesloten met verschillende aanbieders van professioneel filmmateriaal, zoals Sony en Documentary Channel. Daardoor wordt het aanbod op YouTube uitgebreid tot ongeveer zevenhonderd films en duizenden afleveringen van tv-series.4 Dit zijn slechts een aantal voorbeelden van dergelijke ontwikkelingen op het gebied van film en het internet. Ik zie een trend in deze ontwikkelingen die het distributiesysteem zal veranderen in de toekomst. Uit deze voorbeelden blijkt dat het internet steeds meer door verschillende partijen wordt ingezet als vertoningplek om films te distribueren. Ook filmdistributeurs in Nederland zijn de mogelijkheden van het internet als vertoningplaats voor films aan het ontdekken. In januari 2009 werd de start van Filmotech.nl aangekondigd en werd er gezocht naar een algemeen directeur die Filmotech.nl kon gaan opzetten. Filmotech.nl is een video-on-demand platform waar filmmakers hun werk direct kunnen aanbieden aan filmliefhebbers en professionals in de creatieve industrie. Deze dienst beoogt op een innovatieve manier alle Nederlandse speelfilms, documentaires, tv-drama, animatie en historische films beschikbaar te maken voor het publiek.5 Hiermee wil Filmotech.nl dé portal worden voor de Nederlandse film. Filmotech.nl is een initiatief van de makers zelf: de Vereniging voor Speelfilmproducenten heeft in samenwerking met het Nederlands Filmmuseum en het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid dit plan uitgewerkt en weet zich geruggensteund door producenten, regisseurs, scenarioschrijvers en content eigenaren in de filmwereld.6 Mijn interesse is sterk gewekt door dit nieuwe initiatief en ik ben van mening dat we momenteel in een periode zitten waarin er een geheel nieuwe vorm van filmdistributie in opkomst is, namelijk de distributie van audiovisuele content via 4

Krantenartikel uit het Algemeen Dagblad van 17-04-2009.

5

http://www.kleurintwerk.nl geraadpleegd op 01-04-2009.

6

De NVS heeft een voorstel ingediend bij de minister van Cultuur, Onderwijs en Wetenschap; dhr. Ronald H.A. Plassterk met het verzoek een bijdrage te leveren aan de startkosten voor het opzetten van Filmotech.nl. Er wordt om een bijdrage van 1.700.000,- euro gevraagd, waarna het WOC het resterende saldo van de Stichting Investeringsfaciliteit aan dit voorstel heeft geschonken. De brief van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap waarin dit bekend wordt gemaakt, is te vinden in de bijlage.

6

digitale technologieën. De opkomst van het online distribueren via het internet is een nieuw terrein op het gebied van filmdistributie dat in mijn ogen het landschap van filmdistributie de komende jaren sterk zal veranderen. Tevens ben ik van mening dat we ons op dit moment in een overgangsfase bevinden tussen het distribueren van bewegend beeld via het medium film en het distribueren van audiovisuele content via digitale technologieën zoals omschreven in de hierboven genoemde verschillende voorbeelden. Het

moge

duidelijk

zijn

dat

de

opkomst

van

online

filmdistributie

het

distributielandschap zal gaan veranderen in de toekomst. De overgangsperiode waarin we ons nu bevinden zal de geschiedenisboeken ingaan als een omslagpunt voor filmdistributie waarin het filmdistributiesysteem voor eens en altijd zal veranderen. Daarom is het juist interessant en ook relevant om te onderzoeken hoe het internet nieuwe mogelijkheden biedt voor het distribueren van films. En hoe de belangrijkste kenmerken van het filmdistributiesysteem veranderen met de opkomst van online filmdistributie. In mijn scriptie wil ik niet alleen onderzoeken wat filmdistributie is in het digitale tijdperk, maar ook hoe de nieuwe mogelijkheden op het gebied van filmdistributie het distributielandschap veranderen. Dit wil ik doen door de huidige fase van online filmdistributie te vergelijken met de beginfase van filmdistributie (19071916) in Nederland. Dit is de periode waarin Jean Desmet het beroep van filmdistributeur introduceerde in Nederland. Met het ontstaan van dit nieuwe beroep heeft Jean Desmet de basiskenmerken van filmdistributie vastgelegd. Deze basiskenmerken zijn te vangen in drie concepten, namelijk access, circulation en exchange. In deze drie concepten is de functie van filmdistributeurs terug te vinden; namelijk het verspreiden en toegankelijk maken van films voor een zo groot mogelijk publiek. De voornaamste concepten van filmdistributie op het gebied van access, exchange en circulation zijn in honderd jaar filmdistributie echter veranderd en moeten aangescherpt worden. Zeker nu we ons midden in een periode bevinden waarin het filmdistributielandschap voor altijd aan het veranderen is doordat distributie via het internet een feit is. Deze ontwikkeling heeft gevolgen voor de toekomst. Niet alleen voor filmdistributie, maar voor de filmbranche in zijn geheel. Deze verandering wil ik dit onderzoek uiteenzetten.

7

Om aan te kunnen geven wat filmdistributie is in het digitale is het nodig om een vergelijkend onderzoek te doen. Om aan te kunnen geven hoe het landschap van filmdistributie aan het veranderen is op de kernbegrippen access, circulation en exchange moet ik immers weten hoe het filmdistributie landschap eruit zag voordat online filmdistributie zijn intrede maakte. Om een goed beeld te kunnen schetsen van de verschillen en overeenkomsten van de belangrijkste kenmerken van filmdistributie tussen deze twee verschillende fasen heb ik gekozen om me te richten op een studie van Ivo Blom naar filmpionier Jean Desmet, waarin hij de opkomst van filmdistributie in Nederland schetst in de periode 1907-1916. Jean Desmet wordt ook wel gezien als de eerste filmdistributeur van Nederland, en is daarom een mooi uitgangspunt om mee te beginnen. Laat ik duidelijk zijn; alles wat er op dit moment mogelijk is op het gebied van filmdistributie zou nooit tot stand zijn gekomen door ontwikkelingen in het verleden. Jean Desmet heeft erg veel teweeggebracht op het gebied van filmdistributie in het begin van de twintigste eeuw en zijn prestaties als pionier van filmdistributie in Nederland moeten bestudeerd worden om mijn probleemstelling te beantwoorden. Immers, het huidige distributiesysteem zou nooit hebben bestaan zonder het distributiesysteem ten tijde van Jean Desmet, toen filmdistributeur een beroep werd in de dagen van de professionalisering van de filmwereld. Dat zou betekenen dat niemand nu op zo een grote schaal films zou kijken als Jean Desmet niet zijn sporen heeft achtergelaten. De historie van filmdistributie is vandaag de dag nog steeds aanwezig in het filmdistributielandschap. Daarom is het belangrijk om het verleden van filmdistributie in Nederland te betrekken in dit onderzoek. Ik ga de huidige periode van online filmdistributie vergelijken met de vroege periode van filmdistributie. Juist deze twee periodes zijn geschikt om met elkaar te vergelijken, omdat zowel tijdens de vroege periode van filmdistributie (de opkomst van Jean Desmet) en de huidige periode van online filmdistributie er een nieuwe vorm van distributie in opkomst is. In de periode 1907 – 1916 was dit de opkomst van distributie van bewegend beeld door middel van het medium film waarvan Jean Desmet de eerste in zijn soort was. De geboorte van het beroep van filmdistributeur. In deze periode heeft Jean Desmet de basiskenmerken van filmdistributie vastgelegd. En op dit moment is de ontwikkeling in opkomst van het distribueren van audiovisuele content via digitale

8

technologieën, waarbij Filmotech.nl zich wil positioneren als dé portal voor de Nederlandse film. Beide casestudies die ik zal onderzoeken zijn ontstaan in een fase waarin een nieuwe vorm van filmdistributie opkwam en daarom zie ik overeenkomsten tussen deze twee periodes. Bij het vergelijken van deze twee periodes van filmdistributie wil ik me richten op de belangrijkste kenmerken van filmdistributie. De kernbegrippen die ik daarbij zal gebruiken zijn de al eerder genoemden access, exchange en circulation. Deze kernbegrippen zullen de rode draad vormen door dit onderzoek en zal ik in het volgende hoofdstuk nader toelichten. Uit de studie van Ivo Blom naar Jean Desmet zal ik de belangrijkste kenmerken aan de hand van de hierboven genoemde kernbegrippen van filmdistributie uit die periode halen. Vervolgens wil ik aan de hand van mijn tweede casestudie, Filmotech.nl, aantonen hoe deze kenmerken hetzelfde zijn gebleven, zijn veranderd, of hoe deze kenmerken in een ander daglicht geplaatst moeten worden. Door deze vergelijking te maken wil ik daarna in een conclusie kunnen aangeven welke mogelijkheden het internet biedt voor filmdistributie. Om de enorme ontwikkeling die filmdistributie ondergaat in het digitale tijdperk nog meer te verhelderen zal ik zowel in het hoofdstuk over filmdistributie in de vroege twintigste eeuw, als in het hoofdstuk over Filmotech.nl de levensloop van een film uit de betreffende periode omschrijven. Dat wil zeggen dat ik zal toelichten hoe een bepaalde film is gedistribueerd in die periode. Hierdoor zullen de kernbegrippen access, exchange en circulation ook tastbaarder worden en de ontwikkeling op het gebied van filmdistributie duidelijker. Door de overeenkomsten en verschillen naast elkaar te leggen wil ik de omstandigheden waarin deze fases van filmdistributie ontstaan zijn in kaart brengen op een sociaal historische manier. Ik wil het geheel naar een groter plan trekken en een hypothese opstellen voor de toekomst van het filmdistributiesysteem in Nederland. Uiteindelijk wil ik met deze vergelijking een voorspellende uitspraak doen over het veranderende landschap van filmdistributie en hoe zich dit de komende jaren zal gaan ontwikkelen. Dit onderzoek zal deels sociaalhistorisch onderzoek zijn waarbij de aandacht ook uit gaat naar economische en technische ontwikkelingen nu en in het verleden die tot veranderingen in het landschap van filmdistributie hebben geleid. Zo zal ik stilstaan bij de opkomst van het video-on-demand systeem (VOD) waardoor het

9

distribueren van films via het internet mogelijk is. In mijn scriptie zal ik mijn aandacht ook uitgaan naar nieuwe economische theorieën die betrekking hebben op de opkomst van online filmdistributie. Zo hebben economen vastgestel dat er de laatste jaren een verschuiving heeft plaatsgevonden van een economisch ‘push’ naar een ‘pull’ model. Hierdoor weten consumenten zichzelf te voorzien in zijn behoeften, in dit geval film, in plaats van zich te schikken in het beperkte aanbod. Ondanks dat ik het in dit onderzoek ook over economische ontwikkelingen zal hebben, en het daarom onvermijdbaar is om theorieën op dit vakgebied nader toe te lichten, zal de nadruk liggen op de sociaalhistorische ontwikkeling van filmdistributie wanneer ik de periode van oorsprong van filmdistributie vergelijk met de ontwikkeling die momenteel volop in gang is: het ontstaan van online filmdistributie. Frank Kessler schrijft in de inleiding van Networks Of Entertainment: Early Film Distribution 1895-1915 dat er in de filmgeschiedenis altijd meer aandacht is geweest voor de twee uiteinden van de filmbranche; de productiefase en de vertoningfase, en niet zozeer voor de tussenliggende stap van filmdistributie. Distributie draagt een bemiddelende functie tussen de twee uiteinden van de filmbranche.7 In de filmgeschiedenis is de distributiefase min of meer een ondergeschoven kindje, en werd er niet zo veel onderzoek naar gedaan als naar de productie- of vertoningfase, die een meer prestigieus karakter hadden dan de distributiefase. Door het schrijven van dit onderzoek over de opkomst van online filmdistributie hoop ik een steentje bij te kunnen dragen aan onderzoeken over filmdistributie. Ik hoop dat er in de toekomst meer aandacht zal uitgaan naar deze kant van het filmmaken. Zeker nu het filmdistributielandschap zo in beweging is, is het beroep van filmdistributeurs minstens net zo interessant om te onderzoeken als de productie of perceptiefase van film. Deze scriptie bekleedt nog maar een klein deel van de huidige situatie, aangezien deze nog volop in ontwikkeling is. Verder onderzoek omtrent de ontwikkeling van het online distribueren van films zal in de toekomst, door het terugblikken naar de huidige situatie, meer inzichten aan het licht brengen.

7

Kessler, Frank, Nanna Verhoeff. Networks of Entertainment: Early Film Distribution 1895-1915. John

Libbey Publishing, 2007. p. 2

10

Hoofdstuk 1: Filmdistributie: an invisible art

Voordat ik het veranderende landschap van filmdistributie ga onderzoeken aan de hand van mijn twee casestudies Jean Desmet en Filmotech.nl, is het nodig om het begrip filmdistributie uiteen te zetten, en uit te leggen wat dit begrip filmdistributie voor betekenis heeft in de context van mijn onderzoek. Het is belangrijk om het discours waarin ik werk uiteen te zetten, namelijk het discours van het filmdistributiesysteem in Nederland. Ook zal ik een overzicht schetsen van verschillende recente technische en economische ontwikkelingen die er gezamenlijk toe hebben bijgedragen dat het distribueren van audiovisuele content via digitale technologieën vandaag de dag zo in opkomst is. Het is belangrijk om een duidelijk overzicht te krijgen van deze ontwikkelingen om beter grip te hebben op de huidige situatie van film in combinatie met het internet. Tenslotte zal ik de belangrijkste kernbegrippen van filmdistributie; acces, circulation en exchange toelichten. Deze kernbegrippen zal ik gaan gebruiken wanneer ik de twee periodes van filmdistributie zoals beschreven in de inleiding met elkaar ga vergelijken in de hoofdstukken die hierop zullen volgen. Allereerst; wat is filmdistributie? Jean Giraud geeft een goede definitie van filmdistributie in zijn boek Lexique français du cinéma des origines 1a 1930 Ik zal de Engelse vertaling van Frank Kessler gebruiken die hij geeft in zijn boek Networks of Entertainment: Early Film Distribution 1895-1915 om het begrip filmdistributie toe te lichten. Volgens Giraud heeft het begrip distributie binnen de filmcontext drie betekenissen. Twee van deze betekenissen zijn afkomstig van technische theatertermen. Allereerst verwijst de term distributie naar een gedetailleerde lijst van de scènes binnen een film. De tweede betekenis van de term distributie is een equivalent voor het Engelse woord cast.8 Het is vooral de derde definitie die Giraud geeft van de term die van toepassing is op de term filmdistributie zoals ik het in mijn scriptie zal gaan gebruiken:

8

Kessler, Frank, Nanna Verhoeff. Networks of Entertainment: Early Film Distribution 1895-1915. John Libbey Publishing, 2007. p. 1

11

In the language of cinema economy: intermediate stage between production and exhibition, or the theatre circuit. Providing exhibitors with prints. Synonym of: renting.9

Uit deze definitie van Giraud is af te leiden dat het distribueren van films een tussenliggende fase is tussen de productie- en vertoningfase. De keten van het filmmaken bestaat uit drie fasen; de productiefase, de vertoningfase en de tussenliggende distributiefase. Een filmdistributeur is dus een schakel die de twee uiteinden van het proces van film maken met elkaar in contact brengt. Het is de taak van een filmdistributeur om ontmoetingen tussen film en zijn toeschouwers te verzorgen, en ervoor te zorgen dat een theater de films in handen krijgt die door een de distributeur zijn aangekocht. Dit proces wordt door filmdistributeurs gecoördineerd. De filmgeschiedenis is meestal gerelateerd aan de twee uiteinden van het proces van het filmmaken; zowel de productiefase als de vertoningfase. De prestaties van filmproducenten, regisseurs, schrijvers en acteurs hebben een meer prestigieus karakter dan de andere fases van het proces van film maken. Daarnaast ontstaat onze persoonlijke omgang met en waardering voor film in de bioscoop, in de vertoningsituatie. Voor de tussenliggende fase, de distributiefase, is echter veel minder aandacht.10 Here, as the pig-in-the-middle, distribution is necessarily a collaborative process, requiring the materials and rights of the producer and the coöperation of the exhibitor to promote and show the film in the best way possible.11

De tussenliggende distributiefase van film is onmisbaar om de productie- en vertoningfase met elkaar te verbinden, maar staat minder hoog in aanzien en is minder opvallend en prestigieus dan de andere fases van het film maken. Je zou daarom kunnen

9

Giraud, Jean, Le Lexique français du cinéma des origines à 1930. (Parijs: CNRS, 1958) p. 105. Note: De definitie is naar het Engels vertaald door Frank Kessler in het boek Networks of Entertainment.

10

Sin. David. Distribution: Digital Distribution. In: Screen Online. Geraadpleegd op 27 maart 2009. http://www.screenonline.org.uk/film/distribution/distribution1.html

11


12

stellen dat filmdistributie ook wel een ‘invisible art’ is.12 Echter, deze tussenliggende distributiefase komt meer op de voorgrond te staan nu online filmdistributie een feit is. Doordat het publiek door online portals als Filmotech.nl op elk gewenst tijdstip een film of een aflevering van een TV-serie in hoge kwaliteit kan bekijken, direct, via het internet, zonder dat hij of zij daarvoor naar de winkel of videotheek hoeft, maakt dat er meer interactie tussen het publiek en filmdistributeurs ontstaat. Dit is slechts één van de veranderingen op het gebied van access, circulation en exchange waardoor het distributielandschap voor eens en altijd verandert. Dit zal in de komende hoofdstukken nog meer duidelijk worden.

Online distributie versus digitale distributie Voordat ik verschillende recente economische en technologische ontwikkelingen uiteen ga zetten die gezamenlijk bijgedragen hebben aan het ontstaan van online filmdistributie, wil ik de term ‘online filmdistributie’ verhelderen. Er is namelijk nog veel onduidelijkheid over de terminologie rondom het distribueren van films via digitale technologieën omdat dit een proces is wat zich nu nog aan het ontwikkelen is waardoor de terminologie nog niet vastgelegd is. De term ‘online filmdistributie’ lijkt erg op de term ‘digitale filmdistributie’ en het is dan ook niet onwaarschijnlijk dat deze twee termen door elkaar gehaald worden. Beide verwijzen naar de ontwikkeling van digitale technologieën om audiovisuele content te vertonen, maar tegelijkertijd hebben beide termen een andere betekenis die ik graag wil toelichten om verwarring te voorkomen. De term ‘digitale distributie’ wordt echter ook gebruikt voor een andere ontwikkeling op het gebied van filmdistributie die overigens nauw samen hangt met online filmdistributie en die ook op dit moment in opkomst is, namelijk het digitaal projecteren van een film in plaats van hiervoor 35mm prints te gebruiken. Een film kan voortaan als digital computer bestand worden verstuurd naar bioscopen en filmhuizen overal ter wereld. De bioscopen kunnen deze computerbestanden downloaden en met behulp van de juiste digitale vertoningapparatuur vertoond kunnen worden in de zaal.13 12


13

Idem.

13

Digitale distributie en vertoning zijn ontstaan in bepaalde delen van de wereld waar het vraag en aanbod niet door de conventionele manier van transport bij elkaar gebracht kon worden, zoals China en Brazilië. Het digitaal distribueren van films biedt hier een uitkomst voor en scheelt daarnaast aanzienlijk in de kosten aangezien het transporteren van de 35mm prints voortaan niet meer nodig is.14 ‘Digitale filmdistributie’ is dus een andere ontwikkeling dan ‘Online filmdistributie’, waarbij het internet een bron voor het publiek is om toegang tot films te krijgen. Om verwarring tussen de twee termen ‘online filmdistributie’ en ‘digitale filmdistributie’ te voorkomen heb ik beide begrippen los van elkaar onderscheiden. Echter hangen de twee termen wel nauw samen. Juist doordat veel films tegenwoordig digitaal gedistribueerd worden, zal online filmdistributie via het internet het toekomstbeeld van filmdistributie zijn. Nogmaals; deze ontwikkeling heeft consequenties voor het huidige distributiesysteem en is daarom noodzakelijk om toe te lichten.

Video-on-demand: de start van een nieuw tijdperk Graag wil ik een aantal recente technische en economische ontwikkelingen toelichten die gezamenlijk bijgedragen hebben aan de komst van online filmdistributie. Het is belangrijk om deze ontwikkelingen toe te lichten omdat dit een goed beeld schetst van het huidige digitale tijdperk waarin we verkeren en het een sociaal historisch overzicht geeft van de periode waarin online filmdistributie zijn intrede maakt. De periode die de geschiedenisboeken in zal gaan als een omslagpunt voor filmdistributie en waarna het distributiesysteem voor eens en altijd zal veranderen. Deze ontwikkelingen hebben er gezamenlijk toe geleid dat het distribueren van audiovisuele content via digitale technologieën mogelijk is geworden en daarmee het ontstaan van een online platform voor films zoals Filmotech.nl is ontstaan. De laatste jaren doen zich er veel economische en technologische ontwikkelingen voor op het gebied van softwareformats en internet

14

Ook in Nederland is het digitaliseren van 35mm prints in volle gang. Het Filmmuseum is in

samenwerking met het Instituut voor Beeld en Geluid momenteel bezig met het project Beelden voor de Toekomst waarbij zij 35.000.000,- euro toegekend hebben gekregen om oud en kwetsbaar audiovisueel materiaal te digitaliseren en het op deze manier veilig te stellen voor de toekomst. Voor meer informatie: www.filmmuseum.nl

14

distributie systemen die ieder zijn invloed hebben op de filmindustrie. Ik zal er een aantal omschrijven, zoals Video on Demand (VOD), The Long Tail, en de economische modellen die ook wel ‘Push and Pull Models’ genoemd worden. Video on Demand (VOD) is een dienst die een gebruiker toelaat om video te bekijken op het moment dat hij dit wil. Deze video’s worden opgevraagd via een netwerk. De systemen zijn ofwel 'streaming’, waarbij men al kan beginnen te kijken terwijl de video over het netwerk wordt verzonden, of 'download', waarbij het volledige programma eerst naar een set-topbox op de computer wordt gedownload voor men begint met kijken. 15 Je kunt deze video’s verkrijgen tegen betaling. Sommige netwerken geven gratis toegang tot de video’s. Bij deze laatste netwerken worden de kosten gedekt door reclameopbrengsten.16 Graag wil ik hierbij vermelden dat er ook een groot aanbod is aan illegale diensten op het internet waarbij de gebruiker films illegaal kan downloaden. In mijn onderzoek richt ik mij echter op het ontstaan van legale downloadpagina’s, zoals Filmotech.nl. De problematiek rondom de illegale diensten op het internet zal ik in mijn onderzoek buiten beschouwing laten. Deze online technologieën als Video on Demand heeft ervoor gezorgd dat het publiek makkelijk en snel toegang heeft tot de video’s via een computer. De gebruiker hoeft niet langer een film te kopen of te huren bij een videotheek, of thuis te blijven voor een bepaald televisieprogramma dat wordt uitgezonden. Veel streaming VOD-systemen worden door kabelproviders aangeboden, die de grote downstream bandbreedte van hun kabelsystemen kunnen gebruiken om films en televisieprogramma's aan te bieden. Verschillende omroepen in Nederland maken slim gebruik van VOD-systemen om hun programma’s

online

aan

te

bieden

aan

het

publiek.

Websites

als

www.uitzendinggemist.nl van de publieke omroepen, en bijvoorbeeld www.rtlgemist.nl van RTL, zijn websites die bij veel mensen niet meer weg te denken zijn uit het dagelijkse leven. Het ontstaan van VOD-systemen heeft ervoor gezorgd dat nu ook filmdistributeurs een nieuw platform tot hun beschikking hebben waar ze een breed 15

Bildgen, Georges. The Age of Digital Accesssibility – DVD and Network Distribution. Master Scriptie.

University of Amsterdam, Faculty of Humanities. 2008 p.12 16

Bildgen, Georges. The Age of Digital Accesssibility – DVD and Network Distribution. Master Scriptie. University of Amsterdam, Faculty of Humanities. 2008 p.13

15

aanbod van films toegankelijker kunnen maken voor een breed publiek en films wijder verspreid kunnen worden. De reden dat ik het ontstaan van het VOD systeem aanhaal in dit onderzoek is omdat juist deze technische ontwikkeling ertoe leidt dat ook het filmdistributiesysteem verandert. Deze veranderingen zijn in kaart te brengen door de basisconcepten van filmdistributie, access, circulation en exchange te onderzoeken. Dit zal ik later in dit onderzoek dan ook gaan doen.

Meer aandacht voor de onbekende film De opkomst van VOD-systemen heeft ervoor gezorgd dat de kijker een video kan bekijken wanneer het hem of haar uitkomt, en daarbij ook nog kan kiezen uit een groot aanbod aan verschillende video’s. Dit heeft ertoe geleid dat films die doorgaans moeilijk verkrijgbaar waren voor het publiek, nu gemakkelijk via het internet te vinden zijn. Dit is slechts één van de vele veranderingen op het gebied van access, circulation en exchange die ervoor zorgt dat het filmdistributielandschap er totaal anders uit komt te zien. Een typisch internetfenomeen is bijvoorbeeld de ontdekking dat grote webwinkels als boekhandel Amazon of muziekverkoper iTunes meer omzet halen uit de grote massa van minder bekende boek- of muziektitels dan uit het veel kleinere aantal tophits. Dit nieuwe marktmodel wordt ook wel The Long Tail genoemd.17

The audiovisual sector in general is subject to the rules of free market and institutions are obliged to adapt to the demand of the user caused by the technological solutions available for a decade. The more material is available to the public, the more niche demands are satisfied. In fact there is a user for every record or in other words the amount creates the demand. This alternative is given by the on-line services that can create a market for the most unknown titles. The economic phenomena is called the Long Tail18

Chris Anderson, hoofdredacteur van Wired, publiceerde in 2004 het eerste artikel over The Long Tail. In 2006 publiceerde hij het uiteindelijke boek The Long Tail: Why the

17

18

Bankersen, Leo. Online-distributie. In: de Filmkrant. Nr. 300. juni 2008 Bildgen, Georges. The Age of Digital Accesssibility – DVD and Network Distribution. Master Scriptie. University of Amsterdam, Faculty of Humanities. 2008

16

Future of Business is Selling Less of More, waarin hij deze theorie uitvoerig behandelt. De Long Tail theorie werkt als volgt: in filmtermen gesproken is The Long Tail een marktmodel dat een wereldwijd distributiesysteem bevat waarin een relatief klein aantal mainstream films (de blockbusters) worden aangevuld door een nog veel groter aantal niche films (arthouse films en archief films) die samen beschikbaar worden gesteld aan het publiek door online filmdistributie zoals Filmotech.nl dat voor ogen heeft.19 Het democratiseren van distributiemiddelen, heeft als gevolg dat niches meer toegankelijker worden, waardoor de ‘staart’ dikker wordt. Dit zijn Long Tail aankoopgroeperingen zoals Amazon, eBay en iTunes en Filmotech.nl. Kortom, Anderson stelt dus dat onze cultuur en economie zich verplaatst van een focus op een relatief klein aantal populaire mainstream producten en markten, richting een groot aantal nichemarkten. Omdat de kosten voor distributie en productie dalen is het mogelijk om deze markten aan te boren. Deze zijn economisch net zo aantrekkelijk als het aanbieden van de populaire producten. De markt verandert, en alleen als het aanbod oneindig is kan de latente vraag naar nietcommerciële goederen tevoorschijn komen.20 Het Long Tail principe wordt dan ook door veel bedrijven die actief handel drijven op het internet, gehandhaafd. Veelal breiden de bedrijven het aantal productgroepen uit, maar ook voegen ze meer typen van een bepaalde productgroep toe. Blijkbaar is er dus een markt voor het online distribueren van films en kan het zelfs winstgevend zijn. Een goede reden voor het ontstaan van online filmdistributie dus. Het Long Tail principe is ook toepasbaar op het ontstaan van verschillende online portals, zoals Filmotech.nl, waar films legaal online gedistribueerd worden. Online portals als Filmotech.nl kunnen ervoor zorgen dat de nichemarkt van de filmwereld (denk aan arthouse en experimentele films) een nieuw publiek kunnen vinden en uiteindelijk winstgevend kunnen zijn. Zelfs oudere archieffilms kunnen nu weer geld in het laatje brengen. De voordelen van online filmdistributie zijn dus aan zowel de vraag als aanbodkant te vinden. Daarbij wordt wel eens uit het oog verloren dat het profijt van The 19


20

Anderson, Chris. The Long Tail. Why the Future of Business is Selling Less of More. New York: Hyperion, 2006: 53

17

Long Tail vooral gaat naar de aanbieder die al dat materiaal heeft verzameld. Van iedere afzonderlijke titel blijven de verkoopaantallen doorgaans laag.21 Dat er opnieuw aandacht komt voor archieffilms is naar mijn mening één van de grootste voordelen van het nieuwe online filmdistributiesysteem. Een innovatie waardoor het

nieuwe

distributiesysteem

zich

duidelijk

onderscheidt

van

het

eerdere

distributiesysteem en waarmee we een nieuw filmtijdperk ingaan.

De doe-het-zelf consument Zowel het ontstaan van VOD-systemen als het economische fenomeen The Long Tail heeft ervoor gezorgd dat het economische marktmodel is verschoven van een ‘Push’ naar een ‘Pull’ model. De essentie van het verschil tussen een ‘Push’ of een ‘Pull’ model ligt in de manier waarop vraag en aanbod samengebracht worden. In de negentiende eeuw hadden alle economische marktmodellen één overeenkomst, schrijven John Hagel en John Seely Brown in From Push to Pull- Emerging Models for Mobilizing Resources: Over the past century, we have been perfecting highly efficient approaches to mobilizing resources. These approaches may vary in their details, but they share a common foundation. They are all designed to ‘push’ resources in advance to areas of highest anticipated need.22

In het laatste decennium zijn er echter veel aanwijzingen te geven dat dit marktmodel wat zo lang heeft standgehouden aan het verschuiven is naar een ‘Pull’ model waarbij de vraagkant zwaarder weegt dan het aanbod.

Rather than ‘push’, this new approach focuses on ‘pull’ – creating platforms that help people to mobilize resources when the need arises. […] Rather than seeking to constrain the resources available to people, pull models strive to continually expand the choices available while at the same time helping people to find the resources that are most relevant to them. Rather than seeking to dictate the actions that people must take, pull 21

22

Bankersen, Leo. Online-distributie. In: de Filmkrant. Nr. 300. juni 2008 Hagel, John. John Seely Brown. From Push to Pull- Emerging Models for Mobilizing Resources. Working Paper. 2005. p.2

18

models seek to provide people on the periphery with the tools and resources required to take initiative and creatively address opportunities as they arise.23

Met de verschuiving van een ‘Push Model’ naar een ‘Pull Model’ wordt de consument niet langer meer als passief gezien, maar juist als een actieve consument die zelf de middelen weet te vinden om zichzelf in zijn behoeften voorzien wanneer het hem of haar uitkomt. Dit economische ‘Pull Model’ is zeer toepasselijk op het online filmdistributiesysteem die momenteel in opkomst is. Het komt onder meer voort uit het ontstaan van de VOD-systemen waardoor de kijker nu in staat is zichzelf te voorzien van films en video’s wanneer hij of zij dat wil. Het ‘Push Model’ is echter toepasselijk op de omstandigheden van filmdistributie in de tijden van Jean Desmet, wat ik in het komende hoofdstuk zal behandelen. Toen de filmwereld geïnstitutionaliseerd werd waren het voornamelijk de filmdistributeurs die de macht hadden over wat er in de bioscopen kwam te draaien. Het waren de filmdistributeurs die films aankochten vanuit het buitenland. De bioscoopeigenaren waren op hun beurt weer afhankelijk van het aanbod van de distributeurs. Het publiek had uiteindelijk maar toegang tot een selectief aantal films. Voor nu wil ik duidelijk stellen dat de overgangsfase van een economisch ‘Push’ naar een ‘Pull’ model parallel loopt met het begin van een nieuw tijdperk in het filmdistributiesysteem. Deze economische ontwikkeling omschrijft ook meteen één van de belangrijkste verschillen tussen het oude en het nieuwe filmdistributiesysteem. Namelijk dat het publiek tegenwoordig zichzelf beter kan voorzien van films. Men heeft door online portals filmotech.nl meer films tot zijn of haar beschikking en zal hier ten alle tijden gebruik van kunnen maken. Film kijken waar en wanneer je maar wilt. Daar komt het op neer. Het benoemen van deze verschillende technologische en economische ontwikkelingen vind ik noodzakelijk om het discours van mijn onderzoek, namelijk het huidige distributiesysteem, toe te lichten. Deze technologische en economische ontwikkelingen die het laatste decennium hebben plaatsgevonden, hebben ertoe bijgedragen dat er een nieuw distributiesysteem in opkomst is, namelijk die van online 23

Hagel, John. John Seely Brown. From Push to Pull- Emerging Models for Mobilizing Resources. Working Paper. 2005. p.4

19

filmdistributie. Het zijn deze ontwikkelingen die nu plaatsvinden die grote consequenties hebben voor de toekomst van filmdistributie.

Access, circulation en exchange Ten slotte wil ik graag nog drie kernbegrippen omtrent filmdistributie toelichten, omdat ik deze begrippen ga gebruiken wanneer ik de twee periodes van filmdistributie, die samen mijn twee casestudies vormen, met elkaar ga vergelijken. Deze drie kernbegrippen zullen een rode draad vormen in dit onderzoek. Ik zal dan onderzoeken op welke van deze punten de twee verschillende periodes van filmdistributie met elkaar overeenkomen, of juist verschillen.

Just as water, gas and electricity are brought into our houses from far off to satisfy our needs in response to a minimal effort, so we shall be supplied with visual or auditory images, which will appear and disappear at a simple movement of the hand, hardly more than a sign.24

Deze voorspellende uitspraak Paul Valery geeft aan hoe het begrip acces een kernbegrip is wanneer we praten over filmdistributie via het internet. De toename van het aantal VOD-netwerken op het internet is voornamelijk merkbaar in het veld van toegankelijkheid.25 Alles wat gedigitaliseerd kan worden, kan gedistribueerd worden via het internet en zo toegankelijk worden voor het publiek.26 De toegang die een gebruiker heeft tot films is aanzienlijk groter geworden en de gebruiker weet zichzelf ook beter te voorzien van films. In plaats van te wachten tot de media een voor jouw relevante film aanlevert, kan het publiek nu zelf op zoek gaan en zichzelf voorzien in zijn behoeften. Kortom, wanneer ik spreek over acces, bedoel ik de mate van toegankelijkheid waarin de 24

Paul Valéry, Aesthetics-The Conquest of Ubiquity, (New York: Pantheon Books, Bollingen Series,

1964), 225, quoted in Walter Benjamin, Illuminations-Essays and Reflections, (New York: Harcourt, Brace & World, 1968), 217. 25

Fossati, Giovanna. “Notes on the 2004 Joint Technical Symposium: Preserving the

AudioVisual Heritage-Transition and Accesss”, Journal of Film Preservation, no. 68 (2004): p. 26 26

Hagel, John. John Seely Brown. From Push to Pull- Emerging Models for Mobilizing Resources.

Working Paper. 2005. p.8

20

kijker wordt voorzien van films door een filmdistributeur. Dat films in het nieuwe online filmdistributiesysteem meer en meer toegankelijk worden voor een steeds groter publiek zal ik in de komende hoofdstukken gaan aantonen aan de hand van mijn twee casestudies. Met het tweede kernbegrip circulation bedoel ik de mate van roulatie of omloop van films tussen de verschillende vertoningplaatsen. Films kunnen op twee manieren tussen gebruikers circuleren. Op aanvraag van een lener wordt een film direct aan een lener uitgeleend gedurende een bepaalde periode die wordt afgesproken. De lener kan een bioscoop of filmtheater zijn, maar ook een filmliefhebber die een film bij de videotheek gaat lenen. Wanneer deze periode verloopt, wordt de film teruggeven aan de rechtmatige eigenaar waarna een nieuwe gebruiker de film kan lenen. Op deze manier circuleert een film tussen verschillende leners en de rechtmatige eigenaar of de distributeur. Deze manier van het circuleren van films is vrij inefficiënt. De tijd dat de film niet gebruikt wordt is op deze manier vaak groter dan de tijd dat de films wel degelijk gebruikt worden.27 Een efficiëntere manier om films te laten circuleren uit commercieel oogpunt, is door van tevoren schematisch vast te leggen welke lener op welke data de film zal gaan gebruiken. De eerste lener zal de film na vertoon doorsturen naar de tweede lener, die op zijn beurt de film weer door zal sturen naar de volgende lener. Hiermee wordt voorkomen dat de film tussentijds onnodig terug wordt gestuurd naar de opslag. De film zal pas worden teruggestuurd wanneer het zijn ronde heeft voltooid. Op deze manier kunnen films grootschalig ingezet worden. Op deze manier kan met een aantal prints van één film een grootschalig publiek worden bereikt.28 Met het distribueren van films via het internet is het probleem van een beperkt aantal prints opgelost. Doordat vanaf heden veel filmmateriaal wordt gedigitaliseerd en op deze manier via de computer vertoond kan worden kunnen films op grotere schaal gaan circuleren. Door de komst van online filmdistributie ontstaan er tevens nieuwe mogelijkheden om verouderde films opnieuw onder de aandacht te brengen bij de kijker. Deze archieffilms zijn films die niet langer actief zijn in de distributieketen.29 Wanneer 27

Hoban, Francis Charles. Movies That Teach. New York, Dryden Press 1946. p. 119

28

Hoban, Francis Charles. Movies That Teach. New York, Dryden Press 1946. P.119

29


21

de commerciële distributieperiode is verlopen en films niet meer actief rouleren in bioscopen eindigen de filmprints vaak in een archief waar deze opgeslagen worden. Online filmdistributie kan ervoor zorgen dat deze verouderde films weer nieuw leven ingeblazen wordt door ze via het internet beschikbaar te maken voor het publiek. Hierdoor kunnen oudere films weer bekeken worden door een nieuwe generatie filmkijkers.30 Ook voor het kernbegrip circulation geldt dat de betekenis van dit concept verandert door dit nieuwe online distributiesysteem en dat de mogelijkheden op het gebied van filmdistributie vele malen vergroot zijn. Het kernbegrip exchange hangt nauw samen met het begrip circulation, waarbij het gaat om de uitwisseling van films tussen distributeur en bioscopen. Filmdistributeurs spreken vaak over het verkopen van films aan filmtheaters, maar eigenlijk is dit niet de juiste benaming. Films worden namelijk niet verkocht aan filmtheaters, maar juist uitgeleend op een beperkte basis. Zoals Max Joseph Alvarez omschrijft in zijn boek The Origins of Film Exchange: In any event, these agencies engaging in the practice of renting or trading motion pictures were soon known as film ‘exchanges’.31 In de tijden van Jean Desmet werd dit rental system uitgevonden en het bepaalde het landschap van filmdistributie in die tijd. Hierover zal ik verder uitleg geven in het volgende hoofdstuk. Toen Jean Desmet als eerste Nederlandse filmdistributeur aan de slag ging heeft hij hiermee de definitie van een filmdistributeur bepaald, ook op het gebied van film echange. Wat destijds een vernieuwend begrip was in de filmbranche moet in deze tijd van online filmdistributie opnieuw gedefinieerd worden. Door de komst van online filmdistributie zijn de kenmerken van filmdistributie, ook op het gebied van exchange, verandert. In dit hoofdstuk heb ik willen uiteenzetten hoe al deze recente technologische en economische ontwikkelingen ertoe hebben bijgedragen dat het ontstaan van online filmdistributie, zoals Filmotech.nl, mogelijk is geworden en welke kernbegrippen van filmdistributie hierbij een hoofdrol spelen. Belangrijk om in het achterhoofd te houden is 30


31

Alvarez, Max Joseph. The origins of the film exchange. Film History: An International Journal Volume 17, Number 4, 2005, pp. 431

22

dat al deze technologische en economische ontwikkelingen met elkaar samenhangen en elkaar beïnvloeden. Ik heb getracht in dit hoofdstuk een overzicht te schetsen van de huidige sociaaleconomische status waardoor online portals als Filmotech.nl in opkomst zijn. We zijn nu in een stadium beland waar de rol van filmdistributeurs aan veranderingen onderhevig is door de komst van online filmdistributie. Deze veranderingen hebben consequenties voor de toekomst van het filmdistributiesysteem. In welke opzichten de rol van distributeur aan het veranderen is ga ik in de komende hoofdstukken onderzoeken door een vergelijking te maken tussen de vroege periode van filmdistributie aan de hand van de studie van Ivo Blom naar Jean Desmet, de eerste filmdistributeur in Nederland. De kenmerken van de filmdistributeur in de vroege periode zal ik daarna vergelijken met de kenmerken van online distributie aan de hand van Filmotech.nl. Aan de hand van deze twee casestudies zal duidelijk worden hoezeer het filmdistributiesysteem verandert en zal veranderen in de toekomst.

23

Hoofdstuk 2: Filmdistributie in Nederland in de vroege twintigste eeuw

Dat we op dit moment met de opkomst van online filmdistributie in een nieuwe fase zijn beland in dit vakgebied dat consequenties heeft voor het huidige distributiesysteem moge duidelijk zijn. Zoals omschreven in het vorige hoofdstuk zijn er verschillende technologische en economische ontwikkelingen die het afgelopen decennium hebben plaatsgevonden. Deze ontwikkelingen hebben er toe bijgedragen dat online filmdistributie zijn intrede heeft gemaakt. Om aan te kunnen geven hoe deze nieuwe ontwikkelingen het filmdistributie landschap van Nederland zullen veranderen, zal ik het gaan vergelijken met de het filmdistributie landschap in Nederland ver voordat online filmdistributie aan de orde was. Dit wil ik doen aan de hand van een studie naar Jean Desmet, uitgevoerd door Ivo Blom. De periode waarin Jean Desmet zijn opkomst maakt in de wereld van filmdistributie, de periode 1907-1916, heeft veel raakvlakken met de huidige situatie waarin het internet dé nieuwe vertoningplek voor films aan het worden is; Jean Desmet was namelijk op zijn beurt ook vernieuwend en vooruitstrevend als filmdistributeur. Hij wordt ook wel gezien als de filmpionier op het gebied van filmdistributie in Nederland. Doordat Jean Desmet het beroep van filmdistributeur heeft geïntroduceerd heeft grote gevolgen gehad voor het filmdistributielandschap in Nederland. De komst van het beroep van filmdistributeur had grote gevolgen op het gebied van access, circulation en echange. Filmdistributeurs zorgden ervoor dat er meer en meer films beschikbaar gesteld werden aan het Nederlandse publiek. Deze drie concepten van filmdistributie zijn momenteel weer aan het veranderen nu films via het internet gedistribueerd worden. Dit zal een enorme invloed gaan hebben op de filmbranche en het filmdistributielandschap gaan veranderen, net zoals Jean Desmet zijn invloeden begin twintigste eeuw destijds het distributielandschap heeft veranderd. In het komende hoofdstuk zal ik de kenmerken van filmdistributie op het gebied van access, circulation en exchange uit de periode van Jean Desmet, toen filmdistributie dus net zijn intrede maakte in de filmwereld, uiteenzetten om een sociaal historisch beeld te schetsen van de oorspronkelijke functie en rol van een filmdistributeur, om het vervolgens te kunnen vergelijken met het distribueren van audiovisuele content via digitale technologieën, zoals het online platform Filmotech.nl. De kernbegrippen access,

24

circulation en exchange zullen hier dus centraal staan. Laat ik duidelijk zijn; alles wat er op dit moment mogelijk is op het gebied van filmdistributie zou nooit tot stand zijn gekomen door ontwikkelingen in het verleden. Jean Desmet heeft erg veel teweeggebracht op het gebied van filmdistributie in het begin van de twintigste eeuw en zijn prestaties als pionier van filmdistributie in Nederland moeten bestudeerd worden om mijn probleemstelling te beantwoorden. Immers, het huidige distributiesysteem zou nooit hebben bestaan zonder het distributiesysteem ten tijde van Jean Desmet, toen filmdistributeur een beroep werd in de dagen van de professionalisering van de filmwereld. Dat zou betekenen dat niemand nu op zo een grote schaal films zou kijken als Jean Desmet niet zijn sporen heeft achtergelaten. De historie van filmdistributie is vandaag de dag nog steeds aanwezig in het filmdistributielandschap.

Jean Desmet, de eerste filmdistributeur in Nederland Wie is Jean Desmet? Jean Desmet is een pionier op het gebied van filmdistributie. Hij was het meest actief werkzaam in de filmwereld in de periode 1907-1916, de periode waarin de filmwereld geïnstitutionaliseerd werd. “Wat begon in tenten op de kermis, groeide in de handen van avontuurlijke zakenlieden snel uit tot een lucratieve bezigheid”32. Jean Desmet is geboren in Brussel in 1875, maar groeide op in Den Bosch. Met een interesse voor het vermaken van publiek was hij rond de eeuwwisseling werkzaam op een kermis In 1907 nam hij een grote gok en besloot zijn geld te investeren in een luxueuze reisbioscoop, die hij de naam The Imperial Bio Grand Cinematograph gaf. Hiermee reisde hij het land door. Het openen van een reisbioscoop was een goede zet van Desmet. The Imperial Bio liep erg goed en Desmet opende twee jaar later al zijn tweede bioscoop in Rotterdam; De Cinema Parisien. Met het openen van de Cinema Parisien was Desmet één van de eerste bioscoopeigenaren van een gevestigde bioscoop. In de hier opvolgende jaren opent Desmet nog eens acht andere gevestigde bioscopen, waarvan ook een Cinema Parisien in Amsterdam. Hiermee was Desmet de eerste die een keten van bioscopen exploiteerde. Nu hij eigenaar was van zoveel bioscopen kwam er een opvolgend probleem; Desmet moest voldoende films hebben om in zijn theaters te 32

Emmy de Groot en Frank van der Maden, 'De schatkamers van Desmet', in Skrien 148 (zomer 1986) p. 30

25

vertonen. Om verzekerd te zijn van voldoende films in zijn theaters, nam hij de aankoop van films in eigen hand. Naast exploitant werd Desmet dus een belangrijke filmdistributeur die zijn films ook aan andere exploitanten verhuurde.33 In 1916 hield Desmet het op 41-jarige leeftijd voor gezien in de filmbranche. Dit was het jaar waarin er problematische tijden aanbraken voor de filmwereld door de Eerste Wereldoorlog die vele nadelige gevolgen had voor de filmwereld. Het produceren van films nam af in verschillende landen rondom Nederland, zoals Duitsland en Frankrijk. Het was erg moeilijk om aan buitenlandse films te komen in deze tijd, terwijl Desmet juist sterk gericht was op de films uit deze landen. Door de oorlog waren er tevens grote transportproblemen met de omliggende landen, aangezien deze door de Duitsers bezet waren. Nederland zelf was in die tijd niet een groot filmproductieland en dus was Desmet één van de eerste professionals die de filmbranche uitstapte.34 Een andere belangrijke factor waarom Desmet het in 1916 voor gezien hield was de enorm toenemende concurrentie van andere filmexploitanten in Nederland. Toen Desmet een decennium eerder zijn intrede maakte in de filmbranche was deze nog erg ‘verwilderd’, maar tien jaar later was de filmbranche geïnstitutionaliseerd geraakt en waren er rivalen gekomen op het gebied van filmdistributie.35

De ‘cinema fever’ en professionalisering van de filmbranche Jean Desmet heeft veel bijgedragen aan het ontstaan van filmdistributie in Nederland. Zoals hiervoor beschreven verkeerde hij in de periode 1907-1916 in de Nederlandse filmwereld als bioscoopeigenaar, en later ook als filmdistributeur. Waar hij begon met een rondreizend bioscooptheater, werd hij later directeur van meerdere gevestigde bioscopen in Amsterdam, Rotterdam en Brussel. Hiermee was hij de eerste directeur die een cinema-chain heeft opgezet. Hiermee was Desmet duidelijk een trendsetter, een 33

Barten Egbert, Jos van den Burg. Jean Desmet; van Kermisklant tot Heer van Stand. De Filmkrant. Nr. 212, Juni 2000.

34


35

Blom, Ivo. Jean Desmet and the Early Dutch Film Trade. Amsterdam : Amsterdam University Press, 2003. p. 217

26

pionier, en na hem werden er vele andere bioscopen en filmtheaters geopend. De ‘Cinema Fever’ heeft ook Nederland te pakken gekregen. Deze explosieve groei van gevestigde bioscopen in Nederland in het eerste decennium van de twintigste eeuw was de oorzaak waarom er een enorme vraag ontstond naar specialisten die wekelijkse of tweewekelijkse filmprogramma’s konden samenstellen en konden garanderen aan de bioscoopeigenaren. Dit zijn de filmdistributeurs.36 Desmet zag hier een gat in de markt dat hij kon uitbuiten. Als bioscoopeigenaar heeft hij de behoefte aan meer films en een variërend bioscoopprogramma ervaren. Met hem ontstond er een nieuwe sector in de filmwereld: de filmdistributeurs. Ivo Blom geeft zijn boek Jean Desmet and the Early Dutch Film Trade (2003) de erkenning aan filmdistributie als beroep die het in de filmgeschiedenis tot nu toe niet gekregen heeft. Blom ziet Desmet als iemand die veel heeft bijgedragen aan het ontstaan van een filmculturele infrastructuur.37 Blom onderzoekt in zijn boek de rol die Jean Desmet heeft gespeeld bij de opkomst van filmdistributie in Nederland in de periode van 1907-1916. Aan de hand van Desmet onderzoekt hij de structurele veranderingen die op dat moment plaatsvonden in de filmwereld. Blom schetst opkomst van Jean Desmet als filmdistributeur en bioscoopeigenaar in de periode 1907-1916. In dit decennium vond er een radicale transformatie plaats in de filmwereld waar Desmet niet alleen getuige van was, maar waar hij een belangrijk onderdeel van uit maakte. In deze periode vonden er structurele veranderingen plaats binnen de cultuur van gevestigde bioscopen en filmdistributie. Het was in deze periode dat het beroep van filmdistributeur is ontstaan. Historici zijn het erover eens dat de periode 1907-1916 een revolutionaire tijd was. Dit is periode waarin Jean Desmet het meest actief was op het gebied van filmdistributie en als bioscoopeigenaar. Het zijn in deze jaren dat er een transitie plaats vindt van de eerste pioniers van film, naar een geïnstitutionaliseerde filmwereld.38 De eerste tien jaar van de filmindustrie waren net het 36


37


38

Blom, Ivo. Jean Desmet and the Early Dutch Film Trade. Amsterdam : Amsterdam University Press,

27

Wilde Westen. De periode van 1907-1916 was een periode waarin de filmwereld geïnstitutionaliseerd

werd.39

Filmdistributeurs

gingen

hun

eigen

professionele

organisaties opzetten.

In the absence of domestic film production, Desmet’s film distribution was a link between foreign film production and film exhibition in The Netherlands. He was making his way at a time when the cultural infrastructure of film was taking shape, and the new sectors of distribution and permanent cinema were entering the scene. Desmet was a pioneer in both these fields.40

De studie van Ivo Blom naar Jean Desmet onderzoekt op microhistorisch niveau de carrière van Jean Desmet, maar geeft op macrohistorisch niveau een schets van de opkomst van filmdistributie in de Nederlandse filmwereld.41 Voor de jaren ’70 werd het distribueren van films als onderdeel gezien van de productiefase van film. Later ontstaat de opvatting dat het distribueren van films meer een onderdeel is van de vertoningfase. Deze verschuiving van opvatting ontstond doordat er meer interesse kwam voor de receptiekant van films. Maar bovenal is filmdistributie gepositioneerd tussen de productie- en vertoningfase in.

The film historians of the last fifteen years broadly agree that, within the history of cinema as a cultural institution, distribution cannot be considered in isolation from the other institutions of film culture. The various institutions are reciprocally determining, and tend to succeed each other as key factors within the film culture as a whole.42

2003. p. 26 39


40


41


42

Blom, Ivo. Jean Desmet and the Early Dutch Film Trade. Amsterdam : Amsterdam University Press, 2003. P.26

28

De permanente invloed van Jean Desmet op de filmbranche Aan de hand van Blom zijn studie naar Desmet, wil ik aangeven welke structurele veranderingen er op het gebied van access, circulation en exchange de afgelopen jaren in de filmwereld hebben plaatsgevonden en zullen plaatsvinden in de toekomst nu het distribueren van audiovisuele content via het internet een realiteit is. Voordat ik de vergelijking ga trekken zal ik hieronder deze belangrijkste kenmerken van filmdistributie in zijn beginfase uiteenzetten aan de hand van de geschiedenis van Jean Desmet. Hierbij vormen de eerder beschreven kernwoorden acces, circulation en exchange de rode draad. Zonder de invloed van Jean Desmet op de filmbranche en het ontstaan van het distributiesysteem zou het huidige distributiesysteem nooit bestaan. De nieuwe mogelijkheden voor filmdistributie door het internet als vertoningplek in te zetten zou nooit hebben plaats gevonden als Jean Desmet niet zijn sporen had achtergelaten. Het verleden van Desmet is terug te zien in het huidige distributiesysteem. Het punt wat ik in dit hoofdstuk wil maken is dat de oorspronkelijke kenmerken van filmdistributie opnieuw

gedefinieerd

moeten

worden

nu

we

met

een

nieuw

online

filmdistributiesysteem te maken hebben. De begrippen access, circulation en echange hebben niet meer dezelfde betekenis nu dat het online filmdistributie een feit is. Op welke punten de basisconcepten van filmdistributie aangescherpt moeten worden zal ik in de komende hoofdstukken uiteenzetten. Met de toename van gevestigde bioscopen in de grote steden werden films toegankelijker voor het publiek. Het publiek kon naar de bioscoop wanneer hij of zij wilde, en hoefde niet langer te wachten tot er een reizende bioscoop in de buurt was. Toen Desmet vanaf 1910 ook films ging distribueren en er samen met hem verschillende distributeurs kwamen, gingen zij zelf wekelijkse programma’s samenstellen van films die zij aankochten uit het buitenland. Desmet zelf haalde zijn films voornamelijk uit Duitsland en Frankrijk. Desmet heeft een grote rol gespeeld bij de internationalisering van de filmwereld. Jean Desmet, en met hem andere distributeurs, zorgden ervoor dat we in Nederland toegang kregen tot Buitenlandse films in een periode waarin er weinig films van Nederlandse bodem geproduceerd werden. Ook zorgde Desmet ervoor dat er een variërend programma ontstond. Zo vertoonde hij films uit verschillende landen, en

29

dus uit verschillende filmculturen. Het verhaal van Desmet beschreven door Ivo Blom karakteriseert het internationale karakter van de filmwereld rond het jaar 1910.

Desmet’s story illustrates the international character of cinema around 1910 and the way in which the speed and scale of international forms of communication were laying the foundations of what can be seen as an early form of ‘global culture’ Films from all nations could be sent all over the world with few problems..43

Dat er in die tijd veel ontwikkeling was op het gebied van infrastructuur was erg gunstig voor filmdistributeurs. De goede treinverbindingen tussen Nederland, Duitsland, België en Frankrijk zorgen ervoor dat de filmprints makkelijk vervoerd konden worden naar Nederland. A precondition of the new film culture was a good general infrastructure, facilitating rapid and efficient transport and communication. The rapid postal service via the railway system enabled Desmet to import his films quickly and to send them round the Netherlands with speed and efficiency.44

Toen Desmet werkzaam werd als filmdistributeur maakte hij wekelijkse vaste programma’s voor bioscoopeigenaren die deze programma’s op hun beurt konden huren van Desmet. Dit wordt ook wel the film rental system genoemd. Door dit systeem konden de filmdistributeurs hetzelfde programma iedere week aan een andere klant verhuren.45 De bioscoopeigenaren hoefden niet langer zelf hun films aan te schaffen, zoals het geval was in de begindagen van film, toen films nog vooral op de rondreizende kermissen werden vertoond. Films konden geleend worden van een distributeur. Desmet verhuurde zijn films vooral aan bioscoopeigenaren die hij nog kende uit de periode dat hij 43

44

Blom, Ivo. Jean Desmet and the Early Dutch Film Trade. Amsterdam : Amsterdam University Press, 2003. p. 342 Blom, Ivo. Jean Desmet and the Early Dutch Film Trade. Amsterdam : Amsterdam University Press, 2003. p. 341

45


30

rondreisde met The Imperial Bio. Desmet verhuurde wekelijkse programma’s die bestonden uit tussen de 1.200 en 1.500 meter film per week. Deze verhuurde hij voor de prijs van 25 Gulden. Door de introductie van the film rental system werden bioscoopeigenaren op hun beurt weer gestimuleerd om meer gevestigde bioscopen te openen. With the advent of film rental, it was no longer necessary to travel the length and breadth of the country in order to recoup the price of a film. The risk was now the distributor’s rather than the exhibitor’s. 46

Desmet zijn programma veranderde regelmatig; ongeveer elke twee dagen werd het aanbod van films aangepast. Dit betekende niet dat het programma in zijn geheel vernieuwd werd, maar dat er bijvoorbeeld een nieuwe titel aan het programma toegevoegd werd. De programma’s bestonden vaak uit meerdere korte films waar een nieuwsbericht aan vooraf ging. Belangrijk om in gedachten te houden is dat de eerste gevestigde bioscopen vaak maar één zaal hadden waar het programma in gedraaid werd. Tegenwoordig hebben bioscopen meerdere zalen waarin verschillende films tegelijkertijd vertoond worden. In de periode 1907-1916 was dit nog niet het geval en was er per bioscoop één programma beschikbaar voor het publiek. Wie bepaalde er uiteindelijk wat er gedraaid werd? De grote bioscopen hadden het voor het zeggen. De kleinere buurt filmtheaters namen volledige programma’s over van grotere theaters in de grote steden, of zij leenden goedkope archief films van de distributeurs. De buurtbioscopen moesten het dus doen met de films die eerder al in de grotere steden waren vertoond.47 Vertoners in de grote steden hadden meer budget tot hun beschikking om de nieuwste films te vertonen, en waren hierdoor ook meer kieskeurig dan de kleinere lokale filmtheaters. Desmet had op dit punt veel macht. Hij was zowel

46


47


2003. p. 347

31

een bioscoopeigenaar en een distributeur. Hij kon de nieuwste aangekochte films eerst in zijn eigen bioscopen laten draaien. De macht van de bioscoopeigenaren en distributeurs was eigenlijk maar relatief. De groeiende macht en het succes van de filmdistributeurs kwamen mede door de invloed van het groeiende publiek. Het verlangen van het publiek om films te zien was een belangrijke factor in de bereidheid van het publiek om naar verouderde films of beschadigde prints te kijken. De ontwikkelingen die in het eerste decennium van de negentiende eeuw plaatsvonden waren dus niet alleen veroorzaakt door toename aan de aanbod kant, maar ook van de vraagkant. In de begindagen van filmdistributie is er duidelijk sprake van een ‘Push Model’ zoals dat in hoofdstuk twee is uitgelegd. Al werden steeds meer films toegankelijk gemaakt voor een publiek door de opkomst van filmdistributeurs die telkens weer voor een wekelijks of tweewekelijks programma zorgden in bioscopen en filmhuizen. De filmdistributeurs bepaalden het aanbod voor het publiek en daar kon het publiek een keuze uit maken. Dit aanbod bestond uit een beperkt aantal films per week. Over het algemeen kun je zeggen dat de macht meer bij de distributeurs lag dan bij het publiek. In het komende hoofdstuk waarin ik de kenmerken van online filmdistributie zal bespreken, zal duidelijk worden dat de macht verschoven is van de distributeurs naar het publiek en dat op dat moment het marktmodel verschoven is van een ‘Push Model’ naar een ‘Pull Model’. In dit hoofdstuk heb ik de belangrijkste kenmerken van filmdistributie op het gebied van acces, circulation en exchange uiteen willen zetten zoals dit was toen filmdistributie net in opkomst was. Wat duidelijk is geworden, is dat de macht bij de filmdistributeurs lag. Zij bepaalden uiteindelijk welke films vertoond werden in de bioscopen. Door de groeiende infrastructuur in Europa kon Desmet makkelijk films uit het buitenland kopen, waardoor hij het aanbod aan films voor het Nederlandse publiek vergrootte, en er een diversiteit in de programma’s ontstond. Door de opkomst van filmdistributeurs werden film toegankelijker gemaakt voor het publiek. Het vaste wekelijkse of tweewekelijkse programma’s dat de filmdistributeurs samenstelden werden verhuurd aan bioscoopeigenaren. Deze programma’s circuleerden dus door de verschillende bioscopen in Nederland.

32

DAS MIRAKEL; een voorbeeld uit de praktijk Maar hoe toegankelijk waren films nu eigenlijk voor het publiek ten tijde van Jean Desmet? Om toe te lichten hoe de kernbegrippen access, exchange en circulation toepasbaar zijn op het distributiesysteem in het begin van de twintigste eeuw, wil ik een film uit de Desmet collectie nemen en het leven van deze film omschrijven. Hiervoor heb ik gekozen voor de film DAS MIRAKEL (THE MIRACLE) uit 1912, geregisseerd door Cherry Kearton en Max Reinhardt. Deze film, geproduceerd in Duitland, was voornamelijk bekend om het experimentele gebruik van geluid. Film waarin gesproken werd door de acteurs waren nog ongebruikelijk tot 1927 toen THE JAZZ SINGER uitkwam. Echter, in DAS MIRAKEL wordt door de makers op andere manieren geëxperimenteerd met geluid. De weinige gesproken worden in de film zijn vooraf opgenomen op een disc, en niet op de film zelf. De overige geluiden, zoals voetstappen, het sluiten van deuren, en het luiden van klokken werden live geproduceerd in de bioscoopzaal tijdens de film.48 DAS MIRAKEL was zeker een unieke film in zijn tijd. Een film die tot het genre van de Avant-garde film behoort. Een film die hierdoor doorgaans een kleiner publiek aanspreekt dan een film van bijvoorbeeld Lumière of Pathé en hierdoor moeilijker te distribueren valt. Jean Desmet kreeg in 1913 deze film in handen en heeft DAS MIRAKEL uitgebracht in Nederland. Vanaf 24 maart heeft de film drie weken achtereenvolgens in het Flora Theater in Den Haag gedraaid, waarna de film vanaf 16 maart nog één week in Amsterdam is vertoond.49 Volgens het blad De Kunst was de film populair in Nederland. De eerste twee weken dat de film draaide was de zaal uitverkocht, en ook de derde week kwam er veel publiek naar de bioscoop om DAS MIRAKEL te bewonderen.50 Wat kunnen we leren uit dit voorbeeld over de kernbegrippen access, exchange en circulation in de vroege dagen van filmdistributie? Het voorbeeld van DAS MIRAKEL toont aan dat exclusieve, experimentele films in de vroege twintigste eeuw minder

48

http://www.imdb.com/title/tt0296756/

49


2003. p. 401 50


2003. p. 401

33

toegankelijk zijn voor het publiek als vandaag de dag. Deze film draaide in totaal vier weken in twee Nederlandse bioscopen, waarna de film werd doorverkocht en niet meer beschikbaar was voor het Nederlandse publiek. Uit het voorbeeld blijkt dat films zeer exclusief waren en snel doorcirculeerden. Je kon maar beter gauw een kaartje voor de voorstelling bemachtigen, anders gaat de film aan je neus voorbij. Jean Desmet was in de vroege twintigste eeuw een pionier die een belangrijke ontwikkeling in de filmbranche in gang heeft gezet; het ontstaan van het beroep van filmdistributeur met als doel om meer films meer toegankelijk te maken voor het Nederlandse publiek. Deze ontwikkeling die honderd jaar geleden heeft plaatsgevonden heeft enorme consequenties gehad voor de toekomst van filmdistributie. Zonder deze eerdere ontwikkeling zou het huidige distributiesysteem niet eens bestaan. Nu zijn we in een nieuw stadium van filmdistributie belandt die gevolgen hebben voor de drie kernbegrippen van filmdistributie; access, circulation en exchange. Op dit punt toont de overgangsfase ten tijde van Jean Desmet overeenkomsten met de overgangsfase waarin we ons momenteel bevinden nu online filmdistributie een feit is. In het komende hoofdstuk ga ik aan de hand van Filmotech.nl laten zien hoe met de komst van online filmdistributie deze kenmerken veranderen of overeenkomen en wat dit betekend voor de toekomst van filmdistributie. Ook dan zal ik het leven van een film uit het huidige tijdperk omschrijven om aan te tonen dat films steeds toegankelijker worden voor het publiek, en dat we in een nieuw tijdperk van filmdistributie zijn beland.

34

Hoofdstuk 3: De opkomst van online filmdistributie

Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft onlangs onderzoek gedaan naar het de economische en culturele effecten van het delen van bestanden (filesharing) van onder andere films, met het doel meer inzicht te krijgen in de veranderingen in consumentengedrag die het gevolg zijn van internet, digitalisering en de convergentie van netwerken. Uit dit onderzoek zijn een aantal punten naar voren gekomen die naar mijn mening bijdragen aan de steeds meer zelfvoorziende kijker en de afnemende bemiddelende rol van filmdistributeurs. Uit het onderzoek kwam allereerst naar voren dat het downloaden en delen van bestanden voor veel burgers een vertrouwd verschijnsel is geworden. De computer is geïntegreerd in het dagelijkse leven van mensen. Tegelijkertijd is er is bij consumenten een grote vraag naar diverse, toegankelijke en betaalbare content. Die potentiële doelgroep wordt nog onvoldoende bediend met het huidige aanbod in de onderzochte markten, blijkt uit het onderzoek van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het onderzoek concludeert dat de filmindustrie voor de grote uitdaging staat hun aanbod zo in de markt te zetten dat het voldoet aan de veranderde consumentenvraag. Uit het onderzoek blijkt dat nieuwe businessmodellen in opkomst zijn, zoals Filmotech.nl, die willen inspringen op de veranderende consumentenvraag door een groot aantal films aan te bieden via een digitaal distributiekanaal. Het is ook daarom dat het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Filmotech.nl heeft geïnvesteerd in het opzetten van een online portal onder de naam Filmotech.nl, om hiermee een impuls te geven aan initiatieven die voorop willen lopen en willen innoveren op dit gebied. Het ministerie hoopt hiermee dat Filmotech.nl en andere dergelijke diensten zich blijven ontwikkelen die aansluiten bij de veranderende behoeften van de consumenten.51 Online portals als Filmotech.nl zijn vernieuwend in het filmdistributielandschap en dit zal gevolgen hebben voor het huidige distributiesysteem. Op welke punten het online distribueren van films zich heeft ontwikkeld ten opzichte van het traditionele filmdistributie in de tijd van Jean Desmet, zal ik in dit hoofdstuk uiteenzetten. 51

De brief van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over het onderzoek naar de economische en culturele effecten van filesharing is te vinden in de bijlagen.

35

In het vorige hoofdstuk heb ik aan de hand van case studie Jean Desmet willen herleiden wat de belangrijkste kenmerken waren van filmdistributie toen dit beroep net zijn intrede maakte in de filmbranche. De reikwijdte en toegankelijkheid van films in die periode heb ik toegelicht door de levensloop van één van de films van Jean Desmet te omschrijven, namelijk van DAS MIRAKEL. Door eerst te kijken naar de oorsprong van filmdistributie wil ik na dit hoofdstuk over online filmdistributie aangeven op welke punten het distributielandschap is veranderd en zal gaan veranderen de toekomst. Het publiek zal zichzelf steeds beter zelf kunnen voorzien van films en is niet langer afhankelijk van de films die een distributeur aankoopt en in de bioscoop uitbrengt. Een ontwikkeling die consequenties zal hebben voor het huidige distributiesysteem op het gebied van access, circulation en exchange.

Filmotech.nl; de nieuwste vorm van filmdistributie In

het

digitale

tijdperk

vormt

het

internet

een

grote

bron

voor

nieuwe

filmdistributiekanalen. Zoals ik in de inleiding heb omschreven zijn er momenteel veel organisaties in de filmbranche die het internet als vertoningplek voor films hebben ontdekt en hier gebruik van gaan maken. Zo zijn er ook in Nederland veel initiatieven op dit gebied. Één daarvan is Filmotech.nl. Filmotech.nl is een video-on-demand platform waar filmmakers hun werk direct kunnen aanbieden aan filmliefhebbers en professionals in de creatieve industrie. Deze dienst beoogt op een innovatieve manier alle Nederlandse speelfilms, documentaires, tv-drama, animatie en historische films beschikbaar te maken voor het publiek. Filmotech.nl is een initiatief van de Nederlandse vereniging van Speelfilmproducenten. Ook het Instituut voor Beeld en Geluid, het Filmmuseum en Kennisland zijn betrokken bij het opzetten van Filmotech.nl. Het Filmmuseum, één van de weinige andere onafhankelijke Nederlandse distributeurs naast Cinemien, participeert in een ander, uitermate ambitieus project. Samen met onder meer de Nederlandse Vereniging van Speelfilmproducenten, het Dutch Director’s Guild en het Netwerk Scenarioschrijvers wil het Filmmuseum de Nederlandse film ontsluiten. Alle speelfilms, korte (reclame)films, documentaires en animatiefilms die in Nederland zijn gemaakt, moeten digitaal beschikbaar komen voor het grote publiek, zowel voor thuisvertoning als voor de bioscoop. Het gaat hier om een zeer grote

36

catalogus aan Nederlandse films. Alleen in de depots van het Filmmuseum ligt al ruim 62.000 kilometer film opgeslagen; circa 36.000 filmtitels. Deze titels zullen nadat zij gedigitaliseerd zijn beschikbaar worden gesteld op Filmotech.nl.

52

Het Beelden voor de

Toekomst project houdt zich bezig met digitaliseren van het filmerfgoed. Het Nederlandse Fonds voor de Film investeert ook in Filmotech.nl in die zin dat de kosten voor een digitale Master van een film tegenwoordig standaard worden meegefinancierd. Dit zijn twee initiatieven die ervoor zullen zorgen dat er ook in de toekomst voldoende filmmateriaal is om te distribueren via Filmotech.nl.53 Filmotech.nl is gemodelleerd naar het Spaanse Filmotech.com; een video on demand-site van de Spaanse rechtenorganisatie Egeda die Spaanse en Europese titels aanbiedt voor een lagere prijs dan de huurkosten van een dvd.54 Het voornaamste doel van het opzetten van dit online distributiekanaal is om het publiek toegang te bieden aan het complete Nederlandse filmrepertoire en daarnaast ook aan buitenlandse content: speelfilms, televisiedrama’s, korte films, documentaires en animatiefilms zullen allemaal opgenomen worden in de catalogus van Filmotech.nl. Het zal ongekend zijn in omvang en diepte. De films die Filmotech.nl zal gaan aanbieden zullen aangevuld worden met achtergrondinformatie over de film, zoals een synopsis, een factsheet, een trailer, een biografie en filmografie van de makers, en andere historische achtergrondinformatie over de films. Ook zal er interactie plaats vinden tussen de filmmakers en het publiek. Het publiek kan na het zien van een film een bericht achterlaten voor de filmmaker waarin diegene zijn of haar mening geeft over het werk. Voor de filmmaker is het fijn om feedback te krijgen van het publiek. Deze feedback kan de filmmaker op zijn beurt meenemen wanneer er aan een volgend project gewerkt wordt. De kloof tussen filmmakers en het publiek zal hierdoor afnemen. Filmotech.nl zal al met al een

52 53

Ekker, Jan Pieter. Cinema altijd en overal. De Volkskrant, 28 augustus 2008. Zoals eerder onschreven is in Nederland is het digitaliseren van 35mm prints in volle gang. Het

Filmmuseum is in samenwerking met het Instituut voor Beeld en Geluid momenteel bezig met het project Beelden voor de Toekomst waarbij zij 35.000.000,- euro toegekend hebben gekregen om oud en kwetsbaar audiovisueel materiaal te digitaliseren en het op deze manier veilig te stellen voor de toekomst. Voor meer informatie: www.filmmuseum.nl 54

Ekker, Jan Pieter. Cinema altijd en overal. De Volkskrant, 28 augustus 2008.

37

vernieuwende service bieden aan de consument die tot een aantal jaren geleden onbekend was in het landschap van filmdistributie. Via filmotech.nl kun je legaal films downloaden of streamen tegen betaling. Filmotech.nl maakt onderscheid tussen pay per stream, pay per download, en pay to own. Als je een film ‘huurt’ via Filmotech.nl huur je niet letterlijk een DVD, maar huur je een viewers license. Hiermee heb je bevoegdheid om de film gedurende een bepaalde periode te bekijken. Wanneer je kiest voor pay per stream wordt de film na betaling meteen gestreamd op je computer. Kies je voor Pay per Download, dan download je de film op je computer en heb je vanaf het moment dat je de film start 24 uur de bevoegdheid om de film te kijken. Je kunt een film ook ‘kopen’ met de functie Pay to Own. Voor deze optie is de prijs voor de film hoger en wordt de film permanent op je computer gedownload. De film is na het downloaden in het bezit van de kijker en zal onbeperkt beschikbaar blijven. Je kunt het vergelijken met het kopen van een DVD, alleen is de film dan in digitale vorm beschikbaar op de computer. Filmotech.nl is niet het eerste online distributiekanaal voor films. Er verschijnen steeds meer dergelijke websites waarvan ik een aantal voorbeelden in de inleiding heb gegeven. Juist Filmotech.nl is interessant om als casestudie te gebruiken voor mijn onderzoek. Filmotech.nl heeft als doel om in Nederland dé online portal te worden voor speelfilms. Aangezien de belangrijkste partijen van de Nederlandse filmbranche betrokken zijn bij dit initiatief denk ik dat dit zeker een haalbare doelstelling is. Omdat de website pas later dit jaar online zal gaan, leent deze casestudie zich goed voor hypothetische uitspraak over de toekomst van het filmdistributie landschap.55

De nieuwe mogelijkheden van online het filmdistributiesysteem De komst van websites als Filmotech.nl zal het distributiesysteem veranderen. De ontwikkeling die op dit moment plaatsvindt zal consequenties hebben voor de toekomst van het filmdistributielandschap. Niet langer is het publiek afhankelijk van het aanbod wat de bioscoop, de videotheek of de televisie aanbiedt. Het publiek zal voortaan zichzelf kunnen voorzien van iedere film die hij of zij op dat moment wil kijken, en daar hoeft 55

In augustus 2009 is een eerste versie van Filmotech.nl online gegaan. Deze site is echter nog niet voorzien van content, dit zal eind 2009 gaan gebeuren.

38

men niet eens het huis meer voor uit. De belangrijkste veranderingen in de kenmerken van filmdistributie op het gebied van access, circulation en exchange, die geleid hebben tot het ontstaan van de zelfvoorziende kijker, zal ik in de volgende paragraaf uiteenzetten. Deze kenmerken zullen het nieuwe filmdistributiesysteem typeren en nu zal duidelijk worden dat we hier te maken hebben met een vernieuwend distributiesysteem zoals hiervoor nog niet gekend was. Voordat ik de belangrijkste kenmerken van online filmdistributie uiteen ga zetten, is het belangrijk om de opkomst van online filmdistributie in een grotere sociaaleconomische context te plaatsen. In de inleiding van dit hoofdstuk heb ik het onderzoek van het Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap aangehaald waarin getracht is de veranderingen in consumentengedrag die het gevolg zijn van internet, digitalisering en de convergentie van netwerken in kaart te brengen. Naar mijn mening is dit veranderende consumenten gedrag één van de oorzaken dat online portals als Filmotech.nl zo in opkomst zijn momenteel. Eerder beschreef ik dat er het laatste decennia een verschuiving heeft plaatsgevonden in het economische marktmodel. Het veranderende consumentengedrag waar het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over schrijft, komt voort uit de verschuiving van een ‘push’ naar een ‘pull’ model. Dit nieuwe ‘pull’ marktmodel kenmerkt zich doordat de vraagkant zwaarder weegt dan het aanbod. Typerend voor een ‘pull model’ is dat het platforms creëert die de consumenten voorziet van de middelen op het moment dat er bij de consument een behoefte daaraan ontstaat. Kenmerkend voor het ‘pull model’ is dat het aantal keuzes voor de consument daardoor worden vergroot. De consument heeft meerdere keuzemogelijkheden. Filmotech.nl is één van de voorbeelden die inspeelt op het veranderende marktmodel waar er bij de consument een grotere vraag ontstaat naar diverse, toegankelijke en betaalbare content. Immers, Filmotech.nl zal films toegankelijker maken voor het publiek en de kijker zal hierdoor meer zelfvoorzienend worden. Dit sluit aan bij de principes van een ‘pull’ marktmodel. De oprichters van de Spaanse variant van Filmotech (Filmotech.com) constateerden ook de veranderende behoeftes van de consument op het gebied van films. Het publiek wordt veeleisender en wil zichzelf kunnen voorzien van een film wanneer het hem of haar uitkomt in plaats van afhankelijk te zijn van een beperkt aanbod:

39

And, because of this, digitalization is creating a new kind of more demanding consumer who will require, as, in fact, already beginning to occur, an a la carte audiovisual world, wanting AV works whenever, however and wherever, being able to stop them, rewind them, fast-forward them or compress them to view at a later time. This consumer wants film and video to be like home-video, but with much higher quality.56

Wat ik hiermee wil aantonen is dat de opkomst van online distributiekanalen als Filmotech.nl een ontwikkeling is die samenhangt met een sociaal-economische ontwikkeling op een macroniveau; de verschuiving in marktmodellen en de veranderende behoeften van de consument die hiermee samengaat. Ik ben van mening dat sites als Filmotech.nl zeker inspelen op de veranderende behoeften van de consument doordat het innovatief is op de volgende punten. Ten eerste zijn de films die aangeboden worden op een digitaal distributiekanaal als Filmotech.nl altijd beschikbaar voor het publiek. Wanneer je een film naar keuze hebt gevonden op Filmotech.nl, kun je de film bekijken wanneer je dat wilt. Niet langer ben je als kijker gebonden aan de aanvangstijden van de bioscoop of de openingtijden van de videotheek. Ook kun je als kijker de film stopzetten en hervatten wanneer je dit wilt. De films zijn daarnaast ook onbeperkt simultaan beschikbaar. Dit laatste betekend dat er zo veel mogelijk mensen tegelijkertijd de film kunnen bekijken. Het voordeel hiervan is dat je dus niet meer te maken hebt met lege schappenplaatsen in de videotheek of uitverkochte zalen in de bioscoop. Het distribueren van audiovisuele content via digitale technologieën zorgt er tevens voor dat films meer toegankelijk worden voor andere landen dan het land waarin de film is geproduceerd. Er zal een verbreding van de markt plaatsvinden die over de landgrenzen heen gaan. Nu zijn er weinig Nederlandse films beschikbaar voor een buitenlands publiek. Het internet distribueert echter de films over landgrenzen heen en zorgt ervoor dat de films onbeperkt beschikbaar blijven voor een groter publiek. Het internet heeft veel meer consumenten dan de bioscoop ooit heeft gehad en daarom heeft

56

Edega & Filmotech.com http://www.egeda.es/Memoria2007/ING/04-Act03.pdf

40

het ook veel meer macht en reikwijdte. Een van de karakteristieken van Filmotech.nl is dus om de audiovisuele content een brede verspreiding te geven via het internet Een andere eigenschap van digitale distributiekanalen als Filmotech.nl is dat het aanbod aan films ontzettend groot zal zijn. Het doel van Filmotech.nl is om de gehele Nederlandse catalogus van Nederlandse films te digitaliseren en beschikbaar te maken voor het publiek. Naast de Nederlandse catalogus zal Filmotech.nl zich daarna ook richten op het buitenlandse aanbod. Filmotech.com, de Spaanse variant waar Filmotech.nl naar gemodelleerd wordt, heeft sinds de start een enorm aanbod aan films die wereldwijd zijn geproduceerd. Niet alleen staat er erg grote collectie aan Spaanse filmtitels online, ook films die over de hele wereld bekend zijn bij een groot publiek zijn online te vinden. De catalogus is enorm variërend. Uiteenlopend van klassieke films van Capra uit de jaren 40, tot de nieuwste Amerikaanse blockbusters, het is allemaal te vinden in de catalogus van Filmotech.com. Het publiek kan kiezen uit een groot aanbod van films en is niet meer aangewezen op het aanbod van de filmdistributeur.

Archieffilms opnieuw beschikbaar voor publiek Een van de grootste innovaties die online distributiekanalen als Filmotech.nl met zich meebrengt, is dat archieffilms die niet meer worden vertoond in de bioscopen, en die moeilijk verkrijgbaar zijn via videotheken met dergelijke initiatieven een nieuwe vertoningplek krijgen. Filmotech.nl wil een grote collectie met filmmateriaal ontstuiten dat via commercieel geëxploiteerde distributiekanalen niet of nauwelijks beschikbaar komt met behulp van onder andere het Filmmuseum en het Nederlandse Fonds voor de Film. Door het digitaliseren van de films kunnen de films beter bewaard blijven voor de toekomst en kan het kwetsbare celluloid niet verder beschadigen. Geschreven documenten kunnen wel eeuwen of zelfs millennia in goede staat bewaard blijven. Audiovisuele documenten daarentegen hebben een levensverwachting die zich het beste uitdrukt in decennia. Het digitaliseren van films zal de toegang tot verouderde films in de toekomst vergroten. Platforms als Filmotech.nl kunnen een nieuw publiek vinden voor de meer experimentele films die nauwelijks nog te vinden zijn in filmhuizen en videotheken. Over het algemeen geldt de regel; hoe minder experimentele films worden vertoond, hoe minder aanhang er voor deze films is. Het internet is wat dat betreft het ideale

41

distributiekanaal voor experimentele films. Uit dit voorbeeld blijkt dat het verschijnsel The Long Tail, wat ik eerder in dit onderzoek aanhaalde, ook op online distributiekanalen als Filmotech.nl toepasbaar is en kan er via deze weg een nieuw publiek gevonden worden. Onze cultuur en economie zich verplaatst van een focus op een relatief klein aantal populaire mainstream producten en markten, richting een groot aantal nichemarkten. Omdat de kosten voor het distribueren van films via online portals als Filmotech.nl dalen, is het mogelijk om deze nichemarkten (arthouse en experimentele films) aan te boren. Deze zijn economisch net zo aantrekkelijk als het aanbieden van de populaire producten. De markt verandert, en alleen als het aanbod oneindig is kan de latente vraag naar niet-commerciële goederen tevoorschijn komen. Het aanbod van films op Filmotech.nl moet veel groter worden dan het aanbod bij de videotheek op de hoek. Niet alleen de grote titels zullen domineren, ook Arthouse films en documentaires zullen hier te vinden zijn. De kijker is niet meer afhankelijk van een beperkt aanbod, vaste tijden en locaties. Films kunnen thuis vanaf de bank bekeken worden.Vooral deze laatste punten maken mij erg enthousiast over de opkomst van online portals als Filmotech.nl. Het feit dat films die een grote historische waarde hebben op deze manier langer bewaard kunnen blijven en opnieuw aan het publiek kunnen worden vertoond, zal de Nederlandse filmbranche zeker verrijken. Het distribueren van films via het internet waar Filmotech.nl een voorbeeld van is, heeft niet alleen als voordeel dat er meer titels beschikbaar zullen worden voor een groter publiek. Het online distribueren van films brengt ook veel logistieke voordelen met zich mee. Niet langer hoeven 35mm prints in vrachtwagens vervoerd te worden. Dankzij het initiatief van het Filmuseum zoals besproken in de inleiding, worden films digitaal beschikbaar gesteld. Het online distributiesysteem is kosten- en tijdsbesparend voor het transporteren van films van bijvoorbeeld de ene bioscoop naar de andere.

AMÉLIE; een voorbeeld uit de praktijk Om samenvattend aan te tonen hoe de mogelijkheden van filmdistributie zijn toegenomen op het gebied van access, circulation, en exchange nu online filmdistributie een feit is, wil ik ook in dit hoofdstuk de levensloop van een recente film omschrijven. Voor dit hoofdstuk heb ik gekozen voor de Franse film LE FABULEUX DESTIN D'AMÉLIE POULAIN.

42

AMÉLIE, geregisseerd door Jean-Pierre Jeunet, is een sprookjesachtig verhaal over een jonge vrouw die op een dag besluit dat ze met kleine dingen andere mensen gelukkig kan maken. Ik kies ervoor om AMÉLIE als voorbeeld te nemen omdat het een buitenlandse Europese film is, net als DAS MIRAKEL dat is. Beide films vallen onder het arthouse genre en samen met het feit dat het Duitse en Franse films zijn, maakt het daarom over het algemeen lastiger om de films aan het Nederlandse publiek te verkopen. De Film AMÉLIE is opvallend vanwege het camerawerk en doet een beroep op het creatieve inlevingsvermogen van iedere kijker. Het tempo ligt hoog en elk klein detail in de film draagt bij aan het vertellen van het verhaal. Deze film vraagt daarom om een meer ervaren filmkijker en dit maakt het over het algemeen lastig om de film te distribueren. In Nederland heeft de film echter 345.000 bezoekers naar de bioscoopzalen getrokken. AMÉLIE heeft meer dan honderd weken achtereen in de Nederlandse bioscopen gedraaid. Het was voor het eerst in dertig jaar dat een film zo lang achtereenvolgens in de reguliere dagvoorstelling te zien was. Ook is het opvallend dat zelfs na de honderd weken de film nog steeds volle zalen trok, aangezien de film op dat moment al geruime tijd op DVD te koop en te huur was.57 De DVD is op dit moment nog steeds in verschillende winkels verkrijgbaar. Maar voor degene die de film niet in huis hebben; de film staat in zijn geheel op YouTube compleet met Engelse ondertiteling.58 Als ik de levensloop van Das Mirakel en LE FABULEUX DESTIN

D'AMÉLIE

POULAIN

vergelijk, benadrukt de enorme ontwikkeling dat filmdistributie al heeft doorgemaakt op het gebied van access, circulation en exchange sinds de oorsprong van het beroep van filmdistributeur. Dit voorbeeld toont aan dat films tegenwoordig altijd en overal beschikbaar zijn voor het publiek. Vooral met het internet als nieuwe vertoningplek voor film zal deze ontwikkeling zich blijven voortzetten. Concluderend wil ik stellen dat met de opkomst van online filmdistributiekanalen als Filmotech.nl, films nog meer toegankelijk zullen worden voor het publiek. Jean Desmet heeft zijn sporen achter gelaten door honderd jaar geleden de behoefte aan een bemiddelaar tussen films en een publiek op te merken. Zonder deze geschiedenis zou het filmdistributiesysteem vandaag de dag nooit zijn zoals deze is. Nu zijn er echter op een

57 58

Deze informatie is verstrekt door de Nederlandse Vereniging van Filmdistributeurs en Paradiso Films. Zie: http://www.youtube.com/watch?v=2T9dUBO4pv0

43

nieuw omslagpunt in de geschiedenis beland. Een periode die de geschiedenisboeken in zal gaan als de tijd waarin het distribueren van films via het internet het filmdistributiesysteem heeft veranderd op het gebied van access, circulation en exchange. Het aanbod aan films zal gaan toenemen. Daarnaast wordt de reikwijdte van de films die opgenomen worden in de catalogus uitgebreid en ontstaat er een ruimte voor meer experimentele films om een nieuw publiek te vinden. Het publiek zal steeds meer zelfvoorzienend worden en weet de films beter te bereiken. Deze ontwikkeling raast in sneltreinvaart over de wereld en zal het huidige distributie voor eens en voor altijd veranderen.

44

Conclusie: Cinema altijd en overal

Na het uiteenzetten van de belangrijkste kenmerken van online filmdistributie aan de hand van casestudie Filmotech.nl, kun je wel stellen dat het beroep van filmdistributeur sinds het zijn opkomst maakte in de filmbranche in de vroege twintigste eeuw een enorme ontwikkeling heeft doorgemaakt. Terugblikkend op het ontstaan van het beroep van filmdistributeurs is dit voortgekomen uit een behoefte om een wekelijks of tweewekelijks filmprogramma te hebben voor bioscopen filmhuizen. Doordat filmdistributeurs deze taak op zich gingen nemen hoopte zij zo het publiek te kunnen voorzien van een variërend programma en op deze manier de bezoekers van de bioscopen te behouden. Het voornaamste doel van distributeurs was is het uitbrengen en het behouden van films op de markt. Dit was al zo ten tijde van filmpionier Jean Desmet, en dat is vandaag de dag nog steeds de belangrijkste functie van filmdistributie. Ik ben van mening dat online film portals dit streven echter wel gemakkelijker kunnen maken voor zowel de makers- als de ontvangerskant van films. Wanneer ik nu de oorsprong van filmdistributie ten tijde van Jean Desmet vergelijk met de opkomst van online filmdistributiekanalen waarvan Filmotech.nl er één van is, wil ik stellen dat de oorspronkelijke karaktereigenschappen van filmdistributie verfijnd zijn. Zoals ik meerdere malen in dit onderzoek heb vermeld hebben de ontwikkelingen op het gebied van access, circulation en exchange door de opkomst van online filmdistributie consequenties voor het huidige distributiesysteem, en wel op de volgende punten. Er vindt een verticale integratie plaats tussen de verschillende distributieketens. Dit betekent dat de tijd tussen verschillende releasevormen af neemt door de komst van online distributiekanalen zoals Filmotech.nl. Het distribueren van films via het Video-ondemand systeem zal tegelijk gaan gebeuren met het verhuren van films in de videotheken. Onderzocht is dat er een gat zit tussen een bioscooprelease en DVD release van een film van ongeveer een maand tijd. Dit gat kan nu gedicht worden door de films al op te nemen in de catalogus van online filmdistributie portals zoals Filmotech.nl. De komst van online filmdistributie kan ook positief uitpakken voor filmmakers in Nederland. Op het internet is er veel minder schaarste aan distributie- en opslagcapaciteiten vergeleken met de tijd dat Jean Desmet zijn intrede maakte als

45

filmdistributeur. Dit kan de positie van filmmakers kan versterken. De filmmarkt zal steeds transparanter worden in die zin dat er steeds meer informatie gewonnen kan worden over het publiek van de films en de doelgroep. Via de online distributiekanalen zoals Filmotech.nl kunnen makers en het publiek in contact treden en de films bediscussiëren. Een ander groot verschil met filmdistributie ten tijde van Jean Desmet is dat het distribueren van films via online portals als Filmotech.nl digitaal zal gebeuren. Er zullen hier geen fysieke filmprints aan te pas komen. Logistiek gezien zal dit filmdistributeurs veel tijd en kosten kunnen besparen. Niet langer hoeven filmprints per trein of vrachtwagen vervoerd te worden naar bioscopen en filmtheaters, iets wat ten tijde van Jean Desmet de gebruikelijke zaak was. Films zijn ten alle tijden beschikbaar en de films zijn onbeperkt simultaan beschikbaar. Dit laatste betekend dat er zo veel mogelijk mensen tegelijkertijd de film kunnen bekijken. Het voordeel hiervan is dat je dus niet meer te maken hebt met lege schappenplaatsen in de videotheek of uitverkochte zalen in de bioscoop. Alhoewel mijn onderzoek vooral gericht is op de veranderingen die online filmdistributie teweegbrengt in de verhouding tussen een film en zijn publiek, wil ik ook even stilstaan bij de positieve gevolgen die online filmdistributie heeft voor filmmakers. Waar filmmakers in de tijd van Jean Desmet nog afhankelijk waren van een filmdistributeur wanneer zij hun films aan het publiek wilden tonen, kunnen filmmakers met de opkomst van online filmdistributie een meer proactieve houding aannemen. Onderzocht is dat filmmakers in het traditionele filmdistributie systeem vaak uitgesloten worden van conventionele distributiekanalen doordat deze door poortwachters59 bezet worden.60 Filmmakers zijn in het traditionele distributiesysteem afhankelijk van de distributeur. Wanneer de distributeur bijvoorbeeld zijn vertrouwen verliest in een film zal deze in de opslag van de filmdistributeur verdwijnen. Door een film beschikbaar te stellen voor online portals als Filmotech.nl zal een film echter ten alle tijden beschikbaar 59

Noot: met poortwachters bedoel ik de gevestigde filmmakers en productiehuizen die de leiding hebben in

de Nederlandse filmbranche. Deze filmmakers en productiehuizen hebben dankzij hun gevestigde naam vaak een voorrangspositie bij filmdistributeurs. 60

Broderick, Peter. Welcome to the New World of Distribution. IndieWIRE, september 2008.

46

zijn voor het publiek. Het systeem van Filmotech.nl zal daarnaast ook zo ingericht worden dat filmmakers in contact kunnen komen met hun publiek om hun werk te bediscussiëren. Online filmdistributie is naar mijn mening een positieve ontwikkeling voor zowel filmmakers als het publiek. De opkomst van online filmdistributie verandert dus het huidige filmdistributiesysteem en de gevolgen zijn merkbaar in elk facet van de filmbranche. Wanneer ik kijk naar de belangrijkste kenmerken van filmdistributie aan de hand van de kernwoorden access, circulation en exchange wil ik stellen dat de functie van een filmdistributeur de afgelopen honderd jaar hetzelfde is gebleven. De voornaamste taak van een filmdistributeur is nog steeds het bemiddelen tussen filmmakers en het publiek. De functie blijft hetzelfde. De rol van filmdistributeur wordt alleen minder dominant. Door het ontstaan van filmdistributie via het internet zal de taak van filmdistributeurs om films en het publiek samen te brengen makkelijker maken. Ook doordat de consument steeds meer zelfvoorzienend wordt zullen films en het publiek elkaar in de toekomst steeds makkelijker kunnen vinden. Deze ontwikkeling zal zich de komende tijd voort blijven zetten en ik voorspel dat de titel van mijn onderzoek; Cinema Altijd en Overal in de nabije toekomst werkelijkheid zal worden. In dit onderzoek heb ik in kaart willen brengen hoe het filmdistributie landschap aan het veranderen is sinds de opkomst van digitale distributie via het internet. Door eerst te focussen op de oorsprong van filmdistributie ten tijde van Jean Desmet, heb ik de belangrijkste kenmerken van filmdistributie uiteengezet. Het beroep van filmdistributeur is ontstaan in het eerste decennium van de twintigste eeuw toen de filmbranche zich begon te institutionaliseren en bioscoopeigenaren behoefte kregen aan een bemiddelaar die de bioscopen van een wekelijks of tweewekelijks programma. De voornaamste functie van de filmdistributeur was om films bij het publiek te brengen en films daarmee toegankelijker te maken voor het publiek. Acces, circulation en exchange zijn de kernwoorden waarin de belangrijkste kenmerken van een filmdistributeur besloten liggen. Aan de hand van één van de films die Jean Desmet heeft gedistribueerd in Nederland; DAS MIRAKEL, heb ik aan willen tonen hoe deze drie kernwoorden van toepassing waren op het filmdistributiesysteem in de vroege twintigste eeuw.

47

In de afgelopen honderd jaar filmgeschiedenis heeft de filmbranche zich sterk ontwikkeld. Vooral de laatste tien jaar is de filmbranche zich naar mijn mening vooral sterk aan het ontwikkelen op het gebied van filmdistributie. Sinds de opkomst van het internet en de ontwikkeling van web 2.0 zijn er veel initiatieven op het gebied van filmdistributie via het internet. Het internet vormt een alternatief distributiekanaal voor filmmakers. Naast het bekijken van een film in de bioscoop, de televisie, DVD of via de videotheek, zijn films tegenwoordig legaal te downloaden en/of te streamen via verschillende websites. Aan de hand van mijn tweede casestudie Filmotech.nl heb ik aan willen tonen wat de belangrijkste veranderingen zijn ten opzichte van de kenmerken van filmdistributie in zijn oorsprong. De belangrijkste bevindingen hierbij zijn dat de rol van filmdistributeur ook in het digitale tijdperk nog een bemiddelende rol heeft, maar dat het publiek veel minder afhankelijk is van de distributeur dan ten tijde van Jean Desmet. Door online portals als Filmotech.nl kan het publiek zelf bepalen welke film hij of zij wil kijken, en op welk moment. Door de levensloop van de film AMÉLIE als voorbeeld te gebruiken heb ik aangetoond hoe de drie kernwoorden access, circulation en exchange zich hebben ontwikkeld in de afgelopen honderd jaar filmdistributie. Daarmee werd duidelijk dat films vandaag de dag veel toegankelijker zijn en een grotere reikwijdte hebben dan ten tijde van Jean Desmet. Het internet zal, als nieuwe vertoningplek voor film, deze trend voort blijven zetten en zal hierdoor het huidige distributiesysteem voor eens en voor altijd veranderen. Maar wat betekent deze conclusie voor de toekomst van filmdistributeurs? Er zijn stemmen die vrezen voor de toekomst van het beroep van filmdistributeurs. Zij stellen dat de rol van filmdistributeur als bemiddelaar tussen de productiefase en de perceptiefase van film kleiner zal worden omdat het publiek zichzelf steeds meer weet te voorzien in zijn of haar behoeften en films zelf weet op te zoeken. Zelf ben ik niet van mening dat het beroep van filmdistributeur op den duur zal verdwijnen, maar ik denk dat het makkelijker voor distributeurs zal worden om films en het publiek samen te brengen. Doordat films tegenwoordig via het internet gedistribueerd kunnen worden hoeft het publiek immers niet langer af te wachten wat er wanneer in de bioscoop of op DVD uitgebracht zal worden. Het publiek kan op websites als Filmotech.nl zelf op zoek gaan naar de film van

48

hun keuze. Hierdoor kan de kloof tussen films en het vinden van een publiek voor een film overbrugd worden. Het online distribueren van films via dergelijke online portals zal ook gevolgen hebben voor de keten van de filmindustrie. In de inleiding schreef ik dat het filmmaken uit drie op zichzelf staande fases bestaat; de productie-, distributie- en vertoningfase waarbij in de filmgeschiedenis de nadruk op de productie- en vertoningfase ligt. Ik vermoed dat door de ontwikkeling van online portals als Filmotech.nl de kring tussen producent, distributeur en exploitanten hergestructureerd zal worden, waarbij de verschillende ketens steeds dichter bij elkaar komen te liggen en uiteindelijk misschien zelfs zullen overlappen. Immers, een filmproducent zou zelf zijn films aan kunnen bieden aan een online portal als filmotech.nl waardoor de bemiddeling van een filmdistributeur niet of nauwelijks nodig zal zijn. Persoonlijk zie ik de ontwikkeling van het online distribueren van films als een positieve ontwikkeling die niet alleen voordelen heeft voor het publiek doordat zij eerder en sneller toegang hebben tot films. Zo kan piraterij bijvoorbeeld eventueel tegengegaan worden. Piraterij is door de komst van het internet een groot probleem in de filmindustrie. Het aantal websites waarop films illegaal worden aangeboden is enorm. Door de opkomst van Filmotech.nl en dergelijke andere online portals kan de negatieve impact van piraterij eventueel teruggedronken worden, door een legaal alternatief aan te bieden waar het publiek films kan downloaden. Hoewel ik in dit onderzoek het illegaal downloaden van films van het internet buiten beschouwing heb gelaten, zou dit zeker interessant zijn voor verder onderzoek. Hoewel de website Filmotech.nl later dit jaar nog online zal gaan en het aanbod aan films nog zal groeien de komende jaren, ben ik zeker van mening dat de komende jaren steeds meer dergelijke online platforms voor het distribueren van films zullen ontstaan. Deze ontwikkeling leidt in mijn ogen naar een duurzame verbetering van de filmindustrie van Nederland. In de wereld van filmdistributie draait het uiteindelijk allemaal om het uitbrengen, en misschien nog belangrijker, het behouden van films op de markt. Vooral dit laatste punt zal met de opkomst van online filmdistributie verbeterd kunnen worden. Door films te distribueren via een online portal kan men effectiever te

49

werk gaan. Nu films steeds weer opnieuw bekeken zullen worden en niet oud liggen te worden in een opslag zal dit een positieve uitwerking hebben De technologische ontwikkelingen volgen elkaar zo snel op. Als je je bedenkt in hoeveel jaar tijd we zijn veranderd van 16mm naar HDS naar DVD naar BlueRay naar het digitaliseren van films en het distribueren via het internet, dan kun je je afvragen hoe het filmdistributielandschap er over tien of twintig jaar uit zal zien. Het is momenteel een zeer bewegend veld. Deze scriptie bekleedt dan ook nog maar een klein deel van de huidige situatie, aangezien deze nog volop in ontwikkeling is. Verder onderzoek omtrent de ontwikkeling van het online distribueren van films zal in de toekomst, door het terugblikken naar de huidige situatie, meer inzichten aan het licht brengen.

50

Literatuurlijst

Literatuur Albers, Romy. E.d. Film in Nederland. Amsterdam: Ludion: Filmmuseum. 2004. Anderson, Chris. The Long Tail. Why the Future of Business is Selling Less of More. New York: Hyperion, 2006. Bildgen, Georges. The Age of Digital Accesssibility – DVD and Network Distribution. Master Scriptie. University of Amsterdam, Faculty of Humanities. 2008

Blom, Ivo. Jean Desmet and the Early Dutch Film Trade. Amsterdam : Amsterdam University Press, 2003

Elsaesser, Thomas and Kay Hoffman, eds., Cinema Futures: Cain Abel or Cable? Amsterdam: Amsterdam UP, 1997

Fossati, Giovanna, Nanna Verhoeff. Beyond Distribution: some thoughts on the future of archival films. In: Networks of Entertainment: Early Film Distribution 1895-1915. John Libbey Publishing, 2007

Hagel, John. Jonh Seely Brown. From Push to Pull- Emerging Models for Mobilizing Resources. 2005

Hoban, Francis Charles. Movies That Teach. New York, Dryden Press 1946

Kessler, Frank, Nanna Verhoeff. Networks of Entertainment: Early Film Distribution 1895-1915. John Libbey Publishing, 2007.

Monaco, James. The Dictionary of New Media. New York: Harbor Electronic Publishing. 1999

51

Parks, Stacey. The insiders guide to independent Film Distribution. Focal Press, 2007.

Strauven, Wanda. The imagination of wireless distribution. In: Networks of Entertainment: Early Film Distribution 1895-1915. John Libbey Publishing, 2007

Artikelen Alvarez, Max Joseph. The origins of the film exchange. Film History: An International Journal - Volume 17, Number 4, 2005, pp. 431-465

Anderson, Chris “The Long Tail.” Wired Magazine, Issue 12.10 ,October 2004: 1-5.

Bankersen, Leo. Online-distributie. In: de Filmkrant. Nr. 300. juni 2008


Broderick, Peter. Welcome to the New World of Distribution. IndieWIRE, september 2008.

Ekker, Jan Pieter. Cinema altijd en overal. De Volkskrant, 28 augustus 2008.

Fossati, Giovanna. “Notes on the 2004 Joint Technical Symposium: Preserving the AudioVisual Heritage-Transition and Accesss”, Journal of Film Preservation, no. 68 (2004): 25-31.

Meyer, Mark-Paul. “Traditional Film Projection in the Digital Age”, Journal of Film Preservation, no. 70 (2005): 15-18.

Nichols, Bill. “The Work of Culture in the Age of Cybernetic Systems”, Screen 21 (1, Winter (1988) ): 22-46.

52

Sin, David. Distribution: Digital Distribution. Screen Online. Link: http://www.screenonline.org.uk/film/distribution/distribution1.html

Simon van Collem, Uit de oude draaidoos (Amsterdam [1959]); C. Boost, Biopioniers (Amsterdam, 1961);

Frank van der Maden, 'De opkomst van de filmhandel in Nederland', in Spiegel Historiael 20 (1985) 484-490, 518;

Frank van der Maden 'De komst van de film', in Geschiedenis van de Nederlandse film en bioscoop tot 1940 . Onder red. van Karel Dibbets en Frank van der Maden (2e, gewijz. dr.; Houten, 1986) 12-52;

Emmy de Groot en Frank van der Maden, 'De schatkamers van Desmet', in Skrien 148 (zomer 1986) 30-33;

Ivo Blom, 'La vita cinematografica. Jean Desmet en de distributie en vertoning van de Italiaanse zwijgende film in Nederland', in Jaarboek Mediageschiedenis 5 (1993) 39-63.

websites www.directcinema.nl www.filmfestival.nl/noff www.filmmuseum.nl www.filmotech.com www.filmotech.nl http://www.stervideotheekonline.nl www.videolandondemand.nl www.youtube.com

53

Bijlage 1:

Brief van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over het Filmbeleid in Nederland.

54

Bijlage 2:

Brief van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over het onderzoek naar de economische en culturele effecten van filesharing.

55

Bijlage 3: Folder van Filmotech.com; de website waarnaar Filmotech.nl is gemodelleerd.

56

Cinema Altijd en Overal

Recommend Documents