Calamiteitenplan 2011 Hoogheemraadschap van Rijnland
1
2
Documentbeheer Naam document Versienummer en datum Corsa-registranummer Vaststellingsdatum door Verenigde Vergadering van Rijnland Herzieningsdatum Corsa-registratienummer – aanbiedingsbrief calamiteitenplan veiligheidspartners (bijlage 2) Beheerder document: - naam - functie - sector - afdeling
Calamiteitenplan 2011 2.6, 15 december 2010 10.40959 15 december 2010 Uiterlijk 15 december 2016, of zoveel eerder als noodzakelijk. 10.49131
J.W.P. de Groot Beleidsadviseur Strategie & Regulering Beleid
3
4
INHOUDSOPGAVE Documentbeheer ................................................................................................................................3 INHOUDSOPGAVE ............................................................................................................................5 1. Inleiding ..........................................................................................................................................9 1.1 Aanleiding.................................................................................................................................9 1.2 Doel van het plan ......................................................................................................................9 1.3 Calamiteitenbestrijdingsplannen en supplementen ..................................................................10 1.4 Afbakening..............................................................................................................................10 1.5 Relatie met andere plannen ....................................................................................................10 1.6 Leeswijzer...............................................................................................................................11 2. Missie en Visie Rijnland ................................................................................................................13 2.1 Missie (waar staan we voor)....................................................................................................13 2.2 Visie (waar willen we naar toe)................................................................................................13 2.3 Doelstellingen .........................................................................................................................14 2.3.1 Inleiding ...............................................................................................................................14 2.3.2 Parate calamiteitenorganisatie .............................................................................................14 2.3.3 Goede samenwerking met crisispartners ..............................................................................14 2.3.4 Bepalen maximale bestrijdingsbehoefte................................................................................14 3. Introductie hoogheemraadschap van Rijnland ...............................................................................15 3.1 Gebiedsbeschrijving................................................................................................................15 3.2 Taken van Rijnland .................................................................................................................15 3.2.1 Waterkwantiteitsbeheer........................................................................................................15 3.2.2 Waterkeringen......................................................................................................................16 3.2.3 Waterkwaliteitbeheer............................................................................................................17 3.2.4 Grondwaterbeheer ...............................................................................................................17 4. Wettelijk kader calamiteitenbestrijding ...........................................................................................19 4.1 Wettelijk kader preparatiefase .................................................................................................19 4.2 Wettelijk kader responsfase (bevoegdheden tijdens calamiteitenbestrijding)............................20 4.2.1 Inleiding ...............................................................................................................................20 4.2.2 Bevoegdheden waterschappen ............................................................................................21 4.2.3 Aanwijzing door provincie of minister....................................................................................21 4.2.4 Bevoegdheden in de algemeen bestuurlijk kolom .................................................................21 4.2.5 Samenloop bevoegdheden burgemeester - dijkgraaf ............................................................21 5. Risicoprofiel ..................................................................................................................................23 5.1 Inleiding ..................................................................................................................................23 5.2 Werkwijze ...............................................................................................................................23 5.3 Risico-inventarisatie................................................................................................................25 5.3.1 Extreme neerslag.................................................................................................................25 5.3.2 Extreme droogte ..................................................................................................................26 5.3.3 Bezwijken regionale waterkering ..........................................................................................28 5.3.4 Bezwijken primaire waterkering & EDO Kust ........................................................................30 5.3.5 EDO-rivieren ........................................................................................................................33 5.3.6 Uitval Afvalwaterzuivering ....................................................................................................34 5.3.7 Waterkwaliteitsincident.........................................................................................................35 5.4 Risicoanalyse (risico-diagram).................................................................................................37 5.4.2 Analyse risico-diagram .........................................................................................................37 5.5 Risico-profiel ...........................................................................................................................38 6. Bepalen maximale bestrijdingsbehoefte.........................................................................................39 6.1 Inleiding ..................................................................................................................................39 6.2 Bepalen bestrijdingsbehoefte - crisisbeheersing ......................................................................39 6.2.1 Wateroverlast.......................................................................................................................40 6.2.2 Watertekort ..........................................................................................................................42
5
6.2.3 Falen / bezwijken keringen ...................................................................................................43 6.2.4 Uitval AWZI..........................................................................................................................43 6.2.5 Waterkwaliteitsincident.........................................................................................................43 6.2.6 Resumé ...............................................................................................................................43 6.3 Bestrijdingsbehoefte crisismanagement ..................................................................................44 6.3.1 Inleiding ...............................................................................................................................44 6.3.2 Melding en alarmering..........................................................................................................44 6.3.3 Op- en afschaling.................................................................................................................45 6.3.4 Leiding en coördinatie ..........................................................................................................46 6.3.5 Informatiemanagement ........................................................................................................46 7. Calamiteitenorganisatie.................................................................................................................49 7.1 Calamiteitenorganisatie versus relatie ‘normale’ organisatie ....................................................49 7.2 Multidisciplinaire samenwerking ..............................................................................................49 7.3 Calamiteitenorganisatie onder ‘normale omstandigheden’ .......................................................49 7.4 Calamiteitenorganisatie onder ‘bijzondere omstandigheden’....................................................50 7.4.1 WBT ....................................................................................................................................50 7.4.2 WOT ....................................................................................................................................51 7.4.3 Coördinatie Plaats Incident (Veldteams)...............................................................................51 7.4.4 Berichtencentrum.................................................................................................................52 7.5 Personele aspecten ...............................................................................................................52 7.5.1 Verantwoordelijkheden leidinggevenden...............................................................................52 7.7.2 Beschikbaarheid en bereikbaarheid medewerkers................................................................52 7.5.3 Inzet van medewerkers buiten hun normale werkzaamheden ...............................................52 7.5.4 Aflossing ..............................................................................................................................52 7.6 Middelen.................................................................................................................................52 8. Fasering (Opschaling en afschaling)..............................................................................................53 8.1 Melding en alarmering.............................................................................................................53 8.1.1 Directe meldingen en alarmeringen ......................................................................................53 8.1.2 Technische meldingen en alarmeringen ...............................................................................53 8.2 Regionale opschaling..............................................................................................................54 8.2.1 Inleiding ...............................................................................................................................54 8.2.2 Coördinatiefasen..................................................................................................................54 8.2.3 Aandachtspunten op- en afschaling:.....................................................................................55 8.2.4 Informeren netwerkpartners .................................................................................................56 8.3 Landelijke opschaling..............................................................................................................57 8.3.1 Inleiding ...............................................................................................................................57 8.3.2 Landelijke fasering ...............................................................................................................57 8.5 Twee soorten opschaling: Bottum-up en Topdown ..................................................................58 8.5.1 Bottum-up ............................................................................................................................58 8.5.2 Topdown..............................................................................................................................58 9. Crisiscommunicatie .......................................................................................................................59 9.1 Inleiding ..................................................................................................................................59 9.2 Doelstelling communicatie.......................................................................................................59 9.3 Strategie .................................................................................................................................59 9.4 Afstemming met netwerkpartners ............................................................................................59 9.5 Doelgroepen ...........................................................................................................................60 9.6 Verantwoordelijkheden............................................................................................................61 10. Nazorg ........................................................................................................................................63 10.1 Inleiding ................................................................................................................................63 10.2 Overdracht verantwoordelijkheden ........................................................................................63 10.3 Zorg voor eigen personeel.....................................................................................................63 10.4 Netwerkpartners....................................................................................................................63 10.5 Schadeafhandeling ...............................................................................................................63 10.6 Evaluatie...............................................................................................................................64 10.7 Herstel ..................................................................................................................................65 10.7.1 Inleiding .............................................................................................................................65
6
10.7.2 Projectteam herstel ............................................................................................................65 10.7.2 Aandachtspunten ...............................................................................................................66 11. Netwerkpartners..........................................................................................................................67 11.1 Inleiding ................................................................................................................................67 11.2 Relatie met andere draaiboeken en plannen..........................................................................67 11.3 Inrichting calamiteitenorganisatie...........................................................................................68 11.4 Overzicht netwerk .................................................................................................................69 11.5 Melding en alarmering naar netwerkpartners .........................................................................70 11.6 Relevante netwerkpartners....................................................................................................71 11.6.1 Buurwaterschappen ...........................................................................................................71 11.6.2 Gemeenten ........................................................................................................................71 11.6.3 Provincies - PCC................................................................................................................71 11.6.4 Veiligheidsregio’s ...............................................................................................................72 11.6.5 Regionale directies Rijkswaterstaat ....................................................................................72 11.6.6 Ministerie van Verkeer en Waterstaat .................................................................................73 11.6.7 Landelijke Commissie Waterverdeling (LCW) .....................................................................73 11.6.8 Landelijke Coördinatiecommissie Overstromingsdreiging (LCO) .........................................73 11.6.9 KNMI .................................................................................................................................74 11.6.10 Berichtendienst Rijkswaterstaat (onderdeel van de Waterdienst van Rijkswaterstaat) ......74 11.6.11 Overige instanties ............................................................................................................74 11.7 Afstemming over maatregelen en bevoegdheden ..................................................................75 11.7.1 Operationele invulling - liaisons ..........................................................................................75 11.7.2. Aandachtspunten ..............................................................................................................75 12. Kwaliteitszorg..............................................................................................................................77 12.1 Parate calamiteitenorganisatie ..............................................................................................77 12.1.1. Op orde hebben van plannen ............................................................................................77 12.1.2. Op orde hebben van mensen ............................................................................................80 12.1.3 Op orde hebben van middelen ...........................................................................................81 12.1.4 Op orde hebben van processen..........................................................................................81 12.2 Goede samenwerking met crisispartners ...............................................................................84 12.3 Evaluatie...............................................................................................................................86 BIJLAGE 1: AFKORTINGEN.............................................................................................................89 BIJLAGE 2: VERZENDLIJST ............................................................................................................91 BIJLAGE 3: WETTELIJKE BEPALINGEN .........................................................................................93
7
8
1. Inleiding 1.1 Aanleiding Voor u ligt het calamiteitenplan van het hoogheemraadschap van Rijnland. Dit plan regelt het optreden van het hoogheemraadschap bij incidenten en calamiteiten die zijn gerelateerd aan de taken van het hoogheemraadschap en die zich voordoen in het beheergebied van het hoogheemraadschap. Wat is een calamiteit? Een calamiteit is een gebeurtenis, al dan niet plotseling optredend, met zodanig(e) (verwachte) ernstige gevolgen voor waterkering, waterbeheersing en/of waterkwaliteit dat het noodzakelijk kan zijn af te wijken van het bestuurlijk vastgestelde beleid en /of gangbare procedures, of beslissingen te nemen waarin het vastgestelde beleid niet voorziet. Tijdens een calamiteit moeten vaak binnen korte tijd en onder hoge druk cruciale beslissingen worden genomen. Om snel en effectief te kunnen optreden is het noodzakelijk dat (kleine) groepen van ervaren deskundigen met speciale middelen en bevoegdheden kunnen opereren. De ‘normale’ organisatievormen, verantwoordelijkheden, regels en procedures zijn hiervoor niet geschikt. Calamiteitenorganisatie versus relatie ‘normale’ organisatie Om calamiteiten adequaat te kunnen bestrijden heeft Rijnland dan ook een calamiteitenorganisatie beschikbaar die 24 uur per dag en 7 dagen per week inzetbaar is. Tijdens calamiteiten voegt de normale organisatie zich naar de calamiteitenorganisatie, waarbij het vooral van belang is dat calamiteitenteams niet gehinderd worden en dus binnen een zoveel als mogelijk ‘afgeschermde’ omgeving opereren. Wel is het van belang dat de normale organisatie en de bestuurders adequaat worden geïnformeerd over de calamiteit zodat: a) nog niet bij de calamiteit betrokken medewerkers weten dat er mogelijk een beroep op hun wordt gedaan om een bijdrage te leveren aan de bestrijding. b) één ieder weet dat er collega’s druk bezig zijn met het bestrijden van de calamiteit en dus niet gestoord moeten worden. c) één ieder weet dat vragen of opmerkingen van externen over de calamiteit naar de calamiteitenorganisatie moeten worden doorverwezen. Verantwoording Na afloop van de calamiteit dient er een evaluatie plaats te vinden waarbij enerzijds lering kan worden getrokken uit de gebeurtenis en anderzijds via de normale ambtelijke en bestuurlijke routes verantwoording over het handelen en de mogelijke gevolgen daarvan, wordt afgelegd. 1.2 Doel van het plan Het calamiteitenplan beschrijft de wijze waarop de voorbereiding en uitvoering van crisisbeheersing en rampenbestrijding binnen Rijnland is vormgegeven en de wijze waarop de benodigde kwaliteit wordt geborgd. Het calamiteitenplan vormt daarmee het beleids- en operationele kader van het hoogheemraadschap van Rijnland voor de voorbereiding op en de bestrijding van incidenten en calamiteiten. Het calamiteitenplan geeft onder ander weer: De taken waarvoor het hoogheemraadschap staat. De beleidsdoelstellingen (missie, visie en ambitie) die door Rijnland zijn geformuleerd. Een risico-inventarisatie van mogelijk voorkomende calamiteiten. Een beschrijving van de beoogde operationele prestaties. Een beschrijving van de calamiteitenorganisatie. Een beschrijving van de faseringen en bijbehorende procedures. Het calamiteitenplan is niet alleen voor intern gebruik bedoeld. Het calamiteitenplan heeft ook nadrukkelijk tot doel op heldere wijze aan derden uit te leggen voor welke taken Rijnland staat en op welke wijze Rijnland incidenten en calamiteiten bestrijdt.
9
Elke calamiteit is per definitie anders. Het calamiteitenplan en de bijbehorende bestrijdingsplannen en supplementen moeten dan ook niet worden gezien als uitputtende regelingen, waarin alle mogelijke situaties en risico’s zijn afgedekt. Uiteindelijk is de feitelijke bestrijding van calamiteiten gebaseerd op gezond verstand van de betrokken medewerkers, hun kennis en expertise en een effectieve samenwerking met andere organisatie.
1.3 Calamiteitenbestrijdingsplannen en supplementen Het calamiteitenplan biedt het kader op basis waarvan de calamiteitenbestrijding binnen Rijnland is georganiseerd. De detaillering van de bestrijding is verder uitgewerkt in zes calamiteiten bestrijdingsplannen (CBP-en): CBP - Primaire keringen. CBP - Regionale keringen. CBP - Water tekort. CBP – Wateroverlast. CBP – Waterkwaliteit. CBP - Afvalwater. Daarnaast zijn een aantal supplementen aan het calamiteitenplan toegevoegd. In deze supplementen is praktische en operationele informatie opgenomen, zoals gegevens over bereikbaarheid van medewerkers, beschikbaarheid van materialen, telefoonnummers externe partijen en dergelijke. 1.4 Afbakening Het beleid rond waterveiligheid komt tot uitdrukking in de verschillende schakels van de veiligheidsketen (pro-actie, preventie, preparatie, respons en nazorg). Van oudsher is Rijnland bezig met voorkomen van risico’s en calamiteiten (pro-actie en preventie), door bijvoorbeeld het aanleggen van dijken en het verlenen van vergunningen. Het calamiteitenplan heeft alleen betrekking op de laatste drie schakels (preparatie, respons en nazorg). Veiligheidsketen Preparatie
Pro-actie
Preventie
Het voorkomen van risicovolle situaties
Het voorkomen van calamiteiten
In de vroegste fase van de planning worden maatregelen genomen om gevaren te voorkomen of te vermijden
1. door bestaande risico’s niet tot een werkelijk ramp te laten groeien.
Voorbeeld: Beleidslijn Grote Rivieren Deze stelt regels voor uiterwaarden, zodat bij overstromingen het aantal slachtoffers en de schade zo klein mogelijk zijn
2. door de gevolgen, wanneer zich onverhoopt een ramp voordoet, te beperken Voorbeeld: Waterkeringenbeheer, dijkversterkingen of verhogingen, aanleg compartimenteringswerk
Respons
Nazorg
De voorbereiding op de bestrijding van een ramp
Het beperken en bestrijden van ongevallen en calamiteiten
Alles wat nodig is om zo snel mogelijk naar de normale situatie terug te keren
Voorbeeld: Opstellen van calamiteitenplannen, risicokaarten, aanschaf bestrijdingsmaterieel, het opleiden en oefenen van mensen etc.
Voorbeeld: Bij een overstroming het leegpompen van een gebied.
Voorbeeld: Fysiek herstel, verantwoording, evaluatie.
Risicobeheersing
Crisisbeheersing calamiteitenplan
1.5 Relatie met andere plannen Voor een adequate bestrijding van calamiteiten is samenwerking met de zogenaamde netwerkpartners – gemeenten, provincies, veiligheidsregio’s en collega waterbeheerders – een vereiste. Hiervoor is het noodzakelijk dat plannen, procedures en dergelijke op elkaar zijn afgestemd. Voorliggend calamiteitenplan is dan ook in nauw overleg met de netwerkpartners opgesteld.
10
Dit calamiteitenplan staat niet op zich zelf, maar maakt onderdeel uit van een landelijke en regionale planstructuur, welke grafisch als volgt is weer te geven.
LDHO
Coo rdina tieplann en dijkrin gen
(bestrijdings)pla nnen wa terbeheerde rs & veiligheidsregio's
Op Landelijk niveau is er het Landelijk Draaiboek Hoogwater en overstromingen. Voor dijkring 14 – waar Rijnland in valt - is er op regionaal niveau het coördinatieplan overstromingen dat door de veiligheidsregio’s weer verder is uitgewerkt in hun eigen calamiteitenplannen. Een volgende stap zijn de calamiteitenplannen van de waterbeheerders, waarbij het streven is deze calamiteitenplannen in de nabije toekomst zoveel als mogelijk te integreren.
1.6 Leeswijzer Het calamiteitenplan bestaat uit twee delen: 1. Een beleidsmatig deel. 2. Een organisatorisch deel. Beleidsmatig deel In het beleidsmatige deel worden de kaders gegeven waarbinnen Rijnland incidenten en calamiteiten bestrijdt. Hoofdstuk 2: Missie en taken van Rijnland op het gebied van de calamiteitenbestrijding. Hoofdstuk 3: Een korte introductie voor welke taken Rijnland staat en hoe het gebied er waterstaatkundig uitziet. Hoofdstuk 4: Weergave van de wettelijke kaders waarbinnen Rijnland moet opereren. Hoofdstuk 5: Op basis van een aantal mogelijke scenario’s is uitgewerkt welke waterstaatkundige risico’s er zijn. Hoofdstuk 6: Op basis van het risico-profiel is vervolgens de maximale bestrijdingsbehoefte van de Rijnlandse calamiteitenorganisatie vastgelegd. Organisatorisch deel In het organisatorische deel wordt beschreven op welke wijze Rijnland de calamiteitenbestrijding heeft georganiseerd, welke faseringen worden toegepast en dergelijke: Hoofdstuk 7: Een beschrijving van de crisisbeheersingsorganisatie: de indeling van die organisatie, de taken en verantwoordelijkheden. Hoofdstuk 8: Beschrijft de alarmfases voor het optreden van de crisisbeheersingorganisatie, inclusief de afstemming met de GRIP-fases. Hoofdstuk 9: Beschrijft de strategische uitgangspunten met betrekking tot de crisiscommunicatie. Hoofdstuk 10: Beschrijft de activiteiten die na afloop van een calamiteit (mogelijk) moeten worden uitgevoerd (nazorg). Hoofdstuk 11: Beschrijft het netwerk waarbinnen Rijnland tijdens calamiteiten opereert. Hoofdstuk 12: Beschrijft het calamiteitenzorgsysteem, waaruit blijkt op welke wijze Rijnland de kwaliteit van de calamiteitenorganisatie waarborgt.
11
12
2. Missie en Visie Rijnland 2.1 Missie (waar staan we voor) Het hoogheemraadschap heeft als missie dat het samenwerkend met anderen zorgt voor een duurzame veiligheid tegen en met water en zorgt voor blijvend genoeg water van goede kwaliteit op de juiste plaats ten dienste van mens en milieu in zijn gebied (Waterbeheersplan 4). Als het gaat om crisisbeheersing en calamiteitenbestrijding, wil Rijnland in het aandachtsgebied 1 waterveiligheid een professionele en slagvaardige organisatie zijn en blijven. 1
Waterveiligheid: alle maatregelen en voorzieningen die het waterschap treft om overstromingen, wateroverlast en verstoringen van de waterkwaliteit te voorkomen, de gevolgen hiervan te beperken en waar nodig te bestrijden, inclusief de nazorg. 2.2 Visie (waar willen we naar toe) Het hoogheemraadschap wordt gezien als de autoriteit als het gaat om crisisbeheersing en calamiteitenbestrijding in het aandachtsgebied waterveiligheid. Hiervoor is verregaande samenwerking tussen de waterbeheerders en de veiligheidsregio’s in West-Nederland noodzakelijk. Voor 2013 dienen de waterschappen binnen dijkring 14 de crisisbeheersing volledig op elkaar te hebben afgestemd. Beoogd wordt dat mensen, materieel, procedures, plannen en dergelijke, uitwisselbaar zijn en ook grootschalige calamiteiten snel en adequaat kunnen worden bestreden.
Van oudsher is Rijnland, gezien zijn taakstelling, actief om het gebied te beschermen tegen het water. De aandacht lag honderden jaren lang vooral op het voorkomen (pro-actie en preventie) van wateroverlast, maar sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw is ook het voorbereiden op het bestrijden (preparatie) van watercalamiteiten steeds nadrukkelijker onderdeel gaan uitmaken van het takenpakket. Zo zijn er in de jaren negentig van de vorige eeuw voor het eerst calamiteiten(bestrijdings)plannen gemaakt. Zijn er speciale bestrijdingsmiddelen zoals noodpompen, stortstenen en dergelijke aangeschaft en wordt periodiek geoefend in het bestrijden van calamiteiten. De eerste jaren was de aanpak en bestrijding van calamiteiten vooral intern gericht, maar de laatste jaren is het besef doorgedrongen dat ook de 'buitenwereld' een belangrijke rol speelt. Hiervoor was het noodzakelijk dat het thema 'Waterveiligheid' meer structureel moest worden ingebed in de Rijnlandse organisatie. Met de reorganisatie van 2007 heeft dit zijn beslag gekregen. Inmiddels is de nieuwe calamiteitenorganisatie op vele fronten actief. Personeel wordt opgeleid, speciale (bestrijdings)-middelen en materialen worden aangeschaft en de samenwerking met de externe partners wordt vorm gegeven. Toch zijn we er niet met een goede interne calamiteitenorganisatie alleen. De gevolgen van de orkaan Kathrina leerde dat ook ons land onvoldoende klaar bleek te zijn voor een watersnoodramp. Met name de regionale en landelijke afstemming tussen de diverse overheden moet sterk worden verbeterd om ook grootschalige calamiteiten adequaat en snel te kunnen bestrijden. Resultaten hiervan zijn bijvoorbeeld het Landelijk Draaiboek Hoogwater en overstromingen en het coördinatieplan dijkring 14. Beide plannen leerden ons dat we als waterschappen niet allemaal op dezelfde manier georganiseerd zijn. In tijden van crisis is dat niet wenselijk. Vandaar dat de eerste samenwerkingsvormen tussen de waterschappen zijn opgestart. Deze samenwerking moet verder worden uitgebouwd, zoals in de visie staat weergegeven.
13
2.3 Doelstellingen 2.3.1 Inleiding De Missie en Visie zijn vertaald in de volgende doelstellingen: 1. Parate calamiteitenorganisatie. 2. Goede samenwerking met crisispartners. 3. Bepalen maximale bestrijdingsbehoefte. Deze doelstellingen zijn in de periode 2008-2009 aangepakt met het programma ‘Waterveiligheid’. Dit programma is eind 2009 succesvol afgerond met de meerdaagse oefening Braassemmermeer. Echter, voor een professionele en slagvaardige organisatie is het van belang dat bovenstaande doelstellingen continue aandacht krijgen. In hoofdstuk 12 ‘kwaliteitszorg’ is beschreven op welke wijze Rijnland deze doelstellingen borgt in de organisatie. 2.3.2 Parate calamiteitenorganisatie De calamiteitenorganisatie is 24 uur per dag paraat om bij incidenten en calamiteiten de maatregelen te treffen die noodzakelijk zijn om de gevolgen te beperken en te bestrijden. Om deze paraatheid te kunnen leveren, is het noodzakelijk dat in aanvulling op de reguliere taakuitvoering de organisatie is voorbereid, opgeleid en geoefend om in operationele omstandigheden de gevraagde respons en nazorg te kunnen leveren. Concreet betekent dit het volgende: 1. Processen op orde. 2. Plannen op orde. 3. Mensen en organisatie op orde. 4. Middelen op orde. 2.3.3 Goede samenwerking met crisispartners Zoals ook in paragraaf 2.2 staat weergegeven is voor een goede crisisbeheersing, nauwe samenwerking met de crisispartners – zoals veiligheidsregio’s - noodzakelijk. Vandaar dat de versteviging van de samenwerking met de crisispartners als één van de speerpunten is benoemd. 2.3.4 Bepalen maximale bestrijdingsbehoefte Van Rijnland wordt een effectieve aanpak van waterstaatkundige calamiteiten verwacht. Tegelijkertijd zijn er ook grenzen aan hetgeen van Rijnland mag worden verwacht. De vraag is tot welk niveau Rijnland haar calamiteitenorganisatie zou moeten preparen. Om deze vraag te kunnen beantwoorden is het noodzakelijk dat er kaders worden gegeven op basis waarvan Rijnland de maximale bestrijdingsbehoefte kan baseren. Deze kaders worden door de huidige wet- en regelgeving niet gegeven en dienen dus door Rijnland zelf te worden vastgesteld. Om deze kaders te kunnen bepalen is – op basis van een methodiek die ook door de veiligheidsregio’s wordt toegepast - in hoofdstuk 5 het risicoprofiel van Rijnland uitgewerkt. Vervolgens zijn op basis van dit risicoprofiel beleidskeuzes gemaakt welke calamiteiten Rijnland zelfstandig moet kunnen bestrijden en welke niet. Deze beleidskeuzes zijn vervolgens in hoofdstuk 6 vertaald in een maximale bestrijdingsbehoefte.
14
3. Introductie hoogheemraadschap van Rijnland 3.1 Gebiedsbeschrijving Rijnland is verantwoordelijk voor het waterbeheer, inclusief de afvalwaterzuivering en de waterstaatkundige veiligheid in het gebied dat globaal is gelegen tussen Wassenaar, Gouda, IJmuiden en Amsterdam. Een gebied van bijna 120.000 hectare, met 1,3 miljoen inwoners in een veertigtal gemeenten. Rijnland ligt half in de provincie Zuid-Holland en half in de provincie Noord-Holland. Daarnaast heeft Rijnland door zijn ligging te maken met vier Veiligheidsregio’s: Kennemerland (12), Hollands-Midden (16), Haaglanden (15) en Amsterdam-Amstelland (13).
Het beheergebied van Rijnland kenmerkt zich door een duinenrij en hoger gelegen - zogenaamde boezemlanden in het westen en polders in het oosten. Één van de grootste en ook diepste polders is de Haarlemmermeerpolder, met een maaiveldligging van circa 4 tot 5 meter onder zeeniveau. 3.2 Taken van Rijnland Kerntaken van Rijnland zijn het zorgen voor droge voeten en schoon water: Waterkwantiteitsbeheer: voldoende (zoet) water, niet te veel maar ook niet te weinig. Waterkeringen: veilige duinen, dijken en kaden. Waterkwaliteitsbeheer: goede kwaliteit van het oppervlaktewater. Grondwaterbeheer: duurzaam en zorgvuldig grondwaterbeheer. 3.2.1 Waterkwantiteitsbeheer Water in sloten, vaarten en tochten moet op peil worden gehouden. Bij de vaststelling van het peil houdt het hoogheemraadschap rekening met de verschillende belangen, zoals de belangen van agrariërs, natuurgebieden en de scheepvaart. In totaal beheert Rijnland zo’n 10.000 kilometer aan watergangen (inclusief meren en plassen). Een polder kan het beste vergeleken worden met een badkuip. Het teveel aan water, veroorzaakt door regenwater en kwel - dat zich in een polder bevindt moet er met behulp van een poldergemaal weer uitgemalen worden. Deze poldergemalen (circa 330 stuks) lozen het water vervolgens op een boezemstelsel. Een boezemstelsel bestaat uit een stelsel van watergangen en meren die met elkaar
15
in open verbinding staan en waar eenzelfde peil wordt nagestreefd. Vanuit de boezem wordt het wateroverschot vervolgens naar zee en/of het Noordzeekanaal en/of de Hollandse IJssel, gemalen.
In droge perioden wordt er, voor peilhandhaving, water vanuit de Hollandse IJssel het gebied ingelaten en via de boezem verspreid over alle polders. Om het water af- en aan te voeren moeten de watergangen aan bepaalde afmetingen voldoen en vrijgehouden worden van onderwaterbegroeiing. 3.2.2 Waterkeringen Het gebied wordt tegen overstromingen vanuit zee of rivieren beschermd door primaire waterkeringen (de duinen of dijken langs rivieren). De polders worden tegen overstromingen vanuit de boezem beschermd door zogenaamde regionale waterkeringen. De vereiste beschermingsniveaus van primaire Waterkeringen zijn vastgelegd in de Waterwet en van de regionale waterkeringen bij provinciale verordening. Rijnland onderhoudt en beheert circa 1.000 kilometer dijken. Regelmatig worden de dijken geïnspecteerd op schade als gevolg van storm of hoge waterstanden. Doorlopend vindt onderhoud plaats aan dijken en oevers. Dijkring 14 Rijnland ligt geheel binnen Dijkring 14. Dijkringen beschermen het achterliggende gebied tegen buitenwater door een gesloten primaire waterkering of door hoge gronden. Elk dijkringgebied heeft een normfrequentie voor de waterstand waartegen de waterkeringen bestand moeten zijn. Voor Dijkring 14 bedraagt die norm 1:10.000. De normfrequentie is bepaald op basis van het advies van de Deltacommissie. De normfrequentie is afhankelijk van de aard van de bedreiging (rivier, zee, meer), de omvang en het belang van het gebied.
Dijkring 14 is de dijkring met de grootste schade indien de waterkeringen falen. Drie miljoen mensen kunnen getroffen worden. Daarnaast is de economische waarde van dit gebied groot, ongeveer 65 procent van het bruto nationaal product wordt verdiend in deze dijkring.
16
3.2.3 Waterkwaliteitbeheer Een goede waterkwaliteit is van belang voor zowel mens als dier en de planten in het water. Via de riolering komt het afvalwater uit woningen en bedrijven bij de zuiveringsinstallaties van Rijnland terecht, waar het wordt schoongemaakt. In ons gebied beheren we 33 van dit soort installaties. We besteden veel aandacht aan het bestrijden van vervuiling van het oppervlaktewater. Voor het lozen van afvalwater is een vergunning nodig en illegale lozingen sporen we op. 3.2.4 Grondwaterbeheer Rijnland is als beheerder van het watersysteem, ook beheerder van het grondwater. In die hoedanigheid is Rijnland, naast de provincies Zuid-Holland en Noord-Holland, verantwoordelijk voor verschillende grondwateronttrekkingen. Het grondwaterbeheer is met het vaststellen van de Waterwet een nieuwe taak voor Rijnland. Rijnland wordt in de Waterwet aangewezen als operationeel beheerder voor het oppervlaktewatersysteem en grondwatersysteem. Er kan een vergunning voor een onttrekking of infiltratie van grondwater bij Rijnland worden aangevraagd. Tegelijkertijd is Rijnland ook toezichthouder op reeds verleende vergunningen en meldingen. Wat is grondwater? Het water onder het grondoppervlak is grondwater. Dit water is niet zichtbaar. Door een te hoge of te lage grondwaterstand kan er overlast ontstaan. Denk aan water in kruipruimtes of kelders, optrekkend vocht in de muren of een drassige tuin. Wat doet de provincie? De provincie blijft aanspreekpunt voor de grotere of specifiekere grondwateronttrekkingen. Dit zijn: grondwateronttrekkingen met bijbehorende infiltraties voor drinkwater. onttrekkingen van meer dan 150.000 kubieke meter per jaar door industriële bedrijven. onttrekkingen ten behoeve van bodemenergiesystemen: het onttrekken en infiltreren van koud en warm grondwater (bijvoorbeeld voor kantoorverwarming). Wat doet de gemeente? Ook de gemeenten hebben een grondwatertaak. De gemeente draagt zorg voor het creëren van een grondwaterstand die de toebedeelde functie van een gebied niet belemmert. Tevens is de gemeente het eerste aanspreekpunt voor de burger om klachten, vragen en opmerkingen te behandelen bij grondwateroverlast. Grondwater en calamiteiten Voor calamiteiten met grondwaterkwaliteit is geen apart calamiteitenbestrijdingsplan gemaakt. Reden hiervoor is dat de grondwaterkwaliteit - en dus eventuele grondwaterverontreiniging - niet als taak is overgegaan naar de waterschappen. Dit blijft onder de Wet Bodembescherming (provincie en grote gemeenten bevoegd gezag)ressorteren. Eventuele lozing van verontreinigd grondwater op oppervlaktewater valt onder het calamiteitenbestrijdingsplan waterkwaliteit. Het eventueel te veel onttrekken van grondwater kan tot mogelijke ongewenste situaties leiden, zoals acute schade aan gebouwen en infrastructuur. In die gevallen is Rijnland als vergunningverlenend bevoegd gezag, bevoegd de onttrekking te laten stoppen. Voor deze situatie is vooralsnog geen apart calamiteitenbestrijdingsplan opgesteld.
17
18
4. Wettelijk kader calamiteitenbestrijding In dit hoofdstuk worden de (wettelijke) taken en bevoegdheden van het hoogheemraadschap ten aanzien van de calamiteitenbestrijding weergegeven. 4.1 Wettelijk kader preparatiefase In de preparatiefase zijn twee hoofdtaken te onderscheiden: Informeren. Prepareren. De wettelijke grondslagen van de preparatiefase zijn in artikel 5.29 van de Waterwet en artikel 5.3 van het Waterbesluit vastgelegd. In Bijlage 3, zijn de betreffende artikelen opgenomen. In hoofdstuk 12 is één en ander nader uitgewerkt. Informeren Verzorging van informatievoorziening aan overheden, instanties en particulieren, die daarvoor in aanmerking komen, komt tot stand door: Overleg over het ontwerp van het calamiteitenplan met de provincies, veiligheidsregio’s, omliggende waterbeheerders en gemeenten. Het informeren van betrokken overheden, instanties en particulieren over de waterstaatkundige risico’s. Deelnemen aan gemeentelijke en regionale veiligheidsstaven. Prepareren Onder preparatie worden alle voorbereidende activiteiten verstaan die noodzakelijk om in geval van een calamiteit doeltreffend te kunnen optreden, zoals: Het vaststellen van een calamiteitenplan. De herzieningstermijn bedraagt 6 jaar. Het onderhoud van noodvoorzieningen, het aanhouden van strategische voorraden en aanschaf van specifiek materieel. Oefenen, opleiden en trainen. Overleg met partners in de crisisbeheersing. Verzamelen en verspreiden van kennis over relevante risico’s. Naast kwaliteitszorg voor de eigen organisatie is ook bekendheid met en afstemming op de operationele (basis)plannen van derden van belang. Eisen calamiteitenplan Aan het calamiteitenplan worden de volgende eisen gesteld. a. Een overzicht van de soorten calamiteiten die zich in het watersysteem of onderdelen daarvan kunnen voordoen, waaronder een inventarisatie van de daarmee gepaard gaande risico’s. b. Een overzicht van te nemen maatregelen, met inbegrip van de maatregelen die voortkomen uit de voor de betreffende watersystemen geldende overstromingsrisicobeheerplannen, en het beschikbare materieel, benodigd om de onderscheiden calamiteiten het hoofd te bieden. c. Een overzicht van diensten, instanties en organisaties, die bij gevaar kunnen worden ingeschakeld. d. Een beschrijving van het moment en de wijze van het door de beheerder informeren van burgemeesters en wethouders van de gemeenten waarbinnen de watersystemen of onderdelen daarvan zijn gelegen. e. Een schema met betrekking tot de calamiteitenorganisatie van de beheerder. f. Een meld en alameringsprocedure. g. Een overzicht waaruit blijkt op welke wijze de beheerder de kwaliteit van de calamiteitenorganisatie waarborgt.
19
4.2 Wettelijk kader responsfase (bevoegdheden tijdens calamiteitenbestrijding) 4.2.1 Inleiding In deze paragraaf worden de bevoegdheden van het hoogheemraadschap – in relatie met de algemeen bestuurlijke kolom - tijdens de responsfase weergegeven. De wettelijke grondslagen van de responsfase zijn in artikel 5.30 van de Waterwet en artikel 96 van de Waterschapswet vastgelegd. In Bijlage 3, zijn betreffende artikelen opgenomen. De algemeen bestuurlijke kolom omvat de hulpdiensten (brandweer, politie, geneeskundige hulp) en de coördinerende instanties hiervoor van de gemeenten, de veiligheidsregio’s, de Commissarissen van de Koningin en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. De waterkolom is verantwoordelijk voor het herkennen en aanpakken van de waterstaatkundige dreiging. De waterkolom wordt gevormd door de waterschappen, Rijkswaterstaat en andere onderdelen van het ministerie van Verkeer en Waterstaat die bij de bestrijding van een waterstaatkundige dreiging betrokken zijn. Een belangrijke voorwaarde voor de effectiviteit van de rampenbestrijding is een efficiënte en effectieve samenwerking tussen de algemeen bestuurlijke kolom en de waterkolom. Het onderstaande schema geeft de bevoegdheden cq. rollen van de diverse actoren weer. Het schema wordt in de volgende paragrafen nader toegelicht. Algemene kolom
Waterkolom
Minister BZK
Minister V&W
Aanwijzing
Aanwijzing
CdK/GS - Provincie
Cdk/GS - Provincie
Aanwijzing
Aanwijzing
B&W - Gemeente / voorzitter veiligheidsregio
Aanpak effecten
Bevel (alleen bij ramp)
DB - Waterschap
Conflict?
Aanpak probleem: Bevoegd alle maatregelen te treffen die noodzakelijk zijn
Aanwijzing
Cdk - provincie hakt knoop door
20
4.2.2 Bevoegdheden waterschappen Noodbevoegdheden Wanneer tegen waterstaatkundige calamiteiten opgetreden moet worden, heeft Rijnland bij monde van de dijkgraaf verregaande (nood)bevoegdheden om die maatregelen te treffen die hij noodzakelijk vindt. Onder gevaar voor waterstaatswerken (incidenten en calamiteiten) wordt conform artikel 5.28 in de Waterwet verstaan: Omstandigheden waardoor de goede staat van één of meer waterstaatswerken onmiddellijk en ernstig in het ongerede is of dreigt te geraken. Aandachtspunten zijn: De maatregelen mogen in strijd zijn met wettelijke voorschriften, maar ze mogen niet in strijd zijn met de grondwet of internationale verplichtingen. De noodbevoegdheden zijn alleen van toepassing op de waterstaatswerken en taken waarvoor het waterschap verantwoordelijk is. Het bestuur en gedeputeerde staten dienen zo snel als mogelijk op de hoogte te worden gesteld. De noodbevoegdheden zijn vastgelegd in de Waterwet (artikel 5.30) en de Waterschapswet (artikel 96) welke in de bijlage zijn opgenomen. Daarnaast zijn de onteigeningswet (artikel 73) en de wrakkenwet (artikel 3) van belang. De onteigeningswet regelt dat onroerende zaken in bezit mogen worden genomen voor het winnen van bodemmaterialen voor de aanleg, het herstel en de versterking van waterkeringen. De wrakkenwet regelt dat alle gezonken of gestrande vaartuigen en andere voorwerpen direct mogen worden verwijderd door het hoogheemraadschap. In de Waterwet zijn onder andere de Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren (WVO) en een deel van de Wet bodembescherming (voor wat betreft de waterbodem) opgegaan. De bevoegdheden met betrekking tot het optreden ingeval van ‘kwalitatieve’ calamiteiten zijn ook verwoord in artikel 5.30 van de Waterwet. 4.2.3 Aanwijzing door provincie of minister Indien gedeputeerde staten en/of de Commissaris van de Koningin en/of de minister van Verkeer en Waterstaat vinden dat het waterschap niet adequaat optreed bij calamiteiten, dan kunnen zij het waterschap een aanwijzing geven. 4.2.4 Bevoegdheden in de algemeen bestuurlijk kolom De burgemeester - of ingeval van een ramp of crisis van meer dan plaatselijke betekenis, de voorzitter van de veiligheidsregio - is belast met het opperbevel in geval van een ramp of ernstige vrees voor het ontstaan daarvan. Dit opperbevel strekt zich ook uit over niet-gemeentelijke diensten en bestuursorganen (waaronder de waterschappen). Definitie ramp/ zwaar ongeval volgens de Wet op de Veiligheidsregio’s: een zwaar ongeval of een andere gebeurtenis waarbij het leven en de gezondheid van veel personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate zijn geschaad of worden bedreigd en waarbij een gecoördineerde inzet van diensten of organisaties van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of de schadelijke gevolgen te beperken. 4.2.5 Samenloop bevoegdheden burgemeester - dijkgraaf Er kan sprake zijn van samenloop van bevoegdheden van de burgemeester (openbare orde en veiligheid) – of ingeval van een ramp of crisis met meer dan plaatselijke betekenis, de voorzitter van de veiligheidsregio - en van de beheerder van het waterstaatswerk. Voor wat betreft mogelijke overstromingen in dijkring 14 zijn er in het coördinatieplan dijkring 14 nadere afspraken gemaakt over afstemming en dergelijke. Zie ook paragraaf 11.2.
21
Bij een ramp: Degenen die aan de bestrijding van de ramp deelnemen (dus ook niet-gemeentelijke diensten en bestuursorganen, waaronder Rijnland) staan dan onder bevel van de burgemeester (of de voorzitter van de veiligheidsregio), dit betekent: De burgemeester (of de voorzitter van de veiligheidsregio) bepaalt het beleid van de rampenbestrijding in overleg met de betrokken diensten en overheden. Hij houdt daarbij rekening met de wettelijke bevoegdheden en verantwoordelijkheden van anderen. In het uiterste geval kan hij echter bindende aanwijzingen geven. De dijkgraaf moet de inzet van eigen bevoegdheden in zo’n geval dus afstemmen met de burgemeester. Als de burgemeester (of de voorzitter van de veiligheidsregio) een aanwijzing geeft, is Rijnland verplicht de eigen bevoegdheden conform die aanwijzing te hanteren. De burgemeester (of de voorzitter van de veiligheidsregio) kan echter niet in de plaats treden van het bestuur van Rijnland. De functionele keten staat op zo’n moment ten dienste van de algemene keten. Voor Rijnland blijven waterstaatkundige aspecten dan nog steeds primair aandacht vragen, maar voor gemeenten en hulpdiensten telt met name het bestrijden en verlichten van de gevolgen van de waterramp. Bij een calamiteit, niet zijnde een ramp: Daarnaast is het denkbaar dat er sprake zal zijn van een situatie van gevaar in de zin van de Waterwet, die (nog) niet is te kwalificeren als een ramp (of ernstige vrees daarvoor) in de zin van de Wet op de Veiligheidsregio’s. Rijnland beschikt dan over de eigenstandige bevoegdheden en zijn de bevoegdheden van de instanties in de algemene keten, en dan in het bijzonder die bevoegdheid van de burgemeester (of de voorzitter van de veiligheidsregio), (nog) niet aan de orde. Geschillen De burgemeester (of de voorzitter van de veiligheidsregio) kan eventueel specifieke maatregelen (of juist het nalaten daarvan) opleggen aan het hoogheemraadschap. Een geschil dient te worden voorgelegd aan de Commissaris van de Koningin.
22
5. Risicoprofiel 5.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het risicoprofiel van het hoogheemraadschap beschreven. Het risicoprofiel geeft de aard en de omvang van de mogelijke risico’s weer, waarmee het hoogheemraadschap tijdens zijn taakuitoefening geconfronteerd kan worden. Het risicoprofiel, het resultaat van risico-inventarisatie en risicoanalyse, vormt de basis voor het beleid voor crisisbeheersing van het hoogheemraadschap. Het risicoprofiel geeft niet alleen inzicht in de verschillende risicobronnen en mogelijke gevolgen van calamiteiten. Het profiel verschaft ook inzicht in de operationele consequenties en bestuurlijke keuzes die daarover gemaakt zijn. 5.2 Werkwijze Om het risicoprofiel op te kunnen stellen zijn in dit hoofdstuk de volgende stappen doorlopen: Stap 1 – Risico-inventarisatie (paragraaf 5.3) Om te kunnen bepalen voor welke calamiteiten het hoogheemraadschap gesteld moet kunnen staan, dient eerst geïnventariseerd te worden met welke waterstaatkundige risico’s het hoogheemraadschap te maken kan krijgen. Hierbij is gebruik gemaakt van scenario’s. Een scenario is de beschrijving van een gebeurtenis dat voor de betrokken organisaties voldoende realiteitswaarde heeft om zich op voor te bereiden. Het maakt concreet en inzichtelijk welk beroep de calamiteit doet op de verschillende organisaties. Stap 2 – Risicoanalyse (paragraaf 5.3) Nadat de mogelijke risico’s die zich kunnen voordoen zijn geïnventariseerd, dient per scenario de impact en de kans van voorkomen te worden bepaald. Impact De parameter ‘impact’ geeft de gevolgen van het scenario voor de samenleving weer. Onderscheid wordt gemaakt naar: Omvang
Slachtoffers
Beperkt
Wijkniveau
Nihil
Aanzienlijk
Dorp
Ernstig
Polder
Zeer ernstig
Meerdere polders
Catastrofaal
Heel Rijnland en groter
Verschillende zwaargewonden. Enkele slachtoffers Tientallen slachtoffers Honderden slachtoffers
Materiële schade in euro’s < honderdduizend < 1 miljoen < 10 miljoen < 100 miljoen > 100 miljoen
De in bovenstaande tabel geschetste slachtoffers en schadebeelden zijn niet absoluut maar geven slechts de orde van grootte weer. Tal van factoren kunnen ertoe leiden dat het werkelijke beeld in meer of mindere mate afwijkt.
23
Kans van voorkomen De parameter ‘kans van voorkomen’ geeft aan hoe vaak een mogelijk incident kan voorkomen. Bij het bepalen van de kans van voorkomen is enerzijds rekening gehouden met historische gebeurtenissen en anderzijds de veiligheidsnormen die voor betreffende waterstaatkundige werken gehanteerd worden. Waarbij er van uit wordt gegaan dat betreffende waterstaatkundige werken ook aan de veiligheidsnormen voldoen. Zeer onwaarschijnlijk: Een vooralsnog alleen theoretisch bestaande mogelijkheid (voorbeeld Ergst denkbare Scenario). Gezien de ontwerpnormen die worden gehanteerd, is de kans dat een dergelijk scenario zich in een mensleven zal voordoen, zo goed als nihil. Onwaarschijnlijk: Gebeurtenis die zich bijna nooit zal voordoen (eens in de 100 á 1000 jaar). Bijvoorbeeld de Watersnoodramp in 1953. Mogelijk: Gebeurtenis die zich één keer in een mensenleven ergens in Nederland voordoet (eens in de 50 á 100 jaar). Bijvoorbeeld de dijkdoorbraak te Wilnis, of de kritieke situatie rondom de rivierdijken midden jaren negentig. Waarschijnlijk: Gebeurtenis die zich vrij regelmatig (om de 5 á 10 jaar) in het beheergebied van Rijnland voordoet. Bijvoorbeeld de hoogwatersituaties eind jaren negentig in Delfland, maar ook in Rijnland. Zeer waarschijnlijk: Gebeurtenis die zich regelmatig (jaarlijks) één of meerdere keren binnen Rijnland voordoet. Bijvoorbeeld de jaarlijkse zomerbui die heel lokaal ergens in Rijnland voor overlast zorgt. Stap 3 – risico-diagram (paragraaf 5.4) De resultaten van de risicoanalyses zijn grafisch uitgezet in het risico-diagram. Stap 4 – risicoprofiel (paragraaf 5.5) Ten slotte is op basis van het risico-diagram door het bestuur van Rijnland bepaald welke calamiteiten Rijnland zelfstandig moet kunnen bestrijden.
24
5.3 Risico-inventarisatie De volgende scenario’s zijn voor Rijnland gedefinieerd, welke in de volgende paragrafen beknopt zijn uitgewerkt: 1. Extreme neerslag. 2. Extreme droogte. 3. Bezwijken regionale waterkering. 4. Bezwijken primaire waterkering. 5. Ergst Denkbare Overstroming – kust (EDO-kust). 6. Ergst Denkbare Overstroming – rivieren (EDO-rivieren). 7. Uitval afvalwaterzuivering (AWZI). 8. Waterkwaliteitsincident. In de calamiteitenbestrijdingsplannen zijn alle scenario’s voor Rijnland in detail uitgewerkt. 5.3.1 Extreme neerslag Gevolgen
Door extreme neerslag kunnen laaggelegen delen van een polder deels te maken krijgen met wateroverlast (water op straat). Normaal gesproken wordt dit overtollige water door het hoogheemraadschap in de omliggende watergangen gepompt. Wanneer er in een korte tijd teveel neerslag valt, kunnen de gemalen van het hoogheemraadschap dit niet meer aan en komen delen van een gebied onder water te staan. Polders kunnen over het algemeen extreme neerslag met een kans van voorkomen van één keer per honderd jaar verwerken. Let op! Zeker één keer per jaar is er ergens in het gebied sprake van wateroverlast, meestal als gevolg van hevige onweersbuien. De problemen blijven over het algemeen beperkt tot enkele centimeters water op straat. Gezien de geringe snelheid waarmee de waterstand kan stijgen is de kans op slachtoffers te verwaarlozen. De economische schade kan echter aanzienlijk zijn. Te denken valt aan oogstschade, schade aan woningen en infrastructuur etc.
Gevolgen
Omvang Aanzienlijk (Dorp)
Slachtoffers Beperkt
Materiele schade euro’s Aanzienlijk (< 1.000.000)
Uitval bemaling De bemaling van de polders, maar ook van de boezem, kan (tijdelijk) uitvallen. Oorzaken kunnen zijn: mechanische schade, stroomstoring, brand of verplichte maalstops. Met name uitval in combinatie met hevige neerslag kan voor wateroverlast problemen zorgen. Rijkswaterstaat kan voor bijvoorbeeld het Noordzeekanaal een maalstop afkondigen, vanwege te hoge waterstanden op het Noordzeekanaal. Een maalstop voor het Noordzeekanaal betekent dat niet meer uitgemalen mag worden op het Noordzeekanaal. Gevolg hiervan is dat het overtollige water niet meer kan worden geloosd, waardoor er ook interne maalstops voor de poldergemalen kunnen worden afgekondigd. Indien een gemaal 'gewoon' kapot is, zal er zo snel als mogelijk noodbemaling worden geplaatst, waardoor de kans dat er wateroverlast gaat optreden klein is.
25
Voorspelbaarheid De voorspelbaarheid van extreme neerslag bedraagt 24 tot 48 uur. Handelingsperspectieven waterbeheerders Inzet noodbemaling (zowel polder als boezem). De waterschappen hebben hiervoor de beschikking over noodbemaling. Herverdeling van water binnen polders. (Beperkte)maalstops 'minder belangrijke' polders.
Tijdslijn Situatie na 24 uur Lager gelegen delen worden geleidelijk nat. Vaak in meerdere regio’s lokale wateroverlast. Maximaal enkele centimeters water op maaiveld. Situatie na 48 uur Overstromingen als gevolg van extreme neerslag zijn over het algemeen binnen 24 uur verholpen, onder andere door inzet noodbemaling. Situatie na een week Normale situatie. Herstelfase Zeer beperkte schade aan waterstaatkundige infrastructuur. Wel kan wateroverlast in voorkomende gevallen schade veroorzaken aan bijvoorbeeld landbouw (gewasschade) of aan inboedels in woningen. 5.3.2 Extreme droogte Gevolgen Bij droogte kan er onvoldoende water van de gewenste kwaliteit via de normale aanvoerroute worden aangevoerd om de waterkwaliteit te handhaven. Bestrijding van de verzilting en behoud van de waterkwaliteit zijn hiervoor de belangrijkste onderdelen. Voor de veiligheid van het gehele watersysteem moet de stabiliteit van de regionale keringen gehandhaafd blijven. Dit wordt tijdens droogte blijvend gerealiseerd door water (van eventueel mindere kwaliteit) aan te voeren om de peilen van boezem en polders te handhaven en door frequentere inspecties en (zo nodig) herstel van regionale keringen. Oorzaken van verminderde zoet wateraanvoer kunnen, al dan niet gecombineerd, zijn: onvoldoende neerslag binnen het beheergebied van Rijnland. dalende Rijnafvoer als gevolg van het uitblijven van neerslag in het stroomgebied van de Rijn. (dreigende) verzilting van de Hollandse IJssel door een opdringende invloed van zeewater.
26
Gevolgen
Omvang Zeer ernstig (meerdere polders)
Slachtoffers Beperkt (Nihil)
Materiele schade Aanzienlijk < 1 miljoen
Voorspelbaarheid Droogte treedt op in de zomerperiode en is een langzaam – en daardoor voorspelbaar - nationaal en internationaal optredend proces. Het heeft daarmee niet de acute karakteristiek van een calamiteit, maar is wel een onderwerp dat regionaal en nationaal de aandacht vraagt. Handelingsperspectieven Veel is afhankelijk van het weer. Indien het droog blijft, zal Rijnland proberen zo lang als mogelijk zoet water in te laten. Indien inlaten via de normale routes (via Gouda) niet meer mogelijk is, worden alternatieven zoals de Kleinschalige Wateraanvoer voorzieningen ingezet, eventueel in combinatie met andere maatregelen zoals beregeningsverboden en de Tolhuissluisroute. In principe kan Rijnland dit aangepaste droogteregiem meerdere dagen volhouden. Indien inlaat van zoetwater niet meer voldoende mogelijk is, zal water van een mindere kwaliteit worden ingelaten. Daarnaast gaat Rijnland bij voortschrijdende verdroging alle waterkeringen intensief op mogelijke instabiliteit controleren. Tijdslijn Situatie na 24 uur Zie handelingsperspectieven. Situatie na 48 uur Zie handelingsperspectieven. Situatie na een week Zie handelingsperspectieven. Herstelfase De schade aan waterstaatkundige infrastructuur zal zeer beperkt zijn, omdat alle maatregelen juist gericht zijn op het voorkomen van schade. Wel kan eventuele verzilting van het watersysteem optreden, waardoor in voorkomende gevallen gewasschade kan optreden. Ook hiervoor geldt dat alle maatregelen er op gericht zijn verzilting te voorkomen. Indien noodzakelijk en er voldoende water aanwezig is, zal er extra water bij Gouda worden ingelaten om water van mindere kwaliteit uit het watersysteem te spoelen.
27
5.3.3 Bezwijken regionale waterkering Gevolgen
Een regionale waterkering of boezemkade is een dijk naast een kanaal of ander binnenwater. Deze dijken omsluiten een gebied dat vervolgens polder genoemd wordt. Wanneer een kering aangetast wordt door bijvoorbeeld droogte, beschadiging, etc. kan deze doorbreken en loopt de polder onder water. De regionale waterkeringen zijn zo ontworpen dat de kans van falen kleiner is dan eens in de 100 tot 1000 jaar. Falen wil nog niet zeggen dat de dijk bezwijkt. Falen wil zeggen dat de ontwerpnorm wordt overschreden. Vanaf dat moment kan de stabiliteit niet meer worden gegarandeerd. In zijn algemeenheid geldt dat er een factor 5 tot 10 tussen falen en bezwijken zit. Het falen/bezwijken van een regionale kering kan worden veroorzaakt door: a) te hoge boezemstanden, waardoor het water gewoon over de dijk stroomt, b) instabiliteit van de dijk (droogte, te zwaar belast, of te nat), c) opzet. De gevolgen van het bezwijken van een regionale waterkering variëren per polder. In grote, diepe polders zal maximaal enkele decimeters water komen te staan. In ondiepe en/of kleine polders kan in korte tijd enkele meters water komen te staan, met mogelijke slachtoffers tot gevolg. Het bezwijken van een regionale waterkering heeft niet alleen negatieve gevolgen voor de polder, maar door de snel afnemende waterdruk – met kans op grondzettingen - ook voor de hoger gelegen (veen)gebieden en de regionale waterkeringen zelf. In geval het tot een overstroming komt, kan deze oneindig veel vormen aannemen. Dit is mede afhankelijk van de plaats en grootte van de bres of bressen en de hoogte van het achterliggende gebied. Experts bij het rijk, de provincies en de waterschappen hebben per scenario bepaald met welke bressen in de dijkringen rekening moet worden gehouden. Deze bressen zijn als uitgangspunt genomen voor de nadere voorbereiding op een overstroming. Het is ondanks dat allesbehalve zeker of doorbraken op die plaatsen zullen ontstaan en wat het uiteindelijke effect zal zijn.
Gevolgen
Omvang Ernstig (polder)
Slachtoffers Ernstig (enkele slachtoffers)
Materiele schade Ernstig (< 10 miljoen)
28
Voorspelbaarheid De gebeurtenis in Wilnis leert dat een dijkafschuiving onverwacht kan optreden. Daarentegen worden in kritieke periodes (zeer droge en natte periodes) door de waterbeheerders dijkinspecties uitgevoerd. Ingeval er scheuren worden geconstateerd bedraagt de voorspelbaarheid 24 – 48 uur. Handelingsperspectieven waterbeheerders Versterken instabiele waterkeringen. Compartimentering van watergangen: waardoor toestroom van boezemwater naar een polder beperkt wordt. Hiervoor heeft het hoogheemraadschap de beschikking over een aantal vaste kunstwerken en flexibel inzetbaar noodmateriaal.
Tijdslijn Situatie na 24 uur Een polder kan binnen enkele uren volstromen. Afhankelijk van de grootte en de diepte van de polder staat er enkele decimeters tot enkele meters water in de polder. Binnen 12 tot 24 uur zal de instroom van water in de polder waar de dijkdoorbraak heeft plaatsgevonden, zijn gestopt. Vervolgens zal er gestart worden met de aanleg van een noodkering om zo snel als mogelijk de leeggelopen watergang weer van water te voorzien. Tevens wordt door middel van het poldergemaal en de inzet van noodbemaling de polder zo snel mogelijk drooggemalen. Situatie na 48 uur Afhankelijk van de grootte en de diepte van de polder, zal een polder binnen 2 tot 5 dagen zijn drooggemalen, zodat gestart kan worden met opruim-en herstelwerkzaamheden. Situatie na een week Voor wat betreft het waterbeeld, zie situatie na 48 uur. Herstelfase Zie ook hierboven. Let op, niet alleen de ondergelopen polder zal schade ondervinden. Mogelijk dat ook de naastgelegen hoger gelegen gebieden schade ondervinden als gevolg van de wegvallende waterdruk en de hierdoor ontstane grondverschuivingen.
29
5.3.4 Bezwijken primaire waterkering & EDO Kust Gevolgen
Dit kustscenario betreft een doorbraak in de kustverdediging bij Katwijk, Noordwijk en het Westland. In betreffende plekken zijn de duinen – de kustverdediging – het smalst. Alleen ingeval van een zeer zware (noord)westerstorm in combinatie met zeer hoge zeestanden is er een kans dat op betreffende plekken een doorbraak plaatsvindt. Het betreft hier dan wel een Ergst Denkbare Scenario (EDO) dat experts nog enigszins reëel achten. De kans van falen is kleiner dan 1/10.000 ste. Falen wil nog niet zeggen dat de dijk bezwijkt. Falen wil zeggen dat de ontwerpnorm wordt overschreden, vanaf dat moment kan de stabiliteit niet meer worden gegarandeerd. In zijn algemeenheid geldt dat er een factor 5 tot 10 tussen falen en bezwijken zit. Ingeval van de EDO-kust bezwijkt de primaire kering langs de kust op meerdere plekken tegelijk. Reëler is om voor Rijnlands gebied uit te gaan van ‘slechts’ één doorbraak. Ook hiervan zijn de gevolgen al zeer groot, maar wel beter beheersbaar. De gevolgen van het bezwijken van de kustverdediging in combinatie met hoge zeestanden kunnen desastreus zijn. Binnen enkele uren stroomt het zoute zeewater via diverse bressen diep de regio in, met alle gevolgen van dien zoals zeer grote economische schade en honderden slachtoffers.
Bovenstaande figuur geeft de maximale gevolgen van het kustscenario weer (na twee weken zonder maatregelen).
Gevolgen
Omvang Catastrofaal (heel Rijnland)
Slachtoffers Catastrofaal (honderden slachtoffers)
Materiele schade Catastrofaal (miljarden)
Voorspelbaarheid Er is weinig bekend over extreme overstromingen en de omstandigheden waaronder waterkeringen bezwijken. Ook voorspelmogelijkheden voor de ontwikkeling van de storm en de ligging van de depressie geven pas laat de zekerheid waar en hoe zwaar het kustgebied wordt getroffen.
30
Acht dagen voor de overstroming, ziet het KNMI in het patroon van depressies de eerste aanwijzingen voor een storm met orkaankracht. Pas twee dagen voor de depressie de kust bereikt is de weersverwachting betrouwbaar genoeg om de waterstands- en golfverwachting langs de kust met voldoende nauwkeurigheid te geven. Op dat moment is het zeker dat de kust zwaar belast wordt en dat een overstroming dreigt. Pas één dag van tevoren is duidelijk waar de kern van de depressie naartoe gaat. De locaties van de dijkdoorbraken blijven tot het laatste moment onzeker. Die zijn sterk afhankelijk van lokale weerseffecten en de actuele sterkte van de dijken/duinen. Pas als daadwerkelijk dijkdoorbraken optreden, wordt het mogelijk de omvang van de overstroming te schatten. In de onderstaande figuur wordt de fasering van het Kust-scenario uitgewerkt. In het geval van het Rivieren-scenario is deze aanlooptijd 15 dagen in plaats van 5 dagen.
A (doorgetrokken lijn) = weergave van de toename van de voorspelbaarheid van de zekerheid, uitgezet tegen de tijd dat de orkaan Nederland zal treffen. B (stippellijn) = weergave van een ‘no-hit’ ofwel de mogelijkheid dat er géén overstroming ten gevolge van een dijkdoorbraak zal zijn. Handelingsperspectieven waterbeheerders De handelingsperspectieven voor de EDO-kust zijn zeer beperkt, doordat enerzijds de gevolgen te groot zijn en anderzijds de tijd te beperkt is om acties uit te zetten. De acties die nog kunnen worden uitgevoerd, richten zich veel meer op het beperken en/of vertragen van de eventuele gevolgen van een overstroming. Hierbij moet gedacht worden aan het intern compartimenteren door bijvoorbeeld het dichtzetten van de Geniedijk ter bescherming van Schiphol en dergelijke. In het calamiteitenbestrijdingsplan primaire keringen, zijn verschillende mogelijkheden uitgewerkt. Tijdslijn Situatie na 12 uur Bij een bres in Katwijk staat twee uur na de doorbraak het zeewater aan de poorten van Leiden met een gemiddelde waterdiepte van 1,5 meter. Binnen 5 uur stroomt het zeewater de Haarlemmermeerpolder in, waarna het binnen 12 uur de bebouwde kom van Hoofddorp binnenstroomt. Aan de zuidkant van de Haarlemmermeerpolder staat het water dan al bijna 2 meter hoog. Via de Bollenstreek stroomt het zeewater ook richting Haarlem, waarna het water de polders ten zuiden en ten oosten van Haarlem instroomt, maximale waterdiepte 0,5 – 1 meter. Het zeewater bereikt de binnenstad van Haarlem niet.
31
12 uur na doorbraak Situatie na 24 uur 19 uur na de doorbraak bereikt het front Schiphol en na 24 uur is de noordgrens van de Haarlemmermeerpolder bereikt. Gemiddeld staat er dan 2 meter water in de polder.
24 uur na doorbraak Situatie na 48 uur De golf zeewater die over het hoger gelegen bollenland trok, heeft zich inmiddels teruggetrokken, wel staat er nog 0,2 – 0,5 meter water. De situatie in de polders is onveranderd. Situatie na een week De situatie in het gebied is ongewijzigd. Het zeewater kan via de bres in de kering vrij het gebied inen uit stromen. Een voorwaarde voor herstel is dat zo snel als mogelijk gestart wordt met het sluiten van deze spoelgaten. Een week na doorbraak zal hier waarschijnlijk een eerst start mee zijn gemaakt. Herstelfase Het kustscenario kent een lange nasleep. Waarschijnlijk kan pas weken tot maanden na de overstroming worden begonnen met het herstel van voorzieningen, infrastructuur en woningen. De overstroming van 1953 leert dat de hele infrastructuur na een grootschalige overstroming niet meer zal bestaan. Wegen en waterkeringen zijn weggespoeld, sloten dichtgeslibd etc. Nog afgezien
32
van het niet meer bruikbaar zijn van landbouwgronden door het zoute zeewater. Het herstel vergt jaren. 5.3.5 EDO-rivieren Gevolgen De rivierenscenario’s worden veroorzaakt door een extreme rivierafvoer als gevolg van hevig regenval in het stroomgebied van de rivier, eventueel in combinatie met smeltende sneeuw. Pas als er meerdere dagen achter elkaar vrijwel continue grote hoeveelheden neerslag valt in het stroomgebied van de Rijn, zal de waterstand een dusdanig peil bereiken dat er sprake is van een bedreigend hoogwater. Het duurt ongeveer vijf dagen voordat de hoogwatergolf op de Rijn Nederland bereikt. Drie dagen voor deze piek Nederland bereikt, is de onzekerheid in de hoogwaterverwachting afgenomen tot 25 centimeter plus of min. De onzekerheid in de verwachtingen neemt af tot 10 centimeter nauwkeurigheid op een dag voor de piek Nederland bereikt. De hoogwatergolf kan meerdere dagen aanhouden. Hierdoor kunnen de overstromingen in het rivierengebied omvangrijk zijn. Als een rivierdijk doorbreekt zal de waterstand op de rivier snel dalen. De kans op meerdere doorbraken langs dezelfde rivier wordt in het algemeen als klein aangenomen.
Overstroming dijkring 15 en 14 door doorbraak van de Lekdijk
Gevolgen
Omvang Zeer ernstig (meerdere polders)
Slachtoffers Zeer ernstig (tientallen slachtoffers)
Materiele schade Zeer ernstig (< 100 miljoen)
Handelingsperspectieven waterbeheerders De handelingsperspectieven voor de EDO-rivieren zijn beperkt. Om de druk op de dijken te verlagen moet geprobeerd worden om de hoogwatergolf in de rivier af te toppen (verlagen waterstand). Dit kan door bijvoorbeeld het bewust onderwater laten lopen van een polder. Een andere mogelijkheid is het zoveel als mogelijk waterafvoeren via alternatieve routes zoals bijvoorbeeld het AmsterdamRijnkanaal. Tijdslijn Situatie na 24 uur Rijnland wordt alleen indirect bedreigd door het rivierenscenario, aangezien Rijnland niet direct aan één van de grote rivieren ligt. Het water moet namelijk eerst dijkring 15 passeren voordat het het gebied van Rijnland bereikt. Binnen 24 uur staat er dus geen water in het Rijnlands gebied. Wel kan er sprake zijn van keteneffecten, zoals bijvoorbeeld de nutsvoorzieningen.
33
Situatie na 48 uur Na circa 48 uur staat het water aan de Rijnlandse grens. Met name de polders in het midden, oosten en zuiden van Rijnland worden bedreigd. Lokaal kan er – afhankelijk van de diepteligging van de polder – meer dan 1 meter water komen te staan. Situatie na een week De toestroom van water door de bres in de kering zal binnen een week zijn gestopt. Enerzijds doordat de hoogwatergolf maximaal enkele dagen duurt, anderzijds door de (gevolgbeperkende) maatregelen die zijn genomen. Herstelfase Het rivierscenario heeft een lange nasleep van meerdere maanden tot één jaar. Wel zal het herstel waarschijnlijk sneller verlopen dan bij het kustscenario doordat a) de omvang beperkter is, waardoor er meer capaciteit op een beperkt gebied kan worden ingezet en b) de schade geringer zal zijn vanwege lagere stroomsnelheden en het zoete water. 5.3.6 Uitval Afvalwaterzuivering Gevolgen In de normale situatie wordt afvalwater in het gemeentelijk rioolstelsel verzameld en via vrij verval of een drukriolering naar een door Rijnland beheerd afvalwatertransportgemaal getransporteerd. Vandaar wordt het afvalwater naar een afvalwaterzuiveringsinstallaties (AWZI) gepompt (het zogenaamde influent). Een AWZI kan aangesloten zijn op één of meer transportgemalen. In de AWZI wordt het afvalwater gereinigd en vervolgens in nabij gelegen oppervlaktewater geloosd (het zogenaamde effluent). Het proces van inzameling tot effluentlozing kan ernstig worden verstoord door: Verstoord bedrijfsproces. Een lekke leiding. Een pomp (of motor-)storing in een gemaal of in een AWZI. Een stagnatie in de slibafvoer. Een onderbreking van de energietoevoer. Opzet Uitval van een AWZI of een persleiding naar een AWZI is voornamelijk ‘vervelend’ voor de omgeving. Grote economische schade of het betreuren van slachtoffers zal niet het geval zijn. Wel kan, als de uitval te lang duurt, grote milieuschade ontstaan omdat het afvalwater ongezuiverd in het milieu terecht komt.
Gevolgen
Omvang Ernstig (polder)
Slachtoffers Beperkt (Nihil)
Materiele schade Beperkt < 100.000
Handelingsperspectieven De handelingsperspectieven zijn vooraleerst gericht op het opheffen van de verstoring. Indien de verstoring te complex is of te lang duurt, zal worden geprobeerd de afvalwaterstroom (deels) naar andere zuiveringen te leiden met bijvoorbeeld tankauto’s. Mochten er zich toch ongezuiverde lozingen in het oppervlaktewater voordoen, dan wordt eerst geprobeerd de vervuiling te isoleren en – als dat niet mogelijk is – het watersysteem door te spoelen. Tijdslijn Situatie na 24 uur Het gehele systeem van rioolwaterzuiveringen en aanvoerende persleidingen heeft in principe zoveel buffercapaciteit, dat storingen tot maximaal 12 uur niet tot grote problemen – zoals ongezuiverde lozingen – zullen leiden. Indien de storingen langer dan 12 uur duren, kan het zijn dat de buffercapaciteit onvoldoende is en de overstorten – indien geen alternatieve afvoer kan worden geregeld – in werking treden. De ongezuiverde lozingen die hiervan het gevolg zijn, zullen eerst lokaal voor overlast gaan zorgen. Duurt de storing langer dan 36 uur, dan is de overlast niet meer lokaal te isoleren en gaat het zich door het gebied verspreiden. Zodra dit gebeurt,zal er op grote schaal doorgespoeld moeten worden om de overlast in de polder en boezem zoveel als mogelijk te beperken.
34
Situatie na 48 uur Zie situatie na 24 uur. Situatie na een week Zie situatie na 24 uur. Herstelfase Maximaal een week. Middels doorspoelen zal de waterkwaliteit weer op het oude niveau moeten worden gebracht. Lokaal – waar de verstoring of ongezuiverde lozing heeft plaatsgevonden – zijn mogelijk opruimwerkzaamheden zoals baggeren noodzakelijk.
5.3.7 Waterkwaliteitsincident Gevolgen Waterverontreiniging kan in principe op elke locatie plaatsvinden. Er is echter een aantal locaties waar de risico’s groter zijn. Verontreiniging van het oppervlaktewater zal eerder worden verwacht op een industrieterrein, bij grote chemische industrieën en olieopslagplaatsen dan in een natuurgebied. Toch kan een calamiteit op een industrieterrein leiden tot een calamiteit in een natuurgebied, indien niet de juiste strategie wordt toegepast om de verspreiding van de verontreiniging tegen te gaan. Als gevolg van een ongeval bij transport van diverse stoffen (olie, melasse, chemicaliën etc.) kan het oppervlaktewater ernstig worden verontreinigd. In principe kunnen deze ongevallen overal binnen het gebied van Rijnland plaatsvinden. In oplopende ernst kan een verontreiniging de volgende gevolgen hebben: Vissterfte, ecologische schade, verstoring ecosysteem, voor de mens hinderlijke lichamelijke effecten, besmettelijke ziekten zoals cholera, volksgezondheid ernstig bedreigd. De kans op slachtoffers is gering. De mogelijke economische gevolgen zullen voornamelijk veroorzaakt worden door indirecte gevolgen van het milieu-incident. De waterkwaliteit kan door verschillende oorzaken nadelig worden beïnvloed. Mogelijke oorzaken en gevolgen van incidentele lozingen zijn: Verontreinigd bluswater. Storing AWZI. Persleidingbreuk. Vaarwegongeval. Botulisme. Algensterfte. Radioactieve stoffen. Olielozing. Brandbare en explosieve stoffen. Incidentele lozingen.
Gevolgen
Omvang Ernstig (polder)
Slachtoffers Beperkt (Nihil)
Materiele schade Beperkt (< honderdduizend)
Handelingsperspectieven De primaire bestrijdingsstrategie is gericht op het voorkomen van de verspreiding van de verontreiniging door: 1. Isoleren 2. Opsporen en wegnemen van de oorzaak. 3. Onderzoeken welke stof(fen) het betreft. 4. Verwijderen van de verontreiniging of als dat niet gaat doorspoelen van het watersysteem. Voorop staat de veiligheid van de omwonenden en de bestrijders. Eerst dient duidelijkheid gekregen te worden over de direct mogelijke schadelijke effecten van de lozing.
35
Tijdslijn Situatie na 24 uur Indien de verontreiniging geïsoleerd kan worden, kan de aandacht de eerste 24 uur gericht worden op onderzoeken van de stof en het opsporen en wegnemen van de oorzaak, waarna vervolgens een start kan worden gemaakt met het verwijderen van de verontreiniging. Situatie na 48 uur Zie situatie na 24 uur. Situatie na een week Zie situatie na 24 uur. Herstelfase Afhankelijk van de aard en de omvang van de verontreiniging kan het opruimen enkele dagen tot meerdere weken in beslag nemen.
36
5.4 Risicoanalyse (risico-diagram) 5.4.1 Inleiding Op basis van de in paragraaf 5.3 uitgewerkte waterstaatkundige scenario’s zijn de resultaten in het onderstaande risico-diagram grafisch uiteengezet. Het duiden van een bepaald scenario is afhankelijk van vele factoren, met elk weer hun eigen kansen. Het is ondoenlijk al deze individuele factoren exact te berekenen. Dat is ook niet het doel van het risico-diagram. Doel van het risico-diagram is om inzichtelijk te maken waar de grootste risico’s liggen en het onderling vergelijken van diverse scenario’s. Risico-diagram 10 c atastrofaal
EDO-kust
Bezwijken primaire kering zeer ernstig 7,5
EDO-rivieren
Impact
IV ernstig
II
Bezwijken regionale kering
5 Waterkwaliteitincident Extreme droogte Uitval AWZI
aanzienlijk 2,5
Extreme neerslag
III
I
beperkt
0 zeer onwaarschijnlijk
0
onwaarschijnlijk
2,5
mogelijk
5
waarschijnlijk
7,5
zeer waarschijnlijk
10
Waarschijnlijkheid
In paragraaf 5.2 zijn de parameters ‘Impact’ en ‘Waarschijnlijk’ uitgewerkt. 5.4.2 Analyse risico-diagram In het risico diagram kan vervolgens een kwadrant worden onderscheiden: I. LOKAAL: Dit zijn gebeurtenissen die zo vaak voorkomen, dat ze bijna tot de normale bedrijfsvoering van het waterschap gerekend mogen worden. Indien zich bijvoorbeeld hoogwater op beperkte schaal in een polder voordoet kan het probleem binnen de normale bedrijfsvoering worden opgelost, zonder dat er opgeschaald hoeft te worden. De incidenten die zich in dit kwadrant voordoen zijn over het algemeen zeer lokaal van aard (straatniveau). II. REGIONAAL: De gebeurtenissen die zich in dit kwadrant voordoen, komen niet vaak voor. Wel hebben ze vrij veel impact op de omgeving. Gezien de frequentie van voorkomen (meerdere keren in een mensenleven) dient het hoogheemraadschap betreffende incidenten op te kunnen vangen, waarbij goede samenwerking met de andere veiligheidspartners noodzakelijk is. De capaciteit van de calamiteitenorganisatie dient hierop afgestemd te zijn. De incidenten / calamiteiten in dit kwadrant hebben over het algemeen betrekking op maximaal 20% (20.000 ha) van het gebied. III. REGIONAAL/NATIONAAL: In kwadrant III vallen die gebeurtenissen met een lage kans van voorkomen en met een vrij lage impact. Vooralsnog zijn er in dit kwadrant geen scenario’s bekend. Je zou bijvoorbeeld kunnen denken aan wateroverlast in de polders in heel WestNederland. In principe kunnen de individuele waterschappen dit goed oplossen, echter op de
37
gebiedsgrenzen kunnen tegenstrijdige belangen ontstaan, waardoor nationale besluitvorming noodzakelijk is. IV. NATIONAAL: In kwadrant IV zijn die gebeurtenissen vermeld met een zeer lage kans van voorkomen, maar als ze zich voordoen dan zijn de gevolgen zeer ernstig tot catastrofaal. De gevolgen van dergelijke rampen zijn zo groot dat een individueel waterschap zich daarop niet kan voorbereiden, en het al vrij snel een nationale ramp wordt waarbij nationale regie noodzakelijk is. De capaciteit van de calamiteitenorganisatie is hierop dan ook niet afgestemd.
5.5 Risico-profiel Van Rijnland wordt een effectieve aanpak van waterstaatkundige calamiteiten verwacht. Tegelijkertijd zijn er ook grenzen aan hetgeen van Rijnland mag worden verwacht. De vraag is tot welk niveau Rijnland haar calamiteitenorganisatie zou moeten preparen. Om deze vraag te kunnen beantwoorden is het noodzakelijk dat er kaders worden gegeven op basis waarvan Rijnland de maximale bestrijdingsbehoefte kan baseren. Deze kaders worden door de huidige wet- en regelgeving niet gegeven, en dienen dus door Rijnland zelf te worden vastgesteld. Voor het opstellen van deze kaders is gebruik gemaakt van de methodiek die ook door de veiligheidsregio’s wordt toegepast. Door Rijnland is vastgesteld dat calamiteiten die zich in het 1e en 2e kwadrant van het risico-diagram voordoen, door Rijnland zelfstandig bestreden moeten kunnen worden. Het betreft hier calamiteiten met een lokale (kwadrant 1) en/of regionale uitstraling (kwadrant 2), welke meerdere keren in een mensenleven kunnen voorkomen. De bij deze kwadranten behorende bestrijdingsbehoefte is in hoofdstuk 6 nader uitgewerkt. Ook calamiteiten die zich voordoen in het 3e en 4e kwadrant zal Rijnland bestrijden, echter de omvang van deze calamiteiten is zo groot dat de Rijnlandse organisatie dergelijke calamiteiten qua bemensing en materieel niet alleen kan bestrijden, en opschaling naar bovenregionaal of landelijk niveau vereist is.
38
6. Bepalen maximale bestrijdingsbehoefte 6.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk is vastgelegd welke waterstaatkundige calamiteiten Rijnland wel en niet zelfstandig moet kunnen bestrijden. In dit hoofdstuk vindt een vertaling plaats van deze beleidslijnen naar de praktijk. Van Rijnland wordt een effectieve aanpak van waterstaatkundige calamiteiten verwacht. Tegelijkertijd zijn er ook grenzen aan hetgeen van Rijnland mag worden verwacht. De vraag is tot welk niveau Rijnland zijn calamiteitenorganisatie zou moeten preparen. Bepaald moet worden wat de omvang is van de bij een echte calamiteit te verwachten bestrijdingsbehoefte. De te verwachten bestrijdingsbehoefte geeft als het ware het redelijkerwijs te verwachten maximale ‘werkaanbod’ voor de calamiteitenorganisatie van Rijnland.
Incident
Effect
Bestrijdingsbehoefte
Wanneer de bestrijdingsbehoefte bij een calamiteit duidelijk is, is de eerstvolgende gedachte dat die hulp door Rijnland in de gewenste mate leverbaar zou moeten zijn. Dit is om twee redenen niet realistisch: 1. De capaciteit van de Rijnlandse organisatie is beperkt. 2. Het feitelijk in stelling brengen van de noodzakelijke capaciteit kost tijd.
optimaliseren Wenselijk niveau Buitenlandse capaciteit onhaalbaar Bestrijdings behoefte Landelijke capaciteit
Capaciteit RLD tijd
Zoals uit bovenstaande figuur blijkt worden de kans en omvang van calamiteiten en de (kwaliteit van de) bestrijding daarvan beïnvloed door een groot aantal factoren. Structurering en afbakening is noodzakelijk om het gewenste/vereiste bestrijdingsniveau te kunnen bepalen. In het crisismanagement wordt onderscheid gemaakt naar: a. Omvang en aard van de calamiteit. b. Crisisbeheersing: In te zetten capaciteit (mensen en middelen). c. Crisismanagement: Wijze van optreden. De omvang en aard van de calamiteit zijn een gegeven. De kwaliteit van de bestrijding wordt enerzijds bepaald door de ingezette capaciteit en anderzijds door de wijze van optreden. 6.2 Bepalen bestrijdingsbehoefte - crisisbeheersing In hoofdstuk 5 is bepaald dat Rijnland regionale calamiteiten zelfstandig moet kunnen bestrijding. Aangegeven is dat regionale calamiteiten betrekking hebben op maximaal 20% (20.000 ha) van het gebied. In dit hoofdstuk is deze ‘regionale norm’ per scenario vertaald in een concrete
39
bestrijdingsbehoefte. Hierbij is rekening gehouden met de beperkte personele omvang van de Rijnlandse organisatie. In principe kan de Rijnlandse organisatie regionale incidenten en calamiteiten die zich op één locatie voordoen zelfstandig bestrijden. Als het moet voor langere tijd. Zodra er zich meerdere incidenten of calamiteiten op verschillende locaties voordoen, wordt het voor Rijnland lastiger gedurende langere tijd verschillende veld- en kantoorteams te bemensen. De regionale norm betekent overigens niet dat als de calamiteit zich afspeelt in een groter gebied, of op meerdere locaties, Rijnland niets meer kan doen. Indien dit het geval is, zal Rijnland de inzet moeten prioriteren en/of een beroep moeten doen op andere instanties (overheden en private partijen), de inzet van mens en materieel is immers beperkt. De volgende scenario’s zijn beschouwd: Wateroverlast Water tekort Falen bezwijken regionale kering Uitval AWZI Waterkwaliteitsincident 6.2.1 Wateroverlast Er kunnen zich bijzondere omstandigheden voordoen waarbij de beschikbare bemalingscapaciteit niet beschikbaar is of ontoereikend, met mogelijke wateroverlast tot gevolg. Omstandigheden zijn: Een bovennormale situatie; er valt meer neerslag dan waarvoor de norm is gesteld. Storing en/of brand in een installatie. Menselijk falen. Stroomuitval. Voor deze omstandigheden zal noodcapaciteit beschikbaar moeten zijn. Hierbij wordt onderscheid gemaakt naar poldergemalen en boezemgemalen. De gevolgen van stroomuitval zijn, gezien de specifieke problemen, apart beschouwd. Noodcapaciteit poldergemalen In de nota bemalingsbeleid (29 april 2004) is vastgesteld dat Rijnland 1500 m3/min aan mobiele noodbemalingscapaciteit beschikbaar moet hebben. Op basis van het in hoofdstuk 5 gedefinieerde risico-profiel kan deze 1500 m3/min worden bijgesteld naar 1000 m3/min (momenteel (2010) is er circa 500 m3/min beschikbaar). Met betreffende capaciteit kunnen wateroverlastsituaties met een omvang van circa 20% van het gebied (vergelijkbaar met augustus 2010) binnen een kritieke periode van 24 uur genormaliseerd worden. Onderstaand is betreffende 1000 m3/min nader onderbouwd. Ten aanzien van de benodigde noodcapaciteit voor een polder kan gesteld worden dat deze alleen zinvol is als die minimaal 50% bedraagt van de opgestelde normcapaciteit. Met een dergelijke capaciteit kan redelijkerwijs binnen een kritieke periode van 24 uur de waterstand genormaliseerd worden. Het ligt voor de hand hoofdzakelijk voor mobiele noodvoorzieningen te kiezen die onafhankelijk van het elektriciteitsnet kunnen werken, omdat: Bij vaste opstelling zouden alle poldergemalen voorzien moeten worden van een installatie van 1,5 x tot 2,0 x de nominale capaciteit, dit leidt tot aanzienlijke investeringen en beheerkosten. In veel gevallen is er sprake van lokale of regionale wateroverlast. Een groot deel van de vast opgestelde noodcapaciteit blijft in dat geval dan onbenut. In geval van grote wateroverlast (> 20.000 ha) is gelijktijdige inzet van noodbemaling veelal niet eens meer mogelijk in verband met de beperkte beschikbare capaciteit op de boezem. Vaak is het gewenst de extra bemaling op andere plaatsen dan het gemaal op te stellen. Inzet van mobiele bemaling is door zijn mogelijkheid tot flexibele inzet een kostenefficiënter middel dan extra vaste bemaling. De totale noodzakelijke noodbemalingscapaciteit is als volgt berekend: Er dient volgens de in hoofdstuk 5 gesteld norm, noodbemaling beschikbaar te zijn voor 20% (is 20.000 ha) van het gebied. De Rijnlandse bemalingsnorm voor gemiddeld 10 m3/min/100 ha, dat is 2000 m3/min per 20.000 ha.
40
Aangegeven is dat voor een polder minimaal 50% van de nominale capaciteit beschikbaar moet zijn om de waterstand in extreme omstandigheden te kunnen normaliseren. Concreet 3 betekent dit dat er een totale noodbemalingscapaciteit van minimaal 1000 m /min (50% van 1000 m3/min) beschikbaar moet zijn om in 20% van het gebied noodbemaling effectief in te kunnen zetten. De noodvoorzieningen dienen binnen 4 uur operationeel te kunnen zijn.
Noodcapaciteit boezemgemalen (inclusief grote poldergemalen) Voor de boezem geldt dat de af te voeren hoeveelheden water zo groot zijn dat minimaal de capaciteit van één boezemgemaal (ca. 30 m3/s) benodigd is om ingeval van nood substantiële hoeveelheden water te kunnen wegmalen. De maximale gangbare mobiele capaciteit bedraagt 1 tot 2 m3/s en dat zijn al aanzienlijke pompen met bijbehorende omvangrijke leidingwerken. Het is technisch dan ook niet 3 haalbaar om 30 m /s aan mobiele capaciteit achter de hand te hebben. Het is daarom voor de boezemgemalen en de grote poldergemalen beter om bij renovatie 10% - 15% extra vaste capaciteit op te stellen. Uitval van elektriciteit Bijna 90% van de totale polderbemalingscapaciteit bestaat uit elektrisch aangedreven gemalen. Voor de boezem geldt dat circa 30% van de boezembemalingscapaciteit bestaat uit elektrisch aangedreven gemalen. Dit aandeel zal de komende jaren snel veranderen naar 80 tot mogelijk 100%. Boezemgemaal Halfweg wordt al sinds jaar en dag elektrisch aangedreven. Boezemgemaal Katwijk wordt op dit moment geëlektrificeerd. Daarnaast worden de renovaties van boezemgemalen Gouda en Spaarndam voorbereid. Bij Gouda is al gekozen voor elektrische aandrijving en ook bij gemaal Spaarndam wordt gekeken naar elektrische aandrijving. Deze afhankelijkheid van het elektriciteitsnet brengt bepaalde risico’s met betrekking tot de bedrijfszekerheid met zich mee. Lokale stroomstoringen, welke beperkt blijven tot een wijk of maximaal een stad, komen bijna maandelijks in Nederland voor. Stroomstoringen met een meer regionaal effect, zoals in de Duin en Bollenstreek voorjaar 2010, de Bommelerwaard (2007) en in Haaksbergen (2005) komen met enige regelmaat – om de paar jaar - voor. Over het algemeen zijn stroomstoringen binnen een paar uur verholpen, maar in Haaksbergen duurde het in totaal meer dan 50 uur. Haaksbergen liet ook zien dat de beschikbare capaciteit aan noodaggregaten in Nederland beperkt is. De kans van voorkomen van een grootschalige stroomstoring in combinatie met veel neerslag is klein. Echter als een dergelijke situatie zich voordoet, kunnen de gevolgen voor de boezem en de polders zeer groot zijn. Een dag niet malen kan – in combinatie met waterbezwaar - al tot consequentie hebben dat de beschikbare berging in polder en boezem ‘op’ raakt en er wateroverlast zal optreden. In de volgende paragraaf zijn verschillende situaties geanalyseerd. Ook op Rijksniveau hebben de gevolgen van stroomuitval de aandacht. De nationale risicobeoordeling heeft uitgewezen dat de kans op grootschalige langdurige stroomuitval reëel is en grote gevolgen heeft. Ten aanzien van de vitale infrastructuur (waartoe ook de boezemgemalen horen) dienen dan ook continuïteitsplannen te worden opgesteld. Met andere woorden er dienen noodvoorzieningen te worden getroffen. Om niet te afhankelijk te zijn van het elektriciteitsnet werd in het verleden een groot deel (minimaal 50%) van de boezemgemalen met dieselmotoren uitgerust. Een zelfde systematiek werd ook toegepast bij de grotere poldergemalen. Dit heeft er toe geleid dat er bij de uitbreiding en elektrificering van boezemgemaal Katwijk voor 60% van de capaciteit aan (mobiele) noodaggregaten is geplaatst. Scenario’s Voor een tweetal situaties is onderzocht wat de gevolgen van stroomuitval kunnen zijn: Situatie 1: In 50% van het gebied stroomuitval (vergelijkbaar met Haaksbergen). Situatie 2: In 100% van het gebied stroomuitval (worst-case). In beide scenario’s is een ‘normale’ natte periode die 1 tot 2 keer jaar per voorkomt als uitgangspunt genomen. De resultaten van de berekeningen zijn in de volgende grafiek weergegeven.
41
Gevolgen stroomuitval voor boezemstand 0,2
0,1
Boezemwaterstand in m tov NAP
0
-0,1
-0,2
-0,3
-0,4
-0,5
-0,6
-0,7 0
24
48
72
96
Uren
peilstijging 50% stroomuitval peilstijging 50% stroomuitval, 50% noodstroom Peilstijging 100% stroomuitval peilstijging 100% stroomuitval, noodstroom 50%
De berekeningen laten zien dat als de stroom (deels) uitvalt de boezemwaterstand binnen 24 uur boven de kritieke waterstand van NAP -0,50 m uitkomt. Binnen 48 uur wordt zelfs het maalpeil van NAP -0,30 m bereikt. NAP -0,30 m betekent dat als gevolg van weer en windwerking op een aantal plekken golfoverslag zal plaatsvinden. Indien er voor 50% aan noodcapaciteit voor de boezem beschikbaar is, kan de boezemwaterstand redelijk in de hand worden gehouden. In het 50% stroomuitvalscenario, stijgt de boezem nog wel tot NAP -0,50 m, maar duurt het veel langer eer deze kritieke waterstand wordt bereikt. In het 100% stroomuitvalscenario kan de boezemwaterstand zelfs vlak worden gehouden, dat komt omdat in dit scenario de aanvoer uit de polders ook bijna stil is komen te liggen, met alle gevolgen voor de polders van dien. Norm: Voor wat betreft de elektrische aandrijving van boezem en grote poldergemalen zijn door Rijnland dan ook de volgende randvoorwaarden opgesteld: Voor de boezemgemalen en de nog te renoveren grote poldergemalen, geldt dat 50% van de opgestelde capaciteit onafhankelijk van het elektriciteitsnet moet kunnen draaien. Concreet betekent dit dat bij de ombouw van de boezemgemalen Gouda en Spaarndam en de toekomstige ombouw van grote nog dieselaangedreven poldergemalen, bovenstaande functionele eis zal worden meegenomen. Indien noodaggregaten worden toegepast, kiezen voor mobiele opstellingen zodat ze flexibel in het gebied kunnen worden ingezet. Bij stroomuitval dienen binnen 4 uur de noodvoorzieningen operationeel te zijn.
6.2.2 Watertekort De in tijden van watertekort noodzakelijke bestrijdingsbehoefte is vastgelegd in de afspraken met betrekking tot de Kleinschalige Wateraanvoer (KWA). Zo zijn bijvoorbeeld speciale kunstwerken (gemalen en dergelijke) aangelegd, om de wateraanvoer te kunnen blijven garanderen.
42
6.2.3 Falen / bezwijken keringen Regionale keringen Er kunnen zich bijzondere omstandigheden voordoen - zoals extreme droge of natte perioden – waarbij regionale keringen instabiel worden en mogelijk bezwijken. De regionale norm is voor wat betreft de regionale keringen als volgt vertaald. Rijnland moet een dusdanige hoeveelheid mensen, materieel en materiaal beschikbaar hebben dat: a. Rijnland gelijktijdig op minimaal vier verschillende locaties met (mogelijk) instabiele keringen aan de slag kan (proberen de zaak te stabiliseren). b. Rijnland gelijktijdig op minimaal één locaties met bezweken waterkeringen aan de slag kan. Primaire keringen Zoals in hoofdstuk 5 is aangegeven valt het bestrijden van een bezwijkende kustverdediging, gezien de impact en omvang van de overstroming, buiten de macht van Rijnland. Bij falen (dus nog niet bezwijken) kan Rijnland nog wel een aantal maatregelen treffen om gevolgen van overslag en dergelijke te beperken, maar ook hier zijn de mogelijkheden beperkt. 6.2.4 Uitval AWZI Als gevolg van onderstaande situaties kan (een deel) van een AWZI en /of de toevoer naar een AWZI uitvallen: Storing en/of brand in een installatie. Menselijk falen. Stroomuitval. De regionale norm is voor AWZI’s en persleiding als volgt vertaald. Rijnland moet een dusdanige hoeveelheid mensen, materieel en materiaal beschikbaar hebben dat Rijnland de uitval van 1 zuivering en/of 1 persleiding kan afhandelen zonder dat er overlast voor de omgeving ontstaat. 6.2.5 Waterkwaliteitsincident De regionale norm is voor waterkwaliteitsincidenten als volgt vertaald. Rijnland moet een dusdanige hoeveelheid mensen, materieel en materiaal beschikbaar hebben dat Rijnland op één locatie met de bestrijding van waterkwaliteitsincidenten aan de slag kan. 6.2.6 Resumé Scenario Extreme neerslag: boezem Extreme neerslag: polder Stroomuitval
Extreme droogte Bezwijken regionale kering (inclusief Spaarndammerdijk en dijk langs Hollandse IJssel) Bezwijken primaire kering (alleen kust)
Uitval AWZI – breuk persleiding Waterkwaliteitsincident
Bestrijdingsbehoefte Beschikbare noodcapaciteit: Bij renovatie 10 tot 15% extra capaciteit plaatsen.
Beschikbare noodcapaciteit: 1000 m3/min. Binnen 4 uur operationeel. Voor de boezemgemalen en de nog te renoveren grote dieselaangedreven poldergemalen, geldt dat 50% van de opgestelde capaciteit onafhankelijk van het elektriciteitsnet moet kunnen draaien. Binnen 4 uur operationeel. Afspraken conform KWA worden nageleefd. Het gelijktijdig falen (dus nog niet bezwijken) van keringen op 4 locaties, dient te kunnen worden bestreden. Het bezwijken van één keringen, dient te kunnen worden bestreden Het bestrijden van een bezwijkende kustverdediging ligt gezien de omvang en impact van de overstroming buiten de macht van Rijnland. Bij falen (dus nog niet bezwijken) kan Rijnland nog wel een aantal maatregelen treffen om gevolgen van overslag en dergelijke te beperken, maar ook hier zijn de mogelijkheden beperkt. De uitval van 1 zuivering cq. 1 persleiding dient aangepakt te kunnen worden Bestrijden van de gevolgen van het lozen van verontreinigde stoffen op één locatie.
43
6.3 Bestrijdingsbehoefte crisismanagement 6.3.1 Inleiding Een kwalitatieve goede aanpak van het bestrijden van calamiteiten is in belangrijke mate afhankelijk van de zogenaamde ‘voorwaarden scheppende processen’: Melding en alarmering. Op- en afschaling. Leiding en coördinatie. Informatiemanagement. Gezien de kritische functie van de ‘voorwaarden scheppende processen’ is het noodzakelijk basisvereisten te definiëren.
Melding en alarmering, op en afschaling Door de melding en alarmering wordt de hoofdstructuur van de calamiteitenbestrijding opgebouwd. Deze processen zijn de achilleshiel van de calamiteitenbestrijding. Wordt de hoofdstructuur niet tijdig opgebouwd, dan wordt afbreuk gedaan aan de effectiviteit van de bestrijding. In de praktijk is er nogal eens sprake van opschalingsangst, dit moet worden voorkomen. Beter te hoog opgeschaald, en daarna weer afschalen dan niet opschalen terwijl dit achteraf wel nodig had blijken te zijn. Leiding en coördinatie Leiding en coördinatie is essentieel voor het functioneren van de hoofdstructuur, omdat hiermee alle andere processen worden aangestuurd. De aanwezigheid van mensen en middelen is immers niet voldoende. Leiding en coördinatie voorzien in samenhang en binding, zodat ook daadwerkelijk en effectief kan worden opgetreden. Informatiemanagement Informatiemanagement voorziet in de elementaire behoefte van alle andere processen, namelijk informatie over de aard en omvang van de calamiteit, de effecten, de wijze van bestrijden en het aanwezige en nog komende bestrijdingspotentieel. Informatiemanagement is niet alleen intern gericht, maar heeft juist ook betrekking op het uitwisselen van informatie met de netwerkpartners.
6.3.2 Melding en alarmering Definitie Doel is het verkrijgen, verifiëren en combineren van de essentiële gegevens van de calamiteit, het beoordelen van die gegevens, die vertalen naar hulp- en inzetbehoefte en het zo snel en effectief mogelijk beschikbaar maken van die hulp. Het proces omvat alle activiteiten gericht op het bedrijfszeker, effectief en tijdig aannemen en registreren van de gegevens over de calamiteit en het alarmeren van de juiste functionarissen en overige betrokken instanties. De essentiële gegevens die de melders over het incident kunnen geven zijn tijdig vastgelegd. De noodzakelijke gegevens over het incident, waaronder GIS, zijn tijdig beschikbaar.
44
Op basis van de beschikbare gegevens in de meldingen is de juiste initiële hulp- en inzetbehoefte bepaald. De initiële benodigde hulp is zo snel als mogelijk gealarmeerd.
Normen Snelheid aannemen meldingen door front-office: Melders van meldingen worden zowel binnen als buiten kantoortijd binnen maximaal 5 minuten te woord gestaan door de frontoffice. Snelheid aannemen meldingen door coördinator meldingen: Nadat de front-office de melding heeft aangenomen, moet de melding zowel binnen als buiten kantoortijd binnen 15 minuten aan de coördinator meldingen zijn doorgegeven. Snelheid alarmering: Nadat de coördinator meldingen de melding heeft aangenomen moet de melding – indien noodzakelijk – binnen 15 minuten aan de betreffende behandelaar zijn doorgegeven.
In de onderstaande tijdslijn zijn de normen voor het aannemen de melding grafisch weergegeven: 5 min
Meldin g
15 min
Front-office
15 min
Co ordin ator Me lding en
15 min
B ehand elaa r
B ehan delaa r op eration eel
6.3.3 Op- en afschaling Definitie Het doel van het proces op- en afschaling is om steeds zoveel mogelijk de juiste hoeveelheid bestrijdingspotentieel (mensen en middelen) beschikbaar te hebben om calamiteiten optimaal te bestrijden. De totale organisatie die nodig is, moet door middel van opschaling worden opgebouwd. Het proces omvat alle activiteiten gericht op het bedrijfszeker, effectief en tijdig veranderen van het functioneren van de Rijnlandse afdelingen vanuit de dagelijkse situatie naar een operationele en bestuurlijke bestrijdingsorganisatie. Normen Snelheid CPI aanwezig op plaats incident: Binnen 15 minuten na alarmering is de CPI operationeel, wat wil zeggen dat men in staat is gecoördineerd leiding te geven. Binnen 60 minuten na alarmering is CPI – indien noodzakelijk – ter plaatse.
45
Snelheid WOT operationeel: Binnen 60 minuten na alarmering door OL is WOT operationeel, wat wil zeggen dat het WOT op dat moment in een voorbereide crisisruimte in staat is om gecoördineerd leiding te geven en te faciliteren. Snelheid WBT operationeel: Binnen 60 minuten na alarmering door DVD is WBT operationeel, wat wil zeggen dat men op dat moment in een voorbereide crisisruimte in staat is om gecoördineerd leiding te geven op basis van het inmiddels vanuit het WOT beschikbaar gesteld totaalbeeld. Minimale bedrijfsduur calamiteitenorganisatie. De calamiteitenorganisatie moet ten minste 48 uren vanaf de opschaling continue kunnen functioneren.
6.3.4 Leiding en coördinatie Definitie Het doel van het proces leiding en coördinatie is het optimaal bestrijden van een grootschalig incident. Het proces op- en afschaling heeft de beschikbaarheid over het benodigde potentieel als prestatie / resultaat, maar omvat niet de feitelijke inzet van dit potentieel en het leveren van de bestrijdingsprestaties. Het proces leiding en coördinatie moet hierin voorzien door een effectieve aansturing van alle betrokken teams. Effectief wil zeggen dat het totale potentieel zodanig en in onderlinge afstemming wordt ingezet dat de noodzakelijke bestrijdings- en ondersteunende activiteiten zo snel en effectief mogelijk en in de juiste prioriteitenvolgorde worden uitgevoerd. Het proces behelst voor alle disciplines (horizontaal) en voor alle niveaus (verticaal) het in onderlinge samenhang vaststellen van de wijze van bestrijden van het incident (besluitvorming), het coördineren van en leiding geven aan de feitelijke bestrijding, het monitoren van de resultaten en het op basis hiervan beoordelen en bijstellen van de bestrijding. De keten van besluitvorming wordt ingeval van een grootschalige calamiteit veel langer dan bij reguliere incidenten en kent meer onderlinge afhankelijkheden. De complexiteit, de belasting en de doorlooptijd van het proces nemen hierdoor exponentieel toe. In feite is er bij de bestrijding van een grootschalige calamiteit sprake van een niet routinematige netwerkorganisatie, waarin in een zeer korte tijd besluiten moeten worden voorbereid en moeten worden genomen. Het verschil tussen regulier werk en incidenten is zo groot, dat sleutelfunctionarissen zoals, leidinggevenden, specifieke competenties nodig hebben om in een situatie van een grootschalig incident goed te kunnen functioneren. Kernbegrippen: brede scope, ver vooruit kunnen denken, stressbestendig, taakbewust. Normen De genomen besluiten t.a.v. prioriteitsstelling zijn op ieder niveau: o Geëxpliciteerd op basis van alternatieven en overwegingen. o Vertaald in acties en daaraan gekoppelde actienemers. o Afgestemd op besluiten en/of acties van netwerkpartners. De voorstellen / adviezen die aan het bovenliggende niveau worden gegeven, zijn gebaseerd op feiten en voorzien van opties voor besluitvorming en bijbehorende consequenties. Op ieder niveau is een overzicht beschikbaar van de (zelf)genomen besluiten en de mate waarin deze zijn geïmplementeerd. Niet (volledige)opdrachten worden op ieder niveau gesignaleerd en opnieuw geformuleerd.
6.3.5 Informatiemanagement Definitie Het doel van het proces informatiemanagement is het verkrijgen van alle voor de bestrijding van de calamiteit relevante informatie en die actief beschikbaar stellen. De juiste informatie moet in de juiste vorm en op het juiste moment beschikbaar zijn voor degenen die deze nodig hebben. De juiste informatie kan in dit verband worden gedefinieerd als de actuele, essentiële, informatie van calamiteiten, de verwachte effecten en de ingezette capaciteiten. Hieronder valt ook de expertise die nodig is voor een effectieve bestrijding. De juiste vorm is in ieder geval een multidisciplinair totaalbeeld
46
met deze essentiële informatie, dat goed toegankelijk, overzichtelijk en zoveel mogelijk gestandaardiseerd is: Stap 1: Registreren feiten: Alle binnenkomende gegevens centraal opslaan en vervolgens valideren. Stap 2: Verwerken: Filteren, aggregeren en analyseren van gegevens, maken van een eerste beoordeling en het verwerken tot een initieel beeld van de calamiteit en de effecten. Stap 3: Beschikbaar stellen informatie: Een compact totaalbeeld beschikbaar stellen aan de rest van de calamiteitenorganisatie, inclusief netwerkpartners. Normen Snelheid op de hoogte stellen direct belanghebbenden: Binnen 15 minuten nadat essentiële gegevens voor het eerst beschikbaar komen, zijn de teams – maar ook de relevante netwerkpartners - die deze gegevens nodig hebben, daarvan op de hoogte. Snelheid actualiseren totaalbeeld: Binnen 30 minuten nadat essentiële gegevens voor het eerst beschikbaar komen, dienen de gegevens verwerkt te zijn in het totaalbeeld.
47
48
7. Calamiteitenorganisatie In dit hoofdstuk is beschreven op welke wijze het hoogheemraadschap van Rijnland zich georganiseerd heeft om calamiteiten te bestrijden. In het supplement ‘Werkwijze calamiteitenorganisatie’ is één en ander gedetailleerd uitgewerkt. Tijdens een calamiteit moeten vaak binnen korte tijd en onder hoge druk cruciale beslissingen worden genomen. Om snel en effectief te kunnen optreden is het noodzakelijk dat (kleine) groepen van ervaren deskundigen met speciale middelen en bevoegdheden kunnen opereren. De ‘normale’ organisatievormen, verantwoordelijkheden, regels en procedures zijn hiervoor niet geschikt. 7.1 Calamiteitenorganisatie versus relatie ‘normale’ organisatie Om calamiteiten adequaat te kunnen bestrijden heeft Rijnland dan ook een calamiteitenorganisatie beschikbaar die 24 uur per dag en 7 dagen per week inzetbaar is. Tijdens calamiteiten voegt de normale organisatie zich naar de calamiteitenorganisatie, waarbij het vooral van belang is dat calamiteitenteams niet gehinderd worden en dus binnen een zoveel als mogelijk ‘afgeschermde’ omgeving opereren. Wel is het van belang dat de normale organisatie en de bestuurders adequaat worden geïnformeerd over de calamiteit zodat zij a) er überhaupt weet van hebben dat er collega’s zijn die druk bezig zijn met het bestrijden van de calamiteit en dus niet gestoord moeten worden en b) vragen of opmerkingen van externen over de calamiteit naar de calamiteitenorganisatie kunnen doorverwijzen. Na afloop van de calamiteit dient er een evaluatie plaats te vinden waarbij enerzijds lering kan worden getrokken uit de gebeurtenis en anderzijds via de normale ambtelijke en bestuurlijke routes verantwoording over het handelen en de mogelijke gevolgen daarvan, wordt afgelegd. Zie ook paragraaf 12.3. Juist deze verantwoording is van belang. Tijdens een calamiteit moeten – om snel en effectief te kunnen handelen – de normale (vaststelling)procedures wijken. Dit betekent dat management en bestuurders die geen rol hebben tijdens de calamiteit - en dus ook geen directe invloed kunnen uitoefenen op de bestrijding van de calamiteit - na afloop bij de evaluatie worden betrokken. 7.2 Multidisciplinaire samenwerking Adequate bestrijding van incidenten en rampen valt of staat met een goede communicatie en samenwerking tussen de verschillende betrokken (multi-disciplinair optreden) diensten. Essentieel hierbij is dat elkaars ‘taal’ wordt gesproken. Dit kan alleen worden bereikt door het gezamenlijk toepassen van een eenduidige systematiek van opschaling en fasering. In eerste instantie binnen de eigen kolom, waar mogelijk tussen de verschillende kolommen onderling. De organisatiestructuur van de algemeen bestuurlijke kolom is tijdens rampen altijd leidend. Om goed met de algemeen bestuurlijke kolom te kunnen communiceren tijdens een ramp is het dan ook noodzakelijk dat structuren en begrippen zoveel mogelijk herkenbaar zijn voor iedereen. Te veel verschillen in (functie)benamingen, faseringen, nummeringen en dergelijke kan tijdens calamiteiten al snel leiden tot misverstanden. Indien bijvoorbeeld de brandweer de aanpak van een bepaald incident wil afstemmen met het waterschap, is het zeer handig dat men elkaars taal spreek. Wordt gesproken over fase 2, dan weten beide instanties automatisch dat hiermee wordt bedoeld dat tot operationeel niveau is opgeschaald, zonder dat dat moet worden uitgelegd. 7.3 Calamiteitenorganisatie onder ‘normale omstandigheden’ Het geheel van de bij de calamiteitenbestrijding betrokken medewerkers en coördinatieregelingen heet de calamiteitenorganisatie. De calamiteitenorganisatie is onder normale omstandigheden ‘slapende’ (maar pararaat), met een beperkte vaste bezetting onder leiding van de calamiteitencoördinator, die onder de meer de preparatie (voorbereiding) op calamiteiten coördineert.
49
7.4 Calamiteitenorganisatie onder ‘bijzondere omstandigheden’ De calamiteitenorganisatie is 24 uur per dag paraat om bij incidenten en calamiteiten de maatregelen te treffen om de gevolgen te beperken en te bestrijden. Afhankelijk van de aard en omvang van een mogelijk incident en de betrokkenheid van externe partners kan volgens de in hoofdstuk 8 weergegeven opschalingprincipes worden opgeschaald van het uitvoerende, via het tactische, naar het strategische en het bestuurlijke niveau van de organisatie. De calamiteitenorganisatie is ingericht overeenkomstig de structuur die door de Veiligheidsregio’s wordt gehanteerd. Hierdoor kan het hoogheemraadschap moeiteloos aansluiten op de structuur van de algemeen bestuurlijke kolom en indien noodzakelijk liaisons sturen naar de betreffende gremia zoals het Commando Plaats Incident (CoPI), het Regionaal Operationeel Team (ROT) en het Gemeentelijke Beleidsteam (GBT).
Strategisch niveau Tactisch niveau Operationeel niveau
Organisatie structuur Waterschapsbeleidsteam (WBT) WaterschapsOperationeelTeam (WOT) Coördinatie PIaats Incident (CPI)
Leiding Dijkgraaf Operationeel Leider (OL) Coördinator Plaats Incident (CPI)
Taak Bestuurlijke coördinatie Operationele leiding Uitvoering ter plaatse
7.4.1 WBT Het Waterschaps Beleidsteam (WBT) houdt zich bezig met de beleidsmatige aspecten voor het waterschap. Dit houdt in dat het WBT de strategie voor het optreden van de calamiteitenorganisatie bepaalt. Afhankelijk van de calamiteit kan het noodzakelijk zijn om af te stemmen met externe organisaties op strategisch beleidsniveau. De strategische beleidsbepaling en bestuurlijke afstemming zijn een essentieel onderdeel van het optreden van de calamiteitenorganisatie. Kernbezetting Waterschaps Beleidsteam: Rol Functionaris Hoofdtaken Leider WBT Dijkgraaf leidt het WBT en neemt de beslissingen eindverantwoordelijk voor het optreden van de hele calamiteitenorganisatie overlegt met andere bestuurders / netwerkpartners staat de pers te woord. 2e bestuurder Portefeuille draagt zorg voor de bestuurlijke inbreng vanuit zijn/haar houder taken Voorzitter WBT Directeur (van zit in technische zin de bijeenkomsten van het WBT voor dienst) draagt zorg voor de betrokkenheid van de organisatie verantwoordelijk voor bezetting en vervanging WBT-leden. Operationeel Afdelingshoofd zorgt voor de link met het WOT Leider presenteert de stand van zaken in het WBT licht verzoeken en adviezen van het WOT toe. Communicatie Communicatie adviseert over de communicatie Adviseur Adviseur verzorgt communicatie met eigen organisatie en pers Administratieve Diverse verzorgt logboek, verslagen, agenda, afspraken ondersteuning medewerkers
50
7.4.2 WOT Het Waterschaps Operationeel Team (WOT) houdt zich bezig met de tactisch operationele aspecten van de calamiteitenbestrijding. Het WOT vormt een knooppunt van informatiestromen en houdt zich vooral bezig met het “hoe” van de bestrijding. De operationele afstemming met de netwerkpartners vindt hier plaats. Kernbezetting Waterschaps Operationeel Team: Rol Functionaris Hoofdtaken Operationeel Afdelingshoofd leidt het WOT en beslist. Leider schakel tussen WBT en WOT draagt zorg voor de betrokkenheid van de organisatie verantwoordelijk voor bezetting en vervanging WOT-leden verantwoordelijk voor verstrekking juiste informatie aan netwerkpartners Coördinator Adviseur S&R Beadviseert over mogelijk scenario ontwikkeling en de Scenario’s leid of operationeel consequenties van maatregelen adviseur BWS Coördinator Teamleider adviseert over de uitvoering van maatregelen Maatregelen en zorgt voor specialistische advisering Coördinator Diverse adviseert over organisatorische aspecten en Berichtencentrum* medewerkers openstaande meldingen Coördinator Communicatie adviseert over de communicatie en verzorgt Communicatie adviseur communicatie met eigen organisatie en pers Administratieve Diverse verzorgt logboek, verslagen, agenda, afspraken ondersteuning medewerkers * Coördinator berichtencentrum maakt alleen onderdeel uit van kernbezetting indien berichtencentrum actief is. Al naar gelang de aard van de calamiteit kunnen er één of meerdere vakspecialisten zoals juridischeen /of financiële adviseurs worden opgeroepen. 7.4.3 Coördinatie Plaats Incident (Veldteams) Onder leiding van de Coördinator Plaats Incident (CPI) worden op de plaats van het incident, de maatregelen uitgevoerd die noodzakelijk zijn voor de bestrijding van de calamiteit/crisis. De CPI-er verzamelt gegevens en voorziet het WOT van actuele informatie. Plaats, aard en omvang bepalen of er sprake moet zijn van meerdere CPI-ers. De daadwerkelijke uitvoering van maatregelen vindt plaats door medewerkers van de betrokken afdelingen, eventueel aangevuld met externe hulp. Rol Functionaris Hoofdtaken CPI Teamleider leidt de veldteams schakel tussen veldteam en WOT. voorziet WOT van actuele informatie. coördineert maatregelen in het veld. draagt zorg voor de betrokkenheid van de organisatie verantwoordelijk voor bezetting en vervanging veldteams verantwoordelijk voor verstrekking juiste informatie aan netwerkpartners Veldteam Divers voert de maatregelen uit medewerker (medewerkers die met de kennis en ervaring uit hun dagelijkse werkzaamheden een bijdrage leveren)
51
7.4.4 Berichtencentrum Bij het toenemen van de overlast zal ook de communicatiebehoefte toenemen. De meldingen, klachten en informatievragen kunnen dan niet meer alleen via de telefooncentrale worden afgehandeld of doorgeleid. Bij het opschalen naar coördinatiefase 2 wordt, indien nodig, een berichtencentrum opgezet. Het berichtencentrum vormt het knooppunt van de informatiestromen. Het berichtencentrum wordt bemenst door: Coördinator berichtencentrum. Berichtenafhandelaars.
7.5 Personele aspecten 7.5.1 Verantwoordelijkheden leidinggevenden Iedere betrokkene bij de calamiteitenorganisatie werkt in principe vanuit de verantwoordelijkheden die hij/zij in de staande organisatie heeft. Op leidinggevenden (sectordirecteuren, afdelingshoofden, en teamleiders) rust vooral de verantwoordelijkheid om integraal management ook in calamiteitenomstandigheden toe te passen. Veiligheid gaat voor alles! Net als bij de gewone werkzaamheden moeten ook tijdens de bestrijding van incidenten en calamiteiten en tijdens oefeningen de (arbo)veiligheidsregels worden nageleefd. De medewerkers maar ook ingehuurde aannemers en derden mogen geen onnodige risico’s lopen! 7.7.2 Beschikbaarheid en bereikbaarheid medewerkers Een overzicht van geconsigneerde en deskundige medewerkers is beschikbaar in het Supplement Medewerkersoverzicht. Dit supplement wordt beperkt verspreid in verband met de privacygevoelige gegevens. Geconsigneerde medewerkers zijn volgens een rooster beschikbaar en telefonisch of via een pieper bereikbaar. Voor de opkomst gelden maximale opkomsttijden die zijn vermeld in het Supplement Werkwijze van de calamiteitenorganisatie. De criteria voor consignatie zijn ook in dit supplement opgenomen. Niet geconsigneerde medewerkers kunnen door hun leidinggevende worden gevraagd/aangewezen deel te nemen in de calamiteitenorganisatie. 7.5.3 Inzet van medewerkers buiten hun normale werkzaamheden Alle medewerkers moeten bereid zijn om in calamiteitenomstandigheden taken te verrichten die buiten hun functietaken liggen. Dit is geregeld in de Sectorale Arbeidsvoorwaarden (SAW). Ook is in alle functiebeschrijvingen opgenomen dat de medewerker incidenteel taken moet verrichten, die buiten het dagelijkse takenpakket en buiten normale werktijden liggen. 7.5.4 Aflossing Bij – naar verwachting - langdurende calamiteiten, is het voor het functioneren van de calamiteitenorganisatie essentieel dat tijdige aflossing van de medewerkers is geregeld. De wijze van aflossing is in het supplement Werkwijze calamiteitenorganisatie opgenomen.
7.6 Middelen Voor de bestrijding van calamiteiten beschikt Rijnland over de nodige middelen, zoals noodpompen, compartimenteringswerken, zandzakken, aggregaten, olieschermen en dergelijke. Om het hulpaanbod op de hulpvraag te kunnen afstemmen heeft Rijnland waakvlamovereenkomsten met aannemers. Een overzicht van de beschikbare middelen is weergegeven in het supplement Noodmiddelen.
52
8. Fasering (Opschaling en afschaling) In dit hoofdstuk is beschreven welke fasering voor de opschaling en afschaling van de bestrijding van calamiteiten wordt gehanteerd. 8.1 Melding en alarmering 8.1.1 Directe meldingen en alarmeringen Voor het doorgeven van meldingen en alarmeringen is het hoogheemraadschap van Rijnland 24 uur per dag telefonisch bereikbaar via het algemene toegangsnummer 071 – 306 3535. Niet spoedeisende meldingen – geen gevaar of geringe overlast en/of schade voor veiligheid, volksgezondheid of milieu – die geen directe actie van Rijnland vereisen, kunnen ook schriftelijk worden gemeld. Alle meldingen komen binnen bij de front-office. Overdag is dat het Rijnlandse Klantencontactcentrum, na werktijd is dat een externe Service Telefoon Centrale. De front-office informeert de coördinator meldingen, die vervolgens - na beoordeling - de melding doorzet naar de (wachtdienst)medewerker die de melding afhandelt. Indien de situatie zo ernstig is dat deze medewerker het probleem niet zelfstandig kan oplossen en er coördinatie vanuit de organisatie nodig is, wordt de CPI geïnformeerd (tijdens kantoortijd is dit de teamleider). De CPI bepaald of er moet worden opgeschaald conform de in de volgende paragrafen weergegeven opschalingsystematiek. 8.1.2 Technische meldingen en alarmeringen Tijdens en na werktijd is Rijnland voordurend actief met het beheer van het watersysteem en zuiveringstechnische installaties. Zo is er bijvoorbeeld 7 dagen in de week en 24 uur per dag een peilbeheerder actief die continue het weer en de waterstandontwikkelingen in de gaten houdt. De peilbeheerder wordt hierbij ondersteund door beslissingsondersteunende systemen en een netwerk van waterstandmeters. Deze systemen met meetapparatuur kunnen automatisch meldingen en alarmeringen doorgeven aan de betreffende wachtdienstmedewerkers. Ook zijn er afspraken gemaakt met externe partijen, zoals de stormvloedwaarschuwingsdienst en meteorologische bureaus, die Rijnland informeren zodra zich extreme omstandigheden voordoen cq. voorspeld worden. Particulie re Meldi ng
Melding netwerkpa rtn ers
Interne meld ing
Front-O ffice 071 -306 35 35
Co ordin ato r me lding en
W achtdienstmede we rker (peilbe heer der)
KNMI
Wa chtd ienstmedewer ker (zuivering en)
W achtdienstmede we rker (etc)
S VSD
BOS BO
53
8.2 Regionale opschaling 8.2.1 Inleiding Het is niet bij ieder incident nodig de hele calamiteitenorganisatie in te richten, maar de organisatie af te stemmen op de aard en ernst van het incident. Daartoe zijn vijf opschalingsniveaus – coördinatiefasen geheten - te onderscheiden. Hierbij wordt aangesloten bij de landelijk door de waterbeheerders gebruikte systematiek, welke weer is afgestemd op de landelijke GRIP systematiek (Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijding Procedure), die door de algemene kolom (veiligheidsregio’s en gemeenten) wordt gebruikt. Bij elke coördinatiefase wordt de organisatie verder opgebouwd en krijgen organisatieonderdelen en functionarissen specifieke taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden toegewezen. De overgang van de ene naar de andere fase wordt primair bepaald door de mate van coördinatie die noodzakelijk is. De mate van coördinatie is zelf weer afhankelijk van diverse factoren. Het dreigingsniveau en de (mogelijke) impact spelen hierbij een belangrijke rol, maar ook andere factoren kunnen aanleiding geven tot opschaling zoals de mate van bestuurlijke betrokkenheid, financiële gevolgen of media-aandacht. Met andere woorden: Een incident kan voor zoveel onrust cq. mediaaandacht zorgen dat bestuurlijke coördinatie nodig is (fase 3), terwijl er qua dreigingsniveau niet veel aan de hand hoeft te zijn. 8.2.2 Coördinatiefasen In het volgende overzicht zijn de verschillende coördinatiefasen schematisch weergegeven. Tevens is de relatie met de algemene kolom weergegeven.
(ROT) Liason(s) waterbeheerder(s)
Comma ndo Plaats Incide nt
Operationeelteam W aterbeh eerd er (W OT)
Coördina tie Pl aats Inciden t (CPI)
(CoPI) Liason(s) waterbeheerder(s)
Motor ka poverle g
Liason(s) waterbeheerder(s)
Dage lijks werk
Tactisch
Reg ionaa l Op eratione elteam
Uitvoe rend nivea u
(GBT) Liason(s) waterbeheerder(s)
FASE 2
FASE 3
Ge meentelijk Beleid stea m
Coordinatie
Beleidstea m W aterbeh eerd er (WBT)
FASE 1
(RBT) Liason(s) waterbeheerder(s)
FASE 4
Regionaal Bele idsteam
Strategisch niveau
Wa terkolom
FASE 0
GRIP 0
GRIP 1
GRIP 2
GRIP 3
GRIP 4
Alge mene kolom
54
Coördinatiefasen Fase Reikwijdte incident
Leiding
GRIP Fase
Reikwijdte incident
Leiding
Normale dagelijkse werkwijzen van de operationele diensten Bronbestrijding.
Dagelijkse leiding
0
Dagelijks werk: Incident met geen of gering effect op de omgeving
Normale organisatie
0
1
Incident met een beperkt effect op de omgeving, er is sprake van bronbestrijding. Meerdere disciplines hebben taak. Op de incidentlocatie is sprake van coördinatie (multidisciplinair, meerdere Rijnlandse disciplines, externe partijen). Ook communicatie informeren.
CPI
1
CPI OL
2
Bron- en effectbestrijding
CoPI ROT
CPI WOT WBT
3
Bedreiging van het welzijn van (grote groepen van) de bevolking. Lokale ramp (niet gemeente overschrijdend)
CoPI ROT GBT
CPI WOT WBT
4
Gemeentegrensoverschrijdend, eventueel schaarste
CoPI ROT RBT
2
op de incidentlocatie is behoefte aan ondersteuning. Ernstig incident met een groot effect op de omgeving, er is sprake van bron en effect bestrijding.
CoPI
Er is sprake van een ernstige bedreiging of aantasting van de functionele werking van oppervlaktewateren en/of waterstaatswerken. Het incident kan niet op locatie zelfstandig worden afgehandeld, gelet op schaarste, inzet personen, materieel, budget of sprake van media aandacht.
3
Er is sprake van potentiële conflicten in de interne samenwerking. (dreigende) calamiteit Incidenten met een zeer grote impact op de omgeving, er is sprake van een ernstige bedreiging van mens en milieu Er is sprake van grote financiële belangen cq. juridische consequenties. Er is sprake van potentiële conflicten in de samenwerking met externe partners. Er is behoefte aan coördinatie/afstemming op strategisch niveau. Er is sprake van massale (media)aandacht. Er zijn slachtoffers gevallen.
4
De burgemeester kan (ingeval van GRIP3) het opperbevel overnemen. Ramp (regionale of zelfs landelijke opschaling): De openbare orde en veiligheid wordt bedreigd. De voorzitter van de Veiligheidsregio neemt het opperbevel over. Rijnland is alleen nog technisch verantwoordelijk voor technische zorg van waterstaatswerken. Rijnlands bestuurder is adviseur.
8.2.3 Aandachtspunten op- en afschaling: Indien er een bepaalde fase afgekondigd wordt, dan worden in eerste instantie alle daarbij behorende organen geactiveerd. Mocht het zo zijn dat een bepaald crisismanagementorgaan geen toegevoegde waarde heeft, dan wordt dit betreffende orgaan afgeschaald, maar de leden van dit team blijven wel bereikbaar en beschikbaar, zodat het orgaan eventueel weer snel geactiveerd kan worden. De coördinatiefasen zijn niet alleen toepasbaar voor incidenten die hebben plaatsgevonden maar juist ook voor mogelijke dreigende situaties zoals voorspelde hoge waterstanden met mogelijke kans op overstromingen. In de calamiteitenbestrijdingsplannen zijn per scenario criteria opgenomen wanneer wordt op- en afgeschaald.
55
De informatieve opschaling loopt één fase voor op de operationele opschaling, zodat de actoren al van de ontwikkelingen op de hoogte zijn als zij na opschaling rollen en taken krijgen. Ook in fase 1 niet vergeten de afdeling communicatie te informeren. Er mag pas afgeschaald worden naar fase 0 nadat de resterende taken en verantwoordelijkheden zijn overgedragen aan de ‘normale’ organisatie of aan een ad-hoc projectteam dat met het herstel cq. afhandeling wordt belast. Let op! GRIP en coördinatiefase zijn niet één op één aan elkaar gekoppeld. Over het algemeen zal onafhankelijk van elkaar worden opgeschaald. De opschaling voor een incident - waar zowel de algemene als de waterkolom mee te maken krijgen – hoeven niet één op één aan elkaar gekoppeld te zijn. Met andere woorden: de opschaling is asynchroon. Zo kan bijvoorbeeld bij waterverontreiniging de commandant van dienst van een Veiligheidsregio besluiten tot afschaling, terwijl de operationeel leider van Rijnland vanwege de aard van de bedreiging van het watersysteem adviseert tot opschaling binnen een waterschap. Let op! Ingeval van een ramp niet te snel afschalen, omdat alleen aanspraak kan worden gemaakt op de Wet tegemoetkoming zware rampen en ongevallen als er sprake is van een ramp. Zodra is afgeschaald vervalt deze route.
8.2.4 Informeren netwerkpartners In onderstaand schema is weergegeven wanneer Rijnland zijn netwerkpartners informeert. De informatie wordt in principe alleen ter kennisgeving opgestuurd. Als verdere acties noodzakelijk zijn zal dat expliciet worden aangegeven. Indien nodig vindt altijd overleg plaats tussen de diverse medewerkers van Rijnland en haar partners op hun eigen vakgebied (adviseurs onderling, Operationele Leiders onderling, etc.). Voor verdere uitwerking, zie hoofdstuk 11 ‘Netwerkpartners’ en het supplement Werkwijze van de calamiteitenorganisatie. Coördinatie fase 0 1 2 3 4
Gemeente1
Veiligheidsregio1
Provincie2
x x x x
x x x x
x x x x
Rijkswaterstaat/ Buurwaterschappen3 x x x x
LCO4 x x x
1
Gemeenten en Veiligheidsregio’s dienen via de Gemeenschappelijke Meldkamer (GMK) van de veiligheidsregio’s te worden geïnformeerd. 2
In fase 1 wordt alleen een mogelijk betrokken uitvoerende dienst van de provincie geïnformeerd, zoals bijvoorbeeld een vaarwegbeheerafdeling. Vanaf fase 2 wordt naast de mogelijk betrokken dienst ook het kabinet (als aanspreekpunt voor Gedeputeerde Staten) geïnformeerd. 3
De buurwaterschappen en regionale diensten van Rijkswaterstaat worden alleen geïnformeerd indien een calamiteit gevolgen kan hebben voor het watersysteem dat betreffende dienst beheert. 4
Het LCO wordt alleen geïnformeerd bij hoogwaterdreiging op zee. Zie voor verdere uitwerking het calamiteitenplan primaire keringen.
56
8.3 Landelijke opschaling 8.3.1 Inleiding Door het Rijk zijn in het Landelijk Draaiboek Hoogwater en overstromingen afspraken gemaakt over de landelijke coördinatie en afstemming bij een bedreiging van de primaire waterkeringen. Het gaat daarbij vooral om de landelijke coördinatie van de informatievoorziening door de daartoe speciaal opgerichte Landelijke Coördinatiecommissie Overstromingen (LCO) en de afstemming van maatregelen. De gebruikelijke bevelstructuur (via veiligheidsregio etc.) blijft gewoon in tact! Alleen de coördinatie en informatievoorziening wordt verder gekanaliseerd. 8.3.2 Landelijke fasering Om de landelijke coördinatie van de informatievoorziening, de afstemming van bovenregionale maatregelen en de landelijke regie van de crisisbeheersing op het juiste moment in te schakelen, worden drie niveaus van landelijke opschaling gedefinieerd. Niveau 1
2
Reikwijdte incident Alarmering: In een eerste stap wordt de LCO actief. Dit niveau wordt aangeduid als alarmeringspeil. De LCO wordt actief een aantal (zo mogelijk 4-7) dagen voorafgaand aan het moment waarop de extreme waterstanden op de Noordzee of rivieren worden verwacht. In deze situatie is de LCO voor de buitenwereld nog nauwelijks zichtbaar, zij volgt de ontwikkelingen en verzamelt informatie. Verantwoordelijk voor opschaling = Voorzitter LCO Landelijke alarmering: Dit gebeurt als waterstanden worden verwacht die vergelijkbaar zijn met 1953 voor de kust en die van 1993 en 1995 voor de grote rivieren (N.B. de keringen zijn nu wel veel sterker). De LCO is volop actief, stemt af met waterbeheerders en andere betrokkenen en verspreidt het landelijke waterbeeld. Dit beeld bevat de dreigingssituatie en een beschrijving van mogelijke overkoepelende maatregelen. Dit niveau betekent: Landelijke informatievoorziening met een centrale rol voor de LCO, en de afstemming van besluiten binnen de waterkolom over (eventuele)maatregelen met een bovenregionale uitwerking. De waterbeheerders achten de situatie nog veilig, maar door de extreme omstandigheden is extra waakzaamheid nodig.
3
Verantwoordelijk voor opschaling = DCC-VenW, namens de minister van VenW Kritiek: Deze fase treedt op wanneer de waterbeheerders niet meer voor de veiligheid kunnen instaan. Het is noodzakelijk om dit in een zo vroeg mogelijk stadium voorafgaand aan de daadwerkelijke crisis te signaleren naar de algemeen bestuurlijke kolom. Deze kan dan de aanvullende besluiten nemen die moeten worden uitgevoerd waaronder eventueel evacuaties. Verantwoordelijk voor opschaling = Hoofd Nationaal Crisiscentrum (NCC)
De verhouding tussen regionale fasen en landelijke niveau van opschaling is als volgt: Regionale coördinatie fase Landelijke opschaling Coördinatie fase Niveaus 0 Dagelijks Werk 1 Operationele coördinatie 2 WOT actief 1 LCO actief 3 WBT actief 2 Landelijke alarmering 4 WBT actief (bovenregionale impact) 3 Kritiek In het calamiteitenbestrijdingsplan primaire keringen zijn de landelijke opschaling, criteria van opschaling, de rollen en taken, verder uitgewerkt.
57
8.5 Twee soorten opschaling: Bottum-up en Topdown 8.5.1 Bottum-up Opschaling bij rampenbestrijding en crisisbeheersing gaat er in principe vanuit dat nieuwe informatie of ontwikkelingen laten zien dat de situatie ernstiger (geworden) is of wordt. Dat betekent dat opschaling plaatsvindt van een laag naar een hoog niveau van rampenbestrijding en crisisbeheersing (bottum-up). 8.5.2 Topdown Het kan voorkomen dat meteen moet worden opgeschaald naar een hoogste fase, bijvoorbeeld: Dreiging ernstige overstromingen (doorbraak primaire keringen): Als uit de weersverwachtingen blijkt dat over een aantal dagen een extreme, bedreigende situatie kan optreden terwijl er op het moment zelf nog niets aan de hand is. Vanuit landelijke organisaties kan dan al bij voorbaat worden opgeschaald naar de hoogste niveaus. Standzekerheid waterkeringen: Als een waterkering bezwijkt en er daarvoor nog niets aan de hand was. Commotie samenleving: Als er, om welke reden dan ook, zoveel commotie in de samenleving ontstaat dat bestuurlijke regie noodzakelijk is. Als er onverwacht een calamiteit gebeurt met grote gevolgen voor openbare orde en veiligheid en water. Bijvoorbeeld als een vliegtuig neerstort op een waterkering.
58
9. Crisiscommunicatie 9.1 Inleiding Een incident of calamiteit is “Een omstandigheid waardoor de goede staat van één of meer waterstaatswerken onmiddellijk en ernstig in het ongerede is of dreigt te geraken.1” Het is dan van groot belang dat er snel, consequent en duidelijk intern en extern naar de betrokken doelgroepen wordt gecommuniceerd over de dreiging, bestrijding en nazorg van het incident of de calamiteit. De calamiteitencommunicatie van Rijnland staat niet op zichzelf: bij een calamiteit zijn naast Rijnland meestal ook andere organisaties actief. Er is dan ook (nauwe) samenwerking en afstemming met de betrokken gemeenten, de veiligheidsregio’s en provincies. Deze paragraaf richt zich zowel op de interne als de externe communicatie tijdens incidenten en calamiteiten. In het supplement crisiscommunicatie is de crisiscommunicatie nader uitgewerkt. 9.2 Doelstelling communicatie Snel, consequent en duidelijk communiceren van belangrijke informatie naar zowel interne als externe doelgroepen die betrokken zijn (of kunnen worden) door het voordoen, dan wel de aanpak van escalerende incidenten, (dreigende) calamiteiten of rampen door het waterschap, - indien de situatie er om vraagt - in samenwerking met andere overheden en diensten. Stimuleren en vergroten van betrokkenheid bij de calamiteitenorganisatie van de interne doelgroepen. 9.3 Strategie Rijnland hanteert als communicatiestrategie het principe van Open, Helder en Transparant. Concreet: Rijnland communiceert snel (pro-actief), consequent en duidelijk met doelgroepen en voorziet deze van relevante informatie. Dit versterkt de beeldvorming van Rijnland als waterautoriteit. Rijnland voert en houdt regie over de informatiestroom betreffende de kerntaken van Rijnland met inachtneming van de opschaling. Voorkomen moet worden dat derden (media en belangengroepen) hierover de boodschapper worden. Daarom moet snel met de – afstemming van de - berichtgeving worden gestart, ook al is nog niet alles bekend. Daarna zal met regelmaat berichtgevingen moeten plaatsvinden. Voorkomen moet worden dat de medewerkers en bestuurders van Rijnland van externe bronnen vernemen wat er aan de hand is. Interne communicatie en externe communicatie gaan hand in hand. 9.4 Afstemming met netwerkpartners De afstemming met externe organisaties is afhankelijk van de reikwijdte van het incident. Fase 0 en 1 In fase 0 (dagelijks werk) en fase 1 (incident) is Rijnland verantwoordelijk voor interne en externe communicatie over de kerntaken. Afstemming met andere partijen kan noodzakelijk zijn, maar over de (inhoud van) de communicatie hoeft geen verantwoording te worden afgelegd. Fase 2 en hoger Vanaf fase 2 geldt dat de communicatie afgestemd dient te worden met betrokken partners indien partners eveneens zijn opgeschaald. Bij elke uiting van calamiteitencommunicatie richt Rijnland zich op haar kerntaken; waterschapsgerichte aspecten of activiteiten bij de calamiteiten en rampenbestrijding. De overige zaken laat Rijnland over aan het betreffende bevoegd gezag(en). Dit betekent bijvoorbeeld dat als, naast opschaling bij Rijnland, een regionale GRIP 2-opschaling is (zie paragraaf 8.2), de leidende rol over de publieks- en persvoorlichting bij de gemeente of het Rijk komt te liggen. Leidend, betekent niet dat de verantwoordelijkheid voor de communicatie wordt overgedragen. Rijnland blijft zelf verantwoordelijk, maar beperkt zich bij de calamiteitencommunicatie 1
Art. 5.28 Waterwet.
59
tot haar eigen taken. Hierbij wordt afgestemd met de afdeling/ adviseur communicatie van andere betrokken overheden en partners. Een schematisch weergave van de afstemming per fase: Fase Calamiteitencommunicatie Rijnland 0 Leidend 1 Leidend 2 Volgend / Afstemmend 3 Volgend / Afstemmend 4 Volgend / Afstemmend
9.5 Doelgroepen In deze paragraaf is weergegeven op welke wijze de verschillende doelgroepen tijdens een calamiteit worden geïnformeerd. De Informatievoorziening na afloop van de calamiteit – of te wel de evaluatie – is in paragraaf 12.3 beschreven (evaluatie). Preparatie Tijdens de preparatiefase is er geen incident of calamiteit, maar vindt communicatie plaats over de calamiteitenorganisatie. De focus ligt hier op het intern informeren en het vergroten van betrokkenheid van medewerkers bij de calamiteitenorganisatie. Daarnaast is het in deze fase belangrijk een netwerk te creëren met communicatieprofessionals van, mogelijk in de toekomst, betrokken overheden en partners. Interne communicatie Tijdens incidenten en calamiteiten is het van belang dat de ‘normale’ organisatie en bestuurders adequaat worden geïnformeerd over de calamiteit zodat zij a) er überhaupt weet van hebben dat er collega’s zijn die druk bezig zijn met het bestrijden van de calamiteit en dus niet gestoord moeten worden en b) vragen of opmerkingen van externen over de calamiteit op adequate wijze naar de calamiteitenorganisatie kunnen doorverwijzen. In onderstaand overzicht is weergegeven op welke wijze de interne informatie voorziening plaatsvindt. Voor wat betreft de mail geldt dat de informatie op de doelgroep wordt afgestemd. INTERN Medewerkers (alle) Dagelijks bestuurder Algemeen bestuur
Fase 0 Geen
Fase 1 Website
Geen
Website
Geen
Website
Fase 2 Mail & website Mail & website Mail & website
Fase 3 Mail & website Mail & website Mail & website
Fase 4 Mail & website Mail & website Mail & website
Externe communicatie De externe communicatie richting betrokken overheden is zowel gericht op informatievoorziening (inclusief handelingsperspectief) als afstemming. De externe communicatie richting inwoners, pers en media is vooral gericht op informatievoorziening. EXTERN Fase 0 Fase 1 Fase 2 Fase 3 Fase 4 Medewerkers Geen Website Website Website Website betrokken Telefonisch Telefonisch Telefonisch Telefonisch overheden Bestuurder Geen Website Website Website Website betrokken Telefonisch Telefonisch overheden Inwoners & Geen Website Website Website Website bedrijven (publieksinformatie) Pers & media Geen Website Website Website Website Persbericht Persbericht Persbericht
60
9.6 Verantwoordelijkheden De interne en externe berichtgeving tijdens calamiteiten is een verantwoordelijkheid van het WOT (tot en met fase 2) en het WBT (vanaf fase 3). Hiervoor is zowel in het WBT als het WOT een communicatieadviseur respectievelijk een coördinator communicatie actief. De dijkgraaf is de officiële woordvoerder van Rijnland. Dit betekent dat ook in fasen 1 en 2, als het WBT nog niet actief is en de dijkgraaf dus nog geen formele rol in de calamiteitenorganisatie heeft, goed op de hoogte moet worden gehouden van de ontwikkelingen door enerzijds de communicatie adviseur maar ook de Operationeel Leider.
61
62
10. Nazorg 10.1 Inleiding Met nazorg worden alle activiteiten bedoeld na de repressiefase die noodzakelijk zijn voor terugkeer naar de situatie voordat de crisis zich voordeed. De repressiefase draagt zorg voor een stabiele situatie en zodra dat dit geregeld is begint het herstel met de nazorgfase. Nazorg is de fase waarin de volle omvang van de calamiteit duidelijk wordt. Bekend wordt of er slachtoffers zijn, wie verdere medische en/of psychosociale hulp nodig heeft. Ook wordt duidelijk welke materiële schade is aangericht en op welke wijze deze al dan niet zal (kunnen) worden hersteld en vergoed. Bovendien is nazorg ook de fase van evaluatie, onderzoek en eventuele publieke en politieke discussies en van verantwoording. Tussen de repressiefase en de nazorgfase is een overlap, aangezien in de repressiefase al nagedacht moet worden over de nazorg. Iedere calamiteit, en in het verlengde hiervan dus ook de bijhorende nazorg, is uniek. Sommige calamiteiten blijven qua gevolgen beperkt. Grote rampen zoals een overstroming vanuit zee hebben haast onvoorstelbare gevolgen. De omvang en complexiteit van de nazorg van dergelijke rampen zijn al even onvoorstelbaar als de ramp zelf. Zolang een ramp niet is afgeschaald blijft de burgemeester of de voorzitter van de veiligheidsregio ook verantwoordelijk voor de uitvoering van de nazorg. Tijdens de nazorg moet door Rijnland aandacht worden besteed aan: Overdracht verantwoordelijkheden. Zorg voor eigen personeel. Netwerkpartners. Evaluatie. Schadeafhandeling. Herstel. 10.2 Overdracht verantwoordelijkheden Er mag pas afgeschaald worden naar fase 0 nadat de resterende taken en verantwoordelijkheden over worden gedragen aan de ‘normale’ organisatie of aan een ad-hoc projectteam dat met het herstel cq. afhandeling wordt belast. 10.3 Zorg voor eigen personeel Een crisissituatie met één of meerdere (zwaar)gewonde(n) en/of dodelijke slachtoffers kan een schokkende ervaring zijn geweest. Het is dan ook belangrijk dat direct na de afhandeling van een dergelijke crisis, de medewerkers ondersteuning krijgen bij de verwerking van mogelijke traumatische ervaringen. Hierbij
geldt: Het aanbieden van nazorg is een verantwoordelijkheid voor de werkgever. Het gebruik maken hiervan is een keuze van de medewerker. Het eerste opvanggesprek is een verantwoordelijkheid voor de direct leidinggevende (lijn organisatie), daarna kan gekozen worden voor een traject met een vertrouwenspersoon of bedrijfsmaatschappelijk werker.
10.4 Netwerkpartners Net als in de bestrijdingsfase is het van groot belang dat met betrokken overheden en instanties wordt afgestemd over de (waterstaatkundige)activiteiten die Rijnland onderneemt, om zo snel als mogelijk terug te keren naar de ‘normale’ situatie. Dit om te voorkomen dat er conflicterende situaties optreden. 10.5 Schadeafhandeling Binnen de nazorg is de afhandeling van schade een belangrijk onderdeel. Onduidelijkheid over schadeafhandeling kan voor veel onrust en onzekerheid zorgen onder de getroffenen. Vaak bestaat er grote druk om snel tot afhandeling over te gaan om zowel getroffenen als verzekeraars uit deze onzekerheid te halen.
63
Voor een goede schadeafhandeling is taxatie noodzakelijk. Echter, te snelle taxatie kan betekenen dat nog niet alle schade bekend is. Met andere woorden: Een goede schadeafhandeling dient zorgvuldig te gebeuren en kost daarmee tijd. Van belang is dat al tijdens de bestrijding van de calamiteit informatie wordt verzameld en een logboek wordt bijgehouden, zodat achteraf kan worden gereconstrueerd wat er zich precies heeft afgespeeld. Op nationaal niveau bestaat de Wet tegemoetkoming schade bij rampen en zware ongevallen, op basis waarvan in voorkomende gevallen gedupeerden een tegemoetkoming kunnen krijgen in de schade en kosten. Let op! Ingeval van een ramp niet te snel afschalen, omdat alleen aanspraak kan worden gemaakt op de Wet tegemoetkoming zware rampen en ongevallen indien er sprake is van een ramp. Zodra is afgeschaald vervalt deze route. Voor wat betreft schade afhandeling kan Rijnland te maken krijgen met twee situaties: Derden stellen Rijnland aansprakelijk. Rijnland verhaalt kosten op derden. Voor beide situaties geldt dat de afdeling advies verantwoordelijk is voor de schade afhandeling. Derden stellen Rijnland aansprakelijk Als gevolg van waterstaatkundige calamiteiten kunnen derden schade ondervinden. In die gevallen kan Rijnland – al dan niet terecht – geconfronteerd worden met schade als gevolg van bijvoorbeeld ernstige wateroverlast. Rijnland wordt dan aansprakelijk gesteld voor de schade op grond van onrechtmatig handelen. Voor die gevallen heeft Rijnland een WA-verzekering afgesloten. Rijnland heeft ook een Verordening Schadevergoeding. Deze verordening regelt het vergoeden van schade als gevolg van rechtmatig handelen van Rijnland, b.v. bij peilbesluiten, kadeverbetering e.d. Bij calamiteiten is deze regeling niet aan de orde. Rijnland verhaalt kosten op derden Handelend optreden tijdens calamiteiten of incidenten brengt kosten met zich mee. Het gaat hier bijvoorbeeld om kosten die verband houden met arbeidsloon van eigen en ingehuurd personeel, reinigingskosten, bergingskosten, herstelkosten en kosten van gebruikt materieel en materiaal. In principe zijn alle gemaakte kosten voor de bestrijding en de nazorg verhaalbaar op de veroorzaker. 10.6 Evaluatie Het analyseren en evalueren van incidenten en calamiteiten is naast een wettelijk plicht ook een leermoment van de bij de bestrijding betrokken overheden en instanties. Tevens vormt het de (publieke)verantwoording over de ondernomen acties. Evaluaties kunnen niet alleen aanleiding geven om de calamiteitenorganisatie en/of procedures bij te stellen, maar ook een eerste aanzet geven voor het bijstellen of opstellen van nieuw beleid. In paragraaf 12.3 wordt nader op het proces ‘evaluatie’ ingegaan.
64
10.7 Herstel 10.7.1 Inleiding Deze paragraaf beschrijft de technische activiteiten die nodig zijn bij het herstel van een gebied of waterstaatswerk, nadat zich een calamiteit heeft voorgedaan. De aard en de omvang van deze activiteiten verschillen per calamiteit. In de scenario-beschrijvingen in hoofdstuk 5 is per scenario een korte beschrijving weergegeven van de herstelactiviteiten die door het hoogheemraadschap mogelijk zouden moeten worden uitgevoerd. Dit varieert van het met een aantal noodpompen binnen een aantal dagen weer op normaal waterpeil malen van een polder tot en met langdurige wederopbouw activiteiten bij grootschalige overstromingen zoals in 1953. 10.7.2 Projectteam herstel Nadat de calamiteit is afgelopen, dienen de resterende taken en verantwoordelijkheden over te worden gedragen aan de ‘normale’ dagelijkse organisatie.
Brand gemaal Nieuwkoop Vanaf coördinatiefase 2 kan het – afhankelijk van de schade die is opgetreden - noodzakelijk zijn een speciaal projectteam herstel te activeren. Deze herstelorganisatie heeft dan tot doel alle werkzaamheden te coördineren die noodzakelijk zijn om weer terug te keren naar de ‘oude’ situatie. Dit betreft niet alleen bouwkundige activiteiten, maar bijvoorbeeld ook de coördinatie van de schade afhandeling en de communicatie. De herstelorganisatie kan gezien worden als een ad-hoc ingestelde projectorganisatie. Personele invulling herstelorganisatie Functionaris Hoofdtaken Afdelingshoofd leidt de herstelorganisatie draagt zorg voor de betrokkenheid van de organisatie verantwoordelijk voor bezetting verantwoordelijk voor verstrekking juiste informatie aan netwerkpartners Adviseur Beleid adviseert over mogelijk scenario ontwikkeling en de consequenties van be-leid of maatregelen operationeel adviseur BWS Teamleider BZA adviseert over bouwkundige maatregelen, en laat deze uitvoeren. Teamleider BWS adviseert over de uitvoering van beheermaatregelen, en laat deze uitvoeren Communicatie adviseur Adviseur juridische en bestuurlijke zaken Adviseur Financiën Administratieve ondersteuning
-
-
adviseert over de communicatie en verzorgt communicatie met eigen organisatie en pers adviseert over juridische en bestuurlijke kwesties, zoals schade afhandeling adviseert over financiële aangelegenheden verzorgt logboek, verslagen, agenda, afspraken
diverse medewerkers
65
Al naar gelang de aard van de calamiteit kan de herstelorganisatie ook met andere vakgebieden zoals handhaving en dergelijke worden aangevuld. 10.7.2 Aandachtspunten De werkzaamheden die door het projectteam herstel moeten worden verricht, zijn zeer divers. Onderstaand is een – niet uitputtende - overzicht met aandachtspunten weergegeven: Bepaal de omvang van de calamiteit. Denk hierbij aan de omvang van de materiële schade, de politieke lading en de kans op een vervolgdreiging.
Maak een herstelplan (conform standaard opzet ‘plan van aanpak’).
Zorg voor voldoende tijdelijke voorzieningen, zoals noodpompen. Het kan langere tijd duren voordat het definitieve herstel is uitgevoerd. In de tussentijd zijn voldoende tijdelijke voorzieningen noodzakelijk.
Ga na of er wel moet worden hersteld, en zo ja of er een wens bestaat tot verbetering. In bepaalde gevallen kan het voordeliger zijn een gebied niet meer op de oude manier in te richten, maar aanpassingen uit te voeren.
Breng zo snel mogelijk de verantwoordelijkheden in beeld.
Werk met een duidelijke projectstructuur voor nazorg. In deze projectstructuur moeten de meest dominante thema's van de specifieke calamiteit herkenbaar terug komen (mede gelet op de verantwoordelijkheden die hierbij horen).
Definieer de rollen en verantwoordelijkheden van de bestuurders in de nazorg.
Maak gebruik van scenario's. Denk vooruit: eerst in dagen, later in maanden en uiteindelijk zelfs in jaren. Deze scenario's kunnen de betrokken partners helpen om de mogelijk noodzakelijke capaciteit en middelen in beeld te brengen. Bij voorkeur dienen deze scenario's vooraf in de planfase te worden ontwikkeld.
Werk samen met de andere partners zoals gemeenten en veiligheidsregio’s, maar ook collega-waterschappen om eventuele schaarse capaciteit en expertise te bundelen, zodat deze voor langere tijd kan worden ingezet.
66
11. Netwerkpartners 11.1 Inleiding Voor een goede bestrijding van calamiteiten is een goede samenwerking met andere overheden en instanties noodzakelijk. De betrokken organisaties vormen samen een netwerk waarbinnen wordt gewerkt. In dit hoofdstuk is het netwerk beschreven waarbinnen de Rijnlandse calamiteitenorganisatie opereert. In de calamiteitenbestrijdingsplannen zijn de verschillende partners nader uitgewerkt. 11.2 Relatie met andere draaiboeken en plannen Met een aantal netwerkpartners zijn afspraken gemaakt over de samenwerking bij (boven)regionale incidenten en calamiteiten. Deze afspraken zijn in de volgende documenten vastgelegd: Convenanten met Veiligheidsregio’s. Coördinatieplan dijkring 14. Kleinschalige Wateraanvoer voorzieningen (KWA). Landelijk Draaiboek Hoogwater en overstromingen. Waterakkoorden. De afspraken die in bovenstaande documenten zijn vastgelegd, zijn verwerkt in dit calamiteitenplan en de betreffende calamiteitenbestrijdingsplannen. Convenanten Veiligheidsregio’s Met de veiligheidsregio’s zijn convenanten afgesloten, waarin de volgende afspraken zijn vastgelegd: Bestuurlijke en ambtelijke vertegenwoordiging: In de Veiligheidsregio’s Hollands-Midden en Kennemerland verzorgt Rijnland in de ‘koude fase’ de bestuurlijke en ambtelijke vertegenwoordiging. Amstel Gooi en Vecht verzorgt dit in de veiligheidsregio AmsterdamAmstelland en Delfland in de veiligheidsregio Haaglanden. Planvorming: Onderling afstemmen van plannen. Oefenen: Onderling afstemmen programma’s en minimaal eenmaal in de vier jaar een gezamenlijke oefening. Daadwerkelijke inzet in de response fase: Afvaardiging van liaisons op alle niveaus. Coördinatieplan dijkring 14 & overstromingsplannen veiligheidsregio’s Voor enkele grote dijkringen – zoals dijkring 14, 15 en 44 – hebben de betreffende veiligheidsregio’s, waterschappen en regionale diensten van Rijkswaterstaat onderling afspraken gemaakt over bovenregionale aspecten van een (dreigende)overstroming. Deze coördinatieplannen zijn een nadere uitwerking van het Landelijk Draaiboek Hoogwater en overstromingen. De afspraken hebben betrekking op: Efficiënte en adequate samenwerking om gevolgen van een overstroming te beperken. Vaststelling en opstellen eenduidig waterbeeld. Afstemming van waterbeheersmaatregelen. De (eventuele)evacuatie van mens en dier. Crisiscommunicatie. De veiligheidsregio’s hebben de in de coördinatieplannen gemaakte afspraken uitgewerkt in hun eigen rampenbestrijdingsplannen. Waarin met name de operationele zaken verder zijn uitgewerkt, zoals inzet brandweer, GHOR, evacuatie en dergelijke. Kleinschalige Wateraanvoer voorzieningen (KWA) Er zijn bijzondere omstandigheden, waarbij in de beheergebieden van Delfland, Rijnland en Schieland en de Krimpenerwaard, een tekort aan zoet water kan ontstaan. Deze omstandigheden worden gekenmerkt door lage Rijnafvoeren en een (dreigende) verzilting van de Hollandsche IJssel. De afspraken en maatregelen die kunnen worden genomen zijn beschreven in dit waterakkoord. Landelijk Draaiboek Hoogwater en overstromingen In het Landelijk Draaiboek Hoogwater en overstromingen wordt de landelijke opschaling binnen de waterkolom (waterschappen, provincies, ministerie van Verkeer en Waterstaat) vastgelegd voor een (dreigende) overstroming met bovenregionale effecten, dat wil zeggen een overstroming waarvan de 67
effecten zich uitstrekken over het (beheer)gebied van meerdere waterschappen, veiligheidsregio’s, provincies en/of regionale diensten van Rijkswaterstaat. Het draaiboek beschrijft de taken en verantwoordelijkheden van de betrokkenen in de waterkolom ten aanzien deze bovenregionale effecten. Het gaat daarbij vooral om de landelijke coördinatie van de informatievoorziening door de LCO en de afstemming van maatregelen. Waterakkoorden Met alle omliggende waterbeheerders zijn waterakkoorden gesloten. In een waterakkoord zijn afspraken tussen waterbeheerders vastgelegd over: De aanvoer en afvoer van water. Hoe te handelen in normale en in extreme situaties. De waterkwaliteit. De financiële afwikkeling. Procedurele aspecten (naleving, evaluatie, wijziging van het waterakkoord). 11.3 Inrichting calamiteitenorganisatie De calamiteitenorganisatie is ingericht overeenkomstig de niveaus die door de Veiligheidsregio’s worden gehanteerd. Hierdoor kan het hoogheemraadschap moeiteloos aansluiten op de niveaus van de algemeen bestuurlijk kolom en indien nodig liaisons naar betreffende gremia afvaardigen. Niveau:
Stra teg isch
Tactisch
Operatio naal
Wa terkolom
W BT Wa ter scha psbele idsteam
WO T Wate roper ationee ltea m
CP I Coördinatieplaatsinciden t
Algemene kolom
RB T Regionaal bele idste am
G BT Geme entelijk belei dstea m
RO T Reg ionaa l operationeelteam
Co PI Coor dinatiepl aatsin cident
Team Be volkingszorg
De waterkolom richt zich bij een waterstaatkundige calamiteit vooral op de bestrijding van de oorzaak. De algemene kolom richt zich bij een (waterstaatkundige) calamiteit vooral op het redden van mensen.
68
11.4 Overzicht netwerk In de volgende schema’s staat het directe netwerk (aangegeven m.b.v. de pijltjes) van de waterschappen weergegeven. Afhankelijk van de aard en de omvang kunnen diverse onderdelen actief zijn. Tevens staat ook weergegeven welke andere organisaties er op de achtergrond verder nog actief kunnen zijn.
Informatiestromen: Vanuit de waterschappen Minister van BZK of AZ
Minister van Rijkswaterstaat
afstemmen DG Water, IVW
ICCB
ACO
NCC
LOCC
maatregelen dijkgraaf - DG
DG Rijkswaterstaat
DCC-VenW informeren Provincie LCO
DCO-VenW
afstemmen / informeren tussen waterschappen
informeren Reg.dienst RWS
Waterschap Waterschap
Veiligheidsregio
afstemmen / informeren afstemmen / informeren KNMI
Afstemmen / adviseren
WMCN/berichten dienst RWS
informeren Burgers
Gemeente
Opdrachtgeven Aannemers
69
Informatiestromen: Naar de waterschappen Minister van BZK of AZ
Minister van Rijkswaterstaat aanwijzing
DG Water, IVW
DG Rijkswaterstaat
afstemmen maatregelen Dijkgraaf - DG
ICCB
ACO
NCC
LOCC
DCC-VenW Informeren / aanwijzing informeren / adviseren
Provincie
LCO
DCO-VenW informeren
Afstemmen / bevel
Reg.dienst RWS
Waterschap Waterschap
Veiligheidsregio
alarmeren
Gemeente
Afstemmen / bevel KNMI
WMCN/berichten dienst RWS
informeren Burgers
Afstemmen Aannemers
11.5 Melding en alarmering naar netwerkpartners In onderstaand schema is weergegeven wanneer Rijnland zijn netwerkpartners informeert. De informatie wordt in principe alleen ter kennisgeving opgestuurd. Als verdere acties noodzakelijk zijn zal dat expliciet worden aangegeven. Indien nodig vindt altijd overleg plaats tussen de diverse medewerkers van Rijnland en haar partners op hun eigen vakgebied (adviseurs onderling, Operationele Leiders onderling, etc.). Coördinatie fase 0 1 2 3 4
Gemeente1
Veiligheidsregio1
Provincie2
x x x x
x x x x
x x x x
Rijkswaterstaat/ 3 Buurwaterschappen x x x x
LCO4 x x x
1
Gemeenten en Veiligheidsregio’s dienen via de Gemeenschappelijke Meldkamer (GMK) van de veiligheidsregio’s te worden geïnformeerd. 2
In fase 1 wordt alleen een mogelijk betrokken uitvoerende dienst van de provincie geïnformeerd, zoals bijvoorbeeld een vaarwegbeheerafdeling. Vanaf fase 2 wordt naast de mogelijk betrokken dienst ook het kabinet (als aanspreekpunt voor Gedeputeerde Staten) geïnformeerd.
70
3
De buurwaterschappen en regionale diensten van Rijkswaterstaat worden alleen geïnformeerd indien een calamiteit gevolgen kan hebben voor het watersysteem dat betreffende dienst beheert. 4
Het LCO wordt alleen geïnformeerd bij hoogwaterdreiging op zee. Zie voor verdere uitwerking het calamiteitenplan primaire keringen.
11.6 Relevante netwerkpartners 11.6.1 Buurwaterschappen Alle waterschappen binnen dijkringen 14, 15 en 44: Stichtse Rijnlanden: Buurwaterschap aan oostgrens van Rijnland. Afvoer van het westelijk deel van De Stichtse Rijnlanden (omgeving Woerden) loopt via Rijnland. Daarnaast verzorgt Stichtse Rijnlanden in zeer droge perioden de wateraanvoer (KWA) voor het Rijnlandse gebied. Amstel, Gooi en Vecht (Waternet): Buurwaterschap aan noordoostgrens van Rijnland. Op een beperkt aantal plaatsen wordt over en weer een beperkte hoeveelheid water aangevoerd cq. afgevoerd. Delfland: Buurwaterschap aan zuidgrens van Rijnland. Enig koppelpunt is de sluis (inclusief opvoergemaal) te Leidschendam. In droge perioden kan hier water worden opgemalen van de Rijnlandse boezem naar de Delflandse boezem. In natte perioden is het hier mogelijk via de sluis Delflandswater af te laten op de Rijnlandse boezem. Schieland en de Krimpenerwaard: Buurwaterschap aan zuidgrens van Rijnland. Op beperkt aantal punten wordt vanuit Rijnland water naar Schieland en de Krimpenerwaard kan worden aangevoerd. Hollands Noorderkwartier: Buurwaterschap welke ook grenst aan het Noordzeekanaal. Taken en bevoegdheden Met de buurwaterschappen zijn in waterakkoorden afspraken gemaakt over onder andere het waterbeheer in bijzondere omstandigheden. 11.6.2 Gemeenten In het beheergebied van Rijnland liggen circa 35 gemeenten. Taken en bevoegdheden De basis van de rampenbestrijding ligt, zowel bestuurlijk als uitvoerend, bij de gemeenten. In geval van een ramp staat het waterschap onder bevel van de gemeente. Een gemeente richt zich primair bevolkingszorg doormiddel van communicatie, evacuatie, publieke zorg en omgevingszorg. Voorbeelden zijn het registreren van personen, voorzien in primaire levensbehoeften, uitvaartverzorging en afhandelen van schade. 11.6.3 Provincies - PCC Rijnland ligt voor ongeveer de helft in de provincie Noord-Holland en voor de andere helft in de provincie Zuid-Holland. Aangezien Rijnland in Dijkring 14 ligt, en deze dijkring deels ook in de provincie Utrecht ligt, heeft Rijnland indirect – alleen in de preparatiefase – soms ook te maken met de provincie Utrecht. Het Provinciaal Coördinatiecentrum (PCC) is de locatie waar de Commissaris van de Koningin bijgestaan door de Provinciale Staf, is gehuisvest. Taken en bevoegdheden De provincies houden toezicht op de waterschappen. Gedeputeerde Staten kunnen - indien zij dat noodzakelijk achten - de waterschappen aanwijzingen geven omtrent de uitoefening van taken of bevoegdheden. Daarnaast kunnen de provincies in de informele rol, nuttige informatie verstrekken. Zo zijn de provincies bijvoorbeeld nauw betrokken bij de risicokaart en de overstromingsberekeningen.
71
11.6.4 Veiligheidsregio’s Een veiligheidsregio is in Nederland een gebied waarin wordt samengewerkt door verscheidene besturen en diensten op het terrein van brandweerzorg, rampenbeheersing, crisisbeheersing, Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (GHOR) en handhaving van de openbare orde en veiligheid. Daarvoor wordt een indeling aangehouden die overeenkomt met die van de politieregio’s; vandaar dat Nederland 25 veiligheidsregio’s kent. De voorzitter van het bestuur van een veiligheidsregio is de burgemeester die aangewezen is als korpsbeheerder. De hoofdofficier van justitie en de dijkgraaf worden voor elke vergadering van het algemeen bestuur uitgenodigd, maar zij maken geen deel uit van het bestuur. Rijnland ligt in 4 veiligheidsregio’s: Kennemerland: Ligt grotendeels in het gebied van Rijnland, met onder andere Schiphol, en Haarlem in het aandachtsgebied. Hollands Midden: Ligt voor een groot gedeelte in het Zuid-Hollandse gedeelte van Rijnland. Amsterdam-Amstelland: Ligt alleen voor wat betreft de omgeving van Aalsmeer in Rijnland. Haaglanden: Ligt alleen voor wat betreft de omgeving van Wassenaar in Rijnland. Taken en bevoegdheden Bij een daadwerkelijk regionale ramp of crisis: Eenhoofdig gezag: De voorzitter van het bestuur van de veiligheidsregio kan toepassing geven aan een aantal bevoegdheden. De voorzitter van het bestuur van de veiligheidsregio roep een RBT bijeen en wijst een Regionaal Operationeel Leider aan. De dijkgraaf kan aan het RBT deelnemen vanuit zijn verantwoordelijkheid voor watergerelateerde rampen en crises. De Operationeel Leider van het waterschap kan aan het ROT deelnemen. Het doel van het RBT is om waar nodig tot afstemming en coördinatie te komen. De Commissaris van de Koningin kan in geval van een ramp of crisis van meer dan regionale betekenis een aanwijzing geven over zowel de samenwerking binnen het RBT als over het te voeren beleid. Zolang geen sprake is van meer dan regionale betekenis zit de CdK toe op de samenwerking in het RBT en kan daartoe aanwijzingen geven. Verzoek tot bijstand aan de minister van Binnenlandse Zaken bij tekort aan regionale capaciteit. 11.6.5 Regionale directies Rijkswaterstaat Het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft vier Directoraten Generaal (DG). Drie zijn zogenaamde beleidsdirecties (water, mobiliteit en transport/maritiem) en één is uitvoerende (Rijkswaterstaat). De DG's zijn gelijkwaardig, maar de Directeur-Generaal Rijkswaterstaat (waar overigens ook landelijke diensten zoals de Waterdienst onder vallen) is portefeuillehouder crisisbeheersing. Rijkswaterstaat is de uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Verkeer en Waterstaat en werkt aan de bescherming tegen overstromingen en aan schoon en voldoende water voor alle gebruikers. Bovendien bevordert Rijkswaterstaat de vlotte en veilige doorstroming van het verkeer op de rijkswegen en rijkswateren. Rijnland heeft te maken met drie regionale diensten: Rijkswaterstaat dienst Noord-Holland: Beheerder Noordzeekanaal, waar Rijnland met de gemalen Spaarndam en Halfweg water op uitmaalt. Rijkswaterstaat dienst Zuid-Holland: Beheerder Hollandse IJssel, waar Rijnland met gemaal Gouda water op uitmaalt. Deze dienst bedient ook de stormstuw bij Krimpen aan den IJssel. Rijkswaterstaat dienst Noordzee: Beheerder van de Noordzee, waar Rijnland met gemaal Katwijk water op uitmaalt. Taken Beheren de rijkswateren, bijvoorbeeld de Noordzee, het Noordzeekanaal en de Hollandse IJssel. Stemmen met de relevante waterschappen en met aangrenzende regionale diensten van Rijkswaterstaat af over te nemen maatregelen. Adviseren en informeren de Veiligheidsregio’s en gemeenten in hun gebied.
72
De DG-Rijkswaterstaat is landelijk verantwoordelijk voor de crisisbeheersing binnen Verkeer en Waterstaat. Hij stemt waar nodig – op eigen initiatief of op initiatief van de dijkgraven, maatregelen met een bovenregionaal effect af met de dijkgraven van de relevante waterschappen.
11.6.6 Ministerie van Verkeer en Waterstaat De minister van Verkeer en Waterstaat is eindverantwoordelijk voor de afstemming van de waterstaatkundige maatregelen. Bij een landelijke crisis neemt hij deel aan de ministeriële commissie crisisbeheersing (MCCB), onder voorzitterschap van de minister van BZK of AZ. De DG-Rijkswaterstaat is binnen VenW portefeuillehouder voor crisisbeheersing. Hij neem bij een landelijke crisis deel aan de interdepartementale crisisbeheersing van de waterkolom, en kan in voorkomende gevallen – indien internationale verplichtingen of bovenregionale belangen dat noodzakelijk maken – aanwijzingen geven aan onder andere de waterschappen. 11.6.7 Landelijke Commissie Waterverdeling (LCW) De Landelijke Commissie Waterverdeling maakt bij watertekorten een verdeling van het beschikbare rijkswater onder sectoren die daarvan afhankelijk zijn. Voorbeelden van deze sectoren zijn de land- en tuinbouwsector, de scheepvaartsector en natuurbeheer. De LCW bestaat uit vertegenwoordigers van Verkeer en Waterstaat (onder andere alle regionale diensten van Rijkswaterstaat), de Unie van Waterschappen en het Interprovinciaal Overleg. De LCW heeft formeel geen besluitvormende rol, maar geeft advies aan de directeur-generaal van Rijkswaterstaat. De directeur-generaal besluit bij beperkte watertekorten of hij de adviezen overneemt en uitvoert. Als de situatie kritischer wordt kan de besluitvorming worden neergelegd bij de staatssecretaris. 11.6.8 Landelijke Coördinatiecommissie Overstromingsdreiging (LCO) De Landelijke Coördinatiecommissie Overstromingsdreiging (LCO) speelt een sleutelrol bij de bovenregionale informatievoorziening. De LCO is opgericht om in geval van de komst van een extreme rivierafvoer of storm (kustdreiging) waarbij mogelijk overstromingen gaan optreden vroegtijdig te informeren met behulp van een landelijk waterbeeld. Dit beeld bevat een dreigingsanalyse, een weerbeeld, een waterbeeld en een indicatie van mogelijke aanvullende waterhuishoudkundige maatregelen om schade en slachtoffers te beperken. In de LCO werken de waterschappen, Rijkswaterstaat en het KNMI samen. De LCO is een adviesorgaan, bestaande uit deskundigen op het gebied van hoogwater, stormvloed en waterkeringen van Rijkswaterstaat en de waterschappen. De LCO is aanvullend op de regionale diensten en waterschappen en is verantwoordelijk voor een uniforme, landelijke informatievoorziening en advisering met betrekking tot (de gevolgen van) hoogwater of stormvloed. De LCO adviseert de DG van Rijkswaterstaat. Taken Het LCO: Ondersteunt het DCC-VenW door het leveren van een landelijk waterbeeld en biedt, via het DCC-VenW, inhoudelijk ondersteuning aan de DG Rijkswaterstaat en de minister van Verkeer en Waterstaat. Informeert de waterschappen en regionale diensten van Rijkswaterstaat, de veiligheidsregio’s en de berichtendienst over de aard en omvang van de overstromingsdreiging, inclusief de gevolgen van een eventueel falen van waterkeringen, door het opstellen van een landelijk waterbeeld. Informeert via de DCC-VenW over nut en noodzaak en mogelijke gevolgen van waterstaatkundige gevolgen bij overstromingsdreiging. Adviseert de veiligheidsregio’s met betrekking tot de interpretatie van het landelijk waterbeeld voor bovenregionale effecten.
73
11.6.9 KNMI Het KNMI is het nationale instituut voor weer, klimaat en seismologie en voert onder andere de modelberekeningen uit voor de verwachte waterstanden langs de kust. Taken Het KNMI: Verzorgt de informatievoorziening over weerverwachtingen naar de verschillende belanghebbenden Ondersteunt de berichtendienst Rijkswaterstaat bij het opstellen van waterstandverwachtingen. 11.6.10 Berichtendienst Rijkswaterstaat (onderdeel van de Waterdienst van Rijkswaterstaat) De landelijke berichtendiensten – welke vallen onder het Watermanagements Centrum Nederland (WMCN) in Lelystad - zijn verantwoordelijk voor de waterstandsvoorspellingen op de hoofdstations. De landelijke berichtendiensten zijn: De SVSD (Stormvloedwaarschuwingsdienst) voor de waterstandsverwachtingen langs de kust. De hoogwatergroep voor de waterstandsverwachtingen langs de rivieren. De WDIJ (Waarschuwingsdienst IJsselmeergebied) voor de verwachtingen in het grote meren gebied. Taken De berichtendienst: Vertaalt de weersverwachtingen van het KNMI en andere weerinstituten, en de hydraulische omstandigheden in verwachte waterstanden, afvoeren en golfhoogten, voor de kustlocaties en voor de rivierlocaties op de grens met Duitsland (Lobith) en België (St.Pieter). Alarmeert en informeert de waterschappen, regionale diensten van Rijkswaterstaat en de veiligheidsregio’s over verwachte waterstanden. 11.6.11 Overige instanties In het schema staan nog een aantal andere instanties vermeld, waar Rijnland geen direct contact mee heeft. Wel is het handig de taken van deze partijen te kennen om te begrijpen hoe de landelijke besluitvorming werkt. DCO-Water (Directie Communicatie) Eén van de stafdiensten van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. De directie Communicatie draagt bij aan de realisatie van de doelstellingen van het ministerie door de communicatie naar doelgroepen op langere en kortere termijn en het externe optreden van de politieke en ambtelijke leiding professioneel vorm en inhoud te geven. NCC (Nationaal Crisiscentrum) Mochten personeel en materieel in de provincie niet toereikend zijn om de veiligheid te garanderen, dan coördineert het Nationaal CrisisCentrum (NCC) de bijstandsverlening. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor de afstemming van de orde- en veiligheidsmaatregelen op centraal niveau. Het NCC speelt bij de uitvoering van deze verantwoordelijkheid een centrale rol. Hierin is voor de interdepartementale coördinatie van de communicatie ook het Nationaal Voorlichtingscentrum opgenomen. Het NCC verzorgt de informatievoorziening tussen de verschillende bestuurslagen en, als er buitenlandse aspecten meespelen, voor de contacten met de ons omringende landen. Het NCC verleent tevens faciliteiten voor een goed functioneren van de beleidsteams en ambtenaren tijdens de opgeschaalde situatie. Afspraken over interdepartementale coördinatie en besluitvormingsstructuren zijn vastgelegd in het Nationaal Handboek Crisisbesluitvorming LOCC (Landelijk Operationeel Coördinatiecentrum) Het Landelijk Operationeel Coördinatie Centrum (LOCC) draagt zorg voor de landelijke coördinatie van de operationele inzet tijdens rampen, calamiteiten en grootschalige evenementen. Uit rapportages en ervaringen is gebleken dat het inrichten van een centraal punt voor brandweer, politie,
74
geneeskundige hulpverlening en defensie noodzakelijk is, om de operationele inzet op landelijk niveau adequaat te laten plaatsvinden. Sleutelwoorden hierbij: informatievoorziening en advisering. Op deze manier biedt het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) de kans de bovenregionale inzet van mensen en middelen bij grootschalige evenementen en rampen efficiënt en effectief te laten verlopen. Het LOCC is namens het ministerie van BZK het landelijk aanspreekpunt hiervoor. DCC (Departementaal Coördinatiecentrum Crisisbeheersing) Binnen het ministerie van VenW is het DCC de regisseur op het gebied van crisisbeheersing. De voornaamste taken van het DCC-VenW zijn: het opstellen van een algemeen beleidskader voor crisisbeheersing binnen het ministerie van Verkeer en Waterstaat. het coördineren en faciliteren van het optreden tijdens crises. de algemene procesbewaking tijdens (de afhandeling van) crises en de operationele ondersteuning van de inhoudelijk verantwoordelijken van een sector. het verlenen van nazorg door het laten uitvoeren van evaluaties. het fungeren als kenniscentrum. ACO (Ambtelijk Crisis Overleg) en ICCB (Interdepartementale Commissie Crisisbeheersing) In de aanloopfase van een (dreigende) crisis, waarbij mogelijk beleidsterreinen of belangen van andere ministeries zijn betrokken, komt op initiatief van het Hoofd Nationaal CrisisCentrum (HNCC) of op verzoek van de directeur Nationale Veiligheid (DNV) van het ministerie van BZK of op verzoek van een departementale crisiscoördinator het Ambtelijk Crisisoverleg (ACO) bijeen op het NCC. Taken van het Ambtelijk Crisisoverleg zijn: informatie uitwisselen. beeld- en oordeelsvorming van de situatie. afstemming met betrekking tot maatregelen in de eigen sector. bezien noodzaak activering Interdepartementale Commissie Crisisbeheersing (ICCB) en/of Ministeriële Commissie Crisisbeheersing (MCCB). besluitvorming over de inrichting en werkwijze van de voorbereiding.
11.7 Afstemming over maatregelen en bevoegdheden 11.7.1 Operationele invulling - liaisons De operationele afstemming tussen de functionele waterstaatskolom en de algemeen bestuurlijke kolom kan het beste plaatsvinden door samen te werken in de onderscheiden coördinerende niveaus. In de praktijk betekent dat het volgende: Operationeel niveau: Overleg tussen CoPI en CPI in het veld. Tactisch niveau: Naar het Regionaal Operationeel Team zal een lid van het WaterschapsOperationeelTeam worden afgevaardigd. Strategisch niveau: Naar het Regionaal Beleidsteam zal een lid van het waterschapsbeleidsteam worden afgevaardigd. 11.7.2. Aandachtspunten De diverse actoren hebben ieder hun eigen bevoegdheden en verantwoordelijkheden voor het uitvoeren van maatregelen. Waterschappen, met als eindverantwoordelijke de dijkgraaf, zijn verantwoordelijk voor het op orde houden van de keringen die zij in beheer hebben, het merendeel van de primaire keringen in Nederland. Rijkswaterstaat, met als eindverantwoordelijke de minister van VenW, is ook verantwoordelijk voor een deel van de primaire keringen, waaronder een aantal van de Deltawerken zoals de Oosterschelde kering en de Europoortkering. Wanneer een maatregel meerdere regio’s overstijgt of wanneer om andere (bijvoorbeeld financiële) redenen een beheerder niet alleen over een maatregel kan beslissen, dan is hierover afstemming nodig. Afstemming tussen waterschappen en Rijkswaterstaat vindt plaats tussen dijkgraaf en HID. De HID stemt indien nodig verder af met de DG-RWS. In uitzonderlijke gevallen kan een dijkgraaf deelnemen aan de zogenaamde coördinatiegroep van VenW, waarin de DG’s van VenW zitting hebben. Hierbij is van belang dat:
75
een vertegenwoordigende dijkgraaf deelneemt. Deze vertegenwoordigt tevens andere bedreigde waterschappen. deelname op locatie (meestal Den Haag) veelal niet mogelijk zal zijn. Hulpmiddelen als telefonie of video-conferencing zullen nodig zijn.
Een (dreigende) overstroming raakt op een gegeven moment ook de openbare orde en veiligheid. De gemeenten en veiligheidsregio’s zijn dan ook betrokken, naast de waterkolom. Bij de gezamenlijke crisisbeheersing (zogeheten schurende ketens) gelden de volgende vuistregels: uitgangspunt is dat beide kolommen samenwerken, onderling afstemmen en elkaars aanpak dus niet ondermijnen. Rijkswaterstaat en waterschappen kunnen zelfstandig optreden met bevoegdheden en maatregelen uit hoofde van de beheerderstaak en/of bijzondere wetten. Rijkswaterstaat en waterschappen kunnen vanwege hun expertise ook optreden als adviseur en ondersteuner van de algemene kolom bij lokale en regionale rampen. de burgemeester en voorzitter van de veiligheidsregio kunnen bij (boven)lokale rampen met hun opperbevel (c.q. algemene noodbevelbevoegdheid) Rijkswaterstaat en waterschappen in laatste instantie zonodig dwingende bevelen geven; de CdK ziet toe op de wijze van samenwerken in het regionaal beleidsteam en kan daartoe zonodig aanwijzingen geven. voor het geval beide kolommen elkaar ondermijnen, heeft in laatste instantie de algemene kolom voorrang boven de waterstaatskolom. VenW/Rijkswaterstaat en waterschappen kunnen indien zij het oneens zijn met de maatregelen van de burgemeester/voorzitter veiligheidsregio proberen de CdK (of minister BZK) te bewegen te interveniëren in de algemene kolom. bij een zeer zware ramp en crisis (met landelijke uitstraling en bestuurlijke opschaling naar het niveau van het Rijk), ligt de regie bij de betrokken vakministers (het Rijk) en vindt op nationaal niveau coördinatie en afstemming plaats van de crisisaanpak onder coördinatie van BZK (of AZ). Zonodig kan BZK de CdK opdragen aan de (onwelwillende) voorzitter veiligheidsregio in de provincie een individuele aanwijzing te geven via een speciale inwerkingstellingsprocedure. Zelfs kan BZK, indien het algemene belang zulks dringend eist, via een speciale inwerkingstellingprocedure, bevoegdheden van burgemeesters en CdK overnemen. Specifiek voor waterbeheerders zijn in de Waterwet bepalingen opgenomen over de bevoegdheden.
76
12. Kwaliteitszorg Een professionele en slagvaardige calamiteitenorganisatie dient de voorbereiding alsook de kwaliteit ervan in de organisatie te borgen. In het tweede hoofdstuk van het calamiteitenplan zijn de doelstellingen voor de calamiteitenorganisatie als volgt geformuleerd: 1. Parate calamiteitenorganisatie. 2. goede samenwerking met crisispartners. 3. Bepalen van maximale bestrijdingsbehoefte. Voorliggend hoofdstuk vertaalt deze doelstellingen naar de borging van kwaliteit en inbedding in de organisatie. 12.1 Parate calamiteitenorganisatie Een parate calamiteitenorganisatie heeft haar plannen, mensen, middelen en processen op orde. De borging ervan in de organisatie en de borging van kwaliteit betekent dat de plannen, mensen, middelen en processen op elkaar zijn afgestemd en gebaseerd zijn op de risico’s van het verzorgingsgebied. Essentieel is de periodieke evaluatie hiervan (doen we de goede dingen en doen we de dingen goed), mogelijk leidend tot aanpassing van beleid, planvorming en/of procedures. Deze kwaliteitsborging van de calamiteitenorganisatie, zowel in de preparatie als in de response of nazorg, kan cyclisch worden weergegeven middens de Deming-circle.
1. Planvorming
Calamiteitenplan Calamiteitenbestrijdingsplan OTO beleid en jaarplan
4. Aanpassen
2. Uitvoering
Calamiteitenplan En/of bestrijdingsplannen OTO beleid en jaarplan
Incidenten & calamiteiten Opleiding, trainen en oefenen
3. Evaluatie
Incidenten en calamiteiten Opleiding, trainen en oefenen
12.1.1. Op orde hebben van plannen Opstellen en vaststellen Het betreft de volgende plannen: Calamiteitenplan. Calamiteitenbestrijdingsplannen (CBP). Supplementen. Deze plannen hebben elk een planbeheerder, verantwoordelijk voor het opstellen en actueel houden van de plannen. De planbeheerders staan weergegeven op intranet, de Operationeel Coördinator Calamiteiten (OCC) draagt zorg voor een actueel overzicht van planbeheerders. Bovengenoemde plannen dienen formeel te worden vastgesteld: Plan Inhoud Calamiteitenplan Bestuurlijk kader/paraplu Calamiteitenbestrijdingsplannen (CBP) Supplementen
Ambtelijke uitwerking van het calamiteitenplan Tactische supplementen: inhoudelijke informatie Operationele supplementen: operationele informatie
Vaststellen door VV (bij nieuw beleid) Dagelijks Bestuur (bij actualisatie) Directie Team Directie Team -
77
Grafisch ziet deze vaststellingsstructuur er als volgt uit: Afspraken met Uitvoeringspartner
WetRegelgeving
en
Calamiteitenplan
Nee
Akkoord D&H?
JA
Stap 1: bestuurlijke kaders
JA
CBP Tactische suppl.
Stap 2: Ambtelijke uitwerking
Nee
JA
Akkoord Alg. Dir.
J a Uitvoeren Preparatie
Calamiteit
Respons
Beheren en Bedienen
Wettelijke eisten plannen Artikel 5.29 van de Waterwet en artikel 5.3 van het Waterbesluit stellen eisen aan het calamiteitenplan, waaraan Rijnland dient te voldoen. Onderstaand overzicht geeft aan welke eisen gesteld worden en hoe deze eisen geborgd worden in de Rijnlandse organisatie. Artikel Verwijzing 5.29 lid 1 Waterwet
Inhoud op hoofdlijnen Houden van oefeningen in doeltreffend Optreden tijdens calamiteiten
Opstellen calamiteitenplan conform Amvb 5.29 lid 2 Waterwet
5.29 lid 3 Waterwet
5.3 Waterbesluit 5.3 Waterbesluit, sub a.
In het calamiteitenplan worden de afstemming op provinciale coördinatieplannen, rampenplannen en betreffende RBP gewaarborgd Het ontwerp van het calamiteitenplan wordt voor commentaar verzonden aan het bestuur van de regionale brandweer en aan B&W van de betreffende gemeenten Het calamiteitenplan bevat ten minste:
5.3 Waterbesluit, sub b.
Overzicht van de soorten calamiteiten die zich kunnen voordoen, waaronder een inventarisatie van de daarmee gepaard gaande risico’s Overzicht van te nemen maatregelen en het beschikbare materieel, nodig om de calamiteiten het hoofd te bieden
5.3 Waterbesluit, sub c.
Overzicht van diensten, instanties en organisatie, die bij gevaar kunnen worden ingeschakeld
Borging Rijnland Geborgd in planvorming Opleiding, training en oefenbeleid (vierjaren) opleiding, training en oefenjaarplan (zie ook 12.1.2) Zie voor liggend calamiteitenplan Zie onderstaand ‘afstemming i.r.t. planvorming’. Zie onderstaand ‘afstemming i.r.t. planvorming’.
Geborgd in vaststelling Vastgesteld door DT Vastgesteld door kerngroep
Vastgesteld door D&H Calamiteitenplan vastgesteld door VV en afstemming geborgd door adviseur beleid Calamiteitenplan vastgesteld door VV en afstemming geborgd door adviseur beleid
Opgenomen in hoofdstuk 5 (risicoprofiel) van het calamiteitenplan
Calamiteitenplan vastgesteld door VV
Maatregelen en middelen zijn uitgewerkt in hoofdstuk 5 en 6 en in de CBP’en. Tevens in het supplement noodmiddelen Netwerkpartners zijn opgenomen in hoofdstuk 11 en per scenario uitgewerkt in de CBP’en. De contactgegevens zijn opgenomen in supplement Externe telefoongids.
Calamiteitenplan vastgesteld door VV. CBP door DT.
Calamiteitenplan vastgesteld door VV. Supplement Externe telefoongids wordt per kwartaal geactualiseerd.
78
Inhoud en kwaliteit Voor alle plannen geldt dat het opstellen en de actualisatie een verantwoordelijkheid is van de planbeheerders (als opdrachtnemer) en onder coördinatie van de calamiteitencoördinator vallen. Desalniettemin zijn de lijnmanagers (de leidinggevenden in de lijn) verantwoordelijk voor de te leveren kwaliteit van de planbeheerder. Het calamiteitenplan De planbeheerder is een beleidsadviseur van de afdeling Beleid. Conform de Waterwet wordt het calamiteitenplan minimaal één maal per zes jaar geactualiseerd. Dit gebeurt in samenspraak met de calamiteitencoördinator en op basis van het cyclische proces zoals bovenstaand beschreven. In dit kader wordt jaarlijks gecontroleerd of er dusdanige wijzigingen zijn in de calamiteitenorganisatie en/of (landelijke) ontwikkelingen dat het noodzakelijk is het calamiteitenplan aan te passen. Indien aanpassingen wenselijk of noodzakelijk zijn, zal het calamiteitenplan worden aangepast door de planbeheerder en opnieuw worden vastgesteld. Wanneer het calamiteitenplan gewijzigd wordt op beleidsmatige (uitgangs)punten, dan dient het in het VV vastgesteld te worden. Wanneer het een reguliere actualisatie betreft, wordt het vastgesteld door het Dagelijks Bestuur. De calamiteitenbestrijdingsplannen (CBP’en) De CBP’en zijn een nadere uitwerkingen van het calamiteitenplan, specifiek gericht op een voor Rijnland geldend risico (zie hiervoor hoofdstuk 2 en 5). De bestrijdingsplannen hebben elk een eigen planbeheerder. De planbeheerders toetsen jaarlijks de actualiteit van de plannen op basis waarvan de plannen mogelijk worden aangepast. Aanpassing kan eveneens noodzakelijk zijn door evaluaties van incidenten en of landelijke ontwikkelingen. Na actualisatie dienen de CBP’en vastgesteld te worden door het Directie Team (via de verantwoordelijke directeur). Gezien het belang van eenduidige planvorming (borging van kwaliteit) zijn voor de bestrijdingsplannen kwaliteitseisen opgesteld, op basis waarvan de volgende onderdelen opgenomen moeten worden in elk bestrijdingsplan: Voldoen aan wet- en regelgeving Toepasbaarheid, efficiëntie en consistentie van het plan Voldoende afstemming met netwerkpartners Benoemen verantwoordelijkheden Rijnland en partners Benodigde middelen voor uitvoering Indicatie van kosten bestrijding en schade Prioriteringsvoorstellen tussen maatregelen in de responsefase Supplementen Ook de supplementen hebben eigen planbeheerders. De supplementen zijn onderverdeeld in twee categorieën, te weten tactische en operationele supplementen. De tactische supplementen bevatten inhoudelijke informatie: Supplement Werkwijze calamiteitenorganisatie Supplement Preparatie Supplement Opleiden, Trainen en Oefenbeleid De tactische supplementen worden hetzelfde beheerd als de CBP’en (jaarlijkse toetsing op actualiteit). De operationele supplementen omvatten de wachtdienstroosters, het medewerkeroverzicht, overzicht van noodmiddelen en de interne en externe telefoongids. Deze supplementen kunnen gedurende het gehele jaar gewijzigd worden en hoeven niet door het Directie Team (DT) vastgesteld te worden. Samenhang Voor zowel de bestrijdingsplannen als de supplementen geldt dat het vastgestelde calamiteitenplan leidend is. Onderstaand overzicht geeft de samenhang tussen de plannen en supplementen grafisch weer.
79
Suppl. Noodmiddelen Suppl. Medewerkersoverzicht
Calamiteitenplan
Suppl. Interne telefoongids Suppl. Externe telefoonlijst Suppl. Preparatie Suppl. OTO Suppl. Werkwijze Calamiteitenorganisatie
CBP - Primaire keringen. CBP - Regionale keringen CBP - Water te kort. CBP – Wateroverlast. CBP – Waterkwaliteit. CBP - Zuiveringen en Persleidingen
Afstemming met partners i.r.t. planvorming Artikel 5.29 Waterwet schrijft voor dat het calamiteitenplan wordt afgestemd met provinciale coördinatieplannen, rampenplannen en voor het waterbeheer van belang zijnde rampenbestrijdingsplannen. Volgens de toelichting op artikel 5.3 van het Waterbesluit moeten de maatregelen in het overstromingsrisicobeheerplan van invloed zijn op het calamiteitenplan. Om te voldoen aan de wettelijke plicht en de eenduidigheid met plannen van partners te borgen, wordt het calamiteitenplan afgestemd met de Veiligheidsregio’s Kennemerland, Hollands-Midden, Amsterdam- Amstelland en Haaglanden. Tevens wordt het concept calamiteitenplan afgestemd met de betrokken provincies en voor input toegestuurd aan de gemeenten (zie ook par. 12.2). Beschikbaarheid en versiebeheer Het calamiteitenplan, inclusief bestrijdingsplannen en supplementen, is voor alle medewerkers van Rijnland beschikbaar op Intranet. Tevens zijn een aantal versies van het calamiteitenplan in hard-copy beschikbaar in de calamiteitenruimten, evenals in het bezit van de sleutelfunctionarissen2 van de calamiteitenorganisatie. Voor de netwerkpartners is het calamiteitenplan beschikbaar op de internetsite van Rijnland. Een actueel overzicht van de meest recente calamiteiten(bestrijdings)plannen en bijbehorende supplementen is op intranet onder ‘Crisis en Calamiteiten’ weergegeven. De Operationeel Coördinator Calamiteiten is verantwoordelijk voor het plaatsen van de meest actueel (vastgestelde) plannen op Intranet. Alle medewerkers die een rol hebben in de calamiteitenorganisatie worden, door de Operationeel Coördinator Calamiteiten, via e-mail geattendeerd op het verschijnen van nieuwe versies. De medewerkers zijn vervolgens zelf verantwoordelijk voor het actueel houden van hun persoonlijke calamiteitenmap.
12.1.2. Op orde hebben van mensen Beleid Opleiden, trainen en oefenen Voor de goede preparatie op de bestrijding van calamiteiten moeten de medewerkers met een operationele taak in de calamiteitenorganisatie worden opgeleid, getraind en beoefend. De Wetgever verplicht immers, in artikel 5.29 lid 1 Waterwet, de beheerder van waterstaatwerken zorg te dragen voor ‘het houden van oefeningen in doeltreffend optreden bij gevaar’. In het supplement opleiden, trainen en oefenen legt Rijnland vast hoe de organisatie zich zal gaan voorbereiden op (ernstige) incidenten en calamiteiten. Het betreft een vierjaren beleidsplan (2008 tot 2012), inclusief de 2
Onder sleutelfunctionarissen wordt verstaan: zie OTO beleid.
80
uitwerking in een meerjaren programma. Jaarlijks wordt een meer gedetailleerd oefenjaarplan worden opgesteld. Het Opleiding-, Training- en Oefenbeleid (OTO-beleid) geeft een integraal overzicht van het beleid om een effectieve en efficiënte crisisorganisatie op te bouwen. Het doel van het beleidsplan is om een stramien te bieden voor het ritme van opleidingen, trainingen en oefeningen over vier jaren en het stellen van verantwoordelijkheden en prioriteiten hierbij, zonder voor jaren vast te leggen welke activiteiten precies op welk moment plaats moeten vinden. Op deze manier blijft ruimte bestaan om per jaar vast te stellen aan welke activiteiten behoefte is, gekeken naar de evaluaties van incidenten en voorgaande opleidingen, trainingen en oefeningen. De verantwoordelijkheid voor het opstellen van het supplement opleiden, trainen en oefenen ligt bij de calamiteitencoördinator, het betreft een tactisch supplement welke door het DT vastgesteld wordt. Jaarplan Jaarlijks wordt een opleiding, training en oefenjaarplan opgesteld. De kaders hiertoe liggen vast in het OTO-beleid. Inhoudelijk worden de opleidingen, trainingen en oefeningen mede bepaald door de evaluaties van de incidenten en opleidingen, trainingen en oefeningen van het voorgaande jaar (conform Deming-circle). De kerngroep bepaald welke evaluatiepunten prioriteit hebben in het jaarplan. De Operationeel Coördinator Calamiteiten bereid dit samen met de calamiteitencoördinator voor. De Operationeel Coördinator Calamiteiten is vervolgens verantwoordelijk voor het opstellen van het jaarplan, evenals de uitvoering ervan. Het OTO-jaarplan wordt vastgesteld door de kerngroep. Evaluaties opleidingen, trainingen en oefeningen Alle opleidingen, trainingen en oefeningen dienen geëvalueerd te worden. Het format hiervoor is in de bijlage van het supplement Opleiden, Trainen en Oefenen opgenomen. De verantwoordelijkheid voor het uitzetten en verzamelen van de evaluaties ligt primair bij de Operationeel Coördinator Calamiteiten. Met betrekking tot het invullen van de evaluatieformulieren ligt de verantwoordelijkheid bij de deelnemers. Een evaluatie van een training of oefening kan tevens gedelegeerd zijn aan een extern bureau. De deelnemers van de oefening dienen hun medewerking te verlenen aan de evaluatie. Het uitzetten van eventuele acties en of verbeterpunten voortvloeiend uit de opleidingen, trainingen en oefeningen wordt opgepakt door de Operationeel Coördinator Calamiteiten in samenspraak met de Calamiteitencoördinator. Hierbij geldt dat de kerngroep indien nodig prioriteiten stelt aan de uit te zetten verbeterpunten en het nakomen van afspraken van de individuele actiehouders borgt. Het evaluatieverslag wordt door de opgesteld Operationeel Coördinator Calamiteiten. 12.1.3 Op orde hebben van middelen Voor het op orde hebben van middelen is het Supplement noodmiddelen opgesteld dat jaarlijks wordt geactualiseerd. Het supplementen biedt een volledig overzicht van alle noodmiddelen die Rijnland ter beschikking staan en wie/welke afdeling beheerder is van de middelen. Het supplement wordt, indien er sprake is van een mutatie, geactualiseerd. De planbeheerder dient dit te monitoren. Aanvullend hierop worden in de CBP’s middelen opgenomen, welke ingezet kunnen worden voor de bestrijding van het specifieke incident. Dit is conform de kwaliteitseisen zoals geformuleerd in paragraaf 12.1.1. 12.1.4 Op orde hebben van processen In hoofdstuk 8 is de structuur van de operationele calamiteitenorganisatie weergegeven. De uitwerking ervan in taakomschrijvingen, werkwijzen en positionering in de organisatie is opgenomen in het supplement ‘werkwijze calamiteitenorganisatie’. Ten behoeve van adequate calamiteitenbestrijding door de calamiteitenorganisatie, dienen de processen, taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden ook in de preparatiefase vastgelegd te worden.
81
Bestuur Bestuurlijk opdrachtgever: bepalen strategie
Voldoende water
Uitvoerende stuurgroepen Schoon water
Veiligheid
Directeur Opdrachtgever
Gedelegeerd Opdrachtgever
Kerngroep calamiteitenzorg
Gemandateerde Afdelingshoofden
MT
Voorzitter KG
CalamiteitenCoördinator
Procesoverleg calamiteitenzorg
Voorzitter PO
Projectleiders OCC, Beleid, planbeheerders en overig
Bestuur:
Is bestuurlijk opdrachtgever van Calamiteitenzorg en bepaald, middels het vaststellen van het calamiteitenplan, de strategie en uitgangspunten van calamiteitenzorg.
Uitvoerende Stuurgroepen:
De Stuurgroepen Voldoende water, schoon water en Veiligheid mandateren de kerngroep calamiteitenzorg voor het onderwerp calamiteitenzorg. De voorzitter van de kerngroep doet jaarlijks een budgetvoorstel in de drie stuurgroepen. Na vaststelling van de budgetten gaat de kerngroep over de besteding ervan.
Directeur:
Is ambtelijk opdrachtgever en delegeert het opdrachtgeverschap aan het afdelingshoofd BWS. De ambtelijk opdrachtgever is beslissingsbevoegd in geval van knelpunten voortkomend uit de kerngroep of voorgelegd door de voorzitter van de kerngroep, de gedelegeerd opdrachtgever.
Kerngroep calamiteitenzorg:
De kerngroep is beslissingsbevoegd en verantwoordelijk voor afstemming en coördinatie van de calamiteitenzorg binnen de randvoorwaarden gesteld door de directie. De kerngroep bepaald de (uitvoering)strategie en koers van calamiteitenzorg, bereid het calamiteitenplan mede voor en draagt zorg voor de uitvoering, inclusief de afstemming en borging in de lijn. De kerngroep bestaat uit afdelingshoofden die direct betrokken zijn bij calamiteitenzorg doordat zij een actieve rol in de calamiteitenorganisatie (operationeel leiders) hebben. Afdelingshoofden zonder operationele functie maar met budgetverantwoordelijkheid zijn agendaleden, evenals de verantwoordelijk directeur voor calamiteitenzorg. Daarnaast neemt het eerste aanspreekpunt van de Coördinatoren Plaats Incident deel in de kerngroep en vervult de calamiteitencoördinator de rol van secretaris. De gedelegeerd opdrachtgever en calamiteitencoördinator bepalen samen de agenda.
Gedelegeerd opdrachtgever:
Is procesverantwoordelijk voor calamiteitenzorg en als gedelegeerd opdrachtgever verantwoordelijk voor de kwaliteit van de calamiteitenzorg. De gedelegeerd opdrachtgever is voorzitter van de kerngroep.
82
De gedelegeerd opdrachtgever is tevens afdelingshoofd BWS. Doordat het opdrachtgeverschap vanuit de directie is gedelegeerd, kan de gedelegeerd opdrachtgever andere afdelingshoofden aanspreken op hun taken verantwoordelijkheden binnen calamiteitenzorg. De gedelegeerd opdrachtgever rapporteert aan de directeur (opdrachtgever). De dagelijkse coördinatie en sturing van calamiteitenzorg laat de gedelegeerd opdrachtgever over aan de calamiteitencoördinator. Gemandateerde afdelingshoofden:
Management Team: Procesoverleg calamiteitenzorg:
Calamiteitencoördinator:
Gemandateerd vanuit de drie uitvoerende stuurgroepen in de kerngroep calamiteitenzorg en hiermee de vertegenwoordigers val alle afdelingshoofden met medewerkers in de calamiteitenorganisatie. De gemandateerde afdelingshoofden zijn conform de regulieren lijn verantwoordelijk voor inbreng van capaciteit, geld en kwaliteit calamiteitenzorg. Het Management Team (MT) wordt slechts ingezet als gremium om alle afdelingshoofden te informeren over calamiteitenzorg en draagvlak te creëren. Regulier overleg met betrekking tot de voortgang, samenhang en synergie van de projecten. De calamiteitencoördinator is voorzitter en operationeel coördinator calamiteiten secretaris. De calamiteitencoördinator en operationeel coördinator calamiteiten bepalen samen de agenda. Is verantwoordelijk voor de dagelijkse coördinatie van calamiteitenzorg (opdrachtnemer van het proces). De calamiteitencoördinator is uitvoerend namens de gedelegeerde opdrachtgever en coördineert daarmee de beheersing (tijd, geld en capaciteit) van de projecten. De coördinator heeft hierdoor een belangrijke signalerende functie voor knel- en beslispunten. De calamiteitencoördinator is tevens verantwoordelijk voor het opstellen van de tactische supplementen. Een belangrijke taak van de calamiteitencoördinator is het onderhouden van contacten met externe partners en het stimuleren van samenwerking in deze. Om aan deze taak invulling te kunnen geven, neemt de calamiteitencoördinator deel aan overleggen en/of onderhoud contacten met vertegenwoordigers van diverse overheden en kennisinstituten. De calamiteitencoördinator fungeert als secretaris van de kerngroep en voorzitter van het procesoverleg. De coördinator rapporteert aan de gedelegeerd opdrachtgever/kerngroep.
Projectleiders:
Operationeel Coördinator Calamiteiten:
Zijn verantwoordelijk voor deeldoelen van calamiteitenzorg, de uitvoering van de aan hun toebedeelde projecten. De projectleiders worden inhoudelijk aangestuurd door de calamiteitencoördinator en in het verlengde hiervan door de kerngroep. Functioneel worden de projectleiders door eigen teamleider/afdelingshoofd aangestuurd. Is verantwoordelijk voor het operationeel op orde hebben van de mensen en middelen binnen het thema ‘Calamiteitenzorg’ (opdrachtnemer). De Operationeel Coördinator Calamiteiten is daarmee projectleider uitvoering OTO en noodmiddelen. Om aan deze taak invulling te
83
kunnen geven, neemt de Operationeel Coördinator Calamiteiten deel aan overleggen en/of onderhoud contacten met vertegenwoordigers van diverse overheden en kennisinstituten. Tevens fungeert de Operationeel Coördinator als secretaris van het procesoverleg en als aanspreekpunt voor de (calamiteiten)organisatie over de operationele zaken van calamiteitenzorg. De Operationeel Coördinator Calamiteiten is verantwoordelijk voor het opstellen en actueel houden van de operationele supplementen.
Projectleider beleid / Beleidsadviseur :
Is belast met het binnen het thema ‘Calamiteitenzorg’ integraal ontwikkelen en adviseren over het te voeren beleid op het gebied van de Waterveiligheid. Hiervoor vertaald de beleidsadviseur maatschappelijke ontwikkelingen, kennisontwikkelingen, uitvoeringsknelpunten en evaluaties naar een beleidsvraagstuk en vertaalt deze naar een opdracht. Om aan deze taak invulling te kunnen geven, neemt de beleidsadviseur deel aan overleggen en/of onderhoud contacten met vertegenwoordigers van diverse overheden en kennisinstituten. De beleidsadviseur is verantwoordelijk voor het opstellen en actualiseren van het calamiteitenplan (opdrachtnemer) en het intern en extern afstemmen van het plan.
Projectleiders plannen
Zijn verantwoordelijk voor het opstellen en actualiseren van de calamiteitenbestrijdingsplannen (opdrachtnemers) en het interne en extern afstemmen van deze plannen.
Projectleiders overig:
Naar gelang de prioriteiten voor calamiteitenzorg worden projecten opgestart met projectleiders uit verschillende afdelingen
Naast deze specifieke functies zijn alle leidinggevenden verantwoordelijke voor de voorbereiding op en uitvoering van taken van hun sector, afdeling of team in de bestrijding van calamiteiten. Dit betreft: Aanwijzen en informeren van de medewerkers over hun rol in calamiteitenorganisatie. Leidinggevenden beoordelen in dit kader de medewerkers op hun participatie in de calamiteitenorganisatie en de participatie in de verplichte opleidingen, trainingen en oefeningen (inzicht hiertoe kan via de calamiteitencoördinator verkregen worden)3. Beschikbaar maken van capaciteit voor opleiden, trainen en oefenen in de preparatie fase. Capaciteit organiseren in de response fase (organiseren van reguliere taken en vervanging). Afsluiten en verbeteren van waakvlamovereenkomsten, waarbij aandacht is voor calamiteitenbestrijding.
12.2 Goede samenwerking met crisispartners Samenwerking planvorming Afstemming op het gebied van planvorming is wettelijk bepaald (zie wettelijk kader, hoofdstuk 4). Met betrekking tot de Rijnlandse calamiteitenplanvorming geldt dat de planbeheerders van Rijnland primair belast zijn met de afstemming met de betrokken partners. Rijnland heeft hierin een actieve rol. Wanneer het gaat om planvorming van partners, zal de calamiteitencoördinator in samenspraak met de projectleider Beleid de bijdrage van Rijnland borgen. Voor het calamiteitenplan geldt dat deze in concept voor commentaar wordt toegezonden naar de buurwaterschappen en de overige waterschappen binnen Dijkring 14. Tevens wordt het voor commentaar verzonden naar de betroffen provincies en veiligheidsregio’s. De planbeheerder van het
3
In de komende jaren dient dit verdere uitwerking te krijgen waarbij de functieomschrijvingen aangevuld worden met de taak en rol in de calamiteitenorganisatie. Op deze wijze kunnen medewerkers beter in beoordelingen ook op hun rol in de calamiteitenorganisatie beoordeeld worden.
84
calamiteitenplan neemt het concept ook (mondeling) nogmaals door met de bovengenoemde partners. Voor het calamiteitenplan geldt dat deze het afsprakenkader omtrent de samenwerking op strategisch niveau bevat. Op operationeel niveau zijn afspraken vastgelegd in de calamiteitenbestrijdingsplannen en/of supplementen. Op operationeel niveau zijn tevens afspraken met betrekking tot bereikbaarheid vastgelegd (supplement Externe Telefoonlijst en Werkwijze calamiteitenorganisatie). Convenanten en overleg Rijnland werkt met diverse partners samen, op zowel strategisch, tactisch als operationeel niveau. De calamiteitencoordinator is primair verantwoordelijk voor de contacten met de diverse netwerkpartners. Met uitzondering van de planvorming, waarbij de planbeheerders hierin de verantwoordelijkheid dragen. De prioriteiten voor de samenwerking met partners ligt voor Rijnland bij de omliggende waterschappen, de veiligheidsregio’s Hollands Midden en Kennemerland, de provincies en Rijkswaterstaat (zie netwerkpartners, hoofdstuk 11). De contacten met gemeenten lopen via de veiligheidsregio’s met uitzondering van gemeenten met een hoogrisicoprofiel (zoals Katwijk). Algemeen geldt dat de calamiteitencoördinator een belangrijke taak heeft op het gebied van het signaleren van ontwikkelingen, het adviseren bij de beslissingen op het gebied van samenwerking op bestuurlijk niveau en het maken van strategische keuzes. De calamiteitencoördinator kent derhalve de sleutel- functionarissen van de partners en heeft regelmatig overleg:
Omliggende waterschappen: structureel overleg met de calamiteitencoördinatoren van de Zuid Hollandse waterschappen, door de calamiteitencoördinator. De projectleider Beleid neemt deel aan overleg in het kader van Dijkring 14 (in het kader van planvorming). Landelijke afstemming vindt jaarlijks plaats tussen de calamiteitencoördinatoren. Veiligheidsregio’s: middels convenanten gesloten met beide Veiligheidsregio’s4 is de samenwerking vastgelegd. De calamiteitencoördinator stuurt op de uitvoering van de convenanten. Provincies en Rijkswaterstaat: geen structurele afstemming maar op basis van specifieke thema’s.
4
Het convenant met Hollands Midden is reeds in 2008 ondertekend en is van kracht. Het convenant met Kennemerland is in concept gereed en staat gepland in 2010 ondertekend te worden.
85
12.3 Evaluatie Doelstelling Evaluatie is een essentieel onderdeel van het hele calamiteitenproces. Het analyseren en evalueren van incidenten en calamiteiten is naast een wettelijke plicht ook een leermoment van de bij de bestrijding betrokken overheden en instanties. Evaluatie het drie doelen: 1. (Publieke)verantwoording. 2. Optimalisatie calamiteitenbestrijding(sorganisatie). 3. Analyse impact calamiteit op normale bedrijfsvoering cq. beleid. Het afleggen van verantwoording vormt een essentieel onderdeel van de evaluatie. Tijdens een calamiteit moeten – om snel en effectief te kunnen handelen – de normale (vaststelling)procedures wijken. Dit betekent dat management en bestuurders die geen rol hebben tijdens de calamiteit tijdens - en dus ook geen directe invloed kunnen uitoefenen op de bestrijding van de calamiteit - na afloop bij de evaluatie hun (bestuurlijke) invloed kunnen aanwenden. Rijnland moet, door te evalueren, leren van wat goed is gegaan en van wat anders of beter had gekund in de bestrijding van een incident of calamiteit. Van belang is om te constateren welke aandachtspunten meegenomen dienen te worden in toekomstige calamiteitenbestrijding, of de maximale bestrijdingsbehoefte haalbaar is, of het leidt tot eventuele aanpassing van plannen of procedures of aandacht verdient bij opleiden, trainen en oefenen. Daarnaast dient geanalyseerd te worden of de calamiteit mogelijk aanleiding geeft het huidige beleid en/of het normale uitvoerings- cq. onderhoudsprogramma van bijvoorbeeld keringen of gemalen aan te passen. Termijn Als uitgangspunt geldt dat de evaluatie uiterlijk vier weken na de incident/calamiteit in (in concept) gereed is. Bij een calamiteit waarbij een rapport opgesteld wordt of een onderzoeksopdracht is afgegeven kan de termijn verlengd worden met 3 weken door de hoofd procesverantwoordelijke voor calamiteitenzorg. Evaluatierapport Van elke evaluatie wordt een evaluatierapport opgesteld. De mate en wijze van evalueren hangt af van de mate van opschaling van het incident/ de calamiteit. Kleine incidenten met weinig gevolgen kunnen middels een snelle ronde worden afgerond, terwijl incidenten en calamiteiten vanaf fase 2 meer diepgang vereisen. Onderstaande evaluatiestappen worden op grond van de mate van opschaling uitgevoerd. Evaluatiestappen Verzamelen van logboeken Nabespreking Evaluatieformulieren/interviews Schriftelijke evaluatie Onderzoeksopdracht (externe evaluatie)
Fase Vanaf fase 1 Vanaf fase 1 Vanaf fase 2 Vanaf fase 2 Vanaf fase 3 en 4
De evaluatiestappen zijn in het supplement preparatie nader uiteengezet. Hierbij is aangegeven wie verantwoordelijk en wie uitvoerend is. Wie wordt betrokken bij de evaluatie? Alle interne medewerkers en bestuursleden betrokken bij het incident of calamiteit worden voor de evaluatie benaderd. Afhankelijk van de situatie worden vanaf fase 2 ook extern betrokkenen bij de evaluatie betrokken. Wie is verantwoordelijk voor opstellen evaluatie? De evaluatierapportage wordt opgesteld door de CPI (fase 1) en de calamiteitencoördinator (vanaf fase 2) onder verantwoording van de kerngroep. Mede vanuit dit gremium worden eventuele acties resulterend uit de evaluatie uitgezet in de organisatie. De calamiteitencoördinator is in deze leidend.
86
Na fiattering van de resultaten door de kerngroep, worden de resultaten teruggekoppeld met de betrokken medewerkers tijdens het incident of calamiteit. Ook het lijnmanagement wordt actief betrokken bij de resultaten van de evaluatie. Vaststellingsprocedure Zoals eerder verwoord vormt de evaluatie de (publieke)verantwoording over de ondernomen acties en de gevolgen daarvan. Hiervoor is het noodzakelijk dat evaluaties door de juiste (bestuurlijke)gremia worden behandeld, zie onderstaande tabel. Directieteam Rijnland
Dagelijks Bestuur Rijnland
B&W gemeente(n)*
GS-provincie
Ter kennisname Vaststellen
Algemeen Bestuur Rijnland N.v.t. Ter kennisname
Fase 1 Fase 2
Vaststellen Vaststellen
N.v.t. Ter kennisname
Vaststellen
Vaststellen
Ter kennisname
Ter kennisname
Zie fase 3
Zie fase 3
Zie fase 3
Zie fase 3
N.v.t. Ter kennisname Ter kennisname Zie fase 3
Fase 3 Fase 4
87
88
BIJLAGE 1: AFKORTINGEN ACO AWZI B&W BWS BZA CBP CdK CoPI CPI DCC DCO D&H DVD DT EDO GBT GIS GRIP GS IVW KWA LCO LCW LDHO LOCC Min BzK Min VenW MT OCC OL OTO PCC RWS RBT ROT SVSD VV WBT WMCN WOT
Ambtelijk Crisis Overleg Afvalwaterzuivering Burgemeester en Wethouders Afdeling Bedrijfsvoering Watersystemen Afdeling Bouwzaken Calamiteitenbestrijdingsplan Commissaris van de Koningin Commando Plaats Incident Coördinator Plaats Incident Departementaal Coördinatie Centrum Directie Communicatie Dijkgraaf & Hoogheemraden (Dagelijks Bestuur) van Rijnland Directeur van Dienst Directie Team Ergst Denkbare Overstroming Gemeentelijk Beleidsteam Geografisch Informatie Systeem Gecoördineerd Regionale Incidentbestrijding Procedure Gedeputeerde Staten Inspectie Verkeer en Waterstaat Kleinschalige wateraanvoer voorzieningen Landelijke Coördinatiecommissie overstromingen Landelijke Commissie Waterverdeling Landelijk Draaiboek Hoogwater en Overstromingen Landelijk Operationeel Coördinatiecentrum Ministerie van Binnenlandszaken en Koninkrijksrelaties Ministerie van Verkeer en Waterstaat Managementsteam Operationeel Coördinator Calamiteiten Operationeel Leider Opleiding, Training en Oefenbeleid Provinciaal Coördinatie Centrum Rijkswaterstaat Regionaal Beleidsteam Regionaal Operationeel Team StormVloedwaarschuwingsDienst Verenigde Vergadering (Algemeen Bestuur) van Rijnland Waterschaps Beleids Team Watermanagementscentrum Nederland Waterschaps Operationeel Team
89
90
BIJLAGE 2: VERZENDLIJST Zowel het ontwerp van het calamiteitenplan als het vastgestelde calamiteitenplan is verzonden aan de volgende organisaties.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47
Organisatie Veiligheidsregio – Amsterdam Amstelland Veiligheidsregio – Haaglanden Veiligheidsregio – Hollands Midden Veiligheidsregio – Kennemerland Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht Hoogheemraadschap Delfland Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Rijkswaterstaat Noord-Holland Rijkswaterstaat Zuid-Holland Provincie Noord-Holland Provincie Zuid-Holland Gemeente Aalsmeer Gemeente Alphen a/d Rijn Gemeente Amstelveen Gemeente Amsterdam Gemeente Bloemendaal Gemeente Bodegraven Gemeente Boskoop Gemeente Gouda Gemeente Haarlem Gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude Gemeente Haarlemmermeer Gemeente Heemstede Gemeente Hillegom Gemeente Kaag en Braassem Gemeente Katwijk Gemeente Leiden Gemeente Leiderdorp Gemeente Leidschendam-Voorburg Gemeente Lisse Gemeente Nieuwkoop Gemeente Noordwijk Gemeente Noordwijkerhout Gemeente Oegstgeest Gemeente Reeuwijk Gemeente Rijnwoude Gemeente Teylingen Gemeente Velsen Gemeente Vlist Gemeente Voorschoten Gemeente Waddinxveen Gemeente Wassenaar Gemeente Zandvoort Gemeente Zoetermeer Gemeente Zoeterwoude
Aan Algemeen bestuur Algemeen bestuur Algemeen bestuur Algemeen bestuur Dijkgraaf en hoogheemraden Dijkgraaf en hoogheemraden Dijkgraaf en hoogheemraden Dijkgraaf en hoogheemraden Dijkgraaf en hoogheemraden Hoofdingenieur Directeur Hoofdingenieur Directeur College van Gedeputeerde Staten College van Gedeputeerde Staten College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders College van burgemeester en wethouders
91
92
BIJLAGE 3: WETTELIJKE BEPALINGEN In deze bijlage zijn alle relevante wettelijke bepalingen weergegeven waarmee het hoogheemraadschap tijdens incidenten en calamiteiten mee te maken kan krijgen.
Waterwet – gevaar voor waterstaatswerken Artikel 5.28 1. In deze paragraaf wordt verstaan onder gevaar: omstandigheden waardoor de goede staat van één of meer waterstaatswerken onmiddellijk en ernstig in het ongerede is of dreigt te geraken. 2. Deze paragraaf is niet van toepassing op gevaren die het gevolg zijn van een ongeval als bedoeld in de Wet bestrijding ongevallen Noordzee. Artikel 5.29: Plannen en oefenen 1. De beheerder draagt zorg voor het houden van oefeningen in doeltreffend optreden bij gevaar. Tevens stelt hij voor de waterstaatswerken onder zijn beheer een calamiteitenplan vast, dat voldoet aan bij of krachtens algemene maatregel van bestuur te stellen regels. 2. In het calamiteitenplan wordt de afstemming op provinciale coördinatieplannen, en voor het waterbeheer van belang zijnde rampbestrijdingsplannen, vastgesteld voor het gebied waar in de waterstaatswerken zijn gelegen, gewaarborgd. 3. Het ontwerp van een calamiteitenplan wordt in elk geval voor commentaar gezonden aan het bestuur van de regionale brandweer en aan burgemeester en wethouders van de gemeenten waarbinnen de waterstaatswerken zijn gelegen. Artikel 5.30: Algemene (nood)bevoegdheden waterschap: 1. De beheerder is in geval van gevaar, zolang de daardoor ontstane situatie zulks noodzakelijk maakt, bevoegd de maatregelen te treffen die hij nodig oordeelt, zo nodig in afwijking van wettelijke voorschriften, met dien verstande dat hij geen maatregelen treft die in strijd zijn met de Grondwet of met internationaalrechtelijke verplichtingen. 2. Indien het bestuur van een waterschap gebruik heeft gemaakt van de bevoegdheid, bedoeld in het eerste lid, meldt hij dit onverwijld aan gedeputeerde staten. 3. De beheerder brengt, zodra de feitelijke omstandigheden op grond waarvan toepassing is gegeven aan het eerste lid, dat toelaten, het waterstaatswerk weer zoveel mogelijk in overeenstemming met de in de legger voorgeschreven staat. 4. De beheerder draagt zorg voor een evaluatie van het optreden en verder handelen bij toepassing van het eerste lid en derde lid. Hij zendt in elk geval een exemplaar van deze evaluatie ter kennisneming aan gedeputeerde staten, alsmede aan burgemeester en wethouders van de gemeenten waarbinnen de waterstaatswerken zijn gelegen. Artikel 5.31: Aanwijzingsbevoegdheden gedeputeerde staten en minister: 1. Gedeputeerde staten kunnen, indien naar hun oordeel het bestuur van een waterschap niet of niet voldoende optreedt bij gevaar, overeenkomstige toepassing geven aan artikel 3.12 van de Waterwet (Gedeputeerde staten kunnen, indien een samenhangend en doelmatig regionaal waterbeheer dat vordert, het bestuur van een waterschap een aanwijzing geven omtrent de uitoefening van taken of bevoegdheden). 2. Indien de omstandigheden geen voorafgaande bijeenroeping van gedeputeerde state gedogen, is onze Commissaris in de provincie bevoegd tot uitoefening van de in het eerste lid bedoelde bevoegdheid, zolang het gevaar voorduurt en totdat gedeputeerde staten van die bevoegdheid gebruik maken. 3. Onze Minister kan, indien naar zijn oordeel gedeputeerde staten of Onze Commissaris in de provincie ten onrechte niet of niet voldoende gebruik maken van de bevoegdheid, bedoeld in het eerste lid, overeenkomstig toepassing geven aan artikel 3.13 van de Waterwet (Onze Minister kan, indien internationale verplichtingen of bovenregionale belangen dat noodzakelijk maken, gedeputeerde staten of het bestuur van een waterschap een aanwijzing geven omtrent de uitoefening van taken of bevoegdheden in het kader van het waterbeheer).
93
Waterbesluit Artikel 5.3 Het door de beheerder vast te stellen calamiteitenplan, bedoeld in artikel 5.29 van de Waterwet, bevat tenminste: a. Een overzicht van de soorten calamiteiten die zich in het watersysteem of onderdelen daarvan kunnen voordoen, waaronder een inventarisatie van de daarmee gepaard gaande risico’s. b. Een overzicht van te nemen maatregelen, met inbegrip van de maatregelen die voortkomen uit de voor de betreffende watersystemen geldende overstromingsrisicobeheerplannen, en het beschikbare materieel, benodigd om de onderscheiden calamiteiten het hoofd te bieden. c. Een overzicht van diensten, instanties en organisaties, die bij gevaar kunnen worden ingeschakeld. d. Een beschrijving van het moment en de wijze van het door de beheerder informeren van burgemeesters en wethouders van de gemeenten waarbinnen de watersystemen of onderdelen daarvan zijn gelegen. e. Een schema met betrekking tot de calamiteitenorganisatie van de beheerder. f. Een meld en alameringsprocedure. g. Een overzicht waaruit blijkt op welke wijze de beheerder de kwaliteit van de calamiteitenorganisatie waarborgt.
Waterschapswet Artikel 96: Bijzondere bevoegdheden dijkgraaf: 1. Wanneer de omstandigheden geen voorafgaande bijeenroeping van het algemeen bestuur of van het dagelijks bestuur gedogen, is de voorzitter bevoegd bij omstandigheden waaronder de veiligheid van een of meer waterstaatswerken, of anderszins de goede staat daarvan, in onmiddellijk en ernstig gevaar is of dreigt te komen, al die maatregelen te treffen waartoe die besturen bevoegd zijn, zolang deze toestand voortduurt en totdat deze besturen van hun bevoegdheid gebruik maken. 2. Hij geeft daarvan onverwijld kennis aan het desbetreffende bestuur alsmede aan gedeputeerde staten.
Wet op de Veiligheidsregio’s 1. Het informeren van de betreffende besturen van de provincie, veiligheidsregio en gemeenten over de risico’s en relevante veiligheidstechnische gegevens, opdat zijn hun taken in het kader van de voorbereiding op rampen en zware ongevallen naar behoren kunnen uitvoeren (Artikel 48, Wet op de Veiligheidsregio’s). 2. Deelname aan gemeentelijke en regionale veiligheids cq. rampenstaven overeenkomstig de afspraken die daarover zijn gemaakt in de veiligheidsregio’s (conventanten met veiligheidsregio’s).
Herzieningstermijn calamiteitenplan De herzieningstermijn van het calamiteitenplan bedraagt 6 jaar. Art. 4.8 Waterwet bepaalt dat de in hoofdstuk 4 bedoelde plannen eenmaal in de zes jaren worden herzien. Tussentijdse herziening van de plannen is mogelijk. Het calamiteitenplan wordt echter in hoofdstuk 5 (artikel. 5.29) genoemd, zodat artikel. 4.8. niet van toepassing is. Artikel 5.29 Waterwet schrijft voor dat het calamiteitenplan wordt afgestemd met provinciale coördinatieplannen, rampenplannen en voor het waterbeheer van belang zijnde rampbestrijdingsplannen. Volgens de toelichting op artikel 5.2 van het Waterbesluit moeten de maatregelen in het overstromingsrisicobeheerplan van invloed zijn op het calamiteitenplan. In het algemeen deel van de toelichting op het Waterbesluit kan worden gelezen dat de Richtlijn overstromingsrisico’s bepaalt dat het overstromingsrisicobeheerplan om de zes jaar moet worden getoetst en zonodig bijgesteld. Gelet op de inhoudelijke koppeling tussen dit plan en het calamiteitenplan leidt dit tot de conclusie dat ook het calamiteitenplan om de zes jaar opnieuw moet worden beoordeeld. Op zich is het ook logisch, hoewel formeel dus niet geregeld, dat voor het calamiteitenplan dezelfde herzieningstermijn (zes jaar dus) wordt aangehouden als voor de andere planvormen.
94
95
