Hoogheemraadschap van Rijnland
Jaarverslag 2013
Droge voeten, schoon water
Voorwoord Gerard Doornbos Toen het bestuur, waarvan ik de voorzitter mag zijn, zo’n vijf jaar geleden aantrad, sprak het een algemene belofte uit: Rijnland beter achterlaten dan we het aantroffen. Veel achterstallig onderhoud wegwerken en voorbereid zijn op de toekomst. Die belofte maken we waar. Jaarlijks investeren we ruim 100 miljoen en ons programma ligt goed op schema. Ik ben daar best trots op want het is toch steeds weer een zoektocht naar het evenwicht tussen je ambities en wat we verantwoord vinden om aan lasten op te leggen. Tenslotte verkeren we al een tijd niet in een hoogconjunctuur. Toch moeten we doorgaan want de klimaatverandering wacht niet op betere tijden. Maar uit economische tegenwind kun je ook je voordeel halen. Het stimuleert ons voortdurend nog efficiënter te werken en bij aanbestedingen zie je vaak een lagere prijs dan gedacht. Bijvoorbeeld in ons enorme baggerprogramma hebben we daar profijt van.
Gerard Doornbos Dijkgraaf
“Dat voortdurend afwegen tussen wat moet en wat kan houdt Rijnland scherp.”
2
Inhoudsopgave Voorwoord Gerard Doornbos
2
Rijnlands bestuur 4 Voldoende Water 6 Inleiding 7 Weer 1,1 miljoen m³ bagger verwijderd 8 Meer ruimte voor water bij hevige regenval 9 Poldergemalen opgeknapt 9 Zeshonderd wateradviezen 9 Eerste watergebiedsplannen afgerond 10 Doorlooptijd watervergunningen wéér korter 11 50 kilometer vaarweg onder onze hoede 11
Gezond Water 12 Inleiding 13 Geslaagde Kennisdag Medicijnresten 14 Succesvol samenwerking (afval)waterketen 14 Nieuwe procesautomatisering ingevoerd op awzi Haarlem Waarderpolder 14 Vispassage Halfweg populair bij tienduizenden vissen 15 Veilig zwemmen in Vlietland met nieuwe luchtmenginstallatie 15 Meer capaciteit voor awzi Leiden Zuidwest 15 Aparte afvoer regenwater in Velsen 16 Reeuwijkse Plassen steeds schoner 16 Awzi Haarlem Waarderpolder eerste Rijnlandse Energiefabriek 18 Schoon water in De Pot 18
Veiligheid 19 Inleiding 20 Kadeverbetering vorderen goed 21 Ontwerp Vriezekoop-Zuid samen met bewoners aangepast 21 Kadeverbetering Oostring Zoeterwoude-Dorp 22 Rijnland betaalt mee aan wegvernieuwing in Kaag en Braasem 22 Gezamelijke oplossing bomenkap Leimuiden 22 Katwijk veilig achter dijk-in-duin 23 Samen verbeteren we de veiligheid van Centraal Holland 24
Bestuur, organisatie & dienstverlening
25
Voorwoord Aart Haitjema 26 Inleiding 27 Samenwerking met Delfland en Schieland en de Krimpenerwaard 28 Onderzoeken assetmanagement afgesloten 28 Nieuwe bestemming voor bijzonder waterstaatkundig erfgoed 29 Verkoop van eigendommen 29 Informatieveiligheid hoog op de agenda 30 Door innovaties energie en geld besparen 31
Jaarrekening 2013 32 De jaarrekening van 2013 33 Feiten en cijfers 2013 34 Jaarrekening 2013 34 Gecomprimeerde exploitatierekening 35
3
Rijnlands bestuur Aad Straathof, hoogheemraad Toen ons bestuur zo’n vijf jaar geleden aantrad, spraken we uit Rijnland beter achter te laten dan we het aantroffen. Dat lukt prima. We waren al goed in het woord, nu voegen we de daad erbij. Het ter hand nemen van de watergebiedsplannen is een goed voorbeeld; de bewoners en gebruikers van de polder ervaren dat in minder wateroverlast en een stabieler peil. En voor hen doen we het tenslotte. In Polder Vierambacht zie je al dat watergangen zijn verbreed en er komt een extra gemaal.
De naastliggende Wassenaarsche Polder volgt snel. In Polder Nieuwkoop leerden we voor het deel, westelijk van Aarlanderveen dat voor door ons bedachte oplossingen het probleem niet werd herkend. Maatwerk leverde een beter en gedragen resultaat op dat ook nog beduidend minder kost. De twee geplande piekbergingen, bij Zoetermeer en in de zuidpunt van de Haarlemmermeerpolder, moeten als een soort aderlating dienen als ons watersysteem enorm zware regenval even niet aankan. De kosten zijn hoog en daarom doen we dat gefaseerd.
“We waren al goed in het woord, nu voegen we de daad erbij.”
Hans Pluckel, hoogheemraad We hebben veel gedaan in 2013. Dat blijkt al uit de investeringen: meer dan 100 miljoen euro is niet niks. Maar wel erg nodig om Rijnland ook in de toekomst veilig en schoon te houden. Bij die grote werken denk ik vooral aan de kustversterking in Katwijk. We hadden -en hebben- daar met veel belanghebbenden te maken; door intensief overleg en daarbij goed naar elkaar te luisteren slaan we met dat project nu drie vliegen in één klap: de kust op orde, Katwijk binnendijks en een parkeergarage. Dat samenwerken loont, wisten we trouwens al.
Sinds we alles rond de belastinginning in BSGR-verband doen, zijn de kosten daarvan met een kwart gedaald. Een ander goed voorbeeld is de muskusrattenbestrijding die veel waterschappen bij één organisatie hebben neergelegd. Wat mij ook veel voldoening geeft is de helpende hand die we, samen met anderen, in het buitenland kunnen bieden. Onze kennis van watermanagement brengen we over in Zuid-Afrika, Tanzania, Roemenië en Bangladesh.
“Door goed te luisteren slaan we drie vliegen in één klap.”
4
Thea de Roos- van Rooden, hoogheemraad We hebben in 2013 flinke stappen gezet. En dus kijk ik tevreden op het afgelopen jaar terug. Op het gebied van de verbetering van de regionale waterkeringen was 30 januari de datum waarop we het raamcontract met een groot aantal aannemers sloten; daarmee was de grootste bulk van de Top 25 in gang gezet. Waar ik ook blij mee ben is de start van de renovatie van het boezemgemaal in Gouda. Vanwege de monumentale status van dat gebouw zaten aan de voorbereiding zo veel haken en ogen dat die zo’n vijf jaar heeft geduurd.
Bij de modernisering gaan we respectvol om met wat in het verleden daar is neergezet. Misschien wel het spectaculairste is buiten het kantoor nog niet zichtbaar. Dat is de fundamentele ommezwaai die Rijnland maakt bij het al dan niet toestemming geven als iemand iets op of in het water wil doen. Van vergunningplicht stappen we over op zorgplicht en daarmee doen we niet een beetje, maar écht aan deregulering!
“Niet een beetje, maar écht deregulering!”
Hans Schouffoer, hoogheemraad Het gesprek met de 30 gemeenten in ons gebied over samenwerking in de afvalwaterketen is in 2013 uitgemond in daden. Zo sluiten we in het gebied van de regiostudie Oude Rijn een aantal oude awzi’s en gebruiken we de capaciteit van de grotere efficiënter. Blij was ik met het resultaat van de vispassage in Halfweg. In 2013 telden we 45.000 glasaaltjes die Rijnland binnengetrokken om hier tot paling op te groeien. Spannend vond ik het innovatieve project om water te zuiveren rond de aalscholverkolonie in het Natura 2000-gebied in de Nieuwkoopse Plassen. Na aanvankelijke tegenslag is dat succesvol afgerond.
Innovatie spreekt me aan, daarom nog even over die opgeheven zuiveringen: die willen we inzetten voor de ‘biobased economy’! We zijn in gesprek met de Universiteit Leiden om daar algen te kweken waaruit hoogwaardige stoffen kunnen worden gewonnen. Terug naar het oorspronkelijke waterschapswerk: na het baggeren in Leiden, rond Katwijk en in de Ringvaart kunnen die wateren er weer 20 jaar tegen. De 1,1 miljoen kubieke meter bagger die we in 2013 boven water haalden, werd nuttig hergebruikt.
“45.000 Glasaaltjes zijn Rijnland binnengetrokken om hier tot paling op te groeien.”
5
Voldoende Water
6
Inleiding Niet te nat én niet te droog, dat is de kunst. Met een zorgvuldig peilbeheer, goed werkende gemalen en schone watergangen waarin het water vlot kan doorstromen, zorgen we voor het juiste waterpeil. Ook de aanleg van twee piekbergingen levert hieraan een bijdrage.
Voor veel plekken in ons werkgebied maken we watergebiedsplannen. In goed overleg pakken we de waterwensen van de verschillende gebruikers van het gebied in samenhang aan. En waar dat kan combineren we dat met een nieuwe impuls voor natuur en recreatie.
7
Weer 1,1 miljoen m³ bagger verwijderd! Onze mooie prestatie uit 2012 hebben we in 2013 weten te evenaren. Ook in het afgelopen jaar verwijderden we 1,1 miljoen m³ bagger uit onze watergangen. Ruim 90 procent hiervan heeft een nuttige bestemming gekregen binnen ons beheergebied. Door het baggeren zijn vele vaarten en sloten weer op de juiste diepte gebracht. Dat is belangrijk voor de doorstroming van het water en verbetert het watermilieu.
Een tweede leven Om u een idee te geven van de hoeveelheid bagger: met de 1,1 miljoen m³ zouden we 21 keer ons hoofdkantoor kunnen vullen. Dat hebben we uiteraard niet gedaan! We hebben de bagger zinvol ingezet, bijvoorbeeld door er landbouwgronden mee op te hogen of onderwatertaluds (onderwateroevers) in zandwinputten mee te verstevigen.
‘Overig water’ op diepte We baggeren vooral in het primaire water (water dat van groot belang is voor een tijdige afvoer bij grote hoeveelheden neerslag), maar zijn ook in onze ‘overige wateren’ actief. In 2013 vervolgden we twee pilotprojecten in deze wateren.
Diepteschouw We deden een diepteschouw waarmee we controleerden of de wateren voldoen aan de in de legger gestelde diepteeisen. In totaal werd 217 kilometer water gecontroleerd. Uit de pilot is gebleken dat 143 kilometer eind 2013 nog niet op de juiste diepte was.
Extra diep De andere pilot had betrekking op het extra uitdiepen van de wateren in de Drooggemaakte polder aan de westzijde van Aarlanderveen (in totaal 116 kilometer water).
Pilot succesvol afgerond In 2013 is de pilot Agrariërs Baggeren voor Rijnland succesvol afgerond. Agrariërs in de Bollenstreek kregen de mogelijkheid om zelf ‘hun’ watergangen te baggeren of te laten baggeren. Ze mochten zelf bepalen wie het werk uitvoerde en op welk tijdstip. Dit betekende voor de betrokkenen dat zij het baggeren op een voor hun bedrijfsvoering zo gunstig mogelijke manier konden inrichten en resulteerde in veel gevallen in lagere kosten voor Rijnland.
Met dit extra uitdiepen willen we de waterkwaliteit in deze wateren verder verbeteren. Rijnland betaalt eenmalig voor de extra uitdieping. Eigenaren in de Drooggemaakte polder kregen de mogelijkheid om, in ruil voor een vergoeding, de extra uitdieping zelf te (laten) baggeren, gelijktijdig met hun onderhoudsbaggerwerk. Zo hadden zij maar één keer overlast door de werkzaamheden. Deze werkwijze werd door de eigenaren gewaardeerd. Inmiddels is meer dan de helft van de 116 kilometer al gebaggerd.
8
Meer ruimte voor water bij hevige regenval Rijnland speelt in op het veranderende klimaat (vaker hevige en langdurige regenval). Met dat doel hebben we in 2002 besloten dat de capaciteit van boezemgemaal Katwijk vergroot moest worden en dat we twee piekbergingen gingen aanleggen. De aanpassingen aan het boezemgemaal zijn in 2011 al afgerond, de piekbergingen worden in de komende jaren gerealiseerd. Ook creëren we een extra stukje boezemwater. Over de piekberging in de Nieuwe Driemanspolder (tussen Zoetermeer, Leidschendam-Voorburg en Den Haag) zijn in 2013 nieuwe afspraken gemaakt. De bezuinigingsmaatregelen van het Rijk in 2010 dwongen ons hiertoe. Samen met de drie hierboven genoemde gemeenten en de provincie Zuid-Holland hebben we de piekberging opnieuw vormgegeven. Het project is kleiner geworden, maar natuur, recreatie en piekberging staan nog steeds centraal. Inmiddels zijn de voorbereidingen voor de uitvoering van het werk in volle gang. De piekberging zal uiterlijk in 2020 klaar zijn.
Piekberging Haarlemmermeerpolder uitgesteld Om financiële redenen heeft de Verenigde Vergadering besloten de aanleg van de piekberging in de Haarlemmermeerpolder met tenminste drie jaar uit te stellen. Wél zijn we in het afgelopen jaar gestart met de ruimtelijke procedures en de aankoop van gronden.
Compenstatie In de afgelopen jaren hebben we, onbedoeld, ook regelmatig kleine stukjes boezemwater gedempt. Bijvoorbeeld bij het verbreden van kades. Om dat te compenseren ontpolderen we de Leendert de Boerspolder bij Nieuwe Wetering. In 2013 is gestart met het (voorlopig) ontwerp en zijn afspraken gemaakt over het beheer. Ook zijn we begonnen met een onderzoek naar de mogelijkheden om het daadwerkelijk onderwater zetten van de polder te combineren met een praktijkproef rond het bezwijken van veenkeringen en de bijbehorende oefening van de calamiteitenorganisatie. Het nieuwe boezemwater wordt natuur- en recreatievriendelijk ingericht.
Poldergemalen opgeknapt In het afgelopen jaar werden maar liefst 22 werken uitgevoerd. Er zijn twee nieuwe gemalen gebouwd: poldergemaal Noord-Hoflandsche polder in Voorschoten en poldergemaal Broek- en Simontjespolder tussen Leiden, Oegstgeest en Teylingen. Twintig gemalen werden gereviseerd en zijn weer voor minimaal vijftien jaar in orde. Ook zijn in 35 poldergemalen de besturingssystemen vervangen door nieuwe systemen plus software. De oude systemen moesten vervangen worden omdat de bijbehorende software niet meer technisch ondersteund werd door de leverancier. Daarnaast zijn in 2013 de voorbereidingen getroffen voor acht grote nieuwbouwprojecten. In 2014 worden deze projecten uitgevoerd.
Zeshonderd wateradviezen Een belangrijke taak van Rijnland is het meedenken en adviseren over de ruimtelijke plannen van gemeenten, provincies en andere ontwikkelaars. In dat kader brachten we in 2013 ongeveer zeshonderd wateradviezen uit. Sinds 2001 is de ‘watertoets’ een wettelijk verplicht onderdeel van ruimtelijke projecten. Op deze manier krijgt water letterlijk meer ruimte in Nederland. Zo realiseren we onder andere meer mogelijkheden voor waterberging, waarborgen we een goede aan- en afvoer van water en kunnen we op meer plekken natuurvriendelijke oevers aanleggen. Ook in 2013 waren de plannen waarover we advies uitbrachten heel divers. We dachten bijvoorbeeld mee over: • de herinrichting van ruim 108.000 m² voormalig bedrijfsterrein van suikerfabriek Holland in Halfweg (Sugar City); • de inpassing van de Rijnlandroute, een nieuwe wegverbinding aan de zuidzijde van Leiden, die veel watergangen en waterkeringen kruist; • bestemmingsplan Oukoop in de gemeente Bodegraven-Reeuwijk. De landbouwbestemming van een buitengebied ten oosten van de Reeuwijkse Plassen wordt gewijzigd naar een natuurbestemming.
9
Eerste watergebiedsplannen afgerond Sneller tot actie overgaan, dat is de kern van onze nieuwe aanpak voor watergebiedsplannen. Daarmee zijn we in 2012 succesvol gestart en in 2013 hebben we daar vervolg aan gegeven. De eerste watergebiedsplannen zijn inmiddels volledig afgerond. Met een watergebiedsplan brengen we de waterhuishouding in een gebied (meestal meerdere polders) zodanig op orde dat het gebied goed is voorbereid op de toekomst. Ook als het vaker en harder gaat regenen kan het water goed weglopen of ergens worden opgevangen. Om dat te realiseren stellen we peilbesluiten op en nemen we maatregelen tegen wateroverlast. Daarnaast verbeteren we waar dat kan de waterkwaliteit. Over knelpunten en mogelijke oplossingen wordt uitgebreid gesproken met de belanghebbenden. Ook kijken we nadrukkelijk naar de mogelijkheid om betrokkenen zélf de benodigde werkzaamheden te laten uitvoeren. Dat is vaak prettiger, omdat zij de werkzaamheden dan makkelijker kunnen inpassen in de bedrijfsvoering. Daarnaast is het in veel gevallen ook goedkoper.
Altijd goed Omdat het opstellen en vaststellen van een watergebiedsplan veel tijd nodig heeft, hebben we afgesproken dat we, wanneer dat kan, vooruitlopend op de vaststelling van een watergebiedsplan al maatregelen
gaan uitvoeren. Het gaat dan om maatregelen die altijd goed zijn, ook wel geenspijtmaatregelen genoemd. Denk bijvoorbeeld aan een duiker die hoe dan ook te klein is: die kun je net zo goed meteen vergroten. Op deze manier hebben mensen eerder profijt van de aanpassingen in hun omgeving én laten we zien dat we daadwerkelijk met het gebied bezig zijn.
Losse polders Naar aanleiding van de peilschaalcorrectie uit 2010 en 2011 door Rijkswaterstaat zijn in het afgelopen jaar ook 21 individuele polders in beeld gebracht waarvoor een nieuw peilbesluit noodzakelijk is. Voor tien polders zijn de procedures hiervoor gestart.
Voortgang 2013: Vierambacht Hier zijn we gestart met de laatste werkzaamheden: de bouw van het tweede gemaal en het verbreden van de hoofdwatergangen.
Zuidgeest In 2013 hebben we besloten dat we de meest urgente polders eerst aanpakken en dat we binnen deze groep starten met de minst complexe projecten. Voor deze projecten zijn de voorbereidingen getroffen en polder Zuidwijk is inmiddels op orde gebracht. In 2014 starten we met de urgente projecten die complexer zijn.
Vereenigde Binnenpolder Hier is het grootste deel van de maatregelen afgerond, waaronder het verbreden van watergangen en kunstwerken.
Begin 2014 is het nieuwe peilbesluit vastgesteld. Ondanks aanvankelijke weerstand van bewoners zijn het overleg en de uitvoering van de plannen in zeer goede harmonie verlopen.
Boterhuispolder Deze polder is klaar en is feestelijk geopend. De Boterhuispolder kan grote hoeveelheden regenwater nu veel beter opvangen dan voorheen én biedt veel meer recreatiemogelijkheden. Samen met de gemeenten Leiderdorp en Teylingen zijn wandelpaden, fietspaden, kanoroutes, picknickplekken, visstekken en natuurvriendelijke oevers aangelegd. In het zuidelijk deel van de polder werd grond afgegraven zodat nieuwe, ‘natte natuur’ kan ontstaan. Ook staan er op verschillende plekken speciaal ontworpen kunstobjecten die bezoekers van het gebied het verhaal van de polder vertellen.
Polder Achthoven Net als in de Boterhuispolder combineren we hier onze waterdoelstellingen met de recreatieve doelstellingen van de gemeente Leiderdorp. Het plan voor de polder bestaat uit een nieuw fietspad, een nieuw wandelpad, een natuurvriendelijke oever, nieuwe ‘natte natuur’, bankjes en informatiepanelen.
Wassenaarschepolder, Nieuwkoop, Zuidkennemerland, Greenport Duin- en Bollenstreek en Greenport Boskoop Voor deze watergebiedsplannen zijn in 2013 peilbesluiten en/of maatregelenpakketten vastgesteld en wordt de uitvoering van de maatregelen voorbereid.
10
Doorlooptijd watervergunningen wéér korter Ruim 1100 keer gaf Rijnland in 2013 een watervergunning af. Dat deden we wéér sneller dan het jaar ervoor. De doorlooptijd voor het afgeven van een watervergunning bedroeg in 2013 nog maar 5,7 weken. Natuurlijk controleren we ook of de afspraken uit de vergunningen worden nageleefd. In het afgelopen jaar voerden we met dat doel 4608 controles uit. Deze betroffen niet alleen de nieuwe verleende vergunningen, maar ook al langer bestaande afspraken. De 4608 controles kunnen worden onderverdeeld in de categorieën waterkwantiteit (2705), waterkwaliteit (1133) en keringen (800). De controles in de categorie waterkwantiteit betreffen vergunningen die iets te maken hebben met de doorstroming van water en grondwateronttrekkingen. De controles op het gebied van waterkwaliteit hebben meestal betrekking op lozingen vanuit agrarische of industriële bedrijven. Rond keringen worden veelal afspraken over bouwen en graven gecontroleerd.
Najaarsschouw In november hielden we ook onze jaarlijkse schouw. Tijdens de schouw controleren we of de watergangen en oevers waarvan wij niet voor het onderhoud verantwoordelijk zijn, voldoende zijn onderhouden. Dat was niet altijd het geval. Bijvoorbeeld omdat de watergangen niet schoon waren of omdat er overhangende begroeiing was, die hindert bij onze
onderhoudswerkzaamheden. Na een waarschuwing kregen de verantwoordelijken de kans om hun watergangen en oevers alsnog in orde te brengen. Ook dit jaar bleven er echter enkele tientallen plekken over die door Rijnland moesten worden schoongemaakt. De kosten hiervan zijn verhaald op de overtreders.
het behouden van de aansluiting op het vaarwegcircuit, is Rijnland in gesprek met andere partijen, zoals gemeenten en bewoners. De provincies verzorgen het beheer van de beroepsvaarwegen.
50 kilometer vaarweg onder onze hoede Rijnland wordt beheerder van een aantal doorgaande recreatieve vaarwegen. In 2013 is door de provincies besloten welke vaarwegen dat precies zijn. In totaal gaan we ongeveer 50 kilometer aan vaarwegen beheren, onder andere de Drecht en het Oegstgeester Kanaal. De extra kosten die hiermee gemoeid zijn, worden vergoed door de provincies waarin de vaarwegen liggen. Het vaarwegbeheer houdt in dat we de vaarwegen in goede conditie houden voor de scheepvaart. Dit doen we door: • te baggeren; • de vaarweg vrij te houden van obstakels; • oevers en kunstwerken te onderhouden. Rijnland heeft geen taak meer om sluizen in wateren die geen officiële vaarweg zijn te bedienen en te onderhouden. Over het in stand houden van deze sluizen, en daarmee
11
Gezond Water
12
Inleiding Gezond water, dat is schoon oppervlaktewater, waar planten en dieren zich thuis voelen en waarin je zomers lekker kunt zwemmen. Soms zijn er extra maatregelen nodig om het oppervlaktewater schoon te krijgen. Innovatieve oplossingen bieden dan uitkomst. Lees bijvoorbeeld over onze pilotprojecten in de Reeuwijkse Plassen.
Gezond water is ook het afvalwater van alle huishoudens en bedrijven in ons werkgebied, dat we zó schoon maken dat het terug de natuur in kan. De technieken om afvalwater te zuiveren worden steeds verfijnder. En het mooie is: we kunnen ook steeds meer met de restproducten. In Haarlem is in 2013 Rijnlands eerste Energiefabriek van start gegaan. Van het slib dat na het zuiveren van afvalwater overblijft maken we daar elektriciteit, warmte en groen gas.
13
Geslaagde Kennisdag Medicijnresten
Succesvol samenwerking (afval)waterketen
Er komen steeds meer sporen van medicijnen in de waterketen terecht. Dat komt simpelweg doordat er steeds meer geneesmiddelen gebruikt worden. De medische zorg wordt tenslotte steeds beter en mensen leven langer, mét medicijnen. Op 26 november organiseerde Rijnland daarom de Kennisdag Medicijnresten in Water. Tijdens deze dag gingen farmaceutische industrie, ziekenhuizen, verzorgingstehuizen, waterschappen en drinkwaterbedrijven over dit onderwerp in gesprek.
Rijnland werkt met 27 gemeenten intensief samen in de (afval)waterketen. De 27 gemeenten hebben zich verenigd in vijf regionale clusters: de Leidse Regio, de Bollenstreek, Kennemerland, Midden Holland en Holland Rijnland Oost. In 2013 is hard gewerkt aan de verdere uitwerking van de in 2012 getekende intentieovereenkomsten. En met resultaat! De Visitatiecommissie Waterketen van oud-minister Karla Peijs heeft het samenwerkingsverband van Rijnland en de gemeenten eind 2013 beoordeeld als behorend tot de koplopers van Nederland op het gebied van samenwerking in de waterketen. Dit betekent dat we heel goed op weg zijn om de afgesproken doelen op het gebied van kosten, kwaliteit en kwetsbaarheid te realiseren.
Nieuwe procesautomatisering ingevoerd op awzi Haarlem Waarderpolder Op een aantal afvalwaterzuiveringsinstallaties (awzi’s) voert Rijnland nieuwe procesautomatisering in. De zuiveringsprocessen worden verdergaand geautomatiseerd en technisch geschikt gemaakt om op afstand aan te sturen. Omdat de procesautomatiseringssystemen op verschillende zuiveringen verouderd zijn en daardoor steeds moeilijker onderhouden kunnen worden, is dit een goed moment om op de volgende generatie automatisering over te gaan. Hiermee kunnen we nog preciezer en efficiënter ons werk doen. Eind 2013 is het zuiveringsproces op awzi Haarlem Waarderpolder aangepast.
De drie k’s Door in de (afval)waterketen effectief samen te werken verbeteren we de kwaliteit van ons werk (kennisuitwisseling), verlagen de kosten bij investeringen en verminderen onze kwetsbaarheid wanneer vacatures vervuld moeten worden.
Succesvol
Nog bredere samenwerking
“De dag was bijzonder geslaagd”, aldus hoogheemraad Hans Schouffoer. “We hebben partijen met elkaar verbonden en kennis gedeeld. We roepen alle partijen nu op om zelf aan de slag te gaan met dit onderwerp en elkaar daarbij ook op te zoeken. Uiteraard neemt Rijnland daarin ook zijn verantwoordelijkheid.”
We werken ook met ándere partners in de (afval) waterketen samen. Een voorbeeld is de samenwerking met drinkwaterbedrijf Dunea in Noordwijkerhout. Dunea en Rijnland beheren en onderhouden samen de riolering voor de gemeente. Rijnland wil de komende jaren de samenwerking met alle partners in de waterketen intensiveren.
In de komende jaren voeren we ook op een aantal andere awzi’s de nieuwe procesautomatisering in. De eerstvolgende awzi die aan de beurt is, is die in Leiden Zuidwest.
14
Vispassage Halfweg populair bij tienduizenden vissen In het voorjaar van 2013 onderzochten we de werking van de vispassage bij boezemgemaal Halfweg. Uit dit onderzoek blijkt dat deze passage zijn werk prima doet. Tienduizenden glasaaltjes en driedoornige stekelbaarzen vinden via de vispassage hun weg.
maakt juist een omgekeerde beweging: deze vissen groeien op in de Noordzee en komen naar onze binnenwateren om eitjes te leggen. In 2013 is ook een oriënterend onderzoek gedaan naar het gedrag van de driedoornige stekelbaars. We willen graag preciezer weten op welke plekken in ons gebied deze vissoort actief is. Dit onderzoek zetten we in 2014 voort.
Veilig zwemmen in Vlietland met nieuwe luchtmenginstallatie Om een goede zwemwaterkwaliteit te kunnen blijven garanderen in recreatiegebied Vlietland, installeren we daar een permanente luchtmenginstallatie. Tot nu toe maakten we gebruik van een tijdelijke, gehuurde installatie. Maar huren is onevenredig duur en bovendien krijgen we vanwege milieueisen voor de huidige tijdelijke installatie geen vergunning meer.
Dat is belangrijk, want als deze vissoorten niet kunnen trekken, komt hun voortbestaan in het geding. De volwassen aal trekt elk najaar vanuit onze binnenwateren helemaal naar de Sargassozee, om zich daar voort te planten. In het voorjaar bereiken de jonge glasalen onze kust om vanaf daar het zoete binnenwater in te trekken, op zoek naar foerageer- en opgroeigebieden. De driedoornige stekelbaars
In 2013 hebben we de gemeente Leidschendam-Voorburg gevraagd mee te betalen aan een nieuwe installatie. Eind 2013 bleek dat zij geen geld beschikbaar willen stellen. Vanwege bijzondere omstandigheden in de Meeslouwerplas (onderdeel van Vlietland) –de provincie versterkt daar de oevers en dat zorgt voor extra vervuiling van het zwemwater– ontbreekt echter de tijd om nog andere co-financiering te vinden. Er moet op korte termijn een nieuwe menginstallatie komen en daarom is besloten de nieuwe installatie volledig zelf te financieren. De verwachting is dat de nieuwe luchtmenginstallatie eind 2014/begin 2015 klaar is voor gebruik.
Meer capaciteit voor awzi Leiden Zuidwest De capaciteit van afvalwaterzuiveringsinstallatie Leiden Zuidwest wordt vergroot van 4400 m³ per uur naar 5250 m³ per uur. Door de installatie zo efficiënt mogelijk te belasten kunnen we met een relatief kleine uitbreiding voldoen aan de afspraken uit 2012 over de hoeveelheid water die we moeten zuiveren. Voorafgaand aan deze beslissing is in 2013 goed gemonitord of uitbreiding nog nodig was (na de maatregelen van eind 2012 om piekbelasting tijdens langdurige regenval in goede banen te leiden). Vervolgens zijn vijf verschillende renovatiescenario’s uitgewerkt en is aan het bestuur de meest energiezuinige oplossing als voorkeursvariant voorgelegd. Het bestuur heeft met deze variant ingestemd. Indien nodig kunnen vanuit de energiezuinige variant nog gemakkelijk aanpassingen gedaan worden om het water nog schoner af te leveren als de kwaliteit van het boezemwater daar om vraagt. De werkzaamheden aan awzi Leiden Zuidwest zullen begin 2017 afgerond zijn.
15
Aparte afvoer regenwater in Velsen In Velsen wordt 21,6 hectare verharding afgekoppeld van de riolering. Hierdoor hoeft het regenwater niet meer naar de zuiveringsinstallatie te worden gepompt. In plaats daarvan zakt het water de bodem in of loopt het naar een sloot. Dat kan prima, want regenwater is niet vervuild. Door deze aanpak hoeven gemaal Velsen-Zuid, de persleiding en afvalwaterzuiveringsinstallatie Velsen niet groter te worden. Bovendien besparen we op deze manier energie en onderhoudskosten. Ook wordt de aanvoer van water naar de zuivering gelijkmatiger en wordt de kwaliteit van het water dat we op het Noordzeekanaal lozen constanter.
Goed op schema In dit project werken we samen met de gemeente en met Rijkswaterstaat. Het afkoppelen ligt goed op schema: in 2013 is 7,46 hectare verharding afgekoppeld van de riolering. Naar verwachting wordt het project in 2016 afgerond.
nieuwe waterverbinding met de polders. Op die manier hoeft polder Stein-Noord in de toekomst niet meer gevoed te worden met water uit de Reeuwijkse Plassen en hoeft er minder vaak water in de Plassen ingelaten te worden.
Oplossingen voor ‘oud’ fosfaat
Reeuwijkse Plassen steeds schoner
Naast het voorkomen van de aanvoer van ‘nieuw’ fosfaat gaan we ook met ‘oud’ fosfaat aan de slag. In dat kader doen we twee pilotprojecten. We onderzoeken de mogelijkheden van het opruimen van fosfaatrijk slib door te baggeren en van het binden van fosfaat aan ijzer.
We willen dat het water van de Reeuwijkse Plassen schoner wordt, zodat planten en dieren het daar beter hebben. Dat betekent vooral dat we de hoeveelheid fosfaat in het water terug moeten dringen. In 2013 hebben we daar hard aan gewerkt, mét resultaat. De te grote hoeveelheid fosfaat in de Reeuwijkse Plassen wordt vooral veroorzaakt door het fosfaatrijke water dat we bij droogte moeten inlaten en water met veel fosfaat dat uit de landbouwpolders de plassen instroomt. Door de aanafvoer van water uit depolders te stoppen, lossen we dit probleem voor een deel op. In 2013 zijn we met dat doel begonnen met het ontwerpen van twee nieuwe gemalen en zes duikers om het water uit polder Goudse Hout om te leiden. In de nieuwe situatie loopt het water via Polder Willens naar de Hollandse IJssel. De ontwerpen zijn inmiddels gereed en begin 2014 is gestart met de uitvoering van de werken. Ook is bij kanaal de Enkele Wiericke gezocht naar een locatie voor een
16
Pilot fosfaat baggeren
Pilot fosfaat binden aan ijzer
In plas Klein Vogelenzang baggeren we fosfaatrijk slib weg van de bodem. Voor Klein Vogelenzang hebben we daarvoor in 2013 de voorbereidingen getroffen (het werk is aanbesteed, gegund en de eerste acties in aanloop naar de uitvoering zijn in gang gezet). In het gebied Steinweide (geen onderdeel van de pilot) is al fosfaatrijk slib weggebaggerd.
Een andere manier om de problemen aan te pakken is door het fosfaat in de plassen te binden aan ijzer. Gebonden fosfaat komt namelijk niet in het water terecht. Deze werkwijze passen we toe in plas Sloene. In 2013 hebben we de aanleg van de doseerinstallatie en een lange persleiding aanbesteed. Deze leiding brengt gedoseerd ijzerchloride de plas in en doet dat alleen als het waait.
Bij voldoende wind volgt het water met de ijzerchloride namelijk dezelfde stroming als het slib en op die manier komt het op de juiste plek terecht. Vervolgens kan het ijzer zijn werk gaan doen. In april 2014 is deze installatie in gebruik genomen.
Natuurvriendelijke oevers En dan is er nóg een manier waarop we het leefmilieu voor plant en dier in de Reeuwijkse Plassen verbeteren: we leggen 14 kilometer natuurvriendelijke oevers aan en verbeteren 2 kilometer al bestaande natuurvriendelijke oevers. Een natuurvriendelijke oever loopt geleidelijk af en biedt daardoor voor veel meer verschillende planten en dieren een prettige leefomgeving. Eind 2012 hadden we al voor 15 van de 16 kilometer contracten afgesloten. Dit deden we met 70 particulieren en met de Stichting Natuurbehoud Kerfwetering en de Stichting Veen. In 2013 zijn ook voor de laatste kilometer de contracten gesloten en zijn we gestart met de aanleg. In 2013 en het eerste kwartaal van 2014 zal in totaal 6,5 kilometer natuurvriendelijke oever zijn aangelegd. We verwachten eind 2014 bijna alle werkzaamheden in en om de Reeuwijkse Plassen af te kunnen ronden.
17
Awzi Haarlem Waarderpolder eerste Rijnlandse Energiefabriek In Haarlem komt onze eerste echte Energiefabriek. Het slib dat bij awzi Waarderpolder overblijft na het zuiveren van afvalwater wordt vergist en het biogas dat daarbij vrijkomt wordt omgezet in elektriciteit en warmte voor eigen gebruik én in groen gas. Onze samenwerkingspartners GtS en Essent waarderen ons biogas op tot groen gas van aardgaskwaliteit en leveren het aan de consument. In 2013 is voldoende groen gas geleverd voor ongeveer vijftig huishoudens. De opgewekte elektriciteit is goed voor ongeveer 70% van ons verbruik op Haarlem Waarderpolder. Door in de nabije toekomst meer slib te gaan vergisten wordt awzi Haarlem Waarderpolder zelfvoorzienend en vervolgens ook leverancier van energie.
Innovatief ontwateren Dat we meer slib kunnen gaan vergisten is onder andere te danken aan het feit dat we ons slib steeds beter kunnen ontwateren. In 2013 hebben we een nieuwe manier van ontwateren zonder chemicaliën getest. Aan deze proef geven we in 2014 een vervolg met het testen van een volautomatische ontwateringsmachine. Door deze nieuwe manier van ontwateren in te voeren, optimaliseren we onze bedrijfsvoering (duurzaamheid en kosten). Ter indicatie: in 2012 kocht Rijnland nog voor 1,4 miljoen euro aan chemicaliën voor de slibontwatering. De nieuwe ontwateringsmachine wordt in andere branches al gebruikt, maar is in afvalwaterzuiveringsland een nouveauté.
bedrijventerrein Waarderpolder. Rijnland wordt dus een steeds grotere producent en leverancier van verschillende vormen van energie (elektriciteit, warmte, groen gas)!
De fabriek wordt nog groter
We legden in De Pot een defosfateringsinstallatie aan. Deze pompt het water rondt en bindt fosfaat aan ijzer. Wanneer fosfaat aan ijzer is gebonden, blijft het in het slib op de bodem van het water en komt het niet in het water terecht. Ook bouwden we veertien stuwen en dammen, zodat we het water via een specifieke route kunnen rondpompen. Daarnaast maakten we, in overleg met Natuurmonumenten, het versterken van de laatste legakkers af. Eind 2013 waren deze maatregelen afgerond. De eerste maanden van 2014 zijn gebruikt om de techniek van de defosfatering nog fijner af te stellen.
Vanaf 2015/2016 gaan we in awzi Haarlem Waarderpolder ook zuiveringsslib uit andere awzi’s verwerken. En wellicht gaan we warmte leveren aan een toekomstig warmtenet op
Schoon water in De Pot We verbeteren de kwaliteit van het water in De Pot, een deel van de Nieuwkoopse Plassen. Er wonen in dit natuurgebied veel vogels en hun fosfaatrijke ontlasting heeft een ongunstige invloed op de waterkwaliteit. In 2013 voerden we verschillende maatregelen uit om het water gecontroleerd te kunnen zuiveren.
Met respect voor plant en dier Bij al deze werkzaamheden hielden we rekening met de flora en fauna in het gebied. Bijvoorbeeld met de grote kolonies lepelaars en blauwe reigers. Daarom werkten we, zoals altijd in dit soort gevallen, buiten het broedseizoen.
18
Veiligheid
19
Inleiding Ook bij een stijgende zeespiegel en hevigere en langdurigere regenval moeten we goed beschermd zijn tegen het water. Daarom heeft de provincie nieuwe veiligheidsnormen opgesteld voor dijken en kades, en in de afgelopen jaren hebben we getoetst of de dijken en kades in ons gebied daaraan voldoen. In 2013 zijn de resultaten van dit onderzoek aangeboden aan de Verenigde Vergadering en verstuurd aan de provincie. Tot 2020 versterken we 230 kilometer aan waterkeringen in ons werkgebied. In 2013 was 90 kilometer daarvan al klaar. Op de volgende pagina’s leest u meer over deze kadeverbeteringen en over hoe we bewoners daarbij betrokken.
20
Kadeverbeteringen vorderen goed De kadeverbeteringen liggen mooi op schema. Het toetsen van alle kades en dijken is afgerond en in het 1e kwartaal van 2013 zijn de resultaten aangeboden aan de Verenigde Vergadering en verstuurd aan de provincie. Van de Top 25-projecten was eind 2013 al 90 kilometer opgeknapt. Het Top 25-programma beslaat 25 kades of dijken waar verbetering het hardst nodig is. Deze kades en dijken pakken we dus als eerste aan. In totaal gaat het om 138 kilometer. Eind 2013 was 65% daarvan klaar (90 kilometer) en 15% in voorbereiding en aanbesteed. De overige 20% zal eind 2014 voorbereid en aanbesteed zijn.
Werkzaamheden in beeld In 2013 hebben we ook onze online communicatie verbeterd. Het werk van een waterschap is meestal onzichtbaar, totdat er een dijk versterkt moet worden... En dan zijn er natuurlijk veel vragen. Op onze website laten we daarom met verschillende filmpjes zien wat er allemaal bij de werkzaamheden aan een dijk komt kijken. Daarnaast zijn de pagina’s over de verschillende kadeverbeteringen interactief gemaakt. Bewoners kunnen nu via die pagina’s vragen stellen en projectplannen downloaden. Ook hebben we de brieven waarmee we bewoners informeren over wat wel en niet mag publieksvriendelijker gemaakt.
Aan de keukentafel Een kadeverbetering heeft vaak directe gevolgen voor de bewoners van het projectgebied. Daarom communiceren we uitgebreid met de betrokkenen. Al in een vroeg stadium gaan we persoonlijk bij hen langs om vragen te beantwoor-
den, ontwerptekeningen te laten zien en de werkzaamheden en de gevolgen daarvan te bespreken. Door vroeg met elkaar in contact te zijn kunnen we bij het opstellen van de definitieve plannen zo veel mogelijk rekening houden met de wensen van de bewoners. In 2012 en 2013 organiseerden we in totaal 45 informatieavonden en hielden we ruim 800 keukentafelgesprekken.
Ontwerp Vriezekoop-Zuid samen met bewoners aangepast In Vriezekoop-Zuid waren een aantal bewoners het niet eens met ons ontwerp voor de dijkversterking aldaar. In overleg met alle betrokkenen zijn we nu tot twee nieuwe ontwerpen gekomen. Uit de drie verschillende ontwerpen zal het bestuur van Rijnland een keuze maken. “Zonder overleg doordenderen is niet onze stijl”, legt projectleider Rogier van Opstal uit. “Daarom hebben we uitgebreid gezocht naar andere mogelijkheden en zijn we bij alle direct betrokkenen langsgegaan om gezamenlijk de plannen aan te passen.” Dat overleg resulteerde in twee nieuwe ontwerpen. In het tweede plan staan de wensen van bewoners centraal en het derde plan combineert Rijnlands eerste voorstel met het bewonersvoorstel. In het tweede kwartaal van 2014 heeft de Verenigde Vergadering een keuze gemaakt uit de drie ontwerpen. Bij het maken van dit jaarverslag was de uitkomst van deze beslissing nog niet bekend.
21
Kadeverbetering Oostring Zoeterwoude-Dorp De kades van de Oostring Zoeterwoude-Dorp hogen we op en maken we stabieler. Zo bieden ze een goede bescherming tegen het water, ook bij langdurige en hevige regenval. Eind 2013 waren we al een eind gevorderd met dit project.
aannemer moeten laten afmaken. Gelukkig heeft dat weinig vertraging opgeleverd. Ook is de westelijke kade van de Oostbroekpolder in het afgelopen jaar verbeterd. Voor beide projecten geldt dat in 2014 de laatste punten worden afgerond. In 2013 zijn vier andere kadeverbeteringen binnen dit project voorbereid. Daarbij is uitgebreid met de betrokkenen in het gebied overlegd en zijn we waar mogelijk tegemoet gekomen aan hun wensen.
Rijnland betaalt mee aan wegvernieuwing in Kaag en Braassem In de gemeente Kaag en Braassem versterken we maar liefst 60 kilometer dijk. Dat is bijna de helft van alle dijkversterkingen uit het Top 25-programma. Daarom hebben we met de gemeente Kaag en Braassem speciale afspraken gemaakt over de verdeling van de kosten. In 2013 legden we daarvoor de basis.
In 2013 hebben we kadeverbeteringen uitgevoerd aan de zuidzijde van de Zwet- en Groote Blankaartpolder en aan de zuidwestzijde van de Westbroekpolder. Omdat de aannemer failliet ging voor de werkzaamheden waren afgerond, hebben we het werk door een andere
We hebben afgesproken dat Rijnland voor twintig procent meebetaalt aan het vernieuwen van de wegen die op de dijken liggen. Ook dragen wij de kosten voor het veiligstellen van alle dijkhuizen van voor 2007. Programmamanager JaapJan Zeeberg: “Omdat Kaag en Braassem te maken heeft met wel heel erg veel dijkverbeteringen, komen we hen financieel tegemoet. Het is tenslotte het meest praktisch om die wegvernieuwingen nú uit te voeren, nu
er toch aan de dijken waarop ze liggen gewerkt wordt. Bovendien: uit welke pot het ook komt, het is in beide gevallen gemeenschapsgeld.”
Gezamelijke oplossing bomenkap Leimuiden De dijk langs het diepste gedeelte van de Grietpolder moet Leimuiden tegen het water beschermen, maar is daar te smal en te verzwakt voor. Deze dijk moet dus versterkt worden. Dat stuitte echter op weerstand bij een aantal bewoners van Leimuiden, omdat er op de verzwakte dijk veel bomen staan met een parkachtige functie. Samen met bewoners en de gemeente hebben we naar een oplossing gezocht. Projectleider Koen Versmissen: “In dit soort gevallen is goed overleg van groot belang. Door meer tijd te nemen, konden we tot een gezamenlijke oplossing komen. De gemeente heeft geld beschikbaar gesteld en samen met bewoners maakten we een herinrichtingsplan waarin natuur en recreatie centraal staan. Waarom de oude bomen niet konden blijven staan? Ze zijn veel te hoog. Als er een omvalt maakt dat een gat in de dijk. Bovendien onttrekken zulke grote bomen veel water aan de grond en ook dat werkt verzwakkend voor een dijk.” De dijkversterking is inmiddels aanbesteed en in de loop van 2014 starten de werkzaamheden. Met het versterken van een andere dijk in de Grietpolder, de dijk langs de Drecht, zijn we in november 2013 van start gegaan. Dit deel is al klaar.
22
Katwijk veilig achter dijk-in-duin Op 1 oktober 2013 zijn de werkzaamheden voor Kustwerk Katwijk begonnen en op 1 april 2014 ging het strand van Katwijk alweer open. In de tussentijd is de duinenrij verbreed en is de kustlijn 100 meter opgeschoven. Katwijk en het gebied erachter worden nu beschermd door een bijzondere dijk-in-duin-constructie. In de duinen is een dijk aangelegd met een kern van zand en daaroverheen stenen. Op en voor de nieuwe dijk is extra zand gekomen. Door een dijk in de duinen aan te leggen, kan het geheel laag blijven. Zou je kiezen voor alleen duinen of voor alleen een dijk, dan zou de constructie veel hoger moeten worden om voldoende veiligheid te bieden. Met de dijk-in-duin-oplossing ligt er een robuuste en duurzame constructie, waarmee het zicht op zee zo veel mogelijk behouden blijft. Bovendien: mocht er in de toekomst behoefte zijn aan uitbreiding van de kering, dan is dat gemakkelijk te realiseren.
Veel aandacht voor de omgeving Langdurige werkzaamheden en een tijdelijk afgesloten strand, dat is nogal wat. Daarom hielden we goed contact met bewoners en andere direct betrokkenen en hebben we ons best gedaan de overlast zo veel mogelijk te beperken. Voorbeelden van dat contact zijn, onder andere, de informatieavonden en de vele andere momenten waarop we met betrokkenen spraken en de columns die omgevingsmanager Marie-Louise Gasseling van Ballast Nedam-Rohde Nielsen tijdens de werkzaamheden elke maand schreef. De overlast beperkten we bijvoorbeeld door tijdelijke voetgangersbruggen naar het strand aan te leggen en door langs het afgesloten strand toch een veilige route beschikbaar te houden. Op deze, weliswaar korte, wandeling kon men toch het strandgevoel een beetje blij-
ven ervaren. En ook aan de dieren is gedacht! We plaatsten bijvoorbeeld amfibieschermen om te voorkomen dat de beschermde rugstreeppad en de zandhagedis in het voor hen onveilige projectgebied terecht zouden komen.
Bijzondere samenwerking Samen werken doen we vaker, maar in het geval van Kustwerk Katwijk, was de samenwerking met de gemeente Katwijk, provincie en Rijkswaterstaat bijzonder hecht. “Zo treden we op onder één naam: Kustwerk Katwijk”, legt projectleider Pieter de Booij uit. “Voor de mensen die ons bezig zien, is het namelijk niet van belang wie voor het project verantwoordelijk zijn, maar wát we doen. En hoe we dat doen natuurlijk. Daarom trekken we niet alleen bestuurlijk samen op, ook de ambtenaren werken heel nauw samen.”
Uitwateringskanaal en parkeergarage De bredere duinenrij maakte ook een langer uitwateringskanaal bij Boezemgemaal Katwijk noodzakelijk. Dat is inmiddels klaar. In het vervolg van 2014 wordt nog gewerkt aan een parkeergarage, achter de dijk-in-duin-constructie. Door ook op de garage zand te storten en helmgras te planten, zal ook deze mooi in de omgeving passen. Eind 2014 zal het hele project afgerond zijn.
23
Samen verbeteren we de veiligheid van Centraal Holland Het oostelijke deel van Centraal Holland (dijkring 14) is onvoldoende beschermd tegen een mogelijke overstroming van de Lek. De zogeheten c-keringen langs de gekanaliseerde Hollandse IJssel, het Amsterdam-Rijnkanaal en het Noordzeekanaal voldoen niet aan de norm. Het verbeteren van de Lekdijken biedt een oplossing voor dit probleem. De betrokken beheerders en de provincies onderzoeken samen op welke manier dit het best kan worden aangepakt. Het plan om het probleem via de Lekdijken aan te pakken is in 2013 als voorkeursstrategie voorgesteld in het Deltaprogramma. Tussen 2014 en 2017 wordt deze strategie verder uitgewerkt in het Hoogwaterbeschermingsprogramma, onder de noemer Projectoverstijgende Verkenning Centraal Holland. Aan de keuze voor deze aanpak liggen drie redenen ten grondslag: • het is doelmatiger om het probleem bij de bron aan te pakken; • het verbeteren van de Lekdijken is ongeveer 500 miljoen euro goedkoper dan het verbeteren van de c-keringen; • deze aanpak is minder ingrijpend voor het landschap en historische bebouwing.
Projectoverstijgend werken
Werk met werk combineren
Bijzonder aan de Projectoverstijgende Verkenning is de brede samenwerking. De beheerders van de c-keringen en de Lekdijken (waterschappen en Rijkswaterstaat) vormen samen één projectorganisatie en verkennen de manieren om de Lekdijken zo slim mogelijk te verbeteren. Daarbij wordt ook nauw samengewerkt met de betrokken provincies. Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden is penvoerder van de Verkenning. Rik Sonneveldt, die het project vanuit Rijnland leidt, is enthousiast over de samenwerking. “Over en weer hebben we veel aan elkaars kennis en kunde. Zo leren de waterschappen van Rijkswaterstaat over de aanpak van grote projecten en pikt Rijkswaterstaat van de waterschappen dijkenkennis op.”
In de Projectoverstijgende Verkenning is nadrukkelijk ook aandacht voor ‘meekoppelkansen’ op het gebied van ruimtelijke ordening. Zoals het creëren van een oplossing voor sluipverkeer op dijken of het aanleggen van een betere verbinding tussen uiterwaarden en het achterliggende gebied. Sonneveldt: “Als we toch aan de gang gaan, is het natuurlijk efficiënt en voordelig om zaken zo veel mogelijk te combineren.”
24
Bestuur, organisatie & dienstverlening
25
Voorwoord Aart Haitjema Voor de organisatie was 2013 een heel bijzonder jaar. De goede ontwikkelingen uit voorgaande jaren hebben we voortgezet en we lieten een grote productie zien. En dat allemaal onder het gesternte van wat zich rond de kredietoverschrijding van een groot baggerwerk afspeelde. De aanbevelingen uit twee onderzoeken vielen samen met waar we al lang mee bezig waren: de vraag hoe je efficiënter kunt werken. De uitvoering van de plannen legt een enorme druk op de organisatie. Maar 2013 is voor mij ook het jaar waarin we twee jaar versnelling van het assetmanagement hebben afgerond. Ik verwacht er erg veel van: kritisch, programmatisch en vooral niet meer volgens een generieke standaard met onderhoud omgaan. Streven naar efficiënter werken doen we trouwens voortdurend. Gesprekken met Delfland en met Schieland en de Krimpenerwaard over samenwerking liepen al langer maar in 2013 spraken we af op een aantal thema’s echt door te pakken. De Rijnlandse organisatie blijft zich ontwikkelen, het MD-programma nadert zijn afronding, we zijn actief in de social media en we laten zien dat we ons maatschappelijk verantwoord gedragen. Aart Haitjema, Secretaris-algemeen directeur
“Ik verwacht veel van assetmanagement.”
26
Inleiding We willen onze service altijd verbeteren. Niet alleen letterlijk, door onze klanten op een prettige manier te bejegenen, maar ook door onze taak zo goedkoop mogelijk uit te voeren. Dus onderzoeken we de mogelijkheden om geld te besparen en nog efficiënter te kunnen werken. Zo passen we tegenwoordig de principes van assetmanagement toe en hebben we een passie voor het gebruik van innovatieve technieken. Ook slimme samenwerkingen
met
collega-waterschappen
zijn
kostenbesparend en efficiënt.
27
Samenwerking met Delfland en Schieland en de Krimpenerwaard Samenwerking met andere waterschappen in onze regio biedt veel kansen. Na een verkenning van de mogelijkheden hebben Delfland, Schieland en de Krimpenerwaard en Rijnland in 2013 besloten om op vijf concrete gebieden de krachten te bundelen. Door gezamenlijk op te trekken maken we minder kosten, vergroten we de kwaliteit van ons werk en maken we onze organisaties krachtiger. De samenwerking spitst zich toe op vijf thema’s: eigendommenbeheer, ICT, financiële administratie, afvalwaterketen, en vergunningverlening, toezicht en handhaving.
Eigendommenbeheer Op dit vlak willen we de drie waterschappen vanuit één organisatorische eenheid gaan ondersteunen. In 2013 is met dat doel een nieuwe projectleider aangesteld. Het streven is om begin 2015 in de nieuwe organisatie te gaan werken.
ICT Ook hier willen we vanuit een organisatorische eenheid de drie waterschappen bedienen. In 2013 is een gezamenlijke Chief Information Officer aangesteld.
Financiële administratie Rijnland en Schieland en de Krimpenerwaard hebben besloten een gezamenlijk financieel systeem aan te schaffen en te implementeren. De aanbesteding is in volle gang.
Voor de thema’s ‘watersystemen’ en ‘afvalwaterzuivering’ hebben we in het afgelopen jaar gewerkt aan meer overzicht en meer inzicht. Daarbij werden de volgende vragen beantwoord: • Welke bedrijfsmiddelen hebben we? • Welke risico’s lopen zij in hun huidige staat?
Afvalwaterketen In het afgelopen jaar zijn we een gezamenlijke verkenning gestart die in maart 2014 is afgerond. De conclusie van deze verkenning is dat Delfland en Rijnland nadere samenwerking gaan verkennen; voor Schieland en de Krimpenerwaard biedt samenwerking op dit vlak te weinig meerwaarde.
Vervolgens is besloten om op vijf groepen assets (afvalwaterzuiveringen, afvalwatertransportgemalen en -leidingen, poldergemalen, boezemgemalen en stuwen en duikers) de principes van het assetmanagement toe te passen. Dit houdt in dat we naar een bedrijfsmiddel kijken vanuit de driehoek ‘functie-levensduurkostenrisico’.
Vergunningverlening en handhaving De afstemming op dit gebied is in 2013 gestart en verloopt goed.
Onderzoeken assetmanagement afgesloten In 2013 is veel resultaat geboekt op het gebied van assetmanagement. Het was het jaar waarin we onze onderzoeken afsloten, om in 2014 verder te gaan met een nieuwe werkwijze voor het beheren van onze bedrijfsmiddelen (assets). Deze werkwijze levert kostenbesparingen op en een meer gestructureerde aanpak van onderhoud en vervanging.
De meest opvallende verschillen ten opzichte van onze eerdere manier van werken zijn dat we vroeger vooral naar investeringskosten keken en nu naar de totale kosten en dat we vroeger vonden dat een bedrijfsmiddel het echt áltijd moest doen en dat we nu een zeker risico op falen accepteren, mits de gevolgen daarvan niet ernstig zijn. Hierdoor kunnen aanzienlijke besparingen gerealiseerd worden.
Systeemdenken Een ander onderdeel van onze nieuwe aanpak is het principe van het systeemdenken. Wanneer een bedrijfsmiddel niet goed functioneert betrekken we bij de aanpak van het probleem de complete context van dit bedrijfsmiddel. Dat betekent dat we wellicht andere keuzes maken op het gebied van onderhoud en nieuwbouw dan wanneer we alleen naar de asset zelf kijken.
28
Assetvijfhoeken
In goede handen
In het kader van onze nieuwe werkwijze zijn in december voor elke groep bedrijfsmiddelen zogenoemde assetvijfhoeken benoemd. In zo’n vijfhoek werken medewerkers van de afdelingen Beleid, Beheer, Onderhoud en Bouwen samen met een assetmanager aan een beter beheer van onze bedrijfsmiddelen. Deze integrale werkwijze sluit goed aan bij de het hierboven genoemde systeemdenken.
Twee kleinere historische gemalen, De Antagonist in Leidschendam en De Vereeniging in Voorschoten, zijn overgedragen aan stichting STIBOM (Stichting Behoud Oude Motorgemalen Leidschendam-Voorburg). Met deze overdracht komt een eind aan een zoektocht van bijna twintig jaar naar een goede oplossing voor deze kleine gemalen. STIBOM neemt het beheer van ons over en draagt, met onze financiële hulp, zorg voor de restauratie van de panden en de installaties. De restauratie van De Antagonist is inmiddels klaar.
Nieuwe bestemming voor bijzonder waterstaatkundig erfgoed Rijnland vindt het belangrijk om oude bedrijfsobjecten, zoals gemalen en molens, die geen waterstaatkundige functie meer hebben, wél te behouden voor de toekomst. Voor mooie objecten die historisch relevant zijn zochten we daarom de afgelopen jaren naar duurzame nieuwe bestemmingen. In 2013 zijn daarin flinke stappen gezet. Gemaal De Lynden in de Haarlemmermeer is overgedragen aan de stichting BOEi, die zich richt op industrieel erfgoed. Met een flinke financiële bijdrage van Rijnland wordt het gemaal volledig gerestaureerd. Daarna krijgt het gemaal een nieuwe toekomst, waarschijnlijk als horecabestemming. Het mooie van een dergelijke bestemming is, dat dankzij toekomstige inkomsten het behoud van dit schitterende gebouw ook op langere termijn gegarandeerd is.
Oude glorie herleeft In 2013 zijn ook drie molens gerestaureerd. De Steektermolen in Alphen aan de Rijn, de Kokmolen in Warmond en de Hogeveense molen in Noordwijkerhout zijn weer in goede conditie. De Steektermolen en de Hogeveense molen worden overgedragen aan de Molenstichting.
Verkoop van eigendommen Eigendommen (gebouwen en gronden) die we niet nodig hebben voor het uitoefenen van onze taken verkopen we. Dat levert geld op en bespaart onderhoudskosten. Op basis van een kostenbatenanalyse hebben we besloten alle percelen groter dan 4300 m² actief af te stoten. In 2013 hebben we, als pilot, twaalf percelen digitaal op de markt gebracht. Acht daarvan zijn verkocht, dit leverde ruim € 300.000,- op. Deze aanpak zetten we in 2014 voort.
29
Ook legden we in het afgelopen jaar de basis voor de verkoop van de baggerverwerkingslocatie in NieuwVennep. Als de werkzaamheden daar in 2017 beëindigd zijn, kunnen we de grond als totaalpakket en tegen een marktconforme prijs verkopen. Daarnaast zijn alle eigendommen waarvan in 2013 de gebruiksovereenkomst afliep, te koop aangeboden aan de gebruikers. Dit heeft ruim 650.000 euro opgebracht.
Gemeenlandshuis Spaarndam Het monumentale Gemeenlandshuis in Spaarndam, een van de gebouwen waar het lang geleden allemaal begon, willen we niet verkopen, maar op een andere manier rendabel maken. Dat doen we door het pand op te knappen en vervolgens te verhuren. Een deel van de grond om het Gemeenlandshuis heen zal wel verkocht worden. Hier komt onder andere kleinschalige woningbouw en openbaar groen.
Zuiveringsterreinen minder in trek
Landelijke afspraken
Verder is in het afgelopen jaar gebleken dat voormalig zuiveringsterreinen niet makkelijk verkoopbaar zijn. Gemeenten hebben in veel gevallen geen plannen voor de terreinen of hebben geen geld om ze aan te kopen. We onderzoeken daarom welke andere mogelijkheden er zijn voor deze terreinen.
Minister Plasterk stelde in februari 2013 de Taskforce Bestuur en Informatieveiligheid Dienstverlening (Taskforce BID) in om overheden te helpen informatiebeveiliging op orde te krijgen. Overheden, en dus ook de waterschappen, moeten bewuster met het onderwerp informatieveiligheid aan de slag en een verbeterplan opstellen om binnen twee jaar de beveiliging van hun informatie naar een hoger niveau te brengen. Naar aanleiding van deze opdracht is in de Commissie Bestuurszaken, Communicatie en Financiën (CBCF) van de Unie van Waterschappen in september 2013 de Baseline Informatiebeveiliging Waterschappen (BIWA) vastgesteld. Ook is het programmaplan Informatieveiligheid Waterschappen door de Unie goedgekeurd. Rijnland heeft de BIWA toegevoegd als kader voor zijn Beleid Informatiebeveiliging.
Informatieveiligheid hoog op de agenda Voor een organisatie als de onze is de beveiliging van onze informatievoorziening van groot belang. Om onze taken goed te kunnen uitvoeren is het noodzakelijk dat onbevoegden niet bij onze data kunnen en dat onze installaties ook in crisissituaties kunnen blijven draaien. In 2013 stond het onderwerp informatieveiligheid hoog op de agenda.
Ringvaart Haarlemmermeerpolder Diverse opstalhouders van gronden aan de Ringvaartdijk van de Haarlemmermeerpolder hebben ervoor gekozen de ondergrond van hun opstal tegen de daarvoor vastgestelde tarieven van ons te kopen. Daarnaast zijn er onderhandelingen gevoerd over de verkoop van de bermen en de oevers langs de Ringvaart aan de Stichting Belangenbehartiging Opstalhouders Haarlemmermeer. Helaas zijn de onderhandelingen over dit ‘totaalpakket’ stukgelopen. Dit betekent echter wel dat we deze eigendommen nu aan individueel geïnteresseerden kunnen verkopen.
Begin 2013 zijn we van start gegaan met de uitvoering van het verbeterproject Implementatie Informatiebeveiliging & Bedrijfscontinuïteit. Het doel van dit project is om, inspelend op de huidige technologische ontwikkelingen, de continuïteit van onze bedrijfsvoering nog beter te waarborgen. Dat doen we door te zorgen voor informatie die goed beschikbaar is, die klopt en die, wanneer dat nodig is, vertrouwelijk blijft. Met de uitvoering van dit project liggen we mooi op schema.
30
Externe controle Door een extern bureau hebben we de veiligheid van onze informatie op een aantal locaties laten controleren. Hun aanbevelingen zijn toegevoegd aan het project evenals de aanbevelingen uit de Management Letter 2013 van onze accountant.
Twee incidenten Er deden zich in 2013 ook twee incidenten voor. Een vertrouwelijk document bleek voor een deel ingezien te kunnen worden via de zoekfunctie op het intranet en de e-mailserver is een tijdje niet beschikbaar geweest. Beide voorvallen zijn snel verholpen en hebben niet tot grote problemen geleid.
Door innovaties energie en geld besparen We besparen graag energie en geld. Daarom hebben we bij Rijnland veel aandacht voor nieuwe, innovatieve manieren van werken. Ook in 2013 hebben we daarvan weer een aantal mooie voorbeelden.
Kustversterking Katwijk Zoals de kustversterking bij Katwijk waar we een slimme dijk-in-duin-constructie hebben aangelegd, waarmee het dorp minstens de komende vijftig jaar beschermd is tegen het zeewater en het zicht op zee zo veel mogelijk behouden is gebleven. Binnen deze constructie komt ook een parkeergarage, die met zand en helmgras erop mooi wegvalt
Samen duurzaam bouwen in de duinenrij. Deze bijzondere koppeling van functies wordt eind 2014 opgeleverd.
Meer stikstof verwijderen bij zuiveren Rijnland gaat met de innovatieve DEMON-techniek meer stikstof verwijderen uit afvalwater. Deze techniek wordt tot nu toe alleen nog maar in Zwitserland en Oostenrijk toegepast. In 2013 zijn de voorbereidingen voor deze werkwijze getroffen.
Energie-efficiënt watersysteem Ook werkten we hard aan een plan voor een energieefficiënter watersysteem. We onderzochten hoe gemalen zuiniger kunnen werken en slimmer ingeregeld kunnen worden. Met de antwoorden op deze vragen gaan we in 2014 aan de slag. Eerder hadden we een dergelijk plan al opgesteld voor onze zuiveringsinstallaties. Deze maatregelen zijn inmiddels doorgevoerd, in uitvoering of in voorbereiding.
In 2013 speelden we een actieve rol in het landelijke project ‘Duurzaam GWW’. In dit samenwerkingsverband zoeken we samen met andere waterschappen, bouwbedrijven, Rijkswaterstaat, provincies en gemeenten naar concrete manieren om grond-, weg- en waterbouw (GWW) duurzamer uit te voeren. Een van de middelen die we daarvoor in 2013 ontwikkelden is een CO2-prestatieladder om bij dit soort projecten het energieverbruik in beeld te brengen.
Netcentrisch werken Als eerste binnen de waterschappen voert Rijnland het netcentrisch werken in. Deze werkwijze zorgt ervoor dat alle partijen die bij een calamiteit betrokken zijn op hetzelfde moment over dezelfde informatie beschikken. Zo kunnen misverstanden worden voorkomen en kunnen sneller besluiten worden genomen. In 2013 is deze werkwijze verder uitgerold en zijn Rijnlandse medewerkers speciaal opgeleid om tijdens calamiteiten de rol van informatiecoördinator te vervullen.
Blue Energy Daar waar het zoete boezemwater het zoute zeewater ontmoet, kan energie worden opgewekt. In 2013 zijn de plannen hiervoor verder uitgewerkt: in Katwijk komt op termijn een zogenoemde Blue Energy-centrale, waarmee Rijnland aan ongeveer 17% van zijn energiebehoefte zou kunnen voldoen. Deze centrale zal door marktpartijen ontwikkeld moeten worden, Rijnland speelt daarbij een stimulerende rol.
31
Jaarrekening 2013
32
De jaarrekening van 2013 Exploitatie Het programmajaarverslag 2013 sluit met een positief exploitatieresultaat van € 2,8 mln. Het overschot heeft vooral betrekking op de taakuitoefening. De werkelijke bruto-investeringen in 2013 ad € 109,6 mln. (inclusief baggerwerken) liggen uiteindelijk € 0,7 mln. (0,6%) hoger dan hetgeen is gepland in de programmabegroting 2013 (begroot: € 108,9 mln.). De resultaten van de vier programma’s zijn grotendeels conform de afspraken uit de begroting. Waterschapsbelastingen Om de exploitatiekosten, waaronder rente en afschrijving op investeringen en personeelskosten te kunnen financieren, heft het hoogheemraadschap zes belastingen, te weten: de ingezetenenomslag, de omslag gebouwd, de omslag ongebouwd overig, de omslag natuur, zuiveringsheffing en verontreinigingsheffing om de taken watersysteembeheer en zuiveringsbeheer uit te kunnen voeren. Een overzicht van het aantal belastingeenheden gespecificeerd per belastingcategorie is weergegeven bij het onderdeel ‘heffingseenheden’.
33
Feiten en cijfers 2013
Jaarrekening 2013
(x e 1 mln.)
Exploitatieresultaten Voordelig saldo watersysteembeheer Voordelig saldo zuiveringsbeheer
Realisatie
Activa
0,7
Immateriële vaste activa
2,1
Materiële vaste activa
461,5
Bruto investeringen
109,6
Afschrijvingen (inclusief SBG)
35,7
31-12-2012
25,2
24,8 419,9
0,9
0,9
47,0
28,7
508,5
474,3
Eigen vermogen
47,2
51,5
Voorzieningen
13,6
28,3
Langlopende schulden
316,4
271,2
Kortlopende leningen
131,3
123,3
508,5
474,3
Vorderingen en overlopende activa
Boekwaarde vaste activa ultimo (inclusief SBG)
31-12-2013 435,4
Financiele vaste activa
Investeringen
(Balans x e 1 mln.)
Totaal
Financieringsmiddelen Eigen vermogen
47,2
Langlopende leningen ultimo
316,4
Peroneels- en bestuurskosten
49,2
Heffingseenheden Aantal woonruimten ingezetenen
513.169
Totaal WOZ-waarden gebouwd (x e 1mln.)
175.525
Aantal belastinghectaren overige ongebouwd en natuur Aantal vervuileenheden zuiverings en verontreinigingsheffing
82.952
Passiva
Totaal
1532.352
34
Gecomprimeerde exploitatierekening Baten Waterschapsbelasting
(x e 1mln.)
Jaarrekening 2013
Begroting 2013
157,1
157,4
Overige opbrengsten
19,3
17,3
Onttrekking reserves
7,1
7,2
183,5
181,9
Jaarrekening 2013
Begroting 2013
170,5
175,4
10,2
6,5
180,7
181,9
2,8
0,0
Subtotaal
Lasten Exploitatiekosten Toevoeging voorzieningen
Subtotaal
Totaal exploitatieresultaat baten minus lasten
35
Hoogheemraadschap van Rijnland Archimedesweg 1 postbus 156 2300 AD Leiden telefoon (071) 30 63 063
fax (071) 51 23 916
[email protected] www.rijnland.net
Dit jaarverslag is een uitgave van het hoogheemraadschap van Rijnland. Juni 2014 Redactie Hoogheemraadschap van Rijnland Team Communicatie & Erfgoed Tekst Elize Hertzberger, Goed Verhaal Communicatie Meer weten over het hoogheemraadschap van Rijnland? kijk op: www.rijnland.net
