170/ 17.09.1940 Engelhorn Verlag aan Stijn Streuvels. Stuttgart
1
17.9.1940 September Sp/W Herrn Dr. Stijn Streuvels Ingoyghem / Belgien Lijsternest Lieber, hochverehrter Herr Streuvels! Ich weiss nicht, ob Ihnen Herr Dr. Jacobs meinen Brief vom 14.6. zugeleitet hat,1 und hoffe, dass dies geglückt ist. Nun kann man ja längst wieder nach Belgien Briefe schreiben; dass ich dies nicht früher getan habe, hängt damit zusammen, dass ich Ihnen auch eine angenehme Botschaft schicken wollte. Ich habe mich in den letzten Wochen mit allen Mitteln bemüht, die Übersendung Ihres Honorarguthabens an Sie zu ermöglichen, aber bisher war dies nicht gelungen.2 Heute aber erhalte ich nun zu meiner grossen Freude die Erlaubnis, Ihnen das Geld zu schicken. Ich habe daher soeben die Deutsche Bank beauftragt, den Betrag von RM 3352.02, der sich aus den in mitfolgender Aufstellung aufgeführten Posten ergibt, an Sie auszubezahlen. Ausserdem füge ich diesem Brief die Abrechnung für die Zeit vom 1.10.39-31.12.39 und für die Zeit vom 1.1.40-31.3.40 bei. Ich wünsche guten Empfang und bin sehr glücklich, auf diese Weise etwas zur Behebung der furchtbaren Schäden beitragen zu können, die Sie erlitten haben.3 ...... 1
2
3
Cf. brief van Adolf Spemann aan Stijn Streuvels van 14 juni 1940. De Duitse schooldirecteur Karl Jacobs was bij het begin van de Tweede Wereldoorlog officier in Gent en trad op als go-between tussen Streuvels en Spemann toen de post werd verstoord door de Duitse inval. (H. Speliers, Als een oude Germaanse eik, p. 322.) Op 7 mei 1940 bracht Spemann Streuvels op de hoogte van het feit dat "die Devisenstelle die letzten Honorarzahlungen nicht bewilligen [konnte]". Streuvels had toen nog 2.342,19 RM honorarium tegoed. Op 14 juni 1940 beloofde hij zich verder in te spannen om deze zaak in orde te brengen. Op 10 mei 1940 brak de Tweede Wereldoorlog uit. Reeds op 20 mei werd het Lijsternest voor het eerst door granaten getroffen. (L. Schepens, Kroniek van Stijn Streuvels, p. 108) De ravage was aanzienlijk: "Al vaders boeken lagen den grond op", schreef Dina Lateur aan Kitty de Josselin de Jong, z'n 800 Leicafilmen waren ontrold en rondgestrooid. Stapels foto's lagen in de bruine suiker, met jam eronder vermengd. 'n Groote pot opgelegde boter had men in de hall aan stukken geslagen en daarin had men al het naaigerief gesleurd, tafellakens, enz. enz. Al het gesteriliseerd fruit en groenten had men in 't gras uitgegoten, gebroken eieren in de schoenen en over dat alles wijn en wijnflessen en tomatenpuree, enz.enz. Verder heel veel boeken, huisraad en kleederen gestolen, tot zelfs al onze matrassen.' (Brief van Dina Lateur aan Kitty de Josselin de Jong d.d. 20 augustus 1940 uit de collectie van en geciteerd door Gé Vaartjes. Zie: Gé Vaartjes, U hebt mij den weg gewezen. Brieven van Herman de Man aan Stijn Streuvels, p. 117) 1
170/ 17.09.1940 Engelhorn Verlag aan Stijn Streuvels. Stuttgart
2
Ich habe mich nun gerade in den letzten Wochen besonders bemüht, möglichst viele Abdrucke Ihrer Werke in deutschen Zeitungen unterzubringen, und damit habe ich auch zu meiner Freude Erfolg gehabt. So haben folgende Blätter die "Grosse Brücke" zum Abdruck erworben: Völkischer Beobachter, Wien4 Stuttgarter Neues Tagblatt, Stuttgart NSZ-Rheinfront, Ludwigshafen Hamburger Tageblatt, Hamburg Preussische Zeitung, Königsberg.5 Auch auf diese Weise lassen sich, wie ich hoffe, die Honorarerträge noch weiter steigern, und ich werde wiederum um möglichst baldige Überweisung an Sie bemüht sein.6 Sie werden gehört haben, dass mein lieber und hochverehrter Autor Professor Kurt Kluge am 26. Juli zu unserem grossen Schmerz plötzlich gestorben ist. Er hatte an der Fahrt deutscher Dichter an die Westfront teilgenommen7 und wurde mitten im Fort Eben Emael8 vom Tode ...... 4
5
6
7
Der Völkische Beobachter verscheen van 1887 tot 1945 in Duitsland. De krant ontwikkelde zich van een plaatselijk blad tot het grootste politieke dagblad van Duitsland. In 1887 richtte de drukker Johann Naderer de Münchener Beobachter op. In 1900 werd dit weekblad overgenomen door de Oostenrijker Franz Xaver Eher. Na zijn dood in 1918 ging de krant over in het bezit van de Thule-Gesellschaft. De krant had intussen zijn naam veranderd in Völkische Beobachter. Op 18 december 1920 nam de NSDAP de krant over. Vanaf dan leefde de krant van de polemieken tegen de joden en de democratie. In november 1923, na de putsch van Hitler, werden de krant en de partij verboden. In februari 1925 werden de partij en de krant opnieuw opgericht. De krant ontwikkelde zich tot een politiek massablad. De oplage steeg voortdurend (1934: 336.527 - 1944: 1.700.000). Vanaf 27 april 1945 verscheen de krant niet meer. (HeinzDietrich Fischer, Deutsche Zeitungen des 17. bis 20. Jahrhunderts, p. 381-390.) Preußische Zeitung. Amtliches Nachrichtenblatt aller staatlichen und städtischen Behörden. Nachgewiesen 9.1939,271(1.Okt.) - 14.1944,90(März) Ort Königsberg, Pr. Het contract voor Die große Brücke werd op 18 juni 1936 door Engelhorn Verlag opgemaakt en op 24 juni 1936 door Stijn Streuvels ondertekend. Artikel 12 m.b.t. "Abdrucke in Zeitungen und Zeitschriften" luidt: "Abdrucke in Zeitungen und Zeitschriften werden nur durch den Verlag vermittelt. Das Erträgnis aus solchen Abdrucken wird zwischen beiden Vertragsschließenden hälftig geteilt. J. Engelhorns Nachf. werden die auf Herrn Streuvels entfallende Hälfte sofort nach Eingang des Honorars von dem betreffenden Zeitungs- oder Zeitschriften-Verleger und nach Eintreffen der Erlaubnis der Devisenstelle auf das Konto Frank Lateur bei der Dedi-Bank in Krefeld überweisen." De 'Dichterfahrt ins Kampfgebiet des Westens', een initiatief van Goebbels' Schrifttumsabteilung en het oppercommando van de Wehrmacht, vond plaats in juli 1940. Voor de 'Dichterfahrt' waren 14 auteurs geselecteerd, onder meer Hans Friedrich Blunck, Hanns Johst, Kurt Kluge en Friedrich Griese, de toekomstige leider van Das Streuvels-Buch. De 'Dichterfahrt' moest een bron van inspiratie worden om "wellicht later eenmaal in een of andere literaire vorm een onvergankelijke uitdrukking te geven aan het grootste oorlogsfeit aller tijden". De 'Dichterfahrt' vertrok vanuit Baden-Baden 2
170/ 17.09.1940 Engelhorn Verlag aan Stijn Streuvels. Stuttgart
3
ereilt. Am Tag vorher hatte er noch das alte Schlachtfeld bei Becelaere besucht, wo er im Oktober 1914 schwer verwundet worden war.9 Ich hatte immer gehofft, Sie hätten ihn vielleicht noch kennengelernt, aber, wie ich höre, sind Sie nicht bei der Zusammenkunft der flämischen Dichter mit den deutschen gewesen.10 Ich würde mich ausserordentlich freuen, von Ihnen gelegentlich eine Zeile zu hören. Wie geht es Ihnen und Ihrer Familie und ist es Ihnen nicht gelungen, wieder einiges von Ihrem gestohlenen Eigentum wiederzubekommen?11 Mit herzlichen Grüssen in alter Verehrung Ihr ergebener (handtekening Adolf Spemann) NS. Die Abrechung aus dem 2. Quartal 1940 füge ich dem Schreiben ebenfalls bei. D.O. ...... en ging door Kehl en Straatsburg. Daar konden de Blut-und-Boden-schrijvers o.a. de Maginotlinie bezoeken. Het was een historische reis met bezoeken aan historische oorlogsplaatsen als Metz, Verdun, Château-Thierry, Parijs, Fontainebleau, Calais, Duinkerken, Ieper, Langemark, Gent en Brussel. Op al deze plaatsen werd tekst en uitleg verschaft door collega-schrijvers in Wehrmachtuniform of door
8
9
10
11
divisiecommandanten van de Wehrmacht. Bij de terugreis stond het Fort Eben-Emael (cf. 8) op de agenda, waar de Streuvelsbewonderaar Kurt Kluge plotseling overleed. Het propagandaministerie had Spemann op zaterdag 29 juli 1940 telefonisch op de hoogte gebracht van Kluges dood. ((Jan-Pieter Barbian, Literaturpolitik im 'Dritten Reich'. Institutionen, Kompetenzen, Betätigungsfelder, p. 456; A. Spemann, Menschen und Werke, p. 266; H. Speliers, Als een oude Germaanse eik, p. 410-411.) Het fort Eben-Emael is nog steeds militair terrein. Gebouwd in 1932-1935 werd dit fort oninneembaar geacht en was het tevens het laatste woord van de toenmalige 'moderne' oorlogsvoering. Gelegen aan het Albertkanaal was het een belangrijk strategisch punt van de Belgische verdediging in het oosten met als hoofdtaak: de drie bruggen in het Noorden over het kanaal te verdedigen of te vernietigen. Ook het zogenaamde 'gat van Visé' ten zuiden van het fort werd verdedigd. (http://www.fort-eben-emael.be/nl/ over-het-fort/geschiedenis/het-fort) Kurt Kluge had tijdens de 'Dichterfahrt ins Kampfgebiet des Westens' nog maar net het Duitse militaire kerkhof van zijn regiment te Beselare - nabij de West-Vlaamse gemeente Zonnebeke - bezocht, waar hij in 1916 - en niet in 1914 - op het slagveld zwaar gewond was geraakt. Hij zou al die jaren blijven sukkelen met zijn linkerarm. Kluge stierf aan een hartaderbreuk. (A. Spemann, Menschen und Werke, p. 266-267.) Vanaf Brussel kreeg de 'Dichterfahrt' het gezelschap van Vlaamse schrijvers. Het Vlaams-Duitse gezelschap werd opgewacht door generaal von Falkenhausen, militair bevelhebber van bezet België, en Eggert Reeder, hoofd van het militair bestuur België-Noord-Frankrijk. (Hans Friedrich Blunck, Unwegsame Zeiten. Lebensbuch 2. Band, p. 598.) Het zijn vooral Streuvels' Duitse boeken die verdwenen zijn, wat hij dan ook aan zijn Duitse uitgever Spemann zal meedelen. Cf. reactie van Adolf Spemann hierop in zijn brief aan Stijn Streuvels van 2 oktober 1940. (L. Schepens, Kroniek van Stijn Streuvels, p. 108.) 3
170/ 17.09.1940 Engelhorn Verlag aan Stijn Streuvels. Stuttgart
Titel:
i
Zender: Ontvanger: Plaats: Datum:
170/ 17.09.1940 Engelhorn Verlag aan Stijn Streuvels. Stuttgart Adolf Spemann Stijn Streuvels Stuttgart 1940-09-17
Type: Fysieke bijzonderheden: Bewaarplaats: Collectie: Bijlagen:
brief, , enkel blad briefpapier , 296 x 209 mm , dubbelzijdig getypt Letterenhuis, Antwerpen, België S 935/B2, nummer 178597/8 , Doorslag in Letterenhuis, S 935/B2, 100603/178
Elektronische publicatie:
Centrum voor Teksteditie en Bronnenstudie van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde Gent 2016 © 2016, KANTL/CTB Joke Debusschere Marcel De Smedt Edward Vanhoutte
Editeur: Algemene leiding:
i
