Engelhorn Verlag aan Stijn Streuvels. Stuttgart 1

309/ 19.11.1948 Engelhorn Verlag aan Stijn Streuvels. Stuttgart

1

19.11.1948 Novemb Herrn Dr. Stijn Streuvels Ingoyghem/Belgien Lijsternest Hochverehrter lieber Herr Dr. Streuvels!1 Meinen Brief vom 16.10.48 werden Sie wohl erhalten haben.2 Heute kann ich Ihnen nun mitteilen, dass auf dem merkwürdigen Umweg über Zürich ein Korrekturabzug von "Des Lebens Blütezeit" bei uns eingetroffen ist.3 Ich habe die Übersetzung von Herrn Kövari sofort ...... 1 2 3

Streuvels werd doctor honoris causa aan de universiteiten van Leuven, Münster en Pretoria. Cf. brief van Adolf Spemann aan Stijn Streuvels van 16 oktober 1948. Eind 1936 kwam Spemann voor het eerst in contact met Levensbloesem waaraan Streuvels al sinds 1934 bezig was en dat in 1937 door de Amsterdamse uitgeverij L.J. Veen werd gepubliceerd. Op 18 december 1936 bedankte Spemann Streuvels voor het toezenden van enkele fragmenten uit Levensbloesem en drukte tegelijk zijn hoop uit genoeg kennis van het 'Vlaams' te bezitten om Streuvels' tekst te begrijpen. Anna Valeton verklaarde zich bereid de vertaling te verzorgen en zou, zo kondigde Spemann op 23 december 1937 aan, Streuvels nog een bezoek brengen om enkele vertaalmoeilijkheden en mogelijke inkortingen te bespreken. Bij diezelfde brief, waaruit het voornemen blijkt om de tekst in te korten, stak Spemann nog een contract, waarmee Streuvels het alleenrecht afstond aan de Stuttgarter uitgeverij om Levensbloesem in het Duits te vertalen. Spemann, die uiteindelijk moest toegeven dat hij er niet in geslaagd was het werk in het Nederlands te lezen, maar enkel de Duitse vertaling van Valeton, feliciteerde Streuvels op 7 december 1938 en prees Levensbloesem als een belangrijk werk dat zeer geschikt was voor een Duitse vertaling. Wel vond hij Valetons vertaling zelf vaak wat onbeholpen en weinig aangenaam om te lezen en hij stelde Streuvels voor het manuscript volledig te herwerken. Voor de volledige bewerking van de Duitse vertaling moest een door Streuvels ingekort Vlaams exemplaar dienst doen. Drie weken later, op 29 december 1938, liet Streuvels weten dat hij van mening was dat het boek kon en moest omgewerkt worden, maar, merkte hij terecht op dat dit enige tijd zou vergen. Het door Streuvels herwerkte en fel ingekorte originele exemplaar van de eerste Nederlandstalige druk uit 1937 zou Spemann in maart 1939 in handen krijgen. Eén opmerking moest de uitgever dan nog van het hart, zoals we in zijn brief van 3 januari 1939 kunnen lezen. De lezer zou namelijk naar zijn mening in het begin moeilijkheden ondervinden om "den Gang der Erzählung" te begrijpen en hij stelt voor door één of twee zinnen de lezer in te lichten. Het antwoord op de vraag of Streuvels zijn tekst in die zin herwerkte, is niet terug te vinden in de brieven. Spemanns opmerking was zelfs het laatste wat in die periode over de uitgave van de Duitse vertaling van Levensbloesem op papier werd gezet. Wat volgde - en daarvan vonden we wel sporen terug in de correspondentie - was een persoonlijk onderhoud tussen Streuvels en Spemann, waarin de publicatie van de Duitse vertaling van Levensbloesem 1


2

gelesen und kann zu meinem Vergnügen sagen, dass sie sehr gut ist, sich jedenfalls sehr gut und glatt liest. Wir sind wieder sehr entzückt von dem Roman und alle Bedenken, die vor 1945 gegen eine Veröffentlichung bestanden, fallen ja heute weg. ...... door laatstgenoemde van de hand werd gewezen omdat "Charakter der Personen im Verlauf der Handlung, nicht stimmten mit der Politischen Tendenz der Deutschen Zensur", d.i. de Blut-und-Boden-literatuur (cf. Streuvels' verwijzing naar dit onderhoud in zijn brief aan van Hans Müller van 15 december 1946). De vertaling van Anna Valeton zou aan de kant worden geschoven en negen jaar later door haar advocaat opgeëist worden. Pas zes jaar na het persoonlijke onderhoud waarin Valetons vertaling door Spemann van de hand werd gewezen, rook Streuvels zijn kans om Levensbloesem toch nog aan het Duitstalige taalgebied aan te bieden. Op 4 december 1945 had Heinz Kövari, vertaler en bemiddelaar van de Weense uitgeverij Wiener Volksbuchverlag, zich achter zijn typmachine gezet om Streuvels het voorstel over te maken voor de Duitse vertaling van één van Streuvels' werken, waarvan de rechten nog vrij waren. Streuvels zag er geen graten in de uitgave van de Duitse vertaling van Levensbloesem aan Wiener Volksbuchverlag over te laten. Hij zou immers tot 28 januari 1946, de dag waarop voor het eerst sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog opnieuw een brief vanuit Stuttgart naar Ingooigem vertrok, geen nieuws van zijn uitgevers uit Duitsland ontvangen en hij zou tot dan ook niet weten of er nog één in leven was en al evenmin of er aan verder uitgeven of exploiteren van zijn Duitse vertalingen kon of zou voortgedaan worden. Uit beleefdheid bracht Streuvels Engelhorn Verlag, die in 1937 immers het alleenrecht op de Duitse vertaling van Levensbloesem had verworven, op de hoogte van de geplande uitgave. Op 6 april 1947, antwoordde Adolf Spemann gunstig op Streuvels' voorstel. Streuvels drong er vervolgens bij Wiener Volksbuchverlag op aan dat Engelhorn het werk in Duitsland mocht exploiteren en de onderhandelingen tussen beide uitgeverijen voor de 'Lizenz'-overname in Duitsland kwamen geleidelijk op gang. Op 9 september 1947 werden definitieve afspraken gemaakt wat uitmondde in de ondertekening van een onderlinge overeenkomst. Op 13 maart 1948 liet Spemann weten dat Anna Valeton opnieuw op het toneel was verschenen. Zij had haar advocaat een bitsige brief laten schrijven, waarin ze de wens uitdrukte haar eigen vertaling van Levensbloesem te zien verschijnen. Dit was volgens Spemann een verlangen dat men maar moeilijk naast zich neer kon leggen, omdat de vertaler toch enige morele rechten kon laten gelden. Hij stelde voor om de gulden middenweg kiezen door in Duitsland de vertaling van Valeton, in Oostenrijk die van Kövari te laten verschijnen. In zijn brief van 30 maart 1948 vond Streuvels de hele situatie zo verward dat hij besloot alles op zijn beloop te laten. Van de Kövari-vertaling van Levensbloesem, getiteld Des Lebens Blütezeit, is in 1949 bij Wiener Volksbuchverlag een keurige uitgave verschenen, gedrukt op een degelijke papierkwaliteit, en typografisch uitstekend verzorgd, met een evenwichtige lay-out. Het boek bevat geen verluchtingen en wordt enkel versierd met een eenvoudige, maar volgens Kövari 'prachtige prent' van de hand van Bruno Schwatzek: "Seevie, de Binder, met zijn lange, haveloze jas, zijn oude hoed en schoenen, een beetje te korte broek, met zijn schalmei en zijn ransel op de rug". Eén jaar later zou Engelhorn Verlag met een titeluitgave van de vertaling van Kövari, weliswaar voorzien van een nieuwe bandtekening van Hela Seewald, de Duitse markt bevoorraden. Valeton eiste haar eigen vertaling op en dat is vermoedelijk ook één van de redenen waarom dit manuscript nergens nog te bespeuren is. 2


3

Wir haben daher sofort an den Wiener Volksbuchverlag und ebenso an Herrn Kövari geschrieben, dass wir gerne bereit sind, einen Vertrag zu schliessen. Dabei ist beabsichtigt (und bereits von Herrn Hans Müller schriftlich mit dem Wiener Volksbuchverlag vereinbart), dass wir die Lizenz für die Kövari'sche Übersetzung von dort bekommen und dagegen die Lizenz von "Knecht Jan" für das österreichische Gebiet geben. Hierüber verhandeln wir jetzt noch im einzelnen mit dem Wiener Volksbuchverlag.4 Eine gewisse Schwierigkeit besteht noch darin, dass Herr Kövari ein Honorar verlangt, das für einen Übersetzer zweifellos zu hoch ist, nämlich 5 % vom Ladenpreis. Hierüber verhandeln wir noch. Sobald wir weiter gekommen sind, lasse ich wieder von mir hören.5 Jedenfalls habe ich nun doch den Eindruck, dass die Sache vorwärts geht. Die Wiener Ausgabe selbst soll nach Angabe von Herrn Kövari in etwa 2 Montaten erscheinen. ...... 4

Op 3 juli 1947 schreef Wiener Volksbuchverlag aan Engelhorn Verlag: " Wir danken es einen reinen Zufall, wenn wir Ihnen heute dieses Schreiben zugehen lassen können. Unsere vorausgehenden Zuschriften an Ihren Verlag als Antwort auf Ihre Briefe haben Sie leider infolge der jetzigen Verhältnisse nicht erreichen können. Wir selbst sind schuldlos daran. Und nun zur Sache selbst, Sie haben uns wiederholt geschrieben, das Sie Interesse hätten das neue Werk von Streuvels: "Lebensbloesem" zu erwerben und Sie möchten aus diesem Grunde mit uns zu einem Übereinkommen gelangen. Zu den folgenden Bedingungen wären wir grundsätzlich bereit, Ihnen die Verlagsrechte für Deutschland zu übertragen: 1. Zur deutschen Übersetzung ist Herr Heinz P. Kövari, Wien 8., Lerchenfelderstrasse 160 autorisiert. Wir haben Herrn Kövari mit 4 Prozent von allen umgesetzten Exemplaren beteiligt. Diese deutsche Übertragung, die von Herrn Streuvels begutachtet wurde, müste auch der Engelhorn-Verlag übernehmen. Es ist also für die Herausgabe des Romans in Deutschland ein Übereinkommen zwischen Ihnen und dem Übersetzer erforderlich. 2. Für die Herausgabe in Ihrem Verlag ist auch die Zustimmung des Verfassers Bedingung. 3. Der Engelhorn-Verlag ist nur berechtigt, das Verlagsrecht an diesem Werk innerhalb Deutschlands zu verwerten. 4. Als Entschädigung gibt der Engelhorn-Verlag der Büchergilde Gutenberg Wien die Verlagsrechte für 10.000 Streuvels, "Knecht Jan", und weiters für ein neues Werk in einer einmaligen Auflage von 10.000 Exemplaren. Die Auswahl des neuen Buches erfolgt durch uns auf Grund Ihrer Vorschlagsliste. Wir erwarten zu unserem Vorschlag Ihre Stellungnahme. Aus unserem Schreiben ersehen Sie die Bereitwilligkeit, Ihnen in der Angelegenheit Streuvels entgegenzukommen. Vielleicht kommen wir auf dieser Basis zu einem beiderseits zufriedenstellenden übereinkommen, das auch gleichzeitig der Auftakt sein könnte für spätere geschäftliche Beziechungen zwischen unserer Wiener Büchergilde mit derzeit 30.000 Buchabonnenten und Ihrem sehr geschätzten Verlag. "

5

Engelhorn Verlag verklaarde zich akkoord met deze voorwaarden en de 'Entschädigung' resulteerde in: Knecht Jan. Roman (1951). Geen verdere informatie. 3


4

Nicht uninteressant ist, dass der Wiener Volksbuchverlag 3 mal die Korrekturabzüge an uns geschickt hat, und nur die Sendung über Zürich ist bei uns angekommen. Wir sind mitten in der Herstellung unserer Ausgabe vom "Christkind". Der Text ist bereits gedruckt und wir hoffen, das kleine Buch noch Anfang Dezember versenden zu können. Der Umschlag von Herrn Busse ist ganz reizend geworden. Für heute mit herzlichsten Grüssen und Wünschen, auch für Ihre Familie, stets in Verehrung Ihr (handtekening Adolf Spemann)

4


Titel:

i

Zender: Ontvanger: Plaats: Datum:

309/ 19.11.1948 Engelhorn Verlag aan Stijn Streuvels. Stuttgart Adolf Spemann Stijn Streuvels Stuttgart 1948-11-19

Type: Fysieke bijzonderheden: Bewaarplaats: Collectie: Bijlagen:

brief, , enkel blad briefpapier , 298 x 210 mm , enkelzijdig getypt Letterenhuis, Antwerpen, België S 935/B2, nummer 178604/17 , Doorslag in Letterenhuis, S 935/B2, 100603/338

Elektronische publicatie:

Centrum voor Teksteditie en Bronnenstudie van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde Gent 2016 © 2016, KANTL/CTB Joke Debusschere Marcel De Smedt Edward Vanhoutte

Editeur: Algemene leiding:

i

Engelhorn Verlag aan Stijn Streuvels. Stuttgart 1

Recommend Documents