Arbo, Veiligheid en Milieu tijdens de opleiding Geneeskunde - risico s en richtlijnen -

Arbo, Veiligheid en Milieu tijdens de opleiding Geneeskunde - risico’s en richtlijnen -

Colofon De inhoud van dit blokboek is tot stand gekomen onder verantwoordelijkheid van de Opleidingscoördinatoren Geneeskunde en deskundigen van de Arbo- en Milieudienst van het UMC Utrecht en de Divisie Laboratoria en Apotheek. Voor de coördinatie en de eindredactie is Mw. ing. D. Koren MSc. verantwoordelijk, voor de lay-out Mw. F. Slond. @ juni 2005 Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd worden en / of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op andere wijze dan ook noch in een gegevensopzoeksysteem worden opgeslagen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Directie Onderwijs en Opleidingen van het Universitair Medisch Centrum Utrecht.

AVM tijdens de opleiding Geneeskunde

2

versie 1.1 (19-10-2005)

Inhoudsopgave Inhoudsopgave ....................................................................................................................... 3

Voorwoord ................................................................................................................. 5 Inleiding ..................................................................................................................... 6 Deel A. Risico’s ...................................................................................................... 7 I. II.

Biologische agentia .................................................................................................... 7 Bloedoverdraagbare aandoeningen........................................................................... 8 2.1 Hepatitis B virus ......................................................................................................................8 2.2 Hepatitis C virus ......................................................................................................................8 2.3 Humaan Immunodeficiëntie Virus ...........................................................................................8

III.

Overige belangrijke infectieziekten ............................................................................ 9

3.1 Tuberculose ............................................................................................................................9 3.2 Herpes Zoster/ Gordelroos en Waterpokken (contact)............................................................9 3.3 Mazelen ................................................................................................................................ 10 3.4 Rubella.................................................................................................................................. 10 3.6 Influenza ............................................................................................................................... 10 3.7 M.R.S.A................................................................................................................................. 11

IV. Ziekenhuisinfecties................................................................................................... 11 V. Tropische ziekten ..................................................................................................... 12 VI. VI. Overige besmettelijke aandoeningen ............................................................... 13 VII. Blootstelling aan gevaarlijke stoffen......................................................................... 13 VIII. Ontstaan van afval ................................................................................................... 13 IX. Overige milieu aspecten........................................................................................... 14 X. RSI/ CANS ............................................................................................................... 15 XI. Handeczeem ............................................................................................................ 16 XII. Psychische (over)belasting ...................................................................................... 16 XIII. Emotionele (over)belasting ...................................................................................... 16 XIV. Gehoorschade.......................................................................................................... 17 XV. Blootstelling aan straling .......................................................................................... 17 XVI. Blootstelling aan genetisch gemodificeerde organismen......................................... 17 XVII. Blootstelling aan cytostatica..................................................................................... 18 XVIII. Blootstelling aan inhalatieanesthetica ................................................................... 18 XIX. Fysieke (over)belasting ............................................................................................ 18

Deel B. I. II. III. IV.

Gedragslijnen ter voorkoming van risico’s.......................................... 19 Algemene voorzorgsmaatregelen ............................................................................ 19 Juist omgaan met bloed en ander besmet materiaal............................................... 23 Juist gedrag tijdens practica .................................................................................... 23 Vaccinaties............................................................................................................... 24

4.1 Hepatitis B vaccinatie............................................................................................................ 24 4.2 Controleren vaccinatie- en immuunstatus, eventueel vaccineren ......................................... 26 4.3 TBC: BCG vaccinatie en immuunstatusonderzoek ...............................................................26

V. VI.

MRSA- screening ..................................................................................................... 27 Preventieve gezondheidsmaatregelen studeren in het buitenland.......................... 27

6.1 Vaccinaties buitenlands verblijf ............................................................................................. 27 6.2 Hygiënische maatregelen buitenlands verblijf .......................................................................28 6.3 PEP (anti-HIV pakket) ........................................................................................................... 28 6.4 Insectenwerende middelen ...................................................................................................28

VII. Melden van besmettelijke aandoeningen bij patiëntencontact ................................ 28 7.1 Diarree .................................................................................................................................. 28 7.2 Koortslip en blaasjes (Herpes Simplex Virus (HSV))............................................................. 28 7.3 Infecties van de huid (steenpuisten) of huiduitslag................................................................ 28 7.4 Contact met kinderziekten..................................................................................................... 29

VIII. Naleving beleidskader gevaarlijke stoffen................................................................ 29 IX. Inzameling en afvoer (gevaarlijke) afvalstoffen ....................................................... 30 X. Beperken overige milieubelastingen ........................................................................ 31 10.1 Maatregelen om milieubelasting te beperken tijdens practica............................................. 31 10.2 Algemene maatregelen om milieubelasting te beperken.................................................... 32

XI. XII. XIII. XIV.

RSI-preventie ........................................................................................................... 32 Preventie van handeczeem ..................................................................................... 33 Tijdig ingrijpen bij psychische en emotionele (over)belasting.................................. 34 Juiste werken rusttijden ......................................................................................... 34


3

versie 1.1 (19-10-2005)

XV. Omgaan met lawaai ................................................................................................. 35 XVI. Veilig werken met straling ........................................................................................ 35 XVII. Veilig werken met (genetisch gemodificeerde) micro-organismen .......................... 35 XVIII. Veilig werken met cytostatica ................................................................................ 36 XIX. Veilig werken met inhalatieanesthetica.................................................................... 36 XX. Voorkom fysieke (over)belasting.............................................................................. 37

Deel C. I.

Gedragslijnen bij accidenten................................................................. 38 Prik-, snij-, bijt-, of spataccident ............................................................................... 38

1.1 Wat te doen na een prikaccident binnen het UMC Utrecht? ................................................. 39

II. III.

Als RSI de studievoortgang gaat belemmeren? ...................................................... 40 Bedrijfsopvang bij emotionele belasting................................................................... 40

3.1 Werkwijze.............................................................................................................................. 40 3.2 Procedure opvang................................................................................................................. 41

AVM Links en Contact ............................................................................................ 42 a. b. c.

WWW-Links................................................................................................................... 42 Scoop - links.................................................................................................................. 42 Contact .......................................................................................................................... 42

Bijlagen .................................................................................................................... 45


4

versie 1.1 (19-10-2005)

Voorwoord Tijdens de opleiding Geneeskunde en Biomedische Wetenschappen staat u, maar ook de patiënt en het milieu bloot aan risico’s. Zo loopt u een verhoogd risico op het oplopen van een infectie tijdens obducties, demonstratie macropreparaten, practica, vaardigheidsonderwijs, verpleegstage en co-assistentschappen. Laboratoriumstages kunnen afhankelijk van de aard van de werkzaamheden ook een risico vormen. De belangrijkste infecties die u kunt oplopen zijn HIV, Hepatitis B en C en Tuberculose. In de kliniek kan door contact met een patiënt die drager is van MRSA deze bacterie aan u worden overgedragen. Deze bacterie kunt u vervolgens ook weer overdragen naar andere patiënten. De kans op besmetting tijdens een buitenlandsstage in een ziekenhuis is groter omdat MRSA daar meer voorkomt. Hierbij loopt uzelf maar ook de patiënt risico. Ander risico’s vormen voor u, maar ook voor het milieu, de gevaarlijke stoffen. Juist gebruik hiervan is een vereiste. Een heel ander type risico betreft RSI/ CANS, hetgeen kan ontstaan door veelvuldig beeldscherm- , microscoopgebruik en pipetteren. Achterliggend document bevat informatie betreffende alle risico’s voor u, de patiënt en het milieu. Tevens zijn gedragslijnen beschreven ter voorkoming van risico’s en hoe moet worden gehandeld bij incidenten.


5

versie 1.1 (19-10-2005)

Inleiding Achterliggende informatie is opgebouwd uit drie delen: Deel A risico’s, Deel B gedraglijnen ter voorkoming van risico’s en Deel C de geldende protocollen binnen het UMC Utrecht betreffende incidenten en besmetting. Bij ieder risico is aangeven voor wie het een risico vormt, wanneer het een risico vormt en met welke maatregel(en) uit deel B het risico kan worden voorkomen. In de bijlage is een totale risicopreventie matrix opgenomen, als mede een overzicht van de risico’s per blok. Ten slotte is onderstaand is een aantal relevante afkortingen weergegeven. AMD BOA FEO BOT CANS GGO HBIG HBsAg HBeAg HBV HCV HIV HZ MRSA PEP RSI TB VZV ZHIP

Arbo- en Milieudienst van het UMC Utrecht Biologische Agentia Foreign Exchange Office, afdeling van de directie Onderwijs & Opleidingen Bedrijfsopvang-team Complaints of arms, neck and shoulders Genetisch gemodificeerde organismen Hepatitis B Immunoglobulinen Hepatitis B surface Antigen HB infectiviteitantigen Hepatitis B Virus Hepatitis C Virus Humaan Immunodeficiency Virus Herpes Zoster Multi (Methicilline) Resistente Staphylococcus Aureus Post Expositie Profylaxe in de vorm van antiretrovirale medicatie Repetitive Strain Injury Tuberculose Varicella Zoster Virus Afdeling Ziekenhuishygiëne & Infectiepreventie


6

versie 1.1 (19-10-2005)

Deel A.

Risico’s

In dit deel zijn de risico’s beschreven die u als student, maar ook de patiënt en het milieu lopen tijdens uw studie Geneeskunde aan het UMC Utrecht. Ter introductie volgt een theoretisch kader over biologische agentia.

I.

Biologische agentia

Biologische agentia is een verzamelnaam voor, in feite altijd al, in de natuur voorkomende organismen. Een precieze definitie luidt: al dan niet genetisch gemodificeerde micro-organismen, culturen en menselijke endoparasieten. Onder micro-organismen wordt verstaan: een (niet-)cellulaire microbiologische entiteit met het vermogen tot vermenigvuldiging of overbrenging van genetisch materiaal, daaronder mede begrepen virussen. Alle biologische agentia (bacteriën, virussen, schimmels, gisten en parasieten) zijn op basis van pathogeniteit, ernst van de ziekte, verspreidingskans en behandelingswijze of preventieve maatregelen verdeeld in vier categorieën of klassen. Wanneer er (bijvoorbeeld in een laboratorium) gewerkt wordt, waarbij blootstelling aan biologische agentia mogelijk is, gelden er diverse wetten en regels. In de regelgeving wordt onderscheid gemaakt in "mogelijk blootstelling aan" en "gericht werken met". In vrijwel ieder laboratorium of op verpleegafdeling loopt u kans blootgesteld te worden aan biologische agentia. Alleen al door de omgang met patiëntenmaterialen, kunt u blootgesteld worden aan biologische agentia. Een vervelende eigenschap van sommige biologische agentia is dat u er ziek van kan worden. Allereerst moet u met een biologisch agens in contact komen. Dit contact kan via de huid, via inademen, via slijmvliezen of via inslikken. Of u er vervolgens ziek van wordt, hangt af van diverse factoren. Belangrijk hierbij is de dosis of hoeveelheid die u binnenkrijgt, de pathogeniteit (hoe virulent het biologisch agens is) en uw eigen weerstand. Om (direct) contact te voorkomen kunt u maatregelen nemen waarmee blootstelling voorkomen wordt of in ieder geval verminderd. Afhankelijk van uw werkplek en werkomstandigheden moet u bepaalde maatregelen nemen. Biologische agentia kunnen voorkomen in allerlei materiaal van biologische herkomst zoals patiëntenmateriaal (bijvoorbeeld bloed, urine, liquor, sputum, feces). Ook kunnen biologische agentia voorkomen in allerlei gekweekte (cel) culturen maar ook apparatuur en instrumentarium dat in contact is geweest met biologisch materiaal of bijvoorbeeld patiënten. Het is van belang om direct contact met biologische agentia te vermijden. Hiertoe zijn richtlijnen opgesteld om hier op een veilige manier mee om te gaan.


7

versie 1.1 (19-10-2005)

II.

Bloedoverdraagbare aandoeningen

In de gezondheidszorg en zeker in een ziekenhuis komt u direct of indirect in contact met bloed of bloedproducten. Contact met bloed kan risicovol zijn. Het gevaar wordt gevormd door ziekteverwekkers die via bloed(producten) kunnen worden overgedragen. Dit noemt men bloedoverdraagbare aandoeningen (BOA). 2.1 Hepatitis B virus Het hepatitis B virus (HBV) is van alle bloedoverdraagbare virussen de meest besmettelijke. De kans om, via een prikaccident met een HBV-positieve bron, met het HBV besmet te raken is 6 tot 30%, afhankelijk van de omstandigheden van het accident en de virulentie van de bron. Wanneer de bron HBsAg (Hepatitis B surface Antigen) én HBeAg (HB infectiviteitantigen) positief is, is de kans op besmetting aanzienlijk hoger dan wanneer het een bron betreft die uitsluitend HBsAg positief is. In Nederland is gemiddeld circa 0,5 % van de bevolking drager van het HBV . Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

Studenten, patiënten Practica, laboratorium werkzaamheden, klinisch handelen, omgang scherpe materialen (zoals naalden, scalpels) - Algemene hygiënische maatregelen - Aanvullende hygiënische maatregelen - Juist omgaan met bloed en ander besmet materiaal - Hepatitis B vaccinatie

2.2 Hepatitis C virus De kans op besmetting met het hepatitis C virus (HCV) wordt, bij een prikaccident met en HCV-positieve bron, geschat op 3 tot 10%, afhankelijk van de omstandigheden van het accident en de virulentie van de bron. Het hepatitis C virus (HCV) komt in Nederland in de algemene populatie bij circa 0,1 % van de bevolking voor. Daarnaast wordt een aanzienlijk hogere prevalentie gezien bij Intraveneuze(IV)-drugsgebruikers en mensen die veelvuldig bloedtransfusies of andere bloedproducten hebben ontvangen, bijvoorbeeld hemofiliepatiënten. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

Studenten, patiënten Practica, laboratorium werkzaamheden, klinisch handelen, omgang scherpe materialen (zoals naalden, scalpels) - Algemene hygiënische maatregelen - Aanvullende hygiënische maatregelen - Juist omgaan met bloed en ander besmet materiaal - Aanvullende hygiënische maatregelen

2.3 Humaan Immunodeficiëntie Virus Het Humaan Immunodeficiëntie Virus (HIV) veroorzaakt een infectie, die het afweersysteem afbreekt, waardoor een groot aantal andere infecties zich kunnen manifesteren. Circa 0,1% van de Nederlandse bevolking is drager van het HIV. Wel komt het in bepaalde risicogroepen meer voor, met name onder homoseksuele mannen en intraveneuze drugsgebruikers. De kans op besmetting bij een prikaccident met een HIV-positieve bron is 100 keer lager dan het risico bij HBV-besmetting en bedraagt circa 0,3% . Dit percentage is uiteraard weer afhankelijk van de aard van de verwonding en de virulentie van de bron. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

Studenten, patiënten Practica, laboratorium werkzaamheden, klinisch handelen, omgang scherpe materialen (zoals naalden, scalpels) - Algemene hygiënische maatregelen - Aanvullende hygiënische maatregelen - Juist omgaan met bloed en ander besmet materiaal - Hygiënische maatregelen buitenland - PEP (anti-HIV) packet


8

versie 1.1 (19-10-2005)

III.

Overige belangrijke infectieziekten

Naast de BOA’s is er een aantal infectieziekten dat voor studenten en/of patiënten een risico kan vormen. 3.1 Tuberculose Tuberculose is een bacteriële infectieziekte die vnl. het longweefsel aantast waarbij in het aangedane weefsel knobbeltjes kunnen ontstaan en samenvloeien tot infiltraten. Deze kunnen necrotiseren(verkazen) en vervloeien waardoor holtes (cavernes) in de longen ontstaan. Als men praat over open TB wordt de longtuberculose bedoeld waarbij verbinding is met de buitenlucht en de patiënt middels aanhoesten besmettelijk is voor zijn omgeving. Ook bestaan er vormen van gesloten tuberculose waarbij de bacterie het lichaam niet kan verlaten omdat het proces is afgekapseld of zich in een gesloten ruimte bevindt. Deze vorm is niet besmettelijk. Tuberculose is een bacteriële infectieziekte waargoede behandeling voor mogelijk is zijn. De overdracht vindt in de meeste gevallen plaats door aanhoesten. Door screeningmethodieken zijn de ziekte, de besmettingen, en eventuele verspreidingen middels ringonderzoek vast te stellen. Risico voor: Risico tijdens:

Risico preventie:

Studenten, patiënten Klinisch handelen met patiënten contact. Extra risico is er na terugkeer van werkzaamheden in een risicovol gebied waar een verhoogd risico op TBC-besmetting bestaat. Werken met besmet patiëntenmateriaal (secretie/ excretie producten zoals sputum, punctievloeistoffen, urine) - Algemene hygiënische maatregelen - Aanvullende hygiënische maatregelen - Hoest/ nies hygiëne - TBC onderzoek

3.2 Herpes Zoster/ Gordelroos en Waterpokken (contact) Herpes Zoster (HZ, gordelroos) is een aandoening die vooral bij ouderen voorkomt. De incidentie is in de totale Nederlandse bevolking 2,8 per duizend en in de leeftijdsgroep boven de 80 jaar 9,6 per duizend inwoners. HZ ontstaat doordat het Varicella Zoster virus, dat in de kinderjaren als waterpokken is opgelopen en daarna latent in het zenuwstelsel aanwezig blijft, weer actief wordt. De aandoening wordt gekenmerkt door pijn in een bepaald huidgebied gepaard gaande met blaasjes. Meestal geneest het spontaan binnen enkele weken, maar het kan echter gebeuren dat de pijn langdurig (> 1 maand) aanwezig blijft. Dit wordt postherpetische neuralgie (PHN) genoemd. PHN is een ernstig, hardnekkig pijnsyndroom dat jaren aanwezig kan blijven en zeer moeilijk behandelbaar is. De kans op PHN is afhankelijk van de leeftijd. Onder de 50 jaar komt het nauwelijks voor, daarboven loopt het risico op van 5% (> 50 jaar) tot 35-50% (> 80 jaar). Jaarlijks krijgen ± 4000 patiënten in Nederland postherpetische neuralgie. Waterpokken (Varicella Zoster virus) in een infectieziekte die vnl. in de kinderjaren wordt doorgemaakt. In Nederland heeft > 90% waterpokken doorgemaakt. In ziekenhuizen is men erg alert op kinderen die waterpokken hebben of indien zij contact hebben gehad met waterpokken. Indien je de ziekte hebt doorgemaakt ben je immuun. Voor patiënten, met name kinderen maar soms ook voor volwassenen, die geen waterpokken hebben doorgemaakt of een sterk verminderde weerstand hebben (b.v. na beenmergtransplantatie) is besmetting met waterpokken een veel groter risico dan gezonde personen in de thuissituatie. Daarnaast is voor zwangere vrouwen die zelf nooit waterpokken hebben gehad en onbeschermd contact met waterpokken of gordelroos hebben risico voor de vrucht. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

Studenten, patiënten Klinisch handelen met patiëntencontact - Algemene hygiënische maatregelen - Aanvullende hygiënische maatregelen - Hoest/ nies hygiëne - Controleren vaccinatie- en immuunstatus - Melden van besmettelijke aandoeningen bij patiënten contact


9

versie 1.1 (19-10-2005)

3.3 Mazelen Mazelen (Morbilli) wordt veroorzaakt door een virus. Besmetting vindt plaats via druppeltjes die met hoesten en niezen worden verspreid. Mazelen is zeer besmettelijk. Patiënten zijn het meest besmettelijk van 3 tot 5 dagen vóór het uitbreken van de uitslag tot 5 dagen erna. De incubatietijd is 8 tot 12 dagen. Mazelen is een kinderziekte dat op kinderafdelingen een risico vormt. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

Studenten, patiënten Klinisch handelen met patiëntencontact - Algemene hygiënische maatregelen - Aanvullende hygiënische maatregelen - Hoest/ nies hygiëne - Controleren vaccinatie- en immuunstatus - Melden van besmettelijke aandoeningen bij patiënten contact

3.4 Rubella Rubella kan congenitale afwijkingen bij de vrucht veroorzaken wanneer in de eerste vier maanden van de zwangerschap besmetting plaatsvindt. Zwangere studenten zonder rubella antistoffen kunnen een risico lopen indien zij stage/ co-assistentschap lopen op een kinderafdeling (indien daar een kind is met rubella). Studenten die geen antistoffen hebben en besmet worden met Rubella, lopen zelf risico op een Rubella infectie en kunnen een risico vormen voor zwangere patiënten (indien die ook geen Rubella antistoffen hebben). Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

(Zwangere) studenten en patiënten zonder antistoffen Klinisch handelen met patiëntencontact - Algemene hygiënische maatregelen - Aanvullende hygiënische maatregelen - Hoest/ nies hygiëne - Controleren vaccinatie- en immuunstatus - Melden van besmettelijke aandoeningen bij patiënten contact

3.6 Influenza Griep (influenza) is een besmettelijke ziekte van de luchtwegen. De boosdoener is het influenzavirus. Griep gaat gepaard met koorts, hoofdpijn, spierpijn, hoesten en moeheid. Mensen die dicht op elkaar leven of werken lopen risico besmet te raken. Bij ouderen en bepaalde chronisch zieken kan het een longontsteking veroorzaken. Zij krijgen daarom een griepprik. Deze helpt alleen tegen de belangrijkste virussen van dat jaar. Influenza vormt een extra hoog risico bij patiënten met een (sterk) verminderde weerstand zoals op een Hematologie of Intensive care afdeling. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

Patiënten Klinische handelen met patiëntencontact - Algemene hygiënische maatregelen - Aanvullende hygiënische maatregelen - Hoest/ nies hygiëne - Melden van besmettelijke aandoeningen bij patiënten contact


10

versie 1.1 (19-10-2005)

3.7 M.R.S.A. Staphylococcus aureus is een bacteriesoort die in de natuur vrij voorkomt. Van de gezonde volwassenen heeft ongeveer 40% deze bacterie op de huid of in de neus. In de zestiger jaren heeft een aantal S. aureus-stammen resistentie ontwikkeld tegen de gebruikelijke antibiotica. Dergelijke stammen noemen we Meticilline-resistent of M.R.S.A. (Meticilline Resistente Staphylococcus Aureus). De laatste jaren komen MRSA-stammen, in relatie met buitenlandse ziekenhuizen, in toenemende mate voor. In ziekenhuizen kunnen deze stammen zich snel verspreiden na kolonisatie van medewerkers en patiënten. In Nederland is het aantal MRSA-stammen zeer klein en dragerschap in en buiten het ziekenhuis nog een uitzondering. Risico voor: Risico tijdens:

Patiënten Aanwezigheid van een student in het UMC Utrecht waarbij sprake is van verdenking van MRSA. Dit is het geval bij mensen die - in een buitenlands (veld-)hospitaal of gezondheidscentrum aanwezig zijn geweest; - in een Nederlands ziekenhuis of andere gezondheidsinstelling zin geweest waar MRSA-problemen zijn; - MRSA-positief zijn, dat wil zeggen aantoonbaar drager zijn (geweest).

Risico preventie:

-

IV.

Algemene hygiënische maatregelen Aanvullende hygiënische maatregelen Hoest/ nies hygiëne MRSA-screening Hygiënische maatregelen buitenland Melden van besmettelijke aandoeningen bij patiëntencontact

Ziekenhuisinfecties

Ziekenhuisinfectie is een infectie die optreedt bij een patiënt tijdens of in aansluiting aan het verblijf in het ziekenhuis. Hierbij bestaan twee mogelijkheden: a. De infectie is een gevolg van de besmetting die in het ziekenhuis op de patiënt is overgebracht (kruisinfectie); dus een besmetting met micro-organismen die in een gesloten gemeenschap, zoals een ziekenhuis, circuleren en waarmee de patiënt tot dusver niet in aanraking was geweest. b. De infectie is een gevolg van een besmetting die reeds bij opname bij de patiënt aanwezig was (auto-infectie). Welke zijn de belangrijkste bronnen waar de ziekteverwekkers zich vermeerderen en van waaruit zij worden verspreid? a. Patiënten met een klinische infectie, vooral patiënten bij wie de infectie communiceert met de buitenwereld. Hiertoe behoren huidinfecties, infecties van de luchtwegen, van het darmkanaal en de urinewegen. Tot deze categorie behoort ook het personeel (artsen, verpleegkundigen, huishoudelijk personeel) dat een klinische infectie heeft. Een infectie bij het personeel is minder makkelijk te achterhalen. Daarom is voor deze categorie meldingsplicht ingesteld. b. Dragers van micro-organismen. Onder een drager wordt een persoon verstaan bij wie éénmaal verkregen micro-organismen aanwezig blijven, zich vermenigvuldigen, maar zonder dat zich bij deze persoon ziekteverschijnselen voordoen. Stafylokokkendragers hebben deze bacteriën in de neus, op de huid en in het darmkanaal (het perineum). Streptokokkendragers hebben deze bacteriën in de neus en de keel. Dragers van Gram- negatieve staven herbergen deze bacteriën in de faeces, in de urine, in het sputum, op de handen ("maladie des mains sales"). Niet elke stafylokokkendrager is een gevaar voor zijn omgeving; alleen diegene die deze stafylokokken met huidschilfers rondstrooit (strooikamer onderzoek) is een bron van besmetting.


11

versie 1.1 (19-10-2005)

c.

Vloeistoffen en vochtige voorwerpen. Sommige micro-organismen, zoals pseudomonas, kunnen zich vermeerderen in vloeistoffen, ook in desinfectie vloeistoffen, in water van de luchtconditioneringsinstallatie, in handdoeken, washandjes, zeepbakjes, oogdruppels, handborstels, scheerkwasten, handcrème, zwabbers.

Welke zijn de belangrijkste wegen waarlangs ziekteverwekkers worden verspreid? a. Door contact. Wanneer door een arts of iemand van de verpleging met een staphylococceninfectie aan een vinger, hoe gering ook, deze micro-organismen bij operatie of wondbehandeling in de wond van een patiënt brengen. Een dergelijke overdracht is in een ziekenhuis absoluut onaanvaardbaar. De meest voorkomende verspreidingsweg van bacteriën is via de handen en onderarmen van artsen en verpleging en via dode voorwerpen: kleding van artsen, personeel en patiënten, verplegingsartikelen, instrumentaria, beddengoed en in ruimere zin gemeenschappelijke ruimten zoals baden en WC's. b. Door de lucht. Micro-organismen kunnen gedurende langere tijd in de lucht blijven zweven en door luchtstromen over een grote afstand worden verspreid. Op operatiekamers kan daartegen door bijzondere voorzieningen worden gewaakt. Niet iedere kruisbesmetting heeft infectie tot gevolg. De belangrijkste factoren die hierbij een rol spelen, zijn: - het aantal en virulentie van de ziekteverwekker; - de algemene weerstand van de patiënt tegen infectie; - de lokale weerstand van het weefsel waarin de ziekteverwekker zich nestelt: wondtrauma, ophoping van bloed en lymfe. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

V.

Patiënten Klinisch handelen met patiëntencontact - Algemene hygiënische maatregelen - Aanvullende hygiënische maatregelen - Hoest/nies hygiëne - Juist omgaan met bloed en ander besmet materiaal - Melden van besmettelijke aandoeningen bij patiëntencontact

Tropische ziekten

Als u naar het buitenland vertrekt, heeft u soms een verhoogde kans op ziekten. Dit heeft te maken met klimatologische en/ of sociaal-economische omstandigheden maar ook met (voedsel)hygiëne en eigen gedrag. U kunt veel voorkomen door u goed voor te bereiden en de nodige maatregelen te nemen. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

Studenten Buitenlands verblijf - Algemene hygiënische maatregelen - Aanvullende hygiënische maatregelen - Vaccinaties buitenlands verblijf - Hygiënische maatregelen buitenlands verblijf - Insectenwerende middelen


12

versie 1.1 (19-10-2005)

VI.

VI. Overige besmettelijke aandoeningen

Ten slotte is er nog een aantal overige besmettelijke aandoeningen die een risico kunnen vormen voor patiënten. Dit zijn: - diaree, - koortslip of koortsblaasjes - infectie van de huid (steenpuisten) of huiduitslag Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

VII.

Patiënten of andere medewerkers Klinisch handelen met patiënten contact - Algemene hygiënische maatregelen - Aanvullende hygiënische maatregelen - Hoest/ nies hygiëne - Melden van besmettelijke aandoeningen bij patiënten contact

Blootstelling aan gevaarlijke stoffen

Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die volgens de Wet Milieugevaarlijke stoffen zijn ingedeeld in één of meerder gevaarscategorieën, te herkennen aan één of meerdere oranje gevaarspictogrammen op de verpakking. Onjuist of onzorgvuldig gebruik kan directe of indirecte schade aan mens of milieu tot gevolg hebben. Blootstelling aan gevaarlijke stoffen dient zoveel mogelijk voorkomen te worden, denk aan het vermijden van inademing van vluchtige stoffen, dampen, fijne poeders en aerosolen, of direct contact met de huid. Er is een onderverdeling te maken in de volgende categorieën: - ontplofbare stoffen - brandbare stoffen - oxiderende stoffen - vergiftige stoffen - corrosieve stoffen - schadelijke/ irriterende stoffen - milieuschadelijke stoffen Een gedetailleerd overzicht is opgenomen in de bijlage. Informatie over gevaarlijke stoffen vindt u in het GROS (Gevaarlijke stoffen registratie en opsporing systeem). Voor vragen hieromtrent kunt u terecht bij de Technisch Onderwijs Assistent van de practicaruimten. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

VIII.

Studenten, milieu Practica, klinisch handelen, laboratorium werkzaamheden - Algemene hygiënische maatregelen - Juist gedrag tijdens practica - Naleving Beleidkader gevaarlijke stoffen - Inzameling en afvoer (gevaarlijke) afvalstoffen

Ontstaan van afval

Bij de uiteenlopende activiteiten binnen het UMC Utrecht komt afval vrij. Afval brengt een aantal risico’s met zich mee voor de mens (medewerkers en patiënten) en het milieu. Medewerkers komen met het afval in aanraking en bij het transport en de verwerking van het afval treden emissies op naar het milieu. Daarnaast is het verwerken van afval vaak een kostbare aangelegenheid. De volgende afvalstromen zijn te onderscheiden: - Bijzonder bedrijfsafval - Geneesmiddelen - Papier en karton - Bewerkbaar ziekenhuisafval (BZA) AVM tijdens de opleiding Geneeskunde

13

versie 1.1 (19-10-2005)

-

Glas Specifiek ziekenhuisafval (SZA) Luier- en incontinentiemateriaal Chemisch afval Klein gevaarlijk afval (KGA) Fotografisch afval Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

IX.

Studenten, milieu Gehele studie - Algemene hygiënische maatregelen - Juist gedrag tijdens practica - Naleving Beleidkader gevaarlijke stoffen - Inzameling en afvoer (gevaarlijke) afvalstoffen

Overige milieu aspecten

In de afgelopen dertig jaar is duidelijk geworden dat de mens het milieu aantast. Verschillende milieuproblemen zijn geïdentificeerd en vele oplossingen zijn bedacht en uitgevoerd. Maar door de groei van zowel de bevolking als de welvaart zijn de vervuiling van lucht, water en bodem toch toegenomen en dus nog steeds nijpende problemen. Ook de uiteenlopende activiteiten binnen het UMC Utrecht belasten op verschillende manieren het milieu. Onderdelen van werkzaamheden of activiteiten die een effect op het milieu hebben worden milieuaspecten genoemd. Voorbeelden zijn het ontstaan van afval, het gebruik van grondstoffen energie en water, en emissies van stoffen naar het water, de lucht en de bodem. Deze milieuaspecten leiden tot milieueffecten zoals uitputting van grondstoffen, klimaatverandering, verspreiding van stoffen, verzuring en verstoring. Onderstaand een overzicht van de milieuaspecten waarmee u tijdens uw opleiding te maken heeft, met daarbij de milieueffecten. Aspect Energiegebruik Watergebruik Ontstaan van (gevaarlijk) afval

Emissies naar bodem

Emissies naar de lucht Emissies naar het water Gebruik van Papier en karton

Beschrijving Het energiegebruik van het UMC Utrecht in de vorm van elektra, gas en warmte is vergelijkbaar met het verbruik van ca 10.000 huishoudens. Gebruik van leidingwater, demiwater, onthard water, gedecarboneerd water en mengwater resulterend in 500.000 liter afvalwater per dag. Overal in het UMC Utrecht onstaan verschillende soorten afval. Gevaarlijk afval (ruim 40 ton per jaar) komt met name vrij in laboratoria.

Milieu-effect Klimaatverandering, Verzuring Verspilling

Op een aantal plaatsen (afvulpunten) op het UMC-terrein worden (grotere hoeveelheden) gevaarlijke stoffen overgetankt van een tankwagen naar een opslagtank of omgekeerd kunnen stoffen in de bodem terecht komen. Met name in de laboratoria kunnen stoffen, vooral de vluchtige organische stoffen (VOS) verdampen en via de afzuiging in het milieu terecht komen.

Verspreiding Vermesting

Bij diverse activiteiten kunnen stoffen via het afvalwater in het milieu komen. Met name in laboratoria is kans op lozing van gevaarlijke stoffen bijvoorbeeld via het riool. Het gebruik van papier resulteert jaarlijks in ca 350 ton papierafval .Daarnaast uitputting van grondstoffen (bomen) en emissies tijdens de productie.

Gebruik van disposables en andere materialen

De uiteenlopende materialen die worden gebruikt betekenen zowel in de productiefase als in het afvalstadium een belasting van het milieu

Opslag van gevaarlijke stoffen

Extra risico’s op calamiteiten in centrale en decentrale opslagruimtes van gevaarlijke stoffen.


14

Verspreiding, Verwijdering, Verstoring (bij transport)

Verzuring, Klimaatverandering Verspreiding Verspreiding, Vermesting Verwijdering Verspilling Verstoring Uitputting grondstoffen Verspilling Verwijdering Verstoring Uitputting grondstoffen Verspreiding (bij calamiteit)

versie 1.1 (19-10-2005)

Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

X.

Milieu, studenten Gehele studie - Juist gedrag tijdens practica - Naleving Beleidkader gevaarlijke stoffen - Inzameling en afvoer (gevaarlijke) afvalstoffen - Maatregelen om milieubelasting te beperken tijdens practica - Algemene maatregelen om milieubelasting te beperken

RSI/ CANS

De term RSI (Repetitive Strain Injury) wordt gebruikt voor aandoeningen aan de handen, polsen, armen, nek en/of schouder die door het werk zijn ontstaan. Tegenwoordig gebruikt men ook vaak de term CANS (Complaints of arms, neck and shoulders). RSI kan onder andere tot uiting komen in ontstekingen aan de zenuwen, spieren, gewrichten en pezen. Verschijnselen als carpaal-tunnelsyndroom (klachten aan de pols), tenosynovitis (ontsteking van de peesschede) en epicondylitis medialis (de tennisarm) worden vaak tot RSI gerekend. RSI ontstaat niet direct in de meest ernstige vorm, maar ontwikkelt zich in de volgende fasen: 1. Het is duidelijk aan te wijzen waar de pijn zich bevindt. 2. De pijn straalt ook uit naar andere lichaamsregio's. 3. De pijn is deels lokaliseerbaar, maar is ook diffuus over grotere gebieden aanwezig. RSI en RSI gerelateerde klachten ontstaan bij het dagelijks, gedurende langere tijd achter elkaar uitvoeren van dezelfde of soortgelijke bewegingen, zoals bij lopendebandwerk. Er is dan sprake van repeterende bewegingen. Bij beeldscherm- en microscoopwerkers, maar ook bij het pipetteren is er sprake van een combinatie van repeterende bewegingen (van de vingers) en het ontbreken van beweging (steeds dezelfde, statische houding van de nek en schouder). Aldus zijn er twee risicofactoren voor RSI-klachten aan te wijzen: - bewegingsarmoede door het aanhouden van één werkhouding, te weinig doorbreking of te weinig rustmomenten. - te veel bewegen van de arm, pols en vingers. In het algemeen is men het er over eens dat bij beeldschermwerkers de langdurig statische belasting van de spieren in de armen, nek en schouders een belangrijke bijdrage leveren in het ontstaan van RSI. Statische belasting en onvoldoende afwisseling van de houding leiden tot een verminderde bloedcirculatie, pijnklachten en op den duur RSI. De factoren die RSI veroorzaken zijn divers. Zo speelt de werkorganisatie een rol, maar ook de tijdsduur van het werk, de ergonomie van de werkplek en het gedrag van de medewerker zijn van belang. Deze werkfactoren, die een relatie hebben met het ontstaan van RSI kunnen worden ingedeeld in de volgende vijf groepen: 1. Werktaken 2. Werktijden 3. Werkdruk 4. Werkplek 5. Werkwijze Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

Studenten Gehele studie - RSI-preventie - Juiste werken rusttijden


15

versie 1.1 (19-10-2005)

XI.

Handeczeem

Medewerkers in ziekenhuizen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van handeczeem door veelvuldige blootstelling aan stoffen en omstandigheden die de huid kunnen beschadigen. Bij handeczeem kan sprake zijn van jeuk, roodheid, ruwe plekken, kloven en blaasjes. Dagelijks komt de huid van de handen in contact met potentieel allergene stoffen en worden de handen frequent en soms langdurig blootgesteld aan water en zepen. Ook het dragen van handschoenen ter infectiepreventie of bescherming van de handen verbergt een risico: voor de huid van de handen is de afsluiting door handschoenen een irritatie. De meest voorkomende risicovolle handelingen en factoren worden hieronder kort genoemd. • Handen wassen met water of met water en zeep. • Patiënten wassen met water en zeep en/of shampoo. • Langdurig dragen van beschermende handschoenen. • Lage luchtvochtigheid. • Contact met schoonmaakmiddelen. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

XII.

Studenten Klinisch handelen Preventie van handeczeem

Psychische (over)belasting

Psychische (over)belasting in het werk kan ontstaan door veel verschillende oorzaken. Het kan gaan om ongewenste omgangsvormen door patiënten en collega’s (pesten, discriminatie, seksuele intimidatie en/of ongewenste intimiteit, verbale en fysieke agressie). Ook indien u gedurende langere tijd (het gevoel) heeft het werk en/of de studie niet aan te kunnen (hoeveelheid, moeilijkheid) of onzeker bent over uw eigen capaciteiten, kan psychische (over)belasting ontstaan. Verschijnselen van stress met als psychische klachten Rusteloosheid, lusteloosheid, gespannenheid, angst, slecht slapen, dromen, emotionele onstandvastigheid, prikkelbaarheid, overgevoeligheid voor geluiden en drukte en als lichamelijke klachten: hoofdpijn, duizeligheid, nekpijn, maagklachten, pijn op de borst, hartkloppingen, buikklachten, etc… Deze verschijnselen zijn op te vatten als een alarmreactie. Het lichaam waarschuwt dat er een bepaalde mate van overbelasting is ontstaan. Verschijnselen van lichamelijke en geestelijke uitputting Moeheid, futloosheid, grote slaapbehoefte, verlies aan initiatief, verlies aan interesse, concentratiestoornissen, geheugenstoornissen, etc… Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

XIII.

Studenten Gehele studie, met name tijdens klinisch handelen met patiënten contact - Tijdig ingrijpen bij psychische en emotionele (over)belasting - Juiste werken rusttijden

Emotionele (over)belasting

Emotionele (over)belasting kan ontstaan door een (voor u) emotioneel ingrijpende gebeurtenis in relatie tot het werk met patiënten zorg. Hierover praten kan overbelasting voorkomen. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

Studenten Klinisch handelen met patiënten contact Tijdig ingrijpen bij psychische en emotionele (over)belasting


16

versie 1.1 (19-10-2005)

XIV.

Gehoorschade

De term lawaai wordt vaak gebruikt voor ongewenst geluid, vaak met hoge geluidsniveaus. Lawaai is niet alleen hinderlijk, maar bij hoge niveaus kan het schadelijk zijn voor het gehoor. De ernst van de gehoorschade hangt af van de geluidssterkte en de blootstellingsduur. Het geluidsniveau wordt weergegeven in decibel (dB). Dit is een logaritme. De gevoeligheid van het oor is afhankelijk van de frequentie. Om met de afwijkende gevoeligheid voor de diverse frequenties rekening te houden wordt het geluid gemeten met een zogenoemd A-filter. De eenheid van het geluidsniveau wordt dan uitgedrukt in dB(A). Het is goed om te realiseren dat de decibel een exponentiele maat is, dat wil zeggen dat bij stijging van het lawaai met drie dB, het geluidsniveau verdubbeld! Gehoorschade door lawaai is niet te genezen. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

XV.

Studenten Klinisch handelen in een lawaaiige ruimte Omgaan met lawaai

Blootstelling aan straling

Tijdens het verrichten van werk in een laboratorium en of ziekenhuis bestaat er een kans dat u als co-assistent of stagiaire wordt blootgesteld aan verschillende soorten straling. Straling kan in twee soorten worden onderverdeeld: -

Ioniserende straling: wordt uitgezonden door radio-actieve stoffen en röntgentoestellen.

-

Niet-ioniserende straling: Laser-, UV, magnetische- en microgolf-straling behoren tot de niet-ioniserende straling. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

XVI.

Studenten Klinisch handelen in een afdeling Radiologie Veilig werken bij straling

Blootstelling aan genetisch gemodificeerde organismen

Genetisch gemodificeerde organismen (GGO's) zijn organismen waarvan het genetisch materiaal is veranderd op een wijze die van nature niet mogelijk is en die het vermogen bezitten dat genetisch materiaal te vermenigvuldigen en of over te dragen. Met behulp van moderne biotechnologie kunnen genen worden overgebracht tussen heel verschillende soorten organismen. Het door deze overdracht ontstane GGO kan onbedoelde effecten hebben die zich mogelijk pas op lange termijn manifesteren. Die effecten kunnen bijvoorbeeld bestaan uit gevolgen voor insecten, het ontstaan van nieuwe toxinen (giftige stoffen) en allergenen (stoffen die allergieën veroorzaken) of het zich in de omgeving verspreiden van GGO's, waarbij natuurlijke soorten op den duur door de GGO's zouden kunnen worden verdrongen. Eenmaal in het milieu 'losgelaten' zijn genetische veranderingen onomkeerbaar en in beginsel zelfvermenigvuldigend. Dat is de belangrijkste reden om behoedzaam en zorgvuldig te zijn in het onderzoek en bij de toepassing van de resultaten in het milieu en in de samenleving. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

Studenten, milieu Werkzaamheden in een laboratorium waar met genetisch gemodificeerde organismen wordt gewerkt Juist omgaan met genetisch gemodificeerde organismen


17

versie 1.1 (19-10-2005)

XVII.

Blootstelling aan cytostatica

In ziekenhuizen wordt gebruik gemaakt van cytostatica bij de behandeling van patiënten. Cytostatica vallen echter onder de gevaarlijke stoffen, omdat ze ook kankerverwekkend en reprotoxisch zijn. Het zijn geneesmiddelen die de celgroei en celdeling remmen. Dat betekent dat iedereen die ermee werkt, zorgvuldig moet handelen. In het belang van de eigen veiligheid en die van anderen. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

Studenten, milieu Klinisch handelen op afdeling waar met cytostatica wordt gewerkt. Veilig omgaan met cytostatica

XVIII. Blootstelling aan inhalatieanesthetica In de patiëntenzorg wordt gebruik gemaakt van narcosegassen, ofwel inhalatieanesthetica. De stoffen vallen in de categorie gevaarlijke stoffen, blootstelling kan een nadelig effect op de gezondheid hebben. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

XIX.

Studenten Klinisch handelen op afdeling waar met inhalatieanesthetica wordt gewerkt. Veilig omgaan met inhalatieanesthetica

Fysieke (over)belasting

Fysieke belasting in het werk is een belangrijk aandachtspunt in de zorg. Een onjuiste houding en beweging bij bijvoorbeeld het verplaatsen van patiënten kan lichamelijke klachten veroorzaken. Risico voor: Risico tijdens: Risico preventie:

Studenten Verplegingswerkzaamheden Voorkom fysieke overbelasting


18

versie 1.1 (19-10-2005)

Deel B.

Gedragslijnen ter voorkoming van risico’s

Dit deel beschrijft hoe risico’s voor u, de patiënt en het milieu kunnen voorkomen. Met name het voorkómen van overdracht van mogelijk pathogene micro-organismen van patiënt op student en van student op patiënt is belangrijk in de gezondheidszorg. Richtlijnen hiervoor zijn opgesteld door de afdeling Ziekenhuishygiëne en Infectiepreventie (in ieder ziekenhuis is een dergelijke afdeling) en geaccordeerd door de Raad van Bestuur . De richtlijnen van het UMC Utrecht zijn gebaseerd op de richtlijnen van de Landelijke Werkgroep Infectiepreventie (WIP) en op het protocol infectiebeleid van de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU). NB deze richtlijnen gelden alleen binnen het UMC Utrecht. De directie Onderwijs en Opleidingen draagt zorg dat er binnen de stage verlenende instanties voor stage en coassistentschappen dergelijke voorzorgsmaatregelen voor stagiaires en co-assistenten gelden.

I.

Algemene voorzorgsmaatregelen

De genees- en verpleegkunde hebben de laatste honderd jaar grote vooruitgang doorgemaakt. Maar zelfs na de ontdekkingen van de antibiotica op het gebied van de microbiologie, blijven (ziekenhuis)infecties een steeds terugkerend probleem. Infecties betekenen, behalve pijn en ongemak voor de patiënt, meestal een verlenging van de opnameduur, een intensievere zorg en altijd een verhoging van de kosten. Ziekenhuisinfecties kunnen voor een belangrijk deel voorkomen worden door goede hygiënische voorzorgsmaatregelen in acht te nemen. Preventie van ziekenhuisinfecties is een verantwoordelijkheid van alle werknemers in een ziekenhuis! Onder hygiënische voorzorgsmaatregelen verstaat men de zorg voor ons eigen lichaam om te voorkomen dat we zelf, maar ook de mensen waarmee we in contact komen, ziek worden. De meest effectieve maatregel om verspreiding van pathogene micro-organismen te voorkomen, is het consequent wassen en/of desinfecteren van de handen. Ook leidt het dragen van beschermende kleding tot een verminderde overdracht van micro-organismen. De maatregelen gelden zonder uitzondering voor elke medewerker in het ziekenhuis. Zij gelden op afdelingen waar gewerkt wordt met patiënten, met materiaal afkomstig van patiënten, geneesmiddelen, voedsel en andere voor patiënten bestemde zaken. 1.2 Algemene hygiënische maatregelen Handenhygiëne Bij patiënten met een normale weerstand tegen infecties kunnen handenreiniging en handendesinfectie als gelijkwaardige methodes ter voorkoming van verspreiding van pathogene micro-organismen via de handen worden beschouwd. - Bij zichtbare verontreiniging: - handen en onderarmen wassen met water en zeep - goed drogen met een wegwerphanddoek - Bij niet zichtbare verontreiniging kan in alle gevallen worden volstaan met handenalcohol - Handendesinfectie met handenalcohol heeft wel enkele praktische voordelen: - de tijdwinst ten opzichte van het wassen met water en zeep, die groter is naarmate de wastafel verder verwijderd is, - het met nog natte handen aanraken van voorwerpen is toelaatbaar als het alcoholische desinfectie betreft en niet als het wassen met water en zeep betreft, - de huidvriendelijkheid van desinfectie met handenalcohol.


19

versie 1.1 (19-10-2005)

Sieraden Het dragen van ringen (ook gladde ringen), armbanden en polshorloges gedurende de werkzaamheden is verboden. Het afdoende reinigen van de huid ter plaatse van de ring is onmogelijk en bovendien kunnen sieraden de patiënt verwonden. Lange oorhangers worden afgeraden omdat door wrijving met haren en halshuid huidschilfers (met daarop micro-organismen) losraken. Oorknopjes zijn wel toegestaan. Piercings dienen verwijderd te worden indien deze hinderlijk zijn bij de behandeling/verzorging. Nagels Nagels dienen kortgeknipt, schoon en verzorgd te zijn. Onder lange nagels kan zich gemakkelijk vuil (dus micro-organismen) ophopen. Nagellak en kunstnagels zijn niet toegestaan. Haar Haar dient schoon en verzorgd te zijn. Het haar zal opgestoken, bijeengebonden of kort (schoudervrij) gedragen moeten worden. Baarden en snorren Deze dienen verzorgd te zijn. Dat wil zeggen schoon, en kort geknipt. In ruimten waar invasieve ingrepen worden verricht, moeten baard en snor volledig zijn afgedekt. Schoeisel Aan schoenen worden geen speciale eisen gesteld, behalve dat ze goed en makkelijk te reinigen moeten zijn. In het OK-complex worden om deze redenen speciale klompen gedragen. Gebruik van zakdoeken Men dient tijdens de dienst gebruik te maken van papieren zakdoeken. Na het snuiten van de neus moet men de zakdoek wegwerpen en de handen wassen of desinfecteren met handenalcohol. Kleding Iedereen die met patiënten en/of patiëntenmateriaal in aanraking komt, moet dienstkleding dragen. Dienstkleding wordt zo mogelijk dagelijks en bij zichtbare verontreiniging gewisseld. Het is niet toegestaan om over dienstkleding shawls, vesten en dergelijke te dragen. Draagt men dienstkleding over eigen kleding dan moet de dienstkleding gesloten gedragen worden en er mogen geen mouwen of kragen onder de dienstkleding uit komen. Dienstkleding is een verzamelplaats van micro-organismen en moet door het ziekenhuis gewassen worden. Vuile kleding moet van schone kleding gescheiden worden opgeslagen. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:


Studenten, patiënten Practica, klinisch handelen, laboratorium werkzaamheden - Hepatitis B - Hepatitis C - HIV - Tuberculose - Herpes Zoster - Mazelen - Rubella - Influenza - MRSA - Tropische ziekten - Ziekenhuisinfecties - Overige besmettelijke aandoeningen - Blootstelling aan gevaarlijke stoffen - Ontstaan van afval

20

versie 1.1 (19-10-2005)

1.3 Aanvullende hygiënische maatregelen Wondjes Open wondjes aan de handen en/of huidbeschadigingen moeten afgedekt worden met een niet vochtdoorlatende pleister. Eventueel kunnen handschoenen worden gedragen. Handschoenen (niet steriele) Handschoenen worden gedragen wanneer de handen in contact komen of kunnen komen met bloed, lichaamsvochten, excreta, slijmvliezen, niet intacte-huid, of verpleegen behandelmaterialen die hiermee in aanraking zijn geweest. Dat is van belang in verband met het risico van besmetting van de medewerker. Handschoenen verkleinen de kans dat micro-organismen op de handen van personeel worden overgedragen naar patiënten, tijdens zorghandelingen, waarbij contact is met slijmvlies of niet-intacte huid. Ook het risico dat micro-organismen via handen van personeel worden overgebracht van de ene patiënt naar de andere patiënt wordt verkleind. Handschoenen zijn voor eenmalig gebruik per patiënt. Wanneer de handelingen van schoon naar vuil plaatsvinden, kan worden volstaan met hetzelfde paar. De handen moeten, wanneer daar een indicatie voor is, voor het aantrekken en altijd direct na het uittrekken van de handschoenen gewassen of gedesinfecteerd worden. Het dragen van handschoenen is geen alternatief voor handenreiniging of -desinfectie. De indicaties voor het dragen van steriele handschoenen zijn beperkt tot specifieke zorghandelingen (zoals het werken met steriel materiaal of onder aseptische condities). Beschermende kleding Beschermende kleding dient om te voorkomen dat overdracht van micro-organismen op dienstkleding plaatsvindt en wordt daarom over de dienstkleding gedragen. Beschermende kleding moet gedragen worden als men direct met mogelijk besmet patiëntenmateriaal in aanraking kan komen. Beschermende kleding kan bestaan uit een jas met korte mouwen, een jas met lange mouwen of een plastic schort. Deze kleding moet altijd gesloten gedragen worden. NB U ontvangt meer specifieke informatie in bijzondere situaties, bijvoorbeeld wanneer u betrokken wordt bij de verzorging van een besmette/ isolatiepatiënt. Beschermende kleding kan voor eenmalig (disposable schorten) of voor meermalig gebruik zijn. Deze laatster wordt vervangen bij verontreiniging of per dienst. Beschermende bril Een beschermende bril moet gedragen worden bij iedere handeling waarbij kans bestaat op spatten of spuiten van bloed en/of andere lichaamsvochten, secreta en excreta. Een normale bril kan als beschermende bril worden gedragen als deze goed te reinigen is met water en zeep en gedesinfecteerd kan worden met alcohol 60-80 %. Face-shields zijn ook geschikt om de ogen te beschermen. Leesbrillen met halve glazen en contactlenzen geven geen bescherming. Na iedere verontreiniging moet een (beschermende) bril gereinigd en daarna gedesinfecteerd worden met alcohol 70-80%.


21

versie 1.1 (19-10-2005)

Mondneusmaskers In het ziekenhuis worden twee soorten maskers gebruikt: - Chirurgisch masker Dit masker wordt toegepast bij specifieke zorghandelingen waarbij onder aseptische condities wordt gewerkt en bij handelingen waarbij kans is op spatten of spuiten van bloed of spatten van andere excreta. Isolatiemasker Dit masker geeft extra ademhalingsbescherming door de filterende werking om te voorkomen dat via aërosolen pathogene micro-organismen worden ingeademd. Deze maskers worden toegepast bij patiënten in isolatie worden verpleegd waarbij dit masker wordt geadviseerd. Ook bij een klinische verdenking op besmettelijke ziekten (TBC, braken) is het advies zo’n masker te dragen. Het masker dient na gebruik weggegooid te worden. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:

Studenten, patiënten Practica, klinisch handelen - Hepatitis B - Hepatitis C - HIV - Tuberculose - Herpes Zoster - Mazelen - Rubella - Influenza - MRSA - Tropische ziekten - Ziekenhuisinfecties - Overige besmettelijke aandoeningen

1.4 Hoest- nies hygiëne Goede hoesthygiëne bestaat uit: - Hoesten met een afgewend gezicht. - Hoesten met de hand voor de mond, waarbij een papieren zakdoek wordt gebruikt. - De papieren zakdoek maar één keer gebruiken en weggooien in de afvalemmer. - Na het hoesten de handen wassen met ruim water en zeep of inwrijven met handalcohol. Bovenstaande geldt ook voor niezen. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:


Studenten, patiënten Klinisch handelen me patiëntencontact - Tuberculose - Mazelen - Herpes Zoster - Rubella - Influenza - MRSA - Ziekenhuisinfecties - Overige besmettingen

22

versie 1.1 (19-10-2005)

II.

Juist omgaan met bloed en ander besmet materiaal

Materiaal van patiënten dient te allen tijde als mogelijk besmet te worden beschouwd. Onder materiaal wordt verstaan: bloed, sperma, cerviaal-vaginaal secreet, liquor, amnoinvocht, pleura-, pericard- en peritoneaal-, urine-, wond- en weefselvocht. Om bij de verwerking van (mogelijk) besmet materiaal het risico te verminderen, gelden naast de algemene en aanvullende hygiënische maatregelen de volgende regels: - Het gebruik van bloed en ander dierlijk- en humaan materiaal tijdens de opleiding is op ieder moment geoorloofd, mits u daarvoor de instructie heeft gevolgd over de risico’s van het werken met deze producten. - Bij practica wordt alleen materiaal gebruikt waarvan de herkomst duidelijk is en dat getest is op HIV, HBV, HCV en Lues. - Bloed van patiënten wordt, behalve tijdens de co-assistentschappen/ studentklinieken niet gebruikt. Wel is het geoorloofd dat de docent voorbeelden laat zien. - Toestaan venapunctie bij patiënten is alleen van toepassing bij de stages, coassistentschappen en de studentklinieken. Instructie wordt vooraf gegeven. De voorzorgsmaatregelen zijn afgestemd op het feit dat bij elke venapunctie sprake is van potentieel besmet bloed. - Het gebruik van bloed van medestudenten wordt afgeraden, anders dan bij het oefenen van venapunctie onder deskundige begeleiding, of na screening van de student. - Het gebruik van eigen humaan materiaal is toegestaan. Gedragslijn ter voorkoming van Studenten risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Klinisch handelen, laboratorium werkzaamheden Gedragslijn ter voorkoming van: - Hepatitis B - Hepatitis C - HIV - Ziekenhuisinfecties

III.

Juist gedrag tijdens practica

De docenten zijn er verantwoordelijk voor dat studenten tijdens practica niet onnodig worden blootgesteld aan gevaarlijke situaties. Waar nodig zijn veiligheidsinstructies opgenomen in de handleiding en wordt er tijdens de practica voor gezorgd dat de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig zijn. De docenten en assistenten zien er op toe dat de instructies nageleefd worden en op de juiste wijze gebruik gemaakt wordt van de beschikbare middelen. Voor het veilig werken in de practicum ruimten en de Skills labs gelden de volgende regels: - Laat jassen en tassen in de garderobe achter. - Eten en drinken in de practicumzaal is verboden. - Tappunten in practicumzalen geven geen drinkwater. - Begin nooit onvoorbereid aan een practicum, informeer vooraf naar mogelijke risico’s van de te gebruiken materialen. - Draag, op aanwijzing van handleiding, docenten of assistenten, persoonlijke beschermingsmiddelen. - Maak, op aanwijzing van handleiding, docenten of assistenten, gebruik van hulpmiddelen en voorzieningen, zoals pipetteerballon, zuurkast. - Vraag, vóór gebruik van apparatuur, om instructie en toestemming van docenten of assistenten. - Laat proefopstellingen niet onbeheerd achter. - Controleer aan het einde van het practicum of elektriciteit, gas- en waterkranen zijn afgesloten. - Stel u op de hoogte van aanwezige vluchtroutes, blusmiddelen, nood- en oogdouches (in de practica ruimten hangen ontruimingsinstructies). AVM tijdens de opleiding Geneeskunde

23

versie 1.1 (19-10-2005)

-

Bijgebruik van scherp materiaal als naalden: Steek naalden nooit terug in de hoes maar direct na gebruik in de naaldencontainer, of maak gebruik van een beschermkapje (needle-guard); Loop niet onnodig met gebruikte naalden rond (er zijn naaldencontainers op de verschillende priklocaties); Laat scherp afval (glasscherven, naalden) nooit in vuilnisbakken of –zakken achter; Vul naaldencontainers niet meer dan 75%. Pas handenhygiëne toe bij het verlaten van de practicumzaal.

Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:

IV.

Studenten, milieu Practica, vaardigheidsonderwijs, laboratorium werkzaamheden - Blootstelling aan gevaarlijke stoffen - Ontstaan van afval - Overige milieuaspecten

Vaccinaties

De Nederlandse ARBO-wetgeving eist dat ziekenhuizen en andere verzorgingsinrichtingen verantwoorde zorg aan hun patiënten moeten kunnen bieden én stelt dat werkgevers verplicht zijn om werknemers die in contact kunnen komen met bloed, in de gelegenheid te stellen om zich te laten inenten tegen Hepatitis B. Medewerkers in de functies met risico op besmetting, bijvoorbeeld artsen en verpleegkundigen, maar ook co-assistenten moeten dus gevaccineerd zijn. Omdat het vaccinatieprogramma zeven maanden in beslag neemt en het mogelijk is dat u niet reageert op de vaccinatie is het van groot belang dat er zo snel mogelijk met het vaccinatieprogramma wordt begonnen. 4.1 Hepatitis B vaccinatie Vaccinatieprogramma Eerste vaccinatie: september tijdens de introductieweek Tweede vaccinatie: na een maand Derde vaccinatie: na zes maanden Titerbepaling: na zeven maanden Wanneer is de anti-HBs titer voldoende < 10 E/l = non responder, hierbij is er geen bescherming tegen hepatitis B. 10 < 100 E/l = low responder, hierbij is er bescherming gedurende 5 jaar tegen hepatitis B > 100 E/l = responder, hierbij is er op basis van de huidige kennis levenslange bescherming tegen hepatitis B. Indien low-responder (beperkte bescherming)? Bij een titeruitslag tussen 10-100 E/l volgt er voor de student een opname in het vijf jaars vaccinatieschema bij de Arbo- en Milieudienst van het UMC Utrecht. Bij de risicovormer gaat hier nog een controle op dragerschap van HBsAg en anti HBcore aan vooraf. Indien non-responder (geen bescherming)? Indien de student na de eerste drie vaccinaties op een titer van <10iu/l uitkomt, kan door hervaccinatie (een tweede sessie van drie vaccinaties) alsnog voldoende bescherming worden verkregen. Maar er blijven altijd mensen non-responder, circa 0.5%. Deze studenten worden na de eerste drie vaccinaties bij een titer <10iu/l gecontroleerd op dragerschap van HBsAg en anti HBcore. Indien er geen sprake is van dragerschap, komt de student na de tweede sessie van drie extra vaccinaties waarbij de titer opnieuw op <10iu/l uitkomt, als risicovormer in een schema van blijvende controle op dragerschap bij de Arbo- en milieudienst. AVM tijdens de opleiding Geneeskunde

24

versie 1.1 (19-10-2005)

Deze controle vindt om de drie maanden plaats. Er bestaat geen bezwaar tegen het verrichten van risicovormende handelingen. Alleen als de betrokken student zich niet houdt aan de afgesproken controles krijgt Hoofd Onderwijszaken bericht dat de student vooralsnog geen risicovormende handelingen mag verrichten. Bij een prikaccident zal de student bij een HBsAg positieve bron na melding van het accident, een passieve vaccinatie met HBiG krijgen toegediend. Wanneer er bij de student sprake is van dragerschap Hepatitis B, wordt de student door de Arbo-verpleegkundige uitgenodigd voor het spreekuur van de bedrijfsarts voor informatie over: - de behandelingsmogelijkheden, - de aanmelding bij de landelijke commissie iatrogene Hepatitis B, - de consequenties van het dragerschap voor de opleiding geneeskunde. Een drager van het Hepatitis B virus mag (bij een te hoge virusload) geen risicovormende handelingen verrichten en krijgt geen toestemming om stages of coschappen te lopen waarbij risicovormende handelingen worden verricht. Voor deze studenten zal er een aangepast programma worden ontwikkeld. Hoofd Onderwijszaken krijgt, na overleg met de student, het bericht dat de student geen risicovormende handelingen mag verrichten. Als de student niet wil dat Onderwijszaken een uitslag krijgt, gaat er bericht naar Hoofd Onderwijszaken dat er geen uitslag gegeven kan worden. Wanneer er sprake is van dragerschap, doch de virusload is onder 10 tot de vijfde: Wordt de student aangemeld bij de landelijke commissie iatrogene Hepatitis B. Mag de student risicovormende handelingen verrichten. Krijgt het Hoofd Onderwijszaken bericht: geen bezwaar tegen het verrichten van risicovormende handelingen. - Wordt de student elke 6 maanden bij de Arbo- en milieudienst gecontroleerd op virusload. - Indien betrokkene zich niet houdt aan de afgesproken controles krijgt Hoofd Onderwijszaken bericht dat de student vooralsnog geen risicovormende handelingen mag verrichten. -

Richtlijnen ten aanzien van de vaccinatieprocedure - De afdeling Onderwijszaken van de Directie Onderwijs en Opleidingen draagt zorg voor de informatieverstrekking aan studenten, alsmede voor de inroostering van de vaccinaties en titerbepaling. - Studenten die niet verschijnen op de ingeplande tijden dienen administratiekosten à € 15.00 te voldoen aan de afdeling Onderwijszaken en moeten via de Arboverpleegkundige een nieuwe afspraak maken. - Studenten die bij niet afgezegde (legitieme reden) en gemiste vaccinatie moet de student via mij een nw afspraak maken en een boete betalen (met de interim zijn daar afspraken over gemaakt, maar nog niet definitief ingevoerd) - Studenten dienen hun vaccinatieboekje bij zich te hebben. Indien men het vaccinatieboekje kwijt is, krijgt men tegen betaling van € 1.00 aan de medewerker Arbodienst een nieuw vaccinatieboekje uitgereikt. - Studenten die komen voor de titerbepaling dienen minimaal twee weken van te voren het volledig ingevulde formulier “Patiëntengegevens” digitaal te versturen naar het volgende mailadres: [email protected]. Vanaf 2 dagen voor de titerbepaling kunnen zij de stickers, benodigd voor het aanvraagformulier bloedonderzoek en om de bloedbuis te plakken, tussen 14.30 – 15.30 uur bij de balie (receptie 21) van de Poli Interne Geneeskunde ophalen. - De student krijgt de officieel titeruitslag via de AMD op huisadres toegestuurd. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:


Studenten Zie vaccinatieprogramma Hepatitis B

25

versie 1.1 (19-10-2005)

4.2 Controleren vaccinatie- en immuunstatus, eventueel vaccineren Middels het formulier “vaccinatie- en immuunstatus” wordt gevraagd naar het doorgemaakt hebben c.q. gevaccineerd zijn van mazelen, rode hond en waterpokken. Daarnaast wordt de DTP (difterie, tetanus, polio) vaccinatiestatus geïnventariseerd. Bij ontbreken van rubella vaccinatie/ antistoffen wordt geadviseerd om zich alsnog te laten vaccineren, hetgeen met name voor vrouwen extra belangrijk is. De ervaring is tot nu toe is dat dit maar zelden het geval is. Deze vaccinatie wordt uitgevoerd door de Arboen Milieudienst van het UMC Utrecht. Studenten, die geen antistoffen hebben tegen het waterpokkenvirus, krijgen een brief toegestuurd waarin wordt gewezen op de verantwoordelijkheid om direct te melden indien zij in aanraking komen met een patiënt/ familie met waterpokken of gordelroos. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:

Studenten Direct na aanvang studie - Rubella - Mazelen - Waterpokken

4.3 TBC: BCG vaccinatie en immuunstatusonderzoek Het TBC onderzoek betreft onderzoek naar tuberculose. Dit is voor u noodzakelijk: - direct bij aanvang van de studie, bedoeld als uitgangswaarde; - Eventueel op verzoek van een perifeer ziekenhuis/instelling voor aanvang van werkzaamheden als stagiaire en/ of co-assistent (infectiepreventie-onderzoek); - indien u terugkeert van werkzaamheden in het buitenland in een gebied waar een verhoogd risico is op TBC-besmetting bestaat (buitenlandcontrole); - indien u in contact geweest bent met een patiënt met open TBC, hierbij wordt u persoonlijk door de Arbo- en milieudienst opgeroepen voor een contactonderzoek. Na inventarisatie over de BCG-vaccinatie en eerdere huidtest via het immuunstatus formulier wordt u bij aanvang van uw studie door de GG&GD gescreend op tuberculose met behulp van een mantoux test of longfoto. Bij een positieve Mantoux verricht de GG&GD aanvullend onderzoek met een longfoto en wordt de Arbo- en Milieudienst van het UMC Utrecht hierover geïnformeerd. In bepaalde gevallen kan de oriënterende verpleegstage in het eerste jaar dan niet plaatsvinden Indien u als student door de GGD arts op medicatie wordt gezet, wordt er ook een consult bij de bedrijfsarts van de Arbo- en Milieudienst van het UMC Utrecht ingepland. Zie voor terugkeer uit een gebied waar een verhoogd risico is op TBC-besmetting de website buitenland (http://www.umcutrecht.nl/afdeling/index.asp?dep=170). Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens:

Gedragslijn ter voorkoming van:


Patiënten, studenten en overige medewerkers - Eén maand voor aanvang stage/ coassistentschap - Twee maanden na terugkomst uit buitenland Tuberculose

26

versie 1.1 (19-10-2005)

V.

MRSA- screening

Indien u als UMC student in een buitenlands (veld-)hospitaal bent geweest valt u onder de MRSA verdachte patiënten. - Bij twijfel over de noodzaak tot screening kunt u contact opnemen met de afdeling ZHIP G04.517 - Van de afdeling ZHIP ontvangt u een kweekkaart en wattenstokken voor drie neusen keelkweken en nadere instructies - De neusen keelkweken moeten worden afgenomen drie maal met een tussenpoos van een uur - Het is wenselijk de kweken af te nemen voordat u de studie/ werkzaamheden binnen de muren van het UMC Utrecht hervat/ aanvangt. Op de kweekkaart naam, geboortedatum, afdeling en telefoonnummer vermelden waarop de medewerker bereikbaar is - De kweken inleveren bij het Laboratorium voor Klinische Microbiologie: G04, receptie 22. Dagelijks voor 16.00 uur en in het weekend voor 12.00 uur Na minimaal drie dagen zijn de kweekuitslagen bekend. U informeert na minimaal drie dagen bij de afdeling ZHIP naar de kweekuitslag. Wanneer de kweken allemaal negatief zijn, gelden er geen verdere maatregelen. Wanneer uit één van de neus- of keelkweken blijkt dat een medewerker drager is van MRSA mag deze medewerker niet doorgaan met werken. De afdeling ZHIP of microbioloog neemt contact op met deze medewerker en bespreekt het verdere verloop. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn indien:

Gedragslijn ter voorkoming van:

VI.

Patiënten Aanwezigheid van een student in het UMC Utrecht waarbij sprake is van verdenking van MRSA. Dit is het geval bij mensen die - in een buitenlands (veld-)hospitaal of gezondheidscentrum aanwezig zijn geweest; - in een Nederlands ziekenhuis of andere gezondheidsinstelling zin geweest waar MRSA-problemen zijn; - MRSA-positief zijn, dat wil zeggen aantoonbaar drager zijn (geweest). MRSA

Preventieve gezondheidsmaatregelen studeren in het buitenland

Als u naar het buitenland vertrekt, heeft u soms een verhoogde kans op ziekten. Dit heeft te maken met klimatologische en/of sociaal-economische omstandigheden maar ook met (voedsel)hygiëne en eigen gedrag. U kunt veel voorkomen door u goed voor te bereiden en de nodige maatregelen te nemen. 6.1 Vaccinaties buitenlands verblijf Zie website buitenland (http://www.umcutrecht.nl/afdeling/index.asp?dep=170). Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:


Studenten Verblijf buitenland Tropische ziekten

27

versie 1.1 (19-10-2005)

6.2 Hygiënische maatregelen buitenlands verblijf Zie website buitenland (http://www.umcutrecht.nl/afdeling/index.asp?dep=170). Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:

Studenten Verblijf buitenland - MRSA - Tropische ziekten

6.3 PEP (anti-HIV pakket) Zie website buitenland (http://www.umcutrecht.nl/afdeling/index.asp?dep=170). Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:

Student Co-assistentschap in een land waar HIV veel voorkomt én er een kans is in contact te komen met potentieel besmettelijk bloed HIV

6.4 Insectenwerende middelen Zie website buitenland (http://www.umcutrecht.nl/afdeling/index.asp?dep=170). Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:

VII.

Student Verblijf buitenland Tropische ziekten

Melden van besmettelijke aandoeningen bij patiëntencontact

In onderstaande gevallen dient u als stagiaire of co-assistent contact op te nemen met uw begeleider of de bedrijfsarts van de Arbo- en Milieudienst van het UMC Utrecht: 7.1 Diarree Overdracht kan via de handen plaatsvinden. Maatregelen ter voorkoming van besmetting: - Zorg voor een goede handenhygiëne (handendesinfectie) met name na toiletgang. - Afhankelijk van de aard van de werkzaamheden die men verricht kan in overleg met de bedrijfsarts besloten worden tijdelijk andere werkzaamheden te verrichten totdat de klachten voorbij zijn. 7.2 Koortslip en blaasjes (Herpes Simplex Virus (HSV)) Het overdrachtsrisico is het directe contact met het blaasjesvocht dat het virus bevat. In overleg met de bedrijfsarts wordt het besmettingsrisico bepaald. Maatregelen ter voorkoming van besmetting: - Bij blaasjes aan de vingers dient geen directe patiëntenzorg te worden verleend tot de blaasjes ingedroogd zijn. - Vermijd contact met blaasjes in het gelaat (koortsblaasjes) of elders op de huid. Draag zo nodig een mondneusmasker of dek de blaasjes af met een pleister zodat direct contact niet mogelijk is. - Zorg voor goede handenhygiëne (handendesinfectie). 7.3 Infecties van de huid (steenpuisten) of huiduitslag Huidinfecties zoals steenpuisten, kunnen door direct contact besmettelijk zijn voor patiënten. Maatregelen ter voorkoming van besmetting: - In overleg met bedrijfsarts zal afhankelijk van de aard van de werkzaamheden en de locatie van de infectie op de huid worden bepaald of de werkzaamheden kunnen worden voortgezet. - Indien er toch mag worden gewerkt dient de aangedane huid goed te worden afgedekt. AVM tijdens de opleiding Geneeskunde

28

versie 1.1 (19-10-2005)

- Zorg voor een goede handenhygiëne (handendesinfectie)! Indien op een afdeling meerdere medewerkers zijn met dezelfde verschijnselen zal in overleg met de Arbo- en Milieudienst en de afdeling Ziekenhuishygiëne & Infectiepreventie nader onderzoek worden ingesteld. 7.4 Contact met kinderziekten Dit zijn meestal virale aandoeningen waarbij verspreiding via fijne speekseldruppeltjes en/of via direct contact kan plaatsvinden. Bijvoorbeeld bof, mazelen, rode hond (Rubella), waterpokken (Varicella zoster) en kinkhoest. Indien u verschijnselen heeft van een infectieziekte/kinderziekte of hiermee in contact bent geweest en u heeft deze ziekte niet hebt doorgemaakt, of hiervoor gevaccineerd, dient u contact op te nemen met de AMD. De bedrijfsarts bepaalt welke maatregelen er ten aanzien van de werkzaamheden moeten worden getroffen. Ten aanzien het Herpes Zostervirus (waterpokken/ gordelroos) hebben de studenten, die hier geen antistoffen tegen hebben, een brief toegestuurd gekregen (zie 4.2) waarin wordt gewezen op de verantwoordelijkheid om direct te melden indien zij in aanraking komen met een patiënt/ familie met waterpokken of gordelroos. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:

VIII.

Studenten, patiënten Klinisch handelen met patiënten contact - Herpes zoster - Mazelen - Rubella - Influenza - MRSA - Ziekenhuisinfecties - Overige besmettelijke aandoeningen

Naleving beleidskader gevaarlijke stoffen

Om voor de mens en het milieu verantwoorde wijze van aanschaf, opslag, gebruik en afvoer van gevaarlijke stoffen te waarborgen, en tevens te voldoen aan het vastgestelde wettelijke kader is er het Beleidskader gevaarlijke stoffen opgesteld. Hierin staan richtlijnen over de volgende onderwerpen: - Aanschaf van gevaarlijke stoffen - Registratie van en informatie over gevaarlijke stoffen - Opslag en etikettering gevaarlijke stoffen - Gebruik van gevaarlijke stoffen - Beoordeling en beperking van de blootstelling aan gevaarlijke stoffen - Afvoer van gevaarlijke stoffen - Calamiteitenbeheersing met betrekking tot gevaarlijke stoffen - Evaluatie en audit van het beleid gevaarlijke stoffen Het volledige Beleidskader gevaarlijke stoffen van het UMC Utrecht is opgenomen in de bijlage. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:


Student, milieu Practica, laboratoriumwerkzaamheden - Blootstelling aan gevaarlijke stoffen - Ontstaan van afval - Overige milieuaspecten

29

versie 1.1 (19-10-2005)

IX.

Inzameling en afvoer (gevaarlijke) afvalstoffen

Door afval aan de bron goed te scheiden en in te zamelen wordt het mogelijk afval zoveel mogelijk te hergebruiken en op de juiste manier te verwerken. Dit levert naast een milieuvoordeel vaak ook kostenbesparingen op. Beter nog dan een goede scheiding en inzameling van het afval is voorkomen dat afval ontstaat: afvalpreventie dus. Hierbij kunt u denken aan: - kritisch gebruik van materialen en disposables; - (intern) hergebruik van materialen Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste afvalstromen (met bijbehorende inzamelmiddelen) waarmee u tijdens uw studie te maken kunt krijgen . Afvalstroom

Subcategorie

Inzamelmiddel

Bijzonder bedrijfsafval

regulier bedrijfsafval, kantoorafval, disposables, materiaal dat met bloed in aanraking is geweest, systemen of zakken met minder dan 100 ml bloed

blauwe zak / rode container

glas

wit glas, bruim glas, laboratoriumglas (leeg en gespoeld)

zwart of grijs krat

laboratoriumglas met restanten chemicaliën

blauw vat met rood deksel

glas met restanten desinfectantia, contrastvloeistof, aceton, ether

rood krat

niet-vertrouwelijk

blauwe papierbak in werkruimten of blauwe kliko

Vertrouwelijk

blauwe kliko met brievenbusopening

Golfkarton

platgevouwen naast de rode container in het vuilverzamelpunt

klein karton

papierkliko's

swill

etensresten, groeten, fruit

blauwe zakken / rode containers

gevaarlijk afval

zure en neutrale anorganische stoffen in oplossing

jerrycans categorie I

alkalisch anorganische stoffen in oplossing

jerrycans categorie II

halogeenarme organische stoffen

jerrycans categorie III

halogeenrijke organische stoffen

jerrycans categorie IV

bijzondere afvalstoffen, niet in oplossing zijnde stoffen met zware metalen

jerrycans categoire V

vast chemisch afval

blauw vat met rood deksel

batterijen, correctievloeistof, viltstiften, markers, tonercassettes, niet lege spuitbussen, CD’s

blauwe / rode milieubox

papier

karton

klein gevaarlijk afval specifiek ziekenhuisafval

Afval van microbiologische laboratoria dat bacterieel, viraal of met schimmels is besmet, tenzij geautoclaveerd. scherpe voorwerpen zoals injectienaalden, afgeknipte capillairen, scalpels en glazen bloedbuizen. grotere hoeveelheden bloed, pus en wondvocht die besmettingsgevaar kunnen opleveren of niet esthetisch zijn. Objectglaasjes Menselijke anatomische resten en orgaandelen; Weefselrestanten in fixatief Cytostatica-resten en alles wat daarmee in aanraking is geweest

-

-

-

Naalden bewerkbaar ziekenhuisafval

-

-

naaldencontainer

grotere hoeveelheden bloed (bloedzakken, redonpotten, thoraxdrainagesystemen, zakken uit hart-longmachine niet-geinfecteerd afval van microbiologische laboratoir


geel of blauw vat met deksel

30

zwart vat met deksel indien geen inzamelmiddel aanwezig is voor bewerkbaar ziekenhuisafval, dit afval afvoeren als specifiek

versie 1.1 (19-10-2005)

-

afval van verpleegkamers geïsoleerde verpleging anders dan categorie A glazen bloedbuizen

ziekenhuisafval

Verder is het volgende van belang: - Bij alle afvalverzamelpunten in het UMC Utrecht hangen afvalposters met informatie wat daar wel en wat daar niet kan worden verzameld. - In de practicaruimten, waar gewerkt wordt met vloeibaar gevaarlijk afval hangen posters met specifiekere informatie betreffende de verschillende categorieën. - In de practicaruimten hangen afvalstofkaarten met daarop uitsluitend de in die ruimte vrijkomende afvalstoffen en afvalverzamelpunten. - De docenten zijn ervoor verantwoordelijk dat in de instructies voor het onderwijs (o.a. de blokboeken) wordt aangegeven op welke manier de specifieke afvalstoffen moeten worden afgevoerd. - Indien een container vol is en moet worden opgehaald, kan worden gebeld naar 250 7214. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:

X.

Student en milieu Practica, laboratoriumwerkzaamheden - Blootstelling aan gevaarlijke stoffen - Ontstaan van afval - Overige milieuaspecten

Beperken overige milieubelastingen

Door het uitvoeren van practica wordt het milieu op verschillende manieren belast. Maar ook buiten de practicaruimten zijn er maatregelen die bijdragen aan een lagere milieubelasting van het UMC Utrecht. 10.1 Maatregelen om milieubelasting te beperken tijdens practica Afval - Probeer het ontstaan van afval zoveel mogelijk te voorkomen door kritisch gebruik en hergebruik van materialen en (gevaarlijke) stoffen - Verzamel afval dat vrijkomt op de juiste wijze in (zie IX) Emissies naar lucht - Ga verdamping van stoffen zoveel mogelijk tegen door flessen en jerrycans afsluiten Emissies naar water - Spoel geen chemicaliën door de gootsteen tenzij dit is toegestaan (beschreven in instructie) - Vang het eerste spoelwater op bij het omspoelen van chemicaliënflessen, glaswerk of andere materialen, voer het daarna af als chemisch afval Opslag van gevaarlijke stoffen - Zet chemicaliënverpakkingen na gebruik terug in chemicaliënkast - Plaats chemicaliën zoveel mogelijk in lekbakken - Houd stoffen met verschillende gevaarsymbolen gescheiden van elkaar - Plaats de jerrycans in een lekbak Gebruik van energie en water - zet apparatuur uit wanneer deze niet wordt gebruikt of zet ze op een tijdschakelaar - dek waterbaden af - vriezers zo kort mogelijk open, pak zoveel mogelijk tegelijk - plaats zoveel mogelijk bij elkaar in een vriezer (beter 1 volle dan 2 halfvolle) - ontdooi vriezers op tijd - zet zuurkasten ‘s avonds uit of stand-by - gebruik afwasmachines en autoclaven efficiënt door hun ruimte volledig te benutten


31

versie 1.1 (19-10-2005)

10.2 Algemene maatregelen om milieubelasting te beperken Behalve de maatregelen gerelateerd aan practica, kunnen ook de volgende algemene maatregelen bijdragen aan een lagere milieubelasting van het UMC Utrecht: Papierbesparende tips - Kopieer zo veel mogelijk dubbelzijdig. - Bedenk vooraf goed hoeveel kopieën u nodig heeft. - Print, indien mogelijk, dubbelzijdig en/ of meerdere pagina per vel. - Bedenk goed of het nodig is het stuk te printen. - Let vooraf goed op typ- en spellingsfouten, zodat u het niet opnieuw hoeft uit te printen. - Bedenk vooraf goed of de e-mail echt moet worden geprint. - Kijk goed of de gehele e-mail moet worden geprint - Print een power point presentatie uit als handouts (2, 3 of 6 slides per pagina). - Bewaar foutieve afdrukken dat aan één kant als klad papier bruikbaar is. - Gebruik kladpapier voor proef teksten e.d. Energiebesparende tips - Doe monitor uit bij afwezigheid. - Doe kantoorlicht uit bij afwezigheid. - Doe, bij voldoende zonlicht, kantoorlicht uit. - Stel een blank screen - screensaver in (dit heeft alleen zin bij gebruik van een flat screen). - Ontdooi regelmatig de koelkast. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:

XI.

Milieu Gehele studie Overige milieuaspecten

RSI-preventie

In welke mate welke factor bijdraagt aan de kans op RSI is van situatie tot situatie verschillend. Er is zeker een sterke relatie tussen de factor ‘Werktijden’ (met name de tijdsduur van het beeldschermwerk) en het ontstaan van RSI. Ook lijkt bij de factor ‘Werkdruk’ zo'n sterke relatie te bestaan. Uit onderzoek blijkt tevens dat de factor 'Werkplek’ een zwakke relatie heeft met de kans op het ontstaan van RSI. Wel wordt vaak de vuistregel genoemd dat er ten minste twee van de vijf factoren niet in orde moeten zijn om RSI te laten optreden. In de bijlage is een checklist opgenomen waarmee u kunt nagaan of u door uw werksituatie risico loopt RSI te krijgen. U kunt de vragen eenvoudig met ja of nee beantwoorden. Indien het antwoord op een vraag wijst op een knelpunt, is dit een mogelijkheid tot verbetering van uw werksituatie. Bijgaande link kan u hierbij helpen: http://www.rsi-vereniging.nl/gezond/index.php Globaal geldt het volgende voor de 5W’s: Werktaken Werktijden Werkdruk Werkplek Werkhouding

zorg voor afwisseling pauzes: grote, kleine en micropauzes prioriteiten stellen een ergonomische werkomgeving voorwaarde voor gezond werk

Een ander hulpmiddel is het overzicht met sneltoetsen voor het vermijden van het gebruik van de muis (zie bijlage). Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van: AVM tijdens de opleiding Geneeskunde

Studenten Gehele studie RSI (CANS) 32

versie 1.1 (19-10-2005)

XII.

Preventie van handeczeem

De belangrijkste maatregel om de eczeem prevalentie in de zorgsector terug te dringen is preventie. Hierbij gaat het om het zoveel mogelijk vermijden van de eczeembevorderende risicovolle handelingen en factoren. Dit is in de dagelijkse praktijk echter niet altijd volledig haalbaar, in dat soort situaties is het belangrijk de huid goed te verzorgen. Handen wassen: algemeen - Gebruik geen heet water in verband met het uitdrogende effect hiervan. - Doe voor het handen wassen eventuele ringen af, omdat onder een ring altijd vocht achterblijft. - Dep de handen zorgvuldig droog, dit geldt vooral voor de polsen en tussen de vingers. - Gebruik bij voorkeur zachte papieren handdoekjes, omdat deze de huid minder irriteren. Handen wassen: alleen water Alleen na het dragen van handschoenen waarbij de handen bezweet zijn geraakt. Handen wassen: met water en zeep Alleen na handelingen waarbij de handen zichtbaar vervuild zijn geraakt. Gebruik van desinfectantia/handenalcohol Na alle direct of indirect patiëntgebonden taken. De voorkeur heeft een handenalcohol waaraan een huidverzorgend bestanddeel is toegevoegd. Als desinfectans kan worden gebruikt: • Isopropylalcohol 70%, chloorhexidine 0,5%. Of een handenalcohol waar tevens een huidverzorgingsproduct in zit, zoals Sterillium®. Handschoengebruik - Draag bij langdurig gebruik (> 10 minuten) dunne katoenen binnenhandschoen, bijvoorbeeld Lohmann tg®. - Gebruik handschoenen tijdens: o handelingen waarbij besmettingen kunnen optreden (bij patiënten of medewerkers) zoals bijvoorbeeld bij contact met urine en/of faeces of eventueel andere lichaamsvochten zoals bloed. o patiëntgebonden handelingen waarbij de handen nat worden, zoals bijvoorbeeld wassen, douchen, om watercontact zoveel mogelijk te voorkomen. o niet patiëntgebonden handelingen waarbij de handen nat worden, zoals bijvoorbeeld bedden afnemen. - Gebruik bij voorkeur vinyl onderzoekshandschoenen, anders latex. Wees dan wel alert op een eventuele latexallergie. - Gepoederde latex handschoenen dienen vanwege het allergierisico voor zowel gebruiker als omstanders te worden vermeden. - Bij niet-patiëntgebonden ‘natte’ handelingen kan gebruik gemaakt worden van bijvoorbeeld huishoudhandschoenen. - De handen dienen schoon en droog te zijn voordat de handschoenen worden aangetrokken. - Gebruik de handschoenen zo kortdurend als mogelijk is. - Een beschadigde handschoen dient direct verwisseld te worden.


33

versie 1.1 (19-10-2005)

Huidverzorging - Bij een droge huid: o Vermijd dat onnodig de vetten worden verwijderd. o Vul aan met vetten van buitenaf. - Gebruik een crème op een aantal vaste momenten per dag, bijvoorbeeld voor aanvang van de dienst, tijdenskoffie/thee en lunchpauzes en voor het naar huis gaan. Daarnaast is het altijd goed om de handen te verzorgen op ieder ander moment dat daar even tijd voor is. - Breng niet teveel crème per keer aan. - Gebruik bij voorkeur geen bodylotions, deze bevatten meestal erg veel water en kunnen daardoor uitdrogend zijn voor de huid. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:

XIII.

Student Klinische handelen met patiëntencontact Handeczeem

Tijdig ingrijpen bij psychische en emotionele (over)belasting

Belastbaarheid Wat u aan belasting kan hebben, wordt grotendeels bepaald door uw aanleg en uw geestelijke en lichamelijke ontwikkeling. De belastbaarheid is niet voor iedereen even groot. Met het ouder worden, neemt de belastbaarheid geleidelijk af. In bepaalde levensfasen, waarbij zich in het lichaam belangrijke veranderingen voltrekken, is de belastbaarheid ook verminderd, bijvoorbeeld tijdens de puberteit, de overgang, de zwangerschap, de kraamperiode en de dagen voor de menstruatie. Een tijdelijke vermindering van de belastbaarheid kan ook het gevolg zijn van slaapgebrek, medicijngebruik, alcoholgebruik en/of ziekte. Overbelasting kan een gevolg zijn van een (tijdelijk) verminderde belastbaarheid. Overbelasting Voor een prettig functioneren is het belangrijk dat er een zeker evenwicht bestaat tussen belasting en belastbaarheid. Kortdurende overbelasting kan geen kwaad, omdat u over reserves beschikt om dit op te vangen. Wanneer echter de overbelasting blijft aanhouden, raken de reserves uitgeput. Dan ontstaat er een situatie waarin u zowel lichamelijk als geestelijk kan instorten onder de druk van de overbelasting. De weegschaal is uit balans, uit het evenwicht. Bij tijdig ingrijpen kunnen de gevolgen van de (over)belasting beperkt worden en de situatie in positieve zin veranderen. Vaak lukt dit ingrijpen niet op eigen kracht. Omdat er relatief veel mensen zijn, die met deze problematiek te maken krijgen zijn er in de onderwijs- en ziekenhuisorganisatie medewerkers aangesteld om u te ondersteunen. U kunt een beroep doen op: Studieadviseurs Uw stage- of co-assistentschapbegeleider Uw mentor Bedrijfsopvangteam, Arbo- en milieudienst van het UMC Utrecht (zie deel C, III). Zie voor meer informatie de folder Psychische belasting, opgenomen in de bijlage

XIV.

Juiste werken rusttijden

In principe is goed geregeld dat de werkroosters voldoen aan de wettelijke bepalingen. Daarmee is geborgd dat u naast uw werkzaamheden voldoende rust kunt nemen. In de praktijk kan het voorkomen dat u door een combinatie van diensten te veel uren maakt. Daardoor zou u zo moe kunnen worden dat u fouten gaat maken. Dat moet ten alle tijden voorkomen worden. U bent daar primair zelf voor verantwoordelijk. In een dergelijke situatie zult u aan uw leidinggevende moeten aangeven dat u het niet meer verantwoord vindt uw werkzaamheden (of een deel daarvan) uit te voeren. Wellicht ten overvloede: U zult moeten zorgen voor een zodanige combinatie van werk in het UMC Utrecht, uw studie en uw overige activiteiten, dat u inderdaad voldoende uitgerust aan uw werkzaamheden kunt beginnen. AVM tijdens de opleiding Geneeskunde

34

versie 1.1 (19-10-2005)

Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:

XV.

Studenten Gehele studie, met name tijdens klinisch handelen met patiëntencontact - Psychische (over)belasting - RSI

Omgaan met lawaai

Bij een geluidsniveau van meer dan 80 dB(A) dient de werkgever gehoorbeschermingsmiddelen ter beschikking te stellen. Als het geluidsniveau hoger is dan 85 dB(A) dan zijn de werknemers verplicht deze gehoorbeschermingsmiddelen ook te gebruiken. Deze plaatsen zijn duidelijk afgebakend en gemarkeerd. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:

XVI.

Studenten Klinisch handelen in een lawaaiige ruimte Gehoorschade

Veilig werken met straling

Het is de taak van de werkgever om de werkplek zo in te richten, dan wel de juiste beschermingsmiddelen aan te bieden dat onnodig risico wordt vermeden. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:

XVII.

Studenten, milieu Klinisch handelen in afdeling Radiologie, werkzaamheden met straling in een laboratorium Blootstelling aan straling

Veilig werken met (genetisch gemodificeerde) micro-organismen

Waar gewerkt wordt met micro-organismen zullen ze ook verspreid worden. Dat is onvermijdelijk. De kunst is daarom die verspreiding zo veel mogelijk in te perken en de werkwijzen er op te richten dat de verspreide micro-organismen geen kwaad kunnen aanrichten. Omdat micro-organismen voor hun groei altijd afhankelijk zijn van water worden bij noodzakelijke handelingen met bacteriekweken vrijwel altijd zogenoemde aerosolen gevormd. Het gaat daarbij om kleine vloeistofdruppeltjes die door de lucht gedragen worden en die een of meerdere microbiële cellen meevoeren. Onderstaand zijn een aantal handelingen genoemd die aerosolvorming bevorderen en derhalve vermeden moeten worden of met grote voorzichtigheid uitgevoerd dienen te worden. - Gieten van vloeistof - Vallende druppels - Uitblazen van pipetten - Openen van vochtige stoppen - Centrifugeren van open buizen - Te warme entogen


35

versie 1.1 (19-10-2005)

Daarnaast gelden een aantal microbiologische werkregels om besmetting (via de onderzoeker, het instrumentarium, de werktafel en/ of de werkvloer) te voorkomen: - gebruik voor bepaalde handelingen wegwerp-handschoenen, die afgevoerd kunnen worden - naar een sterilisator. - was in alle gevallen uw handen na afloop van het werk. - draag een goed gesloten schone laboratoriumjas en laat deze in de werkruimte achter. - eten, drinken en roken in een laboratorium en zeker in een microbiologisch laboratorium is volstrekt uit den boze. Belangrijk is ook dat u zich realiseert dat micro-organismen die verspreid worden vaak heel goed en lang kunnen overleven zeker op een vuile ondergrond waar allerlei beschermende eiwitten en vetten aanwezig zijn en waar ze soms zelfs voedingsstoffen vinden om zich te vermeerderen. Regelmatig schoonmaken van werkomgeving en apparatuur kan veel ongemak voorkomen. Soms is het nodig om dit schoonmaken te doen met behulp van desinfectantia, vaak volstaat water en zeep (in feite ook een desinfectans, zij het mild en gebruikersvriendelijk). Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:

Studenten, milieu Werkzaamheden in een laboratorium met (genetisch gemodificeerde) microorganismen Blootstelling aan (genetisch gemodificeerde) micro-organismen

XVIII. Veilig werken met cytostatica Cytostatica zijn gevaarlijke stoffen. Iedereen die ermee werkt zal dit zorgvuldig moeten doen. Om de Arbobeleidsregel toegankelijker te maken zijn de officiële regels opnieuw geformuleerd en vertaald naar praktische maatregelen voor toepassing in de werksituatie. Deze toetsingscriteria opgesteld voor leidinggevenden én medewerkers, co-assistenten en stagiaires die met cytostatica werken. Het is de leidinggevende, dan wel begeleider die verantwoordelijk is voor alle nodige voorzieningen, inclusief het aanwezig zijn van de protocollen op de afdeling. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:

XIX.

Studenten, milieu Klinisch handelen op afdeling waar met cytostatica wordt gewerkt Blootstelling aan cytostatica

Veilig werken met inhalatieanesthetica

Inhalatieanesthetica ofwel nargosegassen zijn gevaarlijke stoffen. Iedereen die ermee werkt zal dit zorgvuldig moeten doen. Om de Arbobeleidsregel toegankelijker te maken zijn de officiële regels opnieuw geformuleerd en vertaald naar praktische maatregelen voor toepassing in de werksituatie. Deze toetsingscriteria opgesteld voor leidinggevenden én medewerkers, co-assistenten en stagiaires die met inhalatieanesthetica werken. Het is de leidinggevende, dan wel begeleider die verantwoordelijk is voor alle nodige voorzieningen, inclusief het aanwezig zijn van de protocollen op de afdeling. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:


Student, milieu Klinisch handelen op afdeling waar met inhalatieanesthetica wordt gewerkt Blootstelling aan inhalatieanesthetica

36

versie 1.1 (19-10-2005)

XX.

Voorkom fysieke (over)belasting

Een juiste houding en beweging bij bijvoorbeeld het verplaatsen van patiënten kan lichamelijke klachten voorkomen. Het optimaal benutten van allerlei soorten hulpmiddelen ook. Zie voor meer informatie de folders Tillen met zorg en Praktijkrichtlijnen fysieke belasting, opgenomen in de bijlage. Gedragslijn ter voorkoming van risico’s voor: Gedragslijn tijdens: Gedragslijn ter voorkoming van:


Student Verplegingswerkzaamheden Fysieke (over)belasting

37

versie 1.1 (19-10-2005)

Deel C.

Gedragslijnen bij accidenten

Veiligheid staat in het UMC Utrecht hoog in het vaandel. Men doet er alles aan om incidenten en ongevallen te voorkomen. Als het toch (bijna) mis gaat moet men een aantal dingen doen. Naast directe actie is vaak ook een melding nodig. In dit deel staan de gedragslijnen beschreven die moet worden opgevolgd als er een accident of besmetting heeft plaatsgevonden binnen het UMC Utrecht. In de kaart “instructie bij incidenten” (zie bijlage IX), opgesteld door de Arbo- en Milieudienst van het UMC Utrecht op 20 oktober 2004, staat vermeld hoe er moet worden gehandeld bij: - Brand/ explosie - Ongeval met ernstig letsel - Ongeval met beperkt letsel - Prik-, snij-, bijt- en spatincidenten - Incidenten met patiënten - Agressie incident - Incident met gevaarlijke stoffen, biologische agentia en radioactieve stoffen - Gevaarlijke situaties en bijna-ongevallen - Stroomuitval - Bommelding - Diefstal - Vermissing patiënt - Ontruiming - Sirene alarm (van buiten UMC Utrecht) - Ongewone omstandigheden, verdacht pakket of brief, brandlucht en/ of stank NB deze protocollen gelden alleen binnen het UMC Utrecht. De directie Onderwijs & Opleidingen draagt zorg dat stagiaires en co-assistenten gebruikt kunnen maken van de veiligheidsprotocollen bij de stageverlenende instanties.

I.

Prik-, snij-, bijt-, of spataccident

Hieronder worden alle gebeurtenissen verstaan waarbij de werknemer wordt blootgesteld aan mogelijk besmet bloed of met bloed verontreinigde lichaamsvloeistoffen via een niet-intacte huid of slijmvliezen. Er is dan sprake van een transmissierisico van micro-organismen, waarbij in de Nederlandse situatie de overdracht van bacteriën en parasieten verwaarloosbaar klein is, maar het risico vooral de bloedoverdraagbare virussen betreft. De meest voorkomende kenmerken van een prikaccident zijn: - doorboren van de huid met een scherp met bloedresten verontreinigd voorwerp: bijvoorbeeld verwonding aan een gebruikte injectienaald of ander scherp instrument, snijden aan glaswerk; - contact van bloed of met bloed verontreinigde lichaamsvloeistoffen op een niet intacte huid zoals wondjes, kloven, eczeemplekken; - spatten van bloed of met bloed verontreinigde lichaamsvloeistoffen in slijmvliezen van oog en mond (ook aerosolen); - mond-op-mondbeademing zonder beademingstube of -kapje, waarbij er sprake is van bloedbijmenging: bijvoorbeeld bij een aangezichtsverwonding; - door-en-door bijtwonden.


38

versie 1.1 (19-10-2005)

Na een accidenteel bloedcontact bestaat er risico op besmetting met een drietal ziekteverwekkers. Afhankelijk van de ziekteverwekker zijn er verschillende mogelijkheden om de kans op besmetting te verkleinen: Hepatitis B Bescherming tegen Hepatitis B na een accidenteel bloedcontact vindt plaats door passieve en actieve immunisatie. Hepatitis C Momenteel zijn er geen maatregelen beschikbaar om na een accidenteel bloedcontact besmetting met Hepatitis C te voorkomen. HIV Na een accidenteel bloedcontact kan gestart worden met medicijnen, die het risico op een HIV infectie mogelijk verkleinen. Dit heet Post Expositie Profylaxe (PEP). PEP bestaat uit drie antiretrovirale middelen. De medicijnen moeten zo snel mogelijk na het accidenteel bloedcontact worden ingenomen, bij voorkeur binnen 2 uur, en gedurende een maand worden gecontinueerd. PEP wordt alleen overwogen als er een werkelijke kans op besmetting is, omdat de medicijnen ook bijwerkingen hebben. De kans op besmetting met HIV is afhankelijk van de mate van besmettelijkheid van de bron en de aard van het bloedcontact. 1.1 Wat te doen na een prikaccident binnen het UMC Utrecht? Belangrijk: De verwonde is zelf verantwoordelijk voor het melden van een accidenteel bloedcontact. Stap 1: Onmiddellijke actie - Na een accidenteel bloedcontact de wond goed laten doorbloeden - Wond, ogen of mond spoelen met water of fysiologisch zout - Wond desinfecteren met alcohol 70% of betadine jodium Stap 2: De aard van het accidenteel bloedcontact - Tijdens kantooruren meldt de verwonde zich bij de bedrijfsarts of ARBO-dienst (tel: 030 – 2506400). - Buiten kantooruren meldt de verwonde zich op de Spoedeisende Hulp van het UMC Utrecht (030 – 250 6885/6884 De bedrijfsarts of een internist-infectioloog maakt inschatting van het besmettingsrisico. - Overweeg PEP bij: ◘ spataccident op niet-intacte huid ◘ spataccident in ogen of mond ◘ prikaccident - Geen PEP bij: ◘ spataccident op intacte huid Stap 3: De bron van het bloed - De bron van het bloed opsporen - Nagaan of de bron van het bloed bekend is met infectie met Hepatitis B, Hepatitis C of HIV - Nagaan of er bij de bron van het bloed risicofactoren zijn voor infectie met Hepatitis B, Hepatitis C of HIV, bijvoorbeeld wisselende onbeschermde seksuele contacten, intraveneus drugsgebruik, afkomst uit een land waar HIV zeer frequent voorkomt. - De bron informeren en schriftelijk toestemming vragen voor een test op Hepatitis B, Hepatitis C en HIV - Indien de bron van het bloed onbekend is het besmettingsrisico inschatten door middel van de aard van het accident (stap 2) Stap 4: Maatregelen - Alleen bij een reëel besmettingsrisico op grond van stap 2 en 3: ◘ start PEP, bij voorkeur binnen 2 uur na het accident ◘ start immunisatie tegen Hepatitis B


39

versie 1.1 (19-10-2005)

Hoewel de kans op een overdracht van HIV na een prik- of ander accident gelukkig zeer klein is, is het algemene beleid om na een accident met een potentieel risico op besmetting met HIV een zogenaamde Post Exposure Profylaxe (PEP) te gebruiken. Het is belangrijk dat PEP zo snel mogelijk, maar in ieder geval binnen 72 uur na het accident, wordt gestart. PEP bestaat uit medicijnen die gedurende 4 weken 2 keer per dag worden ingenomen Na een mogelijke HIV-besmetting of bij postexposure profylaxe (PEP) wordt de student gecontroleerd op de polikliniek infectieziekten (030 - 2506307). Serologische bepaling na drie en zes maanden kan via de AMD plaatsvinden of via de polikliniek infectieziekten. In ieder geval wordt de serologische uitslag doorgegeven aan de AMD die deze registreert. Bij besmetting met HCV controleert de Arbo- en Milieudienst van het UMC Utrecht volgens het LCR schema de leverfuncties. Indien leverfunctiestoornissen ontstaan, wordt de student verwezen naar de polikliniek infectieziekten voor therapie met Interferon-a.

II.

Als RSI de studievoortgang gaat belemmeren?

Neem zo snel mogelijk contact op met uw huisarts. Heeft u op het moment geen huisarts neem dan contact op met de studentenarts. Maak ook een afspraak met de studieadviseur om met hem of haar te bekijken welke maatregelen er getroffen kunnen worden binnen het onderwijs en ten aanzien van tentamens. Voorbeelden van maatregelen zijn: - spreiding tentamens - mondelinge tentamens in plaats van schriftelijke - alternatieven voor papers e.d. - inzet van student(assistenten) bij typewerkzaamheden - aanpassen van onderwijsruimten (bijvoorbeeld computerleerzalen) Voor iedereen afzonderlijk moet gekeken worden naar de haalbaarheid van dit soort maatregelen. Daarbij is de studieadviseur afhankelijk van onder andere de Examencommissie en de facultaire ARBO-coördinator. Daarnaast kan de studieadviseur met u bekijken of er enige financiële compensatie mogelijk is voor opgelopen studievertraging

III.

Bedrijfsopvang bij emotionele belasting

Het UMC Utrecht heeft een Bedrijfsopvangteam (BO-team) dat de opvang verzorgt van medewerkers, maar ook co-assistenten en stagiaires die een emotioneel ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt. Het Bedrijfsopvangteam wordt gecoördineerd vanuit het Bedrijfsmaatschappelijk werk van de Arbo- en milieudienst UMC Utrecht en kan worden ingeschakeld indien: - geen opvang op de afdeling is, in het team, of van de leidinggevenden, - wanneer u er juist met een buitenstaander over wilt praten, - wanneer er direct opvang nodig is of wanneer de gebeurtenis zodanig ingrijpend is dat opvang van een getraind iemand wenselijk, 3.1 Werkwijze Uitgangspunten Opvang aanbieden is verplicht Opvang aannemen is vrijwillig Opvang weigeren is een recht Opvang door een BO-teamlid is collegiale opvang Wie kan het BO-team inschakelen? - u zelf - een collega - uw begeleider - partner / vrienden / familie Ook geruime tijd na het incident kunt u nog contact zoeken met het BO-team. AVM tijdens de opleiding Geneeskunde

40

versie 1.1 (19-10-2005)

Bereikbaarheid - U kunt 24 uur per dag, 7 dagen per week een melding doen via #9 (telefooncentrale). - De BOT leden hebben bereikbaarheidsdiensten van maandag t/m vrijdag van 8.00 – 20.00 uur. - De telefooncentrale geeft de melding zo snel mogelijk door aan het BOT-lid, die bereikbaarheidsdienst heeft. Als de melding plaats vindt in de avond- of weekend uren, wordt de melding de eerst volgende werkdag zo spoedig mogelijk doorgegeven aan het BOT-lid, die bereikbaarheidsdienst heeft. - Het BOT-lid neemt ,nadat hij/zij de melding heeft binnen gekregen binnen 15 minuten contact met je op om een afspraak te maken. Locatie Een gesprek vindt plaats op een geschikte locatie. Bijvoorbeeld: - op de eigen afdeling - op de afdeling van het BO-teamlid - thuis - tijdens een wandeling buiten - elders, nader overeen te komen 3.2 Procedure opvang Duur en frequentie De opvang door het BO-teamlid bestaat uit maximaal 3 gesprekken van 1,5 a 2 uur. - 1e gesprek binnen 24 uur - 2e gesprek na ca. 1 week - 3e gesprek na 1 of 2 maanden Evaluatie van de opvang Na het laatste gesprek wordt u gevraagd het evaluatieformulier in te vullen en naar Geeke Land (de coördinator van het BO-team, huispost Fac 4.15) te sturen. Doorverwijzen Wanneer meer gesprekken nodig zijn, wordt u doorverwezen naar een bedrijfsmaatschappelijk werker. Wanneer in het 1e gesprek of in een later gesprek blijkt dat opvang door deskundigen gewenst is, neemt het BO-teamlid contact op met de coördinator. De coördinator/bedrijfsmaatschappelijk werker neemt vervolgens contact met u op. Vertrouwelijkheid - Alle informatie die bij het BO-team terecht komt wordt strikt vertrouwelijk behandeld. - Wanneer u een beroep doet op het BO-team wordt het BO-teamlid van de eigen afdeling niet opgeroepen, maar de tweede persoon. Dit om de vertrouwelijkheid beter te waarborgen. - Wanneer het in uw belang is dat uw begeleider op de hoogte wordt gesteld, gebeurt dit alleen met uw uitdrukkelijke toestemming. - Informeren uw begeleider wordt nooit door het BO-teamlid gedaan maar door de bedrijfsmaatschappelijk werker. Intervisie Eens in de twee maanden komt het team bij elkaar voor intervisie, onder begeleiding van de coördinator van het BO-team. Hier worden ervaringen uitgewisseld, knelpunten besproken e.d. Evaluatie van het team Na 3, 6 en 12 maanden vindt er een evaluatie plaats van het functioneren van het team


41

versie 1.1 (19-10-2005)

AVM Links en Contact a.

WWW-Links http://www.wip.nl/ http://www.ggdgezondheidsinfo.nl http://www.rivm.nl/ http://www.hepatitis.nl/ http://www.arboconvenantacademischeziekenhuizen.nl/ http://www.milieuloket.nl/ http://www.rsi-vereniging.nl/gezond/index.php?pagina=/gezond/inrichting.html http://www.vrom.nl http://www.ggdmiddenholland.nl

b.

Scoop - links (alleen beschikbaar binnen het UMC Utrecht)

Ziekenhuishygiëne en infectiepreventie: http://scoop.azu.nl/lab/infectiepreventie/index.htm Veilig werken binnen laboratoria: http://scoop.umcutrecht.nl/Scoop/veiligheidarboenmilieu/biologischeveiligheid/veiligwer kenbinnenlaboratoria/Inleiding.htm Hoofdpagina incidenten http://scoop.umcutrecht.nl/Scoop/veiligheidarboenmilieu/ongevalincident/Hoofdpagina+ incidenten.htm Protocol Accidenteel Bloedcontact UMC Utrecht http://scoop.umcutrecht.nl/Scoop/Divisiesen+UMC+organen/Raadvan+Bestuur/Directie Personeel+en+Org/arboenmilieudienst/incidenten/Protocol+Accidenteel+Bloedcontact. htm?&txtQuery=accidenteel+bloedcontact#queryhit

c.

Contact Infectiepreventie en vaccinaties (buitenland) studenten UMC Utrecht Arboverpleegkundige: Alex van der Veen Kamer: Matthias van Geunsgebouw, FAC 4.01 Huispost: FAC 4.15 Telefoon: 030 250 6400 E-mail: [email protected] Directie Onderwijs en Opleidingen Universitair Medisch Centrum Utrecht Arbo- en milieucoöordinator : Danielle Koren

Kamer: HB 473.1 Huispost: HB 4.75 Telefoon: 250 9930 E-mail: [email protected]


42

versie 1.1 (19-10-2005)

Arbo- en milieucontactpersoon practicumruimten Stratenum: Henk van der Rijst Kamer: STR 1.320 Huispost: STR 1.306 Telefoon: 253 8886 E-mail: [email protected] Arbo- en milieucontactpersoon practicumruimten AZU: Taco Borst Kamer: H 03.117 Huispost: STR 1.306 Telefoon: 253 7406 E-mail: [email protected] Arbo- en milieucontactpersoon Klinisch Vaardigheidsonderwijs: Carlos Kok Kamer: HB 3.06a Huispost: HB 3.06a Telefoon: 250 9588 E-mail: [email protected] Arbo- en milieucontactpersoon Studielandschap: Sharma Jairam

Kamer: HB 2.04 Huispost: HB 2.40 Telefoon: 250 9689 E-mail: [email protected]


43

versie 1.1 (19-10-2005)


44

versie 1.1 (19-10-2005)

Bijlagen


45

versie 1.1 (19-10-2005)

Arbo, Veiligheid en Milieu tijdens de opleiding Geneeskunde - risico s en richtlijnen -

Recommend Documents