TIJDSCH RIFT VAN DE G EZAM ENLIJKE ENERGIEKOM ITEES Z UID·N EDERLAND PRIJS FI. 2,00 MAART/APRIL 1986 6E JAARGAN G NA. 2
-.
-e-
redactioneel Gemeten naar het gemiddelde gasverbruik per gezin, wonen er in Amsterdam nog maar zo'n honderdduizend mensen. "En het einde is nog niet in zicht", aldus een woordvoerder van de afdeling Voorlichting van de Gemeente Amsterdam. "Bet gasverbruik daalt nog steeds. Als het zo blijft doorvriezen, wonen er in Amsterdam op het eind van deze maand nog maar zo' n 25000 mensen". om het inwonertal weer wat op te vijzelen is het College van plan de gasprijs te verlagen tot
kostprijsniveau. Wat jammer dat mijn gasmeter niet is uitgerust met flexibele slang. Nu moet ik telkens mijn huis kantelen en dat is wel zo'n gedoe. Die Van Aardenne moet nou zo onderhand ook wel peentjes zweten. Ze moeten 'm wel hebben. zeg. Eerst die RSVzwendel en dan nu de OPEC, die haar olie voor een slordige 50 ballen van de hand doet. Met in haar oliespoor Koeweit, dat de olie voor een joetje ons land wil binnenpompen. Kan die Van Aardenne mooi uit 'n ander vaatje gaan tappen. En voor ons wordt het de moeite waard te gaan oliepoolen. Niet samen met één auto naar het werk, maar samen lappen om 'n tanker naar Koewei t te sturen.
liever leren leven
-.............._,.....,'.. ............
................................uiI
-"...,.,...
"' _..-.-...-,-CgNIfII)
..............
..
nulll
..................eMlI
111'.'...............-..-.
IIIIlI.
-----.. ......... _1,""'""_·1,...,
~MOlJIlIjlI.
~
1 /teTapiecenlrum ""'"" en /retnrik vermOOien
.....,.,.."'_.... ~e__ __...
"Allicht" is een uitgavè van de stichting Allicht. Deze zet zich in voor een democratisch, mens- en milieuvriendelijk energie beleid. Geen "kernenergie of kolen" dus. maar doelmatiger gebruik van energie en zoveel mogelijk aanwending van alternatieven als zon en wind. Aan regionale ontwikkelingen wordt in ruime mate aandacht besteed. Ingezonden artikelen of brieven kunnen door de redactie worden bekort. Ondertekende artikelen geven niet noodzakelijk de mening van de redactie weer. Overname van tekst met bronvermelding is toegestaan. Voor overname van illustraties dient men contact op te nemen met de redactie. Redactie: Hans Linders, Toon de Laaf, Wim Kersten, Joost van der Aalst, René Maagdenberg, Piet Horsten. Jeroen Thijssen. Medewerkers: Hans bannlnk, Joost Andrlk" Toine Huysmans, Wilbert Willems, Alard· Govers, Lowie van Erk, Thijs Belgers. Vormgeving: Miek van Dongen, René Maagdenberg, Jeroen Thijssen. Fotografie: René Maagdènberg, Wim Kersten. Illustraties: Tik-Tak-Tekenlngen (Postbus 3042, 5003 DA Tilburg), CeesChamuleau. zetwerk: DE REGENBOOG Den Bosch Druk: Drukkerij de Werkwinkel e.v., Tilburg. Redactieadres: Postbus 8107, 5004 GC Tilburg. De redactie is telefonisch te bereiken onder nummer 013-351535. Een jaargang omvat minimaal zes nummers. Een abonnement kunt u nemen door storting van f10,- (steunabonnement f15,-; voor Instellingen f25,-) op gironummer 4208201 van Penningmeester Allicht te Tilburg. ISSN 0168-3748 Oplage: 750
Bent u ook al individueel of samen met uw partner bij Beleen en Frederik in therapie geweest? Ik bijna. Twee maal vijf halve werkdagen achtereen. Ze gaan er wel vanuit dat je werk hebt. En dat je halve dagen vrij kunt nemen. Maar ach, dat moet in de zachte sector toch niet zo'n probleem zijn. En dan nog wel helemaal zonder hoofdletters. Dat kwam toch wel zo sympathiek over, zeg. Vroeger waren BooFDLETTERS heel erg belangrijk in mijn leven. Nu niet meer. Wat voel ik me gelukkig, wat is het leven dankzij de (ingezonden mededeling) van heleen en frederik toch fijn geworden. Beleen heet gewoon heleen en frederik is geen Frederik, maar gewoon frederik. Dankzij hen heb ik ontdekt dat ook ik een therapeut ben met jarenlange ervaring. vandaar mijn ingezonden mededeling: LIEVER LATEN LEVEN
ba_
11K ia -.gelijk SCIClD M1M6 ... tn4Hik V4lftlOOtO
ua YOJ,le alt ,. leven" wat. er 1n &it..00k al ...... dj 41.t jou. N1:U1b&U U kvnMn. leun bUjftR4 nnluat. DU 1I4W1. . 1& m ~1Mipe patla,1l&U wa't je beo> ~ZClII'.kQJlDIft~DUI'JIlK.9~
;: =~~ail1c:ht dl~ -.ort ~ Jd.e't .... cp te 1.u 9E'aU•• Ab 4ae
UAte
AlUoh~ SO 8lijvend 1tuu1tu.'t ie ::
en ledj; jij 4e
En dankzij OPEC en vooral Koeweit wordt ook SBELL straks
voor iedereen betaalbaar. Dus ook die mag in de eerstvolgende ALLICBT een (ingezonden mededeling) doen. Beleen en Frederik zijn voor iedereen te koop, zo blijkt uit hun '(ingezonden mededeling)'. Bet gaat hun ook niet om de knikkers, maar om UW levensgeluk. Want dat is wat Beleen en Frederik voor ogen staat. En met blijvend resultaat! Enfin, met een Elfstedentocht in het vooruitzicht zag ik het wel zitten om tweemaalvijfhalvewerkdagen gratis te vertoeven in Buinen (tussen Assen en Emmen). En omdat mijn partner en ik nou niet bepaald alles uit het leven haalden wat er in zat, was het perspectief van de Vermootenmethode alleszins aantrekkelijk: Ik de Elfstedentocht en zij het blijvend resultaat. Nu weet ik beter. Ik heb de Elfstedentocht gemist. En het blijvend resultaat is, dat mijn partner ergens anders is gaan wonen. Niet dat dit een direct gevolg is van de jarenlange praktijkervaring van Beleen en Frederik. Integendeel. Vlak vóór Buinen (tussen Assen en Emmen) besloten mijn partner en ik de auto huiswaarts te doen kerén. Ons beiden bekroop naarmate we Beleen en Frederik naderden, de angst om na twee maal vijf halve werkdagen alsnog dertien jaar lang te moeten proberen ten volle uit ons leven te halen wat er in zit. Beleen en Frederik, bedankt! Maar dat ik zo'n (ingezonden mededeling) nu juist in Allicht moet tegenkomen. En geen advertentie van bijvoorbeeld SBELL. Tenslotte ben ik met SBELL tot vlakbij Buinen geraakt en gelukkig ook dezelfde dag weer terug. SBELL, bedankt! •
Erratum: In het vorige nummer van Allicht is een fout geslopen: in het artikel over de nieuwe elec triciteitswet 1986 staat dat de wettelijke aansprakelijkheid van een BV afwijkend is afwijkend van die van een NV. In dit geval is er geen verschil.
------------------2------------------
tussen klein grut en grote energietechnocratie
Mijn stem tegen kernenergie 1
Soms denkt ik nog wel eens: er zou weer een groot ongeluk met kernenergie moeten gebeuren. De rijen van de Anti-Kernenergie-Beweging zouden weer snel gevuld zijn; weLlicht even snel als de kerken in oorlogstijd. Mijn volgende gedachte is dan: ja, maar geen ongeluk hier in de buurt. Doe maar in Amerika of Rusland. Dat is ver weg en de mensen ken ik toch niet! Vervolgens denk ik heel snel: nee, toch maar niet. Geen ongeluk. Zoiets gun je niemand, zelfs Reagan of desnoods Lubbers of van Aardenne niet. 2 Toch zou een groot ongeluk veel mensen weer terug aan het denken zetten over kernenergie. Men zou zich weer bewust worden van de enorme risico's die we lopen, en waarvoor? Hoe me tenminste ten goede, ik wil er niet voor pleiten dat alle kernenergieonderzoek stilgelegd wordt. Ik begrijp ook best dat technologen en wetenschappers steeds meer én meer van de geheimen van de natuur willen ontrafelen en ik wil de laatste zijn om ze dat pleziertje te ontkennen. Die technologen en wetenschappers zouden echter bij een aantal zakèn stil moeten staan: a) de ethische kanten van de zaak; met andere woorden het weten waar ze mee bezig zijn; b) hun onderzoek zou zich moeten beperken tot vreedzaam gebruik van het onderzochte; te denken valt bijvoorbeeld aan medische toepassingen, iets waar de AKS in geval van stralingsonderzoek ook nooit tegen is geweest. Hoe nodig dit nadrukken
c)
van het vreedzame is, moge blijken uit het feit dat alleen al in de Verenigde Staten 100,,000 technologen en wetenschappers zich bezighouden met puur militair (-nucleair) onderzoek" En naar het schijnt moet 30% daarvan zich op de been houden met drank en pillen om maar niet al te veel te denken aan waar men mee bezig is! Maar kerncentrales zijn toch een vreedzame toepassing van kernspijting zult u zeggen. Als dat zo is, kunt u mij dan ook vertellen waarom Israël enkele jaren geleden een kerncentrale in Irak bombardeerde, of waarom de Verenigde Staten er zo op tegen zijn dat de Belgen enkele kerncentrales aan Libië willen verkopen? Kernenergie, vreemdzaam'? Ho maar; eindelijk, 0 eindelijk zouden die technologen en wetenschappers toch eens moeten beseffen dat de mens niet onfeilbaar is. We hebben het laatst nog gezien met de spaceshuttle "Challenger" in hoeverre de,technologie volmaakt is. Wanneer we praten over kerncentrales, opwerkings-, verrijkings-, splijtstofstavenfabrieken( enz., is deze volmaaktheid nog ietsje noodzakelijker: we praten dan niet meer over zeven doden maar over mogelijk enige honderdduizenden" En hoe staat het met die perfectie, daar hebben we al enige staaltjes van gezien, met name dat van Harrisburg wat voorstanders van kernenergie, o ironie van het lot, tegenwoordig juist aanvoeren hoe veilig kern-
energie wel is. Er is toch geen enkele dode bij gevallen, zeggen ze dan, waarbij ze gevoeglijk een verhoogd aantal miskramen rond het Harrisburg van na het ongeluk tot spontane afvloeiingen verklaren! ; d) die wetenschappers en technologen zouden ook eens na moeten denken over de invloed op politici die zij. hebben. Veel politieke besluiten ten aanzien van kernenergie worden genomen door mensen die er de ballen verstand van hebben; die blind varen op het kompas wat hen aangereikt wordt door wetenschappers en technologen die alle belang hèbben bij een voor hen gunstige pro-kernenergiebeslissing. Wie gelooft er dat Geertsema (ook VVO) verstand heeft van kernafval; laat staan Winsemius (ook VVD) van het toepassen van bevolkingsnormen in gebieden waar kerncentrales moeten komen; om maar niet te spreken Van Aardenne (het wordt eenton'ig) überhaupt van kernenergie? Nee, het is onaanvaardbaar dat wetenschappers en technologen
stem
TEGEN
2e Weteringplnts. 9,1017 ZO A'dam GEEFGELD:giro 101100, SFME,A'dam
-----------------3-------------
in de natuur doorspitten naar de geheimen des levens, maar dan wel in openbaarheid, onder strenge voorwaarden puur voor vreemdzame doeleinden (en dds zonder de VVD in de regering) Ui t het voorgaande hebt u wellicht begrepen dat ik tegen kernenergie (en dus tegen de VVD) ben. Als u goed gelezen hebt, hebt u ook al enkele argumenten van mij tegen kernenergie ontdekt: het verband met kernwapens en het gevaar van straling al dan niet in verband met ongelukken. Nochthans zijn dat niet de argumenten die het CDA mogen vermurwen tot een vastberaden stellingname tegen kernenergie. Wanneer we Ad Lansink (CDA dus, en naar het schijnt "specialist" voor meer geld voor kernenergie en minder voor studiebeurzen; is dat toevallig?) en van der Linden (dé COA-"specialist" voor kernerngie, hoewel die Lansink maakt toch wel héél snel carrière 1) weer eens voor de tv mogen aanschouwen en wanneer we ondanks de langdradigheid wakker kunnen blijven, horen we dat alle problemen met kernenergie eigenlijk opgelost zijn. 0
3
Nou ja, behalve het nucleaire afval dan . Maar ja, dat is eigenlijk geen probleem meer, want over een x aantal jaren is dat ook opgelostl x, Mijnheer Lansink, is in dit geval minimaal 24.400 jaar 1 Hebt u wel eens gehoord van halveringstijden, Mijnheer Van der Linden? Neemt u wellicht, als uw levenseinde toch al nadert, want dan is het risico minder, nog eens een stukje plutonium van nu in uw handen, dan zullen we snel weten of de x om isl Maar goed, geen gekheid, maakt u uzelf weer hard voor géén uitbreiding van kerncentrales zolang het afvalprobleem nog niet opgelost is? Vier jaar geleden deed u dat wel, maar toen vertrouwde ik uw partij ook al niet. Nu evenmin, dat mag u van mij weten. Mijn stem krijgt u dus nietl 4 Tot tweeslachtigheid verval ik als mijn volgende argument tegen kernenergie noem en daarmee bij de PvdA aanlandt. Aaaah .... , ze kunnen het zo mooi vertellen. Joop den Uyl op de tv: "Sluiting van de kerncentra1es, zo spoedig als technisch mogelijk
I
•
is", zegt hij met een ferme blik . Wanneer is dat, Joop? Was dat in 1981-82, toen de PvdA in de regering zat, technisch niet mogelijk?? Weet men dan niet binnen de PvdA hoe lang een technische noodstop van een kerncentrale erover doet, Joop? En wie was er ook al weer minister van Binnenlandse Zaken toen? Van Thijn, niet? Weet je nog, Joop. wat Van Thijn deed tijdens de blokkade-acties te Dodewaard, najaar 811 CS-gas, Joop I Het leek of de politiestaat gearriveerd was 1 Mensen die waarschuwen tegen de komst van de politiestaat als gevolg van kerncent~ales, die moeten tenslotte toch bewaakt worden, werden er nu zelf mee geconfronteerd. Door een PvdA-minister en ondanks het draaikonterige van PvdA-voorzitter Van den Berg die enerzijds vond dat de PvdA-leden naar Dodewaard moesten gaan, maar andp.rzijds Van Thijns optreden goedpraatte. Nee, de AKS vergeet zulke dingen niet ondanks dat we beseffen dat zonder de steun van de PvdA de kerncentrales niet dicht zullen gaan. 5 0'66? Moeten we het daar
_,
-----------------4-----------------
6
echt over hebben? Nu goed, even dan! Van Mierlo, die is vóór de kruisraketten I Terlouw poogde met het toestaan van gasboringen en het aanleggen van pijpleidingen de Waddenzee naar de knoppen te helpen. Zeevalking vermoordde Amelisweerd . Moeten we nog verder gaan? Nee, goed! En dan nog even dit. Wie hebben er eigenlijk zoveel belang bij meer kerncentrales? Wat te denken van
de onderzoeksbureaus of de leveranciers van kerncentrales die enorme kapitalen over hebben voor het politieke lobbywerk I Dreigen zij niet met nog meer werkeloosheid, verlies van investeringen en zonodig zelfs met failliet gaan als er niet meer kerncentrales komen? Zijn zij het niet die enorme winsten ruiken, maar als het om mogelijk verlies gaat dit zullen afwentelen op consument en/of staat I En welke
partijen blijven er dan over die weigeren te luisteren naar deze energiecriminelen; die zelfs willen proberen de macht van deze energiemagnaten te doorbreken en die daarvoor alternatieven hebben ontwikkeld? Juist, een van die partijen krijgt mijn stem. En als zij sterk genoeg uit de verkiezingen tevoorschijn komen, mogen zij proberen de PvdA over de antl-kernenergiestreep te trekken!
•
Duits verzet tegen opwerkingsfabriek Wackersdorf én kernwapens
W.A.A. nein! Dinsdag 7 januari was het weer eens zove~: 3000 ME 'ers ontruimden het huttendorp in de Beierse beseen nabij Wackersdorf. Zo'n 1000 bewoners worden verdreven en enige honderden van hen gearresteerd. De honderd hutten, die er sinds de vorige ontruiming drie weken eerder stonden, gingen tegen de vlakte. De weerstand tegen Franz-Josef Strauss en zijn opwerkingsfabriek is echter niet gebroken. In het zwaar conservatieve en katholieke Beieren spreekt men al van het "rode eiland" rond Wackersdorf. De plaatselijke bevolking geeft massaal steun aan de strijd van de kampbewoners tegen de WiederAufbereitingsAnlage (W.A.A., oftewel: opwerkingsfabriek voor radioactieve afvalstoffen). Voedsel, drank, kleding, dekens en gereedschappen worden in grote hoeveelheden ter beschikking gesteld. De Westduitse overheid treedt hard op. Er staat voor hen ook veel op het spel, namelijk de Duitse atoombom . Eind 1995, als de opwerkingsfabriek moet gaan draaien, loopt tevens het verdrag af dat Duitsland verbiedt om eigen atoomwapens te peoduceren. Met de WAA is de Bondsrepubliek in staat geheel op eigen kracht een kernbom te fabriceren.
Na de ontruiming van het kamp wordt de bouw zo veel mogelijk gesaboteerd. Tegenstanders van de opwerkingsfabriek lukt het regelmatig de dure machines van de bouwonderneming in de soep te laten lopen of te veranderen in schroot. Tevens worden massale boswandelingen georganiseerd, waarbij de picknick-plaatsen dan het meer permanente karakter van een huttendorp krijgen. De politie is meestal snel ter plekke. Ook in het ontwerp van de fa-
brie~
(100 hectare groot) is rekening gehouden met tegenstand. Na het prikkeldraad en de gracht volgt de betonnen borstwering, waarvover door het gezag met voertuigen gepatrouil leerd kan worden. Zover is het echter nog niet. En zo ver komt het ook niet als het aan de Qat heemde huttenbewoners en aan de plaatselijke bevolking ligt. Hun motto voor Strauss luidt: "Aufruhr, Widerstand. Es gibt kein rlIhiges Hinterland".
•
---------------5---------------
~
.!?
~
~
...,"
Coöperatief beheer meekt meer mogelijk
Nieuwe kansen voor windmolens
Nederland lijkt geknipt voor windenergie . Een groot deel van de toekomstige energiebehoefte zou gedekt kunnen worden met deze milieuvriendelijke, duurzame energiebron. Een nieuwe vorm v an beheer ls over komen waaien uit Denemarken: Coöperatief beheer. Het gebruik van windenergie komt maar langzaam van de grond. Hier en daar verschijnen wieken aan de horizon, meest bij bedrijven en bedrijfjes die hiermee (een deel van) hun e-
nergiekosten willen opvangen. De investeringen zijn hoog, een beetje molen kost al gauw een ton. Particulieren die hun
energierekening willen drukken met windenergie zijn nog slechter af ; een grote molen is domweg te duur. Een mogelijkheid om dat op te
vangen ls de winmolencoöperatie . "Dat heeft twee grote voordelen," legt Peter Niemeijer uit, lid van de windmolencoöperatie in Delft. "Ten eerste kan de plaatsing van een windmolen gerealiseerd worden. Je spreidt het risico, een groot aantal mensen betaalt zeg vijfhonderd of duizend gulden, inplaats van een paar een ton. En ten tweede, wat misschien nog wel belangrijker is. je kunt de beste lokatie kiezen. Een particulier moet per sé zijn achtertuin gebruiken. Een coöperatie kan een molen plaatsen op het beste punt, waar die het best in de landschapsstructuur past, en vooral waar het meeste wind te vangen is." De coöperatie in Delft heeft wat de windvang betreft een lokatie die net op het randje ligt. Er staat net genoeg wind om de molen rendabel te houden..wanneer die geplaatst wordt. Want hij staat er nog niet, na twee jaar bureaucratisch hakketakken is de plaatsingsvergunning losgekomen. Ambtelijke molen malen langzaam. "NU merk je pas goed dat Nederland nog niet rijp Is voor windenergie," zegt Niemeijer. "Als die molens er komen staat bureau-
cratisch gerompslomp het functioneren in de weg." Rijp of niet, de eerste schuchtere stappen zijn gezet. In Groningen en Drenthe zijn coöperaties zover dat ze hun molen aan kunnen schaffen, en in april oprichten. In Haarlem kan een lokatie gezocht worden. De coöperatie daar heeft een uitzonderlijk goede overeenkosmt gelsoten met het electriciteitsbedrijf. Voor ieder kilowattuur dat de coöperatie aan het openbaar net levert betaalt het electriciteitsbedrijf 19 cent. Uitzonderlijk hooq, het electriciteitsbedrijf waar delft onder valt biedt bijvoorbeeld maar 12 cent. "Daar kun je niet van draaien," zegt Peter Niemeijer. "Maar het electriciteitsbedrijf hier, Delftland, heeft gezegd dat het windenergie een warm hart toedraagt. Ze geven nu voor drie jaar een subsidie van 4,8 cent
per geleverd kilowattuur. Dat is voor de daguren, minder dan de helft van een etmaal. Dat is gemiddeld 15 cent per kilowattuur, dat 1s in de buurt." Een terugvergoeding van rond de 18 cent is genoeg om van te kunnen draaien. Wat dat betreft zit Haarlem goed. Delft heeft een ander voordeel: de gemeente kwam over de brug met een subsidie van tienduizend gulden. Dat was nog niet genoeg. de coöperatie vroeq de provincie Zuid Holland twintigduizend gulden bij te dragen, en hoopt binnenkort een positief antwoord te krijgen. Een andere mogelijkheid is sUbsidie aan te vragen bij het Rijk . Voor energiebesparing in de non-profit sector kan 30 procent van de investering gesubsidieerd worden. "Maar daar bestaan allerlei uitzonderingen op," legt Niemeijer uit. "Electriciteitsbedrijven vallen er bijvoorbeeld niet onder, woninbcoöperaties ook niet." Een andere mogelijkheid is de Wet Investerings Regeling (WIR). "Als je WIR kunt krijgen is het
--------------6--------------
nog mooier. Dat is veertig procent van je investering. Maar dat is moeilijk met verenigingen. naarbij doen de inspecteurs van belastingen moeilijk. (Die beoordelen de aanvraag, red.) Zij zeggen dat je niet functioneert als 006peratie, omdat je aan het openbaar net levert, en niet aan de leden. Dat ligt juridisch heel moeilijk. Bij een BV zijn ze veel makkelijker, daar moet winst uitkomen, dus heb je recht op WIR.Bet is in principe natuurlijk mogelijk om een BV op te richten, in plaats van een coöperatie, maar dat ligt bij de led~ wat moeilijk. BV heeft toch een commerciêle bijklank." Levert een coöperatie wel of niet aan zijn leden, dat blijft de principiële vraag bij dit soort projekten. Niet alleen bij subsidies, ook bij de terugleververgoedingen speelt de discussie een hoofdrol. Die vergoeding is, volgens landelijke afspraak van de Vereniging van Energie Exploitanten Nederland (VEEN) 12 cent per kilowattuur. "Maar als je ervan uitgaat dat de windmolen stroom levert aan de leden," zeqt Niemeijer, "dan zou dat dus voor de leden een stroombesparing inhouden van 25 cent, hier in Delft. Je levert die stroom dan via het openbaar net, en zou de kleinverbruikersprijs terugbetaald moeten krijgen. 'Nee,' zegt het electriciteitsbedrijf,'je levert aan het openbaar net, niet aan de leden. 'Dus is de terugleververgoeding 12 cent." Heel anders ligt de situatie in Denemarken , waar windenergie al een hoge v l u ch t genomen heeft. Daar wordt voor aanqeleverde stroom 85 procent van de kleinverbruikersprijs vergoed. 15 procent blijft hangen bij het electriciteitsbedrijf, voor gebruik van het net. Dit heeft tot gevolg dat windenergie in Denemarken economisch aantrekkelijk wordt, en een heel sterke thuismarkt voor windmolens is ontstaan. Deense molens worden over de hele wereld verkocht. Twee grote fabrikanten, Mikon en Vestas , staan te dringen om ook in Nederland hun molens te verkopen. Als verkoopstunt hebben ze vijftien procent van hun prijs afgedaan. Peter Niemeijer kan verlekkerd naar de situatie in Denemarken kijken. "20 cent per kilowattuur, dat is pas echt interessant.
\
\
\
<
\ \
\ \
l~ Daardoor krijg je een hele sterke thuismarkt. Coöperaties zouden dat in Nederland kunnen worden, maar dan moet je ze wel de kans geven. Nederland moet er nu bij zijn, of niet. want de Denen staan echt te dringen an hier hun molens te slijten. Vandaar ook die korting, ze willen dolgraag hun eerste molen in Nederland hebben staat, zodat ze tegen hun klanten kunnen zeggen: Ga maar kijken.Maar ook in Nederland worden goede molens geproduceerd. Zo brengt de firma .l.agerwei uit Kootwijkerbroek een nieuwe tweewieker op de markt, die aanzienlijk goedkoper is dan de huidige modellen.. Als nieuwtje is daar een opbrengstgarantie aan toegevoegd: De fabrikant garandeerd voor tien jaar een bepaalde opbrengst.. Na de eerste twee 'aar wordt de opbrengst gemiddeld en wat daar onder zit, de volgende acht jaar, past de fabrikant
bij. Het aanbod is een proef, en geldt voorlopig alleen voor windmolencoöperaties. Op 5 april organiseert het Landelijk Steunpunt WindmolencoOperaties, een samenwerkingsverband van de Vereniging Organisatie voor Duurzame Energie (ODE), het Centrum voor Energiebesparing (CE), en de Vereniging van Windmolen Gebruikers (VWG) een seudiedag over coöperatief windmolen gebruik.. De bestaande clubs, en mensen die ermee willen beqinnen komen dan bijeen om informatie uit te wisselen over molenkeuze, rechtsvorm en een"uniforme regeling over terugleveringsvergoedingen. Mensen die meer willen weten kunnen bellen met het secretariaat van het steunpunt: Vereniging ODE, 030-331328, of schrijven naar postbus 750, 3500 AT in Utrecht. Deelname is gratis.
•
--------------7--------------
tegenstrijdige plannen voor electriciteitssector
Grootschaligheid Meer en meer geluiden worden hoorbaar over de nadelen welke kleven aan de grootschaligheid van de electriciteitsorganisaties. In eerste instantie wilde Minister van Aardenne één groot electriciteitsproductiebedrijf voor heel Nederland. Commissaris van Agt (tevens president-commissaris van de NV PNEM) dreigde met een bod op de aandelen van alle electriciteitsmaatschappijen. En de "Arnhemse instellinger willen eigenlijk helemaal geen fusies tussen de stroombedrijven. V
In het Voorontwerp van Wet staat een nieuw plan beschreven: de electriciteitsproductle moet worden beperkt tot drie à vijf grote bedrijven. Blijkbaar heeft Van Aardenne toch wat water in de wijn ~oeten doen in opdracht van Van Agt. Hoe is het gedrag van PNEM-bestuurder A. van Agt mogelijk ? De PNEM blijkt door jarenlang kolen te stoken de rijkste producent te zijn geworden, genoeg zelfs om een bod uit te brengen op alle aandelen van de andere producenten bij elkaar. OVerigens even terzijde: Noord-Brabant is de vuilste provincie (802)' juist door die kolen. De PNEM wil dolgraag één of
meer kerncentrales bouwen. om verzekerd te zijn van die centrale en om de qrootste te zijn, is men weer aan het onderhandelen geslagen over een fusie met de PLEM en PZEM. Een aantal jaren geleden liepen soortgelijke onderhandelingen schipbreuk op de ondernenminqsraad. Nu niet.
Arnhemse commissie Maar wat blijkt : De Arnhemse instellingen hebben een commissie ingesteld welke de samenvoeging uitgebried zou gaan bestuderen. Deze commissie kwam tot de slotsom dat er omwille van het democratisch gehalte juist
- -- - - - - -- -- - - - - 8
niet gefuseerd zou moeten worden. De commissie stelt dat zeer grootschalige distributiebedrijven leiden tot toenemende bureaucratie, gering contact met de consument en geen optimale efficiency . Het voorontwerp stelt:"Het tariefsysteem zal voorts de efficiency van de sector moeten bevorderen; oneigenlijke elementen dienen uit de tariefstelling te verdwijnen ." Het een en ander is moeilijk te realiseren als de organisatie op zich al niet optimaal in elkaar zit. Als aanvullend advies doet de commissie Brandsma er nog een schepje bovenop: de distributiebedrijven moeten ongeveer overeenkomen met de grootte van de provincie. Dit rapport zal bij de PNEM zeker niet in goede aarde vallen. Een commissie van de eigen club (SEP), die het tegenovergestelde adviseert dan wat de PNEM zelf van plan is : dat wordt nog interessant. •
Zonneënergieprojekt in de praktijk wat zijn de mogeli jkhede n voo r zonn e- energie in een zonri jk ontwikkelingsland? Sinds februari 1985 ver b l ij ft Joos t van der Aalst ln Tanzania. Bij volgde de opbouw va n een zonneene rqi e sy steem bij een mi s sie ziekenhui s . Met hulp van Nede rlandse materi alen, vrijwilligers en ' know hOW I werd volgens de houtje-touwtje tech niek e en warmwatersyste em l n e lka ar qe zet. Ofschoon niet a lle s vlekkeloos verliep, zien d e moqelljkheden voor v e rvo l gpr oj e Jct en
er rooskleurig uit. Bet re laas van e en duurzaam ene r g i e p r o j ekt . Nu r uim e en half jaar maakt het Kibara ziekenhuis l n Noord-West Tanzania (aan Vlctor!ame e r) gebruik van warm water , dat afkom-
stig i s ui t een zonn ecollectorsysteem dat daar door Nederlandse vrijwi lligers ls gebouwd . De reacties van personeel en pa-
tiênten zijn enthousiast en p0sitief, maar van Tanzanianen zul je niet gauw een negati ef woord over de lippen krijgen. Zeker wordt er regelmatig gebruik qemaa kt van he t warme wat er, maar daarmee i s ni e t aangegeven welke bijdrage deze vorm van -aangepaste technologie " l evert aan de streekontwikkeling . Tanzania kampt als d e mees te ontwikkelingslanden met enorme brandstoftekorten: eens bosrijke gebieden zijn gedurende de laatste twintig jaar kaalgeslagen en worden door erosie bedreigd. Di e s el en benzine worden alleen nog tegen vijfvoudige prijzen op de zwarte markt verkocht . En met buitenlandse ontwi kkelingsgelden wordt een lande li j k ringnet aangelegd om de o vercapaciteit aan elekt r iciteit uit waterkracht uiteindelijk toch te kunnen verkopen.
weinig belangstelling energi e huis hou di ng van d i t zo no ve r goten land wordt bepaald door grootschalige systemen die De
westers e luxe voor k le ine groepen (de ·wabenz i·) be reikbaar ma~ en . I n het afgelopen jaar hebben de drie rijke Arabieren ui t het di s t r i c tshoof dst ad j e Bunda zich a l l e n een v i deo- s e t a anDe voornaamste be s taansmidde l en ge schaft , die s pee l t zodra de genera tor wordt gestart . Welke zijn de v i sser i j en de landbouw, waa rmee de mensen ze l f voo r zie npla ats i s e r dan nog voor de end zij n. Vee l is e r ook nie t qoedbedo e l de IO houtj e-touwtj etechniek " ? Want ondan ks alle te koop ~ de i n f r as truct uur van Tanzania i s nog zo arm, dat er g eavancee rdhe i d e n voor delen word en de niet blinkende al t ernau we l i j ks sprake i s v an ontwikna t ieve t echnieken hier met ke ling. We gena an l eg, scholen. watervoo rzi enino en gezondheid~ argu s og en bekeke n. Hen is bang een e xper i ment eertu i n voor een zo rg moeten voornamelij k uit a f val- technologie te wor den, on - eigen middelen van de r egio op danks a lle pot entie voor een on- geb ra cht worden. Inc i den t eel i s afhankelij ke nati on ale on t wikke- er een bu i tenlands hu l pve rleling. Oe politi e ke belangs t elningsprogra mma voor dit ziekenling in Tan zani a voor de aangehuis , wa a r s i nd s de opr i cht i ng Nederlandse artsen (Medicus ~ paste technologie heeft tot de di) hebben gewerkt. Ook voor oprichting van CAMARTEC (een semi-overheidsorganisatie) gehen is het vaak improviseren le id . Daarvan r esteert nog e en met een gebrekkig instrumentazieltogend burocratisch appa rium. Hoewe l de r an dapp ara tuur raat waar ambtenaren eer der wak· a l s auto's, ge nerator, sterili sator en destillator en wasmaker schie ten van kleurri j ke r e clamefolders van multina tionals. ch ine aan wezi g is, is he t gee n ze l d zaamheid dat er z6nder de ze technieken wordt gewe rkt . Een Improvi seren operat ie onder een o l ielamp is een ramp, maar soms is er geen Aan de oost e l i j ke oevers van keuze. Voor al les i s een reden : het Vi ctori ame er in Tanzania ook deze ongemakken zijn eenligt het Kibara Missie-zieken voud i~""'::Ilá:z:k.l:ZC::eJl""ltt:::t:='='il'ei1 huis. Het ve r zor gingsgebled om- geven at;n Ta nzania , -e.en la l emee I C, Y ' ..,a r va t zo'n 200 . 000 mens en, di e b rand o f t e Kort èn t ~ I:. ...."",,""lllr"ltt'n> I a an binnen e en straal van ruim 50 komt Hi t e r aa r J 'meb 'eenlondez-k i lomet e r in de omt r ek wonen . IJ Ged lg ilali,ee ra 2013
- - - - - - - - - - - - 9 - - - - ---=== = = = = =9
on uitputtel ijk: • zonnecol lectoren die de t ot al e warmwaterbehoe fte van het ziekenhuis kunn en dekken; • een wate r -destilLatie-systeem Enkele zonnepanelen ve rzorgen voo r de i nfuu svloeistoffe n ; een spaarzame ver lichting op de • met de concentratie van de verschi l l ende afdelingen . NOg zonnestra len kunnen t emperabe langri jker zijn deze zonneturen van 150 0 worden bereik t, cellen voor de koe lkast, waarin voldoende voor steriliseren~ de vaccins voor malariacampagnes • ze lfs zou een couveuse met be en ande re i nfe c t i e z i ekt e s wor den hulp van zonnewarmte op libewaard. Met deze zonnepanelen chaamstemperatuur gehouden kun nen worden . is het nog wel mogel ijk om accu 's op spanning te hcuden , maar voor Bi j de r eali sati e van de ze ideede overige apparatuur is het ve r - en zou een enorme brandstofbesparing en ge ldbesparing voor mogen te klein . Daarvoor staat de dieselgenerator gereed , die het z iekenhuis bereikt wor den. vier avonden per week twee uurDaarmee heb je de bes te rec l ame tjes d raait. Daarmee blijft het voor een a lternatieve techno lome t de wasmachine nog koud wa sgie , waarmee de ontwikke ling s en , hoewel deze ook met houtsvan Tanzania echt ge baat is. koo l verwarmd zou kun nen worden . Bij de Stichting TOOL werd naMdar daarvoor moet 125 Tsh . (on- vraag gedaan over ervaringen , om met deze i nformatie te komen geveer f 25, -) per zak worden betaald , en dat i s voor de t ot een keuze voor het beste meeste mensen méér da n een kwart aangepaste sys teem. Er werd ge koze n voor ze lfbouwsystemen , van hun maandinkomen. waarbij zoveel mogelijk gebruik Het overgrote deel van de was wo r dt trouwens toch met de hand gemaakt zou kunnen worden van gedaan . Daarvoor kan nu ge bruik l okaa l be s ch i kbare materialen . Dat is wel een voorwaarde om gemaakt worden van warm water , voor zo nne-energie tot een mar~ met een temperat uur van 50 gravan vr aag en aanbod te komen . den ce lcius. Omdat voo r de medische en techToen Ha r r i e Mooren drie jaar ge - nische staf de ti jd ontbrak om l ede n als arts naar dit ziekenin de avonduurtjes aan dergehuis werd uitgezonden , f a ntal i j ke systemen te knutselen , was het aanbod van hu lp door seerde hij direct over de mogel i j khede n om van zonne-energie enke le Neder l andse vrienden m~~ gebruik t e maken . De centrumdan welkom. func tie van het ziekenhuis voo r de omgeving betekent een ideale mogelijkheid voor een demonstraaangepast ontwerp t iep laats voor de introductie va n duurzame energie-technieken. I n maart 1985 wordt met de bouw Eigenlijk leken de toepassingen van drie col lectoren begonnen. druk te zitten . Met de enkele druppe ls die resten , kri jg je vanzelf oog voor andere technieken •• ••
De n ~Jmeegse tru ck waa r mee over ee n a fs tan d va n 9 00 0 km, b ijna al le o nde rde len wer den vervoe r d
c o ntrol e op l e k k a ge s Hiervoor waren de meeste mat e r i alen (gega lvani s e e r de pijpen , kun s tstof afdekplaten , hittebestendige waters langen , kr an en, isolatiemateriaa l en ge reedschappen) met een vrachtwagen ui t Nederland (Nijmegen) overgebracht . Want de envaring leert dat tijd en leverant ietermijnen in Afrika onberekenbare fac toren vormen , terwij l de vrijwi l ligers wél aan een t i j dsli mi e t gebonden waren . Voor Kibara stond het eenvoudig bu isco l lectoren-systeem model , dat door de f amilie Deuss bij een ander Tanzaniaans zieken huis was gei nstal leerd . Er zou áén systeem gebouwd worden voo r de kraam- en vrouwenadfeling; 7erder é~n systeem voor de wasserij, en t ot slot een primeur , een couveuse, aange sloten op zonnecol lectoren. Daarvoor had de Werkgroep ontwi kke l i ngstechnieken Twente (waT) ge ~xpe r imen tee rd met een zogenaamde Van Heme l-couveuse . die speciaa l voor de tropen is on tworpen. I n het oorspronkelijke ontwerp vormt een petroleumlamp de warmt ebr on, t e rwi jl de moeder (voornamelijk ' s nachts) de temperatuur i n de ga ten ho udt en rege l t . I n Kibara 1s brandstof a l t ijd schaars . Daarom was he t systeem aangepast voor een kleine plaat r a di ator , waa rbij een thermos t a at op u ltramoderne wijze de temperatuur moet bewaken en het warmteqebruik optimalise ren. Omdat e lektrici teit een onbetrouwoare , niet permane nt beschikbare, bron is voor het z1e -
---------------10---------------
ingewonnen i nformatie , om de benodigde materialen t egen redelijke prijzen a an te s c h af f e n . Te nmin s t e , Al s ze a l te koop waren . Zelfs schoolbordverf voor de collectorbakken - was in he e l Nairobi (Kenia) nergens te koop. En dáár ben je in de grootste ' bi j e nkor f ' van Oost Afrika. Bovendien had niemand e rvar i ng om a l het ambachtelijke werk vakkundig af t e ronden . Geen vlaks chuu~achine, circelzaag of boormachine om van de ruwe hardhouten Meninga-planken een bekisting op maat te maken . Teve ns moest er ook gezocht worden naar een mi dde l t j e om de houtvretende wespen en de witte mieren van hun maa l t j e af t e houden . En hoe s l u i t je kisten met transparante kunststofplaten potdicht af, al s je geen trekvrije profielen in d e buurt kenhuis, was het ontwerp van hebt ? a lle systemen gebase erd op de Het werd veel passen en meten natuurlijke circulatie van het warme water naar de gewenste af- en i mproviseren, op de Afritappunten . Daardoor werd het kaanse werkwij ze. Boe goed algeb rui k van e en e l ektri sch aan- les i n Nederland ook was voorbereid, pa s ter plekke merk je gedre ven pomp overbodig. hoe (on l aangepast het voor de Na vier maand en waren twee sysf eitelijke situatie allemaal i s temen gebr uikskl aar, e n lagen de Maar het ontbrak niet aan dooronderdelen v oo r he t ~ouv eus e ze t t i ng s ve rmog e n . Gesterkt door de eerste meetresultaten van s yst e e m klaar voor montage. Ieder systeem bestaat uit t wee een proefopstellinq, kwamen de parallel gekoppe l de co l l e c tor gedachten a an e en goede ov erdracht aan het z ieke nhui s naar bakken, met elk ee n oppe r vl akt e van 1~ m2• Deze zijn op hun bove n . beurt weer aangesloten op een vo or r aadvat van 200 liter, dat in ee n ' p i pa- t o r e n' is i ngebouwd. Daarmee wordt het nood zake l i j ke hoogteverschil tussen collector en en voorraadvat be reikt, en bovendien geeft. dit een goede i s ol a t ie voor het warme water. om te voorkomen dat de buizen in de collecto r droog komen t e staan - wat aanleiding geeft t ot ongewenste s tor i ngen - is een v lot t e r bak van 80 l i t e r geplaatst bovenop de toren. De v lotterbak i s aanges l ot e n op de watertoren van het ziekenhuis, die volgepompt wordt met water uit het Vict or i ameer . (Een gedetailleerde beschrijving i s op te vragen bi j Stichting TOOL) . Door onvoorziene oms t a ndi ghede n was he t t och een hele klus geworden voor de vijf vrijwi l l i gers . Zo bleken de aansluitingen Een van de co l lectoren, van de l e i di nge n moeilijk lekme t op de achterqrond vrij te maken. En i n Tanzania voo r r&s d- en vlotterbak l oop je niet even naar ee n "Doehet-zelf-winke l " om Lock-Tight te kopen. Het bleek uiteindel i j k onmoge l i j k , ondanks voor a f
\
kennisoverdracht In de opzet was e r v an uitgegaan dat de s y stemen met Afri kaanse 'fundi's' (t e c hni c i ) gebouwd zouden worden. Maar a ls gevolg van een gebrekkige ti jdplanning i s van die samenwerk ing niet ve e l t e r ec ht gekomen . Het werd dus zaak om het he le ziek~nhuispersoneel ver t r ouwd t e maken met de collectoren . Hoewel er l a c he nd werd gesproken over "levens l ange garantie" zou het onder houd en e ventue le reparaties door het ziekenhuis zelf worden uitgevoerd. Daarmee raak j e een t ere snaar in de Afrikaanse s ame n l e v i ng. Veel hu l ppr o j e kt e n falen hier , en de Afrikanen krijgen dan het verwijt dat ze te weinig ver ant woordelijkheidsgevoel zoude n hebben. Maar zi t de f out dan niet in het uitgangspunt , waarbij blanken bepalen e n zorgen dat een nieuwe t echniek wordt gedropt in ee n omge ving die volgens eeuwenoude tradities l ee f t . Voor een ziekenhuis is er e e n waterleidingsysteem , wa a rop ook de dienstwoningen zi j n aangesl oten . Maar de blanken zijn zij a ls eerste onthand wanneer de waterpomp nie t meer werkt bij e e n die s el-tekor t . Alle Afrikanen dragen zonder mor r e n hun water u it het meer , op hun hoofd naar hui s . Daarom i s h et va ak de blanke, die als eerste initiatief neemt om de situatie te herste llen. Dat ga a t n6g me e r op, als een auto of machine gerepareerd moe t worden . Reserveonderdelen zijn i n Tanzania nauwe lijks t e vinde n waardoor j e j e wel a f ha nke l i j k gaat opstellen voor buitenlandse hulp . Het is niet zozee r on kunde of een gebrek aan belangstell ing voor ontwikkeling , als wel onmacht e n arm oede . I n het ontwerp van de co l lec tor en was hier a l rekening mee gehouden. De vlotter was het enige onderdeel dat kapot kan gaan. Verder hoeven de a f dekp l a t e n alleen rege lmatig gepoetst te worden om e e n goed rendement te behouden. Om de gemiste samenwerking niet op een mislukking van het proj e kt te laten u itlopen, werd een nauwkeurige handleiding s ame ngest e l d , compleet met bouwteke ningen e n een ' trouble shoote r'-li jst. Voor het vo l t a l l i ge pe r soneel werd een instructie-ochtend gehouden , waa rbij de mensen in hun e igen taa l uitleg kregen ove r
---------------11---------------
De houten collect~rbak wordt beschermd tegen houtwespen en termieten de werking en het gebruik van de warmwater-systemen. De resultaten mochten op dat moment ook wel overtuigend genoemd worden . Uit de kranen bij de wasserij en de vrouwenafdeling kwam water van 60 graden celcius, terwijl het heetste moment van de dag nog moest aanbreken. Veel bewondering dus, maar wat is de temperatuur op een regenachtige dag, of bij bewolking? En wat gebeurt er 's nachts? Logische vragen van enke Ie verplegers, die tegelijk enkele onmogelijkheden van het systeem duidelijk maken. Maar voor iedereen was het duidelijk dat deze zonnecollectoren een belangrijke verbetering betekenen voor de warmwatervoorzieninq van het ziekenhuis. Zo werd het wassen van de collectorplaten onmlddel lijk opgenomen in het,schoonmaakrooster. Bet enthousiasme ~n de wasserij was het grootst. Voor hen had het warme water een direct zichtbare uitwerkng Na enige tijd gingen er al ~ men op die zeiden dat de capaciteit van het beschokbare warme water te klein was. Op de vrouwenafdeling hangt het verbruik sterk af van het aantal bevallingen, en van het aantal zuigelingen dat is opgenomen. Als er warm water overblijft, zijn er nog altijd patiënten en hun familieleden dLe om nmaji moto" komen vragen. Al tijdens de bouw van de ,c ol l ectoren voor de vrouwenafdeling kwamen ze met een pannetje of kannetje water tappen om thee of ugali te koken . Daarom moest een sleutelkraan gemonteerd worden, om te voorkomen dat er
op een gegeven moment onvoldoende warm water voor een bevalling zou zijn.
primeur mislukt Met de twee functionerende systemen, rest nog de montage van ' de couveuse. Uit de gegevens bleek dat er in Nederland één ding over het hoofd was gezien. Gedurende de nacht is een goede warmwater-circulatie het belangrijkste, maar dan i$ er uiteraard geen produktie van warm water. Men moet dus over heel heet water beschikken, dat met een pompje teruggevoerd kan worden naar het voorraadvat Want bij proefnemingen bleek dat, om de couveuse op een constante temperatuur van 35 graden te houden, er in de nacht méér dan 200 liter warm water nodig is. En dat is méér dan in één voorraadvat overdag opgewarmd kan worden . Ondanks optimale isolatiemaatregelen bleek het systeem niet volgens die eisen te werken. Daarmee was de primeur mislukt, en moest WOT in haar eigen werkplaats gaan sleutelen aan een verbetering. De couveuse zelf zou alsnog volgens het origine· Ie ontwerp dienst kunnen doen. Voor de collectoren moest een andere toepassing gezocht worden, waarbij extra aansluiting naar de wasserij voor de hand lag.
komst duidelijk is dat oe mensen ons niet vergeten zijn, vraag ik me af of dat met de collectoren ook het geval is. Maar iedereen verzekert mij dat er volop gebruik van wordt gemaakt en dat er in de tussentijds niets is mis gegaan. Als ik zelf een kijkje ga nemen, zie ik dat de afdekplaten keurig gepoetst zijn. Maar ze zijn toch niet meer zo helder als voorheen. Blijkbaar hebben de weersinvloeden toch in negatieve z i n ingewerkt op de kunststofplaten, iets wat het rendement niet ten goede komt . Ook de isolatielaag om de afvoerpijpen lijkt spoedig helemaal uit elkaar te vallen. Toch blijkt het mogelijk om op een heldere dag 400 liter warm water van ruim 50 graden af te tappen. Maar de tijdstippen zijn voor de wasserij ongunstig: 200 liter rond het middaguur, en 200 liter tegen de avond, terwijl de mensen in de ochtend om acht uur met werken beginnen en om drie uur zijn afgewerkt . t s Nachts blijkt het water ongeveer tien graden af te koelen. Van de twee extra collectoren die voor de couveuse bestemd waren, is verder geen gebruik gemaakt. Als ik niet besluit om ze bij de wasserij aan te koppelen, zouden ze waarschijnlijk onder het stof vergeten worden.
bezieling nodig Daarmee stuit je op de grenzen van het projekt. Het ziekenhuis beschikt over twee goed werkende warmwater-systemen, maar op zichzelf geven ze geen aanzet om op ruimere schaal van zonneenergie gebruik te maken. Daarvoor is een bezielde geest nodig, die er zijn tijd voor vrij kan maken. Enkele andere ziekenhuizen rond het Victoriameer hebben wel belangstelling getoond, maar ook daar ligt het initiatief bij de blanke artsen
Het voorbeeld is nu gegeven, en de mogelijkheden laten zich nu bewijzen . Als straks de mensen gewend zijn geraakt aan het gebruik van warm water en als er geen blanke "alles-weters" meer in de weg lopen, zullen de Afrikanen vanzelf het systeem Als ik na een half jaar weer op hun manier imiteren. terugkom in Kibara, ben ik uiter- Die mogelijkheid geeft deze aard zeer nieuwsgierig naar de houtje-touwt je-technologie resultaten van de zonnecollecdan toch. (zie peg.IS). toren. Hoewel direct bij aan-
---------------12---------------
Kweekreactor Ka/kar knokt voor vergunningen.
Onvoltooid verloren tijd De Snelle Kweekreactor (i n aanbouw) te Kalkar 1s nu al een levende legende. In allerlei op zicht en heeft de "kwek er" geschiedenis geschreven en records geves tigd: de bouwtijd 15 verdubbeld en de bouwkosten zijn met ruim 2500 % toegenomen, van 800 miljoen tot 8 miljard gulden. Bovendien is het nog de vr aag of deze kerncentrale ooi t zijn eigen brandstof zal kweken . In h et verleden heeft men ooit een super-vliegtuig ontworpen, dat uiteindelijk niet v an de grond kon komen. Ka lkar wacht hetzelfde lot.
enige permanente steun kwam . door d e jaren heen . van de Stichting Kalkarproces , een Nederlands/Westduitse organisatie die geld bijeenbrengt, deskundigen inhuurt en de processen met publiciteit ondersteunt. Het proces gaat echter door . Boer Maas wordt nu afgelost door WillLbald Kuni s ch , leraar in Kalkar en gemeenteraadslid voor die Grürlen. Een nieuwe klager tegen de ' kweke r ' . De
goed fout
De zoveel ste demon stratie tegen " Kal kar " (1 982 ) Het taaiste onderwerp voor de bouwers van Kalkar vormt de vergunningenprocedure. In deze m0derne samenleving moeten alle installaties, fabrieken vol doen aan bepaalde eisen, voo rwa ar den en wetten , alvorens ze in bedrijf mogen komen. Kerncentrales vormen als het ware de "kroon" op de ver gunni ngenwi nkel, omdat er extra risico's aan verbonden zijn. De beweringen van de (Nederlandse) KEMA dat de risico's van kerncentrales wel meevallen, wor den door geen enkele andere instantie gedeeld. De hele vergunningenkwestie zou 'Kalkar ' wel eens de das kunnen omdoen. En dan komt er een eind aan de beroeringen rond deze experimentele , natriumgekoelde kweekreactor, die al vanaf 1972 het mikpunt ls van demonstraties en felle discussie's in binnenen buitenland. Maar de massale protesten hebben weinig deuken kunnen slaan in het massieve bouwwerk . De grootste 'vijand' woonde op enkele honderden me-
ters afstand: J osef Maas, landbouwer. Dertien j a ar aan- êênstuk vormde boer Maas als 'klager ' de lastige klip waar de Snelle Broeders nauwelijks om heen konden zeilen. Ondanks het feit dat boer Maas op alle punten van zijn processen in het ongelijk werd gesteld, heeft hij de zaak-xalkar hopeloos weten te v er tragen in dive rse gerechtsgebouwen.
moe Boer Maas heeft in november '85 zijn juridis ch gevecht opgegeve n. Bij was moe gest r eden tegen de enorme lobby van Nederlandse, Belgische en We s tduit s e electriciteitsmaatschappijen die de 'kweker ' zo graag wilden bouwen. Bovendien was Maas teleurgeste ld in het f eit dat Westduitse politieke partijen weinig ondersteuning gaven . Ook de anti-kernenergiebeweging is in de afgelopen jaren in elkaar geschranpeld .
Bet proces dat Kunisch gaat roeren s p i t s t zich toe op e en ni e uw punt in de Ka lkar-misè r e . "De s uf f er ds hebben in de loop der jaren een nieuwe reactorkern ont worpen en geinstalleerd. Daarin kan meer plutonium worden opgeslagen". aldus Wim Combrink van de Kalkarprocesgroep~ Met "suffe r ds " doelt hij op het bouwconsortium dat de Snel ~e Kwe ekrea ctor bedacht h e eft. Nu pas blijkt dat de bouwers vergunningen willen krijgen voor zaken die niet meer bestaan.. Voor zo ' n nieuwe reactorkern is ook een nieuwe vergunning nodig. Dat i s een aanknopingspunt voor een proces . Tevens is zo'n gegeven een bewijs van de handelwijze van de Snelle Broeders : stiekem i e t s anders construeren dan men voo rgee f t. Maar de bouwers kunnen ni et meer terug. Het ZOu te duur worden om de oorspronkelijke reactorkern te installeren. Want, elke maand ver;raging levert een verlies op van 10 milj oen Mark. Bet proces van Kunisch is erop gericht om de ingebruikneming van 'Kalkar' te r ekken op grond van de foutiev e vergunning.
pol it iek Wanneer ' I
- - - - - - - - - - - - - -- 13 - - - - - -- - - - - - - - -
Beroep op solidariteit automobilist
90 km. per uur: zin of zot punt:hun auto. Dat roept een zekere irritatie op en daarom kan de milieubeweging vol gens mi j dan ook niet rekenen op Bij dit proces komen stoffen als zwaveldioxide (S~) en st1kstofoxide (NOX) vrij. grootscheepse medewerking . Ze Het een uitstoot van 250.000 ton stikstofoxlde per jaar vormen jaagt de automobilist tegen personenauto's de grootste groep vervuilers. In 1950 stootte zichzelf in het harnas . Men zou industrie en wegverkeer gezamenlijk "slechts" 40.000 ton stlker beter aan doen de gigantische uitstoot van ammoniak door stofoxide uit. Als de huidige tendens zich echter 1n hetzelfde de industrie aan te pakken. tempo voortzet, valt te verwachten dat de uitstoot van NOx in de Wijzen op de tarieven voor water toekomst elke acht jaar zal verdubbelen . Uiteraard wil de milieubewestandpunt. bijvoorbeeld. Door de prijs te gIng een ecologische ramp verhogen zal de industrie zelf op zoek gaan naar alternatieven. v oor komen. Een van de middelen die men gebruikt om de scheuren maar Ook kan men zich beter concenautomobilist te overtuigen van treren op het construeren van een milieuvriendelijker motor, het nut om mee te helpen aan FNV-secretaris ~an Jetten zal om maar eens een zijstraatje te vermindering van de stikstofmen tevergeefs zien rondscheunoemen . Op zich zou ik wel v66r oxide-uitstoot, is een stickerren met een sticker. "Kijk" begint hij, -Een auto is de actie zijn als de snelheid actie. Die werd vorig jaar ge presenteerd onder de titel : een vervoermiddel om van punt van 90 kilometer per uur zou gelden voor provinciale en seA naar punt B te komen. Als je 90 kilometer per uur beter voor de bossen: cundaire wegen,maar toch niet bedenkt dat ik voor mijn werk voor de snelwegen." e ttelijke duizenden ki l ometers Bij deze l aa t s t e suggestie is per jaar moet rijden ,begrijp alle beetjes helpen je dat ik niet langzaam KAN rij - hij evenwel de realiteit een den. Dat zou me teveel t ijdver- beetje uit het oog verloren. Een s nelheid van 90 kilometer lies opleveren. Daarbij vind ik Op de door hem bedoelde wegen per uur is niet alleen voordat je geen energie moet steken ge ldt immers een maximum-sneldeliger en veiliqer,maar verin dingen die niet haalbaar zijn heid van BO kilometer per uur. mindert ook de uitstoot van Maar ja,90 kilometer per uur is en dus overbodig blijken . Ik NOX in niet geringe mate. 90 kilometer per uur . Een kwesgeef volmondig toe dat het mitie van consequent-zijn dus. Bij deze snelheid is de ui tlieu een erg belangrijke aangestoot van stikstofaxide nameBet is alleen te hopen dat de l eg enhe i d is ,maar de actie van lijk maar liefst 60\ minder gemiddelde automobilist minder de milieubeweging vind ik pure dan bij een vaart van 120 kiloanti-reclame. Ze pakken de menrechtlijnig ls en zijn rechtermeter per uur. sen rechtstreeks op een teer voet wat hoger optilt. • Wim Haalboom,medewerker bij de Brabantse Milieu Federatie (BMF) , legt uit wat de actie nu eigenlijk precies inhoudt. -Het verspreiden van de actiestickers is typisch een kleinschalig gebeuren. We willen in het geheel niet suggereren dat dit advies DE oplossing van het zure regenprobleem is. Bet levert echter wel een bijdrage daaraan, een kleine weliswaar, maar alle beetjes helpen tenslotte. In f eite gokken we op een stukje solidariteit van de individuele automobilist. Je ziet in het verkeer maar al te vaak dat langzame rijders worden opgejaagd. Als zoln automobilist nu een sticker op z t n achterruit plakt,komt hij rechtstreeks voor zijn mening uit, legt meteen uit waarom hij langzamer rijdt. De sticker verwoordt dus symbo lisch zijn Wim Haal b oom De industrie en het wegverkeer vormen de grootste bronnen voor
de ve r zur i ng van de regen. Zure regen wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door de verbrandinq van fossiele brandstoffen.
ft
---------------14---------------
Smaakmakers van het energiebeleid
Kernenergie en zure regen
Het Ka b i ne t Op en ergieg ebied z i j n twee minist ers v an dit kabinet toonaange-
vend gewee st. Toevallig t we e VVD- ministers. Eentj e af en t oe nog wel eens posi t i e f: Wi ns emius. Een bijzonder nega tie f : Van Aardenne . In de ogen v an milieu- en ant i - ke r ne nergie bewe ging, tenminste. Werkgevers en VVD-stemmers zullen het n e t omgekeer d bekijken. Kerncentrales, zure regen , het beleid van dit kabinet nader bekeken.
Begin 1984 z ag het er nog a ardig uit voo r de milieubeweging. Een
ken er a l anders voo r. Ei nd me i werd bekend dat ambt ena r en van
toch de bijdrage aan Kalkar te wi l len verhoge n . Vele miljoenen moeten er nog b ij , hoewel ber ichten uit West- Duitsland doen vermoeden dat de centrale no oit zal werken. De gaspr i j s bleef maar stijgen, de r e gen bleef zuur.
Voor het kernenergiebeleid is minister Van Ardenne verantwoordelijk. Van argumenten teBrede Maatschappelijke Dis cuskabi net. Dat blijkt terecht in gen is hij niet onder de i ndruk. Van de u i ts l a g van de Brede sie Energiebelei d aan aan de re- januari '85 . He t kabi net wi l gering. Het grootste deel van de geen vie r , maar t wee nieuwe Maatschappelijk Discussie nog Nederlandse b evolking bleek tec ent r a l e s . Prompt me ldde zich minder. En ook de regeringspargen kernenergie. Li cht r adioaeeen belangstelle nde aan: De p ro- tij en VVD e n CDA bleken de Discussie a l s e e n democr a t i s ch tief a f v a l werd, vo l gens i nterna- vincie Brabant, met haar i ndustionale afspraak, voortaan niet trie ter r e in Moer di j k . Liefs t doekje vOor het bloeden te zien. twe e c entrales z iet de provi nmee r in zee gedumpt. Plannen Algemeen bestond al de vrees dat de r esultaten van de envoor opslag op land werden gec ie op he t ter rei n, maar eentje quete gebruikt zou worden als dwa r s boomd. Be t ministerie v an is ook go e d. Bors s ele i s ook legitimatie van het regeringsVolksgezondheid, Ruimtelijke gei nte r e s s eerd , andere moge li jOrdening en Milieubeheer (VROM) ke lokaties zi jn wat minde r hap- bel e i d . Het bleek nog erger: niemand trok z i ch er iets v an p ig. ge l e i d door Winsemius, pakte de aan. Dat was al te on t dekke n zur e regen voortvarend a an. Lood- Moerdijk s taa t nog op de wa chti n de bes l i s s i ng van de rel i j s t, he t t e r r e i n werd i n het vri j e benzine, ont zwa ve l i ng van gering, nog voor de uitslag r ook van electriciteits centrales. verleden a l als ongesch i kt van van de BMD binnen was, om Het kabinet wilde we liswaar niet de ha nd geweze n . Op aandring e n uit h e t Kal kar project s t appen , van de Commissa r is v an de Kon i ng- de kerncentrales in Dodewaard dat zou te veel kosten, maar i n i n Brabant, Mr. Van Agt, werd en Borssele open te houden. weigerde wel er meer in t e pomMoerdi jk weer i j l i ngs op de Sluiting zou te vee l gaan kospen. Het l eek zoln mooi jaa r . lij st t eruggepla atst. ten, bijna v i j f miljard. Alleen de ga sp r ij s bleef maar Ook andere zake n l open verkeer d . Van de mog eli jkheid van grote stijgen, e n de z ure regen maa r In november van hetzelfde jaar onge l ukke n ls de regering kenval l e n . blijkt de directi e van de Sa nelijk wel overtuigd: de aanmenwerkende Electriciteits Prosprakelijkheid van de exploiHalverwege 198 4 stonden de zarijtje schi jnbare s ucc essen Economische Zaken vier kernc ensterkte zich uit. Jhr . Mr. De trala s willen bouwe n. Ni ema nd Brauw bood het ver s l ag van 'zij n ' t wi jfelt aan de mening van het
- - - - - - - -- - - - -- -15; - - - -- - -- - - -- -- -
tant bij grote ongelukken werd verhoogd tot 200 miljoen gulden. Merkwaardig als je bedenkt dat de regering er van overtuigd is dat vroeger schattingen van schade te hoog waren. De huidige rampschattingen liggen tussen de duizend en de drieduizend doden, en een gebied zo groot als Utrecht voorgoed onbewoonbaar. Die schattingen zijn gebaseerd op een Amerikaans rapport uit 1980, dat inmiddels al weer achterhaald lijkt. De Amerikaanse Nuc1ear Regulatory Commission (NRC), een zoort kernwaakhond. publiceerde in 1985 een onderzoek waaruit bleek dat bij ernstige ongelukken de gevolgen soms minder ernstig. maar soms ook veel ernstiger kunnen zijn dan altijd werd aangenomen. Het enige argument voor kernenergie dat hout leek te snijden dreigt ook al onderuit gehaald te worden. Kernenergie, zeggen voorstanders. veroorzaakt geen zure regen. En dat is nog maar helemaal de vraag. Professor Gi1nther Reichelt uit West-Duits-land constateerde een opmerketijk verband tussen de aanwezigheid van een kerncentrale en het afsterven van bossen in de omgeving daarvan. Radioactieve stoffen Fluor en Krypton. die bij normaal bedrijf van een kerncentrale vrijkomen kunnen de werking van verzurende stoffen als 502 en NO versterken . x Gloeiende plaat Dat geeft te denken voor een andere VVD-minister in het kabinet, die voor kernenergie is maar bestrijding van de zure regen hoog in het vaandel heeft staan : Winsemius. Bij protesteerde al eerder tegen de redenatie dat kerncentrales goed zijn tegen zure regen. Want de opwekking van energie
is lang niet het enige proces waarbij verzurende stoffen vrijkomen. Kerncentrales zouden maar een druppel op die gloeiende plaat zijn. Beha~ve van olieraffinaderijen, auto's en bio-industrie komt onze zure regen van over de grenzen, met name uit WestDuitsland. Internationale aanpak van het probleem was dan ook geboden. Het overleg met zijn EEG collega's pakte niet zo goed uit. Vooral de intrOo-< ductie van schone automotoren stuitte op bezwaren van bijvoorbeeld Frankrijk , dat zijn auto industrie bedreigd zag. Het compromis voorzag in een veel langzamer invoering van schone motoren dan winsemius graag zou zien. In Nederland wer~ de katalysator, en de loodvrije benzine wel snel geIntroduceerd, maar erg vlot lijkt het niet te lopen. Voor andere verzuurders, energiecentrales, raffinaderijen en de industrie in het algemeen zijn scherpere uitstoot eisen aangekondigd. De industrie monkelt wat over aantasting van de concurrentie positie, maar zou een voorbeeld kunnen nemen aan Japan. Dat is tegenwoordig één van de schoonste industrielanden ter wereld, en heeft over zijn concurrentiepositie toch niet te klagen. Zure regen bleef vallen, en de gasprijs bleef stijgen. Opslag Een ander probleempje van het VROM was de opslag van radioactief afval op land. Eind '82 kondigde het Rijk aan kondigde het Rijk aan een 0pslagterrein in Velsen aangekocht te hebben. De gemeenteraad weigerde prompt de opslag, demonstranten blokkeerden de Velsertunnel. Daarna bleef eigenlijk alleen het terrein van het Enerqieonderzoek Centrum Nederland (ECN) in Petten over. De gemeenteraad van Zijpe, waaronder Petten valt, zei eerst ja en toen nee. Het VROM stelde een commissie in die zich over de opslag moest buigen. De voorzitter van die commissie, de heer Geertsema, deed van zich spreken met de uitspraak dat "redio actief afval minder gevaarlijk is dan griesmeel. Griesmeel. kan namelijk ontploffen." De commissie kwam met twaalf mogelijke lokaties. en het
Dit zonder ruggespraak met minister Winsemius, overigens. Het werd geheel en al bedissels door vier CDA-ers, Van Amelsvoort (Binnenlandse Zaken) Van Zeil (Economische Zaken) Ruding (Financiên) en Lubbers. VVDminister Winsemius werd er buiten gelaten. Bet kan toeval zijn, het kan ook een onderonsje zijn geweest van vier CDAers binnen het kabinet, en eentje erbuiten: Dries van Aqt. die zich sterk maakt voor het probleem Moerdijk. Winsemius verklaarde gehaast, na het bekend worden van de zaak, dat er nog niets beslist was. Commissievoorzitter Geertsema was boos, hij was nog niet klaar met zijn werk. Hij verklaarde dat Winsemius "zi ch weer een oor aan had laten naaien." Bet is nog niet zeker of het Moerdijk wordt. Maar de gerucht gaat dat. als Brabant geen kerncentrale krijgt. het in elk geval wel het afval mag hebben. En nog steeds regende het zuur, en nog steeds bleef de gasprijs stijgen. De dollar en de olieprijs stonden hoog en bleven hoog. In 1984 kreeg de overheid ruim twintig miljard binnen aan aardgasbaten. Twee strenge winters er overheen. en de inkomsten stegen nog meer. In de pers verschenen alarmerende berichten 0ver betalingsachterstanden en afsluitingen. Ondanks bijna unanieme protesten bleef de gasprijs hoog. Tot 1986. De dollar is gezakt, de olieprijs is gezakt en nu moet de gasprijs ook wel zakken. Het zal nog wel een poosje zuur blijven regenen I maar misschien zijn we binnenkort wel van de andere resultaten van het kabinet verlost. •
---------------16--------------
kernenergie grootscheeps onderzocht door wetenschapswinkels
d o :>
a.
Proces in wording Bijna een jaar is Kritische Massa nu bezig met het voorbereiden van mogelijke processen tegen kernenergie. Wat is er zoal van
die voorbereiding klaar en wat is er nog in behandeling? Om kernenergie via processen
tegen te houden is er eerst
een feit nodig dat aantoont dat die kernenergie of een gedeelte van de kerncyclus onevenredige schade of hinder oplevert, of dat het genoemde
in strijd is met de Nederlandse wetgeving. Bet probleem is dat nu aan te tonen. De regering heeft in de maat-
schappelijke discussie de mening over de aanvaardbaarheid van kernenergie binnen
het totale energiebeleid gepeild . Door deze handelswijze zijn feitelijk verwachtingen gewekt bij de bevolking. Deze verwachtingen zijn vervolgens niet nagekomen. Is deze handelswijze wel in overeenstemming met de beginselen van behoorliik bestuur? Oe
mogelijkheid van overtreding van deze beginselen worden .
uitgezocht. Bet onderzoek is juist gestart bij de wetenschapswinkels van de universiteiten in Nederland. Een wetenschapswinkel is een organisatie waarin zowel studenten als .wetenschappelijke medewerkers en hoogleraren deelnemen aan onderzoek voor de zogenaamde minder draagkrachtigen in onze maatschappij. De universiteiten en hogescholen stellen daar ruimten en geld voor beschikbaar. Er lopen nu zo' n tien onderzoeken voor Kritische Massa.
rookgassen zich in het milieu? En de neergeslagen radioactiviteit stapelt zich steeds verder op, welk effect heeft deze concentratie op de mensen. Oe afronding van deze studie is nog zo kortgeleden gedaan dat er nog geen nadere gegevens beschikbaar zijn voor publicatie. Een ander onderzoek dat plaats vindt op dezelfde TB gaat over de werkzaamheid en veiligheid van rampenplannen van kerncentrales . Ook op het gebied van de medische wetenschap wordt onderzoek gedaan. Zo zijn er een tweetal onderzoeken gestart over in- en uitwendige besmetting en de gevolgen van lage stralingsdoses op de langere duur. In het verlengde hiervan start een onderzoek over de verschillende rechtsposities van personen welke dichtbij een kerncentrale wonen en welke juist op wat grotere afstand. Als blijkt via het onderzoek van Joho Geurts dat mensen die dichtbij wonen er slechter vanaf komen als de anderen en
m
~
via het onderzoek naar de medische gevolgen aangetoond kan worden dat men dan schade, in welke vorm dan ook, oploopt,
dan kan dat via een mogelijke procedure aanleiding zijn om de rechter te overtuigen de bouw van zo'n centrale te verbieden.
een massa kritiek Al met al perspectieven te over, zo lijkt het . Dit is de schets van een mogelijk proces, met de nadruk op "mogelijk". Immers de uitslag van het onderzoek is doorslaggevend~ Kritische Massa kan, zoals de naam het al zegt, Massa's mensen en geld gebruiken voor onderzoek ..
Voor wie meer informatie wil: Kritische Massa
Jansbuitensingel 3 6811 AA Arnhem en voor uw gulle gift: giro 5345842 tnv penningm. Kritische Massa, Arnhem. We houden u op de hoogte van
de voortgang.
•
onderzoeken Het volgend onderzoek is reeds afgerond: Joho Geurts van de Technische Hogeschool Eindhoven deed natuurkundig onderzoek naar "Kerncentrales en hun eff ecten op het milieu 11 • Een kerncentrale loost regelmatig radioactieve stoffen in het milieu. Hoe verspreiden de
-----------------17-----------------
Na de o pe ni n q van de Zure Regen - t ent o o n s t el li n g in het b e zo e ker s ce nt ru m S la br oek, werd de z u re regensc ha de i n de o mliggende bo s s en bekeken.
( ve r vo l g pag. 1 3 ) ning moet worden afgegeven door de regering van de deelstaat Nord- Rhein Westfalen in Düssel dorf . Sedert de Tweede Wereldoorlog domineert de SPD (Sociaal Democratische Partij, te verge lijken met onze PvdA) de politiek in deze deels taa t . Binnen deze partij zijn de standpunten t en aanzien van kernenergie èn I Kalkar I veranderd in de afgelopen tien jaar. I n de jaren ' 70 heeft de SPD zich nooit ver zet tegen de bouw van de kweekreactor , maar onder druk van de GTÜnen (vol mondig néén tegen alles wat kernenergie heet) en uit angst voor s temmenverlies (aan diezelfde Grünen) l i j kt de wind nu toch gedraaid i n het nadee l van ' Kal ka r ' • . Overigens spelen ook zu l ver zakeli jke argumenten een r ol. De enorme bouwkosten, waaraan ook de Dui tse regering regelmatig een bijdrage l eve r t, èn het opmerkelijke feit dat er nog maar zee r weinig deskundigen rondlopen die ècht nog geloven dat ' Kalka r' ooit za l kweken : dat zij n de overwegingen die een politieke rol spelen. In fei te wi l de SPD zo snel mogelijk van de 'kweker ' a f. Men kijkt ook vooruit . Wanneer de laatste vergunning wèl afgegeven zo u worden , ontstaat er een nieuwe situatie. Op dat me-
Kolos t e l at en voor wat -ie is een s ymbool van overspannen grootschalige en onbetaalbare waanzin.
kalkarproces
F L
i
",--,_J
Voor de laatste etappe van het p roces t eg en ' Kalkar' is nog steeds geld nodi g. Processen voer en is duur . Naar schatting is bi j na f 200 .000 nodig, waarvan ongeveer f 60 .000 door Nederland moet worden opgebracht.
Giften kunnen worden gestort op gironummer 77992 t en name van ment zou ' Kal ka r ' in andere penningmeester Kalkarprocesgroep handen overgaan. ' Het SBK in Amsterdam. (Schne l i er a rüt e r ha uge s els chaft Eventuele overschotten, ná het Kalkar ) zorgt er al leen voor dat proces , zul len beslist niet wor de centrale met alles e rop en er den gebruikt om de t ekorten van 'Kalkar ' zel f t e dekken. Dat is aan gerealiseerd wordt. De exp loitatie zal overgenomen worden een zaak voor de (on ) verantwoordelijke e lectriciteitsmaatschapdoor de grootst e we s t du i t s e • e lectrici tei tsmaatschappij, RWE pij en. (Rheinland-We stfäl is ch es Elektrizitátswerke). (ve r vo l g p ag 12 ) En j uis t de RWE zit er niet op Voor konkrete informatie over te springen om s tr ak s (eventuhet Kib ara- projek t kunt u te ee l) een verlieslijdende centra- recht bij : l e over te nemen . - Stichting TOOL , Mauritskade De toekomst van ' Kalkar ' is zeer 6 1a , 1092 AD Ams t erdam . onduidelijk. Niemand wi l e r zijn Stichting OVe r al , Brede/haar vingers aan branden . He t straa t 54 , 6 546 SW Ni jmegen zou misschien voor alle partijen - Werkgroep Ontwikkel1ngstech(zowel voo r - a ls t egenstanders) nieken Twente , TH Twente , beter zijn om onmidde li jk de Vrijhof 152, Ens chede . bouw te staken en de betonnen
•
------------18----==============.:
De force de frappe nucleaire De Franse reger ing heeft de laatste jaren haar kernenergie-
programma flink moeten bijstellen. Dat heeft niets te maken gehad met het sociaal-democratis che karakter van die regering, maar alles met de toegenomen kosten en de schrikbarende overcapaciteit.
f UtISID"5 -I 11II1I( al A KAGUt
UIIIISIUM DIS "STAlt AflUIS DE RETRAilfuUl DlE
.
,
LA.
HAGUE
COGEMÁ o.ot'''''' ,run
II( C • ,.
7 IJ "Po~
M...,I. D'DluVll ~
S'tl "GUIlRlt! aSSQCIUS
'IIUI'GUlU'I'
In het regeringsstandpunt over de uitkomst van de Brede Maatschappelijke Diskussie lezen we op bladzijde 58: "Niettemin zullen door de huidige aanpassingen vanaf 1985 enkele tienduizenden arbeidsplaatsen in die (kernenergie) sector in gevaar kunnen komen", Alle reden
blijkbaar voor de Fransen om op de export-toer te gaan. Met
België en Nederland zijn onderhandelingen gaande over de afname van overtollige atoomstroom en over deelname in de bouw van nieuwe kerncentrales. Nu in Nederland besluiten zijn gevallen over de bouw van 2 á 4 nieuwe kerncentrales, werkt de Frans atoomlobby op volle toeren. Recentelijk nog bezocht de president-commissaris van de NV PNEM, die toevallig ook commissaris der Koningin in Noord-Brabant is, op verzoek van de Franse regering enkele kernenergieindustrieprojekten in Frankrijk. "De Fransen hechten er bijzonder aan om Nederland kerncentrales te mogen leveren", liet Van Agt ons na zijn terugkeer weten via het ANP. Het is niet onwaarschijnlijk dat van Agt deze reis öàk in overleg met de Nederlandse regering heeft gemaakt, gelet op zijn reizende ambassadeursactiviteIten in buitengewone dienst van Bare Majesteit. Twee weken geleden ontvingen ook een aantal Tweede Kamerleden, waaronder ikzelf, een vriendeli j-
ke uitnodiging van de Franse am- Het zou mij niet verbazen als Frankrijk haar aanbod om in enkele kerncentrales èn de 0pBorssele of Moerdijk de bouw . werkingsfabriek van Cap La Bague van enkele kerncentrales te rete komen bezoeken. Dit snoepaliseren, aantrekkelijk zal mareisje (per vliegtuig en super- ken door in ruil daarvoor een snelle TGV-trein) hield ook oplossing (?) voor het Nederenkele attracties in, zoals eer. landse kernafval aan te bieden. tocht langs de kastelen van de De Bretonse bevolking zal met Loire en een bezoek aan de Ope- zo'n koppelverkoop niet zo gera van Parijs. Ik ben benieuwd lukkig zijn: zij zijn die gewelke parlementariêrs deze vaarlijke opwerkingsfabriek in unieke kans op een eenzijdige La Bague l iever kwijt dan rijk. pro-kernenergie-massage (van De vele rampen in de Britse op28 februari tot 3 maart) zulIer. werkingsfabriek van Wi ndscale/ benutten. Sell a f i e l d hebben opn ieuw de Ook Nederlandse journalisten enorme risico's daarvan in de zijn onlangs op eenzelfde invi- publiciteit gebracht. tatie vergast, uit welke bezoek De enigen die bij zo'n chantage onder andere de informatie uit- poging wél zullen varen, zijn lekte dat La Bague besloten had de Franse en Nederlandse atoomhet Borssele-afval te zu llen industrie. terugzenden naar Nederland.
bassadeur om op staatskosten
•
----------------19----------------
bosalarm
de Mooi e Mil li rem
Ook in 1986 wo r d t een 'zure rege n- wee k ' g eor g a n i s e e r d . " He r k e n n e n is erke nnen " wa s de
slogan i n 1985 . I nt usse n weten we h et we l : d e he lft v an h e t Nede r l a n d se b os i s z i e k e n dat i s b epaa ld n i et h e t e n ige . Zur e r eg e n t ast ze lfs a u t o ' s
a an e n ook he t vertrouwe n in onze we gwe r pma a t s c happij . In
~ . I
1986 li g t de n a d r uk op e n erg i e , i ndustrie , verkeer e n l a n dbo u w a l s b ron nen van l u ch t v eron t r einig i n g . Het c e n t ra le t hema i s ee n " d u u r z a me e c onomie " è n wa t
Ni e u we ui t g ave en Wi s k e". J e r o m we rkt i n de k ern c en t r a l e van Do el . La mbik laat ee n " r a di oactlef je " o n t s n a p p e n . En toch k o mt alles weer op zijn p o o tj e s te rech t . De mora a l van di t ve r haa l: rad ioa c t iviteit i s n i et g eva a r l i j k , wel d e me n s en d ie er me e
we daar aa n kun ne n doen . De mil ieuorga n isatie s organ iser en lande lij ke e n r eg i o na le tr a in i n g en voor vr i j wi l l ig e r s ,
d i e in de zure r e g en-we ek wa ndelinge n , e xc u r s i e s e n kle i ne ak t i e s wi l len o rga ni s e r e n .
- De Kl e in e Aarde , Mu n s el 17 ,
I n l ich t i ngen bi j : - Br a b a n t s e Mi l i e u F e d era ti e , Spoo r l aa n 4 34 b , T i lburg
- Co o r d i n a t i e o r g a a n Ze e uw s e Mi l i e u f e d era t i e , Pos t b u s 3 3 4 ,
Boxt el , tel: 04 116-8492 1
oms p r i ng e n . (b lz . 58) . Vo o r de li e fh e b b e r s ?
Goes , t e l : 0 1100- 28259
tel: 013 -3 5622 5
energ ie in
WE•
ontwikke li ng slanden
--
YOUR COUNTRY.. POLLUTION.'
Een o ver zicht v an d e e ne r g i e sit uat ie in 5 3 l and en . Dit rap po r t ( 3 5 0 p a g ina 's) vo rmt ee n nutt ig n a sl a ~1 e r k voor i e d er d i e be trok k e n i s b ij d e e n e r g i e p r o b l ema ti e k v a n o n t wi k k e l i n gs lan den . De t ekst is aa naevu l d me t d iver se t a b e l l e n , met d a a r in de c ijfers a an g a a n d e i n k omen sc hu l de n l ast e n , e n e r g i e - i mp o r t , e ne r g i e p r o du k t i e e n - c o n sump ti e e n de e n ergi e r e se rves . Gra t is t e b es t el le n (per b r i e f kaar t) b ij : Vo o rl i cht in gs d ie ns t Ontwikke l i ng s s amenwe r k i ng v a n Min i s teri e v . Bui te n land se Za ken , Postbu s 20 06 1 , 2500 EB Den Haag .
~. -
-
-
- --
-
.. . ~ . . UU -
-
-
-
-
-
-
-
20-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
----
