België - Belgique PB 1000 Brussel 1 1/1366
MAART - APRIL - MEI 2008
Magazine Netwerk Vlaanderen verschijnt driemaandelijks, 26e jaargang, nr 1
ANDERS OMGAAN
met geld
Verantwoord investeren
verovert de wereld Afgiftekantoor 1000 Brussel 1, P2A8306 - Afzender: Netwerk Vlaanderen, Vooruitgangstraat 333/9, 1030 Brussel
EDITO
INHOUD
2
Edito Kijk mama, zonder handen!
2
In de kijker Mind the Gap. Investeringsbeleid van 45 banken onder de loep
3
In de kijker Bloedgeld in Birma en Soedan. Buitenlandse investeringen en desinvesteringen
6
Mijn geld. Goed geweten? Je choisis. Ik kies …waar mijn geld naartoe gaat!
10
Portofolio Rentevrij investeert samen met Kringloopfonds in sociale tewerkstelling. Draag jij ook een steentje bij?
11
Portofolio Jeugdvereniging K SAVKSJ Deinze: grootse plannen voor jeugdcentrum
12
Het woord aan… Dries Lesage. Financiering van ontwikkeling en fiscale rechtvaardigheid
13
Achter de schermen En… wat doede gij?
16
Kijk mama, zonder handen!
Mijn moeder is altijd modern geweest. Moderner dan ik. De eerste mama met een microgolfoven, waar ze voor mijn ontstelde kinderogen een ei in deed ontploffen. Ik bekeek dit wonder van vooruitgang met een aarzeling tussen wantrouwen en opwinding. Wist niet wat ik aanmoest met zo’n bak vol straling. Nu, duizenden gekookte aardappelen in de pel later, is mijn weerstand gebroken en heeft mijn ma tien keer ‘o’ voor haar titel. Een moderne oma. Ze haalt een bakje boven met gekleurde knopjes. Dit is haar bank. Ze gaat het mij weer lappen. Een bank zonder kantoor. Ik ben op mijn hoede, maar bewonder haar stiekem om zoveel lef en haar geloof in de techniek. Ze duwt een kaart in het bakje en begint geheime codes te formuleren. Ik bekijk haar met dezelfde bewondering als toen ik als kind mee mocht in de grote kluis, waar ze plechtige papieren vellen uitviste om er bonnetjes af te knippen. Ik begreep niet wat ze deed, maar dat dit een belangrijk ritueel was, stond vast. De kille ruimte, de zware deur die achter ons dicht zoog, het tijdloze, bijna sacrale van dit moment. Dit was iets tussen haar en mij. Ik werd ingewijd in een parallelle werkelijkheid die het aanschijn van de wereld zou bepalen. Het is me blijven fascineren, de wereld van het geld. Geldstromen hebben iets weg van de dodelijke stralingen die mijn melk doen overkoken. Ze zijn zo abstract en tegelijk zo gevaarlijk, dat je bijna niet durft te vragen, durft te begrijpen. Ze hebben een complot gesmeed tegen het gezond verstand en zelfvertrouwen. Problemen worden groter, oorzaken ongrijpbaarder. Aasgierfondsen die schulden opkopen van derdewereldlanden, Chinese banken die de wereldmarkt overspoelen met investeringen in controversiële projecten, banken die
banken opkopen die banken opkopen, beurspaniek, kredietcrisis, … Om cynisme te vermijden is de verleiding groot om over te schakelen op blind vertrouwen. Kernfysici en hefboomfondsbeheerders doen rare dingen met je hersenpan. Wat moeten we ermee? Nee, modern ben ik niet. Maar wel koppig. Het nieuws over de vernuftige financiële machinaties boren zich een weg naar het hoekje kwaadheid in mijn sponzig bewustzijn. Ik weiger me te laten intimideren. Beslissingen over geldstromen bij ons hebben een impact op onszelf én op levens aan de andere kant van de wereld. Banken zijn niet langer plaatselijke investeerders, maar wereldwijde octopussen. En er komen steeds nieuwe spelers bij: hefboomfondsen, aasgierfondsen, private equity funds, belastingparadijzen en andere exotisch aandoende constructies. Zij bepalen hoe onze wereld eruit ziet. Dus moeten ook wij internationaal gaan denken. Hoe kunnen we al deze financiële groepen op hun verantwoordelijkheid wijzen? Hoe kan een Belgische bankklant impact hebben op wereldwijde geldstromen? Welke alternatieven zijn er voor de gangbare financiële producten? Dat is een vraag waar we ons graag over buigen samen met andere bewegingen voor duurzaam investeren. Het internationale netwerk BankTrack biedt ons hiertoe de mogelijkheid. BankTrack vertegenwoordigt ons op internationaal vlak, samen met gelijkaardige bewegingen uit onder meer de VS, Australië, Groot-Brittannië, Frankrijk, Zwitserland, Italië, Nederland, Duitsland en Spanje. We merken dat de grens tussen ‘hun’ en ‘onze’ banken vervaagt. In een recent rapport ‘Mind the Gap’ spit BankTrack het investeringsbeleid van 45 financiële groepen uit.
IN DE
KIJKER Ook bij ons bekende groepen als ING, Fortis, KBC en Dexia duiken op in dit onderzoek. Overigens verzetten we steeds meer grensverleggend werk. De website bankgeheimen.be bevat voor het eerst banken die we niet onmiddellijk als ‘Belgisch’ beschouwen, zoals Citigroup en Deutsche Bank. Bovendien is de website beschikbaar in drie talen en krijgen we stevige internationale respons. Internationale actiegroepen en NGO’s nemen het investeringsverhaal op in hun werking en banken uit verschillende landen nemen contact met ons op om hun wapenbeleid verder uit te kunnen werken. Tja, dan beginnen we ons knap modern en een stukje machtiger te voelen. Inez Louwagie Campagne
Investeringsbeleid van 45 banken onder de loep Collevecchio is een klein dorpje in de buurt van Rome. Hier lijkt de wereld stil te staan. Toch schrijft het plaatsje geschiedenis. Vijf jaar geleden werd hier de Collevecchio-verklaring geschreven. Dit document vormde de grondslag voor BankTrack, een internationaal netwerk van organisaties die de financiële wereld kritisch opvolgen. De publicatie van een nieuw bankenrapport was een uitgelezen moment om nog eens de koppen bij elkaar te steken. Delegaties van over de hele wereld stemden, tussen de heerlijke pasta’s en straffe koffie’s door, strategieën op elkaar af en legden de laatste hand aan het rapport ‘Mind the Gap’. Maandenlang graven in beleidsnota’s van banken en internationale akkoorden was eindelijk tot zijn orgelpunt gekomen: een grondige analyse van het investeringsbeleid van 45 internationale bankgroepen. Het rapport vergelijkt de intenties van banken met hun concrete investeringen.
»
3
»
Kloof tussen theorie en praktijk Langzamerhand houden banken meer rekening met mensenrechten en milieu in hun investeringsbeleid. Thema’s zoals wapens, mensenrechten en milieu duiken steeds vaker op in verslagen en op websites van banken. Financiers blijken duidelijk niet ongevoelig voor de maatschappelijke druk voor meer duurzaamheid in de bankwereld. Sommigen beslissen bepaalde investeringen stop te zetten. Anderen onderschrijven internationale gedragscodes of ontwikkelen een eigen specifiek investeringsbeleid binnen een gevaarlijke sector. Maar deze algemene evolutie is traag en ongelijkmatig. Sommige banken geven een voorbeeld, anderen lopen ver achter. Bovendien is er een zorgwekkende kloof tussen de aangenomen investeringscriteria en de dagdagelijkse investeringsbeslissingen. Het onderzoek richtte zich op diverse sectoren zoals bosbouw, klimaat, inheemse bevolking, mijnbouw en olie en gas. In deze sectoren werd het beleid van de banken vergeleken met een standaard van goed beleid. Deze standaard werd afgeleid uit internationale verdragen, richtlijnen en de beste praktijken wereldwijd. Een gelijkaardige oefening werd gemaakt voor de verwezenlijkingen van de banken op het vlak van transparantie en aansprakelijkheid, zowel op het niveau van het investeringsbeleid van de bank, als op vlak van de concrete investeringen. Het rapport beschrijft ook dertig controversiële investeringen waarbij banken betrokken zijn: de zogenaamde ‘dodgy deals’. Deze variëren van grootschalige damprojecten tot mijnen, van controversiële wapens tot kinderarbeid, van oliepijplijnen tot palmolieplantages en van papierfabrieken tot steenkoolcentrales. “Over het algemeen schetst Mind the Gap geen rooskleurig beeld van de banksector,” zegt Ulrike Lohr, coördinator van het onderzoeksproject. “Enkele banken nemen het voortouw, te velen hinken achterop. Toch is het bemoedigend dat banken steeds meer aandacht besteden aan de nood om een beleid te ontwikkelen dat rekening houdt met sociale en ecologische thema’s, een beleid dat verder gaat dan het schrijven van vrijblijvende en algemene principeverklaringen.”
Nuke it! Het klimaat is een thema binnen de bankwereld, ook duidelijk voet aan de grond krijgt. De algemene consensus dat we onze CO2-uitstoot naar beneden moeten halen, vindt ook zijn weg naar de financiële wereld. Verschillende campagnegroepen wakkeren discussies aan met hun ac4
ties over investeringen in de sector van fossiele brandstoffen, duurzame energie en energie-efficiëntie. Door te investeren in sectoren die veel CO2-uitstoot veroorzaken, zoals steenkool en olie, hebben banken een grotere klimaatimpact dan op het eerste gezicht lijkt. Dat bewustzijn is langzaam aan het groeien. Welke maatregelen kan de banksector nemen? Een eerste belangrijke stap is het meten van de impact die banken hebben op CO2 uitstoot. Ook de indirecte impact van banken via bedrijven die ze financieren is belangrijk. Een volgende stap is het verkleinen van deze impact door anders te gaan investeren; enerzijds minder in sectoren als steenkool en olie, anderzijds door actief klimaatvriendelijke technologie te financieren. Maar hoewel de evolutie om weg te blijven van fossiele brandstoffen cruciaal is, mogen er geen valse alternatieven binnensluipen. Kernenergie wordt nu bijvoorbeeld steeds meer naar voren geschoven als oplossing voor het klimaatprobleem. Een ideaal argument voor financiële instellingen om hierin te blijven investeren, of zelfs om dit soort investeringen in hun duurzame fondsen op te nemen. ‘Mind the Gap’ geeft een paar voorbeelden van controversiële nucleaire projecten waaraan banken hun financiële steun hebben toegezegd. Eén van deze ‘dodgy deals’ is de nucleaire centrale Belene in Bulgarije. Er zijn ernstige problemen met deze kerncentrale. Het Belene-project situeert zich in een aardbevingszone in NoordBulgarije, dicht bij de Roemeense grens. Tijdens de laatste aardbeving in 1977 stierven 120 mensen op slechts 14 kilometer afstand van de projectsite. Het plan om de centrale te bouwen dateert nog van de Sovjet-periode. De plannen werden getekend in het begin van de jaren tachtig en de constructie begon in 1985, kort na de ramp in Chernobyl. Na protesten van de bevolking en een studie door de Bulgarian Academy of Sciences, die waarschuwde voor het bouwen van kerncentrales in deze regio, werd de constructie gestaakt. In 1990 werd het project officieel stopgezet. De Bulgaarse overheid beschouwde Belene als ‘technisch onveilig en economisch onrendabel’. In 2004 besliste de Bulgaarse regering om het plan terug van onder het stof te halen. Er zouden toch twee centrales komen in Belene. In 2006 verleende het een contract aan een Russisch bedrijf (AtomStroyExport), dat voor de constructie een bod had gedaan in samenwerking met een Frans-Duits bedrijf (ArevaNP). De reactoren in Belene zijn van een nieuw Russisch ontwerp, waarvoor geen degelijk veiligheidson-
“Door te investeren in sectoren die veel CO2uitstoot veroorzaken, zoals steenkool en olie, hebben banken een grotere klimaatimpact dan op het eerste gezicht lijkt. Dat bewustzijn is langzaam aan het groeien.”
derzoek voorhanden zou zijn en dat nog nooit is uitgevoerd in Europa. “We willen geen testcase worden voor Russische kernindustrieprojecten”, zegt Petko Kovatchev van BelenE!, een Bulgaarse coalitie van NGO’s.
België in de (nucleaire) wereld Niet alleen milieuorganisaties staan kritisch tegenover het project. Twaalf internationale banken hebben intussen geweigerd Belene te financieren. KBC, Deutsche Bank, Commerzbank, UniCredit, Société Générale, Citibank, Credit Suisse en anderen beschouwen dit project als te riskant of te controversieel. Volgens de Bulgaarse pers zou BNP Paribas echter wel van plan zijn om een lening toe te staan. De Duitse NGO Urgewald trok aan de alarmbel en organiseerde vele acties in heel Europa. In 60 Duitse steden organiseerden ze acties bij Deutsche Bank en HypoVereinsbank (nu onderdeel van UniCredit). In oktober 2006 waren er in 16 Europese hoofdsteden protesten bij UniCredit. In juni 2007, op Wereld Milieudag, waren er acties in 15 Europese steden bij BNP Paribas. Ook Netwerk Vlaanderen, Réseau Financement Alternatif en Friends of the Earth organiseerden een symbolische actie aan het kantoor van de investeringsbank in Brussel. BNP Paribas stond weigerachtig tegenover een gesprek met de NGO’s. Maar onder druk van de vele acties was BNP uiteindelijk bereid om een gesprek aan te gaan, voorlopig zonder engagement om zich uit het project terug te trekken. Via de nieuw geplande kerncentrale Mochovce, in Slowakije, komen we opnieuw in België terecht. Acht banken voorzien hier samen een lening van 800 miljoen euro. Het gaat over ING, KBC, Erste
Bank, Mizuho, Dexia, Société Générale, Calyon en Intesa Sanpaolo. Ook dit project ligt onder vuur omwille van de verouderde Russische technologie uit de jaren zeventig, ernstige veiligheidsrisico’s en de nabijheid van dichtbevolkte steden. Reden genoeg voor Urgewald om ook dit project aan te kaarten bij de financiers. “Banken spelen een belangrijke rol als financiers van de nucleaire industrie. We moeten banken herinneren aan hun verplichtingen op vlak van mensenrechten, hen informeren over problemen die kunnen voortvloeien uit hun investeringen en ze ook informeren over de immense imagoschade die ze kunnen oplopen door nucleaire projecten te financieren. Het is essentieel om het bewustzijn van bankpersoneel, managers en klanten over de financiering van de nucleaire sector te vergroten,” stelt Heffa van de Duitse organisatie Urgewald. Hun campagne ‘Nuclear Bank? No Thanks!’ wordt ondersteund door verschillende Europese NGO’s en heeft al haar eerste successen geboekt. Inez Louwagie Campagne
Het rapport ‘Mind the Gap’ kun je downloaden via www.banktrack.org of www.netwerkvlaanderen.be. Meer informatie over de organisatie Urgewald vind je op www.urgewald.de.
5
IN DE
KIJKER
Bloedgeld in Birma en Soedan Buitenlandse investeringen en desinvesteringen Birma en Soedan zijn twee landen waar bloederige conflicten en mensenrechtenschendingen hoogtij vieren. De heersende regimes blijven in het zadel dankzij inkomsten van buitenlandse bedrijven uit onder meer de olie- en gassector. Diverse internationale instellingen hebben een investeringsboycot ingesteld of aangekondigd. Wereldwijd reageren financiële instellingen en regeringen. Ze herbekijken hun posities of trekken zich terug uit bedrijven die deze regimes ondersteunen. Is het niet hoog tijd dat ook in België verantwoordelijkheid wordt opgenomen?
Birma: democraten roepen op tot desinvestering In september vorig jaar gingen duizenden Birmese monniken de straat op om te demonstreren tegen de militaire regering. Tijdens deze protesten opende het leger het vuur op de monniken. Honderden demonstranten kwamen hierbij om. Deze gewelddadige actie maakte de onderdrukking van de Birmese bevolking en de brutaliteit van het regime zichtbaar voor de hele wereld. Het agressieve optreden leidde dan ook tot nieuwe initiatieven om buitenlandse investeringen te bannen of te blokkeren. 6
Aung San Suu Kyi, Nobelprijswinnares voor de Vrede en leidster van National League for Democracy, roept buitenlandse investeerders al jaren op om zich terug te trekken en niet langer te investeren in Birma. De militaire junta vroeg haar onlangs nog om deze oproep stop te zetten. Ze wilden verder onderhandelen na de gewelddadige incidenten van vorig jaar. Aung San Suu Kyi weigerde hier op in te gaan. Sinds 1962 heerst er in Birma een militaire dictatuur. In 1990 hielden de militaire leiders verkiezingen in dit Aziatische land. De democratische partij van Aung San Suu Kyi won de verkiezingen met meer dan tachtig procent van de stemmen. Maar de militaire junta
a nnuleerde de verkiezingen, plaatste Aung San Suu Kyi onder huisarrest en verstevigde de greep op het land. Tot op de dag van vandaag is de Birmese bevolking het slachtoffer van ernstige mensenrechtenschendingen. Gedurende het militaire bewind heeft het leger drieduizend slaven gebruikt voor het bouwen van infrastructuurwerken en het vervoeren van legeruitrusting. De overheid heeft meer dan tienduizend democratische opposanten gevangen genomen en wordt verantwoordelijk gehouden voor ernstige folteringen. De militairen, verantwoordelijk voor het handhaven van de orde, maken zich nog altijd schuldig aan het moorden en verkrachten van vrouwen en kinderen. Een concluderend rapport uit 2007 van de VN-Mensenrechtencommissie stelt dat decennialang de mogelijkheden tot het oprichten van civiele initiatieven en democratische instellingen ernstig gekortwiekt zijn. Het rapport geeft ook aan dat de uitoefening van fundamentele vrijheidsrechten decennialang ernstig beperkt zijn in Birma. Corruptie en talloze willekeurige beslissingen van het regime drukken een stempel op het huidige investeringsklimaat. Birma is een paradijs voor juntaleiders. In de Corruptie Perceptie Index 2007 die Transparency International jaarlijks publiceert, staat het land onder aan de lijst. Met andere woorden: van de 180 onderzochte landen, wordt Birma als het meest corrupte gepercipieerd. De militaire junta blijft in het zadel dankzij de inkomsten uit de exploitatie van natuurlijke grondstoffen. De exploitatie gebeurt telkens in joint ventures met buitenlandse bedrijven. In 2006 ontving de militaire junta ongeveer 2,16 miljard US dollar uit de verkoop van gas. Deze verkoop was goed voor meer dan vijftig procent van de Birmese export. Geschat wordt dat de junta veertig procent van zijn jaarbudget spendeert aan militaire uitgaven. In 1992 ging de militaire junta in zee met een consortium onder leiding van het Franse Total, voor de exploitatie van het Yadana gasveld. Het gas wordt naar Thailand uitgevoerd en voorziet de machthebbers van naar schatting 300 tot 450 miljoen US dollar extra inkomsten per jaar. Bij de aanleg van de pijplijn en de omliggende infrastructuur vonden zware mensenrechtenschendingen plaats. Momenteel staat er een nog groter gasproject op stapel. Een joint venture tussen de militaire junta en een consortium onder leiding van Daewoo International wil het Shwe-gasveld ontwikkelen. PetroChina tekende in december 2005 een overeenkomst met de militaire machthebbers, om het gas aan te kopen en naar China te transporteren. Het Shwe-gas zal de Bir-
mese overheid van meer dan 800 miljoen dollar extra inkomsten voorzien. Andere beursgenoteerde ondernemingen die belangrijke posities aanhouden in de olie-, gas- en mijnbouwsector in Birma zijn: Petronas, Unocal, Mitsui, Nippon Oil en Ivanhoe Mines.
Investeringsverbod De protesten van de monniken zorgde voor aardig wat commotie binnen de investeringswereld. Zo installeerde de VS extra handelsverboden voor Birma. De VS riep nieuwe investeringen in Birma reeds een halt toe in 1997 en legde een importverbod op in 2003. De Europese Unie kondigde zowel een investeringsverbod, als een import- en exportverbod aan voor sectoren als hout, metalen, mineralen en edelstenen. Dit gebeurde helaas nog niet voor de belangrijke olie- en gassector. Wel verklaarde de EU bereid te zijn om deze verboden uit te breiden, afhankelijk van de evolutie in Birma. Vakbonden uit Denemarken en Canada riepen pensioenfondsen reeds op om hun verantwoordelijkheid op te nemen en daar waar nodig te desinvesteren. Internationale en Europese vakbondsconfederaties en mensenrechtenorganisaties als Human Right Watch en de Burma Campaign hebben allen opgeroepen tot hardere investeringsverboden. Zelfs de CGT-vakbond van Total heeft haar eigen bedrijf opgeroepen om alle gasontginningen te stoppen en alle transfers te bevriezen. Total is één van de grootste buitenlandse investeerders in Birma.
»
7
“Het investeringsbeleid van ethische financiële instellingen als Triodos Bank, Algemene Spaarbank Nederland (ASN) en de Britse Co-operative Bank neemt de situatie ernstig. Deze banken sluiten investeringen uit in zowat álle bedrijven die actief zijn in Birma en in olie- en gasbedrijven die actief zijn in Soedan.”
»
Soedan: “ergste humanitaire crisis in de wereld” Soedan is verscheurd door een gewelddadige burgeroorlog. De actuele crisis in de regio Darfur brak uit in 2003. Na jaren van verwaarlozing, droogte, onderdrukking en kleinschalige conflicten namen twee rebellengroepen de opstand in handen tegen de centrale regering. De regering van Soedan verhoogde daarop hun wapenleveringen aan lokale groepen en milities die het regime steunen. Deze milities roeiden complete dorpen uit, vernietigden de watertoevoer en de voedselvoorzieningen. Ze moordden, martelden en verkrachtten honderdduizenden inwoners van Darfur. “Het regime voert een vuile oorlog. Zo kleuren Soedanese militairen hun gevechtsvliegtuigen wit. Wit is ook de kleur van de humanitaire vliegtuigen van de Verenigde Naties. Het misbruiken van deze kleur is een inbreuk op het humanitair recht. Wanneer de vliegtuigen naderen, weten de dorpsbewoners niet of het om een vliegtuig gaat dat hen komt helpen of bombarderen. Dikwijls is het bombarderen.” De burgeroorlog heeft al tweehonderd- tot vierhonderdduizend mensenlevens gekost. Sinds 2003 zijn 2,4 miljoen mensen verdreven van hun woonplaats. Eén miljoen inwoners van Darfur leven nog in hun dorpen, maar onder constante bedreiging van bombardementen, overvallen, doodslag, verkrachtingen en folteringen. De VN beschouwen de Darfur-crisis als de ergste humanitaire crisis in de wereld. Het aantal hulpbehoevenden wordt geschat op 4,2 miljoen, bijna twee derde van de populatie van Darfur. Ondanks de hoge nood aan hulp verliezen hulporganisaties toegang tot honderdduizenden slachtoffers, omwille van het stijgend aantal aanvallen op hun hulpkonvooien. De VN schatten dat meer dan een half miljoen mensen onbereikbaar waren voor hulp in juni vorig jaar. Alleen in de eerste helft van 2007 zorgde het aanhoudend geweld op burgers ervoor dat honderdzestigduizend burgers op de vlucht sloegen. De Soedanese overheid slaagde er niet in om haar burgers te beschermen. Integen-
8
deel, ze blijft burgers bombarderen, ze herhuisvest haar medestanders op locaties die zijn verlaten door vluchtelingen en ze blijft internationale interventies blokkeren. Deze crisis hinderde bedrijven niet om het bloederige regime financieel te versterken. De olieinkomsten van 2002 stonden in voor 45 procent van de inkomsten van de regering, inkomsten waarvan tussen 1999 en 2002 wel 60 procent gebruikt is voor militaire uitgaven. De VS, de VN en de EU beperkten vroeger reeds de toegelaten handelsactiviteiten met Soedan, onder meer met betrekking tot de wapenhandel. Deze restricties werden in de loop der jaren ook uitgebreid. Zo verharde de EU in 2007 haar positie. Middels een resolutie van het Europees Parlement maant de EU de lidstaten aan om maatregelen te nemen tegen de bedrijfsactiviteiten die de vrede dwarsbomen en die het conflict gaande houden. De EU roept haar lidstaten op om bedrijven en fondsen aan te moedigen te desinvesteren uit Soedan. Olie- en gasbedrijven die momenteel actief zijn in Soedan zijn: PetroChina, Petronas en Oil and Natural Gas Corp. AviChina levert wapens en ander militair materiaal aan het land.
Goede voorbeelden op internationaal vlak De recente gewelddadige conflicten in Birma en in Soedan hebben vele financiële instellingen er niet van weerhouden om geld te blijven pompen in bedrijven die deze regimes ondersteunen. Maar gelukkig zijn er een paar goede voorbeelden te noemen. Het investeringsbeleid van ethische financiële instellingen als Triodos Bank, Algemene Spaarbank Nederland (ASN) en de Britse Co-operative Bank neemt de situatie ernstig. Deze banken sluiten investeringen uit in zowat álle bedrijven die actief zijn in Birma en in olie- en gasbedrijven die actief zijn in Soedan. Wat de pensioenfondsen betreft, zijn onder meer het Norwegian Government Pension Fund, het
Deense ATP en het Nederlandse PGGM in actie geschoten. Deze drie fondsen behoren tot de vijf grootste in Europa. ATP en PGGM desinvesteerden en het Noors pensioenfonds herevalueert momenteel haar ethische investeringsprincipes. Het Britse dagblad ‘The Guardian’ rapporteerde eind 2007 dat de Europese pensioenfondsen samen voor bijna 110 miljoen Britse ponden hadden gedesinvesteerd uit Total. Dit gebeurde uit protest tegen de betrokkenheid van het bedrijf in Birma. Het Deense pensioenfonds ATP verkocht haar effecten van bedrijven die actief zijn in Birma, zoals Total. Ook het Nederlandse pensioenfonds PGGM, dat de pensioenen belegt van twee miljoen (ex)-werknemers uit de gezondheids- en welzijnssector, kondigde aan dat het bezig zijn buitenlandse bedrijven in Birma op hun verantwoordelijkheid te wijzen. PGGM beloofde zelfs te desinvesteren indien dat nodig moest zijn. Ook rond de kwestie Soedan is PGGM actief. Begin 2008 deelde PGGM mee te stoppen met beleggen in olieproducent PetroChina. In zijn motivering stelde PGGM: “Het moederbedrijf van PetroChina, het Chinese staatsbedrijf CNPC, is betrokken bij mensenrechtenschendingen in Soedan. (...) De betrokkenheid van CNPC blijkt onder meer uit schendingen van mensenrechten door haar veiligheidspersoneel. Daarnaast is CNPC de grootste speler in de Soedanese olie-industrie. Hierdoor is het bedrijf een belangrijke financier van de Soedanese regering, die op grote schaal mensenrechten schendt. CNPC heeft onvoldoende maatregelen getroffen om betrokkenheid bij deze mensenrechtenschendingen te voorkomen of om een bijdrage te leveren aan de oplossing van de mensenrechtenproblematiek in dit land.”
Waar blijft België? De stilte van de financiële instellingen en de overheid in België is oorverdovend. Belgische overheden zouden een beleid moeten ontwikkelen, waardoor hun spaar- en beleggingsgeld niet gebruikt wordt voor investeringen die bloederige regimes versterken. Deze investeringen zijn immers in strijd met de geest van de door België onderschreven internationale verdragen, zoals het EU wapenembargo.
Belgische pensioenfondsen en bankgroepen kunnen bovendien een belangrijk signaal geven. Door niet te investeren in de sectoren die het Birmese of Soedanese regime van aanzienlijke inkomsten voorzien, nemen zij afstand van het repressieve bewind in deze landen en nemen ze de ethische dimensie van investeringsbeslissingen serieus. Andere landen en buitenlandse financiële instellingen toonden ons een goed voorbeeld, België hoeft nu enkel te volgen. Luc Weyn Investeren in duurzaamheid
Investeren in duurzaamheid Meer informatie over banken in België die investeren in olie- en gas bedrijven als PetroChina en Total, of betrokken zijn bij wapenleveranciers als AviChina staan in het dossier Bankgeheimen, verkrijgbaar via www.netwerkvlaanderen.be (publicaties).
Doe er iets aan Wil jij buitenlandse investeringen in Birma en Soedan een halt toeroepen? Stuur dan een e-mail naar jouw bank via www.bankgeheimen.be (rubriek: doe er iets aan). 9
MIJN GELD. GOED GEWETEN?
Ik kies… waar mijn geld naartoe gaat! Ook Wallonië volgt de bankwereld op de voet. Netwerk’s zusterorganisatie Réseau Financement Alternatif, lanceert dit voorjaar haar campagne ‘Je choisis’, oftwel ‘Ik kies’. Centrale vraag is of investeringen in wapens, bedrijven die kinderarbeid of milieuschade aanrichten getolereerd mogen worden of niet? Via www.jechoisis.be kan ook jij je mening kenbaar maken. De campagne richt zich op spaarders, werknemers van financiële instellingen en politici. Doel is om aan hen duidelijk te maken dat zíj het recht hebben om zelf te kiezen waar (hun) geld in geïnvesteerd wordt. Spaarders worden via de site uitgenodigd om aan te geven of ze ermee akkoord gaan dat hun geld wordt gebruikt voor controversiële activiteiten als wapenproductie, bedrijven die zich schuldig maken aan kinderarbeid of ernstige milieuschade. Naar de financiers toe verwijst Réseau Financement Alternatif naar de reactie van de Belgische Federatie van de Financiële Sector (Febelfin) op de campagne ‘Bankgeheimen’ van Netwerk Vlaanderen. Volgens Febelfin heeft de klant de keuzevrijheid. Réseau Financement Alternatif vraagt dus aan de banken om
10
hun klanten te bevragen en vooral om hen beter te informeren, zodat ze een gefundeerde keuze kunnen maken over de bestemming van hun geld. Réseau Financement Alternatif nodigt bovendien de overheid uit om een kaderwet te ontwikkelen die de ergste vormen van controversiële investeringen verbiedt. Dit kan op basis van internationale conventies die België heeft ondertekend, die gaan over het verbod op kinderarbeid, het beschermen van ecosystemen enz. Dergelijke maatregelen zijn al genomen op vlak van investeringen in antipersoonsmijnen en clustermunitie. Een dergelijke ondergrens zou doorgetrokken moeten worden naar andere essentiële domeinen, zoals het beschermen van mensenrechten en het milieu. Meer informatie: www.jechoisis.be www.financite.be Antoinette Brouyaux Réseau Financement Alternatif Inez Louwagie Campagne Netwerk Vlaanderen
PORTFOLIO
Rentevrij investeert samen met Kringloopfonds in sociale tewerkstelling Draag jij ook een steentje bij? ‘t Werk in Herentals bestaat reeds 15 jaar en is een uniek sociaal tewerkstellingsinitiatief voor normaal begaafde mensen met een zware graad van autisme. Deze groep autisten hebben nood aan een specifieke omkadering en begeleiding. Velen vallen dan ook uit de boot in een klassieke sociale of beschutte werkplaats. De vzw is nog altijd de enige werkplaats in Vlaanderen die specifieke begeleiding verzorgt voor deze groep volwassenen. ’t Werk biedt tewerkstelling voor haar werknemers. Zij produceren lekkernijen als roomijs, chocolade en pralines. Ook verzorgen ze diensten als mailings, klassement, drukwerk en verpakkingswerk aan bedrijven of organisaties. ’t Werk begeleidt de volwassenen intensief op de werkvloer. Zo zijn er strikt omlijnde taken en aangepaste materialen en werkruimtes. Ook is er veel aandacht voor de woonsituatie en de vrijetijdsbesteding. Gezien de thuissituatie van de werknemer veel effect heeft op de werksituatie en de motivatie, onderhoudt ’t Werk veel contact met de ouders en hulpbegeleiders. Ook biedt de vzw
administratieve ondersteuning aan en in sommige gevallen een individuele budgetcontrole. De sociale werkplaats heeft in de afgelopen jaren een geleidelijke groei gekend en begeleidt momenteel 25 werknemers. Vijf volwassenen zitten in een doorstromingsproject. Het is de bedoeling is dat zij na een tweetal jaar voldoende ervaring en werkattitude op hebben gedaan om in het reguliere circuit te kunnen werken. ’t Werk vzw kon een pand naast de huidige werkplaats voor een goede prijs op de kop te tikken. Dit pand biedt een ideale uitvalsbasis voor een uitbreiding van de activiteiten in de toekomst. Ook is er een mooie stockruimte en parkeergelegenheid voor de bestelwagens. Om dit pand te financieren klopte ’t Werk aan bij Netwerk Rentevrij. De kredietcel van Rentevrij besliste om samen met het Kringloopfonds deze investering te financieren. ’t Werk is nu dus op zoek naar rentevrije leningen bij particulieren. Voor iedere euro die ’t Werk inzamelt via sympathisanten doet Netwerk Rentevrij er twee bovenop. Voel jij je aangesproken of heb je belangstelling voor dit initiatief? Neem contact op met
[email protected] of tel 20/201 00 17.
‘t Werk Lening Van Netwerk Rentevrij Van Kringloopfonds Inzamelen via achterban Totaal
Bedrag (euro’s) 75.000 175.000 75.000 400.000
11
PORTFOLIO
Jeugdvereniging KSA-VKSJ Deinze: grootse plannen voor jeugdcentrum Een jaar terug vierde de jeugdvereniging KSA-VKSJ Deinze haar 75e verjaardag. Dat gaf een bijkomende impuls aan de groep die inmiddels zo’n 300 leden telt. Interessant accent die de jeugdwerking legt, is hun aandacht voor kinderen van vluchtelingen. Geen gemakkelijke taak en toch slagen ze erin om ze in hun jeugdwerking te betrekken. Op vlak van huisvesting moet de groep het nu stellen met versleten barakken. Ooit waren dit werfbarakken voor de bouw van de kerncentrale van Doel. De jeugd heeft er vele jaren intensief gebruik van gemaakt, maar nu is het tijd voor een nieuw onderkomen. Bouwfonds vzw, eigenaar van dit verouderd bouwsel, is door het enthousiasme van de jeugdvereniging gemobiliseerd om actie te ondernemen. Ze staken de koppen bij mekaar en een knap maar ambitieus bouwplan zag het levenslicht. Een multifunctioneel jeugdcentrum ligt nu op de tekentafel: zowel geschikt voor de KSA-VKSJ groep als voor verblijfcentrum waar vele andere jongerengroepen van kunnen profiteren. Aan dat laatste is in de ruime omgeving van Deinze zeker behoefte. Bij de bouw houdt men rekening met actuele vragen over energie. Een windmolen voor het leveren van stroom staat mee op de plannen en geldt tegelijkertijd als voorbeeld voor het duurzaam verkrijgen van energie. Het bouwdossier is nu in volle voorbereiding: architecten passen de plannen aan, offertes worden ver12
geleken, plannen worden gesmeed om zelf de handen uit de mouwen te steken en natuurlijk wordt naar financiering gezocht. De raming voor deze nieuwbouw komt op 800.000 euro. Subsidie is al gevonden bij de Stad Deinze en aangevraagd bij Toerisme Vlaanderen. Om de financiering rond te krijgen is echter bijkomende financiering nodig die ze bij hun achterban en Netwerk Rentevrij willen zoeken. Voor elke euro die KSA-VKSJ en Bouwfonds zelf inzamelen via de achterban, doet Netwerk Rentevrij er twee bovenop. Voel jij je aangesproken of heb je belangstelling voor dit initiatief? Neem contact op met
[email protected] of tel 02/201 00 17.
KSA-VKSJ Deinze en Bouwfonds vzw Lening Van Netwerk Rentevrij Inzamelen via achterban Totaal
Bedrag (euro’s) 100.000 50.000 150.000
Voor meer informatie zie ook www.ksadeinze.be.
WOORD
Financiering van ontwikkeling en fiscale rechtvaardigheid
Dries Lesage
België kan verschil maken op VN-conferentie 2008
HET
AAN...
Van 29 november tot 2 december 2008 vindt in Doha, Qatar, een VN-conferentie over de financiering van ontwikkeling in het Zuiden plaats. Dit is een opvolgingsconferentie voor de Monterrey-top van 2002 in Mexico. Die kwam niet veel verder dan vage ideeën over de mobilisatie van binnenlandse geldmiddelen, buitenlandse investeringen, wereldhandel, schuldenlast, ontwikkelingshulp en internationale samenwerking. De rijke landen beloofden meer geld uit te trekken voor ontwikkelingshulp, een belofte waar weinig van in huis gekomen is. In Doha worden sommigen zaken hopelijk concreter. Deze bijdrage focust op het fiscale luik van Doha. Financiering van ontwikkeling heeft veel te maken met fiscale rechtvaardigheid. In het Zuiden zijn immense financiële middelen aanwezig. Maar de meerderheid van de bevolking kan er niet van mee genieten.
De enorme transfers van arm naar rijk Met het oog op Monterrey had een werkgroep onder leiding van de Mexicaanse oud-president Zedillo en toenmalig VN-Secretaris-Generaal Annan een interessante fiscale agenda uitgetekend. De mondialisering maakt het voor staten moeilijker om belastingen te heffen, stelden zij. Ontwikkelingslanden worden extra hard getroffen. Ze lijstten een reeks prangende problemen op. Ontwikkelingslanden zijn verwikkeld in een neerwaartse spiraal met steeds lagere belastingtarieven op internationale bedrijven. Bovendien staan de zwakke belastingadministraties van ontwikkelingslanden vaak machteloos tegenover belastingfraude door multinationals. In het algemeen zou de kwaliteit van de belastingdiensten een prioriteit moeten vormen. De Britse econoom Alex Cobham (Oxford) schat het jaarlijkse verlies van ontwikkelingslanden als gevolg van fraude en belastingontwijking op 385 miljard dollar. Belastingcompetitie en kapitaalvlucht naar belastingparadijzen zijn verantwoordelijk voor 100 miljard, de rest wordt binnenlands ontdoken. Ter vergelijking: de jaarlijkse officiële ontwikkelingshulp vanuit de rijke landen bedraagt ruim 100 mil-
jard. Zowel VN-kringen als NGO’s pleitten naar aanleiding van Monterrey ook voor een alternatieve financiering van ontwikkeling. Daarbij werd onder meer gedacht aan mondiale belastingen op wisseltransacties (Tobintaks) of CO2.
Doha; een nieuwe kans Met bovenstaande agenda werd in Monterrey omzeggens niets gedaan. Dit heeft verscheidene oorzaken. De Amerikaanse regering wou niets horen van mondiale belastingen, noch van een door de VN opgelegd fiscaal kader. Daarnaast behoren tot de VN heel wat belastingparadijzen die natuurlijk op de rem staan. De tijden veranderen echter. Meer en meer groeit het besef dat de fiscale onrechtvaardigheid uit de hand loopt. Zowel welvaartsstaten als ontwikkelingslanden worden zwaar getroffen door de frauduleuze kapitaalvlucht naar belastingparadijzen. Een studie van Tax Justice Network maakt gewag van 255 miljard US dollar aan jaarlijks gederfde belastinginkomsten. De recente commotie omtrent Liechtenstein wijst op een zekere mentaliteitsverandering.
“Belastingcompetitie en kapitaalvlucht naar belastingparadijzen zijn verantwoordelijk voor 100 miljard, de rest wordt binnenlands ontdoken. Ter vergelijking: de jaarlijkse officiële ontwikkelingshulp vanuit de rijke landen bedraagt ruim 100 miljard.”
»
13
Belastingen en belastingparadijzen In het tijdschrift Budget en Recht van maart/ april 2008 (nr 197) publiceert Testaankoop een artikel over banken en hun ethisch beleid. Over belastingen schrijven zij het volgende: “Dankzij dochterondernemingen in belastingparadijzen hebben de banken de mogelijkheid om het ontwijken van belastingen en het frauderen te vergemakkelijken of er zelfs actief aan mee te werken. Maar de geheimhouding rond het fiscale beleid van de banken is zo groot dat het enige element waaruit men daarover iets kan opmaken, het aantal dochterondernemingen in belastingparadijzen is. Het is nochtans niet omdat een bank in zo’n paradijs aanwezig is, dat ze automatisch fraudeert of daaraan meewerkt. Maar het kan altijd... KBC is de enige bank die daar een beleid over heeft: ze verbindt zich ertoe de geest van de belastingwetten na te leven. Het feit dat KBC in belastingparadijzen aanwezig is, staat daar volgens ons een klein beetje haaks op.”
Bankgroepen
Aantal dochter ondernemingen in belasting paradijzen
Fortis
410
Dexia
49
KBC Groep
33
ING Groep
16
Triodos
0
Bank van de Post
0
Argenta
0
Bron: Testaankoop: Budget en Recht, maart/april 2008, nr 197.
De onderhandelingsagenda voor Doha ligt op dit ogenblik nog helemaal niet vast. Het is van essentieel belang dat zoveel mogelijk regeringen en NGO’s blijven wijzen op de omvang en de gevolgen van fiscale onrechtvaardigheid. Ook België kan dit fiscale luik vooruit helpen, door het voortouw te nemen inzake strijdpunten waar op korte termijn al iets kan gebeuren. België is het enige land in de wereld waar een gedetailleerde wet bestaat voor een variant van de Tobintaks (die pas in voege treedt als de hele eurozone meedoet). België is daarom goed geplaatst om naar aanleiding van Doha internationale initiatieven mee te lanceren. Technisch gezien is het niet eens nodig dat alle landen van de wereld deelnemen. In Doha kan ook een kader uitgetekend worden om de steun aan belastingadministraties in het Zuiden op te voeren en te stroomlijnen, zodat zij bijvoorbeeld beter kunnen omgaan met multinationals of mijnbouwbedrijven.
Opwaardering van het VN-Belastingcomité Tenslotte kan België er ook voor pleiten om het bestaande VN-Belastingcomité serieus op te waarderen. Nu is dat een expertencomité met omzeggens geen personeel en geen geld. Een beter VN-belastingorgaan zou heel wat interessant studiewerk kunnen leveren en het overleg tussen regeringen bevorderen, met extra aandacht voor het Zuiden. Dit staat ver af van het voorlopig utopische idee van een Wereldbelastingorganisatie, maar met iets meer middelen zou de VN al meteen een interessante dynamiek op gang kunnen brengen. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) doet al veel fiscaal werk voor de industrielanden, maar het Zuiden is er niet vertegenwoordigd. Dit is met andere woorden een erg belangrijk voorstel, dat politiek gezien niet zo controversieel hoeft te zijn. Het ligt binnen handbereik. Het komt er dus op aan dat een groep regeringen dit strijdpunt op het juiste moment op tafel legt. Dries Lesage Onderzoeksgroep Global Governance Vakgroep Politieke Wetenschappen Universiteit Gent
14
OB34415
abonneer u nu op
Exclusief aanbod voor de leden en sympathisanten van Netwerk Vlaanderen: Eén jaar
voor slechts 24 euro i.p.v. 30 euro! 10 nummers boor-
devol analyses, verhalen en mensen áchter de actualiteit, boeiende onderzoeksjournalistiek, kleurrijke fotoreportages en verhelderende berichtgeving! Want de wereld is geen fait divers.
. Uw maandelijks mondiaal magazine.
www.mo.be
Bestel nu uw abonnement via
[email protected] of via 02 536 19 77. Vermeld uw naam, adres en Netwerk Vlaanderen. 15
COLOFON
En, wat doede gij?
Anders omgaan met geld Magazine van Netwerk Vlaanderen Verschijnt vier keer per jaar
Dinsdagmorgen, perron 10, Gent Sint-Pieters. In de grijze pendelsmurrie duikt plots een vaag bekend gezicht op. Ik probeer nog weg te duiken achter mijn Metro, maar het is te laat. Ze heeft me gezien en lijkt vastbesloten een babbeltje te slaan. Paniek. Niet alleen heb ik een monsterlijk ochtendhumeur DE en heeft de koffie zijn werk nog niet gedaan, maar ik weet bovendien totaal niet meer wie dit is. Mijn lerares wiskunde van het derde middelbaar? Een verre nicht? De woordvoerster van Dexia? Rustig blijven. Het was te verwachten, zij kent natuurlijk wél mijn naam. 1-0. Patricia? Veerle? Inge? Mijn hersenen razen. Dit loopt mis, ik moet offensiever te werk gaan. Terrein winnen door vragen af te vuren. “Hoe is ‘t ermee? Ook op weg naar Brussel? Zeg, eum … wat doede gij eigenlijk?” Oké, die is binnen. In een mum van tijd kan ik haar terug plaatsen. Gevaar voor gênante afgang geweken. Maar dan komt de tegenaanval. “En jij? Waar werk jij?” Ik heb mijn eigen val gespannen. Ik wou dat ik kon retalliëren met het vernietigende antwoord: “Ik ben lerares Nederlands, een leuke en gevarieerde job, en met de kinderen gaat ook alles goed.” Maar nee, bij mij moet het weer allemaal net een tikkeltje ingewikkelder.
ACHTER
SCHERMEN
Ik zie twee ontsnappingsroutes: ik plaats mezelf in het vakje financiële wereld of ga voor de zachte sector. Vormingsmedewerkster of lerares economie of zo, dat vermijdt ook wel af en toe vijf minuten glimlachend afwe zig geknik. Ja, misschien moet ik gaan voor dat laatste. Maar net als ik mijn openingszin wil beginnen, glijdt de trein mijn overpeinzingen doormidden. Voor ik het goed en wel doorheb, braak ik de naakte waarheid. “Je gaat het misschien niet geloven maar dit is waar ik me mee bezig houd: Ik ga blote mannen fotograferen. Ik zing liedjes in de inkomhal van het hoofdkantoor van Fortis. Ik loop met een schapenmasker door de winkelstraat. Ik zit uren te brainstormen met collega’s en vrienden. Ik schrijf subsidiedossiers vol dure woorden. Ik hou bevlogen speeches over uraniumwapens voor bankiers van over de hele wereld. Ik laat me uitschelden door een horde bejaarde aandeelhouders van AXA, schud handjes met militairen, maak spaghetti voor de bedienden van ACE bank. Ik duw weerloze stagiairs op een podium, worstel me door ellenlange vergaderingen en schrijf ambitieuze plannen. Ik martel kopieerapparaten en snijmachines, kalmeer hysterische secretaresses, sla advocaten van internationale verzekeringsgroepen van me af, schilder spandoeken, geef presentaties over foute investeringen aan vakbondsafgevaardigden van banken, draai rekkertjes rond speelgoedsoldaatjes, eet zalmsoufflé met de crème de la crème van ING, val iedereen die te dicht in mijn buurt komt lastig met mijn ideeën over maatschappelijke verandering, ga een bende tieners de beginselen van de ruileconomie bijbrengen en drink op dit alles geregeld een goed glas wijn in een ondefinieerbaar gebouw in Schaarbeek. En … met de kinderen gaat ook alles goed!” 1-1
REDACTIE EN ADMINISTRATIE Vooruitgangstraat 333/9 1030 Brussel Tel: 02/201 07 70, Fax: 02/201 06 02
[email protected] WERKTEN MEE AAN DIT NUMMER Antoinette Brouyaux , Dries Lesage, Inez Louwagie, Frederik Matthijs, Hugo Wanner, Luc Weyn HOOFDREDACTIE Leontien Aarnoudse EINDREDACTIE Luuk Besamusca, Christophe Scheire VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Kristien Vermeersch Vooruitgangstraat 333/9 1030 Brussel DRUKKER De Wrikker LAY-OUT Yichalal FOTOGRAFIE Netwerk Vlaanderen, ’t Werk vzw, jeugdvereniging KSA-VKSJ ABONNEMENTEN Een jaarabonnement kost 10 euro. Een abonnement loopt van januari tot en met december. Indien je het bedrag overmaakt op 001-1353313-45 op naam van Netwerk Vlaanderen met de mededeling magazine, ontvang je het eerstvolgende nummer in je brievenbus. Voorafgaande nummers worden alsnog toegestuurd.
Netwerk Vlaanderen vzw promoot het mens- en milieuvriendelijk omgaan met geld. Netwerk voert campagne tegen omstreden investeringen van banken in wapens, a ctiviteiten die mensenrechten schenden of het milieu ernstig schaden. Daarnaast wil Netwerk het duurzaam sparen en investeren bevorderen. Netwerk streeft naar een, eerlijke rechtvaardige samenleving. www.netwerkvlaanderen.be
Inez Louwagie, Campagne Wil je de activiteiten van Netwerk Vlaanderen steunen? Een gift is van harte welkom. Stort je bijdrage op rekening 001-1199225-90 op naam van Netwerk Vlaanderen met de mededeling gift.
16
