ANDERS OMGAAN. De crisis Een kans voor verandering MAART - APRIL - MEI 2009

België - Belgique PB 1000 Brussel 1 1/1366

MAART - APRIL - MEI 2009

Magazine Netwerk Vlaanderen verschijnt driemaandelijks, 27e jaargang, nr 1

ANDERS OMGAAN

met geld

De crisis

Een kans voor verandering

Afgiftekantoor 1099 Brussel X, P2A8306 - Afzender: Netwerk Vlaanderen, Vooruitgangstraat 333/9, 1030 Brussel

Dicht de kloof EDITO Heb je ze ook al gezien? De foto’s van dakloze Amerikanen in tentenkampen? Met meer dan 300.000 zijn ze intussen. En elke week komen er nog meer bij. Ze leven op straat of in het beste geval met een tentzeil als dak. Ze zijn de directe slachtoffers van de kredietcrisis. Veel kans dat (institutionele) beleggers hen niet voor ogen hadden toen ze investeerden in de verpakte rommelhypotheken. Veel kans dat deze beleggers niet bezig waren met de sociale en financiële gevolgen van leningen die verstrekt werden aan mensen die deze niet kunnen terugbetalen. Veel kans dat de investeerders bezig waren met stijgende omzetcijfers, financiële bonussen, hogere winsten etc. Weinig kans ook dat de beleggers bij het investeren dachten aan iets van vlees en bloed.

INHOUD Edito. Dicht de kloof



2

In de kijker. Pionieren met complementair geld Interview. Bankier Dirk Coeckelbergh In de kijker. Wegwijzer

4



7 9



Portfolio. Sociaal ecologisch fietsproject Velo

11

Portfolio. De Wroeter zoekt financiering



Mijn geld. Goed geweten?. Zeer hoog risico op schadelijke investeringen bij BNP Paribas

13

Boeksuggestie. Gepast en ongepast geld



15



16



Achter de schermen. Kunst en politiek zijn ACE

2

12

De afstand tussen investeerders en het onderwerp van hun investering is immens groot geworden. Zo is het mogelijk dat een Europese belegger investeert in ‘de mogelijkheid om binnen drie maanden een effect te verwerven dat de risico’s op niet-terugbetaling verzekert van herverpakte kredieten voor huizen en auto’s aangegaan door een honderdtal onbekende Amerikaanse consumenten’. Ja hallo, bent u nog mee? Weet u nog waar uw bank in belegt en wat de daaraan verbonden risico’s zijn?

We kennen het probleem overigens al langer. Een Belgische belegger die investeert in een bedrijf in Papua New Guinea heeft er geen benul van dat het bedrijf ginds bijvoorbeeld rivieren vergiftigt. Hij zou het wel kunnen weten. Er zijn immers gespecialiseerde onderzoeksdiensten die ook de sociale en ecologische aspecten van bedrijfsactiviteiten in kaart brengen. Maar meestal wil een klassieke belegger daar niets van weten. Hij gaat alleen voor financiële meerwaarden. De financiële crisis roept om een verandering van het huidige systeem. Daarover zijn veel middenveldorganisaties het grotendeels eens. Want of het nu London, Parijs of Brussel is, op veel bijeenkomsten van middenveldorganisaties horen we dezelfde geluiden. Deze organisaties hoeven geen banken die aandeelhoudersvergoedingen met dubbele cijfers nastreven. Ze willen niet dat woekerwinsten nagestreefd worden. Ze willen niet dat spaargeld op het spel gezet wordt en geïnvesteerd wordt in luchtbellen of in on­ transparante, toxische producten. Ze wensen dat financiële instellingen een maatschappelijke rol vervullen. Ze willen een banksysteem dat investeert in de reële, duurzame economie en dat niet meewerkt aan belastingsontduiking via fiscale paradijzen. Dat blijkt trouwens ook uit het feit dat diverse Vlaamse middenveld­organisaties ons eisenplatform voor duurzamere bankactiviteiten hebben ondertekend.

De kloof tussen de voorstellen van de financiële experten en de wensen van een ruim maatschappelijk middenveld is groot. Financiële experten gaan veelal voor het bijvijlen van de scherpe kantjes, zelden gaan ze voor een herdefiniëring van de rol van financiële instellingen. Het is dan ook hemeltergend om vast te stellen dat het debat rond de kredietcrisis gedomineerd wordt door financiële experten, ofwel mensen die zich nauwelijks een ander systeem kunnen voorstellen dan datgene waar we nu inzitten, een systeem dat zij voor een deel ook mee opgezet of uitgebouwd hebben. Bovendien hangt er een sluier van technische complexiteit over het debat. Terwijl je echt geen financieel expert hoeft te zijn om je uit te spreken over de rol die banken zouden moeten opnemen. Banken zijn van ons. Ze werken met ons spaargeld en ze zijn veel te belangrijk om alleen aan financiële experten over te laten. De anonimiteit en de onpersoonlijke relatie tussen de investeerder en diegene of datgene wat hij financiert, moet doorbroken worden. De kloof tussen ons en wat er met ons geld gebeurt, kan gedicht worden. Het helpt als er maatschappelijk verantwoord wordt omgegaan met ons spaargeld en het is belangrijk dat we niet nalaten om duidelijk te maken hoe onze banken er in de toekomst moeten uitzien. Luc Weyn Investeren in duurzaamheid

11.11.11, ABVV, ACV, ACW, ACLBV, Arbeid en Milieu, Attac Vlaanderen, BBL, EcoLife, FAN, Forum Ethibel, HVV, KWB, Netwerk Bewust Verbruiken, Netwerk Vlaanderen, Passief Huizen Platform, SoCiuS, Verbruikersateljee, VODO, VOK ondertekenden al de onderstaande voorstellen voor maatschappelijk verantwoord bankieren: 1. Banken investeren in echte activiteiten. Geen geld voor rommelproducten of casinospelletjes. Wel voor de reële economie en echte activiteiten. 2. Banken investeren pro-actief en aan voordelige tarieven in activiteiten die de overgang naar een groene en solidaire economie waarmaken. Met massale, voordelige investeringen worden snel groene jobs gecreëerd en maken we de omslag naar een koolstofarme economie 3. Banken investeren niet langer in maatschappelijk schadelijke activiteiten. Banken moeten komaf maken met investeringen die de mens, milieu en maatschappij schade berokkenen. 4. Banken geven een duidelijk inzicht in hun investeringen. In verstaanbare bewoordingen moeten de banken aan de klanten duidelijkheid geven over de projecten en bedrijven waarin het spaargeld wordt geïnvesteerd. 5. Banken houden zich af van activiteiten in of met belastingsparadijzen. Banken zijn gered door miljarden aan belastinggeld. Het is een minimum dat ze nu ophouden met het vergemakkelijken van belastingontduiking en -ontwijking.

OPROEP: Organisaties kunnen nog mee ondertekenen, mail [email protected].

3

IN DE

KIJKER

Pionieren met complementair geld Oplossingsgericht project naar aanleiding van de financiële crisis Sinds begin februari dit jaar is de geldspecialist Bernard Lietaer terug aan de slag in België. Met een duwtje in de rug van minister Kathleen Van Brempt startte hij samen met Netwerk Vlaanderen verschillende projecten voor complementair geld. Netwerk Vlaanderen ziet het als een uitdagende opdracht om vernieuwende oplossingen voor de economische crisis te steunen, zeker als ze een meerwaarde betekenen voor mens en milieu.

Complementair geld Wat doe je als de olie uit een machine weglekt? Het lek herstellen, een ander smeermiddel gebruiken of de machine vervangen? Als je dit voorbeeld vergelijkt met de financiële crisis, zet de overheid volop in op de eerste optie. Met miljarden euro’s aan belastinggeld probeert ze de wankele banken overeind te houden. Tegelijk moet de slabakkende economie terug aangevuurd worden. Herwerkte versies van relance plannen volgen elkaar in sneltreinvaart op. Met man en macht probeert de regering het geld in de economische machine te houden, zodat er geen zware neergang van komt. Bernard Lietaer, een wereldvermaard geldspecialist, is weinig optimistisch over die reddingspogingen. Er staan nog voor tientallen miljarden euro’s rommelkredieten op de balansen van de banken. De omvang en draagkracht van veel nationale economieën zijn te klein in verhouding tot de genomen risico’s. Overheden hebben met belastinggeld bovendien al té veel van de risico’s van banken gewaarborgd. Ons geldsysteem bevindt zich opnieuw in crisis. De berg geld die Amerikaanse banken met leningen creëerde, zou in plaats van olie wel eens als zand in de machine kunnen zijn. Bernard Lietaer gelooft dat we afstevenen op een situatie gelijkaardig aan het Japan van de jaren negentig. Daar kampten banken meer dan een decennium lang met slechte kredieten, zelfs al daalde de rente tot het nulpunt en werd er massaal geld in de financiële instellingen gepompt. De economie geraakte er niet uit het slop. Daarom ziet Lietaer meer heil in de tweede mogelijkheid: een ander smeermiddel toevoegen. Door comple-

4

mentair met het courante geld andere munteenheden te introduceren, zou de veerkracht van de economie toenemen. Het is een oplossing die Bernard Lietaer al meer dan twintig jaar met studie en veldwerk opvolgt. Zijn voornaamste conclusie: complementaire munten kunnen niet alleen een economische crisis verzachten. Ze kunnen ook meer duurzaam gedrag en nieuwe sociale relaties tot stand brengen. Ze zorgen met andere woorden voor een kwalitatieve verandering in de economie. Dat blijkt uit de concrete voorbeelden, die hieronder besproken worden.

Voorbeelden uit de praktijk LETS is een werkend ruilsysteem met verschillende lokale groepen in ons land. Binnen LETS leveren mensen diensten aan elkaar op een niet-professionele basis. Om die ruil te vergemakkelijken wordt er een eenvoudige complementaire munt gebruikt. Bij iedere transactie gaat een overeengekomen hoeveelheid eenheden van de rekening van de dienstnemer en komt er bij de dienstverlener bij. De verrichtingen en rekeningen beheren de groep zelf. In een goed draaiend ruilcircuit raken een aantal noden gemakkelijker en soms goedkoper geledigd. Ook vergroot het sociaal contact binnen de groep. WIR in Zwitserland is een ruilcircuit in een heel andere sfeer. Het bestaat al sinds de crisis in de jaren dertig en laat ruil tussen ondernemingen toe. Meer dan 60.000 bedrijven verlenen er elkaar krediet en ruilen goederen of diensten. Een studie van de Amerikaanse econoom James Stodder toonde aan dat de mythische stabiliteit van de Zwitserse economie ten dele te wijten is aan de WIR. In tijden van recessie, wanneer geld schaars

Complementaire munten kunnen niet alleen een economische crisis verzachten. Ze kunnen ook meer duurzaam gedrag en nieuwe sociale relaties tot stand brengen. is, vallen ondernemingen terug op het WIR netwerk om economisch actief te blijven. Zo fungeert de complementaire munt als een schokdemper voor de courante munt. Regio-geld: in de Duitstalige regio’s in Europa zijn een dertigtal experimenten gaande met complementaire munten. In het Oostenrijkse Vorarlberg bijvoorbeeld verbindt de Talente-Tauschkreis (munt) 1500 deelnemers die hun talenten aanbieden, zoals auto’s herstellen, groenten telen of daken isoleren. De lokale munt waarmee ze vergoed worden, is ook bruikbaar in honderden winkelzaken. Er is zelfs een bank betrokken in het systeem. De lokale munten versterken contacten tussen mensen en benutten de aanwezige talenten. Er zit geen rente op deze munten. In een onderzoeksartikel beschrijft professor Margrit Kennedy de aanvullende functie van dit regiogeld als volgt: “De beste beschrijving is die waarin duidelijk wordt dat de euro en het complementaire geld ontworpen zijn om verschillende functies te vervullen. De euro is goed voor internationale handel, competitie, het inzamelen en opnieuw verspreiden van geld door te sparen en te investeren. Daarbij wordt

er aanspraak gemaakt op exponentieel groeiende interest en winstuitkeringen. Daarmee contrasterend is de Regio vooral geschikt als een ruilmiddel dat bedoeld is om sociale, milieu en culturele doelen te bereiken.”

Bedenkingen bij complementair geld Veel mensen vinden complementaire munten wel sympathiek. Maar toch reageren ze nogal sceptisch en geringschattend op hun potentieel. Regelmatig hoort Lietaer bedenkingen als: beperkt het nut van complementair geld zich niet tot kleinschalige initiatieven en vrijwilligerswerk? Of: het ene geld door het andere vervangen, verandert dat wel iets aan de economie? Alsook: politiek en economie draaien om machtsverhoudingen en herverdelingsvragen, kan de introductie van complementair geld daaraan iets doen? In de talloze lezingen die Bernard Lietaer dezer dagen in Vlaanderen geeft, gaat hij energiek in tegen die vooroordelen. Naast de talloze succesvolle praktijkvoorbeelden zijn er ook een aantal theoretische argumenten die pleiten in het voordeel van complementaire munten.

» 5

»

Doordat de meeste complementaire munten niet rentedragend zijn of zelfs gebruik maken van een negatieve interest, bevorderen ze duurzaamheid en rechtvaardigheid. Voordelen van complementair geld Doordat de meeste complementaire munten niet rentedragend zijn of zelfs gebruik maken van een negatieve interest, bevorderen ze duurzaamheid en rechtvaardigheid. De complementaire munten gaan geen eigen leven leiden op zoek naar meer van zichzelf. Dat in tegenstelling tot de groei­ dwang die rentedragend geld veroorzaakt. Ze bevoordelen evenmin de investeringsbeslissingen met de grootste winst op korte termijn. Deze ontwaarding van het langetermijnperspectief is een ander kenmerk van rentedragend geld. Tenslotte valt er niet te rentenieren met complementair geld. Daardoor wordt onverdiende ongelijkheid moeilijk, zoniet onmogelijk. Een tweede sterkte is dat complementair geld niet wordt gecontroleerd door een monopolie zoals het geval is bij gewoon geld. Iedere groep, elk bedrijf of bestuur dat een bepaalde doelstelling wil bereiken, kan in dat kader een aangepaste munt ontwerpen. Zoiets doen winkeliers trouwens al met hun getrouwheidspunten of vliegtuigmaatschappijen met Frequent Flyer miles. In het ideale geval zijn de munten transparant. De verrichtingen kunnen dan door alle gebruikers geraadpleegd worden. Zo voorkomt men bedrog en kunnen de gebruikers veel leren over collectief gedrag en het ook democratisch bijsturen. Democratisering van de economie start bij zulke transparantie. De spectaculaire technologische evoluties laten tenslotte heel wat meer toe dan voordien. Het is denkbaar dat je in de toekomst tegelijk een aantal munten gebruikt. Natuurlijk de nationale munt, maar misschien ook een cultuurmunt, een lokale munt en een CO2 munt. Die laatste munten geven je respectievelijk toegang tot cultuur in ruil voor vrijwilligerswerk, bevorderen korte keten consumptie of helpen je CO2 te reduceren. De tussenstand op al je rekeningen kan dan eenvoudig

6

elektronisch bijgehouden worden en verrichtingen verlopen niet langer via kaart en terminals, maar gewoon via een sms-je vanop je GSM.

Een ambitieuze strategie Netwerk Vlaanderen gelooft in de mogelijkheid van complementair geld. Daarom is het één van de prioriteiten voor 2009 om een complementaire muntstrategie voor Vlaanderen te introduceren. Met Bernard Lietaer als projectleider staat er heel wat op stapel. aaOp Vlaams niveau wordt er een kennis- en innovatieplatform complementair geld opgezet. Dat platform moet enerzijds toegankelijke info over de meerwaarde van complementair geld verspreiden. Daarnaast zal het optreden als de coördinator voor de introductie van een complementaire muntstrategie. Die strategie moet toelaten dat verschillende groepen autonoom munten voor diverse doeleinden kunnen introduceren die toch compatibel zijn met elkaar. aaStart proefproject met lokale overheid en grass­ roots groepen. Het proefproject brengt idealiter een kringloop tot stand tussen onbevredigde noden en ongebruikte capaciteiten. Het zal nieuw ontwikkeld instrumentarium voor het betalingsverkeer proefdraaien en het nut van complementair geld promoten. aaInternationale contacten en een business to business-netwerk. In heel wat Europese landen wordt er momenteel duchtig geëxperimenteerd met complementaire munten. Het is de bedoeling van de complementaire muntstrategie Vlaanderen om Europees de trend te zetten. Eén van de ideeën die voorligt is om vanuit een Vlaamse cluster van ondernemingen een munt voor de ruil tussen een Europese ondernemingen te introduceren. Mathias Bienstman Investeren in Duurzaamheid

Bankier Dirk Coeckelbergh:

Face-to-face bankieren in antwoord op de financiële crisis

INTERVIEW

Na regen komt zonneschijn, althans dat hopen we in het kader van de financiële crisis. Politici, ­bedrijven en het middenveld zijn druk bezig met het ontwerpen en uitzoeken van geschikte ­alternatieven en duurzame oplossingen. Zo ook de ervaren bankier Dirk Coeckelbergh. Deze­ ex-Bacob bank- en huidig Landbouwkredietmedewerker is tevens actief binnen Trividend, het Vlaamse participatiefonds voor de sociale economie. Netwerk Vlaanderen vroeg hem naar zijn mening en voorstellen. Wat zijn volgens jou de belangrijkste oorzaken van de financiële crisis? “Er zijn vele oorzaken, maar de belangrijkste lijken mij  het kortetermijndenken en het blinde winstbejag. Vooral de combinatie, die bij heel wat betrokkenen voorkomt, is fataal. Verantwoordelijken van financiële instellingen, zoals CEO’s, directiekaders, directieleden van dochterbedrijven krijgen immers bonussen op basis van rendementen die gehaald zijn in de voorbije twaalf maanden en niet op basis van rendementen op langere termijn. Verkoopsmensen en productontwikkelaars worden beloond op basis van de gerealiseerde omzet en niet op basis van bijvoorbeeld de tevredenheid van de klanten op langetermijn. Daarnaast verwachten ook de meeste klanten van hun bankier dat deze snel voor zo hoog mogelijke rendementen zorgt.” Zie je ook nog structurele elementen die tot de crisis bijgedragen hebben? “De deregulering heeft zeker een erg belangrijke rol gespeeld. Maar niet omdat de deregulering schotten tussen diverse bankdiensten weggehaald zou hebben, zoals wel eens gezegd wordt. De deregulering heeft er net voor gezorgd dat producten eindeloos opgesplitst konden worden, waardoor deze schotten zijn ontstaan. De schotten verhinderden deels het zicht en deels het inzicht van de eindinvesteerder op de risico’s die hij nam. De deregulering zorgde ervoor dat de afstand tussen de feitelijke investeringsactiviteit en het product waarin hij investeerde, alsmaar groter werd. Die ketting werd langer en langer en monde uit in een oneindige reeks van schotten tussen ontleners, kredietgevers, doorverkopers, herverpakkers, opsplitsers, risicoindekkers en eind­investeerders. De groeiende afstand van de investeerder tot het effectieve onderwerp van de investering, zoals je ziet bij het huizenkrediet, heeft zeker geleid tot een slechte inschatting van de risico’s.”

“Er zou een beroepseed voor bankiers moeten komen.” Wat zou je kunnen doen om een financiële crisis te vermijden? “Direct bankieren of direct investeren in de reële economie met kennis van je klant, biedt zeker een mogelijke oplossing. Face-to-face bankieren, bankieren met kennis van en direct contact met je klant, draagt minder risico’s met zich mee. Het draagt bovendien direct bij aan het verminderen van reële financieringsnoden, want je financiert niet in afgeleide producten of in verkoop door iemand anders, maar geeft geld aan mensen of bedrijven die het nodig hebben.” Zie je nog andere noden naar aanleiding van de crisis? “Een erg belangrijke zaak is dat het beroep van bankier weer in ere hersteld wordt. Er zou een beroepseed voor bankiers moeten komen. Via deze beroepseed zouden bankiers afgerekend kunnen worden op meer dan louter de behaalde financiële resultaten. De beroepseed zou ook moeten verwijzen naar de manier waarop die winst gemaakt is. De eed zou bijvoorbeeld kunnen inhouden dat de gemaakte winst gerealiseerd wordt, rekening houdende met de niet-financiële waarden van de klant en de samenleving.” Meer verantwoordelijkheid bij bankiers kan een deel van de oplossing zijn, maar alleen daarmee zullen we een volgende crisis toch niet voorkomen? “Nee, dat klopt. Maar het is wel een element dat niet over het hoofd gezien mag worden. Verder vind ik ook dat er meer regels, normen en controle moeten komen die ervoor zorgen dat je beter weet in welke activiteiten en producten geïnvesteerd wordt. Ik weet dat de bedragen die sommige banken hebben uitstaan in afgeleide producten, meer dan een tienvoud zijn van de bedragen die andere banken hebben uitstaan aan directe investeringen in de reële economie. Sommigen stellen dat banken in deze afgeleide producten moeten investeren, omdat ze anders niet de rendementen behalen die hun aandeelhouders verlangen. Investeren in de reële economie zou minder opbrengen. Maar je zou dit rendementstekort kunnen compenseren. Financiële instellingen die bijvoorbeeld negentig procent van hun middelen direct investeren in face-to-face producten, zou je een belastingskorting van vijftig procent kunnen geven. Er zou ook een depositogarantieregeling kunnen komen die rekening houdt met het sociaal en ecologisch profiel van de betrokken bank. Onder meer de

» 7

»

mate waarin spaargelden geïnvesteerd worden in de reële en duurzame economie zou in rekening gebracht kunnen worden. Een bank zou dan zelf kiezen of ze een garantieregeling aanbiedt aan haar klanten. Maar als ze met tussenkomst van de overheid een garantie wil aanbieden voor haar spaarders, zal ze in ruil wel een vetorecht moeten geven aan de overheid op een aantal sociaal-ecologische issues. Zoals de vergoedingen voor bestuurders of het minimum percentage van het vermogen dat in de reële economie geïnvesteerd dient te worden. Vanzelfsprekend dienen alle banken duidelijk bekend te maken in welke mate deze gelden door de garantieregeling gedekt zullen zijn.” Zie je mogelijkheden waardoor overheden banken kunnen stimuleren om meer te investeren in een duurzame economie? “Ik denk dat degelijke vormen van ethisch en duurzaam sparen en beleggen fiscaal gestimuleerd moeten worden. Investeren in een duurzame economie is van wezenlijk belang en dat mag fiscaal een duwtje in de rug krijgen.” De overheid is een belangrijke eigenaar van heel wat banken geworden. Wat zou ze als bank­ eigenaar kunnen doen om de betrokken banken duurzamer te maken? “De overheid zou eerst duidelijk moeten maken waarom ze eigenaar is. Welke maatschappelijke meerwaarde wil ze creëren door miljarden euro’s belastinggeld in bankaandelen te stoppen? De vertegenwoordigers van de overheid in de banken zouden hierover zo snel mogelijk klaarheid moeten brengen. De overheid als bankaandeelhouder is anderzijds niet evident. De banken die de overheid al als aandeelhouder hadden in België deden het zeker niet beter dan de private banken. De aanwezigheid van de overheid is geen automatische garantie op goed management of op goede resultaten. Als de overheid alleen aandeelhouder is geworden om banken aan de markt over te laten, dan kunnen de ingezette miljarden allicht beter elders ingezet worden. Ik ben geen principieel tegenstander van overheden die een actieve rol in de bankwereld spelen, maar dan moet wel duidelijk zijn wat de meerwaarde is die ze als eigenaar willen creëren. Een degelijke financiering van openbare besturen of leiderschap op het vlak van maatschappelijk verantwoord investeren bijvoorbeeld, zouden aanvaardbare redenen kunnen zijn.” Interview door Luc Weyn Investeren in duurzaamheid

8

Wegwijzer Nadat banken ons spaargeld op het spel hebben gezet en er een economische crisis op de loer ligt, is het tijd om te kijken hoe het anders kan. Hoe komen we tot de nodige veranderingen? Wat zijn mogelijke oplossingen? De crisis laat zien dat er duidelijk nood is aan transparantie, aan duidelijke regels in de bankwereld en aan investeringen die mens en milieu hoger in het vaandel hebben. Natuurlijk spelen banken en overheden een onmiskenbare rol in dat verhaal. Maar ook als consument kan je bewust kiezen om duurzaam om te gaan met je geld. Hoe je dat doet in de praktijk? Netwerk Vlaanderen geeft je al een paar suggesties.

Direct en indirect investeren Er zijn veel voorbeelden te noemen waarbij je het geld direct of indirect investeert in het bedrijf of project naar keuze. Via de weg van het (in)direct investeren geef je een lening of teken je in op een aandeel of obligatie van een organisatie of bedrijf. Deze formule is wat risicovoller dan andere investeringsmogelijkheden, maar je bouwt wel een directe band op met een initiatief en je weet dat een goede bestemming van je geld gegarandeerd is. Want met de huidige wildgroei van de aangeboden ‘groene’, ‘duurzame’ of ‘eco-fondsen’ op de beurs ben je daar lang niet zo zeker van (zoals nog bleek uit het rapport ‘Beleggers op hete kolen’ dat Netwerk Vlaanderen in samenwerking met Bond Beter Leefmilieu, Friends of the Earth Vlaanderen en Brussel en Greenpeace vorig jaar uitbracht).

Gegarandeerd groen investeren Gelukkig bestaan er investeringen die wel een duurzame garantie bieden voor je geld. Ecopower is daar een goed voorbeeld van. Als je een aandeel koopt, steun je dit duurzame energiebedrijf via een directe investering. Ecopower investeert in hernieuwbare energie en wil daar zoveel mogelijk mensen bij betrekken op een coöperatieve manier.

Anders omgaan met geld in de praktijk

IN DE

KIJKER

De rentevrije lening Netwerk Rentevrij biedt deze lening aan voor startende of uitbreidende organisaties en bedrijven. Een ideaal principe voor kleinschalige initiatieven die bij de bank niet zo makkelijk aan een lening kunnen komen (zeker niet als een economische crisis dreigt). Met een rentevrije lening, wil Netwerk eerlijke kansen geven aan sociaal-ecologische projecten steunen. De initiatieven die een lening ontvangen van Netwerk Rentevrij, dienen normaliter éénderde van het geld in te zamelen via de eigen achterban. Vrienden, familie, kennissen, sympathisanten etc. dragen in die zin gezamenlijk het project. Stel dat ze 1000 euro inzamelen, dan verdubbelt Netwerk Rentevrij dit ingezamelde bedrag (2000 euro), zodat de totale rentevrije lening uiteindelijk verdrievoudigt is (3000 euro).

Geef mensen in het Zuiden een kans Niet alleen het Westen ondervindt last van de kredietcrisis, ook het Zuiden kampt met de drastische gevolgen van de crisis. Via een investering in microkredieten, geef je mensen in arme landen een kans om zich te ontplooien en laat je de mensen zelf instaan voor hun eigen ontwikkeling. Alterfin bijvoorbeeld, financiert microkredietinstellingen en fair trade organisaties in het Zuiden.

Sparen voor duurzaamheid Een spaarrekening is één van de meest toegankelijke manieren om je geld (even) te parkeren. Bij deze vorm is je geld vrijwel direct opneembaar. Als je kiest voor een duurzame spaarrekening, wordt je spaargeld geïnvesteerd in sociale en ecologische projecten, en gaat het niet naar controversiële praktijken zoals wapens, bedrijven die zich schuldig maken aan mensenrechtenschendingen of ernstige milieuvervuiling. De rente die je ontvangt, doet vaak niet onder voor de vergoeding die je ontvangt op ‘gewone spaarrekeningen’. Ook kun je ervoor kiezen om een gedeelte van je rente te schenken aan een mens- en milieuvriendelijke organisatie.

» 9

»

Spaar voor jezelf én voor een betere wereld In België worden de volgende duurzame spaarrekeningen aangeboden die voldoen aan de duurzame criteria van Netwerk Vlaanderen: Krekelsparen (een solidaire rekening bij Fortis Bank), Triodossparen en -termijnsparen (bij de duurzame Triodos Bank) en Wereld- en solidariteitsparen (VDK bank).

Geven aan goede doelen Door het geven van geld, kun je een organisatie een hart onder de riem steken. Via financiële steun kunnen ze hun werk verder voortzetten.

Doneren en rente-afstand Een aantal sociale en humanitaire organisaties die een beroep doen op de publieke vrijgevigheid, hebben de Ethische Code van de Vereniging voor Ethiek in de Fondsenwerving ondertekend (zie www.vef-aerf.be). Een andere vorm van doneren is om de rente van je duurzame spaarrekening (gedeeltelijk) af te staan aan een mens- en milieuvriendelijke organisatie. Bovendien is het mogelijk om een fiscaal attest te ontvangen indien de ontvangende organisatie daartoe gerechtigd is.

Neem een goed doel op in je testament Naast familie en vrienden kun je ook kiezen om een gedeelte van je nalatenschap te geven aan een organisatie die werkt aan mens- en milieuvriendelijke toekomst. Op die manier kun je zelfs op de successierechten voor de andere erfgenamen besparen. EMO vzw startte onlangs de campagne: ‘Ook als je er niet meer bent, kan je nog meer betekenen dan je denkt’. Vijftig goede doelen en non-profit organisaties (waaronder Netwerk Vlaanderen) werken samen om erfenissen voor een goed doel bespreekbaar te maken en eventueel op te nemen in het testament (zie www.testament.be).

Beleggen (voor wie nog durft) Of het nou gunstige tijden zijn om te beleggen of niet, dat laten we maar even in het midden. Indien je kiest voor een belegging, bedenk dan dat het mogelijk is om te beleggen met duurzaamheidscriteria. Pas wel op met je keuze, want er is een wildgroei aan ecologische, groene en duurzame fondsen. Om door de bomen het bos nog te kunnen zien, noemen we enkel de ‘beste uit de klas’.

Beleggen met duurzaamheidscriteria Dit zijn fondsen die hoog scoren op duurzaamheid: AlterVision Rode Kruis, AlterVision Balance Europe, Triodos Values Pioneer fund, Degroof Global Ethical, Athena World Equity (Sustainable Fund), Delta Lloyd SRI Panda Fund, PAM Equities Europe Ethical.

Verzekering Er zijn ook een paar verzekeringsproducten op de Belgische markt, die voldoen aan sociaal en ecologische criteria: Ethias Boost Ethico en Global Ethical 21.

Mijn pensioen duurzaam? Pensioensparen bij Ethias. Het First pensioensparen is een verzekeringsproduct (tak 21) dat door Ethibel gecertificeerd wordt. Leontien Aarnoudse Communicatie Meer (duurzame) informatie over de genoemde pro­ ducten vind je op www.netwerkvlaanderen.be, onder de rubriek ‘investeren’.

Sparen, beleggen en investeren… Wat is het meest duurzaam voor mijn geld? Kan onze omgang met geld een duurzame samenleving dichterbij brengen? Netwerk Vlaanderen gelooft van wel. Investeringsgeld kan een economie helpen om te (her)oriënteren. Door middel van directe en indirecte investeringen bijvoorbeeld, zoals microkredieten of goedkope leningen voor tewerkstellingsprojecten. Ook investeringen in energiebesparing en in hernieuwbare energie zijn er een goed voorbeeld van. Ze bevorderen duurzaamheid. Ze willen mee een economie opbouwen die rekening houdt met de draagkracht van de aarde. Ze richten zich niet enkel op een eng financieel gewin. Vanuit ideëel en duurzaam oogpunt plaatst Netwerk Vlaanderen direct en indirect investeren in de eerste plaats. Duurzaam sparen komt op een goede tweede plaats. Spaargeld gaat hier immers naar sectoren als cultuur en welzijn, noord-zuid, vrede, armoedebestrijding en milieu en niet naar de wapenindustrie, bedrijven die mensenrechten schenden of het milieu ernstig vervuilen. Netwerk Vlaanderen plaatst beleggen met duurzaamheidscriteria op de laatste plaats, omdat het geld gaat naar beursgenoteerde ondernemingen, waarvan hun hoofdactiviteiten niet primair gefocust zijn op duurzaamheid en waarvan het merendeel een stuk gemakkelijker aan geld komt dan kleine, niet-beursgenoteerde initiatieven.

10

Netwerk Rentevrij cvba is een coöperatieve dochter van Netwerk Vlaanderen vzw en biedt rentevrije leningen aan voor maatschappelijke en ecologische initiatieven. Regelmatig doet Netwerk Rentevrij een oproep voor financiering bij haar achterban.

Sociaal-ecologisch fietsproject Velo

PORTFOLIO

zoekt rentevrij geld voor aankoop nieuw gebouw Velo vzw uit Leuven doet in … fietsen. Jongeren uit het deeltijds onderwijs en kansengroepen doen in de ateliers van Velo werkervaring op via een opleiding fietstechnieken. Ze bouwen fietswrakken om tot degelijke en goedkope huurfietsen voor studenten. Ook houden ze de Leuvense straten vrij van storende fietswrakken. Bij Velo zijn ze ondertussen met een zestigtal werknemers. Ze dragen structureel bij aan een duurzame mobiliteit en voorzien arbeidskansen. Om hun werking verder uit te bouwen deed de vzw een beroep op Netwerk Rentevrij. Velo vzw werd opgericht in 1994 op initiatief van het ACW, waar men vaststelde dat er onvoldoende werkplaatsen zijn voor studenten die ‘leermoe’ zijn, en in een deeltijds onderwijssysteem willen stappen. Van bij de oprichting werden ook de Stad Leuven en de KULeuven betrokken. De organisatie groeide stelselmatig in de loop der jaren, met een groeispurt in de voorbije jaren door het realiseren van een aantal nieuwe projecten zoals de opstart van een fietspunt en herstelplaats aan het station van Aarschot, de verkoop van tweedehands fietsen en de erkenning als Fietspunt Leuven. Een fietspunt zorgt voor toezicht op en netheid van de fietsenstallingen, verhuurt fietsen en zorgt voor kleine herstellingen aan fietsen. Velo vzw werkt door die uitbreidingen op drie locaties: het fietspunt aan het station van Leuven, de fietsherstelpaats en verhuurplaats aan het station van Aarschot en een fietsverhuur- en herstelplaats in de Minderbroederstraat in Leuven, vlakbij de universiteit. Binnen de sociale inschakelingseconomie is het creëren van arbeidsplaatsen een belangrijk doel. Velo biedt werkervaring en opleiding aan jongeren en kansengroepen met het oog op doorstroming naar de reguliere arbeidsmarkt. Ze doen dat door

het aanleren van basis metaal- en fietstechnieken en het werken aan sociale en arbeidsattitudes. Velo biedt zo een (tijdelijke) opleiding en werkervaring aan een vijftigtal jongeren uit het deeltijds onderwijs, industrieel leerlingenwezen (ILW), leefloners en alternatief gestraften. Samen zorgen ze voor een huurpark van 5000 fietsen, herstellen ze meer dan 10.000 fietsen en maken ze nog eens een 2000-tal klaar voor verkoop. Omdat Netwerk Rentevrij zich kan vinden in de werkwijze en doelstelling van Velo vzw, besliste ze om een lening van 50.000 euro toe te kennen als deel van de financiering voor de aankoop van een gebouw. Velo zoekt nu nog mensen die dit verhaal mee willen ondersteunen met een lening. ­Interesse? Neem dan contact op met Frederik ­Matthijs via [email protected].

www. Netwerk Rentevrij 3 02/ 274 00 17

.be

! [email protected].

11

PORTFOLIO

De Wroeter zoekt financiering voor nieuwe activiteitenboerderij Dagcentrum de Wroeter in Kortessem bij Hasselt verschaft werk aan mensen met een handicap of sociale beperking. Meer dan twintig mensen zijn er dagelijks in de weer met brood maken, het verwerken van fruit en het leveren van maaltijddiensten. Omdat er steeds meer mensen bij de Wroeter aan de slag willen, wordt er naar rentevrij geld gezocht voor de aankoop van een nieuwe boerderij. Netwerk Rentevrij wil zich engageren en zoekt naar medefinanciers voor dit succesvolle project. De Wroeter vzw is opgericht in 1983 en stelt een aantal principes centraal in de werking. Zo wordt iedere deelnemer maximaal betrokken in de werking en zijn zinvolle en eerlijke arbeid via milieuvriendelijke activiteiten een handelsmerk voor de Wroeter. Tenslotte wordt een groep gevormd door muren te breken tussen mensen. Mensen met een handicap, mensen met een psychiatrisch verleden en sociaal kansarmen kunnen tezamen aan de slag in het dagcentrum. Het gaat altijd over mensen die niet in het gewone arbeidscircuit aan de slag kunnen, maar die evengoed zinvol werk willen verzetten. In de loop van de jaren werd de Wroeter een uit de kluiten gewassen dagcentrum. Een belangrijke groep deelnemers met meer mogelijkheden die niet langer in het dagcentrum terecht kon, legde zich meer en meer toe op de biologische tuinbouw. Daaruit groeide vzw arbeidscentrum de Wroeter als sociale werkplaats en opleidingsproject. In het dagcentrum zelf zijn er momenteel 19 vaste en 7 bijkomende plaatsen. De mensen bakken er op

ambachtelijke wijze biologisch brood, verwerken fruit, maken maaltijden en doen ander praktischen buitenwerk. Al deze ambachtelijke producten worden verkocht op verschillende afzetpunten. De opbrengst van de verkoop wordt deels opnieuw geïnvesteerd in de economische werking. Een ander deel vloeit terug naar de doelgroepmedewerkers onder vorm van een dagelijkse onkostenvergoeding, voordelen in natura zoals middagmaal, ontspanningsactiviteiten, vorming enz. Producten van de Wroeter vind je in de Wroeterwinkel in Kortessem (die behalve dinsdag elke namiddag open is) en op de wekelijkse markt te Hasselt op dinsdag en vrijdag. Omdat er steeds meer mensen op de wachtlijst staan, wil de Wroeter uitbreiden. Ze hebben een nieuwe boerderij op het oog. Voor de aankoop van deze boerderij klopte de Wroeter aan bij Netwerk Rentevrij. Het project werd inhoudelijk en financieel goedgekeurd. Netwerk Rentevrij en de Wroeter zoeken nu nog mensen die dit project mee willen steunen. Interesse? Neem dan contact op met Frederik Matthijs via [email protected].

www. Netwerk Rentevrij 3 02/ 274 00 17 12

! [email protected].

.be

MIJN GELD. GOED GEWETEN?

Nieuw op www.bankgeheimen.be Dexia investeert in de bezette gebieden

Zeer hoog risico op schadelijke investeringen bij BNP Paribas Nieuw onderzoek van Netwerk Vlaanderen duidt op nood aan regulering van bankwereld Klanten bij BNP Paribas lopen een zeer hoog risico op schadelijke investeringen. Dat blijkt uit nieuw onderzoek in het kader van de campagne Bankgeheimen van Netwerk Vlaanderen. De Franse bank bezit of beheert voor 657 miljoen dollar aandelen van tien ondernemingen die mens en milieu schaden, zoals mijnbouwbedrijf Barrick Gold en Freeport McMoran. Netwerk Vlaanderen onderzocht ook AXA, Citibank, Dexia, Deutsche Bank, ING, KBC en Triodos Bank op schadelijke investeringen op het vlak van leefmilieu, vrede, vrijheid & democratie en waardig werk. De resultaten zijn ontgoochelend. “De overheid moet dringend voorwaarden verbinden aan haar steun voor de banken. Enkel de banken die komaf maken met schadelijke investeringen mogen in aanmerking komen voor overheidssteun”, aldus Mathias Bienstman, campagnevoerder van Netwerk Vlaanderen.

BNP Paribas scoort slecht in ethische ranking banken Op basis van het Bankgeheimen onderzoek stelt Netwerk Vlaanderen een ranking op van de banken en hun schadelijke investeringen. BNP Paribas doet haar intrede op een erg slechte plaats. Klanten bij die Franse bank lopen een zeer hoog risico op schadelijke investeringen. BNP Paribas is bijvoorbeeld actief in de financiering van de meest schadelijke mijnbouwprojecten, zoals die

In 2001 neemt Dexia NV de controle over de Israëlische bank Otzar Hashilton Hamekomi. Vandaag de dag is het bekend dat Dexia Israëlische kolonies in de bezette Palestijnse gebieden financiert. De directeur van Dexia Israël, Dhr. David Kapah, verklaarde dit in de Knesset, het Israëlisch parlement, tijdens een commissiezitting van 19 juni 2007. De financiering van deze kolonies gaat in tegen het internationaal recht. Door de illegale financiering van de Israëlische kolonisering schendt Dexia NV ook de eigen ethische code. Dexia NV onderschreef namelijk het ‘Mondiaal pact van de Verenigde Naties’.

Noors Pensioenfonds schrapt Barrick Gold In januari 2009 besliste het Noors pensioenfonds om Barrick Gold te schrappen uit het investeringsregister. Het Canadese mijnbouwbedrijf veroorzaakt ernstige milieuschade in de Porgeramijn in Papua New Guinea. Er is onder meer sprake van het dumpen van toxisch mijnafval in de rivieren. Niet alleen de Porgeramijn is een omstreden project van Barrick Gold, ook de geplande Pascua Lama mijn op de grens van Argentinië en Chili houdt heel wat risico’s in. Het Noors Pensioenfonds beheert een groot deel van de financiële reserves van de Noorse overheid. Het fonds investeert wereldwijd in zowat 7.000 bedrijven. In 2004 werden regels opgesteld om te vermijden dat het fonds via zijn investeringen medeplichtig zou zijn aan mensenrechtenschendingen, milieuschade of wapenproductie. Op basis van die regels werden onder meer Wal-Mart, EADS, Freeport McMoran en Vedanta uit het fonds geweerd. Deze ondernemingen worden allen opgevolgd in de Bankgeheimen campagne, samen met Barrick Gold. AXA, BNP Paribas, Citibank, Deutsche Bank, Dexia, ING en KBC investeren in de Pascua Lama mijn van Barrick Gold.

» 13

»

door Barrick Gold, Freeport McMoran en Vedanta. BNP Paribas financiert deze ondernemingen met kredieten, en de eerste ook met obligatie uitgiftes. Bovendien bezit of beheert BNP Paribas voor 657 miljoen US dollar aandelen van deze drie en nog zeven andere omstreden ondernemingen: Anglogold Ashanti, EADS, GAIL, Goldcorp, Newmont Mining, Total en Wal-Mart.

Schadelijke investeringen door andere grootbanken Uit het onderzoek blijkt ook dat AXA, ING, Dexia, KBC, Deutsche Bank, Citibank en BNP Paribas samen meer dan 14 miljard US dollar investeren in 14 bedrijven die mens en milieu schaden. Tussen de onderzochte banken zijn er opmerkelijke verschillen. Zo zijn Deutsche bank, Citibank en BNP Paribas erg actief in het financieren van schadelijke ondernemingen via kredieten en uitgiftes van obligaties en aandelen. Dexia en KBC van hun kant zijn nauwelijks actief op die markten. De nieuwe resultaten zijn in kaart gebracht op de website www.bankgeheimen.be. Daarop is een wereldkaart te zien met diverse mens- en milieuonvriendelijke projecten en bedrijven waarin banken investeren.

Nood aan overheidsingrijpen Onlangs werden CEO’s van de grootbanken gehoord in het parlement. Netwerk Vlaanderen vraagt dat er niet enkel gekeken wordt naar speculatieve investeringen die risicovoller bleken dan verwacht. Banken investeren al jarenlang in bedrijfspraktijken die in strijd zijn met nationale wetten of internationale verdragen rond mensenrechten en milieu. “Het is nu aan de overheid om voorwaarden te verbinden aan haar steun en waarborgen voor de banken. Respect voor minimumnormen op milieu, sociaal en bestuurlijk vlak bij investeringen is er één van. Dat respect kan verankerd worden in een degelijk en transparant beleid van de banken”, zegt Mathias Bienstman van Netwerk Vlaanderen. Meer informatie over de ranking, de uitleg van de scores en de bankprofielen van AXA, BNP Paribas, Citibank, Deutsche Bank, Dexia, ING en KBC vind je op www.netwerkvlaanderen.be – campagne – jouw bank.

AviChina op black list van grootste Deense bank In september 2008 introduceerde de grootste Deense bank, Danske Bank, nieuwe ethische richtlijnen voor haar investeringen. Die richtlijnen resulteerden in een zwarte lijst. Eén van de bedrijven op de zwarte lijst van Danske Bank is AviChina. Zij staat op de lijst omwille van overtredingen van internationale normen door het verhandelen van militair materieel naar Birma en Zimbabwe. AviChina wordt ook in de Bankgeheimen onderzoek naar schadelijke Belgische investeringen opgevolgd. De richtlijnen van Danske Bank focussen sterk op bedrijven die betrokken zijn bij de productie van antipersoonsmijnen en clustermunitie of bij wapenhandel naar repressieve regimes. Dertien bedrijven staan nu op de black list van Danske Bank. De bankgroep heeft al haar aandelen in deze dertien bedrijven verkocht, wat resulteerde in een desinvestering van 23 miljoen euro. Nog 17 andere bedrijven staan op een observatielijst. ING investeert in AviChina, dat wapens levert aan Soedan, China en Colombia.

Oliebedrijven helpen Birmese ­dictators aan miljarden US dollars In Birma willen de dictators een nieuw gasveld aanboren: het Shwe project. Bedrijven uit Zuid-Korea, India en Birma hebben de handen in één geslagen voor het project. Het gas zelf zou naar China uitgevoerd worden. Door die gasexport komen er opnieuw miljarden in de kas van de dictators. Ze leiden het land al jaren op een meedogenloze wijze en houden de bevolking onder de knoet. Daarom vraagt de democratische oppositie en talloze NGO’s om “de ontginning van het Shwe gas uit te stellen totdat de bevolking van Birma mee kan beslissen over het gebruik van grondstoffen en de bijhorende infrastructuur, zonder voor hun leven te hoeven vrezen.” Netwerk Vlaanderen steunt die positie en vraagt om niet te investeren in de gasontginning en de betrokken ondernemingen. Uit onze laatste update blijkt dat de AXA, BNP Paribas, Citibank, Deutsche Bank, Dexia, ING en KBC aandelen aanhouden in de ondernemingen die betrokken zijn bij de gasontginning, zoals GAIL uit India.

Schandprijs voor Newmont Mining Elk jaar wordt in Davos op het World Economic Forum de Public Eye Global Award uitgereikt door Bern Declaration, een Zwitserse NGO. Deze ‘Shaming Award’ wordt uitgereikt aan het bedrijf dat het slechtst scoort op het vlak van mens en milieu. Dit jaar werd het mijnbouwbedrijf Newmont verkozen omwille van een geplande goudmijn in Oost-Ghana. In zijn gold rush verliest het bedrijf de ernstige sociale en milieugevolgen van het project uit het oog. Zo zullen 10.000 boeren hun land verliezen. Duizenden meer zullen gedwongen worden te verhuizen, wellicht zonder compensatie. Voor de extractie van het goud zal cyanide gebruikt worden, wat voor toxisch afval zorgt en de bodem en rivieren vervuilt. Newmont wordt ook in het Bankgeheimen onderzoek naar schadelijke Belgische investeringen opgevolgd. AXA, BNP Paribas, Citibank, Deutsche Bank, Dexia, ING en KBC investeren in vervui­ lend mijnbouwproject Newmont in Peru.

14

Gepast en ongepast geld Een zoektocht naar het geweten van banken

BOEK SUGGESTIE

Toen de Nederlander Hans Ludo van Mierlo aankondigde dat hij een boek over ethiek en banken wilde schrijven, was een veelgehoorde reactie: “Nou, dat zal geen dik boek worden”. Een voorspelbare reactie vond hij het, want volgens hem hebben maar weinig mensen vertrouwen in het ethisch denken binnen de bankwereld. Uiteindelijk wist Van Mierlo toch nog ruim 240 pagina’s te schrijven over het geweten binnen de bankwereld. Zijn zoektocht begint bij ‘een uitblinkende bank’. Het is een bank die ons trouwens erg bekend voorkomt. Niet vanwege haar omstreden investeringen in clusterbommen of vervuilende projecten (er zijn immers wel meer banken die betrokken zijn bij deze schadelijke praktijken). Nee, het zit hem vooral in de uitstraling van de bank. Een bank die de Ryanair van de financiële wereld wil worden, zich niet laat belemmeren door mensenrechten of strikte milieunormen, maar juist haar kansen wil benutten op dat vlak en er hoge rendementen uit wil slepen. Een bank die moe zou zijn van het zogenaamde ‘politiek correct denken rond duurzaamheid en mensenrechten’… Juist, het gaat hier om de ACE bank, de stunt van Netwerk Vlaanderen die kaderde in de campagne ‘Mijn geld. Goed geweten?’. ACE bank opende in oktober 2006 haar deuren op het Muntplein in Brussel. De bank pakte openlijk en trots uit met haar investeringen in controversiële projecten. De bank riep heftige reacties op bij pers en publiek. Na weken van ongeloof, enthousiasme, verontwaardiging en speculaties, onthulde Netwerk Vlaanderen de mastermind te zijn achter ACE bank. Deze karikatuurbank illustreert dat het geweten bij banken ver te zoeken kan zijn. Ondanks de stappen die veel banken al zetten in het kader van duurzaamheid, blijft het

nog al te vaak bij mooie woorden. ‘Maatschappelijk verantwoord’, ‘duurzaam’ en ‘groen’ zijn hippe begrippen die niet altijd hun lading dekken. Gelukkig bespreekt Van Mierlo ook de enkele uitzonderingen op dat gebied: initiatieven die bewijzen dat het wel anders kan. De gewetenskwestie van banken heeft niet alleen betrekking op de sociale en ecologische investeringscriteria. Ook de ergernis over topsalarissen, de niet-maatschappelijke rol die banken opnemen en het feit dat banken elkaar niet meer vertrouwen zijn onderwerpen die aan bod komen. Van Mierlo maakt duidelijk dat er niet alleen financiële, maar ook een morele crisis heerst. De titel van het boek doet je misschien vermoeden dat de lezer uiteindelijk zal weten of banken nu een geweten hebben of niet. Het antwoord daarop ligt misschien voor de hand. Misschien ook niet. In elk geval is de zoektocht ernaar boeiend, misschien wel boeiender dan het antwoord op zich. Want met zijn vlotte schrijfstijl haalt Van Mierlo inspirerende voorbeelden aan over hoe het anders kan, beschrijft hij activiteiten die gericht zijn op verantwoord investeren en duurzaam bankieren en geeft hij een interessante kijk in de keuken van de bankwereld. Leontien Aarnoudse Communicatie Hans Ludo van Mierlo werkte sinds 1986 achtereen­ volgens bij de NMB Bank, de NMB Postbank Groep, ING Groep en de Rabobank Groep waar hij verant­ woordelijk was voor de externe communicatie. Tij­ dens de laatste jaren van zijn bancaire loopbaan was hij lobbyist in Den Haag voor de Rabobank Groep en voor de Nederlandse Vereniging van Banken. Hans Ludo van Mierlo Gepast en ongepast geld. Een zoektocht naar het geweten van banken (en andere financiële dienstverleners), 2008, Scriptum.

15

COLOFON Anders omgaan met geld Magazine van Netwerk Vlaanderen Verschijnt vier keer per jaar

Politiek en kunst zijn ACE Toen ik klein was, wilde ik piraat worden: ik zag mezelf, omringd door een groep vrienden, aan de horizon de zee en het perspectief van een intens en waanzinnig geluk... Op het moment van dit schrijven, beëindig ik mijn studie economie.

REDACTIE EN ADMINISTRATIE Vooruitgangstraat 333/9 1030 Brussel Tel: 02/201 07 70, Fax: 02/201 06 02 [email protected]

ACHTER DE

SCHERMEN

Ik ben deze studie begonnen om beter te kunnen ageren in de actuele wereld, in de overtuiging dat, om niet blind te rebelleren, je moet vertrekken van een heldere kritiek op het kapitalisme en van de manier waarop deze ons doet zijn. Gedurende mijn academisch parcours kwam ik er al snel achter dat studenten de liberale kapitalistische economie voorgeschoteld krijgen. Toch ben ik doorgegaan met deze studie, in hoop of berusting, en uiteindelijk met de ontdekking dat er prachtige professoren bestaan die mijn intuïtie bevestigen: het is geen onredelijke gedachte om onze maatschappij op een andere manier te organiseren. Tijdens mijn studie vernam ik ook over het opgezette spel van de ACE bank, de bank die haar deuren in 2006 opende in Brussel, de bank die vol trots uitpakte met torenhoge rendementen en niet schuwde van investeringen in kinderarbeid of de wapenindustrie. Deze stunt van Netwerk Vlaanderen maakte me nieuwsgierig. Ik interviewde Inez Louwagie in de lokalen van Netwerk Vlaanderen over de mogelijkheid een artistiek project met politieke boodschap op te zetten. Ik herinner me de titel van de mail die op die samenkomst volgde: politiek en kunst zijn ACE. Nu, ruim een jaar later, heb ik met een formidabele groep in het grootste geheim een zelfde soort ACE project opgezet. Samen met een clandestiene groep van vrolijke revolutionairen, stonden we aan de geboorte van de supergeloofwaardige maar nog altijd fictieve RISING bank. Gedurende zeven dagen hebben drie professionele acteurs de rol van bankbediende gespeeld en bezochten bijna vijfhonderd mensen onze ­RISING bank in een winkelcentrum van Louvain-la Neuf. Onder de klanten verklaarde vierenvijftig procent dat ze een deel van hun geld zouden willen investeren in ongezonde lucratieve fondsen van de RISING bank. Dat kan een groot deel lijken, maar het zegt niets over het verzet van de andere helft (we moesten zelfs klanten tegenhouden die de ruiten wilden ingooien van de bank). Gelukkig kon het merendeel weer opgelucht ademen toen we onthulden dat het niet om een echte bank ging, maar om een fictieve bank. David Ruzette Oud-stagiair Netwerk Vlaanderen

16

WERKTEN MEE AAN DIT NUMMER Leontien Aarnoudse, Mathias Bienstman, Dirk Coeckelbergh, David Ruzette, Esther Vandenbroucke, Luc Weyn HOOFDREDACTIE Leontien Aarnoudse EINDREDACTIE Luuk Besamusca VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Kristien Vermeersch Vooruitgangstraat 333/9 1030 Brussel DRUKKER De Wrikker LAY-OUT Yichalal FOTOGRAFIE De Wroeter, Netwerk Vlaanderen, Velo vzw Cover Mike Pickard ABONNEMENTEN Een jaarabonnement kost 10 euro. Interesse? Maak het bedrag over op 001-1353313-45 van Netwerk Vlaanderen met de mededeling magazine en je ontvangt de volgende nummers in je brievenbus. Een abonnement loopt van januari tot en met december. Word je midden in het jaar abonnee, dan worden voorgaande nummers uit het jaar alsnog toegestuurd.

Heb je vragen, opmerkingen of suggesties? Mail de redactie: [email protected] Netwerk Vlaanderen vzw promoot het anders omgaan met geld. De organisatie voert campagne tegen onverantwoorde en schadelijke investeringen van banken en pleit voor duurzame investeringen die bijdragen aan een mens- en milieuvriendelijke samenleving.

Wilt u de activiteiten van Netwerk Vlaanderen steunen? Uw financiële bijdrage is van harte welkom. Stort uw gift op rekening 001-119225-90 op naam van Netwerk Vlaanderen met de mededeling gift nb.