Ambassadeurs van het landschap Leidsche Ommelanden

Ambassadeurs van het landschap ‘Leidsche Ommelanden’ Cursus Ambassadeurs van het landschap ‘Leidsche Ommelanden’ Begin 2013 heeft IVN, Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid, de cursus ‘Ambassadeurs van het landschap Leidsche Ommelanden’ georganiseerd. Deze cursus vond plaats in een reeks van cursussen ‘Ambassadeurs van het landschap’ die IVN verzorgt. De cursus zorgt ervoor dat het landschap in het gebied waar de cursus plaatsvindt bekender wordt bij ondernemers en bezoekers. Het doel van de cursus in de Leidsche Ommelanden was:  ondernemers die zich betrokken voelen bij toerisme en recreatie meer leren over de ontstaansgeschiedenis, natuur, landbouw en cultuurhistorie van het gebied waar zij gevestigd zijn;  versterking van het onderlinge netwerk van de deelnemers aan de cursus, zodat zij na de cursus nieuwe en bredere arrangementen kunnen aanbieden;  versterking van de verbinding tussen stad en platteland (bijvoorbeeld burgers meer betrekken bij de oorsprong en herkomst van voedsel en biodiversiteit in de stad). Elf mensen hebben aan de cursus deelgenomen. De cursus bestond uit een aantal dagdelen met presentaties over onder meer de ontstaansgeschiedenis, natuur, cultuurhistorie en recreatiemogelijkheden van het gebied. Ook is een dagexcursie door het gebied georganiseerd. Op de slotbijeenkomst presenteerden de cursisten arrangementen die zij bezoekers van het landschap willen bieden en kregen zij een certificaat en een gevelbordje uitgereikt. Acht cursisten mogen zich nu ‘ambassadeur van het landschap Leidsche Ommelanden’ noemen. De cursus, die mede werd gefinancierd met subsidie van de provincie Zuid-Holland, sloot nauw aan bij de doelstelling van de Beleidsvisie Groen 2013-2015 van de provincie ZuidHolland, met name ten aanzien van de ambities:  Groenbeleving: meer en beter groen en recreatie om de stad, meer en betere fiets-, wandel- en vaarrouten met voldoende aanbod voor verschillende leefstijlgroepen.  Versterking van het agrarisch ondernemerschap: onder meer door instellen van een ketenmakelaar voor streekproducten en inzetten op het vergroten van de toegankelijkheid tot de lokale en regionale markt. Het gaat hier om het binden van de stad als directe klant voor onder meer recreatie, educatie en directe verkoop.

Inventarisatie versterking groenbeleving en ondernemerschap Het Tympaan Instituut heeft geïnventariseerd of de ambassadeurs door de cursus hun gasten beter kunnen informeren, hoe de informatievoorziening en de arrangementen door hun gasten worden gewaardeerd en of hierdoor de groenbeleving van de gasten wordt vergroot. Daarnaast is gekeken naar versterking van het netwerk en het ondernemerschap van de ambassadeurs. De activiteiten van het Tympaan Instituut zijn uitgevoerd in het kader van de boekjaarsubsidie van de provincie Zuid-Holland binnen het onderdeel ‘verbreding sociale kwaliteit’. Het

Notitie ambassadeurs van het landschap ‘Leidsche Ommelanden’ - Tympaan Instituut - [email protected]

project ‘Ambassadeurs van het landschap’ draagt bij aan de vergroting van de beleefbaarheid van het landschap en de versterking van de verbinding tussen stad en platteland en daarmee aan sociale kwaliteit. De inventarisatie door het Tympaan Instituut naar de Ambassadeurs van het landschap Leidsche Ommelanden is (mede) bedoeld als pilot om te bepalen of door middel van een dergelijke inventarisatie de groenbeleving goed in kaart kan worden gebracht. Op basis van de resultaten van deze pilot kan IVN de opzet en de inhoud van het project Ambassadeurs aanpassen, zodat groenbeleving en agrarisch ondernemerschap verder kunnen worden versterkt. In deze notitie worden de resultaten van de inventarisatie beschreven. Hierbij moet worden opgemerkt dat de resultaten gebaseerd zijn op de gegevens van een klein aantal cursisten/ambassadeurs. Derhalve moet voorzichtig worden omgegaan met het trekken van algemene conclusies op basis van de resultaten van deze pilot. In de inventarisatie zijn de volgende vragen beantwoord: 1 In hoeverre heeft de cursus bijdragen aan de bekendheid met/kennis over de Leidsche Ommelanden? 2 Wat is de meerwaarde van ‘Ambassadeurs van het landschap’ voor de versterking van het netwerk van de ondernemers en het agrarisch ondernemerschap? 3 Wat is de betekenis van ‘Ambassadeurs van het landschap’ voor de bezoekers van de Leidsche Ommelanden? In de inventarisatie is de volgende aanpak gehanteerd. In kaart brengen startsituatie Bij de start van de cursus is door middel van een korte vragenlijst in kaart gebracht in hoeverre de deelnemers aan de cursus bekend waren met de streek, hoe zij bezoekers van de Leidsche Ommelanden informeerden en in welke mate daarbij al werd samengewerkt in bestaande netwerken van ondernemers uit de streek. In totaal zijn zeven vragenlijsten ingevuld. Interviews met ambassadeurs Zeven ambassadeurs ‘Leidsche Ommelanden’ zijn geïnterviewd over hun rol als ambassadeur en de wijze waarop hun ambassadeurschap bijdraagt aan het informeren van hun gasten, het vergroten van het netwerk van de ambassadeurs en het agrarisch ondernemerschap. Uitvoeren van een inventarisatie onder bezoekers Voor het in kaart brengen van de betekenis van ‘ambassadeurs van het landschap’ voor bezoekers is een korte vragenlijst gemaakt. De bedoeling was deze te verspreiden onder de ambassadeurs met het verzoek deze voor te leggen aan circa 25 gasten/bezoekers. Bij de interviews bleek echter dat er (nog) in een te geringe mate sprake was van afname van arrangementen bij de ambassadeurs om vragenlijsten uit te zetten. Daarom is dit onderdeel niet uitgevoerd.

Startsituatie Achtergrond cursisten In totaal hebben elf personen de cursus Ambassadeurs van het landschap Leidsche Ommelanden gevolgd. Zeven van hen hebben bij de start van de cursus een vragenlijst ingevuld. Vijf mensen hebben aan de cursus deelgenomen namens een onderneming. Eén persoon deed uit persoonlijke belangstelling mee en één persoon is gepensioneerd. Vier van de zeven personen gaven aan dat de onderneming geen gasten ontvangt.

2 Notitie ambassadeurs van het landschap ‘Leidsche Ommelanden’ - Tympaan Instituut - [email protected]

Informatie aan en activiteiten/arrangementen voor gasten Vier van de zeven cursisten die een vragenlijst hebben ingevuld gaven voorafgaand aan de cursus informatie aan gasten over gebiedskenmerken, waarbij de nadruk lag op cultuurhistorie, natuur(beheer) en (natuurgerichte) recreatiemogelijkheden. In mindere mate werd informatie gegeven over gebiedskenmerken als landbouw en de relatie tussen stad en platteland. Als reden daarvoor gaven de cursisten dat ze vonden dat ze daar onvoldoende kennis/informatie over hadden. Een enkeling gaf aan dat hun gasten er niet naar vroegen. Cursisten die voorlichting gaven deden dat in de regel op verzoek van de gasten en soms op eigen initiatief. Geen van de ondernemers deed dit vooral op eigen initiatief. Informatie was dus vooral op verzoek van de gasten. De voorlichting werd meestal mondeling gegeven. Twee van de cursisten gaven informatie in de vorm van het meegeven van wandel-, fietsen/of vaarroutes. Eén cursist gaf rondleidingen/excursies op het eigen bedrijf. De overigen boden geen activiteiten of arrangementen aan gasten aan om de Leidsche Ommelanden te beleven.

Samenwerking Twee cursisten werkten (vooral) op het gebied van informatie/voorlichting samen met andere ondernemers, twee andere cursisten vooral voor het aanbieden van activiteiten/arrangementen. Twee cursisten werkten samen met agrarische ondernemingen (zoals bijvoorbeeld een zorgboerderij). Twee ondernemers werkten samen met horecabedrijven en twee met toeristische ondernemingen (bijvoorbeeld campings, bed&breakfasts). Eén ondernemer werkte (ook) samen met historische verenigingen, bijvoorbeeld voor rondleidingen rondom erfgoed/op historische locaties. De samenwerking bestond uit het aanbieden van gezamenlijke arrangementen in de vorm van een lunch gecombineerd met een rondleiding, arrangement met restaurants, het inhuren van gidsen voor excursies, groepen met wandelingen door historisch Leiden en verkoop van streekproducten van agrarische ondernemingen uit de Leidsche Ommelanden.

Resultaten interviews Vergroting van de kennis over de Leidsche Ommelanden bij de cursisten De cursisten zijn door deelname aan ‘Ambassadeurs van het landschap’ beter geïnformeerd over de Leidsche Ommelanden. Er is meer kennis over de historie van het gebied, de ontwikkelingsgeschiedenis van het landschap en de natuur. Er zijn plekken bezocht die nog niet eerder werden bezocht. De cursus heeft ertoe bijgedragen dat er op een andere manier naar het gebied wordt gekeken: wat is er te zien en waarom is dat zo? De opgedane kennis wordt ervaren als een persoonlijke verrijking en heeft de belangstelling voor het gebied bij de cursisten vergroot. Naast kennis over het gebied heeft men ook geleerd over regelgeving en ondernemerschap. De opzet van de cursus is als ‘breed’ ervaren: voor de een was dit interessant, voor iemand anders had het hierdoor juist wat weinig diepgang. Daarnaast werd een kanttekening geplaatst bij de professionaliteit van de begeleiding op een van de cursusdagen.1 Ook bleek het niet gemakkelijk om het geleerde in de cursus praktisch te kunnen toepassen.

1

Dit betrof het dagdeel dat is verzorgd door Groepswijzer. 3

Notitie ambassadeurs van het landschap ‘Leidsche Ommelanden’ - Tympaan Instituut - [email protected]

Toepassing van de kennis De cursus heeft laten zien welke plekken interessant zijn voor toeristen. De cursus heeft geleid tot een ‘bredere blik’ op het gebied, waardoor ook bezoekers (bijvoorbeeld schoolklassen die op excursie zijn) beter kunnen worden geïnformeerd, bijvoorbeeld over de geschiedenis van het eigen bedrijf. Doordat geleerd is om op een andere manier naar het gebied te kijken, ga je ook anders om met wat en hoe je je gasten/bezoekers informeert, bijvoorbeeld over waarom bepaalde bomen op bepaalde grondsoorten voorkomen. Gasten zijn vaak verrast over wat de streek te bieden heeft. Zo leren buitenlandse gasten verder te kijken dan naar wat Amsterdam te bieden heeft, maar ook binnenlandse gasten zijn enthousiast over wat de streek en agrarische sector in de streek te bieden hebben. Mensen komen tot rust in de polder en hebben veel belangstelling voor de natuur, milieuaspecten en voor de manier waarop een boerenbedrijf wordt gerund. Een nadeel van een gebied als de Leidsche Ommelanden is wel dat het lastig is om mensen ‘de stad uit’ te krijgen, aangezien Leiden een sterke aantrekkingskracht op toeristen heeft. Het bordje ‘ambassadeur van het landschap’ zet gasten/bezoekers niet direct aan om zelf actief om informatie te vragen. Het is belangrijk om als ambassadeur zelf het initiatief te nemen om gasten/bezoekers te attenderen op wat er te zien en te beleven is. De kennis heeft op een aantal manieren ook een andere praktische toepassing gekregen:  het schrijven van een boek over het eigen bedrijf en de geschiedenis van het dorp in relatie tot de agrarische sector;  het wijzen van de gemeente op ongeschikte bomen voor beplanting van een bepaald gebied.

Betekenis van het netwerk In het algemeen zijn de contacten tijdens de cursus gewaardeerd en als stimulerend ervaren. De betekenis van het netwerk verschilt echter per ambassadeur. Een enkeling geeft aan geen inzicht te hebben in waar de andere ambassadeurs zich mee bezighouden of geeft aan dat het onderhouden van netwerkcontacten weinig prioriteit heeft. In een aantal gevallen wordt wel actief gebruikgemaakt van kennis die is opgedaan van contacten of wordt nog steeds gebruikgemaakt van het netwerk, onder meer door:  te kijken hoe anders ambassadeurs dingen hebben aangepakt, bijvoorbeeld het leggen van contacten (zoals vrijwilligers en natuurorganisaties);  gasten kunnen wijzen op mogelijkheden bij andere ondernemers als gevolg van het netwerk;  het benutten van andermans kennis, bijvoorbeeld het vragen van ondersteuning bij het aanvragen van subsidies;  het leggen van nieuwe contacten, bijvoorbeeld met boerenlandgidsen of het werven van vrijwilligers voor het schrijven van een boek;  het nadenken over nieuwe gezamenlijke arrangementen;  de producten die een ondernemer in de toekomst gaat leveren aan een streekwinkel. In hoeverre men nog gebruikmaakt van de netwerkcontacten, lijkt te maken te hebben met hoe actief men de cursus/het ambassadeurschap gebruikt voor (het opzetten van) de eigen onderneming. Ook wordt aangegeven dat de ontwikkeling van het netwerk tijd nodig heeft. Als je samen iets op wilt zetten of wilt kijken hoe je elkaar kunt versterken, dan komt daar toch het een en ander bij kijken.

4 Notitie ambassadeurs van het landschap ‘Leidsche Ommelanden’ - Tympaan Instituut - [email protected]

Totstandkoming van arrangementen en informatieproducten De cursus/het ambassadeurschap heeft vooral bijgedragen aan de versterking of vernieuwing van bestaande activiteiten van de ambassadeurs, onder meer door:  Het ontwikkelen van een eigen fietsroute, naast het aanbod aan bestaande routes. Het voordeel hiervan is dat de ambassadeur meer weet van het eigen arrangement dan van een tocht die door anderen is ontwikkeld. Hierdoor kan de ambassadeur de gasten beter informeren en daar kan met andere producten (folders) weer op worden aangehaakt.  Het beleefbaarder maken van een activiteit, door een losse activiteit aan te kleden tot een arrangement van een familiedag. De arrangementen, al dan niet in het kader van de huiswerkopdracht van de cursus, zijn vooralsnog weinig afgenomen. Er blijkt nog weinig aandacht voor promotie te zijn. Ideeën zijn er vaak wel, maar de praktische toepassing (onder de aandacht brengen, vermarkten) van wat in de cursus wordt aangereikt is niet zo gemakkelijk. Een ambassadeur gaat het arrangement in het voorjaar van 2014 uittesten en is bezig met de ontwikkeling van nieuwe wandelingen, waarbij verhalen over de streek worden verteld en waarbij ook de plaatselijke promotievereniging zal worden ingezet. Een andere ambassadeur gebruikt het geleerde voor het opzetten van een streekwinkel, waaraan de cursus een duw in de goede richting heeft gegeven. Een aantal ambassadeurs kijkt, in samenwerking met andere ambassadeurs of andere/nieuwe contacten, of het mogelijk is om aanvullend op het bestaande aanbod nieuwe (gezamenlijke) arrangementen te ontwikkelen of hoe men elkaar anderszins kan versterken.

Bijdrage aan het ondernemerschap Toeristische initiatieven in de agrarische sector zijn al langer in opkomst en ontwikkelen zich van kleinschalig naar meer professioneel. Het is belangrijk om met andere partijen samen te werken en elkaar daarin iets te gunnen om sterker in de markt te staan. Een aantal ambassadeurs geeft aan dat de cursus heeft bijgedragen aan het uitbouwen of opzetten van het ondernemerschap of de ideevorming daarover heeft gestimuleerd, onder meer doordat in de cursus gewerkt is aan de opzet van een plan en het in uitvoering brengen daarvan. Het ambassadeurschap leidt niet direct tot meer inkomsten. Dat hangt af van hoe je je producten promoot en mond-tot-mondreclame. Voor ambassadeurs is tegelijkertijd het ideële aspect van belang: namelijk behoud van het cultureel erfgoed van de streek en het belang daarvan uit te dragen naar gasten. Het is daarom ook van belang om voor je activiteit de relatie met andere streekkwaliteiten in te zetten, bijvoorbeeld het serveren van boeren- in plaats van fabriekskaas bij een activiteit die je organiseert. De waarde van het platteland blijkt lastig te vermarkten: hoe vertaal je deze waarde naar een commerciële/rendabele activiteit waarmee je de belangstelling van burgers weet te wekken? Tot slot wordt aangegeven dat het moeilijk is om dingen van de grond te krijgen door het wegvallen van subsidies en financiële bijdragen van anderen, die vaak wel nodig zijn bij cultuurhistorische initiatieven.

Conclusies en aanbevelingen Conclusies Vergelijking met startsituatie Het opzetten van (nieuwe) arrangementen of activiteiten als gevolg van de cursus is iets dat tijd in beslag neemt. Hierdoor was er bij de cursisten (nog) nauwelijks sprake van gasten. 5 Notitie ambassadeurs van het landschap ‘Leidsche Ommelanden’ - Tympaan Instituut - [email protected]

Daardoor kon er ook geen vragenlijst onder gasten worden uitgevoerd. Het is daarom beter om na een langere periode te kijken wat de effecten van het ambassadeurschap zijn. De wijze waarop gasten geïnformeerd worden is ten opzichte van de startsituatie niet gewijzigd. Het gebeurt mondeling en is meestal op verzoek van de gast zelf. Wel is het vanzelfsprekender geworden voor de cursisten om meer achtergrondinformatie te geven omdat de kennis over het gebied is toegenomen. De nieuwe kijk op het gebied biedt meer mogelijkheden om aspecten van de streek diepgaander toe te lichten. Er wordt op verschillende manieren samengewerkt met andere ambassadeurs en/of de cursusleider. De manieren van samenwerking zijn deels vergelijkbaar met de samenwerking in de startsituatie, deels wordt op andere manieren gebruik gemaakt van elkaars kennis. De samenwerking varieert van de aanlevering van producten, tot het gezamenlijk nadenken over nieuwe arrangementen en aanvragen van subsidies. Er lijkt vooral ook een ‘impliciete/indirecte’ samenwerking te zijn. Ambassadeurs kunnen geïnspireerd raken door andere ambassadeurs, hoe zij bijvoorbeeld iets aanpakken, of alleen al door het feit dat anderen ook geïnteresseerd zijn in het gebied (waardoor men elkaar ook weer iets gunt of gasten naar elkaar kan verwijzen). Meerwaarde ambassadeurschap De cursus draagt in grote mate bij aan bekendheid van de ondernemers met de streek. Ondernemers waren vaak al wel (redelijk) bekend met de streek, maar dit beperkte zich vaak tot een deel van de streek (waar de ondernemer zelf woont). Gebieden daarbuiten waren minder bekend bij de ondernemers. De cursus heeft op dit punt duidelijk een toegevoegde waarde. De versterking van het netwerk verschilt nogal per ambassadeur. Sommige ambassadeurs hebben veel contact met elkaar, helpen elkaar of denken zelfs gezamenlijk na over nieuwe initiatieven. Deze contacten worden vaak als stimulerend ervaren. Het gebruik van de contacten lijkt vooral samen te hangen met de activiteiten voor (het opzetten van) de eigen onderneming. Voor wie dat minder prioriteit heeft, hebben de netwerkcontacten minder betekenis. De cursus levert daarnaast inspiratie op om (meer) activiteiten te ontplooien. Extra inkomsten en dergelijke zijn vooralsnog niet aan de orde. Het ambassadeurschap levert vooral een versterking op van reeds bestaande activiteiten. Daarnaast zijn er ook nieuwe initiatieven (in ontwikkeling) als gevolg van het geleerde in de cursus. Er is echter veel tijd nodig om ideeën voor informatieproducten en arrangementen te kunnen ontwikkelen. Daarnaast is het niet eenvoudig een idee om te zetten in een product dat in de markt gezet kan worden (te vermarkten). Bezoekers zijn in de regel positief (verrast) over de streek. Vaak wordt niet beseft wat er in de omgeving aanwezig is aan natuur en platteland. Bezoekers zijn ook regelmatig geïnteresseerd in (cultuurhistorische) achtergronden van de streek. De arrangementen die er (al) zijn worden positief gewaardeerd. Pilot In deze pilot bleek het niet mogelijk om de waardering van de gasten/bezoekers van de ondernemingen van de ambassadeurs te inventariseren. Er kunnen dan ook geen uitspraken worden gedaan in hoeverre deze aanpak meerwaarde heeft voor het in kaart brengen van de groenbeleving. Daarvoor zou een grootschaliger inventarisatie na een langere tijd nodig zijn. Vooralsnog is een vervolg op deze pilot niet aan de orde.

6 Notitie ambassadeurs van het landschap ‘Leidsche Ommelanden’ - Tympaan Instituut - [email protected]

Aanbevelingen voor versterking van het ambassadeurschap 











 

Stel een ondergrens aan het aantal cursusdeelnemers. Meer cursisten zorgt voor meer uitwisseling en mogelijkheden voor samenwerking/ontwikkeling van gezamenlijke arrangementen. Kijk daarbij ook kritisch naar de werving. Vraag mensen naar hun motivatie en hun verwachtingen, ook voor wat betreft de inzet van hun ambassadeurschap in de toekomst, zodat doelstellingen en wederzijdse verwachtingen met elkaar overeenstemmen. Zorg, naast kennisoverdracht over het gebied in de breedte, voor voldoende diepgang in de cursus. Maak bij de opzet van de cursus meer gebruik van de netwerkcontacten van de cursisten. Ook kan gedacht worden aan de mogelijkheid van een vervolgcursus, waarbij specifiek op één gebied wordt ingezoomd. Besteed in de cursus aandacht aan communicatie, PR en promotie van activiteiten, zodat de ambassadeurs hun activiteiten/arrangementen goed in de markt kunnen zetten en (potentiële) gasten weet hebben van het aanbod. Besteed meer aandacht aan de relatie stad-platteland, bijvoorbeeld door te kijken waar mogelijkheden liggen voor arrangementen waarin de koppeling stad-platteland wordt gemaakt, zodat gasten/toeristen die primair geïnteresseerd zijn in de stad ook verleid worden het gebied buiten de stad te bezoeken. Besteed in de cursus voldoende aandacht aan het ondernemerschap: hoe kun je ervoor zorgen dat het ondernemerschap zowel leuk als commercieel rendabel is? Laat voorbeelden van succesvolle arrangementen zien. Besteed in de cursus aandacht aan mogelijkheden om fondsen en subsidies te werven of aan mogelijkheden om andere bedrijven te betrekken, bijvoorbeeld door middel van sponsoring. Maak daarbij ook gebruik van de kennis die al in het netwerk aanwezig is. Blijf netwerkcontacten na de cursus stimuleren, bijvoorbeeld door uitwisseling van adressen en het rondzenden van een nieuwsbrief over de activiteiten van de ambassadeurs. Zorg voor mogelijkheden voor uitwisseling met ambassadeurs uit andere cursussen voor inspiratie en kennisuitwisseling. Maak afspraken over hoe ambassadeurs hun ambassadeurschap uitdragen en zorg voor een follow-up na afloop van de cursus. Tot slot: het is beter om pas na langere tijd na afronding van de cursus de effecten van het ambassadeurschap op groenbeleving en ondernemerschap in kaart te brengen, omdat blijkt dat voor de verdere ontwikkeling van het ambassadeurschap meer tijd nodig is.

Colofon december 2013 - W. van der Heide, M.G.A. Ligtvoet-Janssen © Tympaan Instituut Dit is een gratis uitgave van het Tympaan Instituut en is onder vermelding van 0599 te bestellen bij het Tympaan Instituut. 7 Notitie ambassadeurs van het landschap ‘Leidsche Ommelanden’ - Tympaan Instituut - [email protected]