35 u i t g a v e m e i

uitgave

35 mei 2013

column de bank… zit u nog rustig? Wij met z’n allen kennen de situatie van vroeger nog heel goed... Een bank was een vooraanstaand imperium en stond hoog op haar voetstuk. Heel vroeger hield men hier op het dorp de adem nog in als de bankdirecteur voorbij kwam. De contracten waren degelijk, je geld stond veilig en er was een vertrouwensrelatie. Je moest als bedrijf elk jaar keurig de financiële stukken inleveren, zodat de

bank kon zien of zij voldoende zekerheid had ten opzichte van het door haar uitgeleend kapitaal. Er was hier altijd één waarde van groot belang, namelijk het “eigen vermogen”. Dat moest toch wel minimaal 30% van je balanstotaal zijn om de oh zo felbegeerde kwalificatie “solvabel” te krijgen. Eigenlijk niemand die erover nadacht of je eigen geld wel in goede handen was bij de desbetreffende bank. Niemand die onderzoek deed naar het eigen vermogen van de bank zelf, hoe zij dat geld uitzetten, of er buitenissig werd gesponsord of geïnvesteerd in kunst en of ze wel voldoende rendabel waren. Ook een zeer hoge integriteitswaarde van het imperium en al haar medewerk(st)ers werd als vanzelfsprekend aangenomen. Bonussen werden als normaal beschouwd, misschien ook omdat ze toen nog normaal geproportioneerd waren. Met andere woorden, een bank kon eenvoudigweg niet onderuit en al helemaal niet failliet, punt uit. Hoe anders is het de afgelopen vijf jaren verlopen en hoe zullen wij hier in de toekomst op terug kunnen kijken? Keer op keer wordt er gezegd en gedacht dat het einde in zicht is. Maar voorbeelden als DSB, ING, ABN-AMRO en sinds kort SNS en Cyprus laten daar weinig van heel. Uiteindelijk

colofon redactie Dana Wolters ([email protected])

bezoekadres Vlakbodem 10 3247 CP Dirksland T +31 (0)187 602744 F +31 (0)187 603497 E [email protected] I www.tbp.eu

fotografie Arjo van der Graaff

tekst Frans Witkamp

vormgeving Peter Walschots & Grafisch Bedrijf Hontelé drukwerk Grafisch Bedrijf Hontelé www.facebook.com/pages/ tbp-electronics-bv/209201702501075 twitter.com/tbpelectronics www.linkedin.com/company/tbp-electronics www.youtube.com/user/tbpelectronicsEMS

Way of Life is een uitgave van tbp electronics en verschijnt onregelmatig. Deze nieuwsbrief wordt verspreid onder relaties van tbp. Het overnemen, vermenigvuldigen of kopiëren van artikelen is alleen toegestaan na verkregen toestemming van de redactie. Way of Life wordt gedrukt op chloorvrij-

02

tbp | Way of Life mei 2013

Ton Plooy CEO

inhoud

postadres tbp electronics bv postbus 8 3247 ZG Dirksland

gebleekt papier en milieuvriendelijk verpakt.

ben je als klant gewoon je geld kwijt, zelfs als particulier. En in hoeverre geldt de situatie op Cyprus als blauwdruk voor andere probleem-banken? Wordt het ondertussen niet eens tijd dat de industrie - en met name bedrijven - ook eens wat formulieren en voorwaarden in het leven roepen ten aanzien van de banken? Zoals een integriteitsverklaring, bewijs van eigen vermogen, rendement en andere zekerheden, zodat bij calamiteiten een bank ook eens aangesproken kan worden op haar verantwoordelijkheid en vervolgens aansprakelijk kan worden gesteld voor (wan)daden. Immers een ondernemer wordt bij mismanagement hoofdelijk aansprakelijk gesteld, daar waar de directie van een bank vrijuit gaat mèt een gouden handdruk. Uiteindelijk blijkt een bank niet anders te zijn dan een risicovolle onderneming. Misschien is het een leuke opdracht voor onze werkgevers organisaties om eens een protocol te bedenken inclusief gedragscode voor de banken? Kunnen banken bijvoorbeeld ook onder de inkoopvoorwaarden van een bedrijf vallen? Het is tenslotte niets anders dan een winkel waar je geld kunt kopen!

2 3 5 8 10 12 14 18 20 21 22 23 24 24

column vakbeurzen DUT Racing Team wat doen we met de BOM? BikeParkControl nieuw machinepark waar gaat het eigenlijk over? opgeven is geen optie Karim Azaom Pieter-Jan Hagenaars werkend leren of lerend werken? kunst in Dirksland app voor Way of Life zomersluiting

U komt toch ook naar de beurs Electronics & Automation? Als u actief bent in de wereld van elektronica, dan kunt u er haast niet omheen. Het is immers de plaats bij uitstek om met vakbroeders (en -zusters?) van gedachte te wisselen over wat ons in de professionele wereld bezighoudt. Om eens te praten met bedrijven die mogelijk iets voor u kunnen betekenen, uw vakkennis bij te spijkeren of om personen te spreken met welkome adviezen. Dat kan allemaal op die ene beurs: efficiënt (“iedereen” is er) en het is er nog gezellig ook. Kortom, u mag niet ontbreken. Natuurlijk zult u ook tbp aantreffen. Op stand 8E036 staan wij klaar u te ontvangen in ons Grand Café. In een gezellige ambiance luisteren wij graag naar uw wensen en ervaringen op EMS-gebied en praten wij u bij over de meest recente ontwikkelingen. Er gebeurt de laatste tijd zo veel, zeker bij tbp. Bladert u maar eens door deze Way of Life. Over ambiance gesproken. Voor bierliefhebbers - het lijkt een traditie te worden - hebben wij weer iets speciaals geregeld van de tap. U kunt kiezen uit bijzondere biersoorten van Brouwerij Het Anker (www.hetanker.be). Laat het u smaken. En op woensdag 29 mei maken we er in de middag nog eens een klein feestje van tijdens het happy hour met live muziek. Een extra aanbeveling om bij ons op bezoek te komen! Overigens vindt u buiten onze stand natuurlijk nog veel meer interessants op de beurs. Daarover vertellen wij u graag meer. op de beurs Organisator FHI heeft weer alles uit de kast gehaald om de beurs zo aantrekkelijk mogelijk te maken. Naast de aanwezigheid van alle relevante exposanten (zie www.eabeurs.nl of de daarvoor beschikbare app) is er een breed programma opgesteld met voor elk wat wils. Zo zullen bezoekers van dichtbij een complete productielijn mogen bekijken voor elektronicaproducten, de zogeheten Live Production Integration Line. In deze productielijn zullen machines van diverse leveranciers ervoor zorgen dat een kale printplaat wordt geassembleerd tot een compleet functionerend elektronicaproduct. In dit geval gaat het om de productie van een gadget waar - weten wij uit ervaring en het aantal inschrijvingen - menig beursganger reikhalzend naar uitkijkt. Gadgets blijken een succeselement te zijn geworden, en voor deze beurs is wel iets heel bijzonders ontwikkeld. Het gaat om de Helios, een meetinstrument voor licht en temperatuur,

waarvan de waarden zijn af te lezen op het gadget zelf of op afstand. Vanwege de aanwezigheid van een WiFi-module op het gadget kan communicatie met de buitenwereld plaatsvinden en dat betekent dat de meetwaarden ook met een app op de smartphone zijn af te lezen. Het analyse instrument is gebouwd op basis van het Arduino ontwikkelplatform. Dat betekent dat de bezitter met enige kennis van zaken er allerlei computerapplicaties en apps mee kan ontwikkelen. Er kunnen zelfs andere sensoren aan worden “gehangen”, want de print bevat ook toegankelijke in- en

uitgangen. KITT Engineering tekende voor het ontwerp en zo’n dertig andere bedrijven werkten door sponsoring mee om het gadget in de praktijk te kunnen realiseren. Ook tbp draagt een steentje bij door de DfX-services aan te bieden in de Live PIL. Om in het bezit te komen van het hebbe dingetje moet iedere beursbezoeker bij het aanvragen van een toegangskaart voor de beurs kenbaar maken dat hij/zij de Helios wil bemachtigen. Heeft u nog geen toegangskaart? Vraag deze dan aan via www.tbp.nl. U krijgt de toegang van ons gratis aangeboden en u mag uw collega’s zeker ook uitnodigen. Bovendien kunt u dan gelijk aangeven dat u geïnteresseerd bent in de Helios. Op de beurs verzamelt u in enkele stappen het gehele gadget. nog meer activiteiten Ontwikkelaars die zich op de beurs voornamelijk willen oriënteren op innovaties, kunnen zich verzamelen in het Development Club Paviljoen. Daar zullen diverse bedrijven hun nieuwste vindingen aan het publiek presenteren. Acht PLOT-leden (PLatform OmgevingsTechnologie) zullen zich verzamelen op het PLOT Reliability paviljoen. In een open ruimte demonstreren zij hun kennis en deskundigheid op het gebied van betrouwbaarheid van testen en tonen zij de nieuwste klimaatkasten. Tijdens het tot stand komen van deze Way of Life wordt hard gewerkt aan de lezingen voor het conferentieprogramma. Op het programma staan zes interessante onderwerpen: traceability, tomorrows electronics, wireless, zelf ontwikkelen of uitbesteden, reliability en hoe ver reikt de invloed van de ontwikkelaar? Op de website en de app vindt u alle gedetailleerde informatie. Komt u ook naar het happy hour de 29e vanaf 16.00 uur in ons Grand Café (8E036)? In ieder geval graag tot ziens op de beurs! Electronics & Automation 2013 Jaarbeurs Utrecht, 28-30 mei www.eabeurs.nl


03

FHI en Feda: samen één beurs In november vorig jaar is er een overeenkomst gesloten tussen de Federatie Het Instrument (FHI) en de Federatie Aandrijven en Automatiseren (FEDA). Dat betekent dat beide brancheorganisaties intensief gaan samenwerken binnen de vakgebieden industriële automatisering, elektronica, aandrijftechniek en laboratoriumtechnologie. Dat komt onder meer tot uiting in het voornemen in 2014 een gezamenlijke beurs te organiseren die industriebreed alle krachten gaat bundelen. De beurzen Het Instrument en de Industriële Week zullen dus onder één noemer worden gebracht. Voor veel bedrijven betekent dat verruiming van de mogelijkheden en vervalt de noodzaak om aan twee beurzen deel te nemen. Ook de beursbezoeker heeft daar baat zijn. Onlangs is bekend gemaakt dat een overeenkomst werd getekend met de Jaarbeurs Utrecht voor een nieuwe technologiebeurs in 2014, 2016, 2018 en 2020.

nog veel meer De komende maanden vinden er weer diverse congressen, beurzen en evenementen plaats die voor u wellicht van belang kunnen zijn. Van het ruime aanbod noemen we er enkele:

14-16 mei 2013, Neurenberg, Duitsland PCIM Europe 2013 internationale vakbeurs en conferentie over vermogenselektronica, aandrijf techniek en energiekwaliteit www.mesago.de 14-16 mei 2013, Neurenberg, Duitsland Sensor + Test 2013

de beurs voor meettechniek www.sensor-test.com 21-23 mei 2013, Parma, Italië SPS IPC Drives Italia 2013 beurs en congres voor technische automatisering, systemen en componenten www.mesago.de 22 & 23 mei 2013, NH Conference Centre Koningshof, Veldhoven Vision, Robotics & Mechatronics vakbeurs met congres voor (machine) vision, robotica en mechatronica in de High Tech www.vision-robotics.nl 11 juni 2013, Auditorium TU Eindhoven 9th Automotive Congress.NL conferentie over toekomstige automobieltechnologie, georganiseerd in samenwerking met de TU Eindhoven www.automotivecongress.nl 12 juni 2013, 1931 Congrescentrum Brabanthallen, Den Bosch Bits&Chips Hardware Conference 2013 beurs en conferentie voor de hightech industrie in de Benelux www.hardwareconference.nl

04

18-20 juni 2013, Shanghai (Pudong), China PCIM Asia 2013 internationale vakbeurs en conferentie over vermogenselektronica, aandrijf techniek en energiekwaliteit www.mesago.de tbp | Way of Life mei 2013

20-22 juni 2013, Chengdu, China China Electronics Fair 2013 Chengdu beurs (vindt drie maal per jaar plaats) op gebied van elektronica en informatietechnologie www.mesago.de 7 november 2013, 1931 Congrescentrum Brabanthallen, Den Bosch Bits&Chips 2013 Embedded Systems jaarlijkse conferentie en beurs over software en embedded systems www.embedded-systemen.nl 12-15 november 2013, Messe München, Duitsland PRODUCTRONICA 20e internationale vakbeurs voor elektronicaproductie www.productronica.de 13-15 november 2013, Shanghai, Pudong, China China Electronics Fair 2013 Shanghai beurs (vindt drie maal per jaar plaats) op gebied van elektronica en informatietechnologie www.mesago.de 20-23 november 2013, Messe Düsseldorf, Duitsland MEDICA beurs omtrent gezondheid en de medische wereld www.medica.de 26-28 november 2013, Neurenberg, Duitsland SPS IPC drives 2013 beurs en congres voor technische automatisering, systemen en componenten www.mesago.de 3 & 4 december 2013, NH Conference Centre Koningshof, Veldhoven Precisiebeurs 2013 beurs en congres www.precisiebeurs.nl

DUT Racing Team stevent af op succes “Afgestudeerde ingenieurs blijken te

uit in het organiseren van een (jaarlijkse)

wereld verspreid zijn er inmiddels meer dan

weinig praktijkervaring te hebben”

competitie onder studenten. Deze startte

400 onderwijsinstellingen (universiteit/

concludeerden met name Amerikaanse

in Amerika in 1981. Eind jaren negentig

HBO) die meedoen. De Technische

autofabrikanten enkele tientallen jaren

waaide de wil om mee te doen over naar

Universiteit in Delft (TUD) doet vanaf 2001

geleden. De bedrijven, verenigd in de SAE

Europa. Aangewakkerd door het

mee, viel regelmatig in de prijzen en zal ook

(Society of Automotive Engineers),

enthousiasme van het Britse IMechE

dit jaar van de partij zijn. Het team heeft

bedachten een methode om aan deze

(Institution of Mechanical Engineers) werd

trouwens als overall kampioen in 2008,

tekortkoming wat te doen. Dat mondde

de competitie populair. Over de gehele

2010, 2011 en 2012 een titel te verdedigen.


05

het DUT Racing Team Het is, zoals gezegd, een studentencompetitie, met als achterliggende gedachte dat studenten die meedoen, leren meer inzicht te krijgen in de afstemming van theorie en praktijk. De competitie is opgericht door enkele prominenten uit de auto-industrie die de afstudeerders meer praktijk wilden bijbrengen. Die hebben de spelregels opgesteld voor de deelnemers. Dat betekent dat studenten worden uitgenodigd om een auto te ontwerpen en ook deze in eigen beheer als prototype te bouwen. De opdracht is een auto te ontwerpen voor de zogeheten amateur weekendracer, voor de niet-professionele rijder die in zijn vrije tijd met een snelle auto het racecircuit op wil. Het staat de ontwerpers vrij hun doelgroep te bepalen: het te genereren business model laat zien in hoeverre de al dan niet kapitaal krachtige amateur straks zal gaan genieten van het resultaat. En natuurlijk is het van belang of er een investeerder of fabrikant is te vinden die het geheel in productie wil nemen.

de beoordeling

De Formula Student competitie kent verschillende elementen waar een totaal aantal van 1.000 punten verdiend kan worden. Grofweg vindt er een tweedeling plaats: een dynamisch deel en een statisch deel. Op ieder onderdeel zijn prijzen te winnen, maar het team met het hoogste totaal wint de overallprijs. Aangezien niet elk element van de competitie in harde cijfers gemeten kan worden, bepalen ervaren ingenieurs en managers uit de auto- en luchtvaartindustrie hoe goed zij iets vinden. Met een kritische, maar eerlijke blik bekijken zij de auto’s. Daar hoort bij dat studenten moeten kunnen verklaren hoe zij tot hun ontwerp zijn gekomen.

06


Het ontwerpteam speelt de rol van een virtueel bedrijf, maar moet wel werken met reëel geld, om alle componenten die straks de auto vormen, te financieren. Dat geld komt deels uit de TUD, maar ook van sponsors die het project niet alleen financieel, maar ook met producten of diensten ondersteunen.

locaties, waarvan de TUD die in Silverstone, Hockenheim en Spielberg als beste kwalificeert. Op alle drie de locaties zal het Delftse team zich melden: 3 juli op het Engelse Silverstone, 30 augustus op het Duitse Hockenheim en 26 augustus op de Red Bull racetrack in het Oostenrijkse Spielberg.

punten scoren Ieder deelnemend team kan punten halen. In totaal vallen er 1.000 punten te verdienen. Wie de meeste punten haalt, is de winnaar. Ruwweg valt dat uiteen in het maken van een businessplan (verwachte marktgrootte, investeringen, terug verdientijd (ROI), e.d.), het ontwerp en de prestaties. In ons land doen naast de TU Delft ook de TU Eindhoven mee en enkele onderwijsinstellingen uit het Hoger BeroepsOnderwijs. De competitie wordt op diverse locaties gehouden, meestal bekende racecircuits, waar de beoordeling plaatsvindt van de inzendingen. Hoewel er wel meer dan 400 teams wereldwijd werken aan een inzending, blijft het aantal deelnemers per locatie alleen al om praktische redenen beperkt. Andersom zou het ook ondoenlijk zijn als alle deelnemers zich op alle locaties zouden moeten melden. Alleen al in Europa zijn er zes

de racewagen Voor die tijd werken zo’n 75 teamleden van het DUT Racing Team koortsachtig aan het ontwerp en de realisatie van de racewagen. Natuurlijk maken zij daarbij gebruik van de eerder opgedane ervaringen in voorgaande evenementen, maar desondanks krijgt ieder element van de wagen weer opnieuw aandacht. Hoe kan het beter, is steeds de vraag. Bij de wagen die dit jaar meedoet, worden weer nieuwe ideeën uitgewerkt en toegepast. Zo zal de aandrijving plaatsvinden door vier elektromotoren: ieder wiel zijn eigen tractie. Deze motor bevindt zich direct bij het wiel en via een zogeheten planetaire tandwielkast worden de wielen aangedreven. De motor, met het formaat van een kleine beschuitbus, is in staat 26 kW elektrisch vermogen te ontwikkelen. Een vermogen dat vergelijkbaar is met die van een oude Mini. In totaal zou het vermogen dan boven de 100 kW uitkomen, wat hoger is dan de reglementen bepalen. De zogeheten ECU (Electronic Control Unit) zal, afhankelijk van de beweging die de auto uitvoert, de energie verdelen over de vier wielen tot aan het toegestane maximum. Een set lithium-polymeercellen in de zogeheten sidepods van de auto - door stapeling van de cellen wordt een motorspanning opgebouwd van 600

Tijdens de statische evenementen draait alles om het overtuigen van de jury. De beoordeling valt uiteen in drie delen: het ontwerp (150 punten), de kosten- en productie (100 punten) en de business presentatie (75 punten). Dat laatste gaat over de wijze waarop de wagen eventueel op een winstgevende manier in de markt kan worden gezet. Er zijn meerdere dynamische evenementen waarin de wagen zelf (en de coureur) tot het maximum getest wordt. Bij de meeste evenementen gaat het erom het snelste te zijn, maar het energievraagstuk leidt in toenemende mate tot het nadenken over efficiëntie en gewicht van de batterijen.

Er zijn diverse beproevingen: - acceleratie (75 punten). Tijdens dit evenement wordt de wagen over een afstand van 75 meter getest op zijn vermogen om te versnellen. Veel tijd kan hierbij gewonnen worden door de wagen uit te rusten met hulpmiddelen als launch control, om het spinnen van de wielen te beperken. De topwagens leggen de 75 meter af binnen 4 seconden; - skidpad (50 punten). Het doel van het skidpad evenement is om het bochtgedrag (steady state) van de auto te testen. De wagen dient een achtfiguur te rijden, twee ronden rechtsom en twee ronden linksom. Uit de behaalde tijden kan de zijdelingse versnelling van de wagen berekend

elektronica De eerst contacten tussen het DUT Racing Team en tbp ontstonden begin dit jaar. Hoewel het team alle elektrische schema’s gereed had en zelfs een printkaart als prototype in productie had gegeven, ontstonden er problemen. De partner die men had gevraagd voor de assemblage van de pcb liet het afweten. Wat nu? Stefan van der Kleij, chief Powertrain, had het even moeilijk: “Door het ontbreken van een betrouwbare partner die ons assembleerwerk kon uitvoeren, leek ons hele project gevaar te lopen. We moeten op tijd onze auto compleet en werkend kunnen tonen willen wij dit jaar kunnen scoren. Eén van onze relaties, een oud-

racingteamlid, beval ons tbp aan als leverancier. Hij verwachtte dat deze EMS’er vanwege de specialistische kennis juist dit soort kleinschalige producties aan zou kunnen. Bovendien blinkt volgens hem tbp uit in communicatie met zijn opdrachtgevers. Dat voorkomt veel problemen.” De contacten werden snel gelegd, met voor het team een verrassend neveneffect. Niet alleen wilde tbp als sponsor meewerken om het project tot een succes te maken, de elektronicaontwerpers werden gelijk geconfronteerd met voor hen minder bekende zaken als DfT en DfM (zie ook blz. 14). Het blijkt dat je een board niet zo maar even kan fabriceren. Je kunt niet zo maar een hand vol componenten en een leeg board aanbieden met de vraag: wilt u dit even assembleren? Stefan: “We hadden inderdaad geen rekening gehouden met DfT en DfM. Desondanks zijn in sneltreinvaart enkele boarden gemaakt. Ontwerpfoutjes werden zo veel mogelijk opgevangen door bijvoorbeeld andere componenten te gebruiken. Hiermee zijn foutieve maatvoeringen soms te herstellen. Andere fouten komen bij onze testen vanzelf naar voren, zodat de volgende run voor de definitieve pcba’s perfecte producten moet opleveren.” In totaal zitten er 13 pcba’s in de auto. Enkele daarvan zijn direct verbonden met sensoren die allerlei metingen uitvoeren tijdens de rit. Het dashboard en de stuurknoppen zitten weer op andere printkaarten. Het elektronisch hart van de auto vormt de ECU (Electronic Control Unit) die bestaat uit een bescheiden kaart met daarop weer een tweede kaart met de microprocessor. Het geheel staat met elkaar in verbinding via de zogeheten

worden. De topwagens kunnen een versnelling tot 1,4 g behalen; - autocross (150 punten). Het autocrossevenement (of sprint) komt sterk overeen met het kwalificatiesysteem dat een paar jaar geleden in de Formule 1 gebruikt werd. De coureur krijgt twee kansen om een tijd te zetten op een voor hem onbekende track. Dit test het vermogen van de coureur om snel een track te leren kennen, het gemak waarmee de auto bestuurd kan worden en hoe snel de auto rijdt over het circuit; - endurance (300 punten). Het endurance evenement is het belangrijkste dynamisch evenement: de wagen moet 22 kilometer afleggen. Halverwege moet een coureurs

wissel plaatsvinden, maar er mogen geen reparaties plaatsvinden! Alleen zeer betrouwbare wagens voltooien het endurance evenement succesvol; - fuel economy (100 punten). De gebruikte hoeveelheid energie tijdens het endurance evenement wordt bijgehouden: de wagen met de kleinste hoeveelheid gebruikte energie wordt de meeste punten toegekend. Doorgaans bestaat er hier een groot verschil tussen de één- en vier cilinder wagens; waarbij de ééncilinders altijd winnen. Voor elektrisch aangedreven auto’s hangt het af op welk circuit wordt gereden. Door een regelwijziging dit jaar mag je meer energie verbruikt hebben, als je maar harder gaat.

volt! - moet de energie leveren. Voorts bevat de wagen op diverse plaatsen sensoren. Zo leveren enkele sensoren in de wielophanging informatie over de zijdelingse krachten in een bocht, waardoor de ECU de tractie beter kan regelen. Dat verhoogt de stabiliteit en voorkomt wegslippen. Niet alleen ligt het accent op de ontwikkeling en bouw van de elektronica in de wagen, ook aan zaken als aero dynamica gaat alle aandacht uit. Zo is het chassis plus carrosserie tot één geheel samengesteld en gefabriceerd van door koolstofvezel versterkt kunsthars. De bodem van deze zogeheten monocoque (redactie: constructietechniek uit één geheel zonder inwendige versterkingen, bijvoorbeeld een ei) heeft de vorm van een aerodynamische vleugel. Daardoor wordt bij hogere snelheden extra neerwaartse kracht opgebouwd zodat de grip van de banden op het wegdek toeneemt.

Stefan van der Kleij inspecteert het prototype van de ECU

CAN-bus, een bekend communicatie systeem dat in de auto-industrie en ook in industriële omgevingen vaak wordt toegepast. Daarnaast is voorzien in een telemetriesysteem dat tijdens het rijden informatie verzendt en ontvangt. Door het uitlezen van deze realtime data kunnen instellingen direct worden aangepast. Dat scheelt veel testtijd. Tenslotte zijn er nog enkele pcba’s die de hele spanningen stroomhuishouding binnen het systeem controleren en daarmee het energie verbruik in kaart brengen. Stefan: “We zijn nu op de goede weg en denken met onze racewagen goed te scoren. Op papier ziet het er allemaal prima uit. Kunnen we onze prijzenkast - we hebben er al twee - weer aanvullen. Daar doen we het voor.” Delft University of Technology (DUT) www.dutracing.nl

de winnaar van 2012


07

wat doen we met de BOM?

opdrachtgevers

resultaat

stuklijsten

BOM connector zoekfunctie

Om een offerte te kunnen uitbrengen voor het maken van elektronica zijn diverse digitale bestanden nodig. Voor het maken

ERP

tbp BOM

van het bare board (de kale printplaat),

PartLib

synchronisatie

voor het plaatsen van de componenten en voor het uitvoeren van testprocedures. Naast deze zogeheten CAD-data

figuur 1: de BOM-connector vormt de schakel tussen de stuklijst van de opdrachtgever en de componenten bibliotheek in het ERP-systeem

(Computer-Aided Design) is ook een stuklijst nodig van alle componenten die op het board moeten komen. Zo’n stuklijst ofwel BOM (Bill of Materials) is met name voor de logistiek en inkopers van belang. Zo’n BOM bevat in de praktijk vrij beperkte informatie. Over het algemeen staat er een componentverwijzing naar het elektrisch schema in en wat basale elektrische waarden. Er zou kunnen staan C1 = 100 µF 25 V. Condensator 1 heeft een waarde van 100 µF bij een gewenste spanning van 25 volt. Wat er niet bij vermeld staat, is welke fysieke afmetingen deze condensator moet hebben om op de geprojecteerde plaats dienst te doen. Die informatie ontleent de componentengineer - die zorgt voor de beschikbaarheid - uit de CAD-data. Beide informatiebronnen zijn dus nodig om exact te weten welke componenten geschikt zijn voor het desbetreffend project. Daarna kan in de componentenbibliotheek van tbp (in het ERP-systeem) worden gezocht of deze componenten al dan niet standaard beschikbaar zijn of dat deze speciaal voor dat project moeten worden aangekocht. Bij elkaar is dat een zeer tijdrovende zaak.

08


de koppeling Zoals uitgelegd in Way of Life nummer 34, vragen wij in fase 1 van ons early involvement proces van onze opdracht gevers een stuklijst om alvast mee te denken over en een controle uit te voeren op de gekozen componenten. Dat lijkt eenvoudig, maar vergt toch de nodige aandacht omdat de meeste beoordelingscriteria in ons ERP-systeem zit opgeslagen. Het is daarom noodzakelijk dat wij de stuklijst aanvullen met ons intern artikelnummer en andere relevante gegevens. Tot voor kort was dat een manueel proces dat ook nog eens behoorlijk wat tijd in beslag nam. Een voor de hand liggende oplossing was dus om dit proces te automatiseren. Wij hebben daarvoor de software module “BOM Connector” van de firma Router Solutions in gebruik genomen. Een sterk vereenvoudigd overzicht van deze tool is weergegeven in figuur 1. wat doet de tool? Deze tool stelt ons allereerst in staat om een veelvoud aan stuklijst-formaten van onze opdrachtgevers in te lezen en per opdrachtgever de inhoud en opmaak te bewaren. Het voordeel hiervan is dat dit een eenmalige actie is die het inlezen van een volgende stuklijst een stuk sneller maakt. Zaken die bewaard kunnen worden zijn het aantal kolommen en de specifieke inhoud per kolom (artikelnummer, aantallen of omschrijving).

In het venster in figuur 2 is te zien dat deze opdrachtgever meestal een stuklijst aanlevert met vijf kolommen en dat wij de inhoud per kolom hebben uitgezocht en vastgelegd. Ter verduidelijking: REFDES is de naam van een component, CPN is het artikelnummer dat onze opdrachtgever gebruikt en DESCRIPTION is de omschrijving van dat component en meestal ook het veld dat wij gebruiken als zoekopdracht in ons ERP-systeem (figuur 2). Vervolgens kan er met de ingelezen gegevens van de opdrachtgever een zoekroutine gestart worden die mogelijke artikelnummerkandidaten zoekt in de BOM Connector Part Library. Deze Part Library bevat een specifieke selectie van informatievelden uit ons ERP-systeem en wordt bij het opstaren van de tool of op afroep gesynchroniseerd. Het resultaat van de zoekopdracht is een lijst met mogelijke kandidaten waaruit de componentengineer met zijn ervaring een keuze maakt en die toewijzing ook weer vastlegt, per opdrachtgever, in de database. Vervolgstuklijsten zullen dan al voor een deel vertaald en vanuit de ERP (Enterprise Resource Planning) aangevuld zijn. In figuur 3 is als voorbeeld het resultaat van een SmartSearch zoekfunctie te zien voor de combinatie van de kolommen Description1 en Description2, zijnde ons

intern artikelnummer ZZ2850106085750, een 10 µF condensator van Taiyo Yuden. De componentengineer kan nu de toewijzing doen, de verbinding vastleggen tussen het artikelnummer van de opdrachtgever en het ERP-artikelnummer. Soms komt het voor dat het gevraagde component niet in ons ERP-systeem aanwezig is. Dan zal er aan de hand van een door de opdrachtgever geleverde datasheet een nieuw artikelnummer aangemaakt worden, de ERP-database met BOM Connector database in synchronisatie gebracht worden en alsnog de juiste toewijzing gedaan worden. Als uiteindelijk alle componenten een ERP-toewijzing hebben, kan er een exportfunctie gestart worden die de standaard tbp-stuklijst aanmaakt met daarin altijd dezelfde hoeveelheid informatie. Deze tbp-stuklijst dient dan als basis voor alle vervolgstappen die nodig zijn om uiteindelijk een product te maken (figuur 4). minimumeisen Mocht u als lezer nu denken dat deze tool het gehele stuklijst-verwerkingsproces heeft verbeterd, dan klopt dat aardig. Er zit echter wel een addertje onder het gras: de stuklijst van de opdrachtgever moet wel een basishoeveelheid informatie bevatten! Een stuklijst met daarin de informatie C1 = 100 µF is duidelijk onvoldoende om een keuze te kunnen maken uit het grote aanbod van mogelijke ERP-kandidaten. Als minimale voorwaarde willen wij daarom graag een stuklijst hebben met de kolommen , , en <artikelnummer van de opdrachtgever>. Met deze tooling verwachten we een beter inzicht te krijgen in beschikbaarheid en kostprijs van componenten waardoor we sneller een offerte kunnen uitbrengen. Ook hier kan een stukje automatisering een belangrijke bijdrage leveren. Als de opdrachtgever meewerkt, wordt hij ook sneller bediend. En dus hebben alle partners in het proces er voordeel van.

figuur 2: de BOM aan de importzijde

figuur 3: aan de onderkant van het scherm verschijnen mogelijke kandidaten die kunnen worden toegepast

figuur 4: de zoekacties zijn afgerond en er kan worden afgedrukt


09

BikeParkControl voorkomt fietsenchaos

de beheerder ziet in een oogopslag de status van de parkeerplaatsen

zoeken naar een vrije parkeerplaats is niet nodig

Iedereen kent de problematiek van een overvolle fietsenstalling op

“Nsecure en ProRail hadden al geruime tijd een plezierige samen-

treinstations in Nederland. Vooral in grote steden kampen reizi-

werking als het gaat om security en safety, ons specialisme. De

gers vaak met het probleem om hun fiets op ordelijke wijze bij het

problematiek rondom fietsparkeren was voor Nsecure geen direct

station te parkeren. De oorzaak ligt voor een groot deel verscho-

aandachtsveld, maar ProRail wist dat wij hiervoor een innovatieve

len in het feit dat 20% van de fietsen als weesfietsen kan worden

oplossing konden ontwikkelen.”

beschouwd. Ofwel rijwielen die nooit door hun eigenaar worden

Nsecure bedacht BikeParkControl, een registratiesysteem dat

opgehaald en geruimd moeten worden. Vooral in de studentenste-

vrije plaatsen aan fietsers toont, te ruimen fietsen aan beheerders

den is fietsparkeren een grote opgave.

doorgeeft en parkeerders gemakkelijk hun fiets laat terugvinden.

Spoorwegnetbeheerder ProRail ondersteunt gemeenten in de aan-

Samen met partner Klaver Fietsparkeersystemen uit Hoogeveen,

pak van dit mobiliteitsprobleem en heeft Nsecure gevraagd naar

leverancier van fietsenrekken, hebben zij BikeParkControl aange-

een oplossing. Fred van Els, General Manager bij Nsecure, vertelt:

boden aan ProRail.

intelligent fietsenrek De fietsenstallingen op de treinstations in Nederland zijn doorgaans onbewaakt en kosteloos toegankelijk. Deze twee factoren zorgen ervoor dat er al snel een fietsenchaos ontstaat. Het BikeParkControl systeem schept eenvoudig orde in deze problematiek door de actuele rekplek van de fiets in kaart brengen. Een sensor in elk rek registreert of en wanneer er een fiets is geplaatst. Via matrixborden

10


worden reizigers geïnformeerd over de beschikbare vrije plekken. De beheerder krijgt tegelijkertijd inzicht in de fietsen die langer zijn geparkeerd dan de plaatselijke verordening toestaat. Deze fietsen kunnen worden verwijderd en naar een aparte locatie gebracht. Zo op het oog lijkt BikeParkControl een eenvoudig systeem. Toch zijn duurzaamheid, gebruikersgemak, betaalbaarheid en toepasbaarheid in de bestaande rekken

absolute voorwaarden om er een succesvol systeem van te maken. Dat Nsecure hierin is geslaagd blijkt uit de geslaagde pilots op de treinstations van Utrecht, Groningen en Zutphen. draadloze sensortechnologie Vernieuwend in het door Nsecure ontwikkelde systeem is de in eigen huis ontwikkelde draadloze sensortechnologie. Als eerste in een Europees product is de

de fietsenrekken nabij Utrecht Centraal

nieuwste microprocessor van Texas Instruments gebruikt die zeer weinig energie nodig heeft. Hierdoor kan de interne batterij 8 tot 10 jaar mee en is het onderhoud aan de sensor minimaal. Een andere unieke eigenschap van het systeem is de centrale verzameling van gegevens. Zo is elk rek verbonden met het Nsecure-datacenter te Barendrecht. Hier wordt realtime bewaakt op managementinformatie. De gegenereerde informatie over bijvoorbeeld het aantal parkeerbewegingen en de gemiddelde bezetting over bepaalde periodes voorziet de eigenaren van de fietsenstallingen van informatie waarop zij eventuele maatregelen kunnen nemen. van ontwikkeling tot productie Naast de samenwerking met Klaver Fietsparkeersystemen, moest Nsecure in de ontwerpfase op zoek naar een betrouwbaar EMS-bedrijf. De eerste contacten met tbp waren zo’n 2½ jaar geleden. Min of meer bij toeval, herinnert Fred van Els zich: “Toen we nog in de ontwerpfase zaten, wisten we dat we een EMS-bedrijf nodig hadden. We kwamen terecht bij tbp. Al bij het eerste contact kreeg ik het gevoel dat dit bedrijf waarmaakt wat men zegt. Tbp is

meteen gaan kijken naar alle factoren die de kwaliteit van het product bepalen en dat sprak mij erg aan.” Dat toezeggingen geen loze beloften waren, bleek al snel daarna. De engineers van tbp hebben het ontwerp op alle fronten bekeken en kwamen met verbeteracties. Fred van Els: “Juist die kritische houding heb ik als zeer positief ervaren. Met tbp heb je een partner die met je meedenkt om een kwalitatief goed product neer te zetten. Bovendien zijn de communicatielijnen kort, wat goed en bovenal plezierig werkt.” Nsecure Nsecure, opgericht in 1995, is gespecialiseerd in operationeel en strategisch advies bij het ontwikkelen, implementeren en beheren van technologische oplossingen op het gebied van safety & security voor grote en middelgrote ondernemingen. De oplossingen van Nsecure worden in eigen huis ontwikkeld, waarbij men voor de uitvoering regelmatig samenwerking aangaat met partners. Nsecure heeft zijn klantenkring in de sectoren: financiële en zakelijke dienstverlening, industrie, overheid en ziekenhuizen.

Fred L.M. van Els General Manager van Nsecure

Nsecure Lübeck 1 2993 LK Barendrecht T +31 (0)180 656 666 E [email protected] I www.nsecure.nl


11

pick-and-place op topniveau

12

In de vorige uitgave van Way of Life kondigden we het grote nieuws

Die veranderingen zijn gezien de toekomstige ontwikkelingen

al aan: begin januari zal het machinepark met de komst van enkele

noodzakelijk. De nieuwe generatie machines werkt nauwkeuriger,

nieuwe pick-and-placemachines drastisch op zijn kop worden gezet.

efficiënter en haalt een hogere doorvoersnelheid (throughput).

Enkele oude machines verdwijnen, twee relatief jongere machines

Dat komt onder meer omdat de machines zijn voorzien van een

zullen als stand-alone machine voor kleine producties en

dubbele plaatsingsunit. Extra borging van de kwaliteit wordt in een

prototyping worden ingezet. De twee nieuwe lijnen die beide zijn

later stadium geregeld door de toevoeging van AOI-systemen voor

opgebouwd uit twee maal de MY100DXe-14 van Mydata zullen

en na de reflowoven. Vanwege deze opbouw zijn de lijnen beter

verreweg de grootste productie uitvoeren.

geschikt voor pcba’s met een hogere complexiteit.


al snel productief Er kwam nogal wat bij kijken om de nieuwe machines te kunnen installeren. Volgens een strak schema vonden de demontage- respectievelijk de montage werkzaamheden plaats. Gelukkig kampte het team specialisten dat de machines werkend moest opleveren, niet met zware tegenslagen. Eerder dan werd verwacht leverde de eerste lijn met succes de eerste producten. De opbouw van de tweede lijn vroeg wat meer tijd. Deze lijn kreeg namelijk extra voorzieningen om de koppeling met het nieuwe MES-platform Aegis mogelijk te maken. Daarvoor werden extra barcodelezers aangebracht en omdat de onderlinge koppelingen met de verschillende machines ook het nodige werk opleverde, was een langere opbouwperiode uitgetrokken. Een handheld scanner wordt gebruikt om de loader, het transport en de unloader in te stellen. De barcodelezers in het transportsysteem kunnen straks de kale pcb’s herkennen. Deze informatie dient om Aegis en de pick-and-placemachine alle instructies te geven die nodig zijn om het board te assembleren en te volgen (tracen). Dat begint met het controleren of het serienummer van het board wel bij het gekozen project hoort tot en met de controle van machineprogrammatuur. Als alles klopt, wordt het board vrijgegeven voor het aanbrengen van de componenten op het board. Want daar gaat het uiteindelijk om.

Deze actie is mogelijk dankzij het MES (Manufacturing Execution System) dat tbp momenteel implementeert. Meer hierover verwachten wij in de volgende Way of Life te kunnen vertellen. investeren De inzet van nieuwe machines volgt regelrecht uit de filosofie van tbp om koploper te willen zijn en blijven op technologisch gebied. Om te kunnen leveren wat de opdrachtgever wil, op het afgesproken tijdstip tegen een markt conforme prijs. En als het even kan mee te denken met onze opdrachtgevers om tot het beste resultaat te komen. Om al deze ambities waar te maken is een up-to-date productiepark een eerste vereiste. De keuze voor de pick-and-placemachines van Mydata is ontstaan door zorgvuldige weging van voorstellen van diverse aanbieders. Uiteindelijk is voor deze fabrikant gekozen vanwege de goede ervaringen uit het verleden en de bereidheid om de machine aan te passen aan de speciale eisen die tbp stelt. Dit zijn enkele van de vele redenen waarom tbp zo’n twee miljoen euro investeert in deze nieuwe pick-and-place machines. Bij deze investering in het machinepark blijft het dit jaar niet. Op het programma staan nog enkele AOI-systemen (Automatic Optical Inspection) en zogeheten reflowovens (voor het solderen van de componenten op de pcb). Zo kunnen we de komende tijd die producten blijven leveren die onze opdrachtgevers vragen.


13

waar gaat het eigenlijk over? Wat betekenen toch die vaktermen die je zo vaak tegenkomt in de wereld van de productie van elektronica? Kreten als DfT, DfM, slip through en ga zo maar door? Jargon dat de vakmensen direct aanspreekt, maar voor iemand die wat verder afstaat van de techniek, vraagtekens oplevert. Desondanks wordt, misschien door het veelvuldig gebruik van deze termen, bij de lezers de nodige nieuwsgierigheid gewekt. Kennelijk toch belangrijk om te weten? Reden waarom we in eenvoudige taal enkele begrippen nader uiteen willen zetten. Geen academische uiteenzetting dus. Zodat u, als u het nog niet helemaal weet, aanvoelt waar het om gaat en het belang ervan kunt inzien. Eén ding hebben die termen in ieder geval met elkaar gemeen: ze zijn van invloed op de kwaliteit van het product.

production yield

99,07 %

test efficiency

69,90 %

pass

fail

first-pass yield

fall-off rate

98,86 %

1,15 %

bad

known bad boards

0,65 %

good false rejects

0,50 %

bad


good *

slip

0,28 %

een voorbeeld van rapportage van test efficiency, first pass yield en slip through

14

van idee tot product Elektronica in een paar woorden verklaren, is bijna onmogelijk. De basis vormt vrijwel altijd het gecontroleerd beheersen van elektrische stromen of spanningen. In de uitvoering zien we meestal een samenstelling van elektronische onderdelen die tezamen de gevraagde functionaliteit moet leveren. Concrete producten zien we vaak terug als pcba’s, printed circuit board assemblies*, waarbij onderdelen (componenten) op zogeheten bareboards** zijn aangebracht. Het maken van zo’n product start bij het ontwerp van een elektronische schakeling. De opdrachtgever maakt de ontwerper duidelijk aan welke eisen de schakeling moet voldoen. Een wel heel simpele schakeling ter illustratie vinden we in de elektrische deurbel. De ingrediënten? Een bron die elektriciteit levert (voeding, zoals een batterij of transformator), wat draad, een drukknop en een bel (of gong). De schakeling is zo eenvoudig dat we hiervoor geen ontwerper nodig hebben. Iets complexer wordt het als een ontwerper een opdracht krijgt elektronica te ontwerpen voor een nieuw te bouwen apparaat. De ontwerper moet dan stap voor stap weten wat er moet gebeuren. Bij een koffiezetapparaat bijvoorbeeld vinden stapsgewijs diverse processen plaats die gecontroleerd moeten worden. Zit er water in het apparaat? Moet het water worden verwarmd? Tot welke temperatuur? Moet er koffie worden gemalen? Welke hoeveelheid? Enzovoorts. De elektronica bestuurt dan alle voorzieningen in het apparaat zoals het verwarmings element, het maalmechanisme, enz. Stel de ontwerper kent alle functies die het apparaat moet uitvoeren, dan is de volgende taak een keuze te maken uit verschillende technieken om zijn doel te bereiken. Hij moet ook rekening p16 >>>

known good boards

98,58 %

printed circuit boards assemblies = kant-en-klare geassembleerde printkaarten ** een bareboard is een kunststof board waarop (en soms waarin) zich koperen elektrische geleiders bevinden die de elektrische verbinding tot stand brengen tussen de componenten en de buitenwereld

test engineering Aangezien de kwaliteit van het product dat tbp maakt, valt of staat met de eisen ten aanzien van DfM en DfT, wordt elk project dat binnenkomt, voor zover dat kan, getoetst op deze regels. Een team van specialisten, gehuisvest in een aparte locatie in Eersel, is daar dagelijks mee bezig. Een introductie van dit team genaamd test engineering heeft u wellicht al gelezen in Way of Life nummer 33. Team leader Marcel Swinnen spreekt dagelijks met opdrachtgevers over de ins en outs van printontwerpen en -productie en brengt daarover rapportages uit. Soms ervaart hij wel eens dat het goed mis kan gaan. Marcel: “Nog niet zo lang geleden kwam een relatie met een product en het verzoek er eens kritisch naar te kijken. Hun EMS’er maakte het product volgens plan, maar het resultaat bij de functionele test was bedroevend. Hij was al een jaar aan het tobben. De oorzaak bleek al snel. Er was tijdens het ontwerpproces geen aandacht besteed aan DfT en DfM.

De ontwerpers hebben toen regelmatig re-designs moeten maken om het product geschikt te maken voor productie. Onze specialisten lichtten het oorspronkelijk ontwerp van een jaar geleden door en kwamen met een waslijst aan fouten en aanbevelingen voor verbetering. Die kwamen zo’n beetje overeen met alle modificaties die in de loop van de tijd waren aangebracht. Was het ontwerp meteen kritisch getoetst aan de spelregels, dan had het product wel gelijk aan de verwachtingen voldaan. Zonde van de tijd en de kosten. Om nog maar te zwijgen van de ergernis!”

Zij zouden hun werk niet goed hebben gedaan. Misschien in voorkomende gevallen wel, maar veruit in de meeste gevallen komt dat doordat de ontwerpers te weinig ervaring hebben met de productie van elektronica. We zeggen er dan ook meestal bij dat het board qua functionaliteit in orde is, alleen op testniveau kan het beter.” Immers ligt de focus van de ontwerpers op de te realiseren functionaliteit. De teststrategie schiet er bij in. Redactie: zie ook het onlangs verschenen interview in de aprileditie van Link Magazine (www.linkmagazine.nl).

Marcel ervaart dat het rapportagewerk wel eens confronterend kan zijn voor de opdrachtgever. “Ons team presenteert op verzoek een rapport met aanbevelingen om een ontwerp beter te maken. Ontwerpers ervaren dat enerzijds als positief, anderzijds bestempelt het management van die opdrachtgever dat soms als kritiek op diezelfde ontwerpers.


15

p14 >>> houden met de kostprijs en zaken als (vereiste) betrouwbaarheid en maakbaarheid. En met deze laatste zaken komen we al een aardig eind in het jargon dat we in dit kader willen verklaren. het product moet maakbaar zijn Hoe mooi een ontwerp er op papier uit mag zien, uiteindelijk moet het toch gemaakt kunnen worden. De ontwerper kan functioneel de ideale oplossing bedacht hebben, maar als er bijvoorbeeld ruimte voor bepaalde onderdelen ontbreekt, ontstaat een conflict. De producent moet terug naar de ontwerper met de vraag zijn aangeleverd ontwerp te herzien. In het verleden gebeurde dat nog al eens, maar de tijden beginnen langzaam te keren. De ontwerper realiseert zich dat zijn geesteskind niet altijd te fabriceren is. In de praktijk betekent dat dat hij rekening gaat houden met de regels voor het fabriceren. In jargon: Design for Manufacturing (kortweg DfM). Regels die voornamelijk uit de EMS productiebedrijven (EMS = Electronics Manufacturing Services) voortkomen. Dat betekent dat specialisten uit de EMS-wereld over de schouder van de ontwerper meekijken en hun kennis gebruiken om een maakbaar product te creëren. het product moet goed zijn Met die maakbaarheid alleen krijg je nog geen hoogwaardig product. Dat komt hoofdzakelijk doordat er tijdens het gehele productieproces fouten kunnen optreden. Menselijke fouten, productiemachine fouten en fouten in de aangeleverde materialen zorgen ervoor dat er een redelijke kans is dat een product niet aan de verwachtingen voldoet. De kans dat een product faalt, hangt natuurlijk ook af van de complexiteit. Het blijft vooraf moeilijk te voorspellen hoeveel procent uitval kan worden verwacht. Toch is dat cijfer van het allergrootste belang. Een opdrachtgever wil immers kwaliteit. Wil geen foute kaarten (pcba’s) in zijn eindproduct aanbrengen. Daarbij treedt een dilemma op: de EMS’er kan alleen maar door testen een voorspelling afgeven hoe groot de kans is dat een board niet voldoet. Maar een board kan niet voor de volle 100% worden getest. Sterker nog: een pcba kan correct het testproces

16


doorlopen en toch nog uitvallen bij de opdrachtgever. In de vakwereld spreken we over slip through. Dat is het aandeel pcba’s dat het EMS-bedrijf levert waar mogelijk fouten in zitten. Maar om welke reden dan ook kan het EMS-bedrijf deze niet vinden (beveiligingsdiodes en parallelcapaciteiten kunnen meestal niet op waarde getest worden). Voor de goede orde: we spreken hier over één en het zelfde board uit één partij. Een andere veel gebruikte term hiervoor is ZHDR (Zero Hour Defect Rate). Producten die weinig of geen testen hebben ondergaan gedurende de productie, scoren heel hoog. Drie slechte op de honderd boarden zou zo maar kunnen. Zonder voorafgaande testen blijken de gevolgen pas als de pcba bij de opdrachtgever wordt geplaatst in zijn eindproduct of - in een iets gunstiger geval - als de opdrachtgever een functionele test uitvoert alvorens het te gebruiken. Is aan dit slechte vooruitzicht iets te doen? Het antwoord is: ja. De juiste weg bewandelen we door tijdens het productieproces steeds stapsgewijs te testen of alles goed gaat. Dan daalt de slip through gestaag. het product moet testbaar zijn De vraagt rijst dan onmiddellijk: wat voor soort tests komen in aanmerking? Dan moeten we even in grote lijnen kijken hoe de productie van een pcba tot stand komt. Een pcba is zoals gezegd opgebouwd uit een bareboard met daarop componenten. Onderdelen zo u wilt: weerstanden, condensatoren, geïntegreerde schakelingen (ic’s), connectors en nog veel meer. De bedoeling is de juiste componenten op de juiste plaats te zetten en door solderen de juiste verbinding te maken. Daarbij kunnen fouten optreden. Fouten die alleen door testen zijn op te sporen en te corrigeren. De pcba moet dan wel testbaar zijn uitgevoerd. In jargon moet de pcba voldoen aan de regels van DfT, Design for Test. Feitelijk begint DfT al bij de aanlevering van alle ingrediënten: van het kale pcb tot aan alle componenten. Functioneren deze? Veel componenten zijn eenvoudig testbaar. Vervolgens wordt op het pcb soldeerpasta aangebracht en de componenten geplaatst. Is dat proces goed verlopen? Dat controleren we met een zogeheten AOI, Automatic Optical

Inspection. Hierbij vindt een fotografische analyse plaats van de componenten op het geassembleerde board met een beeld uit een database. Hierbij mogen de geteste eigenschappen geen grote verschillen vertonen. Aansluitend vindt het soldeerproces plaats. Zijn daarbij fouten opgetreden? Tijdens dit proces kunnen kortsluitingen optreden, componenten kunnen een verkeerde positie innemen door (spontane) verschuiving. Kortom: er kan van alles gebeuren en dus moet er worden getest. We kunnen hier AOI toepassen, maar ook elektrische testen. Daarvoor zijn diverse methoden waarop we hier niet verder ingaan vanwege het specialistisch karakter. We noemen wel enkele testtechnieken: flying probe test, in-circuittest en boundary scan test. Samengevat vallen al deze structurele testen onder de term DfST, Design for Structural Test. Het resultaat van goede producten na de productie wordt dan ook getalsmatig aangegeven als first pass yield. Het zou ideaal zijn als die uitkomst 100% bedraagt. Dat is in de praktijk niet het geval. Eventueel kan aan het eind van de rit nog een zogeheten functionele test worden uitgevoerd. Doet het board wat het moet doen? Dan spreken we over DfFT, Design for Functional Test. Voor deze slotactie zijn aangepaste testapparaten nodig die zijn afgestemd op het specifieke product. Daar zijn tegenwoordig heel goede en betaalbare oplossingen voor. Zo, dan weet u nu in het kort hoe het zit met begrippen als DfM en DfT. En begrijpt u nu ook dat het geen loze kretologie is, maar onderwerpen zijn die aandacht vereisen. Bedoeld om te kunnen leveren wat de opdrachtgever wenst: topkwaliteit. En wat is dan eigenlijk DfX? Dat is dan weer de verzamelnaam voor alle mogelijke “designs for …”: DfT, DfM, DfA (Design for Assembly), DfL (Design for Logistics), enz.

28/29/30 MEI 2013 JAARBEURS UTRECHT meren Laat u infoieruwste over de n s. innovatie en nu voor e Registreerrsbezoek gratis beu

www.tbp.n

COMPLETE KETEN VERENIGD

l

DESKUNDIGHEID OM DE HOEK

WWW.EABEURS.NL

fietsen of lopen tegen kanker Fietsen of lopen tegen kanker. Kan dat? Letterlijk gezien natuurlijk niet, maar straks zullen weer enkele duizenden fietsers en (hard)lopers de traditionele klim op de Alpe d’Huez ondernemen. Met als doel via sponsoring een aanzienlijk geldbedrag bij elkaar te trappen of te lopen om daarmee het onderzoek naar kanker te financieren. En dat is hard nodig! Eén op de drie mensen krijgt namelijk in zijn of haar leven te maken

18


met kanker. Alpe d’HuZes zoals deze actie heet, levert zo een bijdrage aan het Koningin Wilhelmina Fonds dat de strijd aanbindt om deze ziekte te overwinnen. Een actie die draait op vrijwilligers en waarvan de opbrengst (in 2012 zo’n € 32 miljoen) voor de volle 100% ten goede komt aan onderzoek. Een actie overigens die ook draait op vele vrijwilligers die met z’n allen het evenement succesvol moeten maken.

goed voorbereiden In totaal zullen zo’n 8.000 personen op 5 of 6 juni aanstaande de zware fiets- of looptocht ondernemen. Deelnemers mogen zelf bepalen hoe vaak ze de 15 kilometer lange klim en afdaling doen tot een maximum van zes keer. Maar de praktijk laat zien dat zo’n prestatie van zes keer wel is voorbehouden aan de diehards. Paola Steijger (3e van rechts), instructrice aan een sportschool in Delft, denkt de zes keer op en neer wel te kunnen halen: “Naast dat ik mij beroepshalve al veel met sport bezighoud, ben ik extra gemotiveerd om mij voor het goede doel in te zetten. In mijn directe omgeving heb ik gezien dat kanker slachtoffers maakt. Zo mocht mijn vader van geluk spreken: hij kreeg het, maar dankzij de moderne therapieën heeft hij een nieuwe kans gekregen om verder gezond te leven.” Paola maakt deel uit van een team van in totaal vier dames en twee heren dat met de naam “Sport = art” zijn doel gaat bereiken. Om alvast een beetje ervaring op te doen en goed voorbereid straks aan de start te verschijnen, draait zij nog even mee in enkele marathons. “Hoewel er geen berg in het circuit is te zien, is het wel goed voor het houden van de controle over je lichaam. Dat komt in Frankrijk goed van pas”. sponsoring Zoals gezegd is het winnen van de strijd tegen kanker de missie van Alpe d’HuZes. Dat kan alleen worden bereikt door het ophalen van (veel) geld. Iedere deelnemer moet zich dan ook garant stellen dat hij of zij een minimaal bedrag doneert. Geen wonder dat deelnemers alle registers opentrekken om mensen te interesseren

als sponsor: familieleden, vrienden, bedrijven en instellingen worden uitgenodigd een bijdrage te leveren. Daarbij kunnen zij kiezen uit twee mogelijkheden: een vast bedrag of een bedrag per beklimming. Uiteindelijk bepaalt dan het aantal beklimmingen van de deelnemer de hoogte van de bijdrage. Zie voor sponsoring de website opgevenisgeenoptie.nl. Paola is vol goede moed om in ieder geval het minimumbedrag te halen: “Ik probeer iedereen om mij heen enthousiast te maken voor deze actie. Mijn motto is “Je steunt niet alleen ons team, maar ook jezelf!” Je zult immers maar te horen krijgen dat je aan die afschuwelijke ziekte lijdt.” Paola bracht een deel van het leven door op de zogeheten Zuid-Hollandse eilanden. In die tijd hebben haar ouders Ton Plooy leren kennen en als kind kwam zij er wel eens over de vloer. Die persoonlijke contacten zijn gebleven en het was dan ook niet zo moeilijk voor haar om tbp te benaderen voor een bijdrage. “Weer een stapje dichterbij mijn doel.” geheel vrijwilligerswerk Om de opbrengst zo hoog mogelijk te maken, leveren ook alle medewerkers die worden ingezet om het evenement succesvol te maken, direct of indirect een financiële bijdrage. De gedachte is: geen kosten, ook niet voor de organisatie. Dat noemt men daar het antistrijkstokbeleid. Voor alles wat nodig is, wordt een sponsor gezocht. Aan de veiligheid wordt veel aandacht besteed. Het reguliere verkeer beperkt zich tot uitsluitend Franse auto’s. Daarnaast rijden over de gehele route zogeheten motards, gemotoriseerde begeleiders, die ongelukken trachten

te voorkomen. Onder andere tbp-collega Frans Geerts stelt zich hiervoor al enkele jaren geheel belangenloos beschikbaar! De koersdagen zijn straks live te volgen via internet. Op het parcours staan daarvoor webcams opgesteld. Ga tijdens de koersweek naar de LiveSite! (http://live.opgevenisgeenoptie.nl) en bekijk de webcams, lees de blogs, beleef Alpe d’HuZes 2013 mee! Deze achtste editie van de Alpe d’HuZes belooft wederom een heel spektakel te worden. Mocht u - net als wij in eerste instantie - denken een typefout te zien: Alpe d’Huez is de plaats in Frankrijk waar de actie met naam Alpe d’HuZes gehouden wordt.

Wilt u meer weten over Paola en teamleden?


19

Karim Azaom customer account manager

customer account management Sinds afgelopen najaar is het team van customer account managers versterkt door de komst van Karim Azaom. Een belangrijke taak is voor hem weggelegd, want hij vormt de verbindende schakel tussen de opdrachtgever en assemblagefaciliteit. In het kort komt het er op neer dat hij voor een aantal opdrachtgevers alle projecten begeleidt vanaf de aanvraag van een offerte tot en met de levering van de producten. Karim ziet zijn werk als een ware uitdaging, mede omdat elk project weer andere kenmerken heeft. Karim: “Dat betekent dat mijn werk start op het moment dat een aanvraag voor de levering van een product binnenkomt. Zo’n aanvraag, meestal in de vorm van een pakket digitale informatie met schema’s, print lay-out en stuklijst (de zogeheten BOM (Bill of Materials)), wordt verdeeld over de juiste mensen. De test engineers geven hun DfX-adviezen, de inkopers kunnen aan de slag door uit te zoeken wat moet worden aangekocht en welke prijs daarbij hoort, de afdeling pre-production (werkvoorbereiding) gaat na in hoeverre het product maakbaar is, volgens welke methode moet worden geproduceerd en wat daarvan de financiële consequenties zijn. Al deze informatie tezamen komt weer bij mij terug zodat we dan in staat zijn een offerte samen te stellen.” taak gaat verder Na acceptatie van de opdrachtgever van de offerte wordt het echt menens. Dan volgt de productie en dan houdt zijn taak zeker niet op. Tijdens deze fase kunnen zich immers altijd onverwachte situaties voordoen. Denk aan leveringsof kwaliteitsproblemen. Die kunnen zich overigens voordoen bij zowel de opdrachtgever als binnen de tbpprocessen. “Mijn taak is die problemen om te zetten in een

20


uitdaging om tot een goede oplossing te komen. Soms vereist dat enige improvisatie, maar daarvoor ben ik wel te porren.” De praktijk leert overigens dat problemen met toeleveran ciers bij tbp relatief weinig voorkomen. Karim: “In mijn vorige job kwam te late levering van componenten nogal eens voor. Kennelijk heeft het forecastmodel van tbp en de open communicatie een gunstig effect. Met onze preferred suppliers zijn goede afspraken gemaakt waardoor wij weinig last hebben van uitgestelde leveringen.” Overigens zal in het voortraject de opdrachtgever wel in voorkomende gevallen het advies krijgen het gebruik van “moeilijk verkrijgbare componenten” te vermijden. Dat voorkomt namelijk voor een groot deel onbetrouwbare leveringen. Natuurlijk gaat dat niet altijd, maar als het lukt, vindt dat zijn weerslag in een product met aangenamere prijs en gunstiger levertijd. toekomst De toekomst ziet Karim met vertrouwen tegemoet. De markt blijft gelukkig nog voldoende in beweging, zo oordeelt hij. “Elektronica vind je tegenwoordig op de meest onverwachte plekken. In allerlei eindproducten. Nu werk ik voor een beperkt aantal opdrachtgevers die alle zogeheten OEM’er (Original Equipment Manufacturer) zijn. Die leveren mij meer dan genoeg werk op, zeker omdat ik nog vrij nieuw ben in het bedrijf. Ik hoop dat dit aantal langzaam gaat groeien, want ik kijk nu al halsreikend uit naar een groeiende diversiteit in producten. Een board mag wat mij betreft heel complex zijn. Want daar ligt juist de kracht van tbp.” Of die hoop werkelijkheid wordt en in welke mate, zal de praktijk moeten uitwijzen. Gezien de investeringen in de modernste soft- en hardware en onze kennis over pcba’s moet dat lukken. Er staat toch niet voor niets in ons logo: the business of perfection?

Pieter-Jan Hagenaars manager PROJECT ENGINEERING

werkvoorbereiding Project engineering, pre-production of werkvoorbereiding. Wat houdt dat in? Pieter-Jan Hagenaars, sinds begin dit jaar in dienst als manager project engineering zoals dat in jargon heet, omschrijft dat in het kort als volgt: “Bij werkvoorbereiding vindt de vertaalslag plaats van de aanvraag van de opdrachtgever voor een te assembleren printkaart (pcba). Werkvoorbereiding verzamelt al die gegevens en zet deze om naar data en werkinstructies die nodig zijn om de diverse productiemachines en testapparaten goed te kunnen aansturen.” In dit traject vindt natuurlijk ook een koppeling plaats met onder meer de inkopers. In de praktijk zullen de standaardcomponenten wel aanwezig zijn, maar minder voorkomende componenten moeten uiteraard worden besteld. Informatie over beschikbaarheid en prijs spelen een belangrijke rol. Immers op het juiste moment moeten wel alle componenten aanwezig zijn, wil de productie van een assemblageproject kunnen starten. Naast de inkoop van componenten wordt ook contact gezocht met een aantal leveranciers van de zogeheten bare boards, de kale printkaarten die een externe fabrikant produceert. De uitgebrachte offertes leveren dan weer de nodige informatie om een goed overwogen keuze te maken. offertetraject Niet alleen bij de voorbereiding van een project, ook in de offertefase speelt werkvoorbereiding een belangrijke rol. Zij bekijken in deze fase welke processtappen (productie stappen) nodig zijn om een bepaald product te maken. Deze stappen zijn mede bepalend voor de prijs en productietijd. Samen met de resultaten van de test engineers en inkopers kan aansluitend de uiteindelijke offerte voor een (potentiële) opdrachtgever worden opgesteld.

samenwerking met test engineers In totaal werken er acht mensen bij werkvoorbereiding die alle projecten in goede banen moeten leiden. Niet alleen onderhouden zij nauwe contacten met hun collega’s in Dirksland, maar ook met de test engineers in Eersel. Pieter-Jan: “Zij bekijken in de vorm van een scan namelijk de maakbaarheid en testbaarheid van de pcba’s. Voldoet het ontwerp wel aan alle eisen ten aanzien van DfM en DfT? Hun bevindingen koppelen wij direct terug naar onze opdrachtgevers die eventueel hun ontwerp kunnen aanpassen als daartoe aanleiding is.” Er kan aanleiding zijn voor een gedetailleerder onderzoek waaruit adviezen volgen alvorens direct tot productie over te gaan. Zo kan een advies worden uitgebracht om enkele componenten te vervangen door andere types of een redesign van het ontwerp te overwegen waardoor de testbaarheid toeneemt. Het doel van al die inspanningen is erop gericht de slip through terug te dringen. De opdrachtgever kan dan overwegen of hij genoegen moet nemen met de hogere foutenkans van het eigen ontwerp of de betere resultaten door het toepassen van de gegeven DfX-adviezen. focus op kwaliteit Van origine komt Pieter-Jan uit de wereld van de elektro techniek en heeft daarnaast technische bedrijfskunde gestudeerd. “Ik heb zo’n acht jaar gewerkt als ontwerper, werkvoorbereider en tester van elektronica voor de luchten ruimtevaart. Daarna ben ik overgestapt naar de wereld van het spoor, en ben aldaar als projectmanager actief geweest bij het onderhouden en aanpassen van de HSL. Hoewel dat ook zijn charmes had, trok de echte elektronica mij meer. De weg naar tbp was snel gevonden! Wat mij extra trof was het goede gevoel voor kwaliteitszaken. In mijn laatste werk had dat ook alle aandacht, en bij tbp blijkt men daar eveneens hoge prioriteit aan te stellen. Ik zal dan ook zeker willen meewerken (en waar wenselijk leiding geven) aan (interne) verbeterprogramma’s. Zeker op lange termijn hebben wij daar veel voordeel bij. Maar natuurlijk blijft het mijn hoofdtaak de collega’s bij werkvoorbereiding te begeleiden.”


21

werkend leren of lerend werken? In de buurt van tbp electronics wonen, de power hebben om zich verder te willen bekwamen in de elektronica op MBO-niveau en gelijktijdig een leuke baan hebben? Voor die ambitieuze man of vrouw die zich hierin kent, zet tbp de deur wagenwijd open. Dankzij de oprichting van het GO-College kunnen leerlingen dicht bij huis studeren, praktijkervaring opdoen en werken. Voor studenten op Goeree-Overflakkee, maar ook de Hoeks(ch)e Waard, Voorne-Putten en Schouwen-Duiveland, goed nieuws. Ook voor tbp. Al jarenlang kampt het bedrijf om goed gekwalificeerd personeel te vinden op diverse niveaus. Het vinden van de juiste man of vrouw blijft problematisch Jan de Jong, oprichter van het GO-College

en door het aantrekken van mensen die studie en werken goed kunnen combineren, verwacht tbp goed gemotiveerd personeel in huis te halen.

de start Het GO-College is een nog jonge onderwijsinstelling. Directeur Jan de Jong: “Technisch onderwijs op MBO-niveau is ‘op de eilanden’ moeilijk te vinden. Zelf heb ik als leerkracht drie decennia voor de klas gestaan. Steeds bleek dat het onderwijsprogramma en de vraag van het bedrijfsleven niet goed op elkaar aansloten. Met als resultaat ontevredenheid bij de werkgevers. Het initiatief om een school te stichten dringt zich als het ware vanzelf op. Het gaf mij de push eraan te beginnen.” Het starten van een onderwijsinstelling is één ding, maar om er een succes van maken is andere koek. Voordat Jan de knoop doorhakte, realiseerde hij zich de bittere noodzaak van een goed businessplan. Hoe realiseer je één en ander, hoe kom je aan lesruimte en leerkrachten, hoeveel leerlingen

hebben interesse, hoeveel geld is er voor nodig en nog veel meer vragen riepen om een antwoord. Jan realiseerde zich ook dat banken in deze tijd niet staan te trappelen om in privaat technisch MBO-onderwijs te investeren. Jan: “Mijn ervaring is dat banken nauwelijks bewegen. Het bedrijfsleven daarentegen wel. Zo wist ik al snel drie bedrijven te overtuigen dat GOCollege een levensvatbaar onderwijs instituut moet kunnen worden. De bedrijven Aquality, Van Rennes Elektrotechniek en tbp electronics zagen de plannen wel zitten en zo werd met deze partners een investeringsovereenkomst getekend.” waarom GO-College? Voor (potentiële) leerlingen betekent het GO-College een nieuwe studiemogelijkheid. GO staat voor gáán, maar ook voor Goed Onderwijs en Gericht Opleiden. En

Richard Goudswaard combineert studie en werk bij de productie van elektronica

22


natuurlijk met een knipoog naar de afkorting van Goeree-Overflakkee. Het GO-College onderscheidt zich door drie belangrijke kenmerken: de school is dichtbij huis, de aandacht voor de leerlingen is vele malen groter vanwege de kleinschaligheid en de lesstof sluit veel beter aan bij de vraag uit de praktijk. Om aan deze laatste voorwaarde te kunnen voldoen, krijgen de leerlingen regelmatig lessen van specialisten uit het bedrijfs leven of de brancheorganisaties die hen de meest actuele kennis bijbrengen. Natuurlijk hangt er ook een prijskaartje aan deze wijze van studeren: de kosten liggen pakweg drie maal hoger dan bij het ROC. Maar daar staan genoemde voordelen tegenover, de leerlingen ontvangen als zij het examen hebben gehaald een erkend MBO-diploma en zitten gelijk goed in de arbeidsmarkt.

diverse vakrichtingen Leerlingen kunnen bij het GO-College terecht om zich te bekwamen in drie vakrichtingen: bouwkunde, werktuigbouwkunde en elektrotechniek. Merkwaardig genoeg kun je niet afstuderen in de elektronica. Met het kenniscentrum Kenteq is daarom overeengekomen dat de opleiding die is toegespitst op dit vakgebied, valt onder de opleiding “Middenkader engineering”. langzaam groeien In de zomer van 2012 startte de werving van leerlingen en twee kandidaten meldden zich. De prognose is dat er volgend schooljaar tien bijkomen en het daarop volgend jaar nog eens tien. Het blijft natuurlijk koffiedik kijken, maar naar verwachting kan daarna een grotere toename volgen. Jan: “Natuurlijk houden we er rekening mee dat de eerste jaren verliesgevend zijn. Dat is niet erg, zolang we onze - idealistische - doelstellingen maar halen. Als de resultaten goed zijn, verspreidt dat goede nieuws zich vanzelf en zullen meer studenten de weg naar het GO-College weten te vinden.” leerling aan de slag Sinds begin dit jaar startte Richard Goudswaard (17 jaar) als BBL-leerling (Beroeps Begeleidende Leerweg) bij tbp. Als bezitter van het diploma dat hij verdiende aan de VMBO-school in Middelharnis, wilde hij zich verder bekwamen in de wereld van de elektrotechniek. Tijdens zijn studie voertuigentechniek groeide zijn interesse voor de elektronica. Hij wilde heel graag een vervolgopleiding op MBO-niveau volgen en verwachtte daarvoor naar Rotterdam te moeten. Dat leek hem een slecht vooruitzicht vanwege de lange reistijd en toen zijn ouders hoorden over het GO-College, was zijn keus al snel gemaakt. Werken en studeren tegelijk, dat klonk aantrekkelijk. En dat pakte goed uit. Hij werkt nu als productiemedewerker bij de afdeling die veel handmatige werkzaamheden uitvoert aan printkaarten. Dat bevalt hem uitstekend. In de toekomst hoopt hij de functie van test engineer te bereiken. Wie weet? Eerst maar even dat MBOdiploma in the pocket zien te krijgen.

t s n u K

in Dirksland

Er is weer veel nieuw werk te zien aan onze expositiewand in Dirksland. De galerij ziet er gelijk weer fleuriger uit bij het zien van diverse zeefdrukken van twee beeldende kunstenaars. Het gaat hier om werken van Ad Verstijnen en Jos Verwiel. Een expositie waar je vrolijk van wordt. Ad Verstijnen (geboren 1946 te Arnhem) is geschoold aan de Academie voor Beeldende en Bouwende Kunsten in Tilburg, en heeft in de loop van de tijd zijn eigen techniek ontwikkeld. Hij maakt daarbij gebruik van de schildertechniek of produceert collages, zeefdrukken en aquarellen. Centraal staat daarbij het experiment, waarbij de ruimte wordt gegeven aan grillige improvisatie met spetterende kleuren. Het liefst gaat hij bij het experiment op zoek naar het eigene en de hartstochtelijke oerkracht. Van beperkingen wil hij zo min mogelijk weten. Ook maakt hij zich bewust los van de op de academie aangeleerde normen. Dat doet hij onder andere door zich te laten inspireren door tekeningen van kinderen. Verstijnen maakt gebruik van informele materialen, expressief beschilderd en gelardeerd met humor. Eén en ander wordt naar eigen zeggen tot rust gebracht “in een passe-partout achter een plaatje glas.” Jos Verwiel (geboren 1954 te Vught) doorliep de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg en de Koninklijke Academie voor Kunst en Vormgeving in Den Bosch. Zijn techniek spitst zich toe op het maken van sculpturen en schilderijen. Hij vertoont in zijn werk een gevoel voor romantiek en hoort tot de groep individualisten die zijn eigen hart en niet

het modepad volgt. De motieven voor zijn werk zijn geïnspireerd op het water en het maritieme milieu, zoals de scheepen zeilvaart, navigatie en cartografie. Instrumenten die noodzakelijk zijn voor het navigeren, voor astronomie, worden soms letterlijk in brons afgegoten om als “gevonden voorwerp”, samen met andere voorwerpen tot een nieuw object te worden samengevoegd. Hij fantaseert binnen wetmatige regels van ordening, ritme en structuur, maar neemt ook de vrijheid om ermee te spelen. Maat en ordening ziet men in de roestkleurige beelden die hij aan het begin van de jaren negentig begon te maken. Ze tonen bijna een grafisch schrift van dungetekende structuren. Hij werkt graag in een eclectische stijl, laat zich niet pakken op een eenduidige stijl, die hem teveel verplichtingen zou opleggen. Momenteel werkt hij voornamelijk op het platte vlak, waarbij in een documentaire sfeer grote schilderijen ontstaan. Transparante takken en afbeeldingen uit de wetenschap, vuurtorens, scheepsbouw en dergelijke creëren een gelaagdheid die weer op sculpturen lijkt. Bent u binnenkort in Dirksland? Kijk dan eens naar al die fraaie werken op de eerste verdieping. De kunst zoals deze is te zien, kan ook worden gekocht. Voor nadere informatie (ook voor kunstuitleen in het algemeen) kunt u terecht bij: Business Art Service Benelux (BAS) I www.kunst.nl Mailen kan ook: [email protected]

www.gocollege.nl tbp | Way of Life mei 2013

23

app voor Way of Life Onze nieuwsbrief Way of Life is nu ook digitaal beschikbaar voor uw iPad. Waar ter wereld u zich ook bevindt - als uw mobiele apparaat verbinding heeft - dan kunt u de meest recente en voorgaande uitgaven van onze nieuwsbrief direct op uw scherm bekijken. Onder andere handig als u ineens behoefte heeft om een artikel over een bepaald onderwerp nog eens te willen raadplegen. Downloaden is simpel: even naar de appstore, zoeken op tbp en het is zo geregeld. Wel zo gemakkelijk. De Nederlandse gedrukte edities blijven wij vooralsnog natuurlijk ook per post sturen, want voor sommigen gaat er niets boven een “ouderwets” papieren versie. tbp’s marketing assistant Ielya van Dam heeft de primeur om de nieuwsbrief Way of Life als eerste digitaal door te bladeren, ook deze app kwam tot stand door de samenwerking met appstudio.nl

zomersluiting De zomer komt er aan. Dat betekent dat onze vestigingen in Dirksland en Eersel gedurende twee weken gesloten zijn. De DfX-services in Eersel en de productie in Dirksland liggen stil in week 31 en 32, ofwel van maandag 29 juli t/m vrijdag 9 augustus 2013. Zorg er dus voor dat u tijdig uw opdrachten en offerteaanvragen bij ons indient zodat uw eigen producties niet in gevaar komen. Onze vestigingen zijn weliswaar gedurende die twee weken dicht, maar voor noodgevallen is de heer Frans Geerts wel bereikaar: M 06 50252708 E [email protected]

24


35 u i t g a v e m e i

Recommend Documents