Getijdencentrale Brouwersdam De energiebedrijven Delta en Eneco en de Grevelingenalliantie ondertekenden begin juli in Middelburg de intentieverklaring voor een getijdencentrale in de Brouwersdam. Andere elementen, die net zoveel aandacht moeten krijgen, zijn de verbetering van de waterkwaliteit, de hoogwaterbescherming, de ontwikkeling van nieuwe natuur en grotere bereikbaarheid van de jachthaven. In feite ondertekende Delta twee keer, want het energiebedrijf is ook partner in de Grevelingenalliantie. De andere deelnemers zijn de provincies Zuid-Holland en Zeeland, de gemeenten Schouwen-Duiveland, Goedereede, Middelharnis, Dirksland en Oostflakkee, Staatsbosbeheer en recreatieonderneming Duurzame jachthaven van de toekomst BV.
over de plannen voor getijdencentrales in de monding van de Severn in Het Verenigd Koninkrijk, voor de kust van Normandië in Frankrijk en in Canada en Zuid-Korea. Initiatieven van dichterbij zijn die voor de Brouwersdam en de Oosterscheldekering. De bedoeling is in de huidige
openingen van de Brouwersdam twee turbines te plaatsen. Beide zijn afkomstig van het bedrijf Tocardo, dat ook twee turbines wil bouwen in de stormvloedkering. Daar is trouwens ook een initiatief van Ecofys, dat er één wil plaatsen. Het bedrijf heeft al een testturbine bij de Totalsteiger in Borssele.
Door de doorstroming van de Grevelingen met zout water – ter verbetering van de waterkwaliteit – wordt een extra innovatief karakter toegevoegd. De turbines zouden namelijk ingezet kunnen worden bij het spuien van water op zee op momenten dat het rivierwater te snel stijgt. Minister Jacqueline Cramer
09/07
ondernemen
duurzaamheid
natuur
veiligheid
energie
water
milieu
ruimte
Tijdingen
van milieu wil zich persoonlijk inzetten voor de getijdencentrale in de Brouwersdam. Zij zei dat bij de opening van Concert at sea op de Brouwersdam, 26 juni dit jaar. Systemen Bij de opwekking van getijdenenergie worden twee systemen toegepast, die van het hoogteverschil tussen eb en vloed en die van de getijdenstroom. Aanvankelijk werd alleen gewerkt met het grote hoogteverschil in de waterstand. Nu wordt vooral veel ingezet op de stroming van het water en de kracht die daarbij vrijkomt. De opzet is voor de Grevelingen te werken met het hoogteverschil en in de Oosterscheldekering met de stroomsnelheid. De proefopstelling in Borssele gaat ook van dit principe uit. La Rance Frankrijk beschikt sinds 1966 in La Rance, Bretagne, over de enige getijdencentrale in Europa. De jarenlange ervaring leert dat de bedrijfszekerheid van de centrale groot is. Een belangrijk element daarin is de constante eb- en vloedstroom. Getijdenenergie wordt in dat opzicht als betrouwbaarder gezien dan wind en zon, die niet in zo’n regelmatigheid voorhanden zijn.
Okeanos De ondertekening was een initiatief van gedeputeerde Marten Wiersma van energie, de aanleiding de bijeenkomst van Okeanos in Middelburg. De naam van de Griekse zeegod is toebedacht aan het samenwerkingsverband van de Europese Commissie voor getijdenenergie in diverse landen. Bij de totstandkoming was het instituut voor infrastructuur, milieu en innovatie in Brussel betrokken. De opzet is kennisuitwisseling. Ook wordt nagegaan of innovatieve onderdelen voor (mede) financiering vanuit Europa in aanmerking komen. In Middelburg werd gesproken
Meer informatie is verkrijgbaar bij senior beleidsmedewerker milieukwaliteit Henk Assink van de provinciale directie ruimte, milieu en water, tel. 0118-631972.
griep en overheid: wie is de baas (2) van waterlichamen en watertypen (3) het nieuwe tractorrijden (5) minder controles, toch goede resultaten (6) brouwershaven citadel (7) zeeuwse reactie op waterplan (8) zes genomineerden delta water award (9) werkconferentie Oosterschelde (10)
Tijdingen 09/07
column
Griep en overheid: wie is de baas? Frits Hendriks, directeur a.i. GGD Zeeland
Het ministerie van welzijn, volksgezondheid en sport heeft begin september in ieder huishouden de folder ‘Grip op griep’ laten bezorgen. Een beetje laat, heeft u wellicht gedacht toen u de folder van de deurmat raapte. Aan de ene kant is dat zo, de griep is immers al máánden een feit. Anderzijds is er weinig zo ongrijpbaar als de ontwikkeling van een nieuwe infectieziekte. Stapsgewijs is gedaan wat op dat moment juist leek. Soms blijkt dan achteraf dat het ook anders had gekund. De voorlichtende overheid staat voor een lastige taak, nog steeds. Niet alleen doordat er al zoveel over griep geschreven is. Ook doordat de informatie die de burger heeft bereikt divers en soms zelfs tegenstrijdig is. De media spelen hierin een rol, maar het is ook zo dat voortschrijdend inzicht tot andere boodschappen kan leiden. Leek de griepuitbraak aanvankelijk ernstig (mei, juni), later bleek het mee te vallen en is duidelijk dat het ziektebeeld vooralsnog niet
afwijkt van een ‘gewone’ wintergriep. Eerder meldde men dat het niet nodig was ouderen te vaccineren, nu meent men dat het toch verstandig is, omdat zij vaak andere ziekten hebben die de griep meer kans geven. Er zijn nog veel vragen en onzekerheden. Blijft de Mexicaanse griep zo mild als nu wordt gezegd? Hadden alle doden elders in de wereld allemaal een ernstig onderliggend lijden? Komt het vaccin wel op tijd? We hebben hier nu geen antwoord op. Daarvoor is nog te weinig bekend. Onzekerheden leiden er toe dat sommige mensen alles aangrijpen om meer zekerheid te krijgen, al is het schijnzekerheid. Tamiflu als preventief middel gebruiken of je laten testen in het Slotervaart ziekenhuis terwijl je tussen mogelijk besmette mensen zit hebben geen zin. Anderen propageren juist om nu alvast maar besmet te raken om immuniteit op te bouwen voor als het erger wordt. Alsof ziek worden een gezonde keuze is! Informeren en duidelijk zijn over wat zeker is en wat niet, is de beste strategie. Dat is altijd beter dan onderschatting van een probleem. En mensen kunnen nu al iets doen om griep zoveel mogelijk buiten de deur te houden. Daarom focust de overheid op de preventiemaatregelen die u kunt nemen en neemt zij zelf voorzorgsmaatregelen om een eventuele ernstige pandemie het hoofd te bieden. Achteraf praten is altijd makkelijk en waarschijnlijk weten we eind december pas of we ‘grip op de griep’ hebben gekregen.
Meer info: www.grieppandemie.nl
Inzicht in milieu-incidenten Het vermoeden bestaat dat de provincie niet op de hoogte wordt gebracht van alle milieu-incidenten bij bedrijven. Om beter inzicht te krijgen, worden afspraken gemaakt met instanties als de waterschappen, rijkswaterstaat en de brandweer.
Volgens de Wet milieubeheer moeten bedrijven melding maken van ‘ongewone voorvallen, waarbij nadelige gevolgen voor het milieu ontstaan of dreigen te ontstaan’. Te denken valt aan incidenten als lekkages van een leidingen. Voorschrift is ook dat de bedrijven onderzoek doen naar de oorzaak van het voorval en naar mogelijke maatregelen om herhaling te voorkomen. Aangegeven moet worden hoe eventuele schade
2
ongedaan wordt gemaakt. Ook die informatie moet worden gemeld, opdat de provincie in haar handhavingstaak kan controleren of de vervolgstappen worden gezet. Een handig neveneffect van de melding is, dat de handhavers die de milieuklachtentelefoon bezetten, tijdig kunnen inschatten of zij door een klachtenstroom zullen worden overvallen.
De afdeling handhaving natuur en milieu van de provincie is voor de vakantieperiode begonnen met het maken van afspraken met de diverse instanties. Verwacht wordt dat door de uitwisseling van meldgegevens een beter en sneller inzicht in de bijzondere voorvallen ontstaat dan nu het geval is. Behalve van die kennis kan gebruik kan worden gemaakt van informatie uit
elkaars databases. Uit de registratie van afgevoerde afvalstoffen kunnen bij voorbeeld signalen worden gehaald die duiden op incidenten. Ook nieuwssites op internet kunnen waardevolle informatie bevatten, waarmee de handhavers hun voordeel kunnen doen en dus het milieu gediend is. Het is de bedoeling de uitwisseling van informatie na een tijdje te evalueren. Bij gunstige uitkomsten wordt bekeken of de werkmethode ook op andere onderwerpen kan worden toegepast. Hiertoe zijn er contacten met de andere provincies en met de milieudienst Rijnmond.
Gratis bussen monumentendag Zaterdag 12 september bood de provincie gratis busvervoer aan. De aanleiding daartoe was het open monumentenweekeinde dat die zaterdag en de daarop volgende zondag werd gehouden. Aan provinciale ruimten werden de Kloostergangen en de kruidentuin, beide onderdeel van de Abdij, opengesteld.
Alle bussen in Zeeland die binnen de reguliere dienstregeling zijn opgenomen, boden tijdens de open monumentenzaterdag het vervoer gratis aan. De zondag werd niet in het aanbod meegenomen, omdat dan veel minder monumenten toegankelijk zijn. De provincie wilde met het cadeautje zoveel mogelijk mensen laten kennismaken met één of meer van de ruim driehonderd monumenten
die op zaterdag te bezichtigen waren. Het thema dit jaar was ‘Op de kaart’, waarbij speciale aandacht werd geschonken aan gebouwen die vereeuwigd zijn op ansichtkaarten of op schilderijen. Met de open dagen wordt het draagvlak voor de monumentenzorg vergroot en komt het cultureel erfgoed nadrukkelijk onder de aandacht, zo redeneerde het provinciaal bestuur.
Van waterlichamen en watertypen In het Nederlandse stroomgebied van de Schelde worden 56 ‘oppervlaktewaterlichamen’ en vijf ‘grondwaterlichamen’ onderkend. Dat blijkt uit het stroomgebiedbeheerplan dat tot 20 juni ter inzage heeft gelegen. Eind dit jaar stelt de staatssecretaris van verkeer en waterstaat het plan vast. Bij het oppervlaktewater gaat het vooral om kustwater,
overgangswater en meren en in mindere mate om kleine
rivieren of beken. Ook de sloten en kanalen in de polders
worden als aparte ‘waterlichamen’ aangemerkt. Het kustwater wordt als het meest natuurlijke gezien; alle andere wateren zijn door menselijk ingrijpen ontstaan of aangetast. Het Nederlandse deel van het scheldestroomgebied ligt goeddeels op Zeeuwse bodem; In Noord-Brabant vallen de Brabantse Wal, de Binnenschelde en het Markizaatsmeer eronder en in ZuidHolland alleen de buitendijkse gebieden langs de noordkant van het Grevelingenmeer. Het plan is tot stand gekomen in samenwerking tussen rijkswaterstaat, de waterschappen, de gemeenten en de provincies op wier territorium het stoomgebied betrekking heeft. De Kaderrichtlijn Water was het richtsnoer, waarlangs werd gewerkt. Typeringen Behalve van waterlichamen wordt gesproken van watertypen, zoals zwak brakke wateren en kleine brakke tot zoute wateren. Een Brabants ven wordt getypeerd als ‘kleine, ondiepe, gebufferde plas’.
Provincie Zeeland
Verder wordt onder meer nog onderscheid gemaakt in langzaam en snelstromend water. Het zoet en zout onderscheid wordt ook in het grondwater gehanteerd. Verder worden de drinkwatergebieden apart genoemd. Of het water onderdeel vormt van een natuurbeschermingsgebied maakt eveneens uit voor het beheerplan. Voor alle wateren en hun typeringen is vastgesteld aan welke eisen zij moeten voldoen. Vervolgens is de huidige toestand bepaald. Die blijkt nog vrijwel nergens aan de eisen te voldoen. Daarom worden allerlei verbetermaatregelen voorgesteld. De maatregelen voor het Zeeuwse stroomgebied zijn in goed overleg tussen de overheidsinstanties en belangengroepen opgesteld. Zij moeten in het omgevingsplan worden opgenomen. De waterschappen vertalen hun aandeel in de waterbeheerplannen en de gemeenten in de rioleringsplannen. Het stroomgebiedbeheerplan Schelde met bijlagen is te lezen op www.inspraakpunt.nl, onder afgeronde procedures.
3
Tijdingen 09/07
Kort Nieuws
Voorbeelden van verevening Onder de titel Verevening, dynamiek en kwaliteit in het Zeeuwse buitengebied is een brochure verschenen met een aantal voorbeelden van ondernemers die in de omgevingskwaliteit investeren.. ‘Verevening’ is een term die in het Omgevingsplan Zeeland van 2006 is geïntroduceerd voor het uitgangspunt ‘groen voor rood’. Dat staat op zijn beurt weer voor het compenseren van bouwactiviteiten (rood) in het buitengebied (groen). De voorbeelden liggen vooral op recreatief gebied, zoals het maken van een authentieke fruittuin in Cadzand ter compensatie van de uitbreiding van camping De Wielewaal en het aanleggen van de ontbrekende schakel in de bunkerroute op Walcheren, op initiatief van zes mini-campinghouders. De brochure is te downloaden op www.zeeland.nl/informatieloket/milieu en natuur/ verevening. Ook is zij te bestellen bij het provinciaal informatiecentrum, infocentrum@zeeland. nl, postbus 6001, 4330 LA Middelburg, tel. 0118-631400.
Ondernemers vragen klaarheid Natura 2000 Het Zeeuwse bedrijfsleven heeft het provinciaal bestuur gevraagd haast te maken met de beheerplannen voor de Natura-2000-gebieden. Nu heerst onzekerheid en dat is ongunstig voor de Zeeuwse economie, zo schrijven de Kamer van Koophanden, de Brabants/Zeeuwse werkgevers, het midden- en kleinbedrijf, de Zuidelijke land- en tuinbouworganisatie, Hiswa, Recron, Horeca Nederland en het watersportverbond in een persbericht. Vermeld wordt dat steeds is uitgegaan van 1 september als uiterste datum, waarop de beheerplannen beschikbaar zouden zijn. Gevreesd werd dat die datum niet haalbaar was, waardoor het oordeel van de minister van landbouw, natuur en voedselkwaliteit wordt opgeschort. En dat leidt dan weer tot uitstel in het doen van investeringen. Juist in de moeilijke economische omstandigheden is elke impuls in de bedrijvigheid extra welkom. Bovendien dreigt door het uitblijven van helderheid het draagvlak voor Natura 2000 af te brokkelen, zo stellen de organisaties.
Aanpak verdroging Kapelse Moer Bij extreme neerslag wordt meer water vastgehouden en de verdroging van de natuur wordt tegengegaan. In de Kapelse Moer worden zo twee vliegen in één klap geslagen. Dat gebeurt door het baggeren van de greppels, de ophoging van lage randen en door aanpassingen uit te voeren aan stuwen en duikers. Met het vasthouden van het overtollige water in de Moer wordt de landbouwgrond in de directe omgeving van het Natura-2000-gebied ontzien. Bovendien wordt zo’n elf hectare nieuwe natuur aan het gebied op Zuid-Beveland toegevoegd. In dat nieuwe deel wordt de historische structuur van ondiepe greppels hersteld. De maatregelen zijn onderdeel van het waterplan Maelstede-Dekker. Er wordt samengewerkt tussen de beheerder Staatsbosbeheer, waterschap Zeeuwse Eilanden en de provincie. Het waterschap voert de directie. Het project kost twee ton, waarvan de provincie drie kwart betaalt (50 procent uit het investeringsbudget landelijk gebied en 25 procent uit eigen middelen). Het resterende kwart komt voor rekening van het waterschap.
2 4
Het nieuwe tractorrijden Het Regionaal orgaan verkeersveiligheid Zeeland (ROVZ) heeft het nieuwe rijden in de agrarische sector geïntroduceerd. Tijdens een proef met een aantal cursussen werd aangetoond dat een andere rijstijl ook met de tractor zuiniger en veiliger is dan het traditionele rijden.
Samen met de agrarische opleiding in Zeeland Edu-
delta, de Zuidelijke land- en tuinbouworganisatie ZLTO en
Cumela, onder meer actief in het loonbedrijf, wordt nu nagegaan hoe het programma van het nieuwe rijden kan worden ingebed in het regulier agrarisch onderwijs. Ook wordt onderzocht of de opleiding als verplicht onderdeel kan worden gekoppeld aan de eisen voor het trekkercertificaat. Om en nabij 120 jongeren van zestien en zeventien jaar halen jaarlijks zo’n certificaat. ‘Alleen voor die leeftijdscategorie is het trekkercertificaat verplicht’, zegt beleidsmedewerker Klaas Tenwolde van het ROVZ. Hij zou het breder toegepast willen zien, zeker afgezet tegen de eisen die
Educatief project
High risk and climate proof
Tijdens Film by the sea, het filmfestival in Vlissingen, werd High risk and climate proof gepresenteerd. Het onderwijsproject vloeit voort uit de film De Storm van Ben Somboogaart die in Vlissingen zijn première beleefde. Ook is er een hechte relatie met het watersnoodmuseum in Ouwerkerk. De opzet is jongeren kennis laten nemen van de watersnoodramp 1953 en wat sindsdien in Nederland is ondernomen om zulke catastrofes te voorkomen. Ingegaan wordt op techniek, veiligheid, milieu, klimaat, grondwater, winning van water, wonen, recreatie en economie. Het project is in eerste instantie gericht op leerlingen van 3/4 havo/vwo en 4 vmbo. Ook het mbo en de tweede fase havo en vwo kunnen ermee aan de slag. Door de brede opzet kan het project in diverse vakgebieden
Provincie Zeeland
worden opgepakt: economie, natuurkunde/scheikunde, maatschappijleer, cultuur, biologie/milieu, aardrijkskunde/geografie en geschiedenis. Het in schoolverband bekijken van de film De Storm, op termijn ook op dvd beschikbaar, en een bezoek aan het watersnoodmuseum zijn onderdeel van het project. Webquest Op de webquest www. webquestdestorm.nl kunnen leerlingen via allerlei ingangen informatie vergaren
op het internet. Ook zijn er verwijzingen naar fysieke vindplaatsen, zoals archieven, het watersnoodmuseum en Delta Park Neeltje Jans. Voor de docenten is een handleiding beschikbaar. De leerlingen kunnen aan de hand van al het materiaal opdrachten uitvoeren, variërend van een gezamenlijk werkstuk tot een individuele spreekbeurt.
worden gesteld aan het personen- en vrachtwagenrijbewijs. ‘Als je ziet met welk zwaar materieel de agrarische sector op het eigen land en op de openbare weg opereert, dan is het trekkercertificaat een lichte versie van het reguliere rijbewijs. Er komen wel combinaties voor die zo’n vijftig ton wegen. Het verbaast mij eigenlijk dat Nederland nog steeds geen strenger trekkerrijbewijs heeft ingevoerd. Het zou mooi zijn als Edudelta het programma structureel kan gaan aanbieden aan landbouwers en loonwerkers.’ Initiatief Het initiatief voor de proef komt van de projectgroep
en de toekomst van het leven met het stijgende waterpeil. Bekeken wordt of de prijsuitreiking – in de loop van volgend jaar – in het watersnoodmuseum kan zijn. High risk and climate proof is een initiatief van de provincie Zeeland en wordt gesteund door de provincies Zuid-Holland en Noord-Brabant, het ministerie van binnenlandse zaken en koninkrijkrelaties, Delta energiebedrijf en
landbouw van het ROVZ. De opzet en uitvoering zijn met financiële steun van ZLTO, ZLM-verzekeringen, Rabobank, Cumela Nederland en de Coöperatieve zuidelijke aan- en verkoopvereniging CZAV verwezenlijkt. Tenwolde: ‘In feite hebben we een combinatie gemaakt van twee programma’s. Het nieuwe rijden met de tractor op de wég van de stichting Bevordering verkeersveiligheid in Friesland en de module efficiënt trekkergebruik op het lánd van PTC+ in Dronten.’ ‘In een dag laten we tractorbestuuders kennismaken met verkeerstheorie, rijstijl, afstelling van de machines en voertuigbeheersing. Zo zijn er slipproeven op stroef en glad wegdek en met een beladen en een lege kipwagen. Ook is er aandacht voor hydroliek en bandendruk. En onze doelstellingen hebben we gehaald: het landbouwverkeer wordt er verkeersveiliger door, er is een brandstofbesparing van ten minste tien procent en de uitstoot van CO2 wordt beperkt. We willen samen met Friesland een trainingsmodel ontwikkelen dat ook in de andere regio’s ingang kan vinden.’
het watersnoodmuseum Ouwerkerk. Podium, Utrecht verzorgde de opzet van het educatieve project. Onderzocht wordt nog of onderdelen van het project kunnen worden ‘doorvertaald’ naar Vlaanderen en Essex – twee partners in het Interregprogramma North Sea Region.
Er wordt een klassikale wedstrijd uitgeschreven voor een werkstuk onder de titel Klimaatverandering
5
Tijdingen 09/07
Minder controles, toch goede resultaten De afspraken die het waterschap Zeeuwse Eilanden en de provincie hebben over het kappen en herplanten van bomen en struiken, leiden tot minder controles, terwijl de Boswet toch goed wordt nageleefd. Informeel wordt al een tijdje met de regels gewerkt; per 1 januari worden zij officieel. ‘De basis voor de afspraken ligt in het groenstructuurplan van Zeeuwse Eilanden om het groen langs de polderwegen te verjongen. De meeste
beplanting dateert van na de inundaties in de oorlog en de watersnoodramp van 1953. Toen zijn vooral iepen aangeplant, waarvan er nu veel ziek zijn.’ Aan het woord is inspecteur groene wetten Kees Polderdijk
van de afdeling handhaving natuur en milieu bij de provincie. Eén van die groene wetten is de Boswet. ‘De vitale bomen en struiken, zoals de meidoorns, blijven staan. Waar ruimte komt worden nieuwe soorten aan-
geplant. Dat zijn onder andere eiken. Beproefde rassen die goed tegen de zeewind kunnen, zoals de essen, blijven in het areaal. Om uitbraak van bacterievuur te voorkomen, wordt voor de herplant van meidoorns een zekere straal rond de fruitteeltbedrijven in acht genomen.’ ‘Op locaties kan het voorkomen dat de verplichte honderd procent herbeplanting niet
wordt gehaald. Om zicht voor het verkeer te bieden bij kruispunten, bij voorbeeld. Langs waterlopen wordt gekeken of de beplanting het reguliere onderhoud van de oevers niet in de wielen rijdt. Het waterschap zorgt ervoor dat dan elders in het gebied wat meer wordt gecompenseerd. Dat gebeurt met toestemming van het ministerie van landbouw, natuur en voedselkwaliteit, waarbij de provincie adviseert.’ Om te voorkomen dat in een gebied kaalslag optreedt, worden rooi- en plantprogramma’s in vier fasen opgedeeld. In een jaarlijkse rapportage meldt het schap alle vellingen en herbeplantingen en waar eventuele compensatie kan worden uitgevoerd. De controle van Polderdijk en zijn collega’s is goeddeels administratief. Zo’n vijf procent wordt steekproefsgewijs in het veld gedaan. ‘Ook voor het waterschap zijn de afspraken werkbesparend’, meldt de handhaver. De meldingen kunnen nu per burgerlijke gemeente worden gedaan. Voor Veere is dat er nu nog één, terwijl tot voor kort nog volgens de kadastrale gemeenten moest worden gemeld; dat waren er zes.’
Meest verrommelde plek De ballenvangers tussen de golfbaan Mortiere en de A58 bij Middelburg is de meest verrommelde plek van Zeeland. Dat vonden de stemmers op de zes genomineerde locaties om voor het twijfelachtige predicaat in aanmerking te komen. De twaalf provinciale milieufederaties waren de instanties waar iedereen zijn stem kon uitbrengen. Algemeen is het oordeel dat bij de Zeeuwse milieufederatie werd gedeponeerd: de netten ontsieren het landschap en be-
6
lemmeren het uitzicht. Ook wordt schade gedaan aan de weidsheid van de plattelandscultuur. De andere genomineerde Zeeuwse locaties waren een verblijfsrecreatieterrein aan
de Heelweg/Rampweg in Renesse, de landschapsborden met de tekst ‘stop de groene leugen’, het bedrijventerrein De Vlaschaard in Aardenburg, landbouwloodsen in het open landschap bij Kerkwerve en de skihal in Terneuzen.
Alle Zeeuwse en de andere locaties in den lande zijn te zien op www.verkniptlandschap. nl. Dit is de gezamenlijke site van de provinciale milieufederaties.
Brouwershaven citadel Brouwershaven dreigt in te dutten. Innovation Island moet daarin verandering brengen. De gemeente Schouwen-Duiveland, de provincie en een aantal ondernemers, verenigd in ProWonEc, hebben daartoe een intentieverklaring getekend.
aandacht vooral uitgaan naar restauratie en conservatie van historische panden, met daaraan verbonden de eis dat die huizen permanent worden bewoond. Nu zijn er in de kern nogal wat tweede woningen, die de leefbaarheid het jaar door nadelig beïnvloeden. Het buitengebied moet landschappelijk worden versterkt. Rond de kern en vooral op het grensvlak tussen land en water – de Grevelingen – worden allerlei routes voorzien: vlonder-, knuppel- en wandelpaden, paardenroutes en mountainbiketrajecten.
De gemeente maakt een structuurvisie voor de smalstad die zo’n 1400 inwoners telt en als een voormalige stadscitadel wordt getypeerd. De structuur van de kern en de oude haven in het centrum
zijn leidraad. De wallen aan de zuidkant zijn al hersteld, de contouren zouden ook elders teruggebracht moeten worden. Het zicht daarop mag niet worden verstoord. Door de jachthaven aan de noordkant
uit te breiden kunnen meer passanten met hun schip tot in het centrum komen. Dat kan weer gunstige gevolgen hebben voor de wat tanende middenstand. Bij de inbreiding moet de
Woonwerkgebied Een belangrijk element wordt de herstructurering van het bedrijventerrein aan de oostkant van Brouwershaven. Het terrein biedt een rommelige aanblik, bovendien is er veel asbest in de bebouwing verwerkt. De bedoeling is een heel nieuwe opzet te maken, waar wonen en werken naast elkaar bestaan. Gedacht moet dan worden aan kennisintensieve, kleinschalige ondernemingen aan huis of in bedrijfsverzamelgebouwen.
Innovation Island Innovation Island is het samenwerkingsverband tussen een aantal ondernemers, vooral bouwbedrijven of daaraan verwant, de gemeente Schouwen-Duiveland en de provincie. Behalve voor Brouwershaven zijn er plannen voor Scharendijke en Noordgouwe-Schuddebeurs. Alle onderdelen zijn in interactie met dorpsraden en andere vertegenwoordigers vanuit de kernen tot stand gekomen. Het deelgebied Brouwershaven is het eerste dat nu in ontwikkeling komt. De structuurvisie van de gemeente wordt nog dit jaar verwacht. Projectleiding Nu de uitvoering naderbij komt is de projectleiding overgegaan van ProWonEc naar de provincie, afdeling gebiedsontwikkeling. Projectleider is Jos Vaessen en projectondersteuner Ingrid de Kubber. De sterkere provinciale bemoeienis wordt mede ingegeven door de innovatieve samenwerking tussen de drie partijen en de benadering van het fenomeen wooneconomie.
Cradle to cradle is de toekomst Alle (grond)stoffen en materialen behouden hun waarde en blijven opgenomen in een kringloop. Geen verspilling meer. Dat was het uitgangspunt van de masterclass duurzaam ondernemen die net voor de vakantie in Terneuzen werd gehouden. Namens gastheer ICL-IP, voorheen Broomchemie, ontving Harold Hiel veertig vertegenwoordigers uit de Zeeuwse industrie. Zij kwamen bij elkaar om te praten over het ondernemersprincipe van McDonough en Braungart, de grondleggers van cradle
Provincie Zeeland
to cradle, en daarover ideeën uit te wisselen. Alle deelnemers waren al bekend met duurzaam ondernemen, maar werken volgens het credo ‘Afval=voedsel’ was voor de meesten nieuw. Ideation manager Jan Verlaan
van AkzoNobel deelde de ervaringen die zijn chemiebedrijf al heeft opgedaan met cradle to cradle. Hij beklemtoonde het goede gevoel dat ontstaat als gezocht wordt naar mogelijkheden voor hergebruik van materialen en als nieuwe, nuttige toepassingen worden
gevonden. Ook gaf hij aan dat duurzaamheid op termijn niet duurder is dan conventioneel ondernemen. Extra winst zit vooral in de combinatie met duurzame innovatie. Hij adviseerde samen te werken en de vergaarde kennis te delen. In de chemie is al veel informatie voorhanden, de sector kan een voorbeeldfunctie vervullen. Wel waarschuwde hij ervoor dat het duurzaamheidprincipe veel tijd kost. Een stapsgewijze benadering houdt de moed erin. Zijn boodschap was: ‘Grijp je kans en ga nu aan de
slag. Cradle to cradle verdient het’. Niels Aten van Beco prikkelde zijn toehoorders met stellingen om na te denken over de meerwaarde van cradle tot cradle in het eigen bedrijf of de eigen organisatie. Willem Schipper van Thermphos gaf de stand van zaken weer in het sluiten van de fosforketen. Edy Engels van ICI-IP deed hetzelfde voor de broomketen binnen zijn bedijf. Tussen de inleidingen door werd stevig gediscussieerd en werden ervaringen uitgewisseld.
7
Tijdingen 09/07
Groene tegenhanger voor industrie Kanaalzone Het open polderlandschap stofferen met groen als tegenhanger tegen het industriegebied dat zich in de Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone heeft ontwikkeld. Dat is de teneur van het landschapsuitvoeringsplan dat het kwaliteitsteam Zeeland heeft opgesteld. De visie is tot stand gekomen in opdracht van de stuurgroep Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone, bestaand uit vertegenwoordi-
gers van de gemeente Terneuzen en de provincie. De bewoners van de regio vinden de grootschalige industrie
steeds opdringeriger. Door het landschap eromheen groener te maken, bij voorbeeld door bosjes aan te leggen en perce-
Zeeuwse reactie op waterplan In het algemeen heeft de provincie met waardering gereageerd op het nationaal waterplan. Het gezamenlijk optrekken van de diverse overheidsinstanties, waarbij het water, de economie, de ecologie en het welzijn integraal worden benaderd, spreekt Zeeland aan. Dat de provincie de hoogste prioriteit toekent aan de veiligheid tegen overstroming is niet nieuw. Zandsuppleties en dijkversterkingen kunnen dan ook op Zeeuwse steun rekenen. Veel aandacht moet uitgaan naar het concept van de Deltadijk, waarbij verschillende innovatieve opties mogelijk zijn, zoals het principe van een waker- en een slaperdijk in een modern jasje of een zo brede
8
dijk dat die ook kan worden bebouwd. In het deelprogramma Veiligheid van het nationaal Deltaprogramma wordt het concept uitgewerkt. Bij de zandsuppleties wordt ook vernieuwing bepleit, opdat schade en overlast voor de visserij, de natuur en de recreatie worden voorkomen of in elk geval beperkt. Gewezen wordt op de geulwandsuppletie, zoals die is toegepast in het Oostgat en de
erosieberm bij Nieuwvliet. Gepleit wordt voor een proef met een zandmotor voor de Noord-Bevelandse kust. Gedeputeerde Staten schrijven verder in hun reactie aan de staatssecretaris liever uit te gaan van een zeespiegelstijging tot 1,30 meter in 2100, zoals de Deltacommissie doet, dan van de 0,85 meter, waarmee in het nationaal waterplan rekening wordt gehouden. Het is beter aan te sturen op de ongunstigste situatie en die eventueel naar beneden bij te stellen in plaats van het beleid steeds te moeten aanscherpen, zo stellen zij. Aangeboden wordt de regierol te vervullen bij de kustverdediging en op te trekken met het rijk, de waterschappen en de gemeenten. Samen met het rijk wil de provincie werken aan een internationaal com-
len met bomen te begrenzen, blijft het agrarische polderlandschap bestaan, terwijl de industrie wat meer aan het zicht wordt onttrokken. Niet dat die moet worden weggemoffeld, maar iets minder prominent in beeld mag wel, zo stelt het kwaliteitsteam. Het uitvoeringsplan beslaat het grondgebied van de hele gemeente Terneuzen. Daarvoor zijn drie streefbeelden gemaakt: Westdorpe, Schapenbout en Hoek. De kernwoorden voor het deelplan Westdorpe zijn industrie en glastuinbouw, inpassing dorpsbebouwing, coulissen en schaalverkleining, parkachtig natuurlijk landschap, ecologische hoofdstructuur, natuurvriendelijke oevers en open landbouwgebied. Schapenbout onderscheidt zich met de Tractaatweg, windmolens, industrie, stadsentree, coulissen en schaalverkleining, kreken en inpassen kleine kernen. Hoek is de entree van ZeeuwschVlaanderen via de Westerscheldetunnel; als streefbeeld wordt daarbij geschetst een
municatiecentrum voor Deltatechnologie en klimaat. Dat centrum zou op Neeltje Jans moeten komen. GS benadrukken nog eens dat bij de verzilting van het Volkerak/Zoommeer – om de blauwalgen kwijt te raken – tijdig moet worden voorzien in de zoetwatervoorziening in de regio. Zij zijn bereid hieraan mee te betalen. Ook wordt nog eens gewezen op de zandhonger in de Oosterschelde en de zorgen die dat baart in relatie tot de veiligheid en de natuur. Voor de Westerschelde blijft
bedrijven- of kantoorlocatie in een groen landschap met op de achtergrond industrie en havens, de zeesluis van Terneuzen en de relatie van het dorp met het achterland van Terneuzen. Aansluiting zoeken Het kwaliteitsteam adviseert bij de uitvoering van het plan aan te sluiten bij initiatieven die in de Kanaalzone worden ontwikkeld. Verwacht wordt dat dit voordeel oplevert in de tijd die nodig is om van plan tot uitvoering te komen. De financiering kan erdoor worden vergemakkelijkt en eventueel ook de aankoop van grond, zo die nodig is. Bij Westdorpe kan worden ingehaakt op de ontwikkeling van het glastuinbouwgebied en bij Schapenbout kan een aanvulling worden geboden op het groenbeleid van waterschap Zeeuws-Vlaanderen en op de landschappelijke inpassing van de Tractaatweg. In het deelgebied Hoek kan worden aangesloten op de plannen voor nieuwe haven- en industriële gebieden en de tunnel bij Sluiskil.
het provinciaal bestuur bij zijn standpunt dat de 600 hectare estuariene natuur de limiet is, waarmee wordt gewerkt. De commissie Nijpels sprak in haar rapportage van daaraan nog toe te voegen gebieden tot een oppervlakte van 1.500 tot 3.000 hectare. Als er al sprake is van uitbreiding, dan zal dat in een Deltabrede benadering moeten worden afgewogen, zo schrijven GS, gebaseerd op een nadere analyse en een strategie voor de lange termijn.
Zes genomineerden Delta Water Award Tot 18 november blijft het spannend voor de zes genomineerden voor de Delta Water Award. Dan wordt de winnaar bekend van de studiereis naar de Yangtze Delta in China, een geldbedrag van 15.000 euro en een goede kans op uitvoering van het project.
ken teruggehaald. Dat biedt goede perspectieven voor de klimaatbestendigheid, terwijl de eilanden er minimaal effect van zullen ondervinden. Een autovrij eiland voor de kust completeert de plannen. Deltamossel Mosselproductie op open zee, voortbordurend op de experimenten die worden gedaan met de productie op de pijlers van windmolens. Er kan een combinatie worden gemaakt tussen de mosselteelt en recreatie, zo menen de indieners: Bureau Waardenburg, BWZ-ingenieurs, rijksuniversiteit Groningen en stichting De Noordzee. De kracht van de kreek De dynamiek van de Delta kan binnendijks worden gehaald door de kreken te verbinden met de zee. De achtergrond is een zekere bewustwording van het leven in te Delta te laten optreden om grootschaliger maatregelen op termijn te kunnen doorvoeren. Tauw BV wil daartoe met een getijdentuin in dorpscentra of op boerderijen achter de zeedijken beginnen. In totaal waren er twintig inzendingen voor innovatieve oplossingen van problemen die zich in een delta kunnen voordoen. De aanleiding om de prijs in het leven te roepen is de positie die Zeeland wil innemen op het gebied van deltatechnologie. Tidal economy De kracht van het getij kan op veel manieren worden ingezet, stellen de inzenders van Tidal economy: Arcadis, technische universiteit Eindhoven en rijksuniversiteit Nijmegen. Energieopwekking, natuurontwikkeling, versterking
Provincie Zeeland
van de recreatieve waarden, duurzame productie van zeegroenten, vis en schaaldieren, noemen zij. En met technische ingrepen zorgen voor veiligheid. Hun eerste aanzet is een getijdenpad om de waterbeweging te beleven en een getijdenterrasdijk, die zorgt voor veiligheid, recreatie, werk en nog zo wat functies. Van zoute vijand naar zilte vriend Met de ontwikkeling van uitgekiende dijken, waardoor sedimentafzetting weer op het land komt, zijn duurzame veiligheid en landbouw te ga-
randeren. De polders groeien mee met de zeespiegelstijging. Eén van de mogelijkheden om het vruchtbare zeeslib weer aan land te krijgen is het maken van tandemdijken: twee dijken, waarbij de afzet van het slib zich tussendijks concentreert. Met regelmaat wordt het sediment vervolgens over het land verspreid. De inzenders zijn CSO Milieuadviesbureau BV en CLM Onderzoek en advies BV. Delta energetic recreation Bewegende eilanden kunnen een betekenisvolle rol spelen in energieopwekking, de re-
creatie en voedselproductie. Golfslagenergie als gevolg van sterke getijdenstromen kan worden opgewekt en mosselzaadinvang kan worden bevorderd. Hoe dat gaat is uitgewerkt door Orka landschapsarchitecten BV, Mixt urbanisme en De Groene Ruimte.
Voor meer informatie wordt verwezen naar www.deltawateraward.com.
Grevelingen: van meer naar Delta Bam Infraconsult, AM en Deltares willen de deur op een kier tussen de zee, het Grevelingenmeer en het Volkerak. In vijftien jaar is dan de situatie van voor de Deltawer-
9
Tijdingen 09/07
In Zeeland staat een huis
Huizen in soorten en maten is het onderwerp in 2009 van de rubriek van fotografe Anda van Riet. Bij de keuze is niet alleen de woonvorm bepalend. Er wordt rekening gehouden met de diverse regio’s, waaruit Zeeland is opgebouwd. Voor de architectuurhistorische achtergrond van de diverse huizen verleent kunsthistorica en provinciaal beleidsmedewerker cultuur Berit Sens haar medewerking.
Meanderflat De Meanderflat in de Middelburgse wijk Dauwendale is in 1973 gebouwd.
Architect was J.H. Berghoef (1903-1994) van het bureau Berghoef, Hondius en Lamers in Aalsmeer. Woongoed is de woningcorporatie die de 252
in grootte variërende appartementen verhuurt. In 2007/08 werd een grote renovatie uitgevoerd, waarbij onder meer kunstkozijnen werden geplaatst, de gevels
Werkconferentie Oosterschelde Donderdag 22 oktober houdt het Nationaal Park Oosterschelde zijn tweede werkconferentie. Voortgeborduurd gaat worden op de verklaring van Yerseke, zoals die tijdens de eerste bijeenkomst is opgesteld, mei 2008. Want de zorgen om de teloorgang van de waarden in de Oosterschelde, onder meer als gevolg van zandhonger, zijn nog niet over. Door het gedempte getij stroomt het water langzamer door de geulen van de Oos-
Colofon Aan deze Tijdingen werkten mee: Jack van Aspert, Ruben Akkermans, Henk Assink, Ank Blom, Wiepke van den Broek, Patrick Broekhuis, Frits Hendrikx, Ronnie Hollebrandse, Lein Kaland, Frans van Pelt, Kees
8
terschelde, daardoor wordt er minder zand afgezet. Het gevolg is dat de platen en de schorren en slikken in omvang afnemen. In de verklaring van Yerseke zijn maatregelen voor de korte en lange termijn geformuleerd. Zo is het fixeren
of versterken van de randen van de schorren, slikken en zandplaten, het liefst met natuurlijke materialen, iets wat meteen ter hand kan worden genomen. Voor de lange termijn moet worden onderzocht hoe zand vanuit de Voordelta
Polderdijk, Vandré van de Straat, Klaas Tenwolde, Karen van Schaik, Jos Vaessen, Ans van Nieuwenhuijze (eindredactie) Fotoverantwoording Anda van Riet (pag. 2, 3, 4 5, 6 7, 810) Mieke Roth in opdracht van het Natuur- en Recreatieschap de Grevelingen (1) Ronnie Hollebrandse (4) Cartoon: Danker Jan Oreel
Druk: Drukkerij Verhage, Middelburg Basisontwerp: Creatie en Communicatie Opmaak: provincie Zeeland, afdeling I&D. Druk: drukkerij Verhage, Middelburg. Uitgave: Provincie Zeeland, afdeling Communicatie, postbus 6001, 4330 LA Middelburg, tel. 0118-631400,
zich via de stormvloedkering in de Oosterschelde zou kunnen afzetten. De partijen die elkaar vorig jaar troffen, komen dit jaar opnieuw bijeen in Yerseke. Het zijn het Nationaal Park Oosterschelde, de gemeenten rond de Oosterschelde, de provincie Zeeland, waterschap Zeeuwse Eilanden, rijkswaterstaat, het ministerie van landbouw, natuur en voedselkwaliteit, het productschap Vis, het Delta-
e-mail
[email protected]. Abonnementen en losse exemplaren van Tijdingen zijn hier gratis te bestellen. Adreswijzigingen/opzeggingen: telefoon 0118-631269, onder vermelding van abonneenummer (op de adreswikkel).
geschilderd en de loopstraat – de overdekte galerij – opgeknapt. De trappenhuizen geven het geheel vanaf die tijd zijn kleur.
overleg, IVN, Staatsbosbeheer, vereniging Natuurmonumenten, stichting Het Zeeuwse Landschap, de Zeeuwse milieufederatie en particuliere eigenaren van percelen in en rond de Oosterschelde. Zij willen hun kennis en kunde graag delen met iedereen die de Oosterschelde een warm hart toedraagt. De tweede werkconferentie begint 22 oktober om tien uur in De Zaete in Yerseke, Koringaweg 3. Het programma is te raadplegen op www.npoosterschelde.nl.
