3
Voorwoord
5
Introductie Omgekeerd denken
11
Probleemstelling en achtergrond Druk, druk, druk…
15
Proefopzet Gewenst gedrag centraal
21
Resultaten Belonen werkt!
33
Standpunt Positieve benadering
36
Dankwoord BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 1
1
28.10.2005 19:00:53
Marjon Uitendaal, Belonitordeelnemer
BELONITOR
2
6744_binnenwerk_WT.indd 2
28.10.2005 18:25:20
Voorwoord Altijd één stap vooruit denken. Dat stelt ons in staat om te antwoorden op de vraagstukken van de 21e eeuw. Een nieuw tijdperk is aangebroken, een episode van nieuwe, nog onbekende ontwikkelingen. We ontdekken revolutionaire technologieën en produceren geavanceerde apparatuur. Uiteindelijk is er materiële voldoening in overvloed, maar techniek alleen lost niets op. Computers denken (nog) niet zelfstandig en we worden gedwongen creatief met onze technologie om te gaan. We moeten het onbewandelde pad begaan, ver verwijderd van de gangbare wegen, op zoek naar het onontdekte. Alleen rechtdoor is niet genoeg. We moeten vooruit! Met genoegen presenteren wij u het resultaat van zo’n ontdekkingsreis. Een tocht die eind 2002 van start ging tijdens een brainstormsessie van Wegen naar de Toekomst, een innovatieprogramma van Rijkswaterstaat. Een zoektocht naar oplossingen voor verkeersongelukken, files en ontevreden weggebruikers. Het roer ging compleet om en het idee om maatschappelijk verantwoord gedrag te belonen was geboren. Met LeasePlan Nederland N.V. als professionele partner
is het idee ontwikkeld tot een waardevol eindproduct: de Belonitor. Een fascinerend instrument dat via positieve prikkels (beloningen voor goed rijgedrag) het verkeer veiliger, milieuontlastend en comfortabeler kan maken. Een hele vooruitgang… Vooruitgang vraagt altijd om een feestje. En bij een feestje hoort een cadeautje… Alstublieft!
Joris Al Voorzitter Bestuur Wegen naar de Toekomst
Peter Verkuyl Directievoorzitter LeasePlan Nederland N.V.
BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 3
3
28.10.2005 18:25:29
Tjerk Hoogendorp, Belonitordeelnemer
6744_binnenwerk_WT.indd 4
28.10.2005 19:05:40
Omgekeerd denken
Introductie Stelt u zich eens voor: een toekomst waarin ons rijgedrag verbetert en we meer ontspannen in de auto zitten. Het enige wat we hiervoor moeten doen, is beloningen in ontvangst nemen. Want wat gebeurt er wanneer we beloond worden voor goed rijgedrag, zouden we dan niet beter gaan rijden? Dat er iets moet gebeuren, weten we al lang. Verkeersproblemen zijn aan de orde van de dag en we ergeren ons regelmatig aan het gedrag van onze medeweggebruikers. Dit slechte of ‘asociale’ rijgedrag heeft ernstige consequenties. Vooral bumperkleven en te hard rijden zijn de oorzaak van veel verkeersongelukken in Nederland. Al lange tijd zoeken we gerichte oplossingen hiervoor. In binnen- en buitenland zijn verschillende proeven gehouden om een instrument te vinden dat het rijgedrag van automobilisten positief beïnvloedt. Maar tot nu toe was het resultaat niet bevredigend… Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor een veilig verkeer, een goede doorstroming en tevreden weggebruikers. Daarom ontwikkelde het innovatieprogramma Wegen naar de Toekomst een praktijkproef met als doel het gedrag van de weggebruiker positief te veranderen: de Belonitor. Het woord ‘Belonitor’ is een
samenvoeging van de woorden ‘belonen’ en ‘monitoren’: de speerpunten van deze proef. Monitoren Als we het rijgedrag alleen monitoren, zonder continue terugkoppeling naar de automobilist, zou deze zich slechts ‘gecontroleerd voelen’. Het gevoel dat iemand over zijn schouder meekijkt zonder opbouwende kritiek te geven, zou alleen maar negatieve gevolgen hebben. De Belonitor-proef voorkomt dit door de automobilist via een display in de auto directe en continue feedback te geven op zijn rijgedrag. Hij rijdt niet met het Big-Brothergevoel rond, maar krijgt gerichte informatie en kan op basis daarvan zelf zijn gedrag aanpassen. Belonen Men kan iemands gedrag veranderen door te straffen of te belonen. In de wereld van verkeer en vervoer is het
BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 5
5
28.10.2005 18:25:42
Partnerovereenkomst Rijkswaterstaat en LeasePlan Nederland N.V., 22 maart 2004
gebruikelijk om ongewenst gedrag van weggebruikers te bestraffen met boetes. In deze situatie weet de overtreder wél dat hij iets fout heeft gedaan, maar niet hoe hij zijn gedrag moet verbeteren. De Belonitor gaat daarom uit van een tegenovergesteld principe: de kracht van belonen! De automobilist wordt niet meer gestraft voor ongewenst gedrag, maar ontvangt een beloning voor goed gedrag. Hoe dit principe in de praktijk tot het beoogde resultaat kan leiden, leest u in het volgende hoofdstuk. Het belang van samenwerken De Belonitor-proef is ontwikkeld binnen het innovatieprogramma Wegen naar de Toekomst van Rijkswaterstaat en is uitgevoerd in samenwerking met LeasePlan Nederland N.V. De kracht van samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven is in deze proef bijzonder groot. De sprekende resultaten van deze samenwerking vindt u verderop in dit boekje.
BELONITOR
Win-winsituatie De Belonitor-proef van Rijkswaterstaat en LeasePlan voldoet aan een aantal essentiële succesvoorwaarden. In de eerste plaats is gedacht in termen van ‘winnen-winnen’. Vaak zijn er gedeelde belangen in het spel en moeten we zoeken naar een oplossing die iedereen voordeel biedt. Ook is het belangrijk dat alle betrokken partijen het besef delen dat alleen samen vooruitgang geboekt kan worden. Onder deze voorwaarden is een partnerovereenkomst getekend en zijn de eerste stappen in de goede richting gezet.
‘Een rustiger rijstijl betekent winst voor veel bedrijven.’ De Belonitor laat zien dat het mes aan twee kanten snijdt. Zowel de overheid als het bedrijfsleven heeft een groot belang bij een verbeterde rijstijl van weggebruikers. Daarom is in het voorjaar van 2005 de praktijkproef Belonitor uitgevoerd. Bij deze proef werd onder andere een display in de auto gemonteerd die tijdens het rijden informatie gaf over de juistheid van de rijsnelheid en over de volgafstand. Al snel bleek dat de aanwezigheid van de feedback-display in combinatie met een beloning een duidelijk positief effect had op het
6
6744_binnenwerk_WT.indd 6
28.10.2005 18:25:43
‘De Belonitor-proef van Rijkswaterstaat en LeasePlan voldoet aan een aantal essentiële succesvoorwaarden.’ rijgedrag van de proefpersonen: een wederzijds voordeel dus! Een rustiger rijstijl betekent winst voor veel bedrijven. Het bedrijfsleven is immers primair gebaat bij een verlaging van de kosten. Goed rijgedrag vermindert het aantal schades en oponthoud door files. Daardoor is het beheer goedkoper en door rustiger rijden is het brandstofverbruik lager. Bovendien wordt de auto aanzienlijk ‘gespaard’ en kan er bezuinigd worden op reparatie en onderhoud. Deze directe effecten van de Belonitor kunnen
de kosten van het wagenparkbeheer al op korte termijn reduceren. Uiteindelijk kunnen deze voordelen worden doorgegeven aan de automobilisten. De voordelen op een rijtje… I II
III
IV
Veiligheid: minder ongelukken Doorstroming: minder files, meer tevreden weggebruikers Kosten: minder schade, minder onderhoud Milieu: verlaagd brandstofgebruik
Manifestatie ‘Innovatie in uitvoering’, 14 oktober 2004, Van Nelle Fabriek, Rotterdam
BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 7
7
28.10.2005 18:25:46
NRC Handelsblad
www.patrickhook.com/dutch/news
Libelle
de Volkskrant
Rotterdams Dagblad
Algemeen Dagblad BELONITOR
8
6744_binnenwerk_WT.indd 8
28.10.2005 18:25:53
Brabants Dagblad
Metro
de Volkskrant
Utrechts Nieuwsblad
de Volkskrant
Algemeen Dagblad BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 9
9
28.10.2005 18:26:00
Bouke Tijmstra, Belonitordeelnemer
6744_binnenwerk_WT.indd 10
28.10.2005 18:26:06
Druk, druk, druk…
Probleemstelling en achtergrond Nederland is gejaagd. Dagelijks brengen drie- tot vijfhonderdduizend mensen een deel van hun dag door in de auto. Daarbij is de mobiliteit in de afgelopen decennia veel sneller gestegen dan de capaciteit van ons wegennet. Het resultaat is zichtbaar: dichtgeslibde wegen en geïrriteerde automobilisten – niet direct bevorderlijk voor de veiligheid op de weg. Het aanleggen van meer wegen voor een vlottere doorstroming is niet altijd de ideale oplossing. Daarom worden alle denkbare mogelijkheden benut om de bestaande infrastructuur beter, efficiënter, veiliger en milieubewuster te gebruiken. Steeds vaker biedt de technische kennis die we in huis hebben een uitkomst. De Belonitor-proef is zo’n oplossing.
Top-10 problemen en irritaties bij weggebruik 1 2 3 4 5 6
Afstand en snelheid Ieder jaar veroorzaken bumperkleven en te hard rijden veel verkeersongelukken en files. Bovendien ergeren veel weggebruikers zich aan dit gedrag. Door middel van een positieve benadering draagt de Belonitor bij aan het oplossen van deze problemen. Automobilisten worden beloond wanneer ze zich aan de maximumsnelheid houden én voldoende afstand tot hun voorligger bewaren.
7 8 9 10
– Rijgedrag medeweggebruikers – Agressie in het verkeer – Bumperkleven – Links blijven rijden – Te hard rijden – Te langzaam rijden – Beperkte kennis verkeersregels – Vrachtverkeer – Rechts inhalen – Geen gebruik richtingaanwijzers
Bron: AVV
BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 11
11
28.10.2005 18:26:15
De kracht van belonen Men kan verandering of beïnvloeding van gedrag realiseren door de tegenpolen ‘belonen’ en ‘straffen’. Met belonen stimuleren we gewenst gedrag en maken we dit aantrekkelijk. Om dit te bereiken, is het belangrijk dat de beloning direct en met een vaste regelmaat wordt gegeven. Zo blijft
het beloningssysteem voorspelbaar en rechtvaardig en weet de persoon exact wat hij kan verwachten en wanneer. En dáár gaat het om bij de Belonitor! Verandering van gedrag kan ook optreden door ongewenst gedrag te straffen. Zo werkt het huidige systeem in Nederland. Het nadeel is dat de
‘Met belonen stimuleren we gewenst gedrag en maken we dit aantrekkelijk.’
Relatie files en ongelukken Werkzaamheden Ongeval Buiten de spits Avondspits Ochtendspits 0
2.000
4.000
6.000
8.000
10.000
12.000
14.000
2003
Relatie files en ongelukken Ongelukken? Files! Ruim 12,5% van alle files wordt veroorzaakt door ongevallen. Een veiliger verkeer levert dus een directe bijdrage aan de bestrijding van de fileproblematiek.
BELONITOR
12
6744_binnenwerk_WT.indd 12
31.10.2005 11:12:41
gestrafte dan wel weet dat hij iets fout heeft gedaan, maar niet hoe het gewenste gedrag op dat moment had moeten zijn. Hij zal dezelfde fout blijven maken. Sterker nog: de persoon zou zich kunnen gaan verzetten tegen dit
systeem, omdat het alleen het foute gedrag meet én omdat dit slechts tegen hem gebruikt kan worden. Dit resulteert vaak in crimineel gedrag, zoals het neerhalen van flitspalen en fraude met nummerborden.
BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 13
13
28.10.2005 18:26:22
David Wijns, Belonitordeelnemer
6744_binnenwerk_WT.indd 14
02.11.2005 12:21:00
Gewenst gedrag centraal
Proefopzet Wat is de invloed van belonen op ons rijgedrag? Om deze vraag te beantwoorden, is de Belonitor-proef opgezet. In de auto wordt een display geïnstalleerd waarop de bestuurder kan zien of hij zich aan de geldende snelheidslimiet houdt en of hij voldoende afstand tot zijn voorligger bewaart. De Belonitor is bedoeld om directe feedback te geven over gewenst en ongewenst gedrag. Techniek De in de auto geïnstalleerde apparatuur registreert het rijgedrag van de automobilist. De zogenaamde in-car apparatuur bestaat uit zes onderdelen: een display, een rekenunit, een digitale snelhedenkaart, GPS, GPRS en een kleine radarsensor. (14
Met behulp van vier lichtgevende pictogrammen laat de display zien of het rijgedrag gewenst is. Bij een juiste snelheid licht een groen icoontje op en bij het overschrijden van de limiet een geel icoontje. Dit geldt ook voor de volgafstand: groen is goed, geel is te
(134
$FOUSBMFTFSWFS (FESBHTEBUB 8FCTJUF #FMPOJOHFO
%JTQMBZ 3FLFOVOJU
3BEBS
BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 15
15
28.10.2005 18:26:49
De Belonitor in de auto De pictogrammen van de Belonitordisplay bestaan uit een auto en een snelheidsmeter. Respectievelijk beelden ze correcte volgafstand, te kleine volgafstand, correcte snelheid en te hoge snelheid uit. Wilt u punten verdienen, zorg dan dat het groen blijft in uw rechterooghoek! De behaalde punten zijn zichtbaar bij stilstand.
BELONITOR
16
6744_binnenwerk_WT.indd 16
31.10.2005 09:38:10
‘De in-car apparatuur bestaat uit zes onderdelen: een display, een rekenunit, een digitale snelhedenkaart, GPS, GPRS en een kleine radarsensor.’ dicht op voorganger. Iedere seconde worden de snelheid en de volgafstand gemeten en kan de bestuurder op de display zien of hij goed rijdt. Het totaal aantal punten voor goed rijgedrag wordt bij stilstand van de auto op de display weergegeven. De norm van de volgtijd is ingesteld op 1,3 seconden. De kleine radarsensor voor in de bumper meet de volgafstand en stuurt deze door naar de rekenunit. Deze unit meet de snelheid met behulp van Global Positioning System (GPS). Door de snelheid en de volgtijd te combineren, rekent het apparaat een veilige volgafstand uit. Indien er geen voorligger is, staat de rekenunit voor deze gedraging op neutraal. Dan wordt dus alleen de maximumsnelheid bijgehouden. Rijkswaterstaat heeft samen met verschillende wegbeheerders een digitale snelhedenkaart ontwikkeld. Dit is een database met de maximaal toegestane snelheden op het Nederlandse wegennet. Deze database maakt deel uit van de in-car apparatuur van het systeem. Zo is de juiste informatie op het juiste moment beschikbaar.
Beloningen Bij gewenst rijgedrag verdient men gedragspunten. Iedere vijftien seconden dat men correct rijdt (beide gedragingen zijn gewenst), krijgt men een punt. Via een website kunnen de verdiende punten worden omgezet in ‘Pluimen’. Dit zijn belevingscadeaus! Zo is er een assortiment van kleine cadeaus tot driedaagse cursussen catamaranzeilen of paragliding en van een gulle gift voor CliniClowns tot het adopteren van een kip. U ziet: niet zomaar een beloning, maar een cadeau op maat. Bovendien kan de bestuurder van de maand een ‘Pluim’ winnen ter waarde van vijfhonderd euro! Om te voorkomen dat de deelnemers meer gaan rijden om extra punten te verdienen, worden de gedragspunten gecorrigeerd. De Belonitor moet de mobiliteit immers niet stimuleren; dat zou onwenselijk zijn. Daarom is een formule ontwikkeld die de gedragspunten omzet in beloningspunten.
BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 17
17
28.10.2005 18:26:58
120 km/h 100 km/h 80 km/h 60 km/h 50 km/h
Digitale snelhedenkaart: www.maximumsnelheden.info
‘De deelnemers konden hun beloningspunten bij LeasePlan omzetten in Pluimen.’ Deelnemers De pilotgroep van de Belonitor-proef bestond uit 62 leaserijders van vier verschillende klanten van LeasePlan Nederland N.V. Allemaal vielen ze onder de noemer ‘veelrijder’. Hun in-car apparatuur gaf feedback over hun rijgedrag. Was dat goed, dan kregen ze beloningspunten.
BELONITOR
Om de representativiteit van de pilotgroep op de verschillende onderzoeksgebieden te kunnen vergelijken met de gemiddelde leaserijder, is een referentiegroep samengesteld, bestaande uit andere leaserijders bij LeasePlan. Zij deden mee aan enquêtes en werden geïnterviewd, maar kregen geen in-car apparatuur.
18
6744_binnenwerk_WT.indd 18
28.10.2005 18:26:59
Drie fasen Om het effect van belonen nauwkeurig te meten, werd de proef onderverdeeld in drie fasen: 1ste fase: voormeting - 4 weken In deze fase ging het alleen om het registreren van het rijgedrag op zichzelf. De in-car apparatuur legde de manier van rijden vast, maar de automobilist kreeg géén feedback en géén beloningen. 2de fase: Belonitorfase - 16 weken Na de voormetingsfase begon de feedback én kregen de deelnemers beloningspunten als ze correct reden. Belangrijk was het bekijken van het
Fase van de
effect van de verdiende punten op het daarna volgende rijgedrag. Om dat extra te stimuleren, was er een maandelijkse competitie tussen de deelnemers zodat ze elkaars resultaten konden zien. Om het effect van de hoogte van de beloningspunten te onderzoeken, kregen de deelnemers na de tweede en na de vijfde week voor hetzelfde rijgedrag minder punten. 3de fase: nameting - 4 weken In de slotfase werd het gedrag wel geregistreerd, maar zonder feedback. Er konden ook geen punten worden verdiend. De nameting liet zien of de gedragsverandering blijvend was.
Objectieve meting
Subjectieve meting
Data uit in-car systeem
Enquêtes
Pilotgroep
Pilotgroep
Belonitor-proef
Referentiegroep
Interviews Referentie-
Pilotgroep
groep
groep
Voorbereiding 1e fase
Referentie16 interviews
JA
NEE
62 enquêtes
JA
NEE
62 enquêtes
JA
NEE
62 enquêtes
voormeting 2e fase Belonitorfase 3e fase
150 enquêtes
16 interviews
nameting
Dataverzameling
BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 19
19
28.10.2005 18:27:02
Tom Reijnolds, Belonitordeelnemer
6744_binnenwerk_WT.indd 20
28.10.2005 18:27:03
Belonen werkt!
Resultaten Rijkswaterstaat is ervan overtuigd dat verbeterd rijgedrag zal leiden tot minder ergernis bij andere weggebruikers. Hierdoor zullen verkeersongelukken en uiteindelijk ook files worden teruggedrongen. Maar zijn deze doelstellingen realiseerbaar door goed gedrag te belonen? De kracht van de Belonitor De resultaten ondersteunen een positief antwoord. Het percentage afgelegde kilometers waarbij men zich aan de snelheidslimiet hield, steeg van 68% naar 86%. En het aantal kilometers waarin men voldoende afstand hield tot de volgende auto (de volgtijd was niet korter dan 1,3 seconde) ging van 58% naar 77%. Zodra de feedback en beloning stopten, viel men echter weer terug in het oude gedrag. Vrijwel alle deelnemers erkenden dat zij sterk reageerden op de koppeling van directe feedback en belonen.
Bovendien vonden de deelnemers dat de Belonitor leidde tot een meer ontspannen rijstijl. Ze gingen vloeiender rijden, met minder abrupte remhandelingen, van gemiddeld 2,6 naar 2,1 keer per afgelegde kilometer. Maar ook dat kwam snel weer terug op het oude niveau na het verwijderen van de Belonitor uit hun auto. Snelheidsgedrag De deelnemers waren positief over de feedback op hun snelheid. De meesten zeiden dat ze constant de display in de gaten hielden om op die manier gemakkelijk de juiste snelheid vast te houden. Ook na de proef verklaarden ze zich vaker aan de maximumsnelheid te houden.
‘Nader onderzoek van het snelheidsgedrag wees uit dat de deelnemers het als een spel begonnen te zien om correct te rijden.’
BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 21
21
28.10.2005 18:27:12
7PPSNFUJOH #FMPOJUPSGBTF
/BNFUJOH
1FSDFOUBHFT
8FFLOVNNFS
Week Weekend
Percentage afgelegde kilometers waarin de snelheidslimiet niet werd overschreden, op werkdagen en in de weekends, per week We zien opmerkelijke effecten. Zodra in de Belonitorfase feedback en belonen beginnen, springt het percentage afgelegde kilometers met een correcte rijsnelheid van 68% naar 86%. En als die ophouden, daalt het in de nametingsfase meteen weer naar 70%. We zouden hieruit kunnen afleiden dat feedback en de daaraan gekoppelde beloning er terdege toedoen.
Bijna de helft van de deelnemers (47%) stelt dat men zich met feedback veel vaker aan de maximumsnelheid hield. Meer dan een derde deel (37%) geeft aan zich iets vaker aan de snelheidslimiet te houden. Geen van hen is van mening
BELONITOR
dat de feedback een negatief effect zou hebben. Nader onderzoek van het rijgedrag wees uit dat de deelnemers het niet overschrijden van de maximumsnelheid als een
22
6744_binnenwerk_WT.indd 22
28.10.2005 18:27:13
57%
17%
15%
11%
Voormeting
Belonitorfase
Nameting
Segmentatie snelheidsgedrag deelnemers Als we de gedragsverandering gedurende de drie fasen op individueel niveau bekijken, blijkt dat het omschreven patroon van toepassing is op 57% van alle deelnemers; 17% leefde de snelheidslimieten in de Belonitorfase beter na dan in de voormeting en vertoonde in de nameting geen verandering in het snelheidsgedrag. Een kwart (26%) bleek zich in de Belonitorfase even goed aan de snelheidslimieten te houden als tijdens de voormeting. Bij 15% van de deelnemers verslechterde het snelheidsgedrag in de nameting en bij 11% van de deelnemers veranderde het snelheidsgedrag niet in de nameting. Geen van de deelnemers hield zich tijdens de Belonitorfase minder goed aan de snelheidslimieten dan tijdens de voormeting.
Segmentatie percentages deelnemers met specifieke veranderingspatronen ten aanzien van snelheidsgedrag tijdens de drie fasen van de Belonitor-proef
spel begonnen te zien. Een wedstrijd met zichzelf. De Belonitor-proef creëerde op deze manier een veilig en effectief spelelement. Volgtijdgedrag Waar het gaat om het houden van afstand geeft bijna de helft van alle deelnemers (49%) aan dat men zich altijd hield aan de feedback over de
gewenste volgafstand. Een derde deel (32%) zegt dat die feedback hen ertoe bracht zich wat vaker aan de afstand te houden. Ook hier geeft geen van de deelnemers aan dat de feedback een averechts effect zou hebben. Op de vraag waarom de deelnemers zich vaker aan de juiste afstand hielden, noemden ze ‘veiligheid’ als eerste reden. Gezien de gemeenschappelijke doelen van
BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 23
23
28.10.2005 18:27:14
7PPSNFUJOH 7PPSNFUJOH
/BNFUJOH
1FSDFOUBHFT
8FFLOVNNFS
Week Weekend
Percentage afgelegde kilometers waarin de volgtijd correct was, op werkdagen en in de weekends, per week Zodra in de Belonitorfase feedback en belonen beginnen, springt het percentage afgelegde kilometers met een correcte volgtijd (niet korter dan 1,3 seconden) van 58% naar 77%. En als die ophouden, daalt het in de nameting weer naar 61%. Net als bij de rijsnelheid zien we dus ook hier een opvallend grote positieve sprong direct na de start van de Belonitorfase, die na afloop weer daalt tot ongeveer op het niveau van de voormeting.
Rijkswaterstaat en LeasePlan is dit een uiterst bevredigend antwoord. Als tweede reden voor het hanteren van
de juiste afstand gold het sparen van punten. Een erkenning van de kracht van belonen!
‘Op de vraag waarom de deelnemers zich vaker aan de juiste afstand hielden, noemden ze “veiligheid” als eerste reden.’ BELONITOR
24
6744_binnenwerk_WT.indd 24
28.10.2005 18:27:15
60%
19%
4%
Segmentatie volggedrag deelnemers Het totaalbeeld is duidelijk: met feedback en belonen verbeterde het afstand houden significant; daarna werd het weer snel slechter en vielen de deelnemers terug in hun oude gedrag. Dit gold voor 60% van hen. Van alle deelnemers hield 19% de verbetering wel vast terwijl 4% en 17% niet beter gingen rijden in de Belonitorfase en tijdens de nameting respectievelijk achteruitgingen of gelijk bleven.
17%
Voormeting
Belonitorfase
Nameting
Segmentatie percentages deelnemers met specifieke veranderingspatronen ten aanzien van volggedrag tijdens de drie fasen van de Belonitor-proef
Punten voor goed rijgedrag Gecombineerd gedrag Het positieve gedragseffect is ook in het aantal verdiende punten terug te vinden. Punten konden alleen worden verdiend als beide gedragingen gedurende vijftien aaneengesloten seconden goed waren.
De beleving van de Belonitor Een meerderheid van de deelnemers (68%) oordeelt zeer positief (16%) of licht positief (52%) over de Belonitor. Van alle deelnemers staat 16% neutraal tegenover de Belonitor; 13% oordeelt licht negatief en 3% is zeer negatief.
BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 25
25
28.10.2005 18:27:16
7PPSNFUJOH #FMPOJUPSGBTF
@
/BNFUJOH
@
@
@
@
@
@
@
1VOUFO @
8FFLOVNNFS
De sterke positieve invloed van feedback en belonen op het rijgedrag wordt hier duidelijk. Direct aan het begin van de Belonitorfase schieten de punten voor goed gedrag flink omhoog. Na die fase rijden de deelnemers gemiddeld 30% beter dan daarvoor. De automobilisten hebben geleerd om de twee vormen van ‘gewenst rijgedrag’ tegelijkertijd te hanteren. Voor de twee gedragingen afzonderlijk werden na de Belonitorfase geen duurzame positieve effecten geconstateerd. Voor de voor- en de nameting geldt dat de punten fictief zijn – hier stond het systeem immers in een soort slaapmodus.
De oordelen over de eigen rijstijl zijn vóór en tijdens de proefperiode niet verschillend, met uitzondering van de mate van ‘ontspannenheid’ achter het stuur. De Belonitor heeft volgens de deelnemers tot een meer ontspannen rijstijl geleid. Hoewel men op de twee meetmomenten de eigen rijstijl nauwelijks verschillend beoordeelt, vindt niet meer dan een kwart van de deelnemers dat de Belonitor géén invloed op de eigen rijstijl heeft gehad.
BELONITOR
Mensen die een correcte volgafstand houden, maken vaak mee dat iemand zich tussen hen en de voorgaande auto wringt. Dit is frustrerend en moedigt niet aan om een correcte volgafstand aan te houden. Daardoor komt bumperkleven in de praktijk veel voor. Van de deelnemers zegt 15% ‘tactisch’ te rijden in de zin dat men probeert een correcte snelheid en volgafstand te combineren, om zo maximaal punten te sparen. Het Belonitorsysteem hanteert 1,3 seconde als de tijd die voldoende afstand
26
6744_binnenwerk_WT.indd 26
28.10.2005 18:27:16
82%
13%
0%
Segmentatie gecombineerd gedrag deelnemers De deelnemers kunnen ook onderverdeeld worden in groepen aan de hand van gecombineerd gewenst gedrag en de veranderingen hierin. Van alle deelnemers hield 13% het gecombineerde gewenste gedrag wel vast, terwijl 82% en 5% zich niet verbeterden. Geen van de deelnemers ging achteruit na de Belonitor-proef.
5%
Voormeting
Belonitorfase
Nameting
Segmentatie percentages deelnemers met specifieke veranderingspatronen ten aanzien van gecombineerd gewenst gedrag (snelheid en volgtijd) tijdens de drie fasen van de Belonitor-proef
tot de voorgaande auto betekent. Dit volgtijdcriterium wordt door 7% van de deelnemers correct ingeschat, terwijl 84% denkt dat die tijd langer duurt dan de feitelijke 1,3 seconde. Kennelijk vindt men het moeilijk volgtijden in te schatten. Dit pleit voor meer ondersteuning bij het volggedrag. Representativiteit pilotgroep De deelnemers aan de Belonitor-proef verschilden op slechts enkele variabelen van de ‘gemiddelde’ leaserijder bij LeasePlan:
• Leeftijd: de gemiddelde leeftijd van de pilotgroep was 47 jaar, die van de referentiegroep 41 jaar. • Sekseverhouding: in de pilotgroep zat slechts één vrouw (2%), bij de referentiegroep was 19% vrouw. • De pilotgroep ergerde zich minder aan andere automobilisten die lang links blijven rijden of die langzaam invoegen op de autosnelweg dan de referentiegroep. • De pilotgroep spaarde vaker punten (bij allerlei producten) dan de referentiegroep. BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 27
27
28.10.2005 18:27:18
‘De positieve gedragsverandering leidt tot een brandstofreductie van gemiddeld 5,5%.’ Er zijn geen redenen om aan te nemen dat deze verschillen de generaliseerbaarheid van de uitkomsten van de proef hebben beïnvloed. Positieve veiligheidseffecten Snelheid Om de veiligheidseffecten van grootschalige toepassing van de Belonitor in het leasewagenpark in Nederland te schatten, is gebruikgemaakt van de algemene vuistregel die volgt uit het onderzoek van Finch.1 Dit onderzoek stelt dat elke kilometerdaling van de gemiddelde snelheid leidt tot 3% minder gewonden en 5% minder zwaargewonden en doden in het verkeer. Wanneer alle Nederlandse automobilisten een Belonitorsysteem zouden hebben, en de effecten van de Belonitor waren (ook op langere termijn) even groot als in deze praktijkproef, dan zouden de effecten voor de verkeersveiligheid aanzienlijk zijn. Het aantal doden en zwaargewonden zou dalen met ca.15%; het aantal gewonden met ca. 9%.
1
Volgafstand Naast de rijsnelheid heeft het houden van afstand effect op het aantal verkeersongevallen. Dit effect is echter niet te kwantificeren, omdat er betrekkelijk weinig onderzoek naar gedaan is. Wel is bekend dat kop-staartbotsingen tengevolge van weinig afstand houden gemiddeld niet ernstig zijn. Het positieve effect van beter afstand houden is daardoor vermoedelijk kleiner dan dat van niet te hard rijden. Positieve doorstromingseffecten In de Belonitorfase is een daling van de gemiddelde snelheid gemeten. Bij invoering van feedback en belonen mogen we er dus van uitgaan dat er minder ongevallen zullen plaatsvinden. Dit betekent tegelijk een betere doorstroming op de wegen, omdat 12,5% van alle files veroorzaakt wordt door ongevallen. Immers, minder ongevallen betekenen een betere doorstroming. De algemene vuistregel stelt: bij afname van de gemiddelde snelheid van 1 km per uur daalt het aantal ongevallen met letselschade met 3%. In cijfers: als de invoering van
Finch, D.J. et al (1994). Speed, Speed Limits and Crashes. Project Report 58. Transport Research Laboratory TRL, Crowthorne, Berkshire. Finch betreft een meta-analyse over wegen van 30 – 120 km per uur.
BELONITOR
28
6744_binnenwerk_WT.indd 28
28.10.2005 18:27:18
de Belonitor leidt tot 10% minder ongevallen dan betekent dat een reductie in files van 1,25%. Wat de benutting van de infrastructuur betreft is er een minpuntje in die zin dat het beter afstand houden door de Belonitorgebruikers met zich meebrengt dat er minder auto’s op één kilometer kunnen. Een wegvak bevat meer auto’s als het druk is, want dan houdt men meestal minder dan 1,3 seconde afstand.
Positieve milieueffecten De deelnemers zijn zeer te spreken over de gunstige invloed van de Belonitor op het brandstofverbruik. Ook de brandstofverbruikcijfers van LeasePlan tonen aan dat het Belonitorsysteem en de hieraan gekoppelde positieve gedragsverandering leidt tot een brandstofreductie van gemiddeld maar liefst 5,5%. Dit percentage creëert een nieuwe win-winsituatie: voor leasemaatschappijen is er een financieel voordeel te behalen. Voor de samenleving als geheel betekent het minder belasting van het milieu. Een resultaat met mooie vooruitzichten.
BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 29
29
28.10.2005 18:27:21
Netwerk RWS
AutomatiseringsGids
Spits
Metro BELONITOR
30
6744_binnenwerk_WT.indd 30
28.10.2005 18:27:27
de Telegraaf
de Volkskrant
Algemeen Dagblad
de Volkskrant
Metro BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 31
31
28.10.2005 18:27:33
Dirck Bontjes, Belonitordeelnemer
6744_binnenwerk_WT.indd 32
28.10.2005 19:05:55
Positieve benadering
Standpunt Als LeasePlan kijken wij met een goed gevoel terug op deze praktijkproef en op de samenwerking met Rijkswaterstaat. Ons doel was meer inzicht te verkrijgen in het meten en belonen van verkeersveilig rijgedrag om zo de kosten van het autogebruik voor onze klanten te kunnen verlagen. Hierin zijn we geslaagd. We hebben nieuwe ervaringen opgedaan met het beïnvloeden van rijgedrag. Opnieuw is duidelijk geworden dat het veranderen van rijgedrag gunstige gevolgen heeft voor bijvoorbeeld het brandstofverbruik. En zuiniger rijden is niet alleen goedkoper, maar leidt ook tot een duurzame vermindering van de CO2-uitstoot met een kwart ton CO2 (circa 250 kg) per auto per jaar. Met het oog op het reduceren van de uitstoot van schadelijke stoffen kan de Belonitor dus een instrument zijn om milieubewuster met mobiliteit om te gaan. Aangezien LeasePlan samen met wagenparkbeheerders, leaserijders, autofabrikanten en toeleveranciers werkt
aan de ontwikkeling van duurzame mobiliteit, waarbij milieu en economie beter in balans komen, zijn wij blij met deze uitkomst van de proef. Bovendien neemt de kans op een ongeval af, wat het aantal files en de maatschappelijke kosten vermindert. Ook levert verkeersveiliger rijgedrag een bijdrage aan duurzame mobiliteit. Het geven van directe feedback in combinatie met het belonen van het goede rijgedrag is dus een middel gebleken om dit gedrag – op korte termijn – positief te beïnvloeden. Dat de deelnemers tijdens de proef een meer ontspannen rijstijl hebben aangenomen, is een mooi nevenresultaat. De geteste Belonitorversie is echter niet klaar om in praktijk te brengen. Er is immers gewerkt met prototypen die nog niet voor grootschalige toepassingen geschikt zijn. Ik ben van mening dat de
‘Wij volgen de technologische ontwikkelingen op dit gebied nauwgezet en daar waar mogelijk werken wij hier graag aan mee.’
BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 33
33
28.10.2005 18:27:51
‘Dat de deelnemers tijdens de proef een meer ontspannen rijstijl hebben aangenomen, is een mooi nevenresultaat.’ benodigde investering om de Belonitor door te ontwikkelen naar een bruikbaar instrument voor (een groot deel van) ons wagenpark nog niet opweegt tegen de beoogde baten. De wens zal er al snel zijn om niet alleen snelheid en volgafstand, maar ook andere specifieke rijgedragingen in de meting op te nemen. Zo’n flexibel instrument is nog niet haalbaar. Wel is duidelijk dat het zeer lonend is als automobilisten binnen de maximumsnelheid blijven én voldoende afstand houden.
En dat belonen werkt, hebben we al ondervonden met ons spaarprogramma, waarin we schadevrijrijden belonen met Air Miles. De proef heeft aandachtsgebieden opgeleverd die wij in de toekomst extra in de gaten zullen houden. Zo denk ik aan nieuwe mogelijkheden van in-car telematicsystemen. Wij volgen de technologische ontwikkelingen op dit gebied nauwgezet en daar waar mogelijk werken wij hier graag aan mee.
Peter Verkuyl Directievoorzitter LeasePlan Nederland N.V.
BELONITOR
34
6744_binnenwerk_WT.indd 34
28.10.2005 18:27:53
Vincent Schippers, Belonitordeelnemer
BELONITOR
6744_binnenwerk_WT.indd 35
35
28.10.2005 19:16:02
Dankwoord Altijd één stap vooruit denken. Dat vergt inzicht, creativiteit en doorzettingsvermogen. Daarom zijn wij dank verschuldigd aan hen die ons hebben geïnspireerd, die ons scherp en wakker hebben gehouden, die positief zijn gebleven, belangstelling hebben getoond, in dit project geloofden, zich erin hebben verdiept, overtuigd waren van het succes en steeds voor ons klaarstonden. En natuurlijk ook aan hen die eigen initiatief toonden, suggesties deden en commentaar gaven.
BELONITOR
Kortom: wij willen iedereen bedanken die het mogelijk heeft gemaakt om tot dit fantastische eindproduct te komen! Dit boekje is het resultaat van een synergetische samenwerking van o.a.: de 62 deelnemers aan de Belonitor-proef, LeasePlan Nederland N.V., Traffic Test BV, ARS T&TT BV, Technolution BV, Pluimen en ‘Wegen naar de Toekomst’ van Rijkswaterstaat.
36
6744_binnenwerk_WT.indd 36
28.10.2005 18:28:05
