3 Boomkikkers rukken op in de Kempen

2009

1989

|

20

1 |

2009

20 jaar ARK, 20 jaar vernieuwing extra projectaanvraag nationale postcode loterij gehonoreerd

millingerwaard, 11 september 2009,

Het Nieuwe Goud van Thracië

schap. Het bijna genetisch bepaalde denken

Terugblikken is niet onze sterkste eigenin kansen, jaagt ons voort. Maatschappelijke veranderingen, economische recessie, klimaatverandering; wat voor de één een probleem lijkt, zien wij toch vooral weer als een nieuwe mogelijkheid om natuur- en landschapsontwikkeling op een hoger plan te brengen. Maar het valt niet te ontkennen: in 2009 doen we dit werk al 20 jaar. We hebben het gevierd op één van de plekken waar het allemaal begon: de Millingerwaard. Voor deze jaARKrant leek het ons een goed idee om de belangrijkste wapenfeiten in die 20 jaar op een rij te zetten. U vindt ze in een doorlopende balk door deze krant.

VROM Maakt vliegende start Klimaatbuffer IJsselmonde mogelijk den haag, 8 december 2009 Het ministerie van VROM heeft 1,3 miljoen euro beschikbaar gesteld om de start van de klimaatbuffer IJsselmonde (tot 1200 hectare) mogelijk te maken. Het streven is om een reeks al bestaande initiatieven van diverse partijen met elkaar te verbinden, zodat een ruimtelijke eenheid ontstaat die als klimaatbuffer gaat werken. Het Wereld Natuur Fonds en Adessium brachten de partijen bijeen. Een klimaatbuffer is een natuurgebied dat de gevolgen van klimaatverandering – zowel watertekort als wateroverlast – kan gaan opvangen. Een centrale rol bij het aan

elkaar knopen van de losse initiatieven vormt de zogenaamde Koedoodzone langs de westkant van Barendrecht. De Koedood zal zich ontwikkelen tot een zoetwatermoeras, waar het goed toeven is voor zilverreigers en lepelaars. Realisering van de klimaatbuffer geeft voor de regio Rotterdam een antwoord op een van de grote maatschappelijk opgaven waar ons land voor staat, namelijk aanpak van de gevolgen van het klimaatprobleem. Bovendien ontstaat een uitgestrekt natuur- en recreatiegebied van ongekende omvang midden in randstedelijk gebied. lees meer op pagina 8.

scheveningen, 5 februari 2009 Een juichstemming heerste er binnen ARK, toen bekend werd dat de Nationale Postcode Loterij de extra project-aanvraag, voor het opzetten van een groot natuurpark in de Bulgaarse Rodopen, had gehonoreerd. ARK en partner Avalon kunnen de komende vijf jaar werken aan een groot project in het voormalige Thracië, waarbij natuurontwikkeling, het stimuleren van ecotoerisme en het stimuleren van de biologische landbouw hand in hand gaan. De Nationale Postcode Loterij stelde hiervoor ruim 2,8 miljoen euro beschikbaar. De Rodopen, ooit een halfopen berggebied in het oosten van Bulgarije, is sinds het verlaten van gronden door de landbouw in razend tempo aan het verbossen. Daarmee worden voor Europa unieke planten en dieren met uitsterven bedreigd. Monniksgier, landschildpadden, keizerarend en jakhals bijvoorbeeld.

In deze krant

3 Boomkikkers rukken op in de Kempen

5 Start EHStafette

noodklok

8

Lokale natuurorganisaties luidden de noodklok en vroegen ARK en Avalon om hulp bij het opzetten van een alternatieve economie, gebaseerd op natuurlijke begrazing, biologische

Opening getijdengeul Visserijgriend

landbouw en ecotoerisme. De door

Niet te missen kansen voor nieuwe wildernissen in Europa pr aag, 28 mei 2009 Europa heeft nú de kans om een aantal spectaculaire wildernissen te ontwikkelen als dragers van een nieuwe regionale economie. Dat was de boodschap van het Wereld Natuur Fonds, FREE Nature, Eurosite en ARK tijdens de eerste Europese Wildernisconferentie van de EU in Praag. De organisaties zetten hier hun plannen uiteen voor herstel en behoud van de Europese biodiversiteit. Tegelijkertijd daagden ze de deelnemers van de conferentie uit om geschikte gebieden aan te melden om de ideeën in praktijk te brengen. Dit resulteerde later in het jaar in 18 nominaties, waaruit inmiddels de drie meest kansrijke gebieden zijn geselecteerd. lees meer op pagina 12.

ARK eerder in Nederland en Letland

Bever ‘knaagt zich een weg door Limburg’ 2

beproefde aanpak kan samen met

Welkom wolf, welkom lynx 2

Avalon’s zeer ruime ervaring in Oost

‘Geurvlaggen en burl-geluid’ 3

Europa tot spectaculaire resultaten

Steur en eland: boegbeelden delta 3

leiden. Met zijn bijzondere natuur en

Weerterbos Waterbos 4

nog overal zichtbare rijke historie,

Gefaseerde drooglegging

kunnen de Oostelijke Rodopen zich

Oostvaardersplassen 5

ontwikkelen tot een toeristische trek-

Tijdelijke Natuur in stroomversnelling 5

pleister van formaat. ARK en Avalon

Grensmaascursus over-boekt 6

hebben met ‘Het Nieuwe Goud van

12.500 kinderen in Leeuwense wildernis 6

Thracië’ de ambitie om, in samen-

Vlaamse projecten voorbeeldig! 7

werking met de plaatselijke bevolking,

Oude Waal leeft op van natuurlijk waterpeil 7

één van Europa’s belangrijkste natuur-

Klimaatcoalitie slaat handen ineen 8

gebieden te behouden. Daarmee wil-

Uniek klimaatcafé 9

len ze een voorbeeld stellen voor duur-

De Grote Zeereis 10

zame plattelandsontwikkeling in de Balkan en andere delen van Europa, waarmee bovendien de ontvolking van het platteland een halt wordt toegeroepen.

lees meer op pagina 13.

Expeditie Loevestein 10 Natuurontwikkeling als Topsport 11 Yellowstone van Europa 12 Stepperunderen in Kopacki rit 13 Struinen met ARK 14 Financiën 15 Erelectoraat en veldacademies 16

2 1989

|

missing lynx sleutelsoorten juni 2010

plan Uiterwaardpark Meinerswijk, eerste veldproject Ewijkse Plaat

2009 1990

|

Rivierenpark Gelderse Poort, start veldproject

Welkom wolf, welkom lynx

Beschuit met muisjes in het Kraansvlak overveen, 28 mei 2009 Deze week werden in het Kraansvlak twee wisentkalfjes geboren. Een unieke gebeurtenis, want niet eerder werden in Nederland wilde wisentkalfjes geboren. Later in de zomer kwamen er nog eens twee jongen bij. Wisenten leven sinds 2007 in het 220 hectare grote Kraansvlak, onderdeel van Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Hun gedrag wordt op de voet gevolgd door wetenschappers van de universiteit van Groningen. En die ontdekten veel in de afgelopen jaren. De wisent blijkt veel minder een bosbeest te zijn dan uit de literatuur bekend is. Hun invloed in het dichtgroeiende duinlandschap is overduidelijk. Er zijn maar liefst vier keer zoveel kale plekken en zandkuilen als voorheen. En daarmee krijgt de oorspronkelijke begroeiing weer een kans. Van agressie van de wisenten jegens mensen is de afgelopen jaren niets gebleken: de dieren zijn juist mensontwijkend. En dat effent de weg naar een forse uitbreiding van het aantal publieksexcursies in de komende jaren. Het onderzoek kreeg eind van het jaar een extra dimensie. In oktober werd namelijk een kleine kudde konikpaarden losgelaten in het Kraansvlak. Bekend is dat koniks en wisenten een verschillend graasgedrag hebben en dus geen voedselconcurrenten zijn van elkaar. Hoe de konijnen, reeën, damherten, wisenten én koniks in hun onderling verband invloed hebben op het duinlandschap zal door de onderzoekers nauwgezet worden bekeken. partners PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland, ARK, Stichting Duinbehoud, FREE Nature en Stichting Kritisch Bosbeheer.

‘Als PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland werken wij met ARK samen in het wisentproject. Het betreft een proef in een omheind duingebied. PWN levert het terrein en menskracht ter begeleiding. Ik denk dat ARK een belangrijke rol kan spelen in de daadwerkelijke herintroductie van de wisent in de Nederlandse natuur (bijvoorbeeld op de Veluwe). PWN werkt daar graag aan mee. Wij hebben als waterbedrijf innovatie hoog in het vaandel. Prettig, dat we dat innovatieve en creatieve bij ARK terugzien. Ik hoop dat ARK zowel praktisch en oplossingsgericht blijft, alsook visionair blijft inspireren’ Piet Veel, hoofd Natuur & Recreatie, PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland

wageningen, 3 april 2009 ARK ging dit jaar verder aan de slag om publiek en politiek voor te bereiden op de onvermijdelijke komst van wolf en lynx naar Nederland. In april hielden ARK en FREE Nature met steun van het Wereld Natuur Fonds een eerste wolvencursus. Ecologie van de wolf, feiten en fabels, mogelijkheden van schadevergoeding, ervaringen met wolven in Duitsland, dat alles kwam aan bod. Terreinbeheerders, wolvenkenners, natuurliefhebbers, beleidsmensen, studenten, een Duitse ervaringsdeskundige en de landelijke pers waren aanwezig, bij elkaar meer dan 40 deelnemers. En de lynx? Er zijn sterke aanwijzingen dat de eerste lynxen de Limburgse grens reeds zijn gepasseerd. Daarom zijn samen met de Provincie Limburg en het Natuurhistorische genootschap een aantal fotovallen en schuurpalen met klittenband (om haarmonsters te verkrijgen) geplaatst. Maar ze hebben nog geen bewijs van aanwezigheid van de lynx opgeleverd. Wel was er, na interviews van ARK-medewerkers over wolven of lynxen, een toename van het aantal ‘waarnemingen’, maar of het echte zijn?

Bever ‘knaagt zich een weg door Limburg’

foto Hugh Jansman, Alterra

Extra introductie otters gewenst beek-ubbergen, december 2009 In 2008 werden een dode otter en de sporen van diverse levende otters bij Doesburg gevonden. Gaat de otter zich, vanuit Noord-Overijssel, waar hij vanaf 2002 werd uitgezet, over Nederland verspreiden? Om de kansen en bedreigingen voor de otter in de as Maas-Gelderse Poort-IJssel in beeld te brengen, heeft ARK samen met ecologisch adviesbureau Gijs Kurstjens een rapport gemaakt. Aanbeveling is om langs de Beneden-IJssel en in het gebied Doesburg-Gelderse Poort, waar enkele otters zitten, dieren bij te plaatsen om de genetische basis te verbreden. Om daarnaast verkeersmaatregelen te treffen die het leefgebied van de otter ontsnipperen. En tenslotte om te starten met voorlichting aan waterschappen, vissers, jagers en muskusrattenvangers, zodat zij op de komst van de otter zijn voorbereid. opdr achtgevers Provincie Overijssel, Provincie Gelderland en Provincie Limburg

stevensweert, 28 maart 2009 Vandaag vond in de Hompesche Molen de presentatie plaats van het themanummer over bevers in Limburg van het Natuurhistorisch maandblad. Niet voor niets een themanummer over bevers. Het gaat namelijk ontzettend goed met de bever in Limburg, zo blijkt uit onderzoek van zoogdiervereniging VZZ. Leefden begin jaren ’90 slechts enkele bevers in de provincie, inmiddels is hun aantal uitgegroeid tot meer dan honderd dieren. Deze toename ontstond na een geslaagde herintroductie van totaal 33 dieren tussen 2002 en 2004. Maar is vooral ook te danken aan de keur van geschikte leefgebieden in Limburg, die de afgelopen twee decennia ontstond, als gevolg van de vele natuurontwikkelingsprojecten langs de Maas, de zijbeken en de Maasplassen. Voor de nakomelingen van de uitgezette dieren is er daardoor volop de gelegenheid naar nieuwe gebieden te trekken en zich te vestigen. Aangelegde bevertunnels en wildrasters maken bovendien veilige verplaatsingen mogelijk. De bever is uitgegroeid tot publiekslieveling. Door de hele provincie heen zijn beverexcursies en -lezingen. Dat gebeurt door gidsen die ARK heeft opgeleid, eind 2008 nog 85! Zij maken dankbaar gebruik van de kersverse beverfolder die ARK dit jaar heeft uitgegeven. partners/financiers ‘Toekomst van de bever in Limburg’: Ecologisch Advies bureau Kurstjens, ARK, Provincie Limburg, Rijkswaterstaat, VSB-fonds, Nationale Postcode Loterij, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Stichting het Limburgs Landschap.

missing lynx sleutelsoorten

2009 Millingerwaard, natuurlijke begrazing

juni 2010

1991

|

3

Grensmaasplan ‘Toekomst voor een Grindrivier’, met veldprojecten o.a. Koningssteen

hertenbronst trekt weer honderden bel angstellenden

Steur en eland boegbeelden van de delta

‘Geurvlaggen en burl-geluid’ nederweert, september/oktober 2009 Een avond eind september. Hindes met hun kalfjes grazen vredig op de grote open vlakte midden in het Weerterbos. Er liggen dieren gevleid in het gras te herkauwen. Een schijn van rust. Maar er hangt iets in de lucht. Een groepje mensen-op-afstand voelt het haarfijn aan. Dan komt een imposant hert met dikke nek en groot gewei in beeld. Loopt rusteloos in het rond. Hij kijkt, luistert en ruikt. Zijn bek gaat wijd open en er komt een diep machtig oergeluid uit zijn keel. Dit is waar iedereen voor is gekomen. Het jaarlijkse paringsritueel van de edelherten. Het burlen en geweigekletter te horen en misschien zelfs een zweem van hun geurvlaggen op te snuiven, het mengsel van urine en geursecreet, waarmee de mannetjesherten

Geopend in april: ‘hertencafé’ De Daatjeshoeve, aan de rand van het Weerterbos. Een particuliere horecagelegenheid met megagrote foto’s van edelherten aan de muur.

hun territorium afbakenen. Na het overweldigende succes van vorig jaar, organiseerden ARK, Limburgs Landschap, Brabants Landschap en IVN-Weert ook dit jaar weer een reeks bronstexcursies. En ook nu weer gold: aan belangstelling geen gebrek! Totaal 15 keer gingen medewerkers van de organisaties in de schemer op pad.

Zes ton voor de Boomkikker

wageningen, december 2009 Het Wereld Natuur Fonds (WNF) heeft de steur en de eland gekozen als boegbeelden van hun deltaprogramma. ARK werkt deze winter aan de voorbereiding van herintroductie van beide spectaculaire soorten in de Nederlandse delta. De Atlantische steur is nóg zelfzamer dan de panda. Hij leeft alleen nog in de monding van de Franse Gironde en wordt met uitsterven bedreigd. Kweekprogramma’s

in Frankrijk en Duitsland proberen het tij te keren. WNF/ARK verkennen komend jaar de mogelijkheden van internationale samenwerking, zoeken partners in Nederland en gaan werken aan politiek en publiek draagvlak, om een herintroductie van deze gigantische oervis in de Rijn een optimale kans van slagen te geven.

el and De Biesbosch kan de eerste plek in Nederland worden, waar na 1.000 jaar afwezigheid, weer elanden in het wild rondlopen. Aanwezigheid van deze – letterlijk – kanjer van een hertachtige maakt de natuur in Nederland weer een stapje completer en zet de Biesbosch opnieuw op de kaart, ook internationaal. ARK verkent de mogelijkheden van herintroductie met Staatsbosbeheer Biesbosch en anderen.

Scholieren onderzoeken dood ree maastricht, 30 juli 2009 De boomkikker laat zich horen in het Kempen~Broek! Moerasherstel in het GrensPark Kempen~Broek lijkt zijn vruchten af te werpen. En dit is nog maar het begin! ARK, Provincie Limburg, Ecologisch Adviesbureau Kurstjens, Stichting het Limburgs Landschap in Nederland en Stichting Limburgs Landschap in België hebben de handen ineen geslagen om het leefgebied van de boomkikker in de grensregio verder te ontwikkelen. Dat gebeurt in het kader van een Europees Solabio-project (Soorten, Landschappen en Biodiversiteit). Er is zes ton beschikbaar voor aankoop en inrichting van potentiële leefgebieden, en de eerste 23 hectares zijn in 2009 al aangekocht. De boomkikker is de perfecte ambassadeur voor moerasherstel en natuurlijke ontwikkeling van landbiotoop. Het gifgroene kikkertje met de grappige zuignappootjes bekt goed en is een indicator van hoge natuurkwaliteit. In

zijn kielzog zullen tal van diersoorten terugkeren in het Kempen~Broek. Op de verworven gronden kan een start gemaakt worden met herstel van het natuurlijke waterpeil, wat een voor boomkikkers perfect biotoop oplevert. In het voorjaar ontstaan kletsnatte vloeiweiden: z’n natuurlijke voortplantingsbiotoop. De ondiepe, tijdelijke wateren vallen gedurende het voorjaar geleidelijk droog en komen zo tegemoet aan de zomerwensen van jonge boomkikkers. Die zijn ondertussen toe aan het koloniseren van zonnige plekjes op het droge. Naast moerasherstel wordt in het project gewerkt aan een natuurlijke ontwikkeling van het gebied. Dat levert een groen palet op waarbij weiden geleidelijk overgaan in bosjes en bossen, via braamstruweel en ruigte. Geleidelijke overgangen, waar een boomkikker van afhankelijk is. Natuurlijke ontwikkeling en moerasherstel: op naar omvangrijke boomkikkerkoren!

Minister effent pad voor grotere kadavers den haag, december 2009 Minister Verburg van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft groen licht gegeven voor een proef met het laten liggen van runderkadavers in de Oostvaardersplassen en op de Veluwezoom. Dit naar aanleiding van kamervragen van de Partij voor de Dieren, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en ARK treffen nu de voorbereidingen voor zo’n proef.

arnhem, 29 september 2009 HAVO-VWO scholieren in het hele land konden op dinsdag 29 september via internet live zien hoe scholieren van Stedelijk Gymnasium Arnhem forensisch entomologisch onderzoek deden aan het reeënkadaver in de Ooijpolder, onder leiding van prof.dr. Marcel Dicke, hoogleraar Entomologie van Wageningen Universiteit. Dicke gaf via internet college over de invloed van temperatuur, weersomstandigheden, jaargetijden en verwondingen op ontbindingsstadia, de aanwezige insecten als indicator voor het ontbindingsstadium en bewijzen van verplaatsing van lichamen en kadavers, Leerlingen uit het hele land konden per email reageren en vragen stellen. Het ree was te plekke neergelegd in het kader van het project ‘Dood doet leven’, waarin ARK en Staatsbosbeheer het grote publiek vertrouwd willen maken met de aanwezigheid van dode dieren in de natuur en de waardevolle functie die zij er spelen. Zie voor live-beelden Dooddoetleven.nl

4 1992

missing lynx natuurverbindingen juni 2010

|

visie ‘Levende Rivieren’, concept Reliëfvolgende Kleiwinning, visie Rijnstrangen

2009 1993

|

eerste stromende nevengeul Leeuwense Waard,

Grensoverschrijdend Kempen~Broek wordt ecologisch topgebied weert, 1 december 2009 Het Kempen~Broek in het Nederlands-Vlaamse grensgebied kan uitgroeien tot één van de belangrijkste natuurgebieden in de Lage Landen. Nu al komen in de deelgebieden Stramprooijerbroek, Wijffelterbroek, Smeetshof, Kettingdijk en Weerterbos zeer bijzondere planten en dieren voor. Van bever tot boomkikker en van edelhert tot grote weerschijnvlinder. Qua vlinders en libellen is er in Nederlanden België nauwelijks een beter gebied te vinden. Worden de verschillende natuurgebieden met elkaar verbonden, dan ontstaan ongekende mogelijkheden voor flora en fauna. De beide provincies Limburg dromen al van de ‘Veluwe van het Zuiden’, maar dan nog rijker. Hier kan een 25.000 ha groot GrensPark Kempen~Broek ontstaan met unieke ecologische en daarmee ook toeristische kwaliteiten. Er kan een geheel nieuwe plattelandseconomie tot ontwikkeling komen die stoelt op deze kwaliteiten. Bovendien wordt de natuurlijke waterhuishouding van het gebied stap voor stap hersteld en gaat het gebied fungeren als natuurlijke klimaatbuffer en zo bijdragen aan de veiligheid. Ontwikkelen van GrensPark Kempen~Broek behoort tot de grote uitdagingen van de natuurbescherming.

gebruikt voor nieuwe grondaankopen. Gehoopt wordt op een sneeuwbaleffect, wat een forse impuls zal geven aan de Ecologische Hoofdstructuur. Overigens profiteert ook de landbouw van de aankoop van sleutelhectares: door uitruil van gronden wordt de landbouwkundige structuur in aanliggend gebied verbeterd. De Provincie Limburg (Nl) is enthousiast over het initiatief en levert een bijdrage in de voorfinanciering. Ook ziet de provincie kans om natuur die elders gecompenseerd moet worden (bijvoorbeeld door wegverbredingen)geconcentreerd aan te leggen in dit ecologische topgebied. ‘We werken samen met ARK in het Grenspark Kempen~Broek en het edelhertenproject. Wat betreft het edelhertenproject, hoop ik dat we de boel een beetje in de week kunnen zetten. In Vlaanderen kijkt men toch een beetje angstig naar die grote beesten. Ik wens dat de inspiratie mag blijven. ARK prikkelt de Vlamingen, en ik hoop dat dat blijft. We leren hier van hoe ARK omgaat met natuurbeleving. Wilderniscafé’s vinden we een prachtig concept’. Erwin Christis, projectleider Kempen~Broek, Regionaal Landschap Kempen en Maasland

sleutelhectares ARK en groene gebiedsontwikkelaar Habitura willen het natuurnetwerk versneld realiseren, door een ‘grondbank’ op te zetten. Hiermee worden zogenaamde sleutelhectares gekocht: gronden op strategische locaties, die bestaande natuurgebieden met elkaar verbinden. De gekochte hectares worden doorgeleverd aan natuurbeheerders (organisaties en particulieren), waarna het verdiende geld weer wordt

Van Weerterbos tot Waterbos

Provincie Flevoland, projectorganisatie OostvaardersWold

ARK adviseert Provincie Flevoland over OostvaardersWold lelystad, 8 december 2009 Tussen de Oostvaardersplassen en het Horsterwold/de Veluwe ontwikkelt de Provincie Flevoland het OostvaardersWold, een robuuste natuurverbinding die deel uit gaat maken van de Ecologische Hoofdstructuur. Wandelaars, fietsers en kanovaarders komen hier straks oog in oog te staan met herten, vossen, wildlevende paarden en runderen. Hier komt de grootste natuurbrug van Europa. Bijna 2.000 hectare van Nederlands

beste landbouwgrond wordt in enkele jaren tijd omgetoverd in topnatuur, met een enorme belevingswaarde voor miljoenen Nederlanders. Geen gebied dat de dynamiek van Nederland beter in beeld brengt dan het OostvaardersWold. De Provincie Flevoland pakt het project voortvarend aan, in nauw overleg met boeren, waterschap, gemeenten en natuurorganisaties. Eind 2009 werd er bijna wekelijks een kavel (55 ha) aangekocht voor dit project. Zo’n

grootschalige verandering van landbouwgrond in vrij toegankelijke natuur vraagt om een uitgebreide communicatie naar de streek en het betrekken van omwonenden (boeren en stedelingen) bij de gebiedsontwikkeling. In de Gelderse Poort is daar door ARK eerder ervaring mee opgedaan. Daarom heeft de Provincie Flevoland ARK gevraagd om te adviseren bij de communicatie-activiteiten en het opzetten van een educatief programma.

nederweert, 20 oktober 2009 Tijdens een minisymposium in het nieuwe bezoekerscentrum ‘Daatjeshoeve’, aan de rand van het Weerterbos, verrichtten het ministerie van VROM, Het Limburgs Landschap, Waterschap Peel en Maasvallei en ARK de aftrap van de klimaatbuffer Weerterbos. Het ministerie van VROM heeft geld beschikbaar gesteld om aan de rand van het Weerterbos een waterrijk natuurgebied in te richten, dat bijdraagt aan de waterhuishouding van het stroomafwaarts gelegen Brabantse landbouwgebied. In de toekomst kan in dit gebied meer dan 100.000 m3 water worden gebufferd (en deels ook gezuiverd). Dat voorkomt overstromingen na hevige neerslag en zorgt in droge zomers juist voor nalevering van water. Boeren in het gebied krijgen elders betere ruilgrond aangeboden. De natuur profiteert volop; er ontstaat een dynamisch rietmoeras van zo’n 25 hectare: een ideale biotoop voor broedende en doortrekkende water- en moerasvogels en voor amfibieën. In het Weerterbos zélf wordt ook geïnvesteerd: waar nu nog monotone naaldbossen groeien, vindt herstel plaats van schone kwelmoerassen.

missing lynx natuurverbindingen

2009

juni 2010

1994

herintroductie bevers Gelderse Poort

|

5

rapport ‘Zandrivier Waal’, plan Beuningse Uiterwaarden, visie Bloeiende Dijkhellingen

Niet zo snel als een das

Tijdelijke Natuur in stroomversnelling

beek-ubbergen, 28 mei 2009 Wie is hier de das?, vraagt begeleider Bart. ‘Ik’, zegt een jongen, ‘gaat een das door brandnetels heen’? Bart: ‘ja, want hij heeft een dikke vacht. Hij gaat er full-speed doorheen’. De jongen (langzaam lopend): ‘ja, dat doe ik dan weer niet’. Struinend, gewapend met camera’s, doorkruisen zes 14- en 15-jarige leerlingen van HAVO Notre Dame des Anges uit Beek Ubbergen het bos vlakbij hun school. Even later stuiten ze op een raster waar de lynx en het edelhert wel overheen zouden kunnen, maar de das niet. Ze volgen het raster om te zien hoe dat beest verder moet. En dan stuiten ze op een dassentunnel. ‘Zo, best wel lang’! ‘Kun je zien waar die heen gaat’, vraagt Bart? En de camera zwiept omhoog, naar de overkant van een weg, waar continu auto’s voorbij razen.

ruigoord, 15 juli 2009 Op een braakliggend terrein van Haven Amsterdam krijgt de natuur de komende jaren ruim baan. Minister Gerda Verburg van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit gaf vandaag het startsein voor de eerste proef met Tijdelijke Natuur. De verwachting is dat pioniersoorten als veldleeuwerik, oeverzwaluw, rietorchis en rugstreeppad zich tijdelijk vestigen op het haventerrein. Om op termijn weer plaats te maken voor bedrijvigheid. Om die toekomstige bedrijfsontwikkeling niet te frustreren ontving de Amsterdamse wethouder Hans Gerson vandaag een ontheffing van de Floraen faunawet van de minister, op een

youtube De zes jongens maken deze tocht samen met Caroline van der Mark en Bart Beekers van ARK, het is een struintocht om proef te draaien met de EHStafette. Doel van het project is om de geschiktheid en ongeschiktheid van de Ecologische Hoofdstructuur voor verschillende diersoorten in beeld te brengen. Jongeren verkennen een traject van de EHS, beoordelen het en leggen dat met hun mobieltjes vast op foto en film. Via Youtube en Google kunnen leeftijdgenoten elders in het land meegenieten. En vervolgens een eigen traject van de EHS verkennen. Dankzij een bijdrage van het Prins Bernhard Cultuur Fonds, kon ARK dit jaar proefdraaien met de EHS-tafette. De testfase heeft ertoe geleid dat we ons nu gaan richten op de groene opleidingen binnen de twaalf ROC’s.

moment dat er nog geen beschermde planten- en diersoorten zijn. Bij het concept Tijdelijke Natuur is sprake van een win-winsituatie. Natuur kan zich hier tijdelijk ontwikkelen en projectontwikkelaars krijgen zekerheid dat zij hun plannen kunnen uitvoeren. Goed voorbeeld doet volgen. Na Amsterdam hebben inmiddels meerdere gemeenten stappen gezet op weg naar een aanvraag voor Tijdelijke Natuur. Tot tevredenheid van ARK, Stroming en Innovatienetwerk, die met dit project de tienduizenden hectares grond die in Nederland soms jarenlang liggen te wachten op definitieve bebouwing, een tijdelijke natuurbestemming willen geven.

Gefaseerde drooglegging Oostvaardersplassen oostvaarderspl assen, 3 juni 2009 Vandaag is het Uitwerkingsplan Oostvaardersplassen gepresenteerd. Hierin adviseert ARK Staatsbosbeheer over de toekomstige ontwikkeling van de Oostvaardersplassen. De uitbreiding van de Oostvaardersplassen met Hollandse Hout, Oostvaarderswold en Horsterwold tot een 15.000 hectare groot ‘Oostvaardersland’ biedt ongekende mogelijkheden, zowel qua inrichting als qua natuurbeleving. De Oostvaardersplassen hebben te kampen met een ‘omgekeerd hoogteprofiel’. De droge, grazige, oorspronkelijk hoge delen zijn het laagst komen te liggen door klink, terwijl het lage moerasgedeelte nu het hoogst ligt. Bovendien zijn de delen kunstmatig van elkaar gescheiden door een dijkje. Door in twee fasen van elk zo’n vier jaar het moeras droog te leggen, zal ook het

moeras zo’n 30-50 centimeter inklinken en wordt het natuurlijker hoogteprofiel hersteld. De gefaseerde aanpak zorgt ervoor dat er doorlopend ruimte is voor moerasvogels, maar ook voldoende graasgrond voor de grote grazers. Uiteindelijk kan de dijk worden opgeruimd en zal rond 2019 een integraal moerasecosysteem zijn ontstaan, waar natuurlijke processen als neerslag, verdamping en natuurlijke afvoer van water het waterpeil bepalen. De grens tussen nat en droog zal schuiven met de grotere waterfluctuaties (2040 centimeter) die verwacht worden. Moerasvogels en grazers zullen met die dynamiek meebewegen. Voorts biedt het rapport tal van aanbevelingen om het Oostvaardersland, als natuurgebied van internationale allure, verder op de kaart te zetten en beleefbaar te maken.

Festa Natura vraagt aandacht voor EHS roerdalen, 14 juni 2009 Ruim 4.000 bezoekers bezochten deze zondag het evenement Festa Natura in het Meinweg-gebied bij Herkenbosch. Het festival, rond het thema Ecologische Hoofdstructuur, werd georganiseerd door de Limburgse natuur- en waterbeherende organisaties. Ook Duitse organisaties waren van de partij. Samenwerken en natuurgebieden met elkaar verbinden heeft in de provincie Limburg immers al snel een grensoverschrijdend karakter. Festa Natura bood lezingen, excursies, workshops, kinderactiviteiten en een infomarkt in de buitenlucht. ARK, als medeorganisator, verzorgde onder andere een lezing over Missing Lynx en een beverexcursie naar de Roer en de Postbeek. De excursiegangers ontdekten in de Postbeek een beverdam, die het water een meter opstuwt! Nota bene enkele meters stroomopwaarts van een stuwtje. De bevers bouwden de dam kort nadat het stuwtje was geplaatst. Alsof ze willen zeggen: er is maar één soort waterbouwer.

6 1995

missing lynx rivieren juni 2010

|

project ‘Waaier van Geulen’, plan Kleine Gelderse Waard, Geuldalstudies

2009 1996

|

‘Meegroeien met de Zee’, Loevestein, veld-

Elf Titiana lovend over de Klompenwaard

12.500 kinderen in Leeuwense wildernis

doornenburg, 22 oktober 2009 Dit najaar droeg ARK het veldlessenproject ‘Struinen in de Klompenwaard’ op ludieke wijze over aan Stichting Lingewaard Natuurlijk (SLN). De elf Titiana dook op uit het wilgenbos en stak de loftrompet over het wilde natuurgebied. Onder toeziend oog van de genodigden, waaronder 23 leerlingen van basisschool Merlijn uit Doornenburg, vonden vervolgens de overdrachtshandelingen plaats. Platform Doornenburg schonk de kar met lesmaterialen en ARK-medewerkers overhandigden tien dozen lesboekjes aan de kersvers opgeleide vrijwilligers van SLN. Met de schenking van bijna 2.000 lesboekjes krijgen de buitenlessen een vliegende doorstart.

boven leeuwen, november 2009 In 2009 verzorgde ARK alweer voor de veertiende keer buitenlessen in de Leeuwense Waard. Sinds de start van het project in 1996 hebben maar liefst 12.500 kinderen er gestruind en uitdagende opdrachten uitgevoerd. Afgelopen jaar ook weer bijna duizend. Inmiddels is bijna een generatie uit het land van Maas en Waal opgegroeid met de vanzelfsprekendheid van wildernisnatuur. De lessen spelen een belangrijke rol in de voorlichting van opdrachtgever Dekker van de Kamp over de zorgvuldige berging van verontreinigd slib in de hier gelegen Kaliwaal. Kwamen we aanvankelijk vooral kritisch bezorgde begeleidende ouders tegen, inmiddels spreken zij vol lof over de aanpak van de slibberging en wordt hun enthousiasme gevoed door de fraaie natuurbeelden in het nieuwe natuurgebied.

duur zame educatie ARK zette de buitenlessen op poten en liet sinds 2003 zo’n 5.000 kinderen naar hartelust struinen door de Klompenwaard en op verrassende wijze kennis maken met de natuur-in-hun-

achtertuin. Vanaf voorjaar 2010 gaan 16 nieuwe Klompenwaard-gidsen de veldlessen begeleiden. Hiervoor zijn zij afgelopen jaar speciaal opgeleid door ARK-medewerker José ten Tuynte om de lessen succesvol te begeleiden. Kinderen uit Doornenburg en omgeving kunnen de komende jaren gewoon blijven struinen in de Klompenwaard: met razend enthousiaste begeleiders.

financiers Nationale Postcode Loterij, VSB Fonds en Stichting Lingewaard Natuurlijk

Grensmaascursus over-boekt meers, december 2009 Er is een overweldigende belangstelling onder natuurgidsen, toeristisch gidsen, streekmuseum-medewerkers, kanoverhuurders en andere vrijwilligers en professionals om voorlichting te geven over de Grensmaas en het Grensmaasproject. Binnen een week waren de 30 beschikbare cursusplaatsen volgeboekt. En de stroom van aanmeldingen van zeer gemotiveerde mensen bleef aanhouden. Daarom heeft ARK, samen met medeorganisatoren Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer, besloten het aantal plaatsen voor de Grensmaascursus, die in 2010 gaat plaatsvinden, uit te breiden tot 45. Bovendien zal aansluitend in 2011 een nieuwe lichting worden opgeleid, want zo groot is inmiddels ook de reservelijst. De cursus bestaat uit lezingen, excursies en een eindopdracht. Na afloop kunnen de cursisten, aansluitend aan hun bestaande functie, de rol gaan vervullen van Grensmaas-ambassadeur.

Hompesche Molen krijgt nieuwe exploitant stevensweert, juli 2009 Het Grensmaas-bezoekerscentrum de Hompesche Molen kreeg in 2009 een nieuwe exploitant, die in juli het stokje overnam van ARK. De bovenverdieping van het molenhuis behoudt de functie van infopunt over de Grensmaas. Van hieruit biedt Natuurmonumenten natuurtochten aan, waaronder GPStochten. De benedenverdieping is omgevormd tot eethuis. Hoewel geen exploitant meer van de Hompesche Molen, blijft ARK wel het veldonderwijs

langs de Molenplas verzorgen. Ruim 600 kinderen uit de gemeenten Maasgouw en Echt leerden afgelopen jaar over de Grensmaas en kregen een portie avontuur aan de Molenplas. Voor 2010 is een vergelijkbaar aantal buitenlessen gepland. ARK heeft als exploitant van de Hompesche Molen, tussen 2005 en 2009, duizenden bezoekers informatie gegeven over natuurontwikkeling in het Grensmaasgebied, onder het genot van een kopje koffie & vlaai of overheerlijke soep.

missing lynx rivieren

2009 projecten Geuldal, plan Culemborgse waarden

juni 2010

1997

|

7

visie ‘Nieuw Rotterdams Peil’, ‘Veters Los’, Stad en Natuur in het IJmeer

Open dag Grensmaas trekt duizenden bezoekers it teren, 12 september 2009 Het was een komen een gaan van mensen, rondom kasteelhoeve Hartelstein, waar vandaag de Open Dag van de Grensmaas plaatsvond. Totaal enkele duizenden bezoekers, de organisatie had het vooraf niet durven dromen. Maar het programma was er dan ook naar: excursies naar de Geulmonding, een boottocht over het pas aangelegde verwerkingsbekken, de Grensmaasbewoners namen er met grote belangstelling aan deel. Voor de kinderen: meerijden op een stoere ‘dumper’ over het grind, Grensmaas-speurneuzenexamen doen midden in de ruige wildernis. Welk kind loopt daar nou niet warm voor? Een bezoekje aan de infomarkt op de binnenplaats van de hoeve. Het zonovergoten terras zat de hele dag stampvol en de infokraampjes van de initiatiefnemers trokken veel publiek.. Het gebied rondom Hartelstein bij Itteren is een van de eerste uitvoeringslocaties van het Grensmaasproject. De grindwinning is hier in volle gang. Om de inwoners van de streek te betrekken bij het project organiseerde het Consortium Grensmaas en Maaswerken deze Open Dag, in samenwerking met ARK, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer.

Oude Waal leeft op van natuurlijk waterpeil ooij, 10 mei 2009 Moederdag 2009. Stralend weer. De Ooijse dijk oogt als een soort natuurboulevard, waar je eerste rang zit, met uitzicht op een drassige Oude Waal vol leven. Vandaag zijn de natuurorganisaties ARK, IVN Rijk van Nijmegen, Vogelwerkgroep Rijk van Nijmegen en de Flora-&Fauna-werkgroep Gelderse Poort met telescoopkijkers paraat om de dijkrecreanten opmerkzaam te maken op de sublieme moeraskwaliteiten van de Oude Waal. En zij worden niet teleurgesteld. Een roerdomp stapt behoedzaam door het telescoopbeeld, twee lepelaars vliegen over, zwarte sterns maken een drukte van jewelste bij de drijvende nestvlotjes. Een kanjer van een

snoek ligt onbeweeglijk tussen de waterplanten te loeren. Bevers laten harde staartplonzen horen. Na een lange periode van agrarisch peilbeheer is nu eindelijk een natuurlijk waterpeil mogelijk in de Oude Waal. Water dat tijdens het voorjaarshoogwater was ingelaten in het gebied wordt niet meer weggepompt maar mag geleidelijk wegzijgen en verdampen. Het water zakt slechts zo’n centimeter per dag en dat betekent dat flora en fauna maandenlang profiteren van een drassige situatie. Uniek in Nederland! De honderden bezoekers op deze publieksdag konden dat met eigen ogen aanschouwen

Vlaamse projecten voorbeeldig!

Rijn in Beeld

dilsen-stokkem, 23 oktober Natuurontwikkeling, veiligheid, grindwinning en ecotoerisme zijn ook aan Vlaamse zijde van de Grensmaas de thema’s waar het om draait in de Maasvallei. En het gaat daar voorbeeldig! Zoveel was wel duidelijk tijdens het Vlaamse Symposium ‘Maas in Beeld’, georganiseerd door Regionaal Landschap Kempen en Maasland. In de gebieden Hochter Bampd en Kerkeweerd/Negenoord is in 2009 de zomerdijk afgegraven. Het resultaat is verbluffend. De voorheen ingesnoerde rivier vormt eindelijk weer één geheel met de oevers. De brede grindstranden gaan langzaam over in de hogere oevers en het fraaie spel tussen water en land kan weer gespeeld worden. Dit alles als gevolg van een vruchtbare samenwerking van Vlaamse ecologen en rivierbeheerders. Kerkeweerd is opgeleverd in 2009: een voorbeeldgebied van grote klasse. De werkzaamheden in Hochter Bampd zijn nog niet afgerond, maar zodra dat het geval is, kan ook dit voormalige ARK-terrein weer volop meedoen als excursiegebied in de Grensmaasvoorlichting.

zwolle, 22 oktober 2009 Na het succesvolle ‘Maas in Beeld’, is dit jaar ‘Rijn in Beeld’ van start gegaan, waarbij de resultaten van 20 jaar natuurontwikkeling langs de Rijntakken in kaart worden gebracht. De eerste resultaten zijn spectaculair. Verrast troffen onderzoekers Gijs Kurstjens, Bart Peters en Bart Beekers in de nevengeul van de Vreugderijkerwaard bij Zwolle een onderwaterwoud van bijzondere waterplanten aan, waaronder het zeldzame rivierfonteinkruid en doorgroeid fonteinkruid. Dit is de basis van een rijk ecosysteem met onder meer vissen, libellen, watervogels, lepelaars en otters. In de Duursche Waarden langs de IJssel doet de moerassprinkhaan het fantastisch en de Ewijkse Plaat langs de Waal staat barstensvol met brede ereprijs. In de Klompenwaard, eveneens langs de Waal, groeit polei bij duizenden. Beide plantensoorten waren ooit bijna uit Nederland verdwenen. financiers / partners Ministerie van LNV, Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer, ARK, Dienst Landelijk Gebied, Natuurmonumenten en Utrechts Landschap

8 1998

|

delta

2009

juni 2010

plan overstromingsgebied Antwerpen, Toekomst voor een Zandrivier, veldprojecten Maascorridor, plan Lettelberterdiep

1999

|

concept Cyclische Verjonging, start Europees

Klimaatcoalitie slaat handen ineen voor klimaatbuffers

Op IJsselmonde komen stad en natuur bij elkaar den haag, 8 december 2009 vervolg van de voorpagina. Het ministerie van VROM heeft 1,3 miljoen euro beschikbaar gesteld om de start van de klimaatbuffer IJsselmonde mogelijk te maken. Het streven is om een reeks al bestaande initiatieven van diverse partijen met elkaar te verbinden, zodat een ruimtelijke eenheid ontstaat die als klimaatbuffer kan gaan werken. Losse parels worden tot een parelsnoer geregen. Het Wereld Natuur Fonds en Adessium brachten de partijen bijeen. Een klimaatbuffer is een natuurlijk gebied dat de gevolgen van klimaatverandering – zowel watertekort als wateroverlast – kan gaan opvangen. In de klimaatbuffer IJsselmonde zal schoon regenwater worden opgevangen waarmee een waterbuffer ontstaat voor periodes van droogte. In droge periodes hoeft vervolgens geen of in elk geval veel minder – kwalitatief minder goed- water uit de Oude Maas te worden ingelaten. zoetwatermoer as Een centrale rol bij het aan elkaar knopen van de losse initiatieven vormt de zogenaamde Koedoodzone langs de westkant van Barendrecht. Het gebied zal zich door waterstandsfluctuaties van één tot ander-

halve meter ontwikkelen tot een zoetwatermoeras, waar het goed toeven is voor zilverreigers en lepelaars. De natuurlijke ontwikkelingen in de Koedood maken mogelijk dat een circa 120 hectare grote klimaatbuffer ontstaat. Realisering hiervan regelt de zoetwaterhuishouding van het hele gebied en geeft daarmee voor deze regio een antwoord op een van de grote maatschappelijk opgaven waar ons land voor staat, namelijk aanpak van de gevolgen van het klimaatprobleem. Bovendien ontstaat een uitgestrekt natuur- en recreatiegebied van ongekende omvang midden in randstedelijk gebied.

k anoën over 20 kilometer Over enkele jaren is het mogelijk om een afwisselende kano- of fietstocht te maken over een afstand van bijna 20 kilometer, van Heerjansdam tot in de Rotterdamse Stadshavens. In 2010 start de begrazing van een gedeelte van de Koedoodzone met Schotse Hooglanders. Ook starten communicatie en buitenlessen. Daarmee gaat ARK de uitdaging aan om het ‘toekomstbeeld Klimaatbuffer IJsselmonde’ te communiceren en de klimaatbuffer in de praktijk beleefbaar te maken, zodat ook de bevolking van Barendrecht en Rotterdam er warm voor gaat lopen.

utrecht, 30 oktober 2009 Een unieke coalitie van zeven landelijke natuurorganisaties heeft vandaag in Utrecht besloten samen te werken bij de realisatie van natuurlijke klimaatbuffers in Nederland. Klimaatbuffers zijn veerkrachtige natuurgebieden, die gevolgen van klimaatverandering (zeespiegelstijging, frequente hoogwaters, droogte) ruimtelijk kunnen opvangen en daarmee ‘klimaatstress’ verminderen. De deelnemende organisaties zullen de komende drie jaar verspreid over Nederland 10-15 voorbeeldprojecten opzetten, waarbij ze laten zien dat de natuur een belangrijke bondgenoot is bij het reageren op klimaatveranderingen. Bijvoorbeeld bij het versterken van de kust (bredere duinen) of het temperen van hittegolven in de stad. Maar ook bij het bergen van water aan de bron of langs beken en rivieren, het vasthouden van zoet water in moerassen en het breken van de golfslag voor dijken. De voorbeeldprojecten worden samen met het ministerie van VROM opgezet, wat hiervoor 15 miljoen euro beschikbaar heeft gesteld. Naast het starten van voorbeeldprojecten gaat de coalitie haar oplossingen ook aanbieden in grote ruimtelijke programma’s van de rijksoverheid, zoals het Deltaprogramma, het Nationaal Waterplan, projecten in het kader van de Nota Ruimte en in programma’s ten behoeve van de hoogwaterbescherming. Intern gaat de klimaatcoalitie energie steken in de scholing van medewerkers op het gebied van natuurlijke klimaatadaptatie. Voor meer informatie: www.klimaatbuffers.nl. de klimaatcoalitie bestaat uit Wereld Natuur Fonds, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, De 12 Landschappen, Vogelbescherming, Waddenvereniging en ARK

Terugkeer dynamiek in de Visserijgriend hoogvliet, 18 september 2009 Vandaag werd de nieuw aangelegde getijdengeul in de Visserijgriend feestelijk geopend. Een schoolklas uit Hoogvliet liet een vloot van zelfgebouwde bootjes te water, onder toeziend oog van de projectpartners en andere genodigden. Met de aanleg van de getijdengeul heeft brak water uit de Oude Maas weer toegang tot de Visserijgriend in Hoogvliet. Door jarenlange ophoging met sediment en nauwelijks erosie was de invloed van het getij in de Visserijgriend nog maar minimaal. Het griend was verworden tot een dood systeem. Met de aanleg van de getijdengeul is de natuurlijke dynamiek nieuw leven ingeblazen en zijn er ook op langere termijn overlevingskansen voor de bijzondere getijdennatuur, met spindotter en zomerklokje, soorten die afhankelijk zijn van frequente overstroming en dynamiek. Bovendien biedt deze dynamische geul mogelijkheden voor waterberging en kansen om de band tussen Hoogvlieters en de natuur te versterken. partners Deelgemeente Hoogvliet, Rijkswaterstaat, Deltanatuur en Stichting het Zuid-Hollands Landschap

delta

2009

juni 2010

Kuddefonds, visie ‘Verborgen Valleien’, Handleiding Natuurlijke Begrazing

2000

|

9

concept d’Waalfilm, kruisingsprogramma Rode geuzen, visie ‘Bergen van Water’

Artist impression van de zandmotor voor de Delflandse kust

Uniek klimaatcafé timmert aan de weg

hoek van holl and, 27 november 2009 In De Zeetoren, het klimaatcafé van ARK komen actuele thema’s rond natuur en klimaatadaptatie, een daarop aangepaste inrichting, lekker eten en verrassende activiteiten samen. De inrichting van de Zeetoren nadert zijn voltooiing en gaat het komend jaar over ‘de zandmotor’. Zo wordt in de droomzaal getoond wat er met de kustlijn staat te gebeuren en is in de Zuid-Hollandzaal een animatie van de zandmotor te zien. Ook dit jaar

waren er vele struintochten en kinderactiviteiten. Bijzonder was De Grote Zeereis, voor Rotterdamse kinderen. De jeugdactiviteiten van de Natuurschool stoppen helaas, de organisatie is in zwaar weer terecht gekomen. Een geheel vernieuwd horecateam staat klaar in De Zeetoren, met een per seizoen wisselende kaart met fantasievolle gerechten. De oogst uit de dit jaar naast de toren aangelegde zoet- en zoutwatertuinen levert ingrediënten voor cocktails, zeehapjes en andere gerechten. Voor 2010 zijn er volop plan-

nen voor de programmering: een themabijeenkomst voor de bevolking over veiligheid, een specialistendebat over klimaatverandering, een masterclass voor studenten en professionals over de zandmotor, een tentoonstelling over aanpak van het klimaatprobleem in diverse delta’s over de wereld. En niet te vergeten zijn er weer regelmatig struintochten en andere natuuractiviteiten voor kinderen en volwassenen. Blijf hiervan op de hoogte via www. zeetoren.nl of via de digitale zeetorenseizoenskrant.

‘Rijkswaterstaat en ARK: twee partijen, één belang. De uitbreiding van de Rotterdamse Haven, de aanleg van de tweede Maasvlakte, de Zandmotor. Rond Hoek van Holland gebeuren allerhande dingen die met onze core-business te maken hebben. Wij gaan graag ter plekke kijken met onze partners. Als je over de toekomst van Nederland wilt praten, is de Zeetoren de perfecte vergaderlocatie en benen-optafel-ruimte. Dichtbij Den Haag, leuk om naar toe te gaan. In de Zeetoren komen wij bovendien op een natuurlijker, relaxte manier met ‘de groene sector’ in contact. Ik hoop dat de Zeetoren een focuspunt wordt voor thema’s op het raakpunt van mens-natuur-en zee. Het is dé plek om een nieuwe generatie Nederlanders het besef bij te brengen dat ‘de strijd tegen water’ bij Nederland hoort!’ Jan van Schoonhoven, directeur PPS, Rijkswaterstaat

Smullen van duinriet

Presentje van jarig Landschap rotterdam, december 2009 Het Zuid-Hollands Landschap viert feest komend jaar. De organisatie bestaat dan 75 jaar en viert dat met een symposium in maart 2010. ARK is gevraagd het presentje voor de gasten te verzorgen. Dat wordt een fraai vormgegeven boekje vol sprekende

rozenburg, 20 augustus 2009 De begin dit jaar op de Landtong Rozenburg losgelaten kudde koniks, maakt de natuur-midden-in-de-Rotterdamse haven

weer een stukje completer. En ook afwisselender, met een graasgedrag dat afwijkt van dat van de al jaren aanwezige Schotse Hooglanders. In de zomer deden de paar-

den zich tegoed aan duinriet, waarmee het duinachtige landschap meer openheid kreeg en waarvan de zeldzame duinflora en -fauna zal profiteren.

beelden over een onderwerp wat tot denken uitnodigt: de visie van het Zuid-Hollands Landschap op de toekomst van de Nederlandse delta in een veranderend klimaat.

10 2001

|

jongeren in de delta

2009

juni 2010

afsplitsing bureau Stroming, filmbedrijf Rombus en ARK vzw in België, Met Rotterdam in Zee

2002

|

eerste wilderniscafé De Waard van Kekerdom,

De Grote Zeereis

Hoera voor de PABO

hoek van holl and, 30 september 2009 Je bent 11 jaar, je woont in Rotterdam en je bent nog nooit aan zee geweest. Op 30 september 2009 beleef je de dag van je leven. Je stapt met je klasgenoten en meester in de trein. Ook daar had je nog nooit eerder in gezeten. Aangekomen in Hoek van Holland, maak je een speurtocht door bosjes en duinen naar De Zeetoren. Paul Grootenboer van ARK neemt je mee naar het strand en daar doe je allemaal spannende dingen: je vangt zeediertjes, zeeft strandzand, zoekt schelpen, maakt een kunstwerk

rot terdam, 26 november 2009 Met zeer veel voldoening kijkt Elma Duijndam van ARK, terug op het project ‘natuuronderwijs op Nieuw Rotterdams Peil’, waar ze gedurende vier jaren samen met partner Podium aan werkte. En terecht, want het is haar gelukt om 120 PABOstudenten te trainen in het begeleiden van natuuractiviteiten. De studenten hebben op hun beurt maar liefst 4638 kinderen de Rotterdamse natuur laten beleven op spannende wijze. Naast de studenten zijn ook nog eens 1700 ‘doorvertellers’ bereikt, onder andere welzijnswerkers, leerkrachten en ouders. Het project is glansrijk geslaagd: de praktische aanpak van ARK, waarbij studenten het buiten werken met kinderen aan den lijve ervaren, slecht drempels om later als leerkracht ook daadwerkelijk met kinderen de natuur in te gaan. Aanvankelijk hadden de studenten nauwelijks kennis van natuur en zagen ze ook het belang van natuuractiviteiten niet in. Maar ARK legde bij hen ‘een vonkje’. ‘Ik heb zelf ervaren dat een natuurtocht hartstikke leuk kan zijn en de sfeer in de groep bevordert’, aldus een van de studenten. ‘Ik vind het belangrijk dat kinderen vertrouwd raken met hun omgeving en zich de wereld eigen maken’. Duijndam heeft toch ook een beetje spijt: ‘helaas is het nog niet gelukt om dit waardevolle en goed draaiende project een doorstart te geven’.

van gejut spul, ligt op je rug en kijkt naar de wolken. Je voelt de wind, stapt door de golven en proeft het zout op je lippen. Tien schoolklassen van basisscholen beleefden in september deze Grote Zeereis. Ongelooflijk maar waar is dat tal van Rotterdamse kinderen nog nooit aan zee zijn geweest, terwijl ze zo dichtbij wonen. Ze komen niet in de natuur, terwijl bekend is dat natuur erg belangrijk is voor de ontwikkeling van een kind. Dat gegeven bracht de Dienst Sport en Recreatie Rotterdam op het idee van De Grote Zeereis.

Ruige Plaat krijgt klimaat-neutrale werkhut

Op expeditie Loevestein

nieuw op de Ruige Plaat: een buitenlesprogramma met uitdagende activiteiten, zoals waterdiertjes vangen, bootjes bouwen, schilderen met natuurkleuren, zandkastelen bouwen, kleine

beestjes zoeken en natuurlijk: gewoon lekker spelen op de natuurspeelplaats. In 2009 kwamen door dit programma maar liefst 1038 kinderen extr a op de Ruige Plaat.

hoogvliet, september 2009 Op natuurspeelplaats de Ruige Plaat startte afgelopen nazomer de bouw van een hip, klimaat-neutraal onderkomen. Met een constructie, bestaand uit duurzame materialen als hout en leem en een dak met zonnepanelen en een groene bedekking van gras en sedum. De hut is mee-bedacht door vrijwilligers van de Ruige Plaat. Hiermee gaat hun wens naar een beschutte werkplaatsin vervulling. Voortaan hebben zij een plek om te overleggen en om in de winter te pauzeren zonder koude voeten te krijgen. In de werkhut komt ook een ruimte voor materiaalopslag en een invalidentoilet.

poederoijen, december 2009 Rond Slot Loevestein brengt ARK namens WNF en Staatsbosbeheer een ambitieus jongerenprogramma tot stand, dat tot doel heeft om jeugd van 4-18 jaar bewust te maken van klimaatverandering. Centraal staat dat kinderen en jongeren de wilde natuur rond Loevestein aan den lijve beleven. Via natuurbeleving zal ook de klimaatthematiek van deze plek inzichtelijk worden; hoe natuurontwikkeling en waterberging hand in hand gaan. In 2009 kwamen ruim 1.500 kinderen en 300 begeleidende volwassenen naar Loevestein: vooral basisscholieren van 10-12 jaar, maar ook 7 klassen uit het voortgezet onderwijs en een groep WNF-rangers. Zij maakten spannende natuurexpedities. Hiervoor is dit jaar een uitdagend lespakket ontwikkeld, bestaand uit onder andere een

voorbereidende powerpoint-presentatie met fraai beeldmateriaal en een tiental fris ogende opdrachtkaarten. Ook zijn 16 vrijwilligers opgeleid om de kinderen te begeleiden. De samenwerking van een professionele educatieve medewerker, een administratieve kracht die zorgt voor de ingewikkelde planning en een vrijwilligersgroep blijkt een gouden combinatie te zijn. De komende jaren zal expeditie Loevestein uitgroeien tot een project dat vele duizenden kinderen naar Loevestein trekt. Om ook meerdaagse arrangementen te kunnen aanbieden wordt gewerkt aan de aanleg van een jeugdherberg van StayOkay. Loevestein is een voorbeeldproject voor het WNF voor klimaatbuffers langs grote rivieren. In het gebied zal de dijk worden teruggelegd, waarna een klimaatbuffer van grote omvang zal ontstaan.

commentaar

2009

juni 2010

2003

Evaluatiestudie ‘van Rijnruit tot Maasraket’

|

11

‘Zandgenoten’ natuurontwikkeling en zandwinning, project ‘Wildernis op Maat’, start Transnational Water Management.

Natuurontwikkeling als Topsport Natuur speelt een centrale rol in de oplossing van een groot aantal moderne maatschappelijke vraagstukken rond gezondheidszorg, waterbeheer, delfstoffenwinning, klimaatadaptatie, groen wonen en recreëren. Natuurbescherming en -ontwikkeling horen daarom thuis in het hart van de samenleving en natuurbeschermers in de frontlinie van het politieke debat. De huidige natuurbescherming is echter nog niet op die taak berekend en groene opleidingen slagen er maar mondjesmaat in om de juiste studenten aan te trekken en op te leiden. Er dient zich echter een gouden generatie aan; niet belast met een conservatieve basishouding en al wel bekend met de eerste successen van natuurontwikkeling. Hoe brengen we deze jongeren de vaardigheden bij, die ze nodig hebben om een leidende rol te spelen in het maatschappelijk en politiek debat over duurzame ontwikkeling? Deze vraag speelt een steeds grotere rol in het werk van ARK. Door steeds die arena’s te betreden waar het debat over natuur en samenleving het scherpst gevoerd wordt, door gedurfde visies te koppelen aan praktische voorbeeldprojecten, door communicatie via indringende natuurbeelden en door meer aandacht voor vernieuwend natuuronderwijs van basisschool tot universiteit. Het is een voortdurend zoeken naar thema’s en voorbeelden, die jongeren inspireren tot actie. Soms zonder resultaat, maar steeds vaker met een hoopvolle uitkomst.

natuur in crisistijd Het klinkt misschien vreemd, maar de economische crisis kan ons helpen het natuurbeleid te verbeteren. In tijden van crisis komen namelijk oplossingen bovendrijven die meer dan één belang dienen. Dit betekent dat meer natuur als basis voor onze gezondheid, recreatie, groen wonen, drinkwaterwinning, delfstoffenwinning, hoogwaterbeheer, het wint van monofunctionele oplossingen in de land- en waterbouw of van sectoraal natuurbeheer. Zo zijn natuurlijke klimaatbuffers bij uitstek ruimtelijke oplossingen die ook in economisch mindere tijden als een

huis blijven staan. Dit wordt gelukkig door steeds meer partijen erkend en dat het Ministerie van vrom ons project op IJsselmonde in 2009 honoreerde was natuurlijk een geweldige opsteker. Schaarste aan financiële middelen is ook een extra reden om te kiezen voor natuurlijke processen. Immers: ook in tijden van recessie stroomt het water, stuiven de duinen, knagen de bevers, blijft de zon schijnen en groeien bomen letterlijk tot in de hemel. De maaibalk stopt, waar grazers blijven grazen; zwijnen blijven wroeten, waar de dure plagmachine aan de kant blijft staan. Voor ARK was de economische crisis in 2009 een extra motivatie om te pleiten voor natuurontwikkeling op basis van natuurlijke processen i.p.v. natuurdoeltypen die alleen met zwaar gesubsidieerd kunst- en vliegwerk in stand kunnen worden gehouden.

vijf halen, één betalen In deze tijden bezuinigen op de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) zou een fatale vergissing zijn. Juist deze groene infrastructuur is een schoolvoorbeeld van vijf halen één betalen. De door de politiek vastgestelde crisis- en herstelwet zou zeker ook voor de ehs moeten worden ingezet. Met de ehs realiseren we niet alleen duurzame bescherming van al onze (40.000!) inheemse planten en diersoorten, maar het is ook de infrastructuur voor onze ontspanning en gezondheid, ons drinkwater, onze kwaliteit van wonen. Provincies kunnen een grote rol spelen bij de realisatie van de ehs en twee van die provincies, Limburg en Flevoland hebben wij in 2009 ervaren als inspirerende partners bij de realisatie van twee spectaculaire projecten binnen de ehs, resp. het Kempen~Broek en het OostvaardersWold. We kunnen een versnelling aanbrengen in de realisatie van de ehs wanneer we erin slagen om de 10.000-den hectaren, die reeds door de overheid zijn aangekocht, versneld in te richten en toe te delen aan de eindbeheerder. In het Kempen~Broek hebben we met dit doel, samen met groene gebiedsontwikkelaar Habitura een grondbank in het leven geroepen.

europese idealen Grote rivieren vormen de grensoverschrijdende bloedsomloop van de Europese natuur, bergketens de ruggengraat van onze wildernis. Samen vormen ze de verbindende infrastructuur voor een Europees netwerk van topnatuur, de grote geisers van de Europese biodiversiteit. Binnen 10 jaar wil ARK samen met wwf, free en Eurosite die hotspots tot ontwikkeling brengen. Van de Donaudelta tot de Karpaten en van de Spaanse Extremadura tot de Baltische venen. Een rijkdom die met gemak kan wedijveren met de beelden die we zo goed kennen van Afrika en Amerika, maar die op ons eigen continent in de vergetelheid is geraakt. Op deze natuurlijke rijkdom kan Europa met gemak een duurzame plattelands-economie bouwen, maar ze kan er beslist ook een nieuwe identiteit aan ontlenen, een gemeenschappelijke trots van toekomstige generaties Europeanen. de gouden gener atie De jeugd heeft de toekomst. Het zijn de jongeren van nu die de gevolgen van de klimaatcrisis, de voedselcrisis, de energiecrisis en de economische crisis vol voor de kiezen krijgen. Het is deze generatie die van jongs af aan moet leren en begrijpen hoe het benutten van natuurlijke processen en natuurlijke veerkracht tot duurzame oplossingen kan leiden. ARK wil daarom investeren in de jeugd door ze bekend te maken met de schoonheid van de natuur en de processen die zich daarin afspelen. Vijf halen en één betalen moet vanzelfsprekend worden. ARK doet dat in het basisonderwijs met de groepen 6, 7 en 8, maar ook in het vervolgonderwijs; in veldprogramma’s en natuurspeelplaatsen, door veldacademies en masterclasses. Gelukkig zien veel (vooral provinciale) overheden dat ook. Zij bieden ARK inmiddels op talloze plaatsen in Nederland de mogelijkheid een begin met deze diepte-investering te maken.

Kees de Ruiter en Wouter Helmer Directie ARK

12 2004

|

europa

2009

juni 2010

rapport ‘Bergen aan de Bron’, boek ‘Struinen langs de Rivier’, Visie ‘Nieuwe Rivieren’, start Hompesche Molen, project ‘Leren Loslaten’

2005

|

NPL-project Letlands van start, Edel-

Wild Europe Field Programme gelanceerd

The Wild Europe initiative is a partnership of organizations promoting wilderness and wild areas across Europe. We’re happy to support the Wild Europe Field programme. We believe its innovative approach to natural grazing management can help maintain wild landscapes where biodiversity is maximized. Local communities can clearly benefit from herbivore income and nature tourism, and there is good opportunity to engage their support in protecting key species. We look forward to liaising closely with the Field Programme in the years ahead, and contributing to its effectiveness through our work on policy reform, research and funding sources. Toby Aykroyd Wild Europe Initiative

pr aag, 28 mei 2009 vervolg van de voorpagina. Grote uitgestrekte natuurgebieden waar wolven op herten en wisenten jagen. Waar de grond trilt onder de hoeven van duizenden wilde paarden. Waar pelikanen jagen op vis en de steur terug is in rivierdelta’s. Zo stellen het Wereld Natuur Fonds (WNF), ARK, FREE Nature en Eurosite zich de toekomstige Europese wildernissen voor. En om zulke complete wilde natuur te ontwikkelen en te behouden voor de 21e eeuw, moet Europa nú aan de slag gaan, aldus de vier organisaties tijdens de Europese Wildernisconferentie in Praag. De organisaties wilden op de conferentie overheden, natuurorganisaties, beheerders van Natuurparken en andere belanghebbenden in de EU-lidstaten overtuigen van de kansen die er liggen voor de ontwikkeling van nieuwe natuurgebieden in Europa. Daartoe presenteerden ze het ‘Wild Europe Field Programme’, een programma met als doel om te komen tot een netwerk van Europese wildernissen. De ambitie van de vier organisaties is

om in tien jaar tijd tien wildernissen van elk 100.000 hectare te realiseren. Tegelijkertijd biedt de natuur kansen voor nieuwe vormen van economische bedrijvigheid in regio’s waar veelal sprake is van wegtrekkende landbouw of bosbouw. ‘Er ontstaat een nieuw toekomstperspectief voor grote delen van het Europese platteland’, aldus Johan van de Gronden, algemeen directeur van het WNF. Om de toekomstvisie van de vier organisaties te realiseren, deden ze een oproep aan de deelnemers van de conferentie, om geschikte gebieden aan te melden, om deze ideeën in praktijk te brengen. Later in het jaar resulteerde dat in 18 nominaties, waaruit inmiddels de drie meest kansrijke gebieden zijn geselecteerd en gescreend: Kamnisko Alps in Slovenië, Faia Brava in Portugal en de Oostelijke Karpaten (het grensgebied van Polen, Slowakije en Oekraïne). Het WNF stelt 300.000 euro beschikbaar voor de komende drie jaar. ARK gaat het project coördineren. In 2010 start de werving van fondsen en communicatie rond de drie pilots, waarvoor ook een website in de maak is.

Gloednieuw team Kroatië bezoekt Nederland oostvaarderspl assen, december 2009 Vandaag bezochten Hrvoje, Larissa en Tibor, de nieuwe collega’s uit Kopacki rit de Oostvaardersplassen, samen met Frank Zanderink en Bart Beekers van ARK. Het Kroatië-team bezoekt Nederland om kennis en ervaring op te doen en bracht deze week ook een werkbezoek aan de Gelderse Poort en Loevestein. Begin november vond, met de opening van het gebied ‘Kopacki rit’, de officiële start van het Kroatische natuurontwikkelingsproject plaats, in het bijzijn van de Kroatische pers.

Oostelijke Karpaten toekomstig Yellowstone van Europa eastern carpathians, 6 okt. 2009 Afgelopen week bezocht het team van het Wild Europe Field Programme (WEFP) de Oostelijke Karpaten, het grensgebied van Polen, Slowakije en Oekraïne. Doel van de reis was de mogelijkheden te onderzoeken voor herstel van natuurlijke processen op grote schaal in dit Drielandenpark. Nu al kennen de Oostelijke Karpaten een redelijk compleet ecosysteem. Grote grazende dieren als edelhert, eland en wisent en de predatoren bruine beer,

wolf en lynx leven al in het gebied. Wat ontbreekt zijn wilde paarden en runderen. De conclusies van het WEFP-team: herintroductie van deze soorten maakt niet alleen het palet aan grote, wilde dieren completer, maar zorgt ook voor behoud en herstel van halfopen landschappen. Die zijn al tientallen jaren gestaag aan het verbossen als gevolg van afname van de bevolking (afname van het aantal grazende huisdieren). Door verbinding van de bestaande reservaten in de drie landen kan boven-

dien een grootschalig wildernisgebied ontstaan. Een gebied waarin grote dieren kunnen migreren tussen de weides op de bergtoppen in de zomer en de rivierdalen in winter. Het ‘Yellowstone van Europa’ zou hier tot ontwikkeling kunnen komen! In 2010 gaat het Wild Europe Field Programme samen met de lokale Slowaakse organisatie ‘Wolf’ een plan maken om voorbeeldgebieden op te zetten voor de natuurlijke ontwikkeling van de Oostelijke Karpaten.

europa

2009

juni 2010

13

herten Weerterbos , rapport ‘Klimaatverandering: probleem of kans?’, Lancering ‘Veluweroute’, concept ‘Tijdelijke Natuur’, Maas-in-Beeld, plan Weerterbos-Waterbos

‘I’m working on the development of tourism in the Eastern Rhodopes. I expect in the next five years the beauty of this area becomes well

known to tourists. Therefore we develop new eco-trails and plan all the existing and future eco-trails to be developed and made in a professional way; with information tables, indicative signs, tourist maps and – especially – a tourist guide. I plan to popularize the area inside and outside Bulgaria on travel fairs, exhibitions and work meetings, in order to attract the tourists. They will appreciate the lovely nature, the ancient history and the hospitable people we have’. Mihaela Kircheva, Gabi Tour, Coördinator Alternative Tourism, New Thracian Gold project advertentie

Nieuwe Goud van Thracië voortvarend van start

doe mee met

ivaijlovgr ad, april 2009 vervolg van de voorpagina. Na de toekenning door de Nationale Postcode Loterij van ruim 2,8 miljoen euro, is het meerjarenproject ‘Het Nieuwe Goud van Tracië voortvarend van start gegaan. In april werden tijdens een werkbezoek aan de Rodopen de werkplannen gemaakt. Vanaf de zomer zijn drie nieuwe collega’s volledig aan de slag: een voor wildernisontwikkeling, een voor duurzaam toerisme en een voor biologische landbouw. Er werden volop verkenningen uitgevoerd: gezocht naar potentiële biologische boeren, naar potentiële toeristische ondernemers en naar potentiële wildernisgebieden om herbivoren te herintroduceren. Stichting Avalon startte met de verbouwing van een demonstratiecentrum voor de biologische landbouw. ARK en Triple E verkenden de mogelijkheden voor het huren van jachtrechten in de Rodopen om zo meer inspraak in bepaalde gebieden te krijgen. Een eerste bod op jachtrechten in Boturche, werd op formele gronden afgewezen, maar zal opnieuw worden ingediend. Een happening in Ivaijlovgrad in oktober gaf het officiële startschot van ‘Het Nieuwe Goud van Thracië’ voor lokale partners. Waarna werd gestart met een informatieronde in de vijf centra van de Oostelijke Rodopen: Madzharovo, Krumovgrad, Kardzhali, Stambolovo en Ivaijlovgrad. Voor elk van de vijf centra werd een Focus-groep geformeerd, die als taak krijgt om de initiatieven van het Bulgaarse projectteam verder in gang te zetten en te begeleiden. In Madzharovo en omgeving is inmiddels gestart met de ontwikkeling van wandel- en fietstochten en van informatieborden. Ook is expomateriaal voor een toerismebeurs in Sofia ontwikkeld.

‘Duurzaamheid is voor de Nationale Postcode Loterij een belangrijk uitgangspunt. Tijdens mijn reis met ARK naar Bulgarije heb ik met eigen ogen de schoonheid en diversiteit van het landschap mogen zien. We zijn er trots op dat onze bijdrage ARK in staat stelt om met het duurzame project ‘Het nieuwe goud van Thracië’ de Rodopen als uniek gebied te behouden’. Margriet Schreuders, account manager Goede Doelen, Nationale Postcode Loterij

‘Bijdragen aan een schone en rechtvaardige wereld’ is sinds 1989 de doelstelling van de Nationale Postcode Loterij. ARK ontving vanaf 1996 een bedrag van maar liefst € 7,5 miljoen uit de reguliere opbrengsten van de Nationale Postcode Loterij! Hiermee financiert de organisatie onder andere de veldlessen in de Klompenwaard, Dood doet Leven, het wisentenproject, Natuuronderwijs op Nieuw Rotterdams Peil, het programma van de Zeetoren, voorlichting en monitoring langs de Grensmaas en het edelhertenproject. Daarnaast ontving ARK ruim € 3 miljoen van de Nationale Postcode Loterij voor de gezamenlijke ‘Hier klimaat campagne’, Letlands en Het nieuwe Goud van Thracië.

Maak een verschil voor ARK-projecten Koop een lot via www.postcodeloterij.nl

Doorstart in Letland?

Kleine schorseneer: ook in Letland een beschermde soort

grobina, juli 2009 ARK bouwde de afgelopen zeven jaar, dankzij financiële steun van de Nationale Postcode Loterij aan een nieuwe, kleinschalige plattelandseconomie rond natuurontwikkeling, natuurlijke begrazing en eco-toerisme. Ruim 20 natuurgebieden zijn gerealiseerd. Vele Letten zijn in het project gestapt en door ARK-medewerker ter plaatse Jan van der Veen geënthousiasmeerd, van advies voorzien en in

een netwerk verenigd. Het project ‘Letlands’ gaat de slotfase in, zo goed als alle doelen zijn bereikt en hoe nu verder? De wens bestaat om de overstromingsvlakte van de rivier de Dviete in Zuidoost Letland en de historische beekloop te herstellen. Alles in een gebied van zo’n 5.000 hectare. Daartoe diende ARK in de loop van 2009 samen met Latvian Dabas Funds (Letse Natuurfonds) een LIFE+aanvraag in. Cofinanciering om het project te kunnen voortzetten komt vanuit het resterende Postcodeloterij-budget. In Laurus, een van de nieuwste begrazingsprojecten langs de Letse kust vindt een spectaculaire natuurontwikkeling plaats. Na een jaar begrazing was deze zomer de deken van dood gras deels verdwenen. Vanonder de vervilte graslaag kwamen bijzondere planten tevoorschijn als welriekende nachtorchis, kleine schorseneer en knikkend nagelkruid. Vanuit het Letse kuddefonds konden twee nieuwe, particuliere natuurgebieden - i en Taurene worden bevolkt met ieder een kleine nabij Ergl , kudde van zes koniks. Op de valreep van 2009 vond het transport van koniks naar Kemeri National Park ten westen van Riga plaats. Toch heeft het project ook te lijden van de grote economische crisis in Letland: ondernemerschap en nieuwe ontwikkelingen staan onder druk.

Eerste stepperunderen in Kopacki rit kopacki rit, 5 oktober 2009 Eindelijk, na veel geduld, lopen sinds vandaag de eerste zes Slavonische stepperunderen in Kopacki rit: in een uitgerasterd gebied van 30 hectare. De start is klein en voorzichtig, maar met een groots vooruitzicht van duizenden hectaren. Het is voor het eerst dat in Kroatië runderen in een natuurgebied zijn geherintroduceerd. De dieren deden zich gelijk tegoed aan de woekerende exoot Amorpha. Volgend jaar volgen wilde paarden in Kopacki rit.

14 2006

|

jongeren

2009

juni 2010

2007

natuur- en klimaatcentrum De Zeetoren, PABO-project Rotterdam, start Natuurspeelplaats Ruige Plaat, rapport ‘Grote Grazers, aanvaardbare risico’s’

|

afsplitsing FREE Nature en

9.583 kinderen en jongeren struinden met ARK in 2009 zwolle, 30 december 2009 Uitdagende buitenactiviteiten in spannende natuurgebieden staan hoog in het vaandel bij ARK. In 2009 gingen maar liefst 9.583 kinderen en jongeren met ons op pad in de Nederlandse wildernis. Meest basisscholieren die deelnamen aan een buitenles of natuurexpeditie, al 20 jaar beproefd en bewezen succesvol. Maar de jeugdnatuuractiviteiten verbreden en dat geldt ook voor onze doelgroepen. Struintochten en kinderfeestjes, ook voor de Brede school of

leerlingen uit het voortgezet onderwijs. Samen met door ons opgeleide vrijwillige natuurgidsen en studenten. Het ARK-Jeugdteam is steeds meer van alle markten thuis. De activiteiten hebben één gemeenschappelijke deler: het accent ligt buiten. Alle tochten staan garant voor struinen door vaak ruige, wilde natuur en voor tal van belevenissen en ontdekkingen. En ze zijn steeds gekoppeld aan een ARKvoorbeeldproject en hebben tot doel om de jeugd (en ouders) bekend te maken met natuurontwikkeling

en ze vertrouwd te maken met de Nederlandse Wildernis vlak-bij-huis. Een beproefde aanpak: inmiddels zijn ruim 95.000 kinderen en jongeren met ons op pad geweest. financiers jeugdactiviteiten o.a. Ministerie van VROM, Provincie Limburg, waterschap Roer en Overmaas, De Maaswerken, Consortium Grensmaas, Panheelgroep, Ankerpoort, Dekker van de Kamp, Gemeente Rotterdam, Deelgemeente Hoek van Holland en diverse natuurorganisaties.

advertentie

Jeugdactiviteiten Het Wereld Natuur Fonds heeft 900.000 donateurs en werkt vooral in het buitenland. Daarnaast wil het WNF haar donateurs graag dichtbij huis

terrein

limburg Groeve ‘t Rooth (Bemelen) Meers Hompesche Molen Weerterbos Caumerbeekdal

spectaculaire natuur laten zien.

WNF werkt samen met ARK bij de volgende projecten: Expeditie Loevestein (jeugdprogramma), Klimaatbuffer IJsselmonde De Zeetoren De Zandmotor Herintroductie van de steur Herintroductie van de eland Communicatie Gelderse Poort Voedsel voor natuur (landschapsveiling) Het Wild Europe Field Programme.

aantal aantal soort kinderen begeleiders natuur activiteit

‘Staatsbosbeheer werkt met ARK samen in het Jeugdprogramma ‘Expeditie Loevestein’. Fantastisch dat in zo’n korte tijd alweer 1.500 kinderen rond Loevestein hebben meegedaan aan de natuurexpedities. Gewoon doen. Actie. Dat resultaatgerichte vind ik leuk aan ARK. Ik hoop dat we de ervaring die ARK heeft opgedaan langs de rivieren, op veel meer plekken kunnen uitrollen. Ik maak graag onze boswachters enthousiast voor deze jeugdprogramma’s, die hun sporen hebben verdiend. Ik wens dat meer kinderen de natuur weer weten te vinden en dat ouders hun kinderen wat meer de ruimte durven geven’. Paul Terstegge, regionaal coördinator Jeugd & Vrijwilligers, Staatsbosbeheer

258

68

Buitenlessen

928

341

Buitenlessen

624

243

Buitenlessen

1339

350

Buitenlessen

24

0

buitenlessen Zwerfvuilproject

Geleenbeekdal

55

6

buitenlessen Zwerfvuilproject

gelderl and Klompenwaard

664

150

buitenlessen/ struintochten

Leeuwense Waard

960

225

buitenlessen/ struintochten

Loevestein

1522

300

natuurexpedities/overige natuuractiviteiten

zuid -holl and Landtong Rozenburg

443

87

Natuurspeelplaats Hoogvliet

1361

330

Eiland van Brienenoord

136

27

Natuurtochten, buitenlessen, De Grote Zeereis,

Hoek van Holland

857

175

jeugdstruintochten en kinderfeestjes Zeetoren

Project Rivier in Beeld

412

30

struintochten voor voortgezet onderwijs

9583

2332

totaal

Buitenlessen, winterprogramma, Brede-school Activiteiten en kinderfeestjes

financiën

2009

juni 2010

2008

kuddes, Wisenten in Het Kraansvlak, concept ‘Natuurlijke Klimaatbuffers’, eerste Landschapsveiling Ooijpolder, concept ‘Nieuwe Marken’.

Toelichting op de financiën 2009 was voor ARK een enerverend jaar met grote inhoudelijke en personele veranderingen. De recessie was voelbaar door het wegvallen van het VSBfonds als belangrijke partner. Over de hele linie was het echter een zeer vruchtbaar jaar dat kon worden afgesloten met een positief resultaat van € 98.303,- We hebben besloten om het gehele positieve resultaat toe te voegen aan de continuïteitsreserve. De totale omzet kwam uit op € 4.963.623,- en dat is veel meer dan begroot. De toekenning van het vijfjarenproject ‘Het Nieuwe Goud van Thracië’ is natuurlijk de belangrijkste factor voor deze grote toename. De opbrengsten uit projecten waren € 422.627,- minder dan begroot. Dit kan grotendeels worden toegeschreven aan het doorschuiven van de aankoop en inrichting van de klimaatbuffer Weerterbos naar 2010. Ook de afronding van het beverproject en het edelherten project in Limburg werd doorgeschoven naar 2010. Tenslotte werden de begrote ontvangsten voor het project in Kroatie project pas in 2010 ontvangen. Het doorschuiven van enkele projecten is er de oorzaak van dat ook aan de kostenkant minder is geboekt dan begroot. Totaal gaat het om € 183.260,-. Bij het bureau is voor € 45.637,- minder aan kosten geboekt. Bij Communicatie voor € 9.875,- . Hierbij speelt ook mee dat we bureau- en communicatiekosten meer en meer direct ten laste willen laten komen van de afzonderlijke projecten. Bij de exploitaties van de twee wilderniscafés is over het geheel € 88.899,- meer aan kosten geboekt dan begroot. In de begroting was nog geen rekening gehouden met de overdracht van de Hompesche Molen aan een nieuwe exploitant per 1 juli 2009. De hiermee gepaard gaande afvloeiingsregeling van personeel en andere kosten die te maken hebben met het stoppen van de exploitatie hebben het resultaat gedrukt. Ook de Zeetoren liet een tegenvallend resultaat zien, mede als gevolg van ziekte onder personeelsleden en het wisselen van de bedrijfsleiding. In de laatste maanden van 2009 kondigde zich hier het herstel aan.

evaluatie In 2009 zijn drie werkvelden gedefinieerd, waarop ARK geacht wordt een baanbrekende inbreng te kunnen leveren: klimaatadaptatie in de Nederlandse Delta, duurzame oplossingen voor ontvolking van Europese plattelandsregio’s en het herstel van ontbrekende schakels (‘Missing Lynx’) in de Nederlandse natuur. Op alle drie de beleidsterreinen zijn het afgelopen jaar vernieuwende projecten gestart en kansrijke coalities gesloten. Zo zijn we in het Kempen~Broek een nieuwe vorm van gebiedsontwikkeling gestart met groene gebiedsontwikkelaar Habitura, de provincie Limburg en diverse andere organisaties aan weerszijden van de Belgisch-Nederlandse grens. Met het WWF, FREENature en Eurosite werd in mei, op de eerste Europese Wildernisconferentie, de aftrap gegeven van een veelbelovend veldprogramma voor Europese Wildernissen. Ons project met Avalon in Bulgarije, en gesponsord door de Nationale Postcodeloterij, kan als gidsproject dienen voor deze nieuwe Europese beweging. In de organisatie van ARK zijn ook belangrijke stappen gezet: Kees de Ruiter is toegevoegd aan de directie en heeft in de organisatie een aantal veranderingen in gang gezet, die tot een verdere professionalisering van de projectorganisatie leiden. Na ruim 20 jaar werken vanuit ieders huis is het er in 2009 dan toch van gekomen: een eigen kantoor! Op de Natuurplaza in Nijmegen is een ruimte gehuurd met drie flexplekken. ver antwoordingsverkl aring De Raad van Toezicht bestaat uit vijf leden, die verschillende maatschappelijke sectoren vertegenwoordigen, die voor ARK van belang zijn. Zij houdt toezicht op de activiteiten van ARK enontvangt daarvoor drie keer per jaar een voortgangsverslag, de jaarlijkse begroting en werkplan en als het jaar verstreken is de jaarrekening en het jaarverslag ter controle. ’s Zomers beoordeelt de Raad de tussenrapportage en denkt ze mee over de meerjarenplanning. De directie geeft richting door de belangrijkste innovatieve werkvelden te identificeren en af te bakenen. Bij de inhoudelijke uitwerking ervan en het concreet maken van deze doelstellingen in activiteiten, is in eerste instantie het kernteam van ARK betrokken, maar uiteindelijk, via themadagen, de hele organisatie. De gelden die ARK ontvangt zijn voor het merendeel bestemd voor de uitvoering van projecten waaraan begrotingen ten grondslag liggen. Alleen de jaarlijkse bijdrage van de Nationale Postcode Loterij (NPL) t.w.v. € 500.000,- euro is door ARK vrij te besteden. Via persberichten, de website, informatieve folders van projecten, digitale nieuwsbrief en de JaARKrant wordt informatie gegeven aan een grote kring van belangstellenden. Gerichte informatie aan opdrachtgevers en subsidieverleners wordt verstrekt door voortgangsrapportages, eindverslagen en afrekeningen. Voor eigen personeel heeft ARK een knipselkrant.

|

15

lancering ‘Dood doet Leven’, start ‘Missing Lynx’

Stichting Ark, Meerwijkselaan 29, 6564 BS Heilig Landstichting Stichting Ark is opgericht op 23 juni 1989. Het doel van Stichting Ark is het op basis van natuurlijke processen ontwikkelen van natuur en landschap ten dienste van de samenleving. De stichting heeft een 100% deelneming in Ark Projekten B.V. Stichting Ark heeft geen winstdoelstelling maar streeft wel naar continuïteit.

geconsolideerde bal ans activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa Voorraden en onderhanden werk Vorderingen Liquide middelen totaal activa passiva Eigen vermogen Langlopende schulden Kortlopende schulden totaal passiva

12/31/2009

12/31/2008

€

€

823.626

797.860

0

0

193.655

135.048

295.222

338.592

3.166.162

695.774

4.478.665

1.967.274

4.216.183

1.708.625

0

0

262.482

258.649

4.478.665

1.967.274

geconsolideerde staat van baten en l asten baten Opbrengst uitgevoerde projecten Opbrengst wilderniscafés Opbrengst boekenverkoop Boekwinst/verlies activa Aandeel in acties van derden Overige baten Financiële baten totaal

2009

Begroting 2009

2.008

€

€

€

1.296.970

1.622.000

1.061.247

199.179

294.000

313.060

2.958

2.500

2.928

-3.234

0

0

3.360.376

500.000

500.000

18.500

0

97.320

88.874

53.000

27.086

4.963.623

2.471.500

2.001.641

284.363

330.000

220.821

159.025

168.900

106.720

479.199

390.300

651.906

l asten Bureau Communicatie Wilderniscafés Regio’s totaal

1.533.478

1.750.125

982.781

2.456.065

2.639.325

1.962.228

overschot

2.507.558

-167.825

39.413

verdeling overschot Mutatie bestemmingsfondsen 2.409.255 Toegevoegd aan het vrij beschikbare vermogen uit hoofde: van het resultaat 2009 98.303 totaal 2.507.558

5.479 33.934 39.413

Net als in voorgaande jaren zijn ook dit jaar weer gelden ontvangen voor projecten die nog niet helemaal afgerond zijn en die in de komende jaren worden uitgevoerd. Op grond van de toegepaste grondslagen voor resultaatbepaling worden deze gelden in het jaar van ontvangst als baten verantwoord. Via de verdeling van het overschot worden de nog resterende gelden toegevoegd aan het betreffende bestemmingsfonds. De komende jaren zullen de uitgaven met betrekking tot deze projecten als lasten verantwoord worden. Hierdoor ontstaan tekorten die via de tekortverdeling ten laste van de bestemmingsfondsen zullen worden gebracht. Bovenstaande cijfers zijn ontleend aan de Jaarrekening 2009. Deze geconsolideerde balans en geconsolideerde staat van baten en lasten geven een beperkt inzicht in de financiële positie van Stichting Ark. Voor een volledig inzicht verwijzen wij naar de volledige jaarrekening over 2009 die is in te zien op onze website www.ark.eu. De volledige jaarrekening is te zien op website www.ark.eu. Bij deze jaarrekening is door Extendum Audit B.V. een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt conform de richtlijnen van het CBF.

16 2009

|

binnenland

2009

juni 2010

start Wild Europe Field Programme, beheerplan Oostvaardersplassen, NPL-project ‘Het Nieuwe Goud van Thracië, ‘Welkom wolf, welkom lynx’, Getijdengeul Hoogvliet, opzet grondbank Kempen~Broek.

tips in cyberspace

mensen in het

nieuws kees de ruiter werd mededirecteur van ARK, naast Wouter Helmer. Kees gaat zich bezighouden met De Zeetoren, diverse andere projecten binnen de regio Rotterdam en neemt een deel van het organisatorisch werk binnen de directie voor zijn rekening.

www.wisenten.nl met actuele onderzoeksbevindingen en locatiegegevens van de wisenten

ton dorresteijn volgde Kees op in de

Raad van Toezicht. twan teunissen legde zijn directie-

functie neer en stortte zich op de coördinatie van het Wild Europe Field Programme.

Erelectoraat maakt veldacademies mogelijk velp, 8 september 2009 ‘De sleutelrol die nieuwe natuur speelt bij het oplossen van maatschappelijke vraagstukken rond gezondheid, veiligheid, recreatie, mooi wonen, drinkwater- en delfstoffenwinning, vraagt om een nieuw type natuurbeheerder. Een die naast ecologische vaardigheden ook beschikt over economischeen sociale vaardigheden’. Dat is de strekking van de inaugurale rede die Wouter Helmer vandaag hield bij de aanvaarding van zijn erelectoraat aan de Hogeschool Van Hall-Larenstein (VHL). ‘Het zijn niet langer agrarische en bosbouwkundige belangen, die het natuurdebat domineren, maar stedelijke behoeften. Er is een nieuwe relatie tussen mens en natuur aan het ontstaan en als de moderne natuurbeheerder daarop weet in te spelen, komt dat zowel de natuur als de samenleving ten goede’, aldus Helmer. VHL wil samen met Helmer het erelectoraat aangrijpen om een serie gastcolleges op te zetten, waarin de studenten een overzicht krijgen van de kansen die de moderne

samenleving hen biedt. Nadat de studenten ook hun ondernemende en communicatieve kwaliteiten hebben aangescherpt krijgen ze de kans om deze in zogenaamde veldacademies in de praktijk te testen. VHL en ARK willen deze veldacademies opzetten rond de twee belangrijkste thema’s van deze tijd: verstedelijking en verwildering. Het thema verstedelijking willen de organisaties met studenten praktisch uitwerken op het eiland IJsselmonde bij Rotterdam. Ze zullen onderzoeken wat de nieuwe betekenis van natuur is voor stedelijke behoeften zoals bijvoorbeeld recreatie, gezondheid, piekberging van regenwater, schoon doorspoelwater voor stadsvijvers en koelte in hete zomers. Het thema verwildering zal worden uitgewerkt in een Europese regio waar leegloop van het platteland plaatsvindt. Daar willen VHL en ARK met studenten onderzoeken of spectaculaire wildernis een nieuwe basis kan opleveren voor een gezonde regionale economie.

ARK in de media

Toch een kantoor?

Er is aanhoudend veel media-aandacht voor het project Missing Lynx en dan met name voor de verwachte komst van wolven naar Nederland. Ook veel aandacht kregen het landelijke scholenproject rond het forensisch onderzoek bij een reeënkadaver, de spectaculaire resultaten van Rijn in Beeld en het succes van de bevers in Limburg. Dagblad De Gelderlander drukte de inwoners van Gelderland met hun neus op het scala aan soms onvermoede wilde dieren in Nederland, in een reeks artikelen onder de titel ‘Nederland wilder dan je denkt’.

Bij ARK werkt iedere medewerker thuis en vooral ook buiten, in de natuur. Na 20 jaar op deze wijze georganiseerd te zijn, komt er begin 2010 toch een kantoor. ARK neemt dan één kantoorruimte in gebruik in het Natuurplaza van de Radboud Universiteit Nijmegen, een netwerkkantoor waar behalve ARK diverse natuurorganisaties zijn gevestigd. Enkele medewerkers gaan gebruik maken van een (flex)werkplek in het Natuurplaza. Wij verwachten ‘the best of both worlds’: de voordelen van thuis en in de natuur werken (efficiënter en goedkoper) én de voordelen van een kantoor (meer samenwerken).

caroline van der mark ging aan de slag met de ehstafette en kreeg zo na jaren freelancen een dienstverband. marieke reisinger werd gedeta-

www.zeetoren.nl over het leukste klimaatcafé van Nederland

cheerd bij het wnf. marjolein sterk volgde jeske kortenhorst op in de communicatie en nam taken van Marieke over in de klimaatcoalitie. Ook namen we afscheid van administratief medewerker irene teunissen en vonden in gerard beckmann een opvolger.

www.wolveninnederland.nl alles wat u wilde weten over wolven

Vanaf 1 maart 2010 neemt hij Irene’s taken over een gaat daarnaast ook een groot gedeelte van de boekhouding doen. harry cuypers is aangenomen voor de

inrichting, het beheer en voorlichting rond diverse Limburgse projecten. bram houben gaat gedu-

rende drie maanden werken aan het opzetten van werkplannen voor de terugkeer van steur en eland in de Nederlandse delta.

www.dooddoetleven.nl met spectaculaire filmpjes van lijkenpikkers

colofon jaARKrant 2009 tekst José ten Tuynte, Wouter Helmer, Ans ter Voert illustr aties Jeroen Helmer, Provincie Flevoland, projectorganisatie OostvaardersWold (Impressie Oostvaarderswold) fotogr afie medewerkers ARK Natuurontwikkeling, Consortium Grensmaas, Hugh Jansman, Gijs Kurstjens, Erik Maassen, Maaswerken, Carlein Maka, Hettie Meertens, Daniel Petrescu, Twan Teunissen, Kees van de Velde, Carla de Vries, Janneke Walter.

www.ark.eu compleet nieuwe website met frisse uitstraling, fraai beeldmateriaal en handige kaartfunctie

vormgeving Drie Plus, Franka van Loon drukkerij OnkenhoutGroep De jaARKrant is gedrukt op ‘Reviva Recycled’