^ N a é é n ja a r

2e jaargang - nr. 1 m e i 1974 MEDEDELINGEN van

de V E R E N I G I N G

Secretariaat:

Geertjesweg

"OUD-WAGENINGEN" 21

- Wageningen

Verschijnt tenminste eenm aal per kwartaal

^ N a é é n ja a r . . . Op 17 april was het een jaar g eled en , dat in de ben ed en foyer van Junushoff de Vereniging "O u d -W a g en in g en " werd op g erich t. Een jaren lange wens van v ele geïnteresseerden ging h ierm ee in verv u llin g. Het leden tal g roeid e gestadig en in april 1974 bedroeg d it 308. M et ingang van het tw eede verenigingsjaar kwam geen enkel bedan kje binnen. W el was het ook v oor ons als jon g e veren iging o n v erm ijd elijk dat drie van onze leden overled en. Er werden drie open bijeen k om sten georganiseerd, m et zeer g o e d e b e la n g ­ stellin g. De onderwerpen w aren: "W ageningen, zoals het w as" (d ia 's ), "D e tabakstripperij in W ageningen in vroeger jaren (lezin g ) en "D e m on u m en ­ ten van W agen in gen " (kleu ren dia's, vervaardigd door onze led en A , R ietv eld e n J .W e g ). O p d e oprichtingsavond verm aakte de heer T. Ariese onsspontaan m et enige W ageningse 'a n e cd o te s'. H et bestuur h eeft 'ged ok terd ' aan de Statuten, die op de avond van 16 m ei ter goedkeuring aan de leden v oorg eleg d zullen w orden. De toevoer van fo to 's e .d . was v oora l in de eerste m aanden g root. D e heer A .R ie tv e ld h eeft de taak o p zich gen om en deze te ordenen en te b esch rijv en . Onze eerste werkgroep (van éen m an) is h ierm ee een fe it gew orden . Ons lid W ille m Straatman is thans bezig m et een onderzoek n aarde g e s c h ie ­ denis van "Rustenburg", waarvan u op de laatste b ijeen k om st en k ele dia 's zag. Afgaande op de tot nu toe gevon den gegevens b e lo o ft het zeer in teres­ sant te w orden. Samen m et de secretaris is h ij thans bezig een w erkgroep in het lev en te roepen om "H et b oeren leven in W agen in gen in vroeg er j a ­ ren" te bestuderen en de gegevens vast te le g g e n . Deze w erkgroep kan tw ee actiev e medewerkers h eel g oed gebruiken J Onze vereniging onderhield z o v e e l en z o g o e d m o g e lijk con ta cten m et v e r ­ scheidene personen en zaken. A c tie f waren w ij betrokken b ij de raad sel­ achtige ondergrondse geh eim en in d e Beuningstraat (zie h iervoor een artikel

1

in ditn u m m er). Ook fungeert de veren iging als 'd o o rg e e flu ik ' van m a teriaa l (fo to 's , docum enten enz.) onder andere voor de ten toon stelling in "D e W e ­ re ld " over de oorlogsjaren . De rubriek "U it de oude d oos" in de V elu w epost (h o e w e l de reg elm a tig e verschijning om de 14 dagen n iet consequent v olgeh ou d en w ordt) w ordt n a­ mens de veren iging verzorgd door de secretaris. Uit versch eiden e reacties is g eb lek en dat h et een graag gelezen rubriek is. W e proberen in ie d e r g ev a l zo v e e l m o g e lijk in form atie v ia deze rubriek te g e v e n over h et v erled en van W ageningen. W ij zijn h iervoor gebon den aan de afspraak: 1 8 5 0 -1 9 5 0 , zodat de m eer recen te geschied enis ook vastgelegd kan w orden. In een bestuursvergadering w erd besloten lid te w orden van de V eren igin g "G e lr e ", die jaarlijks een bu n del geschiedkundige studies over v e rs ch ille n ­ de plaatsen in G elderlan d u itg e e ft. Voorts van de v eren igin g "V rien den van het O penluchtm useum " (tw eem a a l per ja ar de u itgave van "M ed ed elin g en en M on og ra fieën "), een abonnem ent op het tijdsch rift "N ederlands V o lk s ­ le v e n " en "N ederlandse H istoriën ", H et zesm aal per ja ar versch ijn en de t i jd ­ schrift van H eem schut ontvangen w ij gratis van één van onze led en . T ij d ­ schriften en b oek en zijn v oor leden te raad plegen . U dient h ierv oor c o n ta ct op te nem en m et de secretaris. W ij vestigen nog uw aandacht op onze v olgen d e b ijeen k om st, w aarvoor u de aankondiging hiernaast vindt en voorts op een artikeltje van de pen n in g­ m eester. Zo is dit eerste jaar v oor onze jon g e veren iging wat het led en ta l en h et b e ­ zoek aan de bijeen k om sten betreft toch w e l su ccesv ol g ew eest. H et bestuur zou a lleen gaarne zien dat m eer m ensen m e t en ige vrije tijd hun schouders onder de v e le taken w ille n zetten.

TOE NOU

. . .

E r is i n m i d d e l s r u i m é é n d e r d e v a n h e t j a a r o m , m a a r t e g e n a l l e v e r w a c h t i n g e n in is n o g l a n g g e e n d e r d e deel v a n a l l e c o n t r i b u t i e s o n t v a n g e n . W e v e r z o e k e n u d a a r o m n i e t te l a n g te w a c h t e n m e t h e t v o l d o e n v a n u w b i j d r a g e . O v e r s c h r i j v i n g k a n g e s c h i e d e n o p p o s t r e k e n i n g nr. 2 9 ^ 61 25 ten n a m e van A.R. van d e r W i l l i g e n ( r e k e n i n g B ) , L i j n b a a n s t r a a t 1*t, W a g e n i n g e n . / U k u n t o o k c o n t a n t b e t a l e n o p d e a v o n d v a n l p mei a . s . H e t b e d r a g v a n d e c o n t r i b u t i e is: per persoon ƒ 5,— per echtpaar ƒ 7,50 65+ desgewenst ƒ 2,50

2

BIJEENKOMST OP

D O N D E R D A G 16 MEI 1 97 ^ o m 2 0 . 0 0 u ur zal in R e s t a u r a n t d ' A v o n d w a k e Van Uv e n w eg 217 een b ijeenkomst worden gehouden w e l k e uitslu i t e n d voor leden t o e g a n k e l i j k He t p r o g r a m m a v o o r d e z e a v o n d

is

is:

1. H u i s h o u d e l i j k g e d e e l t e , w a a r o n d e r d e g o e d ­ k e u r i n g van de Statuten.

I

\

,i |

W 11» ■ >» tia vai» I I . .

i i,

7 -,s

. 1 - . !... • *..a 1 •

V , ..........

v il, !

••

I... • i

2. L e z i n g d o o r m e j u f f r o u w A L E I D V A N DE B U N T over: "LUBBERT ADOLPH BARON TORCK, V R I J H E E R EN B U R G E M E E S T E R V A N W A G E N I N G E N " Na de l e z i n g is er g e l e g e n h e i d t o t d i s c u s s i e en h et s t e l l e n va n v r a g e n . Wij h o p e n d at w e e r v e l e z u 11 en b e z o e k e n .

leden d eze b i j e e n k o m s t

ruggevon den. G even de oude e ig en (S T R A A T N A M E N J

dom spapieren, voorzover ze in uw bezit zijn, g een antw oord?

IN WAGENINGEN

H artelijk dank v oor uw r e a c tie . KROMME HOEK (2 ) Naar aanleiding van de eerste afle­

KASTEELSEGANG, B U R G TSTR A A T

vering van de rubriek "Straatnamen"

en HERTOGSTEEG (verdw en en)

ontvingen w ij van ons lid J.Ledoux een sym pathieke b rie f. H ij w ijst ons daarin op de naam K rom m e H oek . De m en in g, dat het einde van de Boterstraat ( e n H e e renstraat) deze naam droeg wordt m eer g eh oord.

V olgen s

de heer

Ledoux was de K rom m e H oek het doodlopende

g e d e e lte

achter de

oude fabriek van Ledoux, w aar nu de telefoon cen tra le is. Op de nummers 2 en 4 w oonden daar als laatsten de heer V a n L eeu w en en de w eduw e V an de P eppel. Omstreeks 1960 zijn deze w oningen g esloopt. De heer Ledoux besluit zijn brief

Deze

nam en herinneren

K asteel,

aan het

dat in het b eg in van de

16e eeuw gebou w d w erd op last van hertog K arei van Egmond, ter v e r ­ sterking van de stad. D e gebou w en w aren g e le g e n waar thans het Bowlespark is. In het b eg in van de 18e eeuw w erd het slot op last van de bezitter,Lubbert A dolph baronT orck, g esloop t en op de

plaats van het

poortgebouw een herenhuis g ebou w d. V an het kasteel resten ons nog een m iddeleeu w se

k elder

(rechts van

het p olitieb u reau onder het heuvel­ tje ) en een muur aan h et einde van de K asteelsegang.

m e t: "Ik zou graag vern em en w e l­ ke van de K rom m e H oek en nu e i ­ g en lijk de ech te was, als dat nog te achterhalen is ." De volksm ond, die n ogal eens rare bokkesprongen m aakt,

n oem t het

einde van de Boterstraat ook Krom­ m e H oek . Zeker is, zoals u it oude archiefstukken b lijk t, dat de stads­ w al, beginnende achter het v r o e ­ gere koetshuis (thansschilderswerk­ plaats) van Huize T orck , de K rom ­ m e W al g en oem d w erd. H et stukje K rom m e H oek

achter de fabriek,

een oud tabakspakhuis,

zal daar

tegenaan g e le g e n h ebben . Kadas­ traal hebben w e het (n o g ) n iet te ­

4

BOWLESPARK In 1882 w erd de steenfabrikant J .S , Bowles eigenaar van het herenhuis en de v oorm a lig e

kasteelgronden .

In h et b eg in van de jaren negen tig van de v orig e eeuw lie t hij er een aantal herenhuizen bouw en, ontwor­ pen door R ijk de V ries, m e e s te r tim m erm an en a rch itect te W agenin gen . De naam Bowlespark houdt dus de herinnering lev en d aan de v roeg ere eigenaar van het terrein en de bouw heer van de v oor het m eren d eel nog aanw ezige huizen, A . G . Steenbergen

prentjes uit de "oue d eu s" Uit 'de oue deus' hebben we deze keer een zeer la n d elijk p la a tje op g ed iep t. H et is een opnam e van de D iedenw eg richting G eertjesw eg u it de jaren tw intig, De D ieden w eg, een van de oudste w egen van W agen in gen , was toen niet m eer dan een verharde w eg, gestoffeerd m et oude sch ilderach tige boerderijen, r o g g e - en b ieten v eld en . Links op de fo to stond het huis "D e D rouw " van de fa m ilie Jansen. D it huis zult u thans tev ergeefs zoeken, want langs deze zijde van de w eg staan nu flats. De Drouwlaan, die op deze w eg uitkom t, is n iet gen oem d naar het huisje, m aar is een herinnering aan de perceelsnaam "D e D rou w ". Aan de overzijde w oonden de schatrijke gebroeders M einders. De rustieke hooiberg en de lange tabakschuur, waarin de gebroeders onder andere v a r kens h ielden , zijn afgebroken om de D iedenw eg het h uidige aanzien te kun­ nen g even . De eig e n lijk e boerderij m et de grote deeldeuren aan de w e g ­ zijde staat er n og. H et w oon g ed eelte m et het uitzicht over de la n derijen is verbouwd tot koestal, De gebroeders M einders zijn reeds v ersch eiden e jaren g eled en ov erled en . De boerderij ( ?) links achter de h ooiberg konden w e (n o g ) n iet thuisbren­ gen. De betekenis van de naam D ieden kan o .a , zijn : doden , D ieden w eg = D o ­ denw eg. Persoonlijk v o e l ik v e e l v oor D ieden w eg = openbare w e g . Denk m aar aan het w oord D iets. A . G . Steenbergen

5

WAGENINGEN

in

(2 )

1824

De godsdienstige gezindheid in W ageningen was in 1824 als v o lg t: 2516 G ereform eerden 617 R oom schgezin den 30 Luthersen 59 H oogduitsche Joden 1 D oopsgezinden __ 1_ n iet b ij een b ov en gen oem d kerkgenootschap aangesloten 3224 totaal Er was 1 R oom sch e kerk en 1 G ereform eerde kerk (G ereform eerd = H er­ v orm d). M ocht m en zich w ille n verplaatsen, hetzij v oor plezier o f vanw ege w erk ­ zaamheden, dan waren aanw ezig: 43 R a is - en Plaisierrijtuigen 14 Boerenwagens 90 Karren 147 voertuigen tota a l. V oor vervoer te w ater waren er 2 zeilschepen en 6 roeisch u iten , De veestapel in W ageningen zag er als v o lg t u it: Hengsten

0

Stieren

2

Schapen

1190

Ruinen

58

Ossen

117

Varkens

122

M erriën

95

K oeien

453

Ezels

Veulens

__ 5

K alveren

151

totaal

totaal

158

totaal

723

(w ordt v erv olg d )

toe

0 1312

A d R ie tv e ld

In de v orige eeuw was h et grootste d eel van de W ageningse b ev olk in g zeer arm . V e e l arbeiders w erkten op de s te e n fa briek en , waar hard werd gew erkt en w ein ig verdiend.

den

W e hoorden kort g eled en van een oude W ageninger een u it ­ spraak van een eigenaar van een steenfabriek u it die tijd : "D ie W ageningers zijn beste werkers, je zou ze a lleen net als aardappelen 's winters m oeten kunnen in k u ilen ."

6

Werkgroep «Boerenleven in Wageningen» Sinds enige tijd bestonden er plannen om te kom en tot het oprichten van een w erkgroep die het boeren leven in W ageningen van vroeger zou gaan be­ studeren en v astleggen , D e heer A , G . Steenbergen en ondergetekende h e b ­ ben in eerste instantie besloten tot oprichting h iervan, De functies van deze werkgroep zullen talrijk en v ee lzijd ig zijn, b .v , het optekenen van oude gew oon ten en gebruiken b ij trouw en rouw, het m aken van fo to 's en tekeningen van oude b oerderijen , zow el van binnen als van buiten. D e eerste en de laatstgenoem de a c tiv ite it zal g esch ied en door het v oorleg g en van vragenlijsten aan de wat oudere gezinsleden van b o e re n ­ fam ilies, die m eestal nog v e e l w eten te v ertellen . Wanneer er m ensen zijn die nog d elen van klederdrachten, fo to 's of g e g e ­ vens beschikbaar w illen stellen , w ordt dit natuurlijk zeer op prijs g esteld . Men kan zich h iervoor w enden to t A , G . Steenbergen, G eertjesw eg 21, t e le ­ foon 13816. D iegen en die d eel w ille n uitm aken van deze w erkgroep kunnen zich eveneens b ij hem op g ev en . W el w il ik v erm eld en dat de werkgroep uit ten hoogste 3 a 4 personen zal bestaan, om dat m en in k lein e groepen vlotter werkt en een zo op tim a al m o g e lijk resultaat bereik t. De resultaten van de onderzoekingen zullen regelm atig op de avonden van "O u d -W a g en in g en " bekend gem aakt worden door m id d el van lezingen m et dia's, exposities enz. W ille m Straatman, Beekstraat 13, W ageningen

7

Onderoord/e gangen Na alle publikaties in de plaatselijke peis over bew eerde ontdekkingen van gangen onder het afgebroken pand van B oerstoel w ille n w ij hieraan to c h nog enige aandacht besteden. In de eerste plaats b lijk t w eer eens dat w ij lev en in een land m et grote journalistieke

v r ijh e id !

W at n a m elijk als veronderstelling g eu it is door

enige m ensen, is in pers en radio als vaststaand g ep u b liceerd en het had m aar een haar g e sch e e ld o f het NOS Journaal was h ier kom en film e n . Nu is het zo, dat onder v e le oude panden in onze binnenstad zeker resten zullen bestaan van vroegere bebouw in g. M en bou w de n a m elijk rustig b o v e n ­ op de fundam enten van afgebroken huizen. In het pand van B oerstoel was een gem etseld e koker, die lie p van de eerste verdieping to t in d e k eld er. Op die hoogte was puin in d e koker gestort, z o ­ dat niet te zien was w at er verder onder zat. V erondersteld w ordt dat het een w atervergaarput zou kunnen zijn. H iervoor is het w en selijk dat terzake kundigen het nu vlakk e p e r ce e l onderzoeken. W ij h ebben h ierv oor c o n ta ct opgenom en m et de A rch eolog isch e W erkgroep, w elke m et en ige m ensen zou gaan graven. T ot nu toe is dit slechts door één lid van deze w erkgroep gebeurd, terw ijl over en ige tijd de aannem er de zaak zal gaan ontgraven. Naar aanleiding hiervan zouden w ij graag zeer spoedig w eten w ie van onze led en bereid zijn een zaterdagm orgen hieraan te besteden, om onder l e i ­ ding van een deskundige te graven. W ij ontvangen graag uw o p g a v e. En dan tenslotte de gan gen onder het graanpakhuis in de Gerdesstraat. Ook deze geschiedenis kreeg v e e l pu blikatie, m ed e dank zij de w e lw ille n d e m e­ dewerking van ene professor W aartmans. A l m et al was dit een journalistieke aprilgrap, die door ons zeer g ew a ar­ deerd is. Dat er nog zo v e e l mensen 'in getrap t' zijn hadden w e n iet g e d a c h t ! C onclusie is dat u it de h ele geschiedenis over de gan gen w eer eens b lijk t dat de interesse v oor oudheden groot is onder v e le inwoners, zij het dan m isschien iets te v e e l op de 'sensationele t o e r '. Jan J. de G oede TE LAAT

. . .

J u i s t vóór het ter p e r s e gaan van dit n u m m e r k w a m de eerste b u l l d o z e r h e t c o m p l e x bij B o e r s t o e l o p r i j d e n . H e t t e r r e i n is t h a n s reeds over een grote o p p e r v l a k t e on t g r a v e n op een die p t e van o n ­ geveer een halve meter! De a r c h e o l o g e n h e b b e n h i e r d u s h u n k a n s g e m i s t . . .

2e jaargang - nr. 2 MEDEDELINGEN van

de V E R E N I G I N G

Secretariaat:

Geertjesweg

augustus 1974 "OUD-WAGENINGEN" 21

- Wageningen

Verschijnt tenminste eenm aal per kwartaal

ONZE ACTIVITEITEN Gewoontegetrouw is de voorpagina gereserveerd v oor het doen van v e rs ch il­ lende m ed edelin gen van het bestuur. In de eerste plaats m o e s te n w ij een op v olg er zoeken v oor onze pen n in gm ees­ ter, w elke in septem ber gaat verhuizen naar D en H aag. W ij verheugen ons echter iem and bereid te hebben gevon den deze taak op zich te n em en . H et is de heer W .M . Straatm an. De huidige penningm eester zal in de lo o p van septem ber de fin a n ciële besch eiden overdragen. V anaf deze plaats w ille n w ij hem bijzonder h artelijk danken v oor de w ijze w aarop h ij de penningen h eeft beh eerd. Ook zeggen w ij hem dank v oor zijn inbreng tijdens de b e ­ stuursvergaderingen en w ensen hem en zijn vrouw v e e l g elu k in Den H aag ! In dit num m er kunt u kennism aken m e t de n ieuw e penningm eester in de rubriek "Even v o o rs te lle n ".

En ook m et ons vierd e bestuurslid,

de heer

A 1 .N . R ie tv e ld . Deze h eeft de zorg op zich g en om en v oor het f o t o - a i c h i e f van de vereniging, een taak die door hem zeer nauwgezet w ordt v errich t. Dan hebt u in de V eluw epost van vrijdag 16 augustus onder het artikel "D e oude kerk op de Markt en o m g e v in g " (Jam m er dat fo to 3 w erd v ergeten te p la atsen !) kunnen lezen dat op 12 augustus de door u op 16 m e i g o e d g e ­ keurde Statuten voor K oninklijke goedkeuring naar Den Haag zijn gezonden. Op vrijdag 23 augustus hebben voorzitter en secretaris een lezing verzorgd m et dia's van de M onum enten van W ageningen, gehouden in Junushoff in het kader van de Introductiedagen voor nieuw e studenten. W ij hebben g e ­ m eend de uitnodiging h iervoor m et b eid e handen te m oeten aannem en. In oktober wordt in het bejaardencentrum "N u deh of" een tw eedaagse bazaar gehouden. Op uitn odigin g van de directeur zal onze veren iging een tentoon­ stelling inrichten van fo to 's en voorw erpen uit W agen in gen -in -grootm oeders -tijd . De heer R ietv eld h eeft de voorbereid in g hiervan op zich g en om en . M edewerking v erleen t o .a . de G em een te door het in bruikleen g ev en van verschillende sch ild erijen en voorw erpen u it het v oorm a lig e G em een telijk Historisch M useum . Ook enkele particu lieren hebben zich b ereid verklaard voorwerpen af te staan.

9

Op w oensdag 6 n ovem ber hopen w e een lezing te verzorgen v o o r de N ed . V ereniging van H uisvrouwen, afd elin g W agen in gen . W ij ontvingen e en vraag van de R ijksgebouw endienst om v o o r d e v o o rb e re i­ ding van de restauratie van H otel D e W ereld fo to 's van het gebou w en het interieur beschikbaar te stellen . W ij konden h iervoor versch eiden e fo to 's leveren , hetgeen w eer één van de taken van onze veren iging benadrukt. En dan ons program m a voor de kom en de m aan den . Onze eerste avond wordt gehouden op donderdag 2 4 ok tob er. W ij verw ijzen h iervoor naar de aankon­ diging op pagina 3. H et zal w eer een

open

avond

zijn .

V erder gaan onze g edach ten naar een avond over het "B oeren leven in W a ­ geningen in vroeg er ja ren " en een avond over a r c h e o lo g ie . In het kader van h et "M onum entenjaar 19 75 " zullen w e proberen een spre­ ker uit te n odigen d ie ons w at m eer zal kunnen v ertellen over de zin van het bewaren (en restaureren a .u .b .) van historische gebou w en en huizen. Uiteraard kom en w e hier nog op terug. T ot slot nog de m ed ed elin g dat het v eizoek van onze v eren igin g aan B en W van W ageningen

om een g e d e e lte

van het Bowlespark om te dopen in

Torckstraat, v o o rlo p ig is afgew ezen. W e zullen ech ter in de toek om st n o g ­ m aals een poging w agen J

g CONTRIBUTIE 0

In het g eb ru ik elijk e stukje van de binnenkort sch eiden de p en n in g m ees-

0

ter w il deze u er nog even op w ijzen dat er nog een aantal led en is dat

O de contributie v o o r 1974 niet h eeft b eta a ld . H ier teg en over staat een q aantal led en dat in een enthousiaste bui zelfs tw eem a a l v oor 1974 b e □ ta a ld e ! 0

H et is ech ter spijtig dat er nog steeds leden zijn die hun contributie voor

O 1973 nog n iet hebben b eta a ld J § Aan allen die nog contributie schuld hebben w ordt verzocht deze te v o l § doen vóór 15 septem ber 1974 door oversch rijving op postrekening n u m § m er 29 46 125 ten nam e van A . R . van der W illig e n te W agen in gen . q

Ter herinnering nog even de bedragen :

q

Lidm aatschap

ƒ 5 ,—

q

Echtpaar

ƒ 7,50

q

65+ desgew enst

ƒ 2,50

q

D oor ons grote led en ta l is het on d oen lijk iedere dubbele beta ler op zijn

§ vergissing te w ijzen . Deze 'vergissingen' zullen daarom als donaties w orq

den besch ou w d. Bij eventuele tw ijfe l kunt u de penningm eester na zes

§ uur 's avonds thuis b e lle n onder num m er 0 8 3 7 0 -1 0 4 2 6 . 0

lo o o o o o o o o o o o o o o o o o o n o o o o o o o o o o o o a o o o o o o o o

oooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo

oooooooooooooooooooooooaoaooaoooooooooooooooooooooooo 10

oud en .

.

nieuw

.

BIJEENKOMST Op

DONDERDAG 2k OKTOBER zal

ons

197^

lid en s t a d g e n o o t

de h e e r J . V A N DE P E P P E L dia's

v e r t o n e n o n d e r d e titel

"WAGENINGEN,

O U D EN N I E U W "

D e z e s e r i e b e s t a a t u it o p n a m e n w e l k e v r o e g e r en thans op h e t ze l f d e punt zijn genomen. Hier ziet u pas h o e W a g e n ing e n in d e l o o p v a n d e t i j d is veranderd. De f o t o g r a f i s c h e k u n d i g h e i d v a n de heer Van de Peppel g a r a n d e e r t u een b i j z o n d e r e en i n t e r e s s a n t e a v o n d . Z o a l s o o k bij v o o r g a a n d e g e l e g e n h e d e n is er t e ­ v e n s g e l e g e n h e i d o u d e h e r i n n e r i n g e n o p te h a l e n . De a v o n d w o r d t g e h o u d e n in R e staurant d ' A v o n d w a k e - Van Uv e n w eg 217 en v a n g t a a n o m a c h t uur. De zaal is g r o o t g e n o e g o m o o k u w f a m i l i e l e d e n en b e k e n d e n m e e te n e m e n ! I e d e r e e n is w e l k o m !

11

KAPELSTRAAT

( STRAATNAMEN j

D eze straatnaam herinnert aan de St.

IN WAGENINGEN

N icola a sk a p el, die naast het G ast­ huis stond, op de plaats w aa rzich nu C a fé 'tC en tru m b ev in d t. A l in 1350

EERSTE en TWEEDE KLOOSTERSTEEG

k om t de k apel, waaraan een priester

D e twee d oodlopen de steegjes in de

v erbonden was, in d e archieven v oor.

Heerenstraat houden de herinnering

K apel en Gasthuis (d it laatste stond

lev en d aan het C on vent (o f klooster)

in het

dat daar in de

dienden oorspronkelijk v oor de sch ip ­

la te M iddeleeu w en

kerkstraatje

naar de

kerk)

h eeftg esta an . Z eer w aarsch ijn lijk is

pers.

het een zusterklooster gew eest, doch

bestem m in g, n a m e lijk v oor on d er-

Later kreeg het een bredere

zekerheid h ierom trent bestaat n iet.

d a k v a n arme burgers. D e k a p elw erd

G een en k el archiefstuk g e e ft ons op­

na de R eform a tie tot 1698 gebruikt

W e l is zeker dat na de

als raadhuis. In 1622 brandde het g e ­

Hervorm ing kloosterzusters u it R e n -

bouw uit, m a a rtot 1940w as het g oed

kum zich in W ageningen

te zien da th et h oge pand geenherefr-

h eldering.

aan de

N ieuw straatvestigden, v e rm o e d e lijk

huis w as. H elaas w erd b ij de afbraak

in het C on ven t. Op de plattegrond

van het verw oeste pand in 1940 g een

van Van G eelkerken kom en de g e ­

onderzoek gedaan naar de ouderdom

bouw en v oor en er is ook een prentje

v an muren en funderingen.

uit 1611 bew aard g e b le v e n . In de v o ­ rige eeuw w erd één rijtje huisjes in de Eerste Kloostersteeg het K looster g en oem d . In 1966 fotografeerd e ik ze n og . V rij kort daarna zijnze a fg e ­ broken, doch de

fundam enten

lie t

m en in de grond zitten. Een m ooi

VIJZELSTRAAT H et stukje straat tussen de M arkt en de Nieuwstraat dankt haar naam aan e e n apotheker u it de 18e eeu w . H ij had, als teken van zijn b eroep , een v ijz e l aan zijn g e v e l u ithangen. A . G . Steenbergen

p roject v oor onze arch eolog en 1

(in gezonden )

W I E H E E F T BONGERS G E K E ND ?

In verband m et m ijn onderzoek naar de levensgesch ieden is van m ijn g ro o t­ vader, de h eer W . E.J.Bongers, in le v e n verhuizer te W agen in gen , zoek ik con ta ct m e t m ensen die m ij kunnen v ertellen over zijn jeu g d , zijn b e z ig ­ h eden in de b ie r - en lim onadezaak, zijn h o n d e n - en pa arden liefh eb berijen en zijn beroem d e tran sportactiviteiten . Elk verhaal en zijn v e le grappen zijn w e lk o m . P.A.M EIJLINK,

12

Batenburg 824,

U sch rijft, ik kom J

D eventer (C o lm sch a te ).

prentjes uit de "oue deus" Ter ere van de geboorte van prinses Juliana op 30 april 1909 w erd op de Markt v óór het stadhuis een zanghulde gebracht door de kinderen van de l a ­ tere Julianaschool. Z ij zongen een sp ecia a l lie d , waarvan de tekst was g e ­ maakt door het h oofd, m eester J.L em s. De m uziek was van A .L in d m e ije r , onderwijzer aan deze sch ool, en tevens organist van de N e d .H e r v . kerk in Renkum . Het eerste c o u p le t lu id d e: Z eg, hoor je de klokken w el luiden, ze luiden zo v rolijk en rein. W at h eeft dit toch te b ed u id en ? En w aarom zou dit w el zijn ? W e l, daar is een kindje geboren van koninklijken b lo e d . Dat luiden de klokken in het ronde, ze brengen het kindje onze groet.

13

even voorstellen In h et eerste num m er van "W ag en w egen " stelde het v oorlo p ig e bestuur zich aan u v oor. Nu w e een nieuw e penningm eester hebben én een vierd e b e ­ stuurslid, w illen w e ook deze b eid e functionarissen aan u v oorstellen . Onze nieuw e penningm eester: WILLEM M . ST R A A T M A N , V an 't H offstraat 1^ , t e l. 14022. G eboren in 1922 in de Kapelstraat te W agen in gen , in het g e d e e lte dat nu Salverdaplein h e e t. Z ijn vader had daar een kapperszaak, die la ter werd verplaatst naar de V ijzelstraat, op de plaats waar nu de V elu w epost is. W im Straatman kent W ageningen als b ijn a geen ander, want zijn werkkring als m eteropn em er b ij de PGEM bracht hem van 1950 tot 1974 in v e le W a geningse huizen. H ij w erd b ij v elen trou w begroet als "S tra a tje", de bijn aam die hij van zijn vader 'e r fd e '. Sinds april van dit jaar is h ij werkzaam op het archief van de PGEM in A rn hem . D it is overigens beslist niet de eerste bestuursfunctie die W im Straatman aanvaardt. H ij was gedurende 25 jaar in versch illen d e fu ncties bestuurslid van het N W in W a gen in gen . Ons nieuw e bestuurslid: A D RIA AN L .N . RIETVELD, Bemhardstraat 431, t e l. 15477. G eboren in 1932 teR en k u m , Onder de Bom en, zoals het w e g g e tje teg en over ONO h eet. V erhuisde a lh e e l vroeg naar Grunsfoort en w erd dus W agen in ger. A d werkt als tekenaar op het Instituut v oor Cultuurtechniek en W aterhuis­ houding en k ijkt vanaf de bovenste verdiepin g van het Staringgebouw dage­ lijks over W agen in gen u it. In het veren igin gsleven is h ij al jarenlang a c tie f. V e le ou dercom m issies en schoolbesturen hebben hem als bestuurslid geken d. A d R ie tv e ld beheert in onze veren iging het fo to -a rc h ie f en h eeft verder b e ­ langstelling voor de oude nam en van landerijen in en om W agen in gen , z o ­ als deH arn, de D ellen , V erger enz. Oude W ageningers die gegeven s kunnen verschaffen voor het sam enstellen van kaarten m et deze nam en zijn h artelijk w elkom b ij A d . OOK EEN A C T IV IT E IT ! Op zaterdag 26 oktober zal de V eren igin g "O u d -W a g e n in g e n " m e t een stand aanwezig zijn in Junushoff. Op die dag w ordt door de G em een te W ageningen aan veren igingen de g e le g e n h e id g ebod en zich te presen­ teren aan de nieuw e bew oners van onze stad. M aar ook u bent w elk om !

14

K om t u ?

WAGENINGEN

in

1824

Beroepenlijst van de W ageningse b ev olk in g : Aanspreker

1

L eerlooyer

1

A potecar

2

Logem enthouder

2

Arbeider

231

L o g e m e n t- en stalhouder

4

Arbeidster

4

L ood g ieter

1

Baker

1

Loots

2

Bakker

9

M andem aker

1

Barbier

2

M etzelaar

4

Blauwverver

2

M etzelaars knecht

4

Breister

1

M odem aakster

1

Burgemeester

1

M olenaarsknecht

1

Broodbakker

1

M uziekm eester

1

Brievenbestelder

1

Naaister

7

Boekbinder

1

N achtw aker

1

Boekverkoper

1

Notaris

2

C om m ies

2

O m roeper

1

C om m issionair

3

Ontvanger d irecte belastingen

1

Deurwaarder

1

Ontvanger registratie

1

Dijkgraaf

1

Opperman

5

Gerechtsdienaar

1

Pastor

1

Grossier

1

Poortier

1

Grutter

2

Poortiersche

1

P ostillion

1

G een beroep

56

H oedenm aker

1

Postm eester

1

H orlogem aker

2

Pottenbakker

1

Kapster

1

Pottenbakkersknecht

1

Predikant

2

Karreman

11

K leerm aker

12

R adem aker

2

Koopman

7

R ector

1

Koopvrouw

1

Runm olenaarsknecht

1

Koperslager

1

Scharenslijper

1

Kostschoolhouder

1

Sch ilder

1

Koster

1

Schipper

2

Kuiper

3

Schippersknecht

K oom m olenaar

1

Schoenm aker

Landbouwer Landbouwersche Landeigenaar

46

1 15 1

S ch oolm e esteres

4

S ch oolon derw ijzer

1

5

S lijter in sterke dranken

1

15

Sm id

5

Vroedvrouw

Sm idsknecht

1

W aagm eester

1 1

Spinster

7

W aardsman

1

Stadsbode

1

W eduw e dokter

1

Tapper

3

Werkster

9

T im m erm an

4

W ethouder

2

Tim m erm ansknecht

9

W ever

2

T olgaarder

1

W eversknecht

1

Tuinman

6

W ijnkoper

1

V erver

3

W in k elier

16

V leeschhouw er

3

W inkelierster

3

V leeschhouw ersche

1

W olk a m m er

2

V eldw ach ter

1

Zadelm aker

2

V oerm an

4

Zilversm id

1

Arbeiders worden n iet on derverdeeld, m aar hier w orden b e d o e ld de mensen die op de steenovens w erkten, in de landbouw o f b ij w egw erken e .d . Deze lijst w erd sam engesteld u it "Het kohier v o o r d e ad m od ia tie op h et g e ­ m a a l" van 1825. (w ordt v erv olg d )

A .L .N .R ie t v e ld

Onder deze tite l, v rij vertaald "Ken je h e m ? " ,

kü je hum ?

v o lg t hier w eer een verh aaltje over een beken de W agen in ger, d itm a al in 'gew oan H olla n s'.

'STRAATJE' V óór de oorlog had je in d e V ijzelstraat (w aar nu de V eluw epost is g e ­ vestigd) Straatman de kapper, in de w andeling "S traa tje" g e n o e m d . Behalve kapper was h ij o o k n o g masseur van de W ageningse voetba llers en als 'strijker' genas h ij v e le W ageningers van a lle m o g e lijk e kw alen. Zijn kapperszaak was een druk b e d rijf. H et was er a ltijd g e z e llig en er w erd m en ig sterk verhaal verteld . Eens zat er een klant onder het m es, die b ij de barbier in form eerd e: "Z eg, hoe gaat het tegen w oordig m et d i e - e n - d i e ? " "N ou ", zei Straatje, "d ie gaat langzaam v o o ru it." Daarop zei één van de w achtenden : "Ben je nou gek m an, die is een paar dagen g eled en gestorven I" O pdat m om en t passeerde langs de zaak een rouw stoet. Straatje lie t h e t m es even rusten en z e i: "N ou, w at zei ik je , daar gaat ie , l a n g z a a m v o o r u i 11"

2e jaargang - nr. 3 MEDEDELINGEN van

de V E R ENIGING

Secretariaat:

Geertjesweg

d ecem b er 1974 "OUD-WAGENINGEN" 21

- Wageningen

V erschijnt tenm inste eenm aal per kwartaal

GEBEURTENISSEN... De voornaamste gebeurtenis in de v oorb ije m aanden was to c h w el onze b i j ­ eenkomst op donderdag 24 oktober in restaurant d 'A v on d w a k e. O ngeveer 130 leden en belangstellenden genoten, na het huishoudelijke d eel van de vergadering, van de dikw ijls schitterende dia's van W ageningen "Zoals het was en is ". Ons lid , de heer Joh. van de P eppel, die deze opnam en alle zelf m aakte, kreeg alle eer van zijn w erk. Een w elg em een d e dank ook vanaf deze plaats I Op de kennismakingsdag v oor nieuw e inwoners op 26 oktober in Junushoff was "O u d-W agen ingen " m e t een stand aanw ezig. Een verslag van deze dag vindt u in dit num m er. Op 9 en 10 oktober werd in het bejaardencentrum "D e N u deh of" een bazaar georganiseerd m et als 'trekpleister' een ten toon stelling over W agen in gen in vroeger jaren . Ons bestuurslid A d R ie tv e ld richtte deze ex p ositie in . Onze bijzondere dank nog aan het gem eentebestuur van W ageningen v oor de t o e ­ stem m ing gebruik te m og en m aken van voorw erpen u it het vroeg ere G e ­ m een telijk Historisch M useum . Deze expositie en de bazaar w erden m e t een vakkundige slag op het bekken van de stadsom roeper geopen d door b u rge­ m eester Van Huis. De directeu r van "D e N u deh of", de h eer N .A .d e M aijer, verzam elde een aantal rea cties, d ie in dit num m er afgedrukt staan. V oord e Nederlandse V eren iging van Huisvrouwen afd elin g W agen in gen h ield uw secretaris op w oensdagm orgen 6 n ovem ber een causerie over "V o lk sg e lo o f en b ijg e lo o f in en om W a gen in gen ". Uw voorzitter las, aansluitend hierop, het verhaal 'V a a r, vaar . . . naar de overkant" van Jac. G azenbeek v oor. Dit verhaal speelt zich a f in de om g ev in g van het Lexkesveer. Ter gelegen h eid van de 'open d a g ' van het nieuw e Pieter Pauw Ziekenhuis op de Berg op zaterdag 7 d ecem b er werd w eer een aantrekkelijke expositie ingericht door A d R ie tv e ld . Als onderwerp was gekozen de tw ee oude z ie ­ kenhuizen van W ageningen, m et daar om h een een aantal vergrote prent­ briefkaarten en fo to 's van diverse markante punten langs de vroegere R ijk s­ straatweg. Ook een advertentie, waarin gevraa gdw erd om een "Z ieken vader

17

of -m o e d e r " ontbrak n ie t. Ons lid dr. R .A .R . Elders schreef een zeer lezen s­ waardig artikel v oor onze rubriek "U it de oude d oos" in de V eluw epost van vrijdag 6 d ecem b er, onder de titel "W ie was Pieter P au w ?" D okter Elders' zin voor humor kwam in dit artikel natuurlijk ook naar v oren . Bedankt 1 Op donderdag 12 d ecem b er h ield de voorzitter een korte in leid in g over de geschiedenis van W ageningen, g e v o lg d door de vertoning van de k leu ren ­ dia's van de M onum enten van W ageningen, v oor tw ee klassen van de basis­ sch ool "D e L a w ic k ". De kinderen toonden zeer v e e l belan gstellin g . Eveneens door de voorzitter w erd op zondag 15 d ecem b er een vertoning van de dia's van de M onum enten g egev en v oor de ouders van studenten van de studentenvereniging Unitas. H ier was het bestuur van Unitas derm ate e n ­ thousiast over deze diaserie dat m en deze reeds h eeft besproken v oor v e r t o ning tijdens het lustrum van de veren iging in februari. Een lezing over W agen in gen m e t dia's zal door A d R ie tv e ld w orden g e g e v e n op 2 januari tijdens de N ieuw jaarsbijeenkom st van het personeel van het Staringgebouw. D atw aren enige a ctiv iteiten van onze v eren ig in g . In d e a fg elop en m aanden was verder h e tc o n ta c t m et 'het g em een teh u is' bijzonder p lezierig . W ij pro­ beren m ee te denken om v oor het pand H eerenstraat 1 (het vroeg ere v e r kooplok a al), dat op de M onum entenlijst staat, een passende bestem m in g te vinden, zodat tot restauratie kan w orden ov erg ega an . M et de restauratie van "De W ereld " is gelukkig een aanvang gem aa k t. Z ie ook de oproep over "De W ereld " in dit num m er. Op donderdag 30 januari zal in restaurant d'A vondw ake onze a lgem en e l e ­ denvergadering w orden gehouden m e t onze

eerste bestuursverkiezing. De

v o lle d ig e agenda h ierv oor vindt u eveneens in dit n um m er. T ot slot dankt het bestuur u allen v oor uw trouwe opkom st en b ela n gstellin g . En voor u allen een voorspoedig 1975 !! Het " C o m it é 4 en 5 m ei 1975" verzoekt ons het v olg en d e op te n em en : In m e i 1975 zal in H otel "D e W e re ld " het C apitu latiem useum w eer w o r den in gerich t. H iervoor wordt gezoch t naar d ocu m en tatiem a teriaa l en fo to 's u it W a ­ geningen, n iet a lleen van de ondertekening van de ca p itu la tie , m aar ook uit de g eh ele oorlogsp eriod e. D it m a teriaa l zal w orden g erep ro­ duceerd en de W ageningse D ia - en F otoclu b zal hiervan een zogenaam ­ de 'doorlopende jia serie' vervaardigen, w elk e aan bezoekers kan worden vertoond. Indien onze leden hiervoor m ateriaal ter reproductie besch ikbaar w ille n stellen, wordt hen verzocht con ta ct op te n em en m e t de heer Linders, p /a Stadhuis te W ageningen, öf m e t uw secretaris of voorzitter.

18

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Algemene Vergadering: op DONDERDAG 30 JANUARI 1975 om 20.00 uur in Restaurant d'A vondw ak e, V an U venw eg 217 AGENDA: 1. Opening 2. Ingekom en stukken en m ed ed elin gen 3. Bestuursverkiezing. H et v oorlop ig e bestuur stelt zich in zijn g e h e e l kandidaat: - voorzitter

:

J a n J .d e G oede

- secretaris

:

A . G . Steenbergen

- pen n in gm eester:

W .M .S tra a tm a n

- lid

A .L . N. R ie tv e ld

:

4 . Rondvraag 5. Sluiting.

Na een korte pauze v o lg t een lezing door A . G . STEENBERGEN over

" V O L K S - EN B I J G E L O O F IN W A G E N I N G E N EN O M G E V I N G IN V R O E G E R J A R E N " G elooft u in de W itte Juffer van het Spijk, de zwarte kat van de H aarw eg, de spokende klom penm aker van Nudenoord, de "S poeken pas" in de Nude, behekste zieken en dieren en z.? De W ageningers in vroeger jaren w e l (en nu m isschien nog w el !). T ien ta llen berich ten h eeft uw secretaris over dit v o lk s- en b ijg e lo o f kunnen verzam elen .

Een g riezelig e avond I

W ij hopen toch dat w e deze avond w eer v e le leden m og en begroeten . H et bestuur

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

19

en K tjti ftmmi'tie'tA V elen van u zullen zich herinneren w aar dit huis h eeft gestaan, n a m elijk aan het Spijk, naast Drukkerij V e r w e ij. H elaas w erd het pand in 1961 op last van het gem eentebestuur g esloop t. H et vorm de één der w ein ig e ov erb lijfselen van de oude G elderse bouw stijl uit het beg in van de 17e eeu w . V o o ra l de g e v e l aan de zijde van de druk­ kerij was bijzonder g aaf bew aard g eb lev en (rechtse fo t o ). Ons lid W .M . Straatman, Thorbeckestraat 258, is bezig m e t een onderzoek naar de geschiedenis van "Rust en Burgh" en zijn bew oners. H ier v o lg t a l ­ vast een fragm ent u it de jaren 1 738 - 176 7.

DE P E R I O D E VAN DE F A M I L I E

DE ROTTE

"C om pareerde W ille m ijn Gijsberts w ed : van H erm en den Brueren soo v e e l nodigh o ff dienstig geadsisteert m e t W ille m van Eede tot deze haar gekozene n om berd e Com parante m ed e als g e v olm a g tig d e van C orn elis van den onder m eu len en Anna denBrueren Echt: mitsgaders van Eva den Brueren, v e r m o ­ gens v olm a g t v oor Burgem eesteren en regeerders der stadt A m sterdam g e passeert den 25sten septem ber 1737, alhier vertoont, verlesen en v oor g oet gekeurt en verklaarde de Com parante pro seet qq. voor de som m a van 2200 gin: die v oldaen sijn verkogt te hebben de d ien volgen de transporteerde aen M r. Francois Gerhardus de R otte,

"Rust en Burgh" kort voor de afbraak in 1961

F oto's Openluchtm useum

Een Huys, Schuer, H off, tobax Schuer en Erf staende en g e le g e n in oudt W aegeningen aen de Gragt, hebbende oostw: Johannes van Nas, en 'tS p ijc k , westw: de w ed : B lankenbijl, zuydw: de Stadsgragt en n oordw : Antony van Rijn en Hendrik van der B leijk, v oor vrij en g o e t uytgesondert 's H eeren lasten, dijckschouw en polders lasten, en servituten van uytw eg als anders van outs daar toe gehorende, en dat Johannes van Nas 't w ater aende Put sal m ogen h aelen , stellen de de C om paranten tot w aerschap personen en goederen qq, m et subm issie: actum cora m de H eeren J. v . Schuylenborgh Stadtholder W ille m Suerm onde en W ille m W icherts, Schepenen den 26ste septem ber 1 7 3 8 ." Blijkens bovenstaande akte waren de schoonzusters van W ille m ijn Gijsberts ^ ''z e e r geïnteresseerd in de verkoop van het huis, om w elk e reden zij dat w a ­ ren weten w e n iet. M isschien zal het een erfeniskwestie gew eest zijn. Maar hoe dan ook, er kwam een nieuw e eigenaar van huize "Rust enB urgh". W ie was h ij? Franciscus Gerhardus Theodorus de R otte w erd geboren in 1711 en op 24 ju li van dat jaar te A lkm aar R o o m s -K a th o lie k g e d o o p t. H ij stam de af van een Goudse fa m ilie , waarvan de voorvaderen allen kaars - en lontm akers waren. Deze voorvaderen h eetten oorspronkelijk Leendertsz, m aar doordat één van hen zich in Gouda een huis aanschafte m e t de naam 'd ie R o t te v a lle " , werd deze naam achter de naam Leendertsz g e v o e g d , en verdrong deze naam zelfs, zodat h et a lleen R ottev a lle w erd en later De R otte. De vader van Franciscus de R otte, H ugo de R otte, studeerde in 1705 af als dokter, zijn m oed er h eette Catharina van der L aen. M r. Franciscus Gerhardus Theodorus de R otte w erd in 1745 H eer v a n A rck e le , een titel die hij w aarsch ijn lijk van zijn grootvader van vaders zijde erfde, want deze was H eer van A rck e le en schout van H aastrecht. Ook voerde Franciscus de R otte de tite l van H eer van M elsenburgh (Buurmalsen). Wat hem naar deze streken h eeft g evoerd zullen w e n ooit w eten , m isschien kwam hij voor zijn werkzaam heden o f had h ij hier fa m ilie w on en . M aar hoe dan ook, op 25 n ovem ber 1738 trouwt h ij te In doom ik in de R o o m s Katholieke kerk m et Anna M aria M agdalen a C lara van H erem a van H o l­ w inde. Een aantekening van dit h uw elijk vinden w e terug in de trou w b oe­ ken van de statie H e te re n -In d o o m ik . In het jaar 1741 w ordt er een m e isje geboren : A lberta Theodora M aria, en in 1744 een jo n g e n : Johannes Theodorus Franciscus. Dat hij op "Rust en Burgh" is geboren w eten w e zeker, om dat het Nederlands A d elb oek dit v e r ­ m eld t. H ij wordt ged oop t te W ageningen in de R o o m s-K a th o lie k e schuurkerk aan de Lawickse A lle e op 2 augustus van datzelfde ja a r. Z ijn peter en m eter zijn fa m ilie van zijn m oed er. De peter is Johannes Josephus (o o k w e l Petrus)

21

Spijart van W oerden , zijn m eter H enrica T heodora Ferdinanda Spijart g e b o ­ ren H ö v e ll. Nog voordat Johannes tw ee ja ar is ov erlijd t zijn zusje A lb erta . Z ij w ordt b e ­ graven in de Grote Kerk te W ageningen, g een v reem d fe it als m en bedenkt dat tot c a . 1829 katholieken en hervorm den in en om deze kerk w erden b e ­ graven. Johannes groeit op en zijn loop b aa n zal er een zijn in het le g e r. H ij w ordt zelfs kapitein in het Friese R eg im en t de Schepper en ook nog m a jo o r in dienst van de Bataafsche R ep u b liek . In 1786 trouwt hij te R insum ageest in Friesland m e t Everarda JohannaM aria van A sbeck zu Berge und M unsterheusen, vrouwe van Oudheusden, H ulten en Elshout. Hun zoon, Maurits Calixtus Franciscus Johannes de R otte, heer van Oudheusden, H ulten en Elshout, w ordt protestant en b ij beslu it van 28 au ­ gustus 1814 w ordt h ij opg en om en in de Friese A delstand. Ter gelegen h eid van dit fe it krijgt de fa m ilie De R otte een fa m ilie w a p e n : "In zilver een van den linker schildrand uitgaande en m e t den e lle b o o g naar ben eden g erich te, zwartachtig geharnaste arm, aan den pols opgeslagen m et goud, om g ev en m e t tw ee roode windsels, het eene aan den e lle b o o g en het andere b ij den schouder; de voorarm gestoken door een grooten gou den ring, de hand in natuurlijke kleur een k lein e gouden ring houden­ d e ."

D it wat betreft het w apen schild.

Op 5 augustus 1767 verk oop t M r. Franciscus Gerhardus Theodorus de R otte het huis "Rust en Burgh" aan Johan van K reel en A riaan tje van L oenen zijn vrouw v o o rd e som m a van 1200 g u ld en . Sam en m e tz ijn vrouw trekt h ij w eg uit W ageningen. H ij ov erlijd t te N etterden bij U lft in het huis "W old en b erg " op 1 7 april 1792. T w ee jaar later, op 23 oktober 1794, v o lg t zijn vrouw . V oor het huis "Rust en Burgh" is de periode van de fa m ilie De R otte v o o r b ij.

H et jaar 1975 staat v o o r d e deur. H et derde jaar van onze v eren ig in g . 0 } Om de zaken in deze veren iging g o e d te laten verlopen is het n odig dat de contributie op tijd binn en kom t. ^

D aarom : u kunt nu al uw contributie overm aken op postrekening 294 61 25 t.n .v . W .M . Straatman te W a gen in gen . Graag v erm eld en

^ 3

"C ontributie 1 9 7 5 ".

De contributie bedraagt nog steeds: in d iv id u eel ƒ 5 , — ; echtpaar ƒ 7,50; 6 5 + desgewenst ƒ 2 ,5 0 .

Q O

W ij verw achten dat w ij u in het v olg en d e num m er kunnen m elden dat een verrassend groot aantal led en overgem aakt

22

de contributie

reeds h eeft

Kennismakingsdag in Junushoff Zaterdag 26 oktober was een drukke dag v oor uw bestuur. A l vroeg in de ochtend werd de ons toegew ezen stand in gerich t. En w at een prachtplaats l Nèt voordat de bezoekers de trap opgingen en dus ook wanneer ze w eer naar beneden kw am en. We kregen w el de n odige aandacht. Z e e rv e e l belangstelling was ernatuurlijk voor onze 'trek p leister', Eefje van Am ersfoort, in Zuidveluw se klederdracht achter haar spinn ew iel. M aar ook de fo to 's in de stand kregen v e e l aandacht. W ij hadden m e t v e e l bezoekers interessante gesprekken e n d e stapel folders van "O u d -W a g en in g en " was aan het eind van de m iddag schoon op 1 H o e v e e lle d e n zo'n even em en t h eeft op g elev erd is m o e ilijk te zeggen, m aar zeker is dat w e w eer een groot aantal m ensen hebben kunnen attenderen op het bestaan van "O u d -W ag en in g en ". W ij hebben na a floop van deze kennism akingsdag de organisatoren bedankt voor de geboden g eleg en h eid en hen aangeraden iets dergelijks toch zeker eenm aal per tw ee o f drie jaren te organiseren.

Eefje van Am ersfoort in de stand van "O u d-W agen ingen "

23

',èd

o p de t e n t o o n s t e l l i n g

in " D e N u d e h o f "

- "O ja , die m elk b oer kan ik m e nog g o e d h erin n eren ." - "H et ouwem annenhuis, of er g een vrouwen in w aren. G o e d dat zulke f o ­ to's bew aard w ord en ." - "Ik wist n iet dat de veren iging "O u d -W a g en in g en " al 'z o v e e l' h a d !" - "D ie marketentster, hoe h eet ze ook w eer, die was e ig e n lijk de tijd vèr v o o r u it! " - Dat arbeidsreglem ent zou o ok nu n og op som m ig e plaatsen n iet m is ­ staan." - "Als ik die oude k leren zie dan denk ik er aan dat w ij vrouwen to ch w el erg v e e l kleding n odig h a d d en ! Je was w e l een uur bezig voordat je alles aanhad als je eens 'n etjes' w ild e z ij n ! " - "D at tram m etje op de Grindweg bracht to ch w el een stuk rom antiek, vooral als je de k ilh eid van de Grindweg nu ziet, v in d je n i e t !" - "D ie fa m ilie Hermsen heb ik nog w el geken d ! H oe zouden ze nou aan zo'n fo to k o m e n ? " - "Als ik dit zo a lle m a a l w eer zie, dan zeg je to ch n iet m eer "d ie g o e ie ouwe t ijd " , w at een toestanden zeg !" Dit zijn zo m aar een paar opm erkingen die ik zo links en rechts opving t i j ­ dens de ten toon stelling van "O u d -W a g en in g en " op 9 en 10 oktober. Natuurlijk waren er ook zeer v e e l opm erkingen in het kader van de herken ­ ning. V oor zeer v e le n in "D e N u deh of" was het v erled en w eer zeer lev en d gew orden. V e e l reacties zijn er gew eest die alsbasis hadden een grote w aardering voor de tentoonstelling en v o o r de v eren igin g "O u d -W a g en in g en ". V e e l m ensen dragen deze v eren igin g een w arm hart toe en dat zijn beslist n iet a lleen de 'ou d eren '. Tot slot: de bewoners en ik spreken de wens uit dat er te zijner tijd w eer eens een ten toon stellin g gehou den zal w orden, b ijv o o rb e e ld één die ee n w e e k lang te bezich tigen is. Eén die nog u itgebreider is dan die v an 9 en 10 o k ­ tober. Eén versch il is er in ied er g ev a l a l: de veren iging "O u d -W a g en in ­ g e n " h eeft de K oninklijke goedkeuring in z'n a rch ief. Laten w e proberen dat arch ief nog groter te m aken zodat m en , m e t nam e de bestuursleden, handen v o lw e r k k rijgt. H et is de veren iging im m ers a lleen m a a rd e b e d o e ­ ling om alles over W ageningen te verzam elen , dat w il zeggen , dat alles wat u privé h eeft g ew oon van u zelf b lijft , u stelt het a lleen besch ikbaar. Vereniging "O u d -W a g en in g en ", bestuursleden, nog h artelijk dank v oor de fijn e ten toon stelling, m ed e namens de bew oners van "D e N u d eh of". H oogach ten d,

N .A .d e M a i j e r

Herinneringen aan een Wageningse Lotingsdag

Ingezonden door de heer E .W .v a n Bleek, 83 jaar uit "D e N u deh of"

In 1895 of 1896 was er een k lein oproer, w aarbij w ethouder Bronsveld door eene V . . .

(17 jaar) in de b il werd gestok en . Er kw am en toen + 1 0 G ele

Rijders en een lu iten a n t-w a ch tm eester,

om dat assistentie gevraagd was.

De p olitie kon het n iet aan. Ze stalden de paarden in de schuur van Tinus de Roos, Nieuwstraat. De Roos z'n c a fé was in d e K apelstraat. Op de Markt was v e e l v olk . T oon van G inkel, die b ij de m uziek was, blies op zijn trom pet een m ilita ir signaal, waarop het v olk haastig w egrende. T oen de m ilita iren er w aren, v roeg de Luitenant aan m ijn vader waar het oproer was. H ij zei: "H et oproer is al naar b e d ." Ze hebben nog en ige dagen gepatrou illeerd. Sam enscholingen waren v erb oden . De dader werd m et een rijtuig door Stachhouwer (een agent van p o litie ) en twee artilleristen te paard, naar Arnhem gebracht. W ij w oonden in de Nieuwstraat, waar ik het als 5 - ja r ig e heb gezien . Bur­ gem eester was Hesselink van Suchtelen, die in 1891 hier g ek om en is. Noot van de red a ctie: Deze W ageningse lotelin gsdag von d plaats op 30 o k ­ tober 1893. In de W ageningsche Courant van 1 n ovem ber 1893 staan h ie r­ over u itvoerige verslagen. In onze dagen was zoiets beslist op de telev isie gekom en. M evrouw A . van de Bunt sch rijft h ierover in haar b oek "W a g en in g e n -R h e n e n " op blz. 6 7 - 7 7 . Op zo'n 'lo te lin g e n d a g ' m oest de jeu g d van W ageningen loten o f ze al o f n iet in m ilita ire dienst m o e s te n !

s ;

......... ..............

40 Veertig.

W agenings lotingsbriefje uit 1885 voor de N ationale M ilit ie .

25

WAGENINGEN

in

1824

"D e adm odiatie op het g e m a a l" was b e d o e ld om belastin g g em a k k elijk er te kunnen innen dan b ij "d e belasting op het g e m a a l" . Bij a d m odia tie w erd de gem een te aangeslagen v oor een zeker bedrag per h oofd per ja ar. Dit b e ­ drag m oest door de bev olk in g worden opgebracht, m aar dit bedrag per h oofd zou n iet hoger zijn dan ƒ 1,40 per jaar. M en kan begrijpen dat h ierop door de g em een te nauwkeurig w erd t o e g e ­ zien, opdat m en w e l alles binnen k reeg. M en h ield lijsten b ij, w aarop de naam voorkw am en het b eroep plus het aantal gezinsleden, w ant er m och t geen cen t verloren gaan . De adm odiatie was w e l wat anders dan de belasting op het g e m a a l, want van alle belastin gen die toen bestonden was deze w e lh e tm e e s t g eh a at. W ie in die tijd rogge o f tarwe w ild e laten m a len , diende eerst naar de b e la s tin ­ gen te gaan v oor een g e le id e b ilje t . D it b ilje t kreeg m en als de belasting betaald w as. Bij de m o le n keken com m iezen van de belastin gen toe of er niet m éér w erd g em a len dan op het g e le id e b ilje t stond a a n g eg even . Als m en rogge v o o r v e e v o e r lie t m a len , dan b eh oefd e m en g een belasting te betalen , m aar het m e e l w erd dan door de co m m ie ze n m e t zand g em en gd . Soms bakte m en v a n dit tot v e e v o e r verm engde ro g g e m e e l w e l eens brood, m aar dat knerpte dan w el tussen de ta n d e n ! M en kan zich dus w e l voorstellen dat de belasting op het g em a a l gehaat was, want de arbeider m oest lang en hard werken en had dus het m eeste v oed sel nodig, en v e e l keus in v oed in g had m en toen nog n ie t. H et was dus w el strijdig m e t de rech tvaardigh eid, want op deze m a n ier w erd de arme zwaar­ der belast dan de rijk e, diegen e die het m inst verdiende m oest het m eeste van zijn inkom en besteden aan het dagelijks b ro o d . Vandaar dat de a d m o ­ diatie op het g em a a l al een h ele verbetering was. Deze vorm van belasting is in 1855 g e h e e l verdw enen u it ons b ela stin gstel­ sel en niem and was daar rouwig o m . A . L . N. R ie tv e ld i iiiiiilim iiiiiiiiiiiiiiiiiiillllllllliiiiiiiiiiiiiiliiillllliiiiiiiiiliiiiiiiiiiiiiiiiiilllllllllliiiilllllliiiliililliiliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii

Verdwenen Boerenleven In het boek je "W agenin gen in oude an sich ten ", verschenen in h et najaar van 1974, is ook en ige aandacht besteed aan het verdw enen la n d e lijk g e ­ bied aan de noordzijde van W agen in gen . M en kan zich haast n iet m eer voorstellen , dat hier boerderijen gestaan hebben, om g ev en door bouw - en w eiland, waar generaties boeren fa m ilies gew oon d en gewerkt h ebben .

26

Gelukkig kunnen w e constateren dat n iet alles verdw enen is. Langs de Grintweg, vanaf ca fé-resta u ra n t "D e K eijzer" tot aan theeschenkerij "D e Oude T o l" , staat nog een aantal m o o ie en sch ilderach tige b oerderijen , een enkele co m p le e t m et een schaapskooi. T eg en ov er "D e K eijzer" vindt m en zelfs een restan tvan een b rin k je, n a m elijk e e n k o lk m et in d e on m id d ellijk e nabijh eid een boerderij m e t het b ed rijfsg ed eelte g erich t naar de w e g . Dit is een laatste herinnering aan de Leeuwerbrink, waarvan de naam v oortleeft in Leeuwenborch, het nieuw e gebouw van de LH aan de H ollandsew eg.

Aan de verdw enen Bom sesteeg h oek Tarthorsterweg stond dit dw ars- o f T huis. Het voorhuis was rech th oekig en stond lood rech t op de len gterich tin g van de schuur. Het voorhuis was w oonhuis. D e ach ter- o f stalzijde van deze boerderij bezat een eig en karakter en beh oorde tot het Saksische ty p e . De grote getoogde schuuringang m et in drieën g ed e e ld e deuren w erd g e fla n ­ keerd door tw ee klein ere ingangen: één g a f v e rm o e d e lijk toegan g tot de koestal, de andere tot de varkensstal. H et m id d en g ed eelte was bestem d voor berging van graan en h o o i. Boven in de neus van het schuine dak b e ­ vond zich het zogen oem de u ile g a t. H et dak van het bed rijfsg ed eelte was voor een d eel bedekt m et pannen, v oor een d eel m e t riet. De boerderij was opgetrokken uit baksteen. De staldeuren kw am en uit op de Tarthorsterw eg. Links op de voorgrond bev on d zich een soort van kolk , gevorm d door v e r ­ breding van een aldaar aanw ezige sloot. H et pad rechts was één van de Bomse paadjes, een kerkepad, dat in het verlen gde lag van de Bom sesteeg. Eén van de laatste bewoners van deze sch ilderach tige boerderij was W .v a n de Peppel. In deze om gevin g staan thans de w oningen van de H averlanden.

27

Deze opnam e laat ons de w itgekalkte boerenw oning zien van v e rm o e d e lijk L ooi Breunissen in de W esterhof, ook e e n dw ars- o f T -h u is , c o m p le e t m et de h ooiberg. Bij h et w oon g ed eelte bev on d zich een houten pom p m e t het em m errek. Ook b ij deze b oerderij kw am en de staldeuren op de w eg u it. W anneer deze boerderij g esloopt is, is ons n iet b ek en d. De opnam e dateert uit on geveer 1925. De boerderijen vorm en v oor de w erkgroep "B oeren lev en " een onderwerp op zich zelf. Zelfs de n am en van versch eiden e kunnen reeds tot studie a a n le i­ ding g ev en . W ij noteerden o .a . de v olg en d e n am en : Roghorst (G rintw eg), Tarthorst, De M uggenberg, De Felgert (Tarthorsterw eg), De H oef (D ijk ­ graaf), De Steenenkam er (G rintw eg), D eV erg ert (V ergersw eg), De Peppeldt (Oude B en nekom sew eg). Tabakschuren droegen nam en als D e K reupele Otto, de schuur van H oltus. Ook e e n onderzoek naar g ew oon ten en gebruiken onder de W ageningse b o e ­ renbevolking brengt aardige zaken aanh et lic h t. Z o was er in v roeg er jaren onder de boeren een gezegde, dat m en bezigde w anneer m en b ij onweer m oest schuilen:

"O nder de buuken m o t je 't zuuken. V o o r de eiken m o t je w ijk e n ."

En hoe de W ageningse boerin v oorh een g e k le e d ging laat ons de fo t o in dit num m er zien van Eefje van A m ersfoort. D iezelfde W ageningse b oerin kon in het dagelijkse lev en h eel praktisch zijn . W anneer zij bij het kam en to n ­ netjes v oor de boter tekort kw am , haalde ze grote rabarberbladeren u it de hof (de tuin). H ierin deed ze een kluit boter, vouw de de punten van het blad naar elkaar en zette deze vast m e t een houten p in n etje. Aldus een m e­ d edelin g van een 8 0 -ja r ig e boerin in april 1974. W erkgroep "B oeren leven in W a gen in gen " W .M . Straatman - A . G . Steenbergen