Een bijzondere
zoektocht
In het kort.. 1. Zoektocht van Rembrandt Door middel van bezig zijn met het verbeelden van Bijbelgedeelten geeft een kunstenaar vorm aan zijn zoektocht.
2. Zoektocht van jou en mij Mensen op zoek naar God, we zijn iets kostbaars kwijtgeraakt. Eigen schuld. Onze ziel blijft naar God verlangen. Of we duwen het weg, of we zoeken de HEERE.
3. Zoektocht van God Het wonder is: God zoekt mensen op die naar Hem niet vragen, Hem niet zoeken. Het wonder is: Hij laat Zich nog vinden.
Psalm: Lofzang van Zacharias: 4 en 5
4. Dus wordt des HEEREN volk geleid, Door 't licht, dat nu ontstoken is, Tot kennis van de zaligheid, In hunne schuldvergiffenis; Die nooit in schoner glans verscheen, Dan nu, door Gods barmhartigheên, Die, met ons lot bewogen, Om ons van zond' en ongeval t' ontslaan, Een ster in Jakob op doet gaan, De zon des heils doet aan de kimmen staan.
5. Voor elk, die in het duister dwaalt, Verstrekt deez' zon een helder licht. Dat hem in schâuw des doods bestraalt, Op 't vredepad zijn voeten richt.
Bijbelgedeelte: Romeinen 10
0. Toelichting onderwerp: Zoals je misschien wel weet, gaat het vanavond om ‘Een bijzondere zoektocht.’ Om die reden wil ik je voorstellen aan een zoeker. Misschien ken je hem wel. Hij leefde lang geleden, in een tijd die later ‘de Gouden eeuw’ werd genoemd. Lang geleden dus, maar je kent zijn naam vast nog wel. Deze man stond midden in het leven, hartje Amsterdam. Amsterdam, een stad waar je destijds, zoals filosoof Descartes eens zei: “alles kon kopen wat je wilde, je was er vrij en veilig. ” Over welke man ik het heb? Rembrandt van Rijn. Geboren in Leiden, en later werkzaam in Amsterdam. Zijn naam is vast niet helemaal onbekend. Rembrandt is bekend geworden vanwege zijn vele kunstwerken. Misschien heb je wel eens wat van hem gezien. Ik heb dit onderwerp gekozen, omdat ik een manier zocht om het thema ‘kunst en geloof’ gestalte te geven. Er zijn meerdere kunstenaars die zich bezig hebben gehouden met ‘kunst en geloof’, Rembrandt is een van de bekendste. Ik hoorde vorige week zaterdag nog een paar van jullie over ‘De Nachtwacht van Rembrandt.’ Inderdaad is dat een heel beroemd schilderij, een meesterwerk. Het kan ook zijn dat je thuis misschien wel een ‘Rembrandtbijbel’ hebt. Ik heb deze vanavond meegenomen. In deze Bijbel vind je een verzameling van Rembrandts werk. Rembrandts beelden bij de Bijbel laten iets zien van de zoektocht van Rembrandt. Ik wil je vanavond meenemen in die zoektocht. Dat kan niet zo heel uitgebreid, we zitten hier niet voor een lesje kunstgeschiedenis.
1. Zoektocht van Rembrandt Rembrandt trekt naar Amsterdam om daar zijn kunstenaarsvak uit te oefenen. Amsterdam was een handelsstad, er waren veel mensen die verstand hadden van kunst, ze gingen voor kwaliteit en voor ‘echt.’ Ik kan je boeien of vermoeien met een verhaal over Rembrandts leven, maar de vraag waar het om gaat is: “Wat dreef Rembrandt om zich zo veelvuldig met de Bijbel bezig te houden.” Er zijn beschrijvingen waarin men zegt dat de belangstelling voor het Woord van God niet ongewoon was, voor die tijd, dus.. dat het niet hoeft te betekenen dat Rembrandt werkelijk op zoek was naar God. Hij hield zich gewoon bezig met één van de vele historische onderwerpen.
(Er is wel wat te zeggen voor dat argument. Het klopt inderdaad dat vele kunstenaars zich door de jaren heen lieten inspireren door de Bijbel of door de mythologische verhalen over goden en godinnen.) Een tweede bezwaar was de levenswijze van Rembrandt.. hij ging zijn eigen gang, leek zijn eigen zin te doen, en onderwierp zich niet zozeer aan de kerkelijke tucht. Zo heeft hij na de dood van zijn eerste vrouw Saskia en van drie van zijn kinderen, een tweede vrouw gehad, waarvan hij ook weer scheidde. Daarna had hij opnieuw een relatie, deze relatie werd niet goedgekeurd door de kerk. Waarom typeren we vanavond dan toch Rembrandt als een zoeker? Rembrandt is absoluut geen heilige, dat zie je. Toch heeft hij zich intensief bezig gehouden met het wonder van de komst van Christus, als Zaligmaker, met Zijn lijdensweg en Zijn sterven aan het kruis. Op ieder schilderij wordt duidelijk dat hij kennis heeft van wat het Woord zegt. Wat echter bijzonder onze aandacht vraagt, is de persoonlijke invulling die Rembrandt geeft aan de geschiedenissen. In de periode dat hij een relatie had met Hendrikje Stoffelsen, de derde vrouw in zijn leven, maakte hij het schilderij van Bathseba. Geen mooi geschilderde vrouw, maar een vrouw met berouw. Het is Bathseba, de vrouw op het doek heeft echter het gezicht van zijn eigen geliefde. Je kunt het als toeval zien, dat is je eigen keuze. Dan is de waarde ervan wel weg. Aan het einde van zijn leven maakt hij een schilderij van de Verloren zoon.
“.. En als hij nog ver van hem was, zag hem zijn vader, en werd met innerlijke ontferming bewogen; en toe lopende, viel hem om zijn hals, en kuste hem.” (Lukas 15: 20b)
Uitleg bij het schilderij: De personen op de voorgrond, links, zijn de vader en de zoon. De zoon ligt op zijn knieën. Zijn vader legt zijn handen op hem, een gladde hand (zijn rechterhand) en een wat ruwere hand. De zoon mag rusten aan de borst van zijn vader. De vader omarmt de zoon. Een volwassen man, met vaal bruine kleding, zijn haar is geschoren. Linksboven, in de schaduwen is nog een gezicht te zien. Vermoedelijk de oudste broer. Hij deelt niet in de feestvreugde. De personen rechts kijken toe, hoe de vader de zoon ontvangt. In stilte, met aandacht. Rembrandt gebruikt warme, rood- bruine tinten. In de mantels van vader en van de man rechts, op de voorgrond wordt een zelfde kleur rood gebruikt. De achtergrond is donker, de oudste zoon (als het tenminste de oudste zoon is) zie je nauwelijks. De contouren worden zichtbaar gemaakt door de verschillende kleurvlakken. Rood tegenover donkerbruin. Licht tegenover rood. De kleding van de zoon – de randen zijn wel wat aangezet met donkerder tint, evenals bij de plooien. Bij de mantels is niet zoveel aandacht besteed aan stofuitdrukking (tenminste, op de reproductie is het niet zichtbaar, maar dat zegt uiteraard niet alles), de kleding onder de mantel van de vader bijv. is dit wel weer het geval. De achtergrondpersonen vervagen letterlijk. Zij kijken vooral toe. (Rembrandts leerlingen hebben hier waarschijnlijk aan meegewerkt, Rembrandt zelf deed dan de afwerking van het schilderij..) Rembrandt verbeeldt hier de gelijkenis van de verloren zoon, zoals deze beschreven staat in Lukas 15. De zoon verlaat het huis van zijn vader, met de erfenis, die hij alvast gevraagd heeft bij de vader. Hij gaat onzorgvuldig en verkwistend met zijn geld om, maakt veel vrienden. De vrienden verlaten hem echter, zodra zijn geld op is. Hij moet werk zoeken, voor de varkens zorgen en hij lijdt vreselijke honger. Hij ziet de onreine dieren eten en zelf heeft hij niets. Hij denkt terug aan zijn goede vader en keert terug, in de hoop dat hij knecht bij zijn vader mag worden. De vader staat op de uitkijk, elke dag.. en als de zoon terugkomt, omarmt hij hem en is zeer verheugd over de terugkeer van zijn zoon. De omstanders kunnen het misschien niet begrijpen, dat de vader zo goed is voor de zoon die zo slecht was voor zijn vader. Rembrandt laat ze toekijken, in stille verwondering over de goedheid van de vader. De zoon is vol ootmoed, hij weet dat hij iets heel anders verdient. als hij zijn verdiende loon zou krijgen, zou hij nooit meer delen in de liefde van zijn vader. Hij had zo’n verkeerd beeld van zijn vader, hij is beschaamd, maar veilig en geborgen in de armen van de vader. In de gelijkenis wordt er ook gesproken over een andere broer, de oudste. Niet zoveel, hij is een trieste achtergrond figuur en zo voelt hij zich ook.
Hij wordt afgebeeld door Rembrandt, maar ook echt in het hoekje. Je zou hem nauwelijks opmerken, toch is hij er. Hij kijkt toe, is niet blij, maar boos en verontwaardigd dat zijn ontrouwe broer zó wordt binnengehaald, vol vreugde. Het beste van het beste wordt uit de kast gehaald voor zo’n wegloper. Hij is jaloers, afgunstig en begrijpt zijn vader niet. Het schilderij wordt ook wel ‘thuiskomst’ of ‘terugkeer’ genoemd, de manier waarop hij dit doet, is heel intens en doorleefd. Warm en treffend. Mag Rembrandt aan het einde van een lange tocht, thuiskomen?
2. Zoektocht van jou en mij Een vraag die ik ook aan jou en aan mezelf kan stellen. Hoe zit dat met ons? Je gaat op zoek naar iets dat je mist. Herken je dat gevoel, dat je iets kwijt bent? Dat kan! Dit komt omdat je geschapen bent voor een volmaakte wereld. Een paradijselijke tuin, waarin je de volle gemeenschap met God ervaart en met Zijn nabijheid vervuld bent. We lezen in Genesis van die prachtige tuin, de hof van Eden. Alles was goed.., door Gods handen bereidt als een ongelooflijk, levend kunstwerk! Wat was er allemaal te zien in die hof? Kijk maar mee in Genesis 1.. Vanuit het niets was daar een hemel en een aarde. Vanuit de woestheid was daar een scheiding tussen zee en land, een stralende en verwarmende zon, schitterende sterren, maar ook planten en dieren.. kijk eens hoe bijzonder.., ze leven samen met elkaar, alles in goede harmonie, ze doen elkaar geen kwaad. Alles is goed, volkomen! Maar op de zesde dag schept God ook de mens. Hij zegt aan het einde van die dag niet dat het goed was, maar dat het zéér goed was. Onvoorstelbaar voor ons.., wij kunnen ons zelf niet meer typeren als ‘zeer goed.’ God Zelf blies de levensadem in de mens, zodat deze tot een levende ziel werd en maakte dat de mens gemeenschap met Hem kon oefenen.1 Adam en Eva hoefden niet bevreesd te zijn voor God, ook al waren zij mens en was Hij God. Ze kenden de stem van hun Maker! Wat een wonderlijke relatie! Wat is er gebeurd?! De zondeval, zoals die beschreven wordt in Genesis 3 is ons niet onbekend. Misschien is het wel te bekend voor jou en voor mij. Te gewoon. Maar stel je die prachtige tuin nog eens voor. Dat geweldige kunstwerk! In één klap zag God Zijn kunstwerk instorten, het werd vertrapt door de hoogmoed en ongehoorzaamheid. De mens, die Hij liefhad, krenkte Zijn liefde! Sinds dat moment verandert alles! De gemeenschap met de HEERE is verbroken, een diepe kloof tussen de HEERE en jouw ziel. Dat is misschien een beeld dat je beter herkent omdat het nog steeds jouw beeld is. Of je herkent het omdat je de HEERE wel persoonlijk mag kennen, maar ook ziet hoe onvolkomen die gemeenschap is, van jouw kant. 1
Bijbel, Genesis 2:7 (En de HEERE God had den mens geformeerd uit het stof der aarde, en in zijn neusgaten geblazen de adem des levens; alzo werd de mens tot een levende ziel) en 3:8 (En zij hoorden de stem van den HEERE God, wandelende in den hof, aan den wind des daags.)
In plaats van die gemeenschap is er een leegte ontstaan. Iedereen merkt die leegte in zijn leven op en wil deze leegte vervullen. Je wilt dat je leven er iets toe doet, toch? Was is jouw hoogste doel? Om geliefd te zijn in je vriendenkring, zet je alles op alles om dat diploma binnen te krijgen.. Of dringen de vragen over de zin van je leven zich aan je op, maken ze je onrustig.. en werk je daarom maar zoveel mogelijk, om ze te verdringen. Het heeft geen zin wat je doet.. loop niet weg voor die vragen. Loop niet weg voor het verlangen naar een zinvol bestaan. Jouw ziel hoort vervuld te zijn van God. Daarvoor heb jij een ziel gekregen. Augustinus heeft eens gezegd: “Gij hebt ons voor Uzelf geschapen, onrustig is het hart, tot het rust vindt in U, o God!” 2 God heeft dit ingeschapen3 toen Hij de ziel in ons leven weefde. Ontzagwekkend! Ieder mens, of hij nu christen is of niet, heeft behoefte aan de verbondenheid met de allerhoogste God. We kunnen deze behoefte wegduwen, of overschreeuwen, maar de ziel blijft altijd zoeken naar die vervulling. Hoe ga je op zoek? Je hoeft je persoonlijke zoektocht niet beeldend vorm te geven, zoals Rembrandt dat deed. Waar het bij jouw zoektocht om gaat, is dat je de vragen en de roepstemmen die op jou af komen niet weerstaat. Ze wegduwt, nog een extra grendel voor de deur van je hart schuift. Roepstemmen door dingen die gebeuren, maar juist ook de stem van de HEERE, in Zijn Woord. We lazen Romeinen 10:17.. “Het geloof is uit het gehoor, door het Woord Gods.” Kunst – hoe mooi het ook kan zijn – is nooit de weg om God te leren kennen. Hoe lang wij ook zoeken zouden, het echte, geestelijke leven is niet te verkrijgen buiten God en daarom ook niet door middel van schilderen, musiceren of aanschouwen. Kunst is niet de weg tot de kern van het geloof. Iemand schreef eens: “Het kan wel voorkomen dat een esthetische ervaring ons leidt aan de drempel van het geloof,” maar het zal niet verder zijn dan dat. 4 Het gaat er in jouw persoonlijke zoektocht om dat je opstaat, en tot je Vader gaat. Jouw Vader? Ja, je Vader, want Hij is de Schepper van jouw leven!
2 3
4
Mc. Grath (2002) pagina 65 Door de zondeval is de band met God van onze kant afgesneden. De ziel zoekt echter altijd een rustpunt, zij mist het doel waartoe zij geschapen is. Dat verklaart de behoefte aan spiritualiteit in de mensenziel. Hoenderdaal (1982) pagina 61 Psalm 19 is daarvan een voorbeeld, de natuur roept verwondering op of ontzag en herbergt een hogere, diepere schoonheid.
3. Zoektocht van God En kijk eens naar de verloren zoon.., de Vader staat op de uitkijk. Hij wacht met open armen op zijn terugkeer. Als deze gelijkenis niet overtuigend genoeg is voor je, kijk dan nog eens naar Genesis 3. In die verwoeste tuin, waar Adam en Eva zich hebben verstopt, klinkt een stem: “Adam.., waar ben je?” Na die enorme puinhoop die ze er van hebben gemaakt, zoekt de HEERE hen op en belooft Hij Zijn Zoon (Zie: Genesis 3:15). Is dat geen wonder?! Zo gaat het steeds weer.., ten diepste gaat het niet om jouw zoeken, maar om Zijn zoeken en vinden! In Jesaja 65 zegt Hij: “Ik ben gevonden van hen, die naar Mij niet vraagden; Ik ben gevonden van degenen, die Mij niet zochten; tot het volk, dat naar Mijn Naam niet genoemd was, heb Ik gezegd: Ziet, hier ben Ik, ziet, hier ben Ik. Ik heb Mijn handen uitgebreid, den gansen dag tot een wederstrevig volk, die wandelen op een weg, die niet goed is, naar hun eigen gedachten.” Het grote wonder is dat de Vader Zelf op zoek is naar zondaren. Hij heeft Zijn Zoon gezonden, Die gekomen is “om te zoeken en zalig te maken, wat verloren is.” (Lukas 19:10) “Het verlorene zal Ik zoeken, en het weggedrevene zal Ik wederbrengen, en het gebrokene zal Ik verbinden, en het kranke zal Ik sterken; maar het vette en het sterke zal Ik verdelgen, Ik zal ze weiden met oordeel.” (Ezechiël 34:16) De Zoon heeft Zijn Geest uitgestort. De Geest - Die van de Vader en de Zoon uitgaat – Die je laat zien dat je God kwijt bent, maar ook waar Hij te vinden is. Wat een wonder dat thuiskomen nog mogelijk is! Mogelijk gemaakt door de Vader. Durf je misschien niet tot Hem te gaan? Hij roept, Hij wil juist dat je komt. Ben je bang dat Hij je niet hoort? “En het zal geschieden, eer zij roepen, zo zal Ik antwoorden; terwijl zij nog spreken, zo zal Ik horen. (Jesaja 65:24) Hij wil de leegte in jouw ziel vervullen met Zichzelf, Hij wil je geschikt maken voor de nieuwe paradijstuin, de toekomst van Hem, waar “De wolf en het lam te zamen zullen weiden, en de leeuw stro zal eten als een rund, en stof de spijze der slang zal zijn; zij zullen geen kwaad doen noch verderven op Mijn gansen heiligen berg, zegt de HEERE.” (Jesaja 65:25)
Aan Zijn gewilligheid hoeven we niet te twijfelen, maar hoe zit het met onze wil om thuis te komen. Thuiskomen uit 100% genade? Hem volgen, ook al kost het jezelf? Tim Keller schrijft in een van zijn boeken: “en wat het kost om Christus te volgen, daar zullen we geen punt van maken, als we het vergelijken met wat het Hem gekost heeft om ons te redden.”
5
Misschien verlang je juist naar het vinden van Hem, zoek je dagelijks in Zijn Woord, maar is het nog niet helder voor je. Weet je ten diepste niet Wie Hij is, weet je niet dat je zonden vergeven zijn, om Christus wil? Houd vol, Hij maakt dat zoekers Hem zullen vinden, omdat Hij hen als eerste heeft opgezocht, in hun zondige bestaan. Het is naar Zijn belofte, dat “wie Hem vroeg zoeken, Hem zullen vinden.” (onder andere Spreuken 8:17) Psalm 69:13 Dat zal den HEER veel aangenamer zijn Dan os of var, die hunnen klauw verdelen. De blijdschap zal het hart der vromen strelen, Als zij mij zien, verlost van smart en pijn. Gij, die God zoekt in al uw zielsverdriet, Houdt aan, grijpt moed, uw hart zal vrolijk leven; Nooddruftigen, veracht Zijn goedheid niet; Nooit zal Hij Zijn gevangenen begeven!
5
Tim Keller, De vrijgevige God, pag. 97
Rembrandt en zijn beelden bij de Bijbel
In deze opdracht kies je een van de afbeeldingen, deze gaan jullie beter bekijken en met elkaar bespreken.
1. Kijk naar de afbeelding. Wie / wat zie je, bij het bekijken van de afbeelding? (denk aan: omgeving, personen, emoties, enz.) Bespreek dit met elkaar.
2. Welk gedeelte uit de Bijbel heeft Rembrandt verbeeld? Zoek het gedeelte op in de Bijbel.
3. Rembrandt maakte vaak een ‘momentopname,’ welk moment (of welke verzen uit het Bijbelgedeelte) heeft hij gekozen? Waar zie je dat aan?
4. Stel je voor dat jij een schilderij van dit Bijbelgedeelte zou moeten maken. Voor welk moment zou je kiezen? Wat moet er in ieder geval op staan (zie Bijbelgedeelte)? Welke titel krijgt het schilderij?
Rembrandt en zijn beelden bij de Bijbel
In deze opdracht bespreek je verschillende vragen in je groepje. Waarschijnlijk kom je niet aan alles toe, begin daarom met de vragen waar jullie persoonlijk het meest aan hebben.
1. Ben jij op zoek naar God, waar uit zich dat in? Wat is je diepste verlangen? Wat staat je in de weg?
2. Hoe herken je ‘zoekers’ in je omgeving? (Hoe) treedt je die personen tegemoet?
3. Wat vind jij van Rembrandts manier om God te zoeken? Wat is volgens jou de beste manier om de HEERE te zoeken? Onderbouw je visie met Bijbelgedeelten.
4. Het schilderij van de ‘Terugkeer van de verloren zoon’ is besproken. Heeft dit schilderij iets aan jouw beeld van deze gelijkenis veranderd?
5. Wat vind je ervan om op JV met Bijbelse kunst bezig te zijn, als je denkt aan het tweede gebod? Welke waarde of beperking heeft het tweede gebod voor jouw dagelijks leven? (Zie ook: HC vr. 96 – 98)
Rembrandt en zijn beelden bij de Bijbel
In deze groepsopdracht ga je een tekening maken van een Bijbelgedeelte. (De stappen zijn slechts een hulpmiddel. Probeer snel een keuze te maken, zodat je aan het werk kunt. Je hebt je tijd hard nodig.)
Stap 1: Kies een onderwerp/moment: -
Boze Nebukadnezar, omdat de drie vrienden niet willen buigen voor het beeld. Daniël 3: 19
-
Koning ontdekt dat er geen drie mannen, maar 4 mannen in de brandende oven wandelen. Daniël 3:24
-
Petrus hoort de haan kraaien.. Mattheüs, Markus, Lukas, Johannes
-
De profeet Nathan vertelt David: ‘Gij zijt die man!’ Na overspel met Bathseba. 2 Sam. 12: 7, 13
-
Jozef maakt zich bekend aan zijn broers. ‘Ik ben Jozef, leeft mijn vader nog?’ Genesis 45:1-3
Stap 2: Leg de Bijbel open bij de tekst / Bijbelgedeelte waar het om gaat. Maak een schets -
Hoe ziet de omgeving er uit, welke personen tekenen jullie? Maak je een voorstelling van de emoties.
-
Waar gaat het om? Teken die personen op een duidelijk zichtbare plaats, zodat iemand die naar de schets kijkt, ze direct ziet.
-
Welke details maken duidelijk om welke geschiedenis het gaat? Maak een schets.
Stap 3: Werk de schets uit tot een tekening
