DOOR DENNIS MIJNHEER FOTOGRAFIE HOLLANDSE HOOGTE
Internationele erkenning voor Nederlands drugsbeleid
HASJ? HEROÏNE? DOE HET OP Z’N HOLLANDS
20
Oud-VN-topman Kofi Annan en andere inter nationale prominenten constateerden deze zomer dat de war on drugs is verloren. Maar ze roemden het Nederlandse drugsbeleid als het beste ter wereld. En juist dat beleid gaat onder kabinet-Rutte op de schop.
‘K
an ik je ergens mee helpen?’ vraagt een man na een korte uitwisseling van blikken. Het is zaterdagnacht 12 uur. In een portiekje op de Oudezijds Voorburgwal, net buiten het bereik van de camera’s op de Wallen, staat een man in een leren jasje en een trainingsbroek. Hij stelt zichzelf voor als Bob. ‘Ik hossel toeristen voor a ndere dealers,’ vertelt hij even later terwijl hij een slok van zijn biertje neemt op een terras in de Damstraat. Op een ander terras werden Bob en de verslaggever even daarvoor verwijderd door een boze eigenaar. ‘Fucking racisten, waarom mag ik daar niet zitten? Ik heb daar nooit problemen veroorzaakt,’ zegt Bob verontwaardigd. Over de kwaliteit van de koopwaar is hij eerlijk. ‘Alles wat op straat wordt verkocht, is bagger. Bruin, coke en xtc; het is allemaal nep. Die coke verdooft enkel een beetje waardoor toeristen denken dat het toch coke is.’ De vraag naar wiet en hasj is bij hem minimaal. ‘Overdag en ’s avonds komen mensen daar nooit voor, want dan lopen ze gewoon een coffeeshop binnen. Pas als om 1 uur ’s nachts de coffeeshops moeten sluiten, help ik nog wel eens iemand aan hasj.’
ONDER HET GEMIDDELDE Door een beleidswijziging in 1976 zijn genotzoekers niet meer aangewezen op straatdealers als Bob voor een brokje Maroc of een grammetje nederwiet. In de Opiumwet werd toen een onderscheid gemaakt tussen drugs met een minder groot risico (cannabisproducten) en drugs met een onaanvaardbaar risico (alle andere drugs). Het gebruik werd niet verboden en de verkoop van kleine hoeveelheden cannabis werd gedoogd in coffeeshops. ‘Het was een werelddoorbraak,’ zegt Raimond Dufour, voorzitter van de Stichting Drugsbeleid. ‘Het toont aan dat een land niet massaal aan de drugs gaat zodra iets gereguleerd wordt. Het zorgt er zelfs voor dat zowel het cannabis- als het harddrugsgebruik lager is dan in landen als Frankrijk, Engeland en Amerika, waar ze een totale drugsoorlog voeren.’ De uitspraak van Dufour wordt gestaafd door de Nationale Drug Monitor 2010, opgesteld door het Trimbos-instituut. Het gebruik van cannabis, speed, cocaïne en opiaten ligt in Nederland óp of onder het gemiddelde. Alleen het xtc-gebruik is in Nederland bovengemiddeld. Marc Jacobsen, eigenaar van coffeeshop Rookies bij het Leidseplein telt al twintig jaar de zegeningen van het beleid. ‘De scheiding der markten is een uniek verschijnsel. We mogen cannabisproducten verkopen, maar als er in een coffeeshop harddrugs worden verkocht, kun je de tent sluiten. Iedereen houdt daarom zijn winkeltje schoon. We hebben er verder belang bij om goede kwaliteit te leveren, want we willen dat klanten terugkomen. Als de cannabisverkoop is overgeleverd aan de straat, dan is er geen kwaliteitscontrole. En mensen die enkel een joint willen roken, komen in aanraking met dealers die ook synthetische drugs verkopen.’ Hij vervolgt: ‘Zonder coffeeshops moeten mensen ook met cash de straat op, wat weer kan leiden tot b erovingen.’ Het coffeeshopbeleid reduceert ook de overlast. ‘Mensen hebben een plek om te consumeren, ze hoeven dus niet in portiekjes en op pleintjes te roken. Bewoners ervaren dat als overlast. Er zijn coffeeshops met een twee-deurenbeleid waar alleen clubleden mogen roken en daar zie je de overlast alweer toenemen.’
850 MILJOEN EURO WINST In juni verscheen een rapport van de Global Commission on Drugs dat ondertekend werd door de voormalige presidenten van Colombia en Brazilië, de huidige Griekse
21
premier George Papandreou en Kofi Annan, voormalig secretaris-generaal van de Verenigde Naties. Conclusie: de oorlog tegen drugs is mislukt. De ge presenteerde cijfers zijn indrukwekkend. Ondanks alle inspanningen om drugs te bestrijden, volgens schattingen 100 miljard dollar per jaar tussen 1998 en 2008, is de consumptie van opiaten wereldwijd met 34,5 procent gestegen, cocaïne met 27 procent en cannabis met 8,5 procent. De aanbevelingen in het rapport van Kofi Annan c.s. liggen in lijn met het Nederlandse drugsbeleid. De inter nationale prominenten adviseren zelfs legalisering van cannabis. In het kader van de brede herover wegingen berekende een ambtelijke werkgroep van het ministerie van Financiën vorig jaar dat het legaliseren van cannabis 443 miljoen euro per jaar oplevert. Econoom Martijn Boermans berekende zelfs een hoger bedrag. ‘Op jaarbasis kan legaliseren de schatkist 850 miljoen euro opleveren. Het zorgt ten eerste voor besparingen op het gebied van opsporing en gerechtelijke kosten, maar daarnaast kan de overheid het gat tussen de kostprijs van cannabis en de huidige verkoopprijs opvullen door accijnzen. Dat zal tussen de 1,5 tot 3 euro per verkochte joint inhouden.’ Legalisering heeft volgens hoogleraar strafrecht Frits Rüter meer voordelen. ‘Door de achterdeur te criminaliseren, stimuleren we dat er criminele afrekeningen plaatsvinden in de softdrugshandel. Als iemand niet betaalt of handelswaar rooft, grijpt de benadeelde partij vaak naar gewelddadige acties. Zodra de handel gereguleerd wordt, verdwijnen die. Zo’n persoon kan dan gewoon naar de rechter stappen.’
VERBODEN VRUCHTEN
22
Maar voorlopig moeten we het nog doen met de huidige aanpak. En behalve gedogen is preventie een tweede pijler onder het drugsbeleid. Door middel van voorlichtingscampagnes, de Drugs Infolijn en talloze websites als drugsforum.nl worden drugs bespreekbaar gemaakt. ‘Het ontwikkelen van een kritische houding ten aanzien van drugs werkt veel beter dan domweg verbieden,’ zegt Romeo Ashruf, verslavingsarts bij verslavingszorg-aanbieder Brijder. ‘Kijk, snoep is ook lekker en kan leiden tot suikerziekte. Maar we gaan toch ook niet alle Jamins en alle moorkoppen bij de bakker verbieden? Door een verbod creëer je juist verboden vruchten en we weten allemaal dat Adam en Eva daar niet van konden afblijven.’ Preventie is volgens de verslavingsarts veel effectiever. ‘Het is belangrijk dat de grote groep sociale gebruikers, mensen die lichamelijk, psychisch en maatschappelijk gewoon goed functioneren, enkel drugs gebruiken voor het genot. En niet als probleem oplosser. Het percentage dat wel probleemgebruiker wordt, moeten we zorgvuldig behandelen zonder ze daarbij te criminaliseren.’ Erik (gefingeerde naam) valt onder de categorie sociale gebruiker. ‘Drugs maken een goed feest nog leuker, maar ik gebruik niet om een slecht feest goed te maken,’ vertelt de 39-jarige regisseur in het design-interieur van zijn Amsterdamse a ppartement.
‘BUITENLANDSE COLLEGA’S ZIJN VERBAASD OVER ONZE HEROÏNE VERSTREKKING, MAAR ZEGGEN OOK: HADDEN WIJ DIT MAAR’
Vanaf zijn 18de zijn de werkzame stoffen van cannabis, ghb, ketamine, paddo’s, mdma-poeder, speed, xtc en cocaïne door zijn aderen gestroomd. Anno 2011 grijpt hij enkel nog naar ghb, xtc en coke. ‘Meestal betaal ik op een feestje mee aan een pakje coke. We gebruiken dan met z’n drieën 1 gram op een avond. Ik zorg dat ik nooit een eigen pakje thuis heb liggen, want dat levert het gevaar op dat ik ook doordeweeks ga gebruiken. Coke maakt hebberig.’ Erik is een relatief verstandige gebruiker. Hij pakt een zilverkleurig dropdoosje uit de badkamer waarin tien xtc-pillen zitten, het restant van zijn grote aankoop in 2007. ‘Ik heb toen tweehonderd xtc-pillen in een keer gekocht, want ik had geen zin meer om op feestjes steeds te moeten zeuren om een pilletje. Het voordeel van mijn voorraad is dat iedere pil van dezelfde kwaliteit is. Ik weet daardoor precies wat voor mij de beste dosering is: meestal neem ik verspreid over de avond drie brokjes,’ zegt Erik, die vorige week in de Alpha-tent op Lowlands voor het laatst een brokje snoepte. In het dropdoosje liggen ook drie groene Kamagra-pillen, de goedkope viagra-variant. ‘Die vormen een soort verzekeringspolis als ik een avondje aan de drank en pillen ga. Ik weet dan zeker dat aan het eind van de avond alles nog werkt,’ zegt de vrijgezel.
GEEN VERVUILDE HEROÏNE Een ander succes is dat Nederland relatief gezien het laagste aantal heroïne verslaafden ter wereld kent. Volgens de Drug Monitor van het Trimbos-instituut waren het er achttienduizend in 2008. De overlast van deze groep is afgenomen door heroïneverstrekking en gebruikersruimten. Twaalf jaar geleden was Nederland trendsetter op dat gebied en ook anno 2011 oogst Nederland lof. ‘Als we collega’s uit Berlijn en New York op bezoek krijgen, vallen ze bijna flauw als we ze r ondleiden,’ zegt Wilco Tuinebreijer, psychiater bij de GGD Amsterdam, die regelmatig in de gebruikersruimte aan het Amsterdamse Weesperplein komt. ‘Het verstrekken van doses methadon en heroïne is in veel landen nog politiek ondenkbaar, want het is daar een taboe om als overheid drugs te verstrekken. Buitenlandse collega’s zijn verbaasd, maar zeggen ook: hadden wij dit maar in ons land, dan kunnen we die mensen eindelijk eens goed behandelen.’ De heroïneprojecten hebben meerdere voordelen. Tuinebreijer: ‘Gebruikers hoeven geen vervuilde heroïne meer op straat te kopen. Verder hoeven ze niet meer op straat te gebruiken en ze hoeven geen criminele activiteiten meer te ontplooien om hun dope te kunnen kopen.’ Daarbij krijgt de hulpverlening hiermee ook grip op de groep. ‘Heroïneverslaafden waren voorheen heel moeilijk te bereiken, maar door de heroïneverstrekking kunnen we ze behandelen aan andere aandoeningen en tegelijkertijd helpen aan een dagbesteding, een baan en een huis,’ zegt verslavingsarts Shammy Kisoentewari. Gebruiker Bob, die al achttien jaar verslaafd is, rookt zijn base-coke in de gebruikersruimte Princehof op de Wallen. Hij is tevreden. ‘Het is heel relaxed. Vroeger kreeg ik tien boetes per week, nu heb ik er zes in twee jaar tijd.’ Zijn gebruikersruimte is dagelijks geopend van 12 uur ’s ochtends tot 8 uur ’s avonds. ‘In die periode kan ik genoeg roken om bevredigd te raken en ik kan altijd thuis nog meer roken.’
BESTE ANTI-RECLAME De aanwas van nieuwe heroïnegebruikers is volgens de Drug Monitor minimaal. Moderator Mathijs merkt het ook op zijn drugsforum. ‘Heroïne is totaal niet populair onder jongeren. Jongeren zijn er zelfs bang voor. Ik heb weleens bij iemand thuis gezeten toen er een pakje met heroïne tevoorschijn kwam en ik ben toen weggelopen.’ De 26-jarige student Mathijs heeft de afgelopen jaren flink geëxperimenteerd met drugs. ‘Ik heb bijna alles uit nieuwsgierigheid geprobeerd; van lsd en ketamine tot ghb,’ zegt hij, terwijl hij een slok Karvan Cevitam neemt in zijn Utrechtse huiskamer. ‘Als een dealer met een nieuw middel kwam aanzetten, ging ik me er eerst helemaal suf over lezen zodat ik wist wat ik kon verwachten. Ik liet spullen ook altijd eerst testen bij Centrum Maliebaan zodat ik wist wat erin zat en wat de hoeveelheid werkzame stof was,’ zegt Mathijs die de experimenteerfase is ontgroeid en enkel nog wat blowt. De kritische houding van Nederlandse gebruikers zorgt ervoor dat buitenlandse drugshypes niet snel overwaaien naar Nederland. In tegenstelling tot landen als
23
Amerika en Groot-Brittannië, is het gebruik van crack, crystal meth en mephedrone (miaux-miaux) laag. Psychiater Tuinebreijer: ‘De boodschap ‘jongens, dit is echt gevaarlijk spul’ is blijkbaar overgekomen en daarnaast zijn er in Nederland – in tegenstelling tot Amerika – weinig grote groepen met een uitzichtloos bestaan. De kracht van de zelfdestructie is daardoor minder groot, waardoor crystal meth en crack niet populair zijn.’ Recreatief gebruiker Erik slaat alle drugs met een destructief imago over. ‘Kristallen en crack staan bekend als verslavende rotzooi. Door alle n egatieve aandacht is het voor mij geen over weging om het uit te proberen. Beelden van crack- en meth-junks zijn de beste anti-reclame.’
OORVERDOVENDE STILTE
24
Opmerkelijk is dat het kabinet-Rutte vlak voor het verschijnen van het vrij lovende rapport van Kofi Annan met wijzigingen in het drugsbeleid kwam. Op 27 mei stemde de ministerraad in met het voorstel van ministers Schippers en Opstelten om coffeeshops te weren binnen een straal van 350 meter bij scholen in het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs. Het gevolg: ongeveer de helft van alle zeshonderdvijftig coffeeshops zal verdwijnen. Daarnaast gaat de handel en teelt van cannabis strenger bestraft worden en worden meer middelen vrijgemaakt voor de opsporing van wiettelers. Hoogleraar strafrecht Frits Rüter ontwaart een bekend fenomeen. ‘Als wereldleiders oproepen om de oorlog tegen drugs te beëindigen, dan leidt dat, zoals altijd in het verleden, tot oorverdovende stilte aan de kant van de lieden die het huidige drugs beleid bepalen. Ze willen maar niet inzien dat reguleren de enige optie is om de illegale drugsmaffia brodeloos te maken.’ Coffeeshop-eigenaar Jacobsen is sceptisch over de de-liberalisering. ‘Cannabis bestaat al sinds Jezus – wat, misschien blowde Jezus zelf wel. De vraag ernaar zal altijd blijven bestaan, je kunt het niet wegtoveren.’ De grotere inspanningen van de Taskforce Georganiseerde Criminaliteit, die de werkzaamheden van wiettelers in vooral Brabant steeds lastiger maken, zorgt voor een nadelig bijeffect. ‘Als de repressie voor wiettelers nog groter wordt, gaat de prijs omhoog en de kwaliteit naar beneden. Het wordt voor de foute partijen, zeg maar de ex-autohandelaren, dan steeds aan trekkelijker om in de wiethandel te stappen. De fouten stappen erin en de goede telers stappen eruit. Ik zie dat nu langzaam aan de achterdeur gebeuren,’ zegt Jacobsen. Raymond Dufour, voorzitter van de Stichting Drugsbeleid, heeft ook geen goed woord over voor de nieuwe maatregelen. ‘De zogeheten crimefighters van dit land, Opstelten en Teeven, zeggen dat ze criminaliteit bestrijden, maar ze wakkeren die alleen maar aan.’ De wietpas is inmiddels ook goedgekeurd in de ministerraad. Als de maatregel op gemeentelijk niveau wordt uitgevoerd, zullen buitenlandse toeristen geweerd worden uit de overgebleven coffeeshops. Intermediair Bob ziet een bloeiende straathandel in het verschiet liggen. ‘Als toeristen geen coffeeshop meer mogen bezoeken, neemt de straathandel natuurlijk toe,’ zegt hij, terwijl hij zijn laatste slok bier drinkt en een sigaretje bietst. Nieuwe carrièremogelijkheden ziet hij niet. ‘Ik hossel niet om rijk te worden. Van een grammetje coke krijg ik 15 euro en de dealer 35. Zodra ik 50 euro heb ‘gemaakt’ dan heb ik mijn grammetje voor de dag bij elkaar en ben ik klaar met hosselen.’
DRUGS IN CIJFERS In september 2009 bestond 22 procent van de evangenispopulatie uit Opiumwet-delinquenten. Alleen g gewelddelinquenten vormden een groter aandeel. ■ In 2009 is becijferd dat justitie in 2006 naar s chatting 523 miljoen euro uitgaf aan de bestrijding van Opiumwetdelicten (preventie, opsporing, v ervolging, s anctionering en ondersteuning van slachtoffers en daders). ■ Driekwart van alle grote politieonderzoeken houdt verband met drugs. ■ Cocaïnegebruik: In 2009 had één op de twintig Nederlanders van 15 tot en met 64 jaar ervaring met cocaïne (5,2 procent). Internationaal gezien: gemiddeld. ■ Cannabis: 7 procent van de Nederlandse bevolking gebruikte in 2009 cannabis. Internationaal gezien: gemiddeld. ■ Heroïne: Slechts 0,1 procent van de Nederlandse bevolking rookte of spoot in 2009 heroïne. Inter nationaal gezien: laag. ■ Amfetamine: in 2009 werd door 0,4 procent van de Nederlandse bevolking amfetamine gebruikt. Internationaal gezien: onder het gemiddelde. ■ Xtc: 6,1 procent van de bevolking van 15 tot en met 64 jaar had in 2009 ooit xtc gebruikt. Internationaal gezien: bovengemiddeld. ■
BRONNEN: NATIONALE DRUG MONITOR 2010, EVALUATIE NEDERLANDS DRUGSBELEID 2009
