Doof voor doofheid dooft Deafhood

Student: Mathieu van der Sluis Promotor: Luc De Droogh Academiejaar 2012-2013 Bachelor in het Sociaal Werk: Sociaal Cultureel Werk

Doof voor doofheid dooft Deafhood Perspectieven op beleid en sociaal werk vanuit dovenvisies

Hogeschool Gent Faculteit Mens & Welzijn Opleiding Sociaal Werk Campus Schoonmeersen | Gebouw A Voskenslaan 362 | 9000 GENT E. [email protected] | W. http://soag.hogent.be

Mathieu van der Sluis

Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Voorwoord Een bachelorproef is de apotheose van een opleiding. Gedurende drie jaren heb ik, met ondersteuning van vele docenten, mijn professionele identiteit als sociaal werker ontwikkeld en verfijnd. Dit hoofdstuk in mijn jonge leven wordt afgesloten met deze bachelorproef. Net zoals gedurende mijn opleiding heb ik hierbij ondersteuning gekregen van verschillende personen. In de eerste plaats gaat mijn dank uit naar Luc De Droogh. Als promotor van deze bachelorproef begeleidde hij mij bij de realisatie van dit werk. Zijn adviezen, inzichten, gouden tips en feedback hebben dit werk mee helpen evolueren tot het huidige niveau. De begeleiding van Luc De Droogh was wat deze bachelorproef nodig had om tot een goed eindresultaat te komen. In deze bachelorproef is een groot deel opzoekingswerk verricht. Het door snuisteren van archieven, het bevragen van personen over welke bron ik waar zou kunnen vinden, het aftoetsen van de gevonden bronnen, etc. Voor al deze zaken vond ik een ‘luisterend’ oor bij de personeelsleden op mijn stageplaats. Om niemand te vergeten dank ik hierbij al de werknemers van Fevlado vzw en Fevlado-Diversus vzw. De ijver, het enthousiasme en de positiviteit waarmee ze mij steeds met raad en daad bijstonden is ongelooflijk. Waar de één actief meedacht over het concept, bood de ander mij insteken die ik zelf niet eenvoudig zou vinden. Behalve voor een leerrijke en leuke stageperiode ben ik deze personen dankbaar voor alle kansen die ze mij geboden hebben om dit werk tot stand te laten komen. Ook het bestuur van Fevlado vzw ben ik dankbaar. Dankzij hun bereidheid om hun studio en een personeelslid te mogen gebruiken kon deze bachelorproef toegankelijk worden gesteld voor Vlaamse Gebarentaalgebruikers en -taligen. Hannes De Durpel, de persoon die de vertaling naar VGT heeft volbracht, ben ik dankbaar voor zijn hulp hierbij. Om alle taalkundige fouten uit dit werk te halen, hebben meerdere mensen dit werk herlezen. Ik wil jullie allen bedanken voor de tijd, de inspanning en jullie bereidwillige hulp. Een dank aan Geert, Hannes, Stefan en Thomas. Tot slot wens ik nog één persoon te danken. Deze persoon stond niet enkel aan mijn zijde tijdens het schrijven van deze bachelorproef. Ze was mijn trouwste fan, de ijverigste na-lezer, de sterke vrouw achter de man. Caroline De Vlamynck, bedankt voor alle dingen waarmee jij mij bijgestaan hebt. Zonder jou zou dit werk niet zijn wat het is. Zonder jou zou ik niet de persoon zijn die ik ben.

Afstudeerrichting: Sociaal Cultureel Werk

HoGent

2


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Inhoudsopgave Voorwoord .................................................................................................................................................... 2 Inhoudsopgave............................................................................................................................................. 3 Inleiding ........................................................................................................................................................ 5 Onderzoeksopzet ......................................................................................................................................... 9 1.

2.

Diversiteit ...................................................................................................................................... 11 1.1.1.

Eerste niveau (Globaal) ............................................................................................... 11

1.1.2.

Tweede niveau (Subgroep) ......................................................................................... 13

Visies Dovencultuur ...................................................................................................................... 14 2.1. 1.1.1

Gradatie ........................................................................................................................... 14

1.1.2

Oorzaken ......................................................................................................................... 16

1.1.3

Oplossingen ..................................................................................................................... 19

1.1.4

Visie ................................................................................................................................. 20

1.1.5

Bemerkingen .................................................................................................................... 21

2.2.

Sociale visie ......................................................................................................................... 23

2.3.

Deafhood .............................................................................................................................. 25

2.3.1.

Deafhood ..................................................................................................................... 26

2.3.2.

Deaf Space .................................................................................................................. 27

2.3.3.

Dovencultuur ............................................................................................................... 28

2.3.4.

Deafgain ...................................................................................................................... 28

2.4. 3.

Doofheid ............................................................................................................................... 14

Slot ....................................................................................................................................... 31

Geschiedenis ................................................................................................................................ 32 3.1.

Dovencultuur ........................................................................................................................ 32

3.1.1.

Educatie....................................................................................................................... 32

3.1.2.

Verenigingsleven van Doven ....................................................................................... 37

3.2.

Beleid ................................................................................................................................... 40

3.2.1. 3.3. 4.

Slot ....................................................................................................................................... 46

Actueel beleid................................................................................................................................ 47 4.2.

Fevlado................................................................................................................................. 48

4.3.

Overheid ............................................................................................................................... 50

4.3.1.

Beleidsdomein Media .................................................................................................. 50

4.3.2.

Beleidsdomein Arbeid .................................................................................................. 50

4.3.3.

Beleidsdomein Handicap ............................................................................................. 51

4.3.4.

Beleidsdomein Onderwijs ............................................................................................ 52

4.3.5.

Gewenste verwezenlijkingen ....................................................................................... 53

4.4. 5.

Samenleving ................................................................................................................ 46

Slot ....................................................................................................................................... 59

Positie Sociaal Werker en Sociaal Werk ....................................................................................... 60


HoGent

3

Mathieu van der Sluis 5.1.1.

Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Rolverwachting ............................................................................................................ 60

5.2.

Middenveld ........................................................................................................................... 61

5.3.

Beleid ................................................................................................................................... 63

5.4.

Positionering......................................................................................................................... 64

5.5.

Positie sociaal werk .............................................................................................................. 66

5.6.

Slot ....................................................................................................................................... 66

Besluit ........................................................................................................................................................ 67 Bibliografie ................................................................................................................................................. 70 Bijlagen ...................................................................................................................................................... 75 Artikel ‘Hij redde Vlaamse kinderen van doofheid’ ........................................................................ 75 Reactie Maartje De Meulder op artikel DS 2 april ......................................................................... 78 Reactie Fevlado op artikel DS 2 april ............................................................................................ 80 VGT tekst ‘Korte Kennismaking .................................................................................................... 82 Nederlandse tekst ‘Korte kennismaking ........................................................................................ 83 Concreet communiceren – Tips .................................................................................................... 84


HoGent

4


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Inleiding In mijn laatste jaren van het middelbaar had ik een dove klasgenoot. Deze leerde mij enkele gebaren uit de Vlaamse Gebarentaal en bood mij een eerste kennismaking met de Dovencultuur. Toen een stageplaats moest gezocht worden binnen het Sociaal Werk flakkerde deze interesse weer op en ging ik actief op zoek naar een stageplaats binnen de Dovencultuur. Zo kwam ik terecht bij Signfuse, een Doof bedrijf voor en door doven. De core business is het samenbrengen van nieuwe media (Social media, app’s, …) en Vlaamse Gebarentaal. Hier breidde ik mijn kennis van de Vlaamse Gebarentaal en de Dovencultuur verder uit. Gedurende mijn tweede stageperiode liep ik stage binnen Fevlado-Diversus vzw, een sociaal culturele organisatie die streeft naar een inclusieve samenleving met een volwaardig burgerschap voor doven en slechthorenden. Hier kreeg ik opnieuw de kans om mijn kennis over de Dovencultuur uit te breiden. Deze bachelorproef werd geschreven vanuit het perspectief van Fevlado, de Federatie voor Vlaamse DovenOrganisaties, die de Deafhood visie uitdraagt. Dit biedt de ruimte om binnen deze bachelorproef kritieken te uiten op andere visies en wenselijke veranderingen te formuleren. Door zelfkritiek niet te schuwen dient een genuanceerd verhaal te ontstaan dat de lezer de mogelijkheid biedt een eigen visie te ontwikkelen, te vervolledigen of af te toetsen. Probleemstelling Na al deze contacten met de Dovengemeenschap bemerkte ik dat er grote verdeeldheid heerst binnen de Dovengemeenschap over wat Doof zijn inhoudt. Zoals Woodward (1972) in de jaren zeventig introduceerde is er onderscheid tussen doof en Doof (Vermeerbergen e.a., 2008). Wanneer doof met kleine ‘d’ wordt geschreven doelt men op het medisch doof zijn. Hierbij is sprake van een groter gehoorverlies dan 90 dB. Dit is het feitelijke fenomeen van niet horen. Doof met hoofdletter ‘D’ wordt gebruikt wanneer men doven bedoelt die deel uitmaken van de Vlaamse Dovengemeenschap en zodoende binnen de Dovencultuur functioneren met een bepaalde visie op hun doof zijn. Hier hangen bepaalde waarden en normen aan vast zoals deze in elke andere cultuur te vinden zijn en die deze cultuur bepalen. Deze waarden en normen worden dan ook uitgedragen door de Dove. Hoewel onderzoekers dit verschil reeds als achterhaald en verouderd beschouwen wordt dit nog steeds gebruikt om het verschil te duiden tussen deze twee (Fevlado-Diversus, VSPW, 2009). In deze bachelorproef zal de grote ‘D’ gebruikt worden wanneer specifiek gesproken wordt over doven die de Dovencultuur uitdragen. Wanneer doven met kleine ‘d’ wordt geschreven, wordt hiermee de groep doven bedoeld die feitelijk doof zijn. In deze laatste beschrijving zijn zowel doven als Doven te vinden. Binnen de groep van doven heerst grote verdeeldheid over hun eigen doof zijn. Voor de één is het een handicap, voor de ander juist een grote rijkdom. De ene persoon fungeert in de horende samenleving en heeft bitter weinig contact met andere doven, de ander fungeert enkel binnen de dovengemeenschap met minimaal contact met de horende samenleving. Hierbij worden verschillende termen gebruikt zoals doofheid; het Doof zijn, en Deafhood; de verzamelnaam voor het bezitten van Doofheid en het uitdragen van de Dovencultuur. Dit wordt verder verduidelijkt binnen het hoofdstuk ‘Visies Dovencultuur’ (zie verder). Hoewel verschillen in visies kunnen bijdragen tot nuancering en een bron kunnen betekenen voor onderzoek en verdere wetenschappelijke ontwikkelingen zijn er ook zaken die hierdoor bemoeilijkt worden.


HoGent

5


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Een eerste moeilijkheid is dat de groep van doven zich niet kan positioneren als één groep, één geheel van personen met dezelfde visie, waarden en normen. Hierbij kan de vraag gesteld worden of dit nodig is. Dient elke dove persoon dezelfde waarden en normen uit te dragen, moeten alle doven zo uniform zijn? De geschiedenis legt bloot dat doven vroeger behandeld werden als personen zonder rechten. Ze hadden dezelfde status als een ‘beest’. Pas vanaf de Griekse Oudheid (+/- 700 v.C.) wordt geschreven over doven. Tot aan de Middeleeuwen (vanaf 500 n.C.), waar het concept ‘naastenliefde’ ontstond, bleef deze minderwaardige status behouden (Van Brandenburg, 1991). Tegen deze minderwaardige status zijn verschillende personen in opstand gekomen wat de groep van doven, met een gedeelde ervaring, brengt tot de status die ze nu hebben (Buyens, 2005). Deze evoluties komen binnen het hoofdstuk ‘Geschiedenis’ (zie verder) aan bod. Door de evoluties van de educatie, waarin de methodestrijd een centraal aspect is, en de evoluties binnen de verenigingen te schetsen zal de geschiedenis weergegeven worden. Om een duidelijk overzicht te bieden zal de geschiedenis van de educatie geografisch gebeuren (en dus niet chronologisch) en zal het verenigen op chronologische wijze gebeuren. Om de huidige status te verwezenlijken heeft de groep van doven zich gepositioneerd om bepaalde rechten af te dwingen. Dergelijke realisaties zijn altijd eenvoudiger wanneer een groep naar voren treedt dan wanneer een individu naar voren treedt. Om die reden is het misschien wel van belang dat de huidige groep van doven een samenhangende groep vormt om zo een duidelijker appel te doen op het beleid. Een tweede moeilijkheid is de positie inname van de beleidsmakers waardoor het beleid een bepaalde positie krijgt. Door de verdeeldheid aan visies vragen verschillende actoren verschillende zaken aan het beleid. Onder deze actoren wordt verstaan: organisaties die doven vertegenwoordigen zoals Fevlado vzw of Opdoss vzw, duidelijk aanwezige individuen met invloed op de Dovengemeenschap zoals Maartje De Meulder (Onderzoekster en doctoraatstudent in de Dovencultuur) of Helga Stevens (dove Vlaamse volksvertegenwoordiger), maar ook de medische onderzoeksinstellingen en (medische gerichte) sociale hulpverleningsdiensten zoals Kind en Gezin. Zo zal een persoon, instelling of organisatie die aanhanger is van de medische visie het beleid aansporen om te investeren in medische oplossingen voor doof zijn. Een persoon, instelling of organisatie die doven als een lid van een taalminderheidsgroep ziet, zal echter vragen om erkenning van dit gegeven en investeringen waardoor de taal onderzocht wordt en gerespecteerd en behouden blijft. Het beleid kan zich hierdoor moeilijk een beeld vormen van wie de Vlaamse dove is, wat hij wenst en hoe dit aangepakt moet worden. Op welke oproep het beleid zal reageren, hangt af van de sterkte van de roep. Het beleid dient dus een duidelijk signaal te ontvangen dat sterk genoeg is en gedragen wordt door voldoende leden uit de dove samenleving. Een derde moeilijkheid is de positie die Fevlado, de Federatie van Vlaamse DovenOrganisaties, inneemt. Zij profileren zich als de koepelorganisatie van doven die de belangen van alle dove personen behartigt. Hoewel Fevlado een goed overzicht heeft van de heersende visies gebeurt de positie inname vanuit een bepaalde visie: de Deafhood visie. Dit betekent echter dat ze ervoor kiezen in mindere mate de visie uit te dragen van doven die een andere visie hebben. Hiervoor verwijs ik naar bovenstaand voorbeeld waarbij Fevlado niet zal ijveren voor meer wetenschappelijk onderzoek naar medische oplossingen. De koepelorganisatie kan zich moeilijk als koepel profileren als er geen meerderheid is aan doven die deze Deafhood visie uitdraagt. Samengaand hiermee dringt een vierde moeilijkheid zich op voor sociaal werkers. De sociaal werker functioneert in de werking van Fevlado als een brug die gevormd wordt tussen de doven en het beleid, zowel van organisaties als van de overheid. Daardoor moet de sociaal werker zich positioneren in dit spanningsveld en de rol aannemen, passend bij de visie van de groep die hij/zij vertegenwoordigt. Zonder eenduidige visie van één groep kan ook de sociaal werker niet één visie uitdragen en kan deze veranderende rolverwachting onduidelijk overkomen voor personen die functioneren zonder kennis van Dovencultuur zoals bijvoorbeeld beleidsmakers. De sociaal werker dient zich een duidelijk beeld te kunnen vormen over de visie waarbinnen geopereerd wordt en welke rolverwachting hieraan gebonden is, wat vrij verwarrend en complex kan zijn. Pas dan kan de sociaal werker de gepaste rol opnemen en op correcte wijze de brug vormen tussen doven en het beleid.


HoGent

6


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Doelstelling De doelstelling van deze bachelorproef is om duidelijkheid te brengen zodat de vier bovenstaande moeilijkheden (positionering als groep doven, positie beleid, positie Fevlado en positie van de sociaal werker) in mindere mate als moeilijkheid gedefinieerd worden. Met deze bachelorproef moet duidelijk worden welke verschillende visies heersen binnen de groep van doven. De ontwikkeling van deze visies en beïnvloeding door geschiedkundige feiten zullen verder inzicht in de visies vereenvoudigen. Deze bachelorproef moet ook duiden welke weg het beleid heeft afgelegd, waar het zich nu bevindt en aan welke noden het nog een antwoord dient te bieden. Dit geheel moet het mogelijk maken om de sociaal werker duidelijk inzicht te bieden in de Dovencultuur en de diversiteit hiervan. Enkel wanneer dit duidelijk is kan de sociaal werker zijn/haar eigen positie innemen en op gepaste wijze de brug vormen tussen doven en het beleid. De sociaal werker zal in deze bachelorproef hopelijk voldoende informatie vinden om op genuanceerde wijze de eigen visie te ontwikkelen, waarbij enkele gegeven praktische tips de visie kunnen ondersteunen.


HoGent

7


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Onderzoeksvragen De onderzoeksvraag in deze bachelorproef is; ’Welke invloed hebben de verschillende visies binnen de dovencultuur op het beleid en hoe kan de sociaal werker zich hier tegenover positioneren. Deze vraag wordt uitgesplitst in enkele deelvragen: -

Welke visies dragen doven uit over hun eigen doof zijn? Hoe zijn deze visies tot stand gekomen? Wie draagt actueel welke visie uit en wat betekent dit voor Fevlado? Wat betekenen deze visies voor het beleid? Hoe kan de sociaal werker zich positioneren tegenover dit spanningsveld en welke rollen kan de sociaal werker hierin opnemen?

In mijn onderzoeksopzet leest u hoe een antwoord zal geboden worden op bovenstaande vragen en welke weg ik wens af te leggen binnen deze bachelorproef. Hopelijk kan deze bachelorproef ook uw kennis en inzicht in de Dovencultuur verruimen en mag u veel leesgenot ervaren bij het doornemen van deze bachelorproef.


HoGent

8


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Onderzoeksopzet Door mijn ervaringen en het aanhoren van vele verhalen binnen de Dovengemeenschap is mij opgevallen dat er grote verdeeldheid heerst over wat doof zijn betekent en hoe hier invulling aan te geven. In eerste instantie was de opzet van deze bachelorproef om deze visies te bevragen en weer te geven. Na een eerste zoektocht bleek echter al snel dat drie visies overheersen binnen de Dovengemeenschap en dat hier reeds literatuur rond beschikbaar is. Daardoor is het plan ontstaan om deze visies te bekijken in hun verband met de geschiedenis van de Dovencultuur en te linken aan het beleid. Aangezien dit een Sociaal Werk bachelorproef is wordt ook de mogelijke positionering van het sociaal werk, waarvan een aantal organisaties specifiek aan bod komen, beschreven. Ook de positie van de Sociaal Werker hierin worden beschreven en welke rollen de sociaal werker hierin kan opnemen. Concreet komt hieruit de vraagstelling voort welke dovenvisies duidelijk aanwezig zijn binnen de Dovengemeenschap, hoe het beleid zich ontwikkeld heeft doorheen de geschiedenis en welke positie de sociaal werker hierin kan innemen, coherent aan de gepaste rolsverwachting. Het antwoord op deze vraagstelling dient een duidelijker beeld te schetsen voor alle geïnteresseerden en actoren binnen de Dovengemeenschap waardoor het opstellen van een gepast beleid vlotter kan verlopen. In het eerste deel zal deze bachelorproef gekaderd worden in een breder kader van diversiteit. Door literatuurstudie zullen enkele visies op diversiteit besproken worden. Deze visies zullen opgesplitst worden in een maatschappij-breed niveau en een niveau waarbinnen de diversiteit binnen een minderheidsgroep wordt aangetoond. In het tweede deel zal een beeld geschetst worden van enkele visies t.o.v. van doof zijn die heersen binnen de Dovengemeenschap. Deze visies worden beschreven in samenhang met context, ontstaan en invloed op het doof zijn en het functioneren binnen de samenleving. Het verzamelen van deze visies zal gebeuren door bronnenonderzoek en literatuurstudie. Hierbij worden vooraanstaande werken van auteurs uit binnen- en buitenland gebruikt waaronder deze van Maartje De Meulder en Paddy Ladd. Aangezien geen verzamelwerk bestaat van visies op doof zijn, zal dit verzameld worden uit meerdere bronnen om zo een coherent geheel te vormen. Hierbij zullen enkel de visies worden weergegeven die duidelijk aanwezig zijn binnen de Dovengemeenschap. Om te bepalen wat de meest aanwezige visies zijn binnen de Dovengemeenschap heb ik de aanwezige informatie binnen Fevlado (Federatie voor Vlaamse Dovenorganisaties) als leidraad gebruikt (Fevlado-Diversus, 2009; Fevlado-Diversus, 2013). Het tweede deel wordt toegespitst op de geschiedenis van de Dovencultuur/-gemeenschap en de rol van het overheidsbeleid hierin. De geschiedkundige feiten zullen door literatuurstudie, doornemen van archiefbronnen en bronnenonderzoek vormgegeven worden. Dit zal gebeuren door een deel van de geschiedenis van de Dovencultuur weer te geven waarbij de nadruk zal liggen op data met groot belang voor de Dovengemeenschap. Aangezien een volledig geschiedkundig overzicht deze bachelorproef te ver zou brengen van de originele onderzoeksopzet worden enkel de markante geschiedkundige feiten weergegeven met een duidelijke invloed op de Dovencultuur.


HoGent

9


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Pas vanaf de Griekse Oudheid (+- 700 v.C.) wordt geschreven over doven. Daardoor zal vanaf dan een overzicht geboden worden van de geschiedkundige feiten die een duidelijk beeld geven over welke visie men op dat moment uitdroeg en geschiedkundige feiten die een visieverandering teweegbracht. Hierbij laat ik mij leiden door het werk van Maurice Buyens: ‘Geschiedenis van de Vlaams-Belgische Dovengemeenschap… tot de jaren 1980’. Buyens is een Vlaamse zoon van dove ouders die zijn hele carrière in het kader van doven heeft gesteld, onder andere als lesgever aan doven, directeur van het Sint-Gregoriusinstituut (een dovenschool), algemeen secretaris van NAVEKADOS ((De eerste Vlaamskatholieke koepelorganisatie voor doven) zie verder) en medeoprichter van Fenedo ((Federatie voor Nederlandstalige Doven) zie verder). De geschiedenisbeschrijving zal zich niet beperken tot nationaal niveau. Aangezien doven geen geografische eigenheid hebben en het wereldwijde groepsgevoel juist een onderdeel is van Deafgain (zie verder), zullen ook de internationale geschiedkundige feiten met grote invloed op de Dovencultuur besproken worden. De geschiedenisbeschrijving is gebaseerd op bronnen in de archieven van Fevlado. Ook de aanwezige bronnen binnen het VSPW-Gent werden geraadpleegd om feiten te staven. Na deze historische weergave wordt het huidige beleid geschetst en aan de hand van de visies uit het eerste deel wordt aangegeven waarin de werkpunten van het beleid gelegen zijn. Aangezien iedere visie andere verwachtingen stelt bij een bepaald beleid wordt per visie een passend beleid beschreven. Hierbij zal aandacht zijn voor één bepaalde visie die door de grootste groep Doven als meest actueel passend wordt omschreven. Hier zullen de gegevens verzameld en via literatuurstudie en documentanalyse weergegeven worden. Correcte documentanalyse is binnen deel twee van groot belang aangezien hier linken dienen gelegd te worden met de overeenkomende visies. Voor de schets van het huidig beleid worden de actuele beleidsdocumenten gehanteerd zoals beschikbaar voor elke burger. Om de evolutie te schetsen van dit beleid zal gekeken worden hoe men zich opstelde tegenover doof zijn in de voorgaande legislaturen. Hierbij zullen enkel de 2 voorgaande legislaturen besproken worden en zal enkel ingegaan worden op de beleidsdomeinen waarin doven specifiek aan bod komen. In het derde deel van deze bachelorproef wordt beschreven hoe de sociaal werker zich in een dubbel spanningsveld kan positioneren. Enerzijds is er de spanning tussen de verschillende visies die binnen één groep heersen, anderzijds is er de spanning om een bepaalde visie te laten matchen met het beleid. Aan de hand van rolsverwachtingen en mogelijk in te nemen rollen zal de sociaal werker zich een beeld kunnen vormen van enkele rollen en correct een positie kunnen innemen. De voorbije hoofdstukken zijn onontbeerlijk voor de sociaal werker om een goed beeld te kunnen vormen van Dovencultuur, de geschiedenis en het beleid met betrekking tot doven. Enkel wanneer deze kennis aanwezig is kan een sociaal werker positie innemen in dit veld. De sociaal werker dient de verbinding te zijn tussen het middenveld en het beleid. Hoe de sociaal werker dit kan doen binnen een verdeeld middenveld en hoe de link met het beleid kan gelegd worden, zal in dit deel worden weergegeven. Door middel van literatuur over positionering, rolsverwachting en rollen zal getracht worden hier een gepast antwoord te formuleren. Alle delen van deze bachelorproef worden besproken met verschillende doven. Deze doven, overheersend werkzaam binnen Fevlado en Fevlado-Diversus, bezitten over de nodige kennis en inzichten op vlak van Dovencultuur, visies, geschiedenis van de Dovencultuur en wenselijke verwezenlijkingen. De feedback van deze ervaringsdeskundigen biedt de mogelijkheid om de literatuur aan de praktijk te toetsen.


HoGent

10


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

1. Diversiteit Deze bachelorproef kadert binnen een breder thema van diversiteit. Deze diversiteit kan geschetst worden op twee niveaus. Enerzijds heerst een grote mate van diversiteit binnen onze samenleving. De samenleving bestaat niet alleen uit Vlaamse mannelijke 30-jarige middenklassers, maar ook uit jongeren, ouderen, mensen met een andere nationaliteit, sociale status, handicap, culturele achtergrond… Op dit niveau wordt de vraag gesteld hoe met deze diversiteit kan omgegaan worden en wordt een globale visie op diversiteit geconstrueerd. Anderzijds heerst tevens diversiteit binnen subgroepen van de (diverse) samenleving. Dit is het tweede niveau van diversiteit. Op dit niveau wordt de vraag gesteld hoe kan omgegaan worden met diversiteit binnen een dergelijke subgroep (naar communicatie met Luc De Droogh). Binnen deze bachelorproef zal specifiek worden ingegaan op de diversiteit die heerst binnen één subgroep; de groep van doven. 1.1.1. Eerste niveau (Globaal) Een manier van kijken naar diversiteit die ruim geaccepteerd is, is het kruispuntdenken of de intersectionele theorie. Waar diversiteit gaat over in welke mate individuen verschillen is het kruispuntdenken een optelsom van deze verschillen. Deze verschillen zijn daarenboven niet ééndimensionaal maar hebben een sociale, culturele, interpersoonlijke, biologische (bij doven een zeer grote factor) en psychische dimensie (Elskens, 2011). Zo zijn bijvoorbeeld doven niet enkel verschillend door hun doof zijn, maar verschillen ze ook per individu in sociale achtergrond, geslacht, leeftijd… Aan al deze individuele verschillen kent de samenleving een maatschappelijke positie toe (Roets & Coussée, 2011). Zo zal de horende een hogere positie hebben dan de dove. De blanke zal hoger staan dan de zwarte persoon. De lopende persoon zal een hogere positie hebben dan de verlamde. Al deze verschillen (en dus maatschappelijke posities) vormen een optelsom die, volgens het kruispuntdenken, leidt tot een meervoudige identiteit. Men is niet enkel doof maar ook blank, man, hetero,… Deze optelsom maakt ook dat individueel de maatschappelijke positie kan variëren. Zo zal de dove blanke vrouw van 45 jaar die politiek bedrijft waarschijnlijk een hogere maatschappelijke positie kennen dan de dove zwarte vrouw van 25 jaar die geen werk heeft. Deze visie op diversiteit maakt het mogelijk dat een individu niet meer gezien wordt als die persoon met dat verschil. De aandacht wordt weggenomen van het verschil en verlegd op de kruisingen die de identiteit bepalen. Een persoon is een individu die op verschillende vlakken verschilt van anderen en daardoor een bepaalde positie bekleedt. De sociaal werker wordt door dit kruispuntdenken uitgedaagd om genuanceerder te kijken naar individuen of groepen. Daarenboven bevraagt het actief de sociaal werker en laat hem/haar reflecteren over eigen opvattingen. Voor de organisatie laat kruispuntdenken toe om na te gaan in welke mate verschillen van belang zijn en welke verschillen van belang zijn (Elskens, 2011). Dit kruispuntdenken kan leiden tot het tegengaan van sociale uitsluiting door de versterking van de maatschappelijke positie. Een risico hierin is dat deze nieuwe positionering leidt tot afbakenen van het verschil als een onoverkomelijke grens waardoor een nieuwe norm ontstaat. De sociale verschillen en ongelijkheden worden vertaald in kenmerken en categorieën van mensen waardoor het ‘vrijgebroken’ verschil opnieuw wordt opgedeeld in hokjes en verschillen. Voor deze nieuwe hokjes kunnen sociaal werkers vervolgens een aangepast aanbod creëren en trachten dit hokje te integreren in de samenleving (Roets & Coussée, 2011).


HoGent

11


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Roets en Coussée (2011) bieden een mogelijk antwoord op dit risico. In plaats van kruispuntdenken stellen ze rondpuntdenken voor. Op het rondpunt gelden geen heersende voorrangsregels en dient iedereen naar iedereen te kijken om vlot te kunnen rijden. Een duidelijke metafoor om binnen de samenleving oog te hebben voor ieder individu, de maatschappelijke positie en de weg die het individu aflegt. Een manier om dit rondpunt te betreden is het ‘anti-essentialisme’. De heersende verschillen worden bekeken vanuit de context en de maatschappelijke tendensen. Het verschil is een sociale praktijk die ontstaat uit een historische, sociale, culturele en politieke context. Het diversiteitsvraagstuk dient niet te gaan over hoe groepen kunnen ingevoegd worden, maar over hoe de samenleving zich kan organiseren zodat iedereen kan invoegen (Roets & Coussée, 2011). Deze laatste zin vat de rondpuntvisie op diversiteit samen en kadert duidelijk dat deze visie binnen de sociale visie (zie later) op doof zijn hoort. Een bemerking die oprees bij het doornemen van literatuur rond diversiteit is de link met integratie. Wanneer gesproken wordt over diversiteit lijkt integratie hier onherroepelijk mee verbonden. Is integratie daadwerkelijk nodig om op gepaste wijze met diversiteit te kunnen omgaan? Diversiteit gaat over de verschillen die heersen binnen (groepen van) personen. Elke groep kent zijn eigen cultuur. Wanneer deze verschillende culturen naast elkaar leven en invloed uitoefenen op elkaar zonder te verdwijnen heet dit interculturaliteit. Dit evolueert naar een samenleving die een cultuur heeft waar verschillende culturen in harmonie samenleven zonder hun eigenheid te verliezen (Mariën & De Smet, 2011). Hierdoor is geen sprake van integratie omdat geen enkele groep dient in te schuiven in een andere groep. Alle groepen beïnvloeden elkaar en er ontstaat een evenwaardige identiteit waarbij respect wordt geuit voor de verschillen. Als sociaal werker met deze visie ligt een grote taak in het maken van bruggen naar de andere culturen. Pas wanneer het door Putnam beschreven proces van ‘bridging’ (zie verder) wordt in gang gestoken kunnen de verschillende culturen in contact komen met elkaar en evolueren tot een interculturele samenleving (Elskens, 2011).


HoGent

12


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

1.1.2. Tweede niveau (Subgroep) Binnen de samenleving vormt de totale groep van doven een minderheidsgroep. Ze delen allemaal hetzelfde kenmerk (doof zijn) en maken slechts een klein deel uit van de totale samenleving. Het tweede niveau van diversiteit dat besproken wordt in deze bachelorproef beschrijft echter de diversiteit aan visies die heersen binnen deze groep van doven. Deze diversiteit is op te splitsen in drie verschillende visies (zie later). Eén van de drie duidelijk aanwezige visies die heerst binnen de groep doven is de Deafhood-visie (zie later). Wanneer gekeken wordt vanuit deze visie is de groep doven een minderheidsgroep met specifieke taalkundige en culturele aspecten. Als groep vormen ze dus een groep binnen een ‘andere’ culturele groep. Deze Doven beschouwen zichzelf als Doof en leden van de Dovengemeenschap. Door hun geboorte vormen ze echter ook onderdeel van de Vlaamse gemeenschap, een andere ‘culturele’ groep. Hierbij kan de vraag gesteld worden hoe Fevlado (Federatie van Vlaamse DovenOrganisaties), die de Deafhood-visie uitdraagt, en Doven kijken naar diversiteit in een breder kader. Aangezien Fevlado geen visie heeft uitgeschreven t.o.v. diversiteit wordt de visie van Vijftact vzw gehanteerd waarvan Fevlado(-Diversus) een onderdeel is. In deze visietekst staat het kruispuntdenken beschreven als visie op diversiteit (Vijftact, 2011). Om deze reden wordt Fevlado gekaderd binnen het kruispuntdenken. Zoals beschreven in het eerste niveau formuleren Roets en Coussée (2011) een risico bij het kruispuntdenken. Binnen Fevlado is dit risico reeds werkelijkheid geworden. Door de Deafhood-visie die Fevlado uitdraagt wordt sterk de nadruk gelegd op de gedeelde ervaring van Doven uit hun doof zijn, de culturele eigenheid die ze hierbij delen en de taalkundige aspecten van hun Doof zijn. Al deze aspecten leiden tot de Dove identiteit, een identiteit die sterkt verschilt van andere (minderheids)groepen. Men benadrukt hierbij de verschillen, het afwijken van de norm. Vanuit deze positie vraagt men erkenning en het toekennen van rechten. Deze positionering kan in het historisch kader begrepen worden door het ‘opklimmen’ van een achtergestelde positie naar de hedendaagse positie waarbij men op een iets gelijkwaardiger niveau staat. Daarentegen maakt de huidige visie een samenleving vol diversiteit, waar doven deel uitmaken van de samenleving, moeilijker. Door de focus te leggen op de verschillen, dient de minderheidsgroep verandering te realiseren ten opzicht van de ‘normale’ (meerderheids)groep. Sociale veranderingsprocessen zijn nodig om integratie op volwaardig niveau te bereiken. Dit sociale veranderingsproces kan echter pas gerealiseerd worden wanneer de minderheidsgroep voldoende draagkracht heeft, wat in praktijk betekent wanneer de groep voldoende groot is, wat binnen de Dovengemeenschap een probleem op zich vormt. Aangezien de minderheidsgroep van doven verdeeld is over welke visie men best uitdraagt naar de samenleving, ontstaat een gefragmenteerde minderheidsgroep die minder invloed kan uitoefen dan een minderheidsgroep die één geheel vormt. In Vlaanderen leven ongeveer 6000 doof geboren personen (Fevlado, 2013). Hiervan zijn, naar schatting, 2000 doven die de Deafhood-visie uitdragen (communicatie Hilde Nyffels). Dit duidt in welke ‘minder-minderheidspositie’ de Deafhood-visie zich bevindt.


HoGent

13


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

2. Visies Dovencultuur Binnen de samenleving hebben de meeste personen een mening over een welbepaald onderwerp, zeker wanneer ze hier vaak mee geconfronteerd worden. Via deze mening wordt een standpunt ingenomen door de persoon en meestal is dit standpunt ondersteund door theoretische inzichten. Een mogelijk onderwerp waar iemand een mening over kan vormen is doof zijn. Wanneer deze mening sterk bepaald is door theoretische achtergronden, wanneer dit denken streeft naar bepaalde verwezenlijkingen en het handelen wordt erdoor gestuurd, dan spreekt men van visies. Deze personen bezitten dus een bepaalde visie op doof zijn, een visie die door de een al meer geapprecieerd wordt dan door de ander. Dankzij de literatuur kunnen drie verschillende visies beschreven worden. Ongetwijfeld zullen nog meer visies beschikbaar zijn (alleen al door de snelle evolutie van visies) maar deze drie visies zijn het meest frequent aanwezig binnen de huidige samenleving. 2.1. Doofheid Doofheid gaat over het feitelijk doof zijn. De visie, benoemd onder de algemene naam ‘doofheid’, is de ontwikkeling van de oudere visie ‘Het medisch model’. De naam is dan wel veranderd om actueler te zijn en andere accenten te kunnen leggen (o.a. beter vergelijk met andere visies), de inhoud is in grote lijnen gelijk gebleven. Zoals de naam ‘medisch model’ zegt wordt dit model benaderd vanuit de medische kant. Het medische landschap is een biologisch landschap waarbij men aandoeningen en beperkingen situeert, beschrijft, diagnosticeert en vervolgens tracht te herstellen. Dit doet men ook binnen het gegeven van doof zijn. Doof zijn is het niet functioneren van het gehoor. Men zoekt de oorzaak van dit probleem en tracht het op te lossen, bijvoorbeeld door het inplanten van een CI (Cochleair implantaat) of het toepassen van genetische kennis. 1.1.1

Gradatie

De medische wereld maakt een onderscheid tussen de verschillende gradaties van gehoorverlies. Het BIAP (Bureau International d’Audiophonologie) maakt volgende indeling (Broekaert, Van Hove, 2006): -

Normaal horend:

≤ 20 dB gehoorverlies

-

Licht slechthorend:

21 – 40 dB gehoorverlies

-

Matig slechthorend: 41 – 70 dB gehoorverlies • Eerste graad: 41 – 55 dB gehoorverlies • Tweede graad: 56 – 70 dB gehoorverlies

-

Zwaar slechthorend: 71 – 90 dB gehoorverlies • Eerste graad: 71 – 80 dB gehoorverlies • Tweede graad: 81 – 90 dB gehoorverlies

-

Doof: • • •

-

Totale doofheid:

91 – 119 dB gehoorverlies Eerste graad: 91 – 100 dB gehoorverlies Tweede graad: 101 – 110 dB gehoorverlies Derde graad: 111 – 119 dB gehoorverlies ≥ 120 dB gehoorverlies


HoGent

14


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Om te duiden wat bovenstaande gehoorverliezen in praktijk betekenen onderstaand overzicht (Gezondheid.be, 2012): Pijnlijk, schadelijk Vuurwapens, sirenes, straaljager

140-70 dB

Startend vliegtuig op 50m afstand

140-170 dB

Autoradio’s op vol volume

140 dB

Rockconcerten, luide passages tijdens klassiek concert

90-130 dB

Een massa schreeuwende kinderen

120 dB

Hinderlijk, kans op beschadiging Draagbare radio’s, walkman op vol volume

90-115 dB

Grasmaaiers en kettingzagen met benzinemotor

90-105 dB

Zeer luid Elektrisch scheerapparaat, wekkeralarm, haardroger, stofzuiger en andere huishoudelijke apparatuur

70-85 dB

Rumoerige klas, schoolbus en speelplaats

70-85 dB

Matig Normaal gesprek

60 dB

Regen

50 dB

Rustige kamer, kantoor

40 dB

Stil Gefluister, tikkend uurwerk

30 dB

Leeszaal in een bibliotheek

20 dB

Vallend blad

10 dB

Behalve gradatie in de mate van slechthorendheid kan ook een onderscheid gemaakt worden in het moment wanneer gehoorverlies optreedt. Gehoorverlies door ouderdom is een vaak voorkomend iets (zie figuur 1).

Figuur 1 (Hooronline, 2013): Gemiddeld gehoorverlies daalt onder de kritische drempel voor spraakverstaan vanaf de leeftijd van 50 jaar. Vooral hoge tonen worden moeilijker gecapteerd.


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

‘Doofgeworden’ betekent in de praktijk een groot verschil met ‘doofgeboren’. Een ‘doofgeworden’ persoon weet wat het is om te kunnen horen, ervaart dit verlies vaak als een gemis en zal zich moeilijker identificeren met een Dove identiteit. Tevens is voor deze persoon de eerste taal meestal Nederlands; een groot verschil met doofgeborenen die enkel kunnen refereren naar hun doof zijn (Fevlado, 2012). 1.1.2

Oorzaken

Doofheid kan optreden door verschillende oorzaken. Het menselijk oor bestaat uit verschillende onderdelen die samen ervoor zorgen dat mensen kunnen horen. Indien één van deze onderdelen niet (goed) functioneert, kan gehoorverlies optreden. Het oor is op te delen in 3 grote delen (zie figuur 2). Het buitenoor dat bestaat uit de oorschelp en de buitenste gehoorgang. Het middenoor dat bestaat uit het trommelvlies, de trommelholte, de gehoorbeentjes (hamer, aambeeld en stijgbeugel), middenoorspiertjes en de tuba auditiva Eustachii of kortweg de buis van Eustachius. Het binnenoor of labyrint bestaat enerzijds uit het vestibulum en de half-cirkelvormige kanalen die het receptorsysteem van het evenwichtsorgaan bevatten, en anderzijds uit het slakkenhuis of cochlea, die een gehoorfunctie heeft. De signalen uit het slakkenhuis worden via de gehoorzenuw of nervus cochlearis doorgegeven aan de hersenstam. Alle structuren van het binnenoor zijn omgeven door en gevuld met vloeistof.

Figuur 2 (Gezondheid.be, 2012): Het oor met de belangrijkste onderdelen: Buitenoor, middenoor, binnenoor.

Deze onderdelen ontwikkelen zich tot de derde maand van de zwangerschap en binnen deze ontwikkeling kunnen bepaalde delen minder of niet ontwikkeld worden waardoor gehoorverlies optreedt (De Sutter e.a., 2009). Om te weten wat kan fout lopen in het menselijk oor volgt een korte functiebeschrijving van de belangrijkste onderdelen. Het middenoor brengt de geluidsprikkels in de vorm van trillingen over van de lucht aangeleverd vanuit het buitenoor naar de vloeistoftrillingen in het binnenoor. Hoewel bij de overgang van lucht naar vloeistof normaal 30 dB verloren gaat, heeft dit geen weerslag op het gecapteerde geluid door de specifieke bouw en hefboomwerking van het oor. Echter kan hier falen optreden van het middenoor door ontstekingen of operaties waardoor personen een gehoorverlies kunnen hebben van 50 – 60 dB (De Sutter e.a., 2009).


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Het slakkenhuis, dat het voornaamste gehooronderdeel is van het binnenoor, is een buis die spiraalvormig opgerold is en uit verschillende receptoren bestaat. Hier ligt het orgaan van Corti dat met zijn haarcellen de mechanische vloeistoftrillingen van het middenoor omzet in een elektrische zenuwprikkel (zie figuur 3 & 4). Gehoorverlies kan optreden door beschadiging van de haarcellen in het orgaan van Corti. Deze beschadiging kan zowel ontstaan door ouderdom als door lawaaioverlast. De beschadiging treedt meestal op bij de buitenste gehoorcellen en leidt tot het minder goed horen van zachte geluiden en verminderde mogelijkheid tot onderscheiding van prikkels, wat leidt tot verminderde spraak-verstaanvaardigheid.

Figuur 3 (StartASL, 2013): Ligging van het orgaan van Corti ten opzichte van het slakkenhuis in het binnenoor.

Figuur 4 (Huisman, 2011): Detail van het orgaan van Corti waarbij de schade ter hoogte van de haarcellen wordt geïllustreerd ten gevolge van lawaaioverlast.


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Via de gehoorzenuw worden de elektrische prikkels van het binnenoor doorgegeven naar de hersenen, waar deze signalen ervaren worden als geluid (De Sutter e.a., 2009). Beschadiging van deze zenuw of bepaalde regio’s in de hersenen kan ook een oorzaak zijn van gehoorverlies. Gehoorverlies kan optreden binnen elk van bovenstaand beschreven onderdelen. Meerdere oorzaken kunnen aan de bron liggen van het gehoorverlies en afhankelijk van de aangetaste regio zijn er ook behandelingen voor handen1. De oorzaken van gehoorverlies kunnen onderscheiden worden in erfelijke aandoeningen en niet-erfelijke aandoeningen. De erfelijke aandoeningen kunnen kaderen binnen een groter syndroom (vb Ushersyndroom; een syndroom met doofblindheid als gevolg (Vingerhoets e.a., 2012)) of niet-syndromaal zijn indien enkel doofheid optreedt zonder andere symptomen. Een (vaak voorkomend) voorbeeld hiervan is de mutatie van het connexine-26-eiwit dat van belang is bij het iontransport in het binnenoor. Momenteel voert men tal van wetenschappelijk onderzoek uit hoe men genetische manipulatie kan toepassen om de erfelijke aandoeningen uit te sluiten. De niet-erfelijke aandoeningen kunnen ontstaan door allerhande bacteriën, virussen of parasieten, door trauma’s (perforatie, lawaaibeschadiging…) of genetische niet-erfelijke defecten die leiden tot aangeboren afwijkingen (De Sutter e.a., 2009).

Voor een uitgebreid overzicht van mogelijke aandoeningen en behandelingen kan ‘Neus-keel-oor-aandoeningen’ van De Sutter e.a. geraadpleegd worden.

1


HoGent

18

Mathieu van der Sluis 1.1.3

Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Oplossingen

Het al dan niet kunnen behandelen van het gehoorverlies hangt voornamelijk af van de mate van gehoorverlies en de oorzaak. Zo kunnen infecties met gehoorverlies opgelost worden door medicamenteuze behandeling. Wanneer medicatie geen oplossing kan bieden, biedt de medische wereld andere alternatieve oplossingen aan. Een van de mogelijke hulpmiddelen is het hanteren van een gehoorapparaat. Hierin heeft de medische wereld al enkele modellen gehanteerd. Na de akoestische gehoorapparaten (zie figuur 5) werden de elektrische gehoorapparaten ontwikkeld. Momenteel wordt meer gebruik gemaakt van digitale gehoorapparaten. Figuur 5 (Jansen, 2005): Akoestisch gehoorapparaat.

De werking van deze moderne gehoorapparaten zijn allemaal gelijkaardig. Een microfoontje vangt de geluiden op, waarna het elektronisch bewerkt wordt naar de noden van de persoon met gehoorverlies. Het elektrische apparaat comprimeert het bestand, filtert de juiste frequenties en geeft deze via een luidsprekertje door aan het gehoor. Het digitale apparaat doet dit door het opgevangen signaal om te zetten in een code waardoor betere filtering kan gebeuren. Daarna wordt ook via een luidsprekertje het signaal doorgegeven naar het oor. Naast gehoorapparaten bestaan er ook achter-het-oortoestellen. Deze hebben dezelfde werking maar worden in plaats van in het oor achter het oor gedragen. Daardoor vallen ze iets meer op maar ze zijn robuuster, eenvoudiger in onderhoud en eenvoudiger te reinigen (De Sutter e.a., 2009). Een andere ‘oplossing’ die de medische wereld aanreikt is een cochleaire implantatie. Hierbij wordt een toestel, het cochleair implantaat (CI), geïmplanteerd achter het gehoor (zie figuur 6).

Figuur 6 (NKO, 2013): Het CI met het zichtbare uitwendige deel bestaande uit: de zendspoel met magneet en de spraakprocessor met microfoon.

Figuur 7 (NKO, 2013): Uitwendige en inwendige bouw van het CI. De geluidsgolven worden opgevangen door de microfoon op de spraakprocessor. Deze spraakprocessor zet de golven om in een digitaal signaal dat via de uitwendige zendspoel wordt doorgegeven aan de inwendige ontvanger. Deze zet dit signaal om in een elektrische prikkel dat via een elektrode in het slakkenhuis wordt doorgegeven naar de gehoorzenuw.


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Deze elektrische binnenoorprothese wordt gehanteerd als vervanging van het orgaan van Corti, die de trillingen ‘leest’ en omzet in elektrische prikkels. Om dit te kunnen zet het CI de prikkels die opgevangen worden rechtsreeks om in elektrische prikkels die worden doorgegeven aan de resterende functionerende zenuwvezels. Deze operatie is enkel een oplossing voor personen die doof of slechthorend zijn ten gevolge van een beperking aan het middenoor of binnenoor (met de daarop aanwezige cellen, haartjes, etc.) en nog een voldoende functionerende gehoorzenuw hebben met corresponderende hersenonderdelen (Mulder, 2005). Op figuur 7 staat de bouw en werking van een CI uitgelegd. De microfoon en spraakprocessor functioneren zoals de digitale gehoortoestellen. Het geluid wordt opgevangen door de microfoon en verwerkt in de spraakprocessor tot een digitale code. Deze code wordt via de zendspoel naar de ontvanger gezonden waar ze omgezet wordt in elektrische pulsen. Via de elektrode worden de vezels van de gehoorzenuw in het slakkenhuis rechtstreeks door deze elektrische pulsen geprikkeld. 1.1.4

Visie

De doofheid-visie aanschouwt dove personen als personen met een beperking, duidelijk een medische benadering. Deze persoon is niet in staat om in evenredige mate voor zichzelf te zorgen als een persoon zonder beperking. De persoon met een beperking dient dan ook geholpen en begeleid te worden in het zoveel mogelijk weg werken van de beperking en het integreren in de samenleving. Dit wordt onder andere aangehaald door De Sutter in ‘Neus-keel-oor-aandoeningen’ (2009) waar staat: ‘Hoe later gehoorrevalidatie start, des te slechter is de uiteindelijke communicatieve ontwikkeling, en daaruitvoortvloeiend, de schoolprestaties, de sociale en emotionele ontwikkeling.’. Hier komt duidelijk naar voren dat men automatisch gehoorstoornissen linkt aan andere ontwikkelingsgebieden die hierdoor in het gedrang komen. Deze formulering staat in De Sutter zijn werk, een boek dat verschillende medische NKO aandoeningen en mogelijke oplossingen beschrijft. Deze link is hierdoor te schetsen binnen de medische visie. Ook in ‘Psychologie in de gezondheidszorg: een praktijkoriëntatie’, van Vingerhoets e.a. (2012), wordt dit vermeld. Hier wordt echter wel genuanceerd dat dit gebeurt met een doof kind dat niet voldoende in communicatie treedt met de omgeving. Indien dit kind dus wel met een gebarenomgeving in communicatie treedt, kan gesteld worden dat verdere gebrekkige ontwikkeling op sociaal en emotioneel gebied niet geschied. Er wordt ook gewezen op grote methodologische onvolkomenheden bij de onderzoeken die dit beweren (Vingerhoets, 2012).


HoGent

20

Mathieu van der Sluis 1.1.5

Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Bemerkingen

Het zo veel mogelijk wegwerken van een beperking wordt voor velen die geen kennis hebben van Dovencultuur aanzien als een normaal iets. Weinigen hebben kennis over wat Deafhood (zie verder) inhoudt. Lane oppert vier redenen om deze doofheid-visie niet te aanvaarden (Lane, 2005): 1) Het houdt geen steek Doven zijn geen personen met een beperking, ze hebben een verlies van gehoor maar horen daarom niet thuis in de categorie van gehandicapten. 2) Het handelen volgens deze visie brengt risico’s met zich mee voor dove kinderen Dove kinderen ondergaan onderzoeken, operaties en behandelingen om hun handicap te beperken. Ze dienen logopedie te ondergaan om hun spraak zo goed mogelijk te laten functioneren. Deze aanhoudende moeite met vaak weinig sluitend resultaat werkt sterk negatief in op het gemoed van kinderen. 3) Het uitdragen van deze visie brengt het voortbestaan van de dovenwereld in gevaar Door van jongs af aan kinderen te isoleren uit de dovenwereld stopt ook de toestroom van potentiele toekomstige beheerders van de dovenwereld. De dovenwereld (of Deafhood, waarover later meer) dient behouden te blijven en dit kan enkel via Doven. 4) De vooropgestelde behandelingen zijn de verkeerde oplossingen Het implanteren van een CI of het genetisch manipuleren zijn foute methodes om een ‘beperking’ weg te werken. Dit is zoals het genetisch veranderen van homoseksuelen, omdat ze een andere geaardheid hebben. Binnen deze visie wordt de focus gelegd op het gehoorverlies, men vereenzelvigt de persoon met het niet kunnen horen. Dit doof zijn is daardoor een individueel probleem dat op individuele wijze kan opgelost worden. Een belangrijke bemerking bij het oplossen van het gehoorprobleem door gehoortoestellen, is dat gehoortoestellen geen wondertoestellen zijn die een doof persoon horend maakt. In het beste geval wordt een doof persoon een slechthorend persoon (zie verder). Idealiter wordt de dove persoon een horend persoon zodat hij/zij volwaardig deel kan uitmaken van de samenleving. Om dit te verwezenlijken hanteert men medische ingrepen die het gehoor dienen te herstellen (zoals vb. CI) en behandelingen die de spraak bevorderen; logopedie. Binnen de logopedie tracht men de dove te leren hoe hij/zij kan liplezen en hoe hij/zij dient te praten. De methode om doven via spraakafzien en spraak te laten functioneren, heet de orale methode (zie verder). Een andere belangrijke bemerking hierbij is het onvoldoende wegwerken van de beperking door de implantatie van een CI. Deze implantatie zorgt ervoor dat een doof persoon een slechthorend persoon wordt. Hij/zij is niet in staat om volledig te horen. Dit is een bemerking die vaak onderkend wordt. Kennis hiervan is belangrijk aangezien dit maakt dat een persoon met een CI nog steeds andere noden heeft dan een horend persoon.


HoGent

21


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Een aantal onderzoekers waarschuwen voor het consistent blijven toepassen van deze medische methodes. Zo duidt Johnston dat wanneer men 75% van de doven een CI geeft en men de genetische kennis die men bezit (er zijn reeds meer dan 100 genen ontdekt die doofheid veroorzaken, waaronder Connexin 26; een van de meest voorkomende genetische veroorzakers van doofheid (Arnos 2003)) consequent toepast om doofheid te vermijden, binnen de termijn van een halve eeuw de Dovengemeenschap kan verdwijnen (Dirksen e.a., 2010). Wanneer dit gebeurt, zal ook de eigen taal (gebarentaal) verdwijnen waardoor vervolgens alle opgebouwde kennis en tradities verloren zullen gaan; het verlies van de Dovencultuur (Ten Have e.a., 2009). Dit is wat bedoeld wordt binnen de titel van deze bachelorproef: ‘Doof voor doofheid dooft Deafhood’. Wanneer men de aspecten van het doof zijn (hierbij wordt doofheid niet puur medisch bedoeld) negeert/hier doof voor is, zal Deafhood uitdoven en tenslotte verdwijnen. Het toelaten van dit verdwijnen zou, bekeken vanuit Deafhood-visie, overeenkomen met het blank maken van alle zwarten zodat de Zwart-Afrikaanse cultuur zou verdwijnen. Een andere reden waarom de doofheid-visie niet aanvaard kan worden is, volgens Dirksen e.a. (2008), door de definiëring van wat een beperking is. Personen kunnen mager of mollig zijn, de extremen zijn een beperking/ziekte. Alcohol drinken is sociaal aanvaard, te veel alcohol drinken is een verslaving. Er bestaan grote en kleine mensen, te klein is een beperking. Vroeger waren holebi’s personen met een (geestes)ziekte, momenteel zijn dit mensen zoals een ander. Vroeger waren personen met een licht verstandelijke beperking net dat tikkeltje anders, momenteel hebben ze een beperking. Vroeger waren dikke personen het schoonheidsideaal, momenteel is mager het schoonheidsideaal. Het hebben van een beperking is dus sterk maatschappelijk bepaald, samengaand met heersende (culturele) waarden en normen. Normaal is wat het vaakst voorkomt binnen de samenleving en waar de samenleving aan aangepast is. Vroeger plaatste men doven buiten de samenleving, na historische evolutie beschouwde men deze personen als personen met een beperking (Dirksen e.a., 2008). Ook dit is maatschappelijk bepaald en in samenhang met de medische wereld die hier een remedie voor vond, wordt een markt van ‘beperkten’ gevonden. Indien deze markt niet zou bestaan zou men geen geld kunnen verdienen aan de ontwikkeling van dit product (Cammu, 2013). De combinatie van de invloed van onderzoek/productontwikkeling en de beoordeling van de samenleving door maatschappelijk gebonden (actuele) waarden en normen moet de samenleving laten stilstaan bij de bepaling van wat een beperking is en wat niet. Beschouwt men doven als personen met een beperking omdat ze daadwerkelijk een beperking hebben? Of hebben de meeste mensen in de samenleving geen inzicht in wat het is om doof te zijn, welke rijkdommen hierdoor aangeboord kunnen worden en hoe Doven zichzelf zien?


HoGent

22


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

2.2. Sociale visie De sociale visie gaat, net zoals de medisch gerichte visie, uit van een beperking. De personen krijgen hier ook een ‘beperkingslabel’ opgeplakt vanuit de samenleving. Het is het opplakken van dit label door de samenleving, dat kenmerkend is voor deze visie. Echter tracht men binnen deze visie niet om de persoon met een beperking te verlossen van deze beperking. Het is de samenleving die de handicap heeft omdat ze niet toegankelijk is voor doven. De dove persoon zijn beperking bestaat dus uit het niet kunnen aansluiten bij de gemeenschap doordat deze zich niet toegankelijk opstelt. Tot voor kort was het niet denkbaar dat doven deelnamen aan het hoger onderwijs of dat ze een politieke carrière uitbouwden. Dit werd door de samenleving gezien als een vanzelfsprekendheid. Hoewel dit 100% maatschappelijke hindernissen zijn waren deze zeer normaal en natuurlijk (Nussbaum, 2006). Een duidelijk voorbeeld wordt gegeven door De Clerck en Pinxten in ‘Gebarentaal zegt alles’ (2012). Ze schrijven dat een fysieke beperking geen handicap is maar een sociale onderdrukking. De persoon die door een dwarslaesie in een rolstoel zit en daardoor geen toegang heeft tot het theater wordt niet beperkt door zijn fysieke kenmerk. Hij/zij wordt wel beperkt door de niet aangepaste samenleving. Er wordt geen mogelijkheid geboden om op gelijkwaardige basis mee te doen. Ook Margalit A. (1996) ondersteunt dit door te duiden dat een maatschappij die een groep of een individuele burger langdurig en systematisch vernedert door hem of haar te beletten zijn persoonlijkheid optimaal te kunnen ontwikkelen, verre van een positieve en gemanierde samenleving is. Het is de taak van de maatschappij om dan het leerproces aan te gaan om deze uitsluitende houding te veranderen (Margalit, 1996). Nussbaum stelt dit nog scherper in ‘Grensgebieden van het recht’ (2006) door te stellen dat het idee dat een persoon met een fysieke beperking nood heeft aan zorg een truc is. Een truc zodat de maatschappij geen veranderingen hoeft door te voeren in de infrastructuur en algemene toegankelijkheid, aangepast aan hun behoeften, omdat de fysieke persoon mits deze aanpassingen wel zelfstandig zou kunnen functioneren. De publieke ruimte wordt ingericht op een wijze die bepaalde personen uitsluit om deze te gebruiken. Deze inrichting wordt wel aangepast aan de ‘normale’ beperkingen (zo zullen bureaustoelen vaak ergonomisch zijn, zijnde rugklachten te verminderen of zullen traptreden ontwikkeld zijn op maat van de gemiddelde mens en niet op de reus van Brobdingnag) maar niet aan minder vaak voorkomende beperkingen. Dit zou leiden tot te dure aanpassingen, die volgens de contacttheorie (geven wordt beschouwd als investeren in latere opbrengst) niet correct verlopen. Het sociale model is net zoals het voorgaande model een individueel model aangezien men zich niet richt tot de dove in groep, maar tot het doof individu waar men zich toegankelijk voor dient op te stellen (Fevlado, 2012). Onderstaand worden mogelijke oplossingen besproken om de toegankelijkheid te bevorderen. Aangezien deze specifiek over toegankelijkheid gaan worden deze hier besproken. Vaak is er echter een overlap te vinden met de Deafhood-visie aangezien aanpassingen ter toegankelijkheid eveneens een teken is van erkenning en respect. Om toegankelijkheid te creëren ligt de ideale oplossing in het aanleren van VGT (Vlaamse GebarenTaal). Indien iedereen VGT beheerst, is de samenleving aangepast en toegankelijk en is de handicap verdwenen. Ook andere toegankelijkheidsaanpassingen zijn hierin gewenst. Zo kan (i.p.v. zelf VGT te leren) op elke locatie een tolk VGT voorzien worden. Hierin kan gedifferentieerd worden tussen orale tolken die Nederlands omzetten naar VGT en omgekeerd en schrijftolken die alles wat gezegd wordt (zowel in Nederlands als in VGT) uittypen. Hiervoor hoeft een tolk niet altijd aanwezig te zijn op de betreffende locatie. Mits voldoende technische ondersteuning (Computer, microfoon en kwalitatieve webcam) kan dit ook gebeuren door een afstandstolk; een tolk die van op afstand via de webcam en microfoon alles ziet en hoort (Fevlado, 2013).


HoGent

23


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

In ‘performance’-zalen (theater, opera…) kan een ringleiding de toegankelijkheid bevorderen. Een ringleiding is een elektriciteitsdraad die als lus langs de plinten of het plafond van een ruimte kan worden gelegd. Deze lus zit vast aan een versterker die een signaal door deze lus laat lopen. Binnen het magnetisch veld wordt geluid opgevangen en versterkt en rechtstreeks in het gehoorapparaat van de slechthorende persoon ontvangen. Een ringleiding wordt zeer veel gebruikt om tv te kijken. De ringleiding kan rechtstreeks op de tv aangesloten worden met een scartaansluiting. De slechthorende persoon moet binnen de lus van de ringleiding zitten en het hoorapparaat op de T-stand zetten. Het geluid komt zo rechtstreeks binnen in het oor. Een nadeel van de T-stand is echter dat men dan vaak andere omgevingsgeluiden niet meer hoort (Fevlado, 2013). Het visueel maken van informatie bevordert ook zeer sterk de toegankelijkheid van doven. Momenteel gaat nog veel informatie verloren voor doven doordat deze enkel auditief wordt gegeven (Fevlado, 2013). Als voorbeeld kan een perronwissel van een trein aangehaald worden. Deze perronwissel wordt op het perron afgeroepen maar niet vermeld op visuele wijze. Enkel door de plotse storm van de andere treinreizigers die weglopen van het perron kan de dove vermoeden dat er een perronwissel is. Verbonden aan deze visuele communicatie is ook ondertiteling van programma’s toegankelijkheidsbevorderend (Fevlado, 2013). Momenteel lopen hier projecten rond bij VRT (aangezien dit decretaal verplicht is), maar op commerciële stations is dit nog niet (of in onvoldoende mate) het geval (Fevlado, 2013). Om de visuele informatie zichtbaar te maken en de communicatie te bevorderen (los van de keuze om VGT of spraakafzien te hanteren) is voldoende verlichting essentieel. Vele plaatsen zijn niet of slecht verlicht wat bij donkere momenten tot problemen kan leiden. Veel van de toegankelijkheidsbevorderende elementen zijn nog niet verwezenlijkt. Deze zijn dan ook opgenomen in de ‘Gewenste verwezenlijkingen’ (zie verder). Het hoofdstuk ‘Gewenste verwezenlijkingen’ kadert niet specifiek binnen deze sociale visie, hoewel vele wensen ook toepasbaar zijn binnen deze visie. De gewenste verwezenlijkingen kaderen binnen de verschillende visies met ruimere aandacht voor de Deafhood-visie. Binnen Vlaanderen zien we de sociale visie weinig aan bod komen binnen discussies en besprekingen. De discussie tussen de doofheids-visie en Deafhood-visie leeft veel sterker en duidelijker tussen de actoren. Om deze reden zal in deze bachelorproef de sociale visie niet verder besproken worden.


HoGent

24


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

2.3. Deafhood Binnen deze derde visie ziet men doven als een taalminderheidsgroep. Deze visie vond zijn grote aanhang en ontwikkeling vanaf de jaren ’70 (Nathan e.a., 2011). Doven zijn geen personen met een beperking, het zijn personen die een andere taal beheersen. Deze taal wordt niet gesproken door de ruimere samenleving, maar is een officiële taal die door bepaalde personen wordt gehanteerd. Voor Vlaanderen is dit de Vlaamse Gebarentaal. Hierin worden doven dus niet gedefinieerd volgens hun handicap; het niet horen. Ze worden wel gedefinieerd als een groep personen met specifieke taalkundige, culturele en sociale vaardigheden (Dirksen e.a., 2010). Nussbaum beschrijft dit gelijkaardig op zeer duidelijke en beeldende wijze in ‘Grensgebieden van het recht’ (2006). Hierin schrijft ze over een meisje dat door haar mentale beperking niet in staat zal zijn om te stemmen voor een politieke partij. Evenmin kent ze enige waarde toe aan de persvrijheid doordat ze geen verbale communicatie kan voeren en niet kan lezen. Hierover biedt Nussbaum twee zienswijzen. De ene zienswijze bemerkt dat het meisje een totaal andere levenswijze heeft. De andere zienswijze stelt dat ze nooit in staat zal zijn een boeiend menselijk leven te leiden, ook al wordt hier zoveel mogelijk naar gestreefd. Waar in de eerste visie het concept van Deafhood (indien we dit doortrekken naar een dove persoon) speelt, kenmerkt de tweede visie zich duidelijk als de medische visie die personen met een fysieke of mentale beperking een minder menswaardige rol toekent. De Deafhood visie betekent, behalve of juist doordat dit een specifieke groep is, dat de mening en de visie van de dove persoon even belangrijk wordt als deze van de horende deskundige in het doofheids-model (vzw Cultuur voor Doven, 1999). Een belangrijke evolutie binnen de emancipatie van doven. Uit verslagen van Internationale congressen en onderzoek van verschillende onderzoekers (zoals De Meulder; Vlaanderen, Ladd; UK, etc.) (Fevlado, 2013), blijkt dat deze visie, die een grote mate van respect en eigenheid uitdraagt, wereldwijd grote aanhang vindt. Uit Amerikaans onderzoek is gebleken dat mede hierdoor ASL (American Sign Language) de tweede meest geleerde taal is binnen het ‘Community College’ (vergelijkbaar met het Vlaams Hoger Beroepsonderwijs) en de vierde meest geleerde taal binnen Hogeschool- en universiteitsopleidingen (Furman e.a., 2007). De interesse in ASL (en VGT binnen Vlaanderen) heeft voor een stimulans gezorgd binnen het domein van de Deaf-studies. Hierin wordt onderzocht wat Doof zijn net inhoudt en worden bepaalde termen (zoals hieronder vermeld) onderzocht en gedefinieerd in de mate van het mogelijke. Als gevolg hiervan volgen vele horenden deze studie en wordt veel onderzoek verricht door horenden. Dit leidt tot de paradox dat wereldwijd gebarentalen worden gestimuleerd voor de horenden en dat de Doven hierbij vergeten worden. Zoals besproken binnen ‘Doofheid’ kan dit mee instaan voor het verdwijnen van de gebarentalen en Dovencultuur (Dirksen e.a., 2010). Dit is een aandachtspunt dat binnen de Deafhood-visie wordt meegenomen en waarin aandacht wordt besteed. Het doof zijn voor de doofheid van een Doof persoon kan het uitdoven van Deafhood bewerkstelligen. Samenhangend met deze visie, oorspronkelijk de cultureel-linguïstische visie genaamd, staan enkele begrippen centraal zoals Deafhood, Deaf Space, Deafgain...


HoGent

25


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

2.3.1. Deafhood Deafhood betekent het hebben van bepaalde kenmerken en ervaringen ten gevolge van het doof zijn, die maken dat je tot een bepaalde groep kan gerekend worden. Dit bepaalt de wijze waarop je als Doof persoon in het leven staat en de positie die je inneemt in de samenleving. Andere voorbeelden van ‘Hood’ zijn: Womanhood; de ervaring van het vrouw zijn (enkel zij kunnen weten wat het is om als vrouw te leven), Parenthood; de ervaring van ouder zijn, Blackhood; de ervaring van het zwart-zijn (Fevlado-Diversus 2009). Dit zijn allen groepen van mensen die enkel door hun ‘zijn’ kunnen ervaren wat het is om een dergelijke positie te hebben. Ze worden gebonden door het hebben van een gemeenschappelijke factor die anderen niet hebben. Het is sinds eind jaren ’80 dat meer gekeken wordt naar individualiseringskenmerken en dat men minder focus legt op de beperkende factoren (Ghèsquire, 1995). Dit wordt ook in Vlaanderen zo aangevoeld, zoals beschreven in een brief van Broeder Maurice Buyens, toenmalig Algemene Secretaris van (toenmalig) Fenedo in 1986. In deze brief beschrijft Buyens dat er twee visies zijn om naar doven te kijken. Je kan ze bezien als mensen met een tekort (de medische visie) of als personen met een eigen mogelijkheid die deze mogelijkheden omarmen en het eigen doof zijn aanvaarden. Pas wanneer de dove zelf het doof zijn aanvaardt en het positieve ervan inziet kan de samenleving dit ook (Buyens, 1986). Deafhood kan dus enkel ervaren worden door personen die doof zijn. Horenden kunnen wel de taal beheersen en inzicht hebben in Dovencultuur maar ze kunnen nooit weten wat het is om doof te zijn. Volgens Paddy Ladd (2004) kent Deafhood zeven principes. 1) De gift van unieke talen Gebarentalen zijn specifieke talen die expressie kunnen geven waar dit met gesproken taal niet mogelijk is. Dit komt doordat gebarentalen niet enkel gebruik maken van handen om te communiceren, maar ook met lichaamshouding en mimiek. 2) Talen die geen internationale grenzen kennen Hoewel gebarentalen geen afgesproken taal is die internationaal gelijk(aardig) is, kunnen vele gebaren toch begrepen worden over landsgrenzen heen. Dit komt door de iconiteit van vele gebaren. Bepaalde woorden zijn ook verbonden met culturele uitingen. Voorbeeld: Vlaamse Gebarentaal; trouwen: Met de rechterhand schuift men een imaginaire ring over de linker ringvinger. Indische Gebarentaal; trouwen: Met de rechter middenvinger drukt men een imaginaire stip op het voorhoofd. Dit zijn beiden de culturele uitingen van getrouwd zijn in de respectievelijke landen. 3) Dove mensen als wereldburgers Al sinds 1870 vinden internationale congressen plaats en worden werken gepubliceerd. Dit wereldwijd afspreken en banden scheppen is iets wat als voorbeeld kan gelden voor de horende gemeenschap. Dit maakt ook dat de dovenwereld / het Deafhood geen kleine wereld is, maar een netwerk met wereldwijde vertakkingen. 4) Dove mensen zijn intentioneel op aarde Vanuit historisch katholiek perspectief werd dit uitgelegd als: Doven zijn gecreëerd door God of de natuur om hun speciale kwaliteiten te tonen. Actueel kunnen we dit vertalen naar: Doven beschikken over specifieke vaardigheden en ervaringen die aan het doof zijn verbonden zijn. Deze vaardigheden en ervaringen kunnen voor de gehele samenleving waardevol zijn. (Zie Deafgain voor meer uitleg over deze vaardigheden en ervaringen.)


HoGent

26


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

5) Gebarentalen als gift voor horenden Gebarentalen zijn specifiek en uniek. Voor horenden kunnen deze een verrijking bieden in hun dagelijks leven door de visueel en ruimtelijk stimulerende werking. Dit kan deels bewerkstelligd worden door het aanbieden van cursussen VGT zoals momenteel kan gevolgd worden binnen Fevlado-Diversus vzw. 6) Horenden die niet kunnen gebaren zijn ‘Sign-impaired’ Personen die niet kunnen gebaren, zijn niet compleet, missen iets. Ze zijn beperkt in hun communicatie en kunnen niet even expressief communiceren als Doven. 7) Alle doven hebben recht op Dove ervaringen Zo dient er mogelijkheid te zijn tot het volgen van onderwijs binnen Dovenonderwijs (momenteel nog nergens mogelijk in Vlaanderen, enkel Kasterlinden biedt tweetalig onderwijs aan (Kasterlinden 2013)). Ook zou VGT een algemeen gekende en gehanteerde taal moeten zijn, zeker gezien de erkenning van VGT als officiële taal (Zie verder). Belangrijk binnen deze zeven principes is dat dit geen checklist is om te controleren of iemand al dan niet deel uitmaakt van het Deafhood. Deze principes beschrijven wat de mogelijkheden zijn binnen het Deafhood die je in bepaalde mate kan ervaren. Het meer of minder ervaren van bepaalde principes leidt niet tot het meer of minder behoren tot het Deafhood. Deafhood is een manier van zijn (Ladd, 2004). Dit maakt duidelijk dat de Deafhood-visie verder gaat dan enkel een visie zijn. Het uitdragen van deze visie geeft het individu een duidelijke identiteit, een manier waarop doofheid kan beleefd worden. 2.3.2. Deaf Space De ‘space’ is de ruimte waarin personen elke dag functioneren. De plaats waar men boodschappen doet, waar men ontspanning zoekt, waar men in contact komt met anderen, etc. (Fevlado-Diversus & VSPW, 2009). Ook doven nemen dergelijke ruimte in. Deze ruimte heet Deaf Space. Vanzelfsprekend zijn er vele ruimtes waar doven en horenden samen in opereren. Zo zal de dove persoon naar dezelfde supermarkt gaan als de horende. Kenmerkend binnen de Dovencultuur (en anders dan binnen andere culturen) hebben Doven geen specifiek land of specifieke plaats van origine (thuisland). De reden hiervan is dat doven vaak geboren worden in horende gezinnen en dat ze op hun beurt ook horende kinderen krijgen (Lane e.a., 1996). Ze hebben steeds geleefd tussen en met horenden, met een mengeling van de verschillende culturen. Er zijn wel concentraties geweest waar Doven samenkomen, maar vaak waren dit tijdelijke omgevingen zoals scholen en clubs waar de Dove niet ‘thuis’ is. Er bestaan enkele geografische groeperingen waar een overheersend aantal doven geboren worden. Een voorbeeld hiervan is Martha’s Vineyard, een eiland bij Massachusetts in de Verenigde Staten. Hier werden significant meer dove kinderen geboren dan gemiddeld over de wereld. Onderzoek wees uit dat door vroegere kolonisatie een gemuteerd gen op het eiland is terecht gekomen, wat dit fenomeen verklaart. Het gevolg van deze grote groep aanwezig doven was dat iedereen de lokale gebarentaal beheerste (Groce, 1985). Bij de materiële en ruimtelijke Deaf Space zoals een huis zijn bepaalde kenmerken aanwezig. Zo zal een huis steeds veel natuurlijke lichtbronnen zoals ramen hebben, aangevuld met kunstmatige bronnen. Op deze wijze kan de Dove persoon zijn visuele vaardigheden eenvoudiger hanteren, waaronder visueel communiceren. Het niet hebben van een plaats van origine of thuisland voelt voor sommigen aan als een gemis. Het hebben van een dergelijke plaats is namelijk een eerste bewijs van bestaan van de cultuur (Findley, 2005). De Deaf Space omvat niet enkel deze fysieke terreinen, maar ook het geheel van plaatsen waar doven samenkomen, de wijze waarop ze zich hierbij gedragen… ; kortom een combinatie van de ruimtelijke inname, Deafhood en Dovencultuur.


HoGent

27


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Indien deze ruimte zou verdwijnen door de invloeden zoals beschreven bij Doofheid-visie, zou dit een ‘aanslag’ betekenen op het Doof zijn en dus het bestaan van het Dove individu. Binnen ‘Deafgain’ (de positieve kenmerken van doof zijn) worden enkele argumenten aangehaald waarom dit verlies niet positief zou zijn. Verder is ook de intrinsieke motivatie dat Dovencultuur, gebarentalen en daarmee samenhangend Deaf Space moeten bewaard worden omwille van hun bestaan als volwaardige cultuur, een belangrijke motivatie om deze negatieve ontwikkeling een halt toe te roepen (Dirksen e.a., 2010). 2.3.3. Dovencultuur Net zoals de Turkse cultuur of de Vlaamse cultuur is de Dovencultuur de cultuur van de Doven, eigen aan hun zijn. Dit omvat het gehele kader van waarden en normen die ze uitdragen. Ook bepaalde gewoontes die kenmerkend zijn voor de Dove vinden we hierin terug. Bijvoorbeeld zal een Doof persoon regelmatig te laat komen. Een Doof persoon is vaak vrij lichamelijk, anders dan in onze Vlaamse cultuur. Binnen deze cultuur vinden we ook Cultuur (met grote C), de kunstzinnige kant van de cultuur. Zo beschikt de Dovencultuur over een gamma aan Doof Theater, Deaf Cinema, Dove poëzie… De erkenning van de Dovencultuur als cultuur is van belang aangezien vanuit deze erkenning bepaalde rechten kunnen afgedwongen worden, een antwoord kan geboden worden op enkele hedendaagse medische ontwikkelingen/’oplossingen’, etc. Om deze erkenning te krijgen is er bewijs van de Dovencultuur nodig en definiëring. Bewijzen van dit bestaan is niet moeilijk. Door de gehanteerde taal kan snel worden aangetoond dat hierdoor een andere cultuur ontstaat; de Dovencultuur. Moeilijker is het om deze cultuur te definiëren. Mede door de verspreiding van de verschillende visies en de geografische verspreiding van Dovencultuur is dit geen eenvoudige opgave (Ladd 2007). 2.3.4. Deafgain Deze term wordt gebruikt om de positieve gevolgen en ervaringen te beschrijven die specifiek gebonden zijn aan het doof zijn. Behalve positief voor de Dove persoon zijn dit ook bronnen van uitzonderlijke waarde voor de cognitieve, creatieve en culturele dimensies van menselijke diversiteit en dus voor de gehele samenleving (Gallaudet University, 2013). Het cognitieve aspect wordt gestimuleerd door nieuwe inzichten gekoppeld aan onderzoek naar doofheid, de creatieve stimulans wordt gevonden in de visuele gesteldheid en het aanboren van verschillende vormen van visuele kunst en de culturele dimensie wordt bevorderd door de inzichten verworven inzake Dovencultuur, die niet specifiek geografisch verbonden is. Om het begrip Deafgain concreter te maken volgen enkele specifieke voorbeelden. Dat doof zijn positieve effecten heeft voor de samenleving blijkt onder meer uit onderzoek van Armstrong. Hoewel door de samenleving niet altijd het doof zijn rechtstreeks aan het positief effect wordt gekoppeld is het doof zijn wel de aanzet tot het positieve effect. Door onderzoek verricht naar gebarentalen heeft men het ontstaan van taal in al zijn complexiteit moeten/kunnen heronderzoeken. Oorspronkelijk onderzoek richtte zich steeds op gesproken talen en door het bewijs van gebarentalen heeft men dit onderzoek moeten verruimen. Deels is hieruit nogmaals gebleken hoe elastisch het brein is in het construeren van verbindingen en communicatiemogelijkheden. Ook over het ontstaan van talen heeft men nieuwe inzichten en diepgaandere theorieën verkregen (Armstrong, 2002).


HoGent

28


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Een ander positief effect voor de bredere samenleving (waarbinnen horenden en doven vallen) is het stimuleren van de algemene ontwikkeling bij baby’s wanneer gebarentalen worden toegepast. Dit stimuleert de cognitieve, visuele, linguïstische en sociale ontwikkeling (Marschark & Hauser, 2012). Behalve deze positieve ontwikkelingen heeft onderzoek ook aangetoond dat wanneer een kind één woord kan spreken het reeds met meerdere (basis) gebaren kan communiceren. Waar horende kinderen vaak rond het eerste levensjaar hun eerste woord formuleren wordt bij gebarentalig opgevoede kinderen het eerste herkenbare gebaar opgemerkt rond de leeftijd van 8-9 maand. Dit maakt dat kind en ouder (of opvoeder/verzorger) veel sneller met elkaar kunnen communiceren wat leidt tot grotere duidelijkheid, snellere bandvorming en minder frustraties bij ouder én kind. Dit is te verklaren door de natuurlijkheid van gebaren, wat zelfs bij niet-gebarentaligen naar voren komt. Denk maar aan het levendig gebaren wanneer een spreker enthousiast opgaat in zijn verhaal, het uitleggen van de weg of aan het gebaren tijdens een telefoongesprek (Marschark, 2007). Verder zijn tal van individuele positieve effecten merkbaar bij de individuele dove persoon. Zeer sterk gebonden aan doof zijn is de visuele ingesteldheid. Door deze visuele ingesteldheid beschikken doven over specifieke en sterker ontwikkelde vaardigheden. Zo zijn doven veel sterker dan horenden in het herkennen van gezichten (zowel sneller iemand herkennen als plaatsen in de context), maken van ‘mentale foto’s’, mentale draai-vaardigheden (het mentaal kunnen draaien van 2D of 3D voorwerpen om in te schatten hoe ze er uit zien) en algemeen ruimtelijk inzicht (Dirksen e.a., 2010). Daarbij is het visuele een neurologisch rijker en psychologisch complexer fenomeen dan het auditieve. Dit biedt vele mogelijkheden op vlak van educatie. Momenteel gebeurt alle scholing tekstueel en auditief. Op deze wijze worden ook abstracte gegevens verstrekt. Men tracht dus via abstracte weg (de gesproken taal, een samenspel van letters en klanken) een abstract onderwerp te verklaren. Binnen de visuele gebarentaal (die sterk iconisch is) kunnen deze abstracte en tevens complexe gegevens uitgelegd worden via visuele en ruimtelijke metaforen. Dit verduidelijkt dergelijke begrippen sterk en maakt abstracte zaken veel concreter. Bijvoorbeeld biedt dit de kans aan de docent biologie om het moeilijk inzichtelijke splitsen van chromosomen uit te leggen aan de hand van visuele taal die niet enkel het chromosoom laat ‘splitsen’ maar ook toont hoe dit chromosoom visueel en ruimtelijk splitst (Dirksen e.a., 2010). Als kritiek kan, voorbeeld vanuit de doofheid-visie, hierop gereageerd worden dat om kennis te ontdekken, te bewaren en te verspreiden een geschreven medium nodig is. Dit is bij een visuele taal (vb VGT) niet het geval waardoor deze taal moeilijk een status van geletterdheid kan innemen. In het kader van de veranderingen in het onderzoek naar taal (zie hierboven) dient dus ook onderzoek te gebeuren naar het verspreiden en ontwikkelen van kennis via andere media dan geschreven media. Dit is tevens een verandering die reeds merkbaar is binnen onze samenleving. De ruime aanwezigheid van digitale kanalen, video-blogs en de algemene digitalisering maken dit sterk duidelijk. Een ander voorbeeld van Deafgain is de mate waarin Doven zich vinden in de positie van wereldburger. Reeds in het begin 19de eeuw vonden Parijse Dovenbanketten plaats. Daarna is er een rijke geschiedenis van wereldcongressen en internationale ontmoetingen (Beelaert e.a., 2009). Deze ervaringen maken van Doven echte wereldburgers die een attitude hebben ontwikkeld om onderling te communiceren, standpunten af te toetsen en gezamenlijk te strijden voor bepaalde rechten. Dit kan een grote voorbeeldfunctie zijn voor de samenleving. Hieraan gebonden is de gemeenschappelijke taal die ontstaan is. Waarschijnlijk mede door het functioneren als Doof persoon in een horende wereld is de Dove in staat om zich snel taalkundig aan te passen om gezamenlijk te kunnen communiceren. Dit werd ook opgemerkt binnen de internationale contacten tussen Doven, waarbij men International Sign hanteert. Over deze taal en zijn ontstaan dient echter nog verder onderzoek te gebeuren (Dirksen e.a., 2010). Om deze reden spreekt men niet over International Sign, aangezien men nog niet heeft onderzocht of dit een taal is of een verzameling van gebaren die wereldwijd begrepen worden (Gesprek met Hannes De Durpel, medewerker Fevlado-Diversus).


HoGent

29


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Als laatste voorbeeld binnen Deafgain wordt het groepsgevoel besproken. Horenden horen zichzelf spreken en ontvangen hierdoor bevestiging van hun aanwezigheid en hun bestaan. Doven zijn echter niet in staat om de eigen taal te zien (behalve vanuit het eigen perspectief, dus niet zoals de taal wordt gecommuniceerd) en zijn afhankelijk van de ander om bevestiging te krijgen van hun aanwezigheid en bestaan. Deze constante bevestiging via de ander is een gedeeltelijke reden waarom een groot groepsgevoel heerst binnen de Dovengemeenschap. Ook uit onderzoek naar ‘Deaf walk’ blijkt dit. Wanneer horenden wandelen kunnen ze communiceren zonder elkaar aan te kijken. Ze dienen enkel de oren ‘gericht’ te houden op de gesprekspartner. Hierdoor kunnen ze kijken naar de baan die ze afleggen en de obstakels die ze tegen komen. Doven dienen hun ogen gericht te houden op mekaar(s gebaren) om te communiceren. Dit houdt in dat ze geen aandacht kunnen schenken aan de baan die ze afleggen en evenmin op obstakels kunnen letten. Het is de taak van de gesprekspartner om de weg van de ander in de gaten te houden door zijn zicht op de ander te houden en een stuk op de voorliggende baan (Dit is mogelijk maar het is onmogelijk om de eigen baan en de gesprekspartner in de gaten te houden door de te grote afstand hiertussen). Wanneer de persoon een obstakel nadert wordt deze gewaarschuwd door de ander. Aangezien dit zowel gebeurt bij intimi als bij vreemden is er een natuurlijke verbinding die ontwikkeld wordt en die het groepsgevoel versterkt (Dirksen e.a., 2010). Dove personen die de visie van Deafhood volgen zien zichzelf als een taalminderheidsgroep. Aangezien ze als dergelijke groep functioneren binnen en in contact met andere talen is het niet de missie om aan iedereen, die geen VGT kent, VGT op te dringen. VGT is echter wel als taal in België erkend door de Vlaamse Overheid binnen het ministerie van Cultuur (zie verder) en vandaar is er wel de noodzaak aan twee- of meertaligheid. Behalve Nederlands dienen alle jongeren (zowel dove als horende jongeren die geen VGT kennen) ook VGT te leren, net zoals kinderen momenteel Frans (een andere Belgische landstaal) standaard krijgen aangeboden. Samen met het aanleren van de taal krijgen deze jongeren ook noties mee van de Dovencultuur en de Dovengemeenschap. Als algemene kritiek tegen de Deafhood visie kan geopperd worden dat deze visie voornamelijk tot stand is gekomen door het bestuderen en onderzoeken van Doof zijn door horenden. Geef de mogelijkheid aan Doven om hun eigen zijn en bestaan te onderzoeken en men zal de visie verder kunnen ‘fine-tunen’. Enkel op deze wijze kunnen Doven zichzelf volledig bevrijden van de beperkende en stigmatiserende visies en kunnen ze als cultuur binnen verschillende culturen erkend worden.


HoGent

30


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

2.4. Slot Actueel heersen een aantal visies op doof zijn die door verschillende actoren worden uitgedragen. Deze actoren zijn zowel doven, relaties rond deze doven, dovenorganisaties en het beleid. Deze visies kunnen worden verdeeld in drie verschillende zienswijzen met elk een karakteriserende focus. De visie waarbij de focus ligt op de beperkingen van het doof zijn, heet de doofheid-visie; oorspronkelijk genaamd de medische visie. Men legt het probleem in het lichaam van het individu. Hierbij legt men geen nadruk op de culturele aspecten van doof zijn, wel gaat men in op het ontstaan en mogelijke oplossingen. Onderzoekers binnen deze visie trachten oplossingen aan te reiken zodat een doof persoon in zo groot mogelijke mate horend wordt. De tweede visie heet de sociale visie. Ook dit is, zoals de doofheid-visie, een individueel gerichte visie. Het individu ervaart een beperking maar niet vanuit het niet kunnen horen. De beperking ligt in de samenleving die niet is aangepast aan de noden van de dove persoon. Door deze ontoegankelijkheid ervaart de dove zijn handicap en wordt hij/zij belemmerd in het maatschappelijk functioneren. Hier rust de taak op de schouders van de samenleving om meer inspanning te leveren zodat de toegankelijkheid voor doven toeneemt. Van de drie beschreven visies is dit de visie die het minst onderzocht en beschreven wordt. Er zijn weinig groepen die zich blijken te linken met deze visie binnen de Dovengemeenschap. De reden hiervan kan verklaard worden doordat de doofheid-visie een duidelijker standpunt inneemt waarbij veranderingen optreden in het individu. De Deafhood-visie als derde visie draagt een grotere mate van respect uit naar doven dan beide voorgaande visies. Dit kan voor doven een aantrekkingskracht zijn om deze visie zelf uit te dragen. De Deafhood-visie kent linken met de sociale visie, dit zijn geen haaks op elkaar staande visies. Het verschil ligt in de wijze waarop men kijkt naar de samenleving en de groep van doven. De sociale visie ziet doven als een groep van personen met extra noden. Om deze groep op toegankelijke wijze te laten functioneren in de samenleving, dient de samenleving te veranderen. Dit is momenteel niet het geval, waardoor doven een handicap hebben. De Deafhood-visie ziet doven als Doven; ze hebben sterktes, een eigen identiteit, een eigen cultuur. Voor deze taalkundige en culturele eigenheid wensen ze erkenning. Deze erkenning betekent een maatschappelijke verandering, maar minder gefocust op toegankelijkheid. Waar bij de sociale visie eerder een beperkende zienswijze wordt gehanteerd tracht de Deafhood-visie dit vanuit een positieve en opbouwende context te doen. Fevlado vzw, de federatie van Vlaamse DovenOrganisaties, draagt de Deafhood-visie uit. Binnen deze visie staat de rijkdom van het leven als een doof persoon centraal. De focus wordt gelegd op de mogelijkheden en verrijkingen van het doof zijn in plaats van de beperkingen die doof zijn met zich meebrengen. Het culturele aspect met al de hieraan verbonden uitingen staat centraal. Deze visie vertrekt vanuit een respectvolle houding voor de eigenheid van ieder individu. Door doven als groep te beschouwen die een minderheidsgroep vormen is dit geen individuele visie maar een collectieve visie. Een belangrijk gevolg van deze visie (wat tevens de link is met de sociale visie) is dat erkenning vanuit de samenleving verwacht wordt. Door deze erkenning als minderheidsgroep (waarbij ook de minderheidstaal aan bod komt) worden dan ook aanpassingen verwacht waardoor de toegankelijkheid van doven binnen de samenleving toeneemt. Onderzoekers die werken in/met deze visie spitsen hun onderzoek op de culturele aspecten van doof zijn en het verfijnen van begrippen zoals Deafgain, Deafhood, dovencultuur, etc. Deze bachelorproef is geschreven vanuit dit standpunt aangezien ik, als auteur van deze bijdrage, mij het beste kan vinden binnen deze visie. In het volgend hoofdstuk wordt uitgelegd hoe de dovengemeenschap is geëvolueerd door de jaren heen.


HoGent

31


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

3. Geschiedenis De Dovengemeenschap kent een ruime en rijke geschiedenis. Doorheen de jaren heeft de samenleving steeds een bepaalde visie gehad op doven en deze is voelbaar doorheen de geschiedenis. Binnen dit hoofdstuk zullen dan ook enkele belangrijke data worden aangehaald. Deze data zijn belangrijk voor de Dovengemeenschap omdat ze een zeer duidelijke visie weergaven of omdat ze een omwenteling betekenden voor hoe de samenleving kijkt naar doven. Deze data worden weergegeven binnen deze bachelorproef zodat de sociaal werker zich een zo volledig mogelijk beeld kan vormen. Enkel met dit volledige beeld kan een positie ingenomen worden als sociaal werker waarbij deze inziet waarom deze positie van belang is voor de dove persoon en de dovengemeenschap. Zowel op het vlak van cultuur als op het vlak van beleid zullen geschiedkundige feiten weergegeven worden. Binnen de geschiedenis van de Dovencultuur zal voornamelijk aandacht gegeven worden aan educatie en het verenigingsleven, die voor veel Doven van groot belang zijn en deze Dovencultuur hebben bepaald. Hoewel de geschiedenis sterk samenhangt met en van belang is voor de verschillende visies op doof zijn op dat moment, wordt binnen dit hoofdstuk niet specifiek ingegaan op deze visies. Deze visies hangen sterk samen met de voorgaand beschreven visies of zijn hier een voorloper van. 3.1. Dovencultuur Zoals reeds beschreven is de Dovencultuur een ruim begrip. De Dovencultuur is ontstaan vanuit historische evoluties die tot de dag van vandaag hun invloed laten voelen. Om deze invloeden te kunnen begrijpen wordt hier de geschiedenis geschetst. Onder andere de geschiedenis van de educatie aan doven vinden we hierin terug. 3.1.1. Educatie Voor de Middeleeuwen was er geen educatie voor doven. Toen werden ze nog aanzien als ‘beesten’, die niet in staat waren om binnen de samenleving te functioneren. Ze hadden geen rechten, ook geen erfrecht. Aangezien sommige families wel de wens hadden dat hun doof kind hun erfenis konden ontvangen diende men deze status te doorbreken, wat men deels dankzij onderwijs wou verwezenlijken (Van Brandenburg, 1991). Door hun kind educatie te bieden zou de samenleving zien dat ze konden leren en als mensen leven, iets wat beesten nooit zouden kunnen. Hoewel dit nog veraf ligt van de hedendaagse visies betekende de verandering in zienswijze van ‘beest’ naar mens een grote stap voorwaarts in de leefwereld van Doven. Dit zette de deur open naar verdere mogelijke ontwikkelingen en verdere emancipatie. Als tegenkanting dient wel geduid te worden dat men niet overal even emancipatief was. Zo wordt beschreven in ‘Inside deaf culture’ dat men in Pennsylvania in de 19e eeuw doven van de straten plukte en institutionaliseerde, net zoals men deed met blinden, geestes-gestoorden en criminelen (Padden, Humphries, 2006). Aangezien op verschillende plaatsen op verschillende momenten verschillende evoluties merkbaar zijn zal per land of regio besproken worden hoe de educatie aan doven verliep.


HoGent

32


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Spanje Een van de eerst (gedocumenteerde) docenten die les gaf aan dove kinderen is Pedro Ponce de Léon. Hij startte rond 1570 met het onderwijzen van doven. Deze man werd als lekenbroeder in het San Salvadorklooster in Spanje aangesteld om dove personen te onderwijzen. De methode die hij hanteerde was het aanleren van alle letters uit het alfabet. Wanneer ze deze perfect konden schrijven, voegde hij deze letters samen tot woorden die hij linkte aan voorwerpen. De start van deze methode werd door Pedro ondersteund met gebarentaal. Hij had namelijk reeds opgemerkt dat doven niet konden genezen van hun ziekte en dat de communicatie werd bevorderd door het gebruik te maken van gebarentaal. In 1584 stierf Pedro zonder enige opvolger, wat resulteerde in het pas opnieuw onderwijzen van doven in 1620. Dit was echter nog steeds onderwijs voor de rijke doven en doven geboren in de adel. Pas vanaf 1750 komt er volksonderwijs voor alle doven (zie verder: Frankrijk, de L’Epée) (Buyens, 2005). Deze eerste vorm van onderwijs rond 1570 duidt op de verandering in visie (hoewel niet letterlijk beschreven) waarbij doven ook als mensen gezien worden die dienen geëmancipeerd te worden. De beginselen van een strijd die nog lang zal duren. Rond 1650 vinden we dit onderwijs aan doven (en dus hieraan gelinkt de veranderende visie) terug in andere delen van Europa (Buyens, 2005). Nederland Binnen Europa zijn Fransiscus Van Helmont (België; 1614-1699) en Hohann Konrad Amman (Zwitserland; 1669-1714) van groot belang voor taalopvoeding bij dove kinderen. In Amsterdam vonden de beide heren mekaar en deelden hun interesse in de problematiek van doven. Van Helmont schreef boeken over de theoretische taalontwikkeling bij doven, ondersteund door praktijkverhalen en -ervaringen van Amman. Deze twee heren richten zich voornamelijk op de methode van spraak en hadden een sterke invloed op de ontwikkelaars van de orale methode (Buyens, 2005). Hieruit blijkt dat het begin van de orale methode rond deze tijd kan gelegd worden. De visie is dan wel reeds positief gewijzigd waarbij doven ook als mensen aanzien worden en een evenwaardige positie in de samenleving verdienen. Dit gebeurt echter nog steeds op een wijze waarbij de doven zich dienen te scholen in een methode die door de onnatuurlijkheid zeer moeilijk is en zich dienen aan te passen naar de meerderheid en dus naar hetgene aanzien wordt als normaal. Het aanpassen naar de norm wordt beschreven als de ‘speciesnorm’ door Nussbaum (2006) waarbij de eigen soort als maatstaf geldt. Ondanks een evenwaardige positie worden ze bekeken als personen met een beperking en die zich verder dienen te ontwikkelen om op gelijk niveau te komen met de heersende norm. Deze gedachte is duidelijk te linken aan de doofheidvisie waarbij men kijkt naar de beperkingen en tekortkomingen die de dove persoon heeft. Men tracht doven zo goed mogelijk te laten spreken, de stap om (wanneer de medische wereld voldoende ontwikkeld is) ook het gehoorprobleem weg te nemen is snel gezet. Frankrijk Een ander belangrijk persoon binnen de educatie van doven was de Franse priester Charles Michel de L’Epée (1712-1789). Hij wou iets betekenen binnen het dovenonderwijs en hierin is hij ruim geslaagd door de ontwikkeling van de Franse methode. Hij paste deze toe in zijn eigen opgerichte dovenschool en verfijnde de methode hier. Deze methode wordt ook de gebarenmethode genoemd, wat deze methode duidelijk tegenover de orale methode plaatst. De L’Epée was geen tegenstander van spraak en zag hier zelfs voordelen in, maar prefereerde toch zijn gebarenmethode. Deze methode was gebaseerd op drie zaken. Hij hanteerde de gebarentaal die door de Parijse Doven werd gebruikt. Dit was namelijk hun ‘natuurlijke’ taal en deze vlotte wijze van communiceren werd daardoor de grondslag van zijn methode. Samengaand met de gebarentaal (die hij wel vereenvoudigde tot Frans met gebaren) hanteerde hij ook het handalfabet. Als derde bron voor de ontwikkeling en toepassing van zijn methode maakt hij gebruik van het boek van Amman; ‘De sprekende dove’. Aangezien hij echter geen grote aanhanger was van het spreken paste hij dit enkel toe bij doven die aanleg hadden voor het spreken.


HoGent

33


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Algemeen vond de L’Epée dat de verstandelijke ontwikkeling van de doven belangrijker was dan het aanleren van spreken en liplezen (Buyens, 2005). Deze visie neemt duidelijk positie in tegenover de doofheidsvisie (hoewel toen nog niet zo beschreven). Hier dient de dove niet te leren spreken om zijn probleem zo weinig mogelijk te laten doorwegen. De kracht van de dove en zijn eigenheid wordt hier benadrukt, de voorloper van de huidige Deafhood visie. De L’Epée is binnen de dovengemeenschap zeer bekend. Dit komt doordat hij de eerste persoon was die gebarentaal als onderwijssysteem toepaste in zijn school. Behalve het gebruik van deze methode was zijn school toegankelijk voor iedereen. Hij bood zijn onderwijs gratis aan, wat een groot verschil was met vele andere (individuele) dovenonderwijzers die hun leermethodes angstvallig geheim hielden en veel geld vroegen om een kind te onderwijzen (Buyens, 2005). Dit kan beschouwd worden als een nieuwe evolutie van de visie op doven. Men diende ze niet enkel te onderwijzen, dit diende te gebeuren op grootschalig niveau. De L’Epée wordt aanzien als de grondlegger van het volksonderwijs aan doven en door zijn succes werden doorheen heel Frankrijk scholen opgericht die de gebarenmethode hanteerden. De emancipatie van doven nam een volgende stap waarbij men aandacht had voor de noden en natuurlijkheden van doven. Een van de grote aanhangers van gebruik van gebaren was Thomas Hopkins Gallaudet (afkomstig uit Philadelphia, V.S.), toenmalig (1889) voorzitter van de National Deaf-Mute College, de huidige Gallaudet University (Jankowski, 1997). Zoals u verder zal kunnen lezen heeft deze man een grote stempel gedrukt op de Dovencultuur. Duitsland Op hetzelfde moment dat de Franse methode werd ontwikkeld, was Samuel Heinicke (1727-1790) in Duitsland druk bezig met de ontwikkeling van zijn eigen methode, de orale methode. De ontwikkeling en beschrijving van deze methode is van zeer groot belang voor de Dovengemeenschap omdat deze een grote stempel drukte op hoe dovenonderwijs diende te gebeuren. Deze stempel is tot vandaag nog steeds merkbaar binnen het dovenonderwijs en vormt een actueel discussiepunt. Dat deze stempel momenteel nog steeds merkbaar is, maakt duidelijk hoe de visie, die meer aandacht gaf aan de noden van de doven en aanpassingen aan deze noden, opnieuw veranderde naar een ‘normaliserings-visie’ waarbij de doven zich dienden aan te passen aan wat maatschappelijk als normaal werd beschouwd. Het gegeven dat personen zich aanpassen naar wat, door de grootste aanwezige groep, als normaal beschouwd wordt, is door Nussbaum beschreven als de ‘Species norm’ (Nusbaum, 2006). De ontwikkeling van de orale methode heeft de grondslag van de medische visie in zich (zie boven). Hier dient vermeld te worden dat het niet enkel de ontwikkeling van de orale methode is, die de oorzaak is van het huidige dovenonderwijs. De beslissingen van Milaan 1880 (zie verder) spelen hier een prominentere rol in, maar deze beslissingen zijn indirecte gevolgen van de ontwikkeling van de orale methode. De Orale methode houdt in dat de dove persoon enkel via spraak en liplezen kon en mocht communiceren. Enkel door deze methode zouden, volgens Heinicke, de doven een plaats kunnen verkrijgen in de samenleving (Buyens, 2005). Een van de grootste, en tevens bekendste, aanhangers van het Oralisme kon gevonden worden in Schotland. Abraham Graham Bell, zelf doof en uitvinder van de telefoon (na het proberen omzetten van geluid naar elektrische golven) was sterk voorstander van de orale methode, paste deze toe en maande zijn omgeving aan deze te gebruiken. Hoewel zelf getrouwd met een doof persoon wou hij het huwen van twee doven verbieden. Op deze wijze werd de verwekking van nieuwe doven en gebarentaligen geminimaliseerd zodat zoveel mogelijk ‘normale’ mensen konden geboren worden. Hiervoor mochten de doven ook zo min mogelijk gegroepeerd worden en volgen ze best onderwijs, gescheiden van andere doven (Jankowski, 1997). Opnieuw is dit een sterke indicator van hoe de samenleving, waaronder zelfs doven, naar doven kijken en de doofheid-visie die hierin wordt uitgedragen in deze periode.


HoGent

34


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Verenigde Staten Thomas Hopkins Gallaudet (1787-1852) werd reeds aangehaald als groot voorstander van de Franse (gebaren) methode. Na enkele jaren van onderzoek waarbij hij hoopte zijn eigen methode te kunnen ontwikkelen stuitte hij op problemen aangezien hij niet welkom was in scholen die de orale methode hanteerden. Na dit onderzoek, dat hij minder uitgebreid kon doen dan gewenst, verhuisde hij naar Amerika waar hij mee de eerste Dovenschool oprichtte. In 1817 zag het ‘American Asylum for the deaf’ in Hartford, Connecticut het levenslicht. Gallaudet was de eerste schooldirecteur van de eerste Amerikaanse Dovenschool. De gehanteerde methode was (en is nog steeds) een combinatie van spreken, liplezen, gebaren en het vingeralfabet (Buyens, 2005). De visie waarbij doven op respectvolle wijze als personen met een eigen taal dienden benaderd te worden verhuisde dankzij Thomas Hopkins Gallaudet mee van Frankrijk naar Amerika. Daardoor werd de basis van de Deafhood-visie meegenomen naar Amerika waar deze visie zich verder kon ontwikkelen. Eén van Gallaudets zonen werd voorzitter van het Gallaudet College, de Amerikaanse hogeschool over en voor Doven. Op dit moment is het Gallaudet College een van de koplopers in Dovenonderzoek en publiceren ze tal van wetenschappelijke artikels. Een belangrijke kanttekening hierbij is dat Gallaudet College een weg heeft afgelegd om hierin koploper te worden. Deze weg was niet bezaaid met rozenblaadjes, zoals blijkt uit de gebeurtenissen in maart 1988. Men zocht een nieuwe voorzitter voor het College waarbij drie kandidaten gevonden waren. Voor het eerst in de geschiedenis waren hier twee dove kandidaten bij. De ene dove kandidaat had een doctoraat in de psychologie, de andere dove kandidaat had een doctoraat in educatie en was directeur van een dovenschool. De derde (horende) kandidaat had geen kennis van Dovencultuur of ASL (American Sign Language). Het was deze kandidaat die verkozen werd tot voorzitter van de Gallaudet College. De studenten en aanwezige onderwijzende personeelsleden waren hierdoor geschokt en vroegen verduidelijking. Deze verduidelijking kwam er waarbij men zei dat een Doof persoon niet in staat is om te functioneren in een horende samenleving. Hierop kwam veel protest, gesteund door horenden (o.a. de drie presidentskandidaten van de VS zonden een open, ondersteunende, brief) en doven met veel media-aandacht als resultaat. Dit leidde uiteindelijk tot de verkiezing van Irving King Jordan in 1988, de eerste dove voorzitter van het Gallaudet College. Ook de eis waarbij de raad van bestuur uit minstens 50% doven moest bestaan werd ingewilligd (Lane e.a., 1996). Dankzij dit protest en de daaruit voortvloeiende gevolgen kon de Deafhood-visie t.a.v. doven opnieuw verstevigd worden. Doven zijn evenwaardig aan horenden, een duidelijke aftekening tegen de medische of sociale visie. Deze veranderingen in bestuur en visie betekende voor Gallaudet College de overgang van een dovenhogeschool naar een Dovenhogeschool. De methode van Gallaudet (voornamelijk gebaren-georiënteerd) werd nooit in vraag gesteld tot de oprichting van ‘The Clarke school’ in 1867. Zij hanteerden de Orale methode en ook hier kon de discussie over de juiste methode beginnen (Buyens, 2005). De discussie over de juiste methode gaat niet enkel over welke methode het best is voor educatieve doeleinden. Deze discussie gaat ook over welke visie men aanneemt tegenover de dovengemeenschap. De methodestrijd en de inhoud hiervan wordt hieronder kort uitgelegd en uitgebreider beschreven bij ‘Beleid’ (zie verder). België In België werd de eerste Dovenschool opgericht door Petrus Jozef Triest. Op 6 maart 1820 richtte hij te Gent een dovenschool voor meisjes op. De Broeders van Liefde deden dit in 1825, ook in Gent, met een jongensschool voor doven. Hierna werden nog verschillende scholen opgericht in samenwerking met elkaar en met de Zusters van Liefde (Buyens, 2005). Al deze scholen hanteerden voornamelijk de gebarenmethode. Dit duidt ook welke visie (Deafhood-visie) deze scholen uitdroegen.


HoGent

35


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Wereldwijd De geschiedenis van de educatie voor doven wordt gekenmerkt door de strijd tussen de gebarenmethode en de orale methode. Deze strijd kwam op een hoogtepunt gedurende het Congres van Milaan in 1880 (Zie verder). Hier werd de orale methode verplicht opgelegd aan alle onderwijzende instellingen die aan doven onderwezen. Aangezien op het Congres van Milaan verschillende landen vertegenwoordiging hadden, kon deze verplichting eenvoudig naar alle landen verstuurd worden. Ook het gemak voor de onderwijzende personeelsleden (ze dienen geen gebarentaal te leren) zal deze evolutie bevorderd hebben. Het verplichten van de orale methode als de methode van educatie en instructie creëerde dat communicatie wereldwijd als de methode van educatie en instructie werd gezien. Daardoor is een ‘oorlog van methode’ ontstaan die actueel nog steeds merkbaar is. Zoals hierboven aangehaald kent deze discussie tevens een visie-kenmerk. Kiest men voor de gebarenmethode die respect uitdrukt voor de taal en eigenheid voor de doven of kiest men voor de orale methode die de beperking van doven benadrukt en hen wil ‘normaliseren’ zodat ze ‘passen’ in de samenleving. Er heerst nog steeds verschil in methode van opleiding die niet enkel de horenden van de doven scheidt maar ook de doven van de doven scheidt (Jankowski, 1997). In 1996 kozen drie scholen in België voor de Totale Communicatievisie. Dit is een samenspel van alle mogelijke middelen ter communicatie (spraak, gebaren, lichaamstaal, vingerspellen, schrijven, enz.) (Vermeerbergen e.a., 2008). Deze manier van communiceren bevordert de communicatiemogelijkheden voor de meeste partijen. Enerzijds maakt dit communicatie voor horenden eenvoudiger. Ze dienen geen VGT aan te leren, wat hun opdracht eenvoudiger maakt. Anderzijds is het voor doven eenvoudiger dat ze niet verplicht worden om enkel oraal te communiceren, ze kunnen ondersteunend gebruik maken van hun natuurlijke taal: VGT. Hoewel de Totale Communicatievisie een positieve evolutie is t.o.v. de orale methode (zie hoger) is dit nog geen ideale situatie. Het biedt nog steeds geen educatie aan waarbij gebruik wordt gemaakt van de natuurlijke taal van doven; VGT. Momenteel kent België vele dovenscholen, verspreid over alle grote steden. Hoewel nergens VGT verboden is als taal wordt in de meeste scholen onderwezen in het Nederlands via de orale methode. Een duidelijk gevolg van het Congres van Milaan. Actueel zien we een omschakeling waarbij meer en meer onderwijsinstellingen onderwijs in VGT aanbieden. Kasterlinden biedt tweetalig onderwijs aan, waarbij het onderdeel Dovencultuur in VGT wordt aangeboden (Kasterlinden, 2013). Sint Lievenspoort kent een gebaren-klasgroep (St-Lievenspoort, 2013).


HoGent

36


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

3.1.2. Verenigingsleven van Doven Een van de vele kenmerken binnen Deafgain is het groepsgevoel van Doven. Na het oprichten van verschillende dovenscholen werden rond de jaren 1860-1870 verschillende verenigingen opgericht. Hoewel niet beschreven, wordt vermoed dat rond 1860 de eerste dovenvereniging werd opgericht. Dit was ‘De maatschappij der doofstommen de Abt de l’Epée’, opgericht te Gent met als eerste voorzitter Paul Martin. Rond dezelfde periode werd ook in Luik een vereniging opgestart. Dit was het begin voor de opstart van verschillende verenigingen, verspreid over heel België (Buyens, 2007). Veel van de toen opgerichte verenigingen vinden we actueel nog terug. Sommigen onder een andere naam, sommigen dragen nog steeds dezelfde naam (vb. Limburgia). Het geschiedkundige overzicht wordt, na een korte wereldschets, op chronologische wijze weergegeven. De zin voor verenigen was niet enkel aanwezig binnen Vlaanderen of België. In verschillende landen werden federaties gesticht die ijvert voor de rechten van doven, meestal gekoppeld aan de lokale gebarentaal. Bijvoorbeeld is in 1880 het NAD (National association of Deaf-Mutes) opgericht als reactie op Milaan (NAD, 2013) (zie verder). In Frankrijk werd in 1897 de ‘Fédération des Sociétés françaises des Sourds-muets’ opgericht, de huidige FNSF (Fédération Nationale des Sourds de France) (FNSF, 2013), Nederland stichtte in 1955 ‘Dovenraad’, het huidige Dovenschap (Dovenschap, 2013), etc. Ook de vele internationale Congressen duiden dit. Een belangrijk Internationaal Congres nam plaats in 1951 te Rome, Italië. Hier werd de WFD (World Federation of the Deaf) opgericht. Initiatiefnemer was Nationale Dovenfederatie van Italië (ENS). Door financiële redenen kon Navekados (de Belgisch overkoepelende federatie) niet aanwezig zijn bij deze oprichting. Pas op 30 januari 1955 werd Navekados lid van de WFD (Buyens, 2007). De noodzaak aan verenigen en het uitdragen van de Deafhood- visie wordt wereldwijd ervaren. Het is dankzij deze wereldwijde vertegenwoordiging die toen werd opgestart dat momenteel doven over de hele wereld vertegenwoordiging vinden en aan de samenleving kunnen tonen dat ze er niet alleen voor staan. België Rond de jaren ‘30 situeren zich verschillende dovenverenigingen verspreid over heel België. Hoewel meerdere Doven lid waren binnen meerdere verenigingen (of juist daardoor) en er veel contact was tussen de Doven onderling voelde men een grote noodzaak om een overkoepelende federatie op te richten. Deze noodzaak was er niet alleen om elkaar beter te leren kennen, maar ook om op politiek vlak een stempel te kunnen drukken. Na vele pogingen die tot weinig succes leidden richtte men in 1936 Navekados op. Eind februari 1937, enkele maanden na de opstart van de federatie, hadden zich al zeventien verenigingen aangesloten bij het Verbond. Het Nationaal Verbond van Katholieke Doofstommenverenigingen (oorspronkelijk N.V.K.D.S. genaamd) zagen de verdediging van de belangen en de rechten van de Doven en de Dovengemeenschap als hun belangrijkste bestaansreden. Dat dit aanzien wordt als de belangrijkste bestaansreden wijst op een conflict tussen de visie die Doven hebben en de visie die de samenleving heeft op Doven. Indien hier geen conflict zou zijn was belangenbehartiging overbodig. Om de belangen en de rechten te verdedigen van Doven en de Dovengemeenschap was het noodzakelijk in nauw contact te blijven staan met deze gemeenschap. Dit realiseerden ze door in het bestuur voornamelijk Doven te laten zetelen. De eerste voorzitter, Broeder Valerius, was echter niet doof. Na zijn dood op 18 augustus 1940 volgde Karel Snauwaert hem op. Hij werd met enige vertraging, door WO II, verkozen op 28 november 1943 en was hiermee de eerste dove voorzitter. Hij blijft voorzitter tot zijn ontslagname in 1973 (Buyens, 2007).


HoGent

37


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Door het lidmaatschap in 1955 werd Navekados aanzien als de spreekbuis van de Belgische Doven. Ze vertegenwoordigden echter niet elke dove, maar enkel de aangesloten (en dus katholieke) verenigingen. Dit leidde tot de oprichting van ‘Het Verbond der Belgische Doofstommen’ (V.B.D.S.) op 22 mei 1955. Dit was voornamelijk ontstaan na vraag van de Luikse Dovenvereniging, die geen lid was van Navekados. Het doel van dit verbond was om alle Belgische doven te kunnen vertegenwoordigen bij de WFD (Buyens, 2007). Dit was dus geen federatie voor doven in België, enkel een comité dat elke Belgische dovenvereniging in staat stelde een delegatie naar de WFD te sturen, los van enige verzuiling. Een volgende stap in de bestaansgeschiedenis van Navekados was de omvorming tot vzw op 31 december 1958. Rond 1970 zien we dat de eerste stemmen oprijzen om een federatie op te richten van Dovenbonden van België. De reden hiervan is dat door de Katholieke factor het op dat moment niet mogelijk is om toelagen te ontvangen van de overheid (Verslag onderhoud, 1970). Over de reden waarom dit niet mogelijk is wordt niet gesproken in dit verslag. Deze omvorming wordt echter met grote tegenstand vanuit Navekados onthaald aangezien zij sterk vasthangen aan het Katholieke. Na vele discussies is deze ‘Confederatie van doven van België’ toch opgericht op 10 juni 1972 waarbij de verschillende verenigingen zich aansluiten teneinde alle Belgische Doven te kunnen verdedigen. Uit een verslag in ‘Onze Vriend’ (het ledenblad) blijkt dat Navekados hier echter niet bij vertegenwoordigd is aangezien de Algemene Vergadering dit met meerderheid van stemmen niet wenste (Onze Vriend, 1972). Los van enige visie op doven zien we hoe een visie verandering op de ruimere samenleving (de ontzuiling) ook zijn invloed heeft binnen de dovengemeenschap. In 1977 diende Navekados (ondertussen erkend als culturele organisatie) zich te splitsen in twee federaties. Dit komt door de federalisering van België waarbij een federatie geen leden mocht hebben uit Vlaanderen en Wallonië. Indien dit wel het geval was maakten ze geen kans meer op subsidiëring. Dit zorgde voor de oprichting van Fenedo (Federatie voor Nederlandstalige Dovenverenigingen) en FFAS (Franstalige Federatie van Dovenverenigingen). Navekados bleef bestaan als contactpersoon tussen deze twee federaties en ter belangenbehartiging van de niet federaal gescheiden beleidsdomeinen. Door steeds meer domeinen over te hevelen van Nationale naar Federale verantwoordelijkheid en het grotere takenpakket van Fenedo, in 19862 (Statuten, 1986) veranderd van naam naar het huidige Fevlado (Federatie voor Vlaamse Dovenorganisaties), dat steeds meer overlap kende met Navekados werd deze vzw op 8 mei 1993 ontbonden (Buyens, 2007). De naamsverandering van Fenedo naar Fevlado is gerealiseerd om naamsverwarring te vermijden met Nederland. Bij internationale contacten verwarde men Fenedo vaak met de Nederlandse federatie. Door het Vlaams aspect te benadrukken is dit een nieuwe boost aan sensibiliseringsmogelijkheden en verduidelijking van wie de federatie vertegenwoordigt (Beirnaert, 1986). De ontbinding van Navekados betekende het einde van een federatie die een zeer grote stempel heeft gedrukt op de Dovengemeenschap. Een stempel die actueel nog merkbaar is, al is het maar door de oprichting van de huidige federaties en het algemeen ijveren voor de rechten van de Dove. Er kan gesteld worden dat Navekados de visie waarbij moet gekeken worden naar de noden van doven en hun belangenverdediging algemeen heeft verspreid in België. Hieruit is in België de Deafhood visie kunnen ontwikkelen. Fevlado groeide uit tot een belangrijke actor binnen de dovengemeenschap. Momenteel is Fevlado vzw de officiële vertegenwoordiger van de Vlaamse Dovengemeenschap en telt meerdere afdelingen en aangesloten organisaties. Uit het verslag van de Algemene Vergadering van 31/03/85 blijkt dat Fevlado (toen nog Fenedo) sinds 1985 als federatie erkend is door de minister van gezin en welzijnszorg. Daarvoor was Fevlado enkel als federatie erkend binnen het beleidsdomein cultuur. Dit betekende een grote stap voorwaarts voor de doven en de federatie (De Witte, 1985). De datum waarop Fenedo van naam is veranderd naar Fevlado wordt in verschillende bronnen anders vermeld. Buyens geeft in De dove persoon zijn federatie en belangenverdediging (2007) aan dat dit in 1881 geschiedde. Volgens De Meulder in Macht en onmacht op school. De invloed van een onderwijssysteem op dove kinderen en volwassenen: een etnografisch onderzoek (2005) en in Broekaert e.a. hun Wat doven zeggen (1994) geschiedde dit in 1986. In de edities van ‘Onze vriend’ wordt pas vanaf 1987 gesproken van Fevlado, echter zonder vermelding waarom deze plotse naamsverandering er gekomen is. De statuten vermelden 19 september 1986.

2


HoGent

38


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Binnen het hoofdstuk ‘Beleid’ wordt Fevlado verder besproken aangezien de ontwikkelingen van Fevlado sterk samenhangen met de ontwikkelingen van het beleid. Binnen dit hoofdstuk zal een kort overzicht geboden worden van het huidige organigram en de plaats van Fevlado-Diversus. Fevlado is de koepelorganisatie van de Vlaamse Dovenorganisaties. De Waalse tegenhanger is de FFSB (Fédération Francophone des Sourds de Belgique). Waar Fevlado zorgt voor de belangenbehartiging van de aangesloten leden zorgt Fevlado-Diversus, in 1986 opgericht als Cultuur voor doven vzw, voor de sensibilisering en publicaties voor en rond doofheid. De naamsverandering gebeurde om Diversus als organisatie sterker te maken. Door de aansluiting bij Fevlado werd Diversus sterker in het uitvoeren van de sensibiliserende en culturele opdrachten en verplichtingen (D’hoore, 2011). Met de gebundelde krachten kon men daarenboven beide organisaties sterker maken en het aanbod gevarieerder. Fevlado kent binnen de ledenbeweging verschillende actoren. Fevlado telt vijf afdelingen; Jong-Fevlado, Fevlado-Senioren, HKC (Helen Keller Club; doofblinde personen), Fevlado-reisdienst en VDV (Vlaamse Doven Verenigingen). Elke afdeling kent zijn eigen doelpubliek en biedt hiervoor een eigen gamma aan. Bij Fevlado kunnen ook organisaties zich aansluiten. Zo is VDSB (Vlaamse Doven Sport Bond) een rechtsreeks aangesloten organisatie en zijn de regionale dovenverenigingen via VDV onrechtstreeks aangesloten (Fevlado, 2013). Een voorbeeld van één van de zeven regionale verenigingen is Nowedo vzw (Noord-Westvlaamse vereniging voor Doven en slechthorenden), die opnieuw meerdere verenigingen telt zoals een socio-culturele vereniging, een jongeren vereniging, etc. Momenteel telt Vlaanderen, naast Fevlado, verschillende verenigingen die met/voor doven werken. Hierbij zijn er verenigingen die zich richten op doven en slechthorenden die Nederlands gebruiken als eerste taal. Zo is er Onder Ons vzw, Ander Horen door Spraakafzien vzw (ahosa) en Vereniging voor Ménière-patiënten. Deze zijn allen verenigd onder de koepel OPDOSS (Optimale Participatie en integratie van DOve en Slechthorende kinderen en volwassenen in de Samenleving). Deze dragen echter niet het Doof zijn uit en behoren dus niet tot de dovengemeenschap (Vermeerbergen e.a., 2008). De dovengemeenschap is een dynamische gemeenschap, dit uit zich in het vormen van kleine bewegingen. Bijvoorbeeld werd in 2004 het Doof Actie Front opgericht dat mee ijverde voor de erkenning van VGT als taal. Het is deze beweging die een petitie opstartte om, conform het petitierecht, voldoende handtekeningen te verzamelen met de erkenning van VGT als resultaat.

Overzicht van enkele (Inter-) Nationale congressen (Buyens, 2007): België: 3 juni 1900 ; Belgisch Nationaal Congres te Sint-Niklaas-Waas 26 mei 1901 ; Belgisch Nationaal Congres te Sinksen, Leuven 31 augustus 1952 ; Belgisch Nationaal Congres te Kortrijk 20 juni 1954 ; Belgisch Nationaal Congres te Namen 31 augustus 1958 ; Belgisch Nationaal Congres der Doofstommen te Sint-Lambrechts-Woluwe 23 november 1974 ; Belgisch Nationaal Congres NAVEKADOS te Ukkel 12 juni 1976 ; Nationaal Congres te Gentbrugge Internationaal: Augustus 1900 ; Internationaal Congres van Doven te Parijs 20-22 augustus 1905 ; 6e Internationaal Congres voor de Lotsverbetering van de Doofstommen te Luik 31 juli – 6 augustus 1937 ; Internationaal Congres der Doofstommen te Parijs September 1951 ; Internationaal Congres van Doven te Rome, Italië 22 – 23 mei 1958 ; Internationaal Congres van Doven te Sint-Lambrechts-Woluwe 31 juli – 8 augustus ; Internationaal Congres van het Wereldverbond voor Doven te Washington


HoGent

39


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

3.2. Beleid De geschiedenis van het beleid is van belang voor de sociaal werker die functioneert binnen de Dovengemeenschap of op regelmatige basis met doven in contact komt. Door het afgelegde traject van het beleid te bekijken, wordt duidelijk welke inspanningen reeds geleverd zijn, waar nog verwezenlijkingen dienen te gebeuren en op welke wijze de sociaal werker dit mee kan helpen realiseren. Om de geschiedenis duidelijk weer te geven, wordt gekozen voor een chronologische ordening en niet voor een ordening op niveau (Vlaams, Nationaal, Internationaal). Een eerste belangrijke beleidsbeïnvloedende factor is het, reeds vaak aangehaalde, congres van Milaan in 1880. Van 6 tot 11 september was er een wereldcongres van doven te Milaan. Het belangrijkste thema was de methodestrijd waarbij men zich afvroeg welke methode van educatie het beste was. De orale methode waarbij men de kinderen leerde spreken en dus ook onderwees via spraak of de gebarenmethode? Tijdens dit congres was België vertegenwoordigd door broeder van liefde Cyriel Piot. Deze broeder schreef in 1872 een handleiding voor liplezen, wat zijn persoonlijke voorkeur duidelijk weergaf. De voorkeur van deze man werd ook gevonden bij de vele anderen aanwezigen (waarvan slechts enkele zelf doof waren). Van de 164 deelnemers stemden enkel de 5 Amerikaanse afgevaardigden tegen de orale methode. Dit betekende het einde van de methodestrijd en de start van een tijdperk waarin de orale methode zegevierde. Tevens ook de start van educatie met een duidelijke visie. Deze verandering in methode werd niet plotseling doorgevoerd. Stapsgewijs hanteerde men eerst een gemengde methode. Daarna onderscheidde men de nieuwkomers van de oudere leerlingen en onderwees men deze nieuwkomers via de orale methode. Als laatste stap waren alle oudere leerlingen afgestudeerd en was de orale methode voor iedereen een feit (Ghesquière, 1995). Als gevolg van Milaan 1880 verdween het onderwijs met gebaren bijna volledig uit Europa. Enkel in Ierland hanteerde men nog tot in de jaren ‘60 de gebarenmethode. Hoewel gebruikers van de orale methode met negatieve resultaten geconfronteerd werden bleef men geloven in deze methode; doven konden veranderd worden, de ontstomming zou er komen. Andere gevolgen waren dat dove leerkrachten hun werk verloren aangezien ze niet oraal konden doceren en dat er weerstand groeide bij de jongeren. Deze weerstand was onder meer merkbaar tijdens de pauzes waar de leerlingen bleven gebaren op de speelplaats (Ghesquière, 1995). Ook tijdens Milaan 1880 waren de aanwezige doven achter de coulissen aan het gebaren. Op het podium toonden ze hun beste kunnen om te bewijzen dat de orale methode effectief was. Ze konden vlot liplezen en verstaanbaar spreken. (Een van de verwijten op de orale methode is trouwens dat enkel de beste leerlingen werden getoond.) Gemakshalve gebaarden de doven onderling wel nog steeds, wat duidelijk maakt welke methode hun voorkeur draagt (Verslag Milaan, 1880). Hoewel tijdens Milaan 1880 duidelijk tegen de gebarenmethode is gekozen blijkt uit ‘Het verslag van het congres van Milaan van 1880 met de acht resoluties’ dat de echte discussie ging tussen de gemengde methode (totale communicatie) en de orale methode. Tijdens de discussies werd de gebarenmethode zelfs niet besproken. Milaan 1880 is bij Doven nog steeds gekend als de nachtmerrie die nooit mag terugkomen. In 2010 werd nogmaals duidelijk welke gevoelens (en hoe levendig deze heersten) men had t.o.v. Milaan 1880. De acht resoluties werden op 19 juli 2010 te Vancouver verworpen tijdens het ‘21st International congress on the education of the Deaf’. Behalve de verwerping hiervan werd ook de spijt betuigd van de gevolgen van de resoluties en werd naar alle landen een oproep gelanceerd om in de educatieve programma’s respect te uiten voor alle talen en manieren van communicatie (ICED, 2010).


HoGent

40


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Een volgende beleidswijziging die sterk samenhangt met visieontwikkeling is de oprichting van de ‘Ministeriële commissie voor Doofstommen en Blinden’ op 23 mei 1936. Deze commissie kadert in de evolutie van de sociale wetgeving waarbij ook doven en blinden hun problemen kenbaar zouden kunnen maken (Buyens, 2007). Een publicatie van ‘Onze vriend’ (1946) maakt duidelijk dat binnen deze commissie ook doven zetelen. Hoewel hier de stempel ‘handicap’ gehanteerd wordt is dit een visie waaruit het respect en zeggenschap van de dove persoon blijkt. Uit het document “Toespraak gehouden door Karel Snauwaert, tijdens de Academische zitting die plaats had op 21 juli 1961 ter gelegenheid van het 25 jarig bestaan van Navekados” (Toespraak, 1961) blijkt dat het deze commissie is die ervoor gezorgd heeft dat enkele doven actief brainstormden om een verbond op te richten; de start van Navekados. Uit de bestuursvergadering van 7 januari 1940 blijkt dat de doven geen afvaardiging meer kennen binnen de ‘Commissie der tegemoetkoming aan Verminkten en Gebrekkigen’. Hier kwam fel protest op vanuit Navekados. Dit kan aanleiding geven om te concluderen dat men in deze tijd voorstander was van het label ‘persoon met een beperking’. Navekados zag de vertegenwoordiging binnen deze commissie echter als de enige kans om op overheidsniveau hun rechten te laten gelden. Dit staat dus los van identiteit en is verbonden met de mogelijkheid van vertegenwoordiging (Buyens, 2007). Hier zien we reeds een deel van de clash tussen de medische visie en de Deafhood-visie waarbij de noodzaak aan tegemoetkomingen doven verplicht zichzelf onder de noemer ‘gehandicapten’ te plaatsen. Door Wereldoorlog II vergadert Navekados pas opnieuw op 15 november 1942. Uit het verslag van deze vergadering blijkt dat alsnog doven in de commissie zijn vertegenwoordigd (Verslag AV, 1942). Een belangrijk deel van de evolutie in het beleid (en dus sterk gebonden aan visieontwikkeling) rond doven vinden we terug binnen de taalontwikkeling. Men was hier reeds vroeg mee bezig, zoals ook bleek uit de ontwikkeling van SignWriting door Valerie Sutton in 1974 (Vermeerbergen e.a., 2008). Dit schrift biedt de mogelijkheid om VGT neer te pennen en wordt actueel nog gebruikt in de tolkenopleidingen in Vlaanderen. Vele Doven hebben echter geen notie van SignWriting of zien hier geen meerwaarde in. Het feitelijk gebruik ligt dus zeer laag. In 1979 organiseert Fenedo een studiedag ‘Gebarencommunicatie’, waar men beslist om Nederlands met Gebaren (NmG) te ontwikkelen en te verspreiden. Dit kwam als reactie op NAVEKADOS die in 1974 had geformuleerd dat ze geen voorstander waren van onderwijs in VGT. NmG is het spreken van Nederlands ondersteund met gebaren, vaak afkomstig uit de VGT maar soms ook bedacht. Dit werd toegepast binnen het onderwijs. Men wou NmG ook als standaardtaal invoeren binnen de Dovengemeenschap. Dit werd gezien als de brug tussen horenden en Doven die niet kon gebouwd worden door VGT omdat het leren en beheersen van VGT te moeilijk zou zijn (Vermeerbergen e.a., 2008). Op dat moment, 1979, draagt Fenedo nog de visie uit waarbij NmG gehanteerd wordt. Dit blijft echter niet het geval en zal evolueren naar de actuele visie. Deze evolutie is sterk gerealiseerd en geëvolueerd door de resolutie van het Europees Parlement op 17 juni 1988. Ook door de gebarencommissie wordt in 1984 al gewezen op de onvolledigheid van deze communicatiewijze (Brief aan FENEDO, 1984). Deze evolutie is een duidelijke visieverandering en van groot belang voor de hedendaagse visie. Op initiatief van Fenedo wordt in 1981 de eerste door de overheid erkende ‘Doventolkenopleiding’ opgericht.


HoGent

41


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Zoals reeds gezegd heeft de resolutie van het Europees Parlement van 17 juni 1988 een grote invloed uitgeoefend op de hedendaagse visieontwikkeling. Deze resolutie bevorderde het gebruik van VGT (in Vlaanderen) als erkende taal waardoor de doven nog meer beseften dat NmG geen taal is en enkel een hulpmiddel om communicatie te bevorderen. Hierbij kan de vraag gesteld worden waarom dit hulpmiddel niet positief bekeken en gehanteerd wordt. De reden hiervan ligt in de moeilijkheid van het leren van NmG. Wanneer men dit beheerst is er slechts een ‘kleine’ stap naar VGT waarbij het gebruik van VGT veel meer respect uit naar doven dan het gebruik van NmG. Ook uit onderzoek blijkt dat NmG niet te verkiezen valt boven VGT. In ‘Kinderen met problemen’, één van deze onderzoeken, bevestigt Ghesquière de nadelen van NmG door te duiden dat het uitgebreid inspanningen leveren waarbij veel tijdsintensieve training nodig is, niet opweegt tegen het gebruik van VGT. Op deze wijze kweek je functionele analfabeten die in de beste mogelijkheid gebrekkig kunnen praten (Ghesquière, 1995). In de resolutie van 17 juni 1988 erkent het Europees Parlement gebarentalen als talen. Ze vragen aan elk lid de erkenning van de plaatselijke gebarentaal als officiële landstaal waarbij ze ook de toegankelijkheid van toepassing van deze taal bevorderen. Aangezien er niets gebeurt, dringt de EUD (European Union of the Deaf) aan op verdere actie en in 1995 maakt het Europees parlement 500.000 ECU (European Currency Unit, de voorloper van de Euro) vrij voor een gebarentalenproject. De belangrijkste doelstellingen zijn het erkennen van gebarentalen in elk van de Europese lidstaten en inzicht in gebruik en status van deze talen verwerven. Helga Stevens wordt Europees projectleidster van dit project ‘Sign On Europe’ genaamd waarvoor in elke lidstaat een Nationale Commissie wordt opgericht. In België worden in 1996 twee Nationale Commissies opgericht; een Vlaamse en een Waalse. In deze commissies zetelen personen die de Dovengemeenschap vertegenwoordigen (Vermeerbergen e.a., 2008). Uit de studie ‘Sign On Europe’, die loopt van 1996 tot 1997, blijkt dat volgende zaken prioritair zijn: -

Start van wetenschappelijk onderzoek van gebarentaal en oprichten van een Vlaams gebarentaalcentrum. Bewustmaking van de samenleving en politici over de Dovengemeenschap, Dovencultuur en Vlaamse Gebarentaal. Oprichten van een telefoonbemiddelingsdienst. Verbetering van onderwijs aan doven door kwalitatiever onderwijs in dovenscholen en integratie van doven in het gewoon onderwijs door ondersteuning van tolken. (Vermeerbergen e.a., 2008)

In juni 2006 neemt het VGTC (Vlaams GebarentaalCentrum) het initiatief voor een vervolgonderzoek in samenwerking met Fevlado (het vroegere Fenedo). De belangrijkste doelstelling is de evaluatie van de boven beschreven prioriteiten. De resultaten hiervan worden gepubliceerd in ‘Wat geweest / gewenst is’, een belangrijke leidraad voor het gedeelte ‘Beleid’ binnen deze Bachelorproef. Alvorens al het lobbywerk en de opstart van de projecten konden aanvangen waarvan de noodzakelijkheid was aangetoond door ‘Sign On Europe’ en het Vlaamse vervolgonderzoek, is de visie van de Dovengemeenschap en de vertegenwoordiging hiervan geëvolueerd. Rond 1994 voelt Fevlado minder aantrekking tot het NmG en wordt duidelijk voorstander van VGT. Behalve door de resolutie uit 1988 hebben ook het beschikbaar worden van gesubsidieerde tolkuren in 1994, de publicatie van het ‘Gebarenwoordenboek’ (met gebaren uit het NmG, die duidelijk niet altijd gelijk zijn aan de gebaren uit de VGT en dus zichtbaar maken welke communicatieproblemen kunnen optreden) en een nieuw Fevlado-bestuur hier de hand in (Vermeerbergen e.a., 2008).


HoGent

42


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Fevlado kiest dan ook voor een koerswijziging en promoot verder de VGT die meer aansluiting vind bij de Dovengemeenschap en die de eigenheid benadrukt waardoor er meer en beter kan geijverd worden voor Dovenbewustzijn. Dit ijveren wordt mee gestuurd en vindt uitwerking in de oprichting van het CAB (Communicatie Assistentie Bureau) met als doel het coördineren van de tolken in Vlaanderen. Verder wordt in 1995 de ‘Stuurgroep Gebarentaalonderzoek’ opgericht, de voorloper van het VGTC dat in 1997 zijn omvorming kende. Een belangrijke taak is het veranderen van de status van VGT door publicaties en implementatie in onderwijs. (Vermeerbergen e.a., 2008) In deze ontwikkelingen kunnen vele elementen en basisvereisten gevonden worden die in de hedendaagse visie van Fevlado ook naar voren komen. Momenteel ijvert men, in samenhang met de visie, nog steeds voor meer tolkuren, een groei aan Dovenbewustzijn en vindt tal van onderzoek plaats rond deze thema’s. Na de tweede bekrachtiging (een tweede aangezien op de oorspronkelijke resolutie weinig respons was gekomen) van de resolutie uit 1988 door het Europees Parlement in 1998 neemt het Vlaams Parlement in 1999 een resolutie aan ‘betreffende de problematiek van personen met een auditieve handicap’. Hier vermeld punt 14: “Het oprichten van een commissie belast met het formuleren van voorstellen tot officiële erkenning en de uniformisering van de gebarentaal als taal in Vlaanderen en hiertoe het nodige wetenschappelijk onderzoek op taalkundig, pedagogisch of sociaal vlak uit te voeren”. (Vlaams Parlement, 1999) Een volgende stap inzake de erkenning van VGT als officiële taal is genomen en dus ook een nieuwe stap in de visie waarbij voluit kan gestreden worden voor de erkenning van VGT. Gelijkaardige stappen worden ondernomen in Wallonië met de erkenning van LSFB (Langue des Signes de Belgique Francophone) als gevolg. Hoewel VGT nog niet erkend is, bekrachtigt de Vlaamse Regering in mei 2003 de ontwikkelingsdoelen voor het buitengewoon basisonderwijs type 7 (Kinderen met gehoorproblemen) waarin voor het eerst doelen worden opgenomen voor het onderwijs van VGT. Ook de rechtbank erkent dit door VGT als communicatiemiddel tijdens processen te aanvaarden (Vermeerbergen e.a., 2008). Januari 2004 betekent de opstart van het DAF (Doof Actie Front), een organisatie opgericht door enkele Vlaamse Dove en horende jongeren die, via actie, laat nadenken over verschillende thema’s i.v.m. doof zijn. Hun eerste initiatief is het aanspreken van de politieke partijen in de aanloop van de Vlaamse verkiezingen in 2004. Ook Fevlado spreekt deze actoren aan en samen zorgen ze ervoor dat verschillende partijen de erkenning van VGT in hun partijprogramma inbouwen. Dit leidt echter niet tot opname in het regeerakkoord na de verkiezingen. Aangezien dit geen succes kende wordt in overleg met Fevlado, VGTC en Helga Stevens (intussen verkozen als Vlaams Parlementslid) een petitie gestart door DAF. Ze vroegen hierbij naar erkenning van VGT als eerste taal van de Dove, structureel overleg van de Vlaamse regering en het Vlaams parlement met de Vlaamse Dovengemeenschap en andere betrokken partijen over de praktische gevolgen van deze erkenning, stimuleren en uitbouwen van onderzoek naar VGT en toelaten dat VGT op VRT een mogelijkheid wordt. Deze petitie kent met 71.330 handtekeningen een groot succes en leidt tot een voorstel van decreet op 15 februari 2006 (Vermeerbergen e.a., 2008). Op 26 april 2006 wordt de Vlaamse Gebarentaal officieel erkend als cultureel Vlaamse taal (Vlaams Parlement, 2006). De erkenning van VGT is mee gerealiseerd door het onderzoek naar VGT van onder andere Filip Loncke, Myriam Vermeerbergen en Mieke Van Herreweghe (Vermeerbergen e.a., 2008). Kenmerkend voor het hedendaagse beleid en de visievorming is dat men uitgebreid onderzoek voert naar de domeinen waar men kennis over wil vergaren. Deze kennis kan men aanwenden om de visie te bepalen en een gepast beleid uit te stippelen.


HoGent

43


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

De erkenning van VGT als officiële taal betekent voor de visieontwikkeling een grote ‘boost’. De visie waarin doven zichzelf beschouwen als een taalminderheidsgroep krijgt door deze erkenning bekrachtiging van de overheid. Het is niet zomaar ‘een visie’ die men uitdraagt, het is een erkende visie waarbij de strijd kan starten om te ijveren voor alle positieve gevolgen van deze erkenning. Om VGT voor iedereen toegankelijk te maken, bekend te maken en te verspreiden is de website http://gebaren.ugent.be/ een grote hulp. Deze website, gestart in 2002, is een vertaalwoordenboek voor Nederlands en VGT en een gecombineerde realisatie van verschillende onderzoeken (UGent, 2013). Naast de taal-evolutie kent het beleid ook op andere ( of overlappende) domeinen een evolutie. Sinds de jaren ’90 is de Vlaamse Dovengemeenschap in een emancipatie-stroomversnelling gekomen door de bovenstaand beschreven evoluties. Dit is actueel merkbaar in de verschillen van visies t.o.v. doof zijn. De oudere generaties zien zichzelf vaak nog als personen met een beperking, waar jongeren zich als Doof zien waarbij de culturele aspecten veel belangrijker zijn. Sinds 1995 wordt jaarlijks WereldDovendag (WDD) georganiseerd. Dit sensibiliseringsevenement zet de Dovengemeenschap in de kijker voor horenden en Doven. In 2006 wordt de vraag gesteld hoe Fevlado het eigen beleid dient te wijzigen. Moet Fevlado de Vlaamse Dovengemeenschap profileren als een taalminderheidsgroep of als groep van personen met een beperking. Dit maakt duidelijk welke clash er heerst tussen de visies en hoe het signaal gegeven wordt dat de huidige visie anders ligt dan de visie van voorheen. Tevens maakt dit duidelijk welke verdeeldheid heerst binnen de dovengemeenschap op de visie die ze uitdragen over zichzelf. Deze verschillen kwamen duidelijk naar voren tijdens twee debatavonden die Fevlado organiseerde. Aanhangers van de Deafhoodvisie wensen niet als personen met een beperking aanschouwd te worden. Ze willen ook geen categoriaal denken in termen van goed-beter-best. Ze wensen zich te uiten volgens hun eigenheid, volgens hun eigen sterktes en capaciteiten. Aanhanger van de doofheid-visie zien zichzelf echter wel als beperkt (hoewel dit te nuanceren valt) en wensen door deze ‘stempel’ gemakkelijker toegang te krijgen tot tegemoetkomingen (Vermeerbergen e.a., 2008). Er gaan stemmen op om de profilering als groep personen met een handicap te behouden. Dit zorgt namelijk voor vele voordelen, zoals tegemoetkomingen en tussenkomsten. Daarenboven voelen sommigen zich beperkt. Hier merken we een duidelijk verschil in visie. Sommigen zijn aanhanger van het concept Deafhood, anderen zien meer in de doofheid-visie3. Over hoe doven die geen of weinig contact hebben met andere doven denken en hun zelf- en Doofbewustzijn is weinig bekend. Onderzoek wijst echter wel uit dat de Dovengemeenschap die zichzelf ‘Doof’ noemt vrij klein is (Vermeerbergen e.a., 2008). Sinds 2005 biedt Fevlado-Diversus (de culturele broer van Fevlado vzw) cursussen Dovencultuur aan voor Doven. Op deze wijze kunnen ze verder inzicht verwerven in hun eigen cultuur. Sinds het najaar van 2006 wordt deze cursus ook aangeboden voor horenden (Vermeerbergen e.a., 2008). Een indicator van hoe het beleid en de visies leven binnen de samenleving is de implementatie in het onderwijs. Actueel zien we dat in het gewoon onderwijs geen aanbod is voor Vlaamse gebarentaalgebruikers. In het buitengewoon onderwijs of dovenscholen zijn hier enkele aanpassingen (zie hoger). Er zijn nog vele aanpassingen nodig (hoewel de wil aanwezig) om VGT en Dovencultuur in te burgeren in het onderwijs (Vermeerbergen e.a., 2008).

De sociale visie wordt binnen deze debatten niet aangehaald. Een duidelijk signaal dat dit voor de meeste doven geen deel uitmaakt van de discussie. 3


HoGent

44


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Op 11 oktober 1991 verscheen in het Belgisch staatsblad dat een CI (Cochleair Implantaat) terugbetaald zou worden door het RIZIV. Voor de aanhanger van de doofheid-visie was/is dit een zeer positieve evolutie in het beleid. In België zijn sinds 1994 al meer dan 1.600 CI’s vergoed door het RIZIV. De evolutie van meer CI’s zal een weerslag kennen op de Dovengemeenschap en –cultuur. Hoe dit zal evolueren is momenteel echter een vraagteken (Vermeerbergen e.a., 2008). Vanuit de Deafhood-visie wordt deze evolutie van dichtbij gevolgd. Voorstanders van deze visie vrezen dat het meer verspreid geraken van CI’s gaat leiden tot een afname van gebarentalen en verdwijnen van de Dovencultuur (Ten Have e.a., 2009). Sedert 1998 wordt door Kind- en Gezin bij Vlaamse baby’s de ALGO-screening gedaan. Hoewel het positief is dat men op jonge leeftijd kan interveniëren, dient men met deze interventie op te passen. Dit wordt besproken binnen de kritieken op het CI binnen ‘Beleid Fevlado’ (zie verder). Dat dit een actuele discussie is wordt bewezen door een artikel uit ‘De Standaard’ van 2 april 2013. Deze discussie is opgenomen in het onderdeel ‘Actualiteit’ (zie verder). Deze discussie is tevens een duidelijk teken van hoe de visies op doof zijn nog sterk verschillen binnen diverse organisaties en personen. Een mijlpaal in het beleid was het besluit van 20 juli 1994 van de Vlaamse overheid dat de grote lijnen uittekende aangaande de toekomstige tolkenwerking. Hierin werd bepaald wie een tolk gesubsidieerd kon aanvragen, wie als tolk werd aanzien, hoeveel uren konden getolkt worden, het uurloon van de tolken, etc. In daaropvolgende jaren werd dit besluit verder aangepast (Vermeerbergen e.a., 2008). Momenteel verlopen alle tolkaanvragen via het CAB. De dove persoon heeft recht op 18 tolkuren per jaar in de leefsituatie (persoonlijk gebruik) en 10% tolkuren in de arbeidssituatie (voltijds 38u => 197 tolkuren per jaar) , gesubsidieerd. Andere uren dienen door de persoon zelf betaald te worden aan € 34.31/begonnen uur (CAB, 2013). Een andere communicatie-bevorderende tool werd gelanceerd in 2000. De Vlaamse Overheid richtte ‘Teletolk’ op, een teksttelefonische tolkendienst. Vanaf 2004 was deze ook online raadpleegbaar (Vermeerbergen e.a., 2008). Actueel bestaat ‘Afstandstolken’, een gelijkaardige service die gebruikt maakt van video. Dit biedt de kans om i.p.v. te typen de conversatie te voeren in VGT. Sinds 13 juli 2001 kunnen personen met een auditieve beperking ook instappen in een project van begeleid wonen (Vermeerbergen e.a., 2008). Hoewel dit een evolutie is binnen het beleid is dit een sterk hulpbehoevende visie, niet samengaand met het Deafhood-concept. Ook de ondersteuning van het VFSIPH (Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een handicap) , later het VAPH (Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap), op vlak van professionele integratie kadert in deze hulpbehoevende visie.


HoGent

45


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

3.2.1. Samenleving Het beleid en de heersende visies komen meestal duidelijk aan bod binnen de samenleving, vaak met de media als gebruikte kanaal. Hoe sterk een thema leeft en welke visie men hierop heeft wordt via deze weg eenvoudig verspreidt. De media geeft eveneens een beeld van hoe de visies vertegenwoordigd zijn, wie wat aanhangt en hoe verspreid deze visies zijn. Ook binnen Dovencultuur en de Dovengemeenschap zien we dit weerspiegeld worden in de media. De eerste maal dat tv-kijkend Vlaanderen in contact kwam met VGT was in het programma ‘Een wereld van Gebaren’. Hier kwam de Vlaamse Dovengemeenschap en VGT in zesentwintig korte programma’s in beeld. In 2001 vertolkte een Doof persoon een (hoofd)rol in de verfilming van het boek ‘Blinker en het Bagbag-juweel’ van Marc De Bel en had Carolien Doggen, een Doof persoon, een gastrol in de serie ‘Flikken’. Tal van kortfilms en andere Doven-in-de-media passeren de revue (Vermeerbergen e.a., 2008). Dat Doven in de media komen kan enkel toegejuicht worden. Dit geldt als de beste sensibilisatie voor personen over hoe ze kunnen omgaan met Doven en wat Doof zijn betekent. Ook de verkiezing van Helga Stevens is een duidelijk teken over hoe de samenleving kijkt (of kan kijken) naar Doven. Binnen het hoofdstuk ‘Gewenste verwezenlijkingen’ (zie verder) wordt ingegaan op verdere noden en zorgen betreffende doofheid of doven in de media. 3.3. Slot In het vorig hoofdstuk werd de evolutie van de geschiedenis geschetst. Enerzijds wordt vastgesteld dat de educatie van doven evolueerde van individuele initiatieven naar volksonderwijs. Deze evolutie vond wereldwijd plaats. Deze educatie kent een turbulent verloop waarbij verschillende voorkeuren heersen over welke methode het best geschikt is om te onderwijzen. In 1880 wordt in Milaan deze discussie beslecht en kiest men wereldwijd voor de orale methode. Na enkele jaren evolueerde dit verder tot de hedendaagse educatie waarbij men gebruik maakte van gecombineerde methodes. Vervolgens biedt het deel ‘Verenigingsleven van Doven’ een blik op een onderdeel van Deafgain; de zin tot verenigen. Na enkele historische ontwikkelingen ontstaat Fevlado, de huidige koepelorganisatie voor Dovenorganisaties. Ook de geschiedenis van het beleid wordt geschetst. Hierbij wordt beschreven hoe het huidige beleid tot stand is gekomen en welke gebeurtenissen hierbij van belang zijn. Een van deze gebeurtenissen is Milaan 1880. De gebeurtenissen en gevolgen hiervan worden besproken. De geschiedenis van het beleid is van belang omdat dit de basis is van de hedendaagse visies. Dit verklaart eveneens welke weg Doven hebben afgelegd en waarom Doven zo trots zijn op hun eigenheid en identiteit. Tot slot wordt in het onderdeel ‘Samenleving’ kort aangetoond in welke mate doven aan bod komen in de samenleving. Met deze kennis en dit begrip kan het komend hoofdstuk ‘Actueel beleid’ hopelijk beter begrepen en geplaatst worden.


HoGent

46


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

4. Actueel beleid In het komende hoofdstuk wordt het beleid geschetst zoals dit actueel door de overheid wordt uitgedragen. Behalve het actuele beleid worden ook gewenste verwezenlijkingen beschreven. Dit zijn veranderingen die doven wensen zodat ze zich verder als volwaardige individuen kunnen ontplooien. Ook Fevlado wordt hierbij besproken aangezien zij, wat doven betreft, de rechtstreekse bron van informatie zijn voor de beleidsmakers. Hierbij zal de missie en visie van Fevlado besproken worden, maar zullen ook enkele bemerkingen op het beleid van Fevlado weergegeven worden. Deze schets is noodzakelijk om de sociaal werker inzichten te bieden in het actueel beleid. Daarenboven blijkt uit berichtgevingen in de media dat deze bachelorproef een actueel thema is, waardoor kennis van het beleid essentieel is voor de sociaal werker om gepast te kunnen reageren. Regelmatig wordt berichtgeving geplaatst waarin doven een rol spelen. Helaas is deze berichtgeving niet steeds zoals Doven dit wensen. Zo werd tijdens de oudejaar- en Nieuwjaarsperiode van 2012-2013 uitgebreid bericht over de euthanasie van twee doofblinde tweelingbroers. Hier is enige tijd media-aandacht aan geschonken waarbij vooral aandacht werd geschonken aan de arme omstandigheden zonder geneugten van de tweelingbroers. Zoals ook blijkt uit de reactie van Fevlado en Anna Timmerman vzw (De Vlaamse belangenverdediging rond doofblindheid) werd hier geen aandacht geschonken aan de sociale benadering en de rechten van deze personen. Ook werd in de berichtgeving niet opgenomen dat doofblinden ook kunnen genieten van het leven en positief in de samenleving kunnen staan. Een ander recent artikel werd op 2 april 2013 gepubliceerd in De Standaard. Dit betrof een interview met Dokter Van Kerschaver, ter ere van zijn pensioen als hoofdarts bij Kind & Gezin. De ‘pakkende’ titel van dit interview was ‘Hij redde Vlaamse kinderen van doofheid’. De inhoud van het artikel (zie bijlage) en de titel tonen duidelijk aan welke visie wordt uitgedragen. Dit maakt duidelijk dat Kind & Gezin, de eerste professionele hulpverleners waar een kind/ ouders mee in aanraking komen, een uitgesproken medische visie draagt. Daardoor worden zo goed als alle dove kinderen geboren uit horende ouders doorverwezen naar het medische parcours. Binnen dit artikel zegt de heer Van Kerschaver ‘Je eigen dove kind een leven tussen horenden ontzeggen, dat is zoals emigreren naar de VS en verbieden dat je kind Engels leert. Ik vind dat op het randje van de kindermishandeling.’ Deze zinsnede maakt zeer duidelijk hoe de heer Van Kerschaver, en met uitbreiding de medische wereld, kijkt naar doven en Dovencultuur. Dit maakt tevens duidelijk dat de heer Van Kerschaver het concept van Deafhood en Deafgain helemaal niet kent of hier geen geloof aan hecht. Daarbovenop duidt dit ook dat de heer Van Kerschaver geen inzicht heeft in de nuances waarbij een verschil gelegd wordt tussen vrijwillig emigreren naar een anderstalig land en het geboren worden in een land waarbij een persoon door geboortekenmerken een moedertaal aanleert die hem/haar de vlotste wijze van communicatie biedt. Of om de heer Van Kerschaver zijn eigen zinsnede te gebruiken: ‘Je eigen dove kind een leven tussen doven ontzeggen, dat is zoals emigreren naar de Hoorn van Afrika en je kind voedsel ontzeggen. Ik vind dat op het randje van de kindermishandeling.’


HoGent

47


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

4.2. Fevlado De missie van Fevlado (Federatie voor Vlaamse DovenOrganisaties) luidt: “Fevlado wil werk maken van gelijkwaardigheid, emancipatie en ontplooiing van dove personen en hun taal, de Vlaamse Gebarentaal, in de samenleving. Daarom komt Fevlado op voor de eigenheid, de rechten en het welzijn van dove personen in alle aspecten van het dagelijks leven.” (Fevlado, 2013). Dit stelt duidelijk dat Fevlado de brugfunctie wil zijn tussen doven en het beleid. Zoals reeds gedeeltelijk beschreven binnen de geschiedenis van het beleid heeft Fevlado een weg afgelegd om te komen tot waar ze momenteel staan binnen de samenleving en met de welbepaalde visie en missie die ze momenteel uitdraagt. De actuele visie en missie zijn vervolledigd in 2008 door overleg met allerlei actoren uit het middenveld. In praktijk betekende dit dat men ging samenzitten met experts om zo de missie van Fevlado te bespreken. Centraal in deze gesprekken stonden vragen zoals ‘Wat is het nut van Fevlado?’, ‘Waarom is Fevlado nodig?’, ‘Wat is het imago van Fevlado?’, etc. Uit de antwoorden op deze vragen kwam naar voren dat Fevlado rond bewustzijnsvergroting van VGT en Dovencultuur moest werken. Fevlado moet het expertisecentrum zijn dat ijvert voor gelijke rechten. Samengevat moest Fevlado zorgen voor belangenbehartiging, sensibilisatie, ondersteuning van de Dovengemeenschap waarbij gestreefd wordt naar gelijkwaardigheid, empowerment en het bevorderen, bevestigen en behouden van de Dovenidentiteit. Deze gesprekken leidden mee tot het ontwikkelen van de bovenstaande missie waar de beschreven verwachtingen van Fevlado aan voldoen (Fevlado, 2009). Uit het tweede deel van de gesprekken kwam naar voren dat Fevlado niet het imago had dat ze wilden uitdragen. Behalve dat mensen (waarmee voornamelijk doven worden bedoeld) niet wisten waar Fevlado mee bezig was, heerste er bij sommige doven ook antipathie tegenover Fevlado. Velen zien op dat moment Fevlado als een organisatie die nog steeds sterk katholiek verzuild is, sterk tegen het CI gekant is, te weinig toegankelijk is, te weinig transparantie heeft… Als positieve bemerkingen blijkt wel dat Fevlado sterk vooruitgaat, organisatorisch sterk staat, zich inzet voor Doven, internationale uitstraling heeft, etc. (Fevlado, 2009). Deze gesprekken zorgden voor het inzicht dat Fevlado een duidelijke missie nodig had die duidelijkheid moest creëren bij alle actoren. Dit resulteerde in bovenstaande missie die tot vandaag nog steeds gehanteerd wordt. Het uitschrijven van de missie was nodig om alle actoren (leden, werknemers, raad van bestuur, klanten…) op dezelfde lijn te krijgen en deze actoren hetzelfde te laten uitdragen. De missie is het kernelement van een organisatie omdat deze het kompas vormt van de organisatie, maar tevens de motivatie en de identiteit. Daarbovenop wordt de missie ook gebruikt als toetssteen; ‘Is Fevlado goed bezig conform de missie?’ (Fevlado, 2009).


HoGent

48


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

De missie draagt dan ook de normen en waarden uit waar Fevlado voor ijvert. Ze willen een samenleving waar gelijkwaardigheid heerst tussen doven en niet-doven. Doven zijn domme noch stomme mensen en kunnen evengoed hun deel bijdragen aan de samenleving. Om dit te bereiken dient de dove te emanciperen vanuit de, maatschappelijk bepaalde, achtergestelde plaats naar deze gelijkwaardige positie. Mede door ontplooiing van de dove persoon en zijn taal kan dit gerealiseerd worden. Aangezien de verantwoordelijkheid van deze emancipatie niet alleen bij de dove ligt moet ook de samenleving hierop aangesproken worden. Het is de samenleving (en van daaruit gegroeid de positieinname van de dove) die de dove in de minderwaardige positie manoeuvreert. Om de samenleving bewust te maken van deze onrechtvaardigheid en het handelen naar vooroordelen een halt toe te roepen komt Fevlado op voor de eigenheid van de dove persoon. Hij of zij is niet één der vele doven maar is een persoon die het niet alleen waard is om als individu benaderd te worden, maar tevens moet gerespecteerd worden om het bezitten en uitdragen van Deafgain en Dovencultuur. Dit bewust maken gebeurt op allerlei domeinen om zo de rechten en het welzijn van de dove persoon op al deze domeinen te verzekeren. Aangezien deze missie is opgesteld conform de Deafhood-visie is hier nauwe samenhang mee. Vele aandachtspunten en streefdoelen lopen gelijk. Een uitgebreidere uitleg hiervan is te vinden in het hoofdstuk ‘Deafhood’ (zie hoger). Deze missie beantwoordt aan de taken die Fevlado volbrengt. Zo doet Fevlado aan belangenbehartiging om de rechten en het welzijn van de dove persoon te verzekeren. Dit gebeurt door actief te lobbyen bij politieke partijen, beleidsmakers en vele andere organisaties. Fevlado sensibiliseert de samenleving om de samenleving bewust te maken van hun positie t.o.v. doven. Dit uit zich in de praktijk door het geven van vormingen, lezingen en workshops en door publicaties. Vanzelfsprekend is er ook ondersteuning van de Dovengemeenschap zodat elke dove gestimuleerd wordt om te emanciperen naar een maatschappelijk correcte positie en zodat deze persoon (met inbegrip van kennis over de ‘eigen’ Dovengemeenschap) en zijn taal zich verder ontplooien (Fevlado, 2009).


HoGent

49


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

4.3. Overheid Binnen het actuele beleid, uitgestippeld door de overheid, bestaat geen onderdeel ‘doven’. Voor elk domein zijn aparte regelingen en kan elk beleidsdomein individueel geraadpleegd worden. Dit maakt het moeilijk om over ‘het overheidsbeleid inzake doven’ te spreken, maar is wel in samenhang met de visie van Fevlado. Indien doven gelijkwaardig zijn aan horenden en de samenleving zich respectvol en wetend zou opstellen tegenover doven is er geen nood aan dergelijk bijzonder beleid. Momenteel klopt de realiteit van het beleid echter nog niet met de wensen van Fevlado. Vaak worden doven vereenzelvigd met personen met een beperking en zitten de toepasselijke beleidsnota’s vervat in de betreffende paragrafen. Fevlado ziet Doven niet als personen met een beperking, maar wel als personen die functioneren in een taalminderheidsgroep. Op verschillende domeinen worden aanpassingen gedaan om de toegankelijkheid en betrokkenheid van doven te vergroten. Er zijn echter weinig domeinen waar dit los staat van personen met een beperking. Enkel de erkenning als taalminderheidsgroep door de erkenning van VGT als Vlaamse taal laat doven loskomen van de stempel ‘persoon met een beperking’. Momenteel is VGT decretaal erkend als Vlaamse culturele taal. VGT is echter nog niet bekend of gekend bij de meerderheid van de horende gemeenschap. Om dit te bereiken zou VGT op ruimere basis moeten aangeboden worden in de samenleving, onder andere via het onderwijs. Binnen het decreet worden vier pijlers benoemd: Dove mensen behoren tot de linguïstisch-culturele minderheidsgroep waarvoor de Vlaamse Gebarentaal een identificerende rol speelt, VGT wordt erkend, er wordt een adviescommissie voor de VGT opgericht en de Vlaamse Regering erkent op het niveau van de Vlaamse Gemeenschap één vereniging (Decreet, 5/05/2006, B.S.: 27/07/2006). Aangezien binnen elk beleidsdomein wel iets te vinden is over doven (vaak geprofileerd als personen met een handicap of beperking) wordt onderstaand een overzicht verschaft van enkele beleidsdomeinen en de invulling van de respectievelijke dovenvisie en aanpassingen hiernaar toe. 4.3.1. Beleidsdomein Media In het beleidsdomein Media geldt voornamelijk het mediadecreet als leidraad voor de media-verdelers over hoe om te gaan en zich toegankelijk op te stellen tot doven. Het mediadecreet van 27/03/2009, bijgewerkt tot en met B.S. 17/08/2012 vermeld o.a. in artikel 151 specifiek doven. Art. 151 bepaalt dat openbare omroeporganisaties en private omroeporganisaties met een hoofdjournaal met een gemiddeld marktaandeel van minstens 2% gedurende zes maand, dit hoofdjournaal volledig dienen te ondertitelen en 90% van de programma’s van ondertiteling dienen te voorzien (Mediadecreet 27/03/2009, B.S.: 10/05/2009). VRT is de Vlaamse radio- en televisieomroep en heeft daarom een beheersovereenkomst met de Vlaamse Overheid. In deze overeenkomst zijn twee belangrijke punten opgenomen voor doven. Enerzijds heeft de VRT de verplichting om 95% van de programma’s te ondertitelen (via teletekst) en 100% van de nieuws- en duidingsprogramma’s. Anderzijds biedt de VRT het 19u-journaal en Karrewiet (kinderjournaal) aan in VGT (VRT, Vlaamse Gemeenschap, 2011). 4.3.2. Beleidsdomein Arbeid Dit beleidsdomein bespreekt duidelijk de positie en daaruit voortvloeiende rechten van doven. Het ‘Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de professionele integratie van personen met een arbeidshandicap’ van 18 juli 2008 (B.S. 3/10/2008) duidt in de titel dat het personen met een handicap betreft. Hoofdstuk V (art. 24-27) behandelt specifiek de ‘ondersteuning door gebaren-, oraal of schrijftolken’. Binnen dit artikel wordt bepaald dat de VDAB de kosten op zich neemt (in welbepaalde percentages) voor de tolkdiensten die een auditief gehandicapt persoon heeft om tot een optimale functie- en taakuitvoering te komen. Dit zowel in de zoektocht naar werk als in de job uitvoering.


HoGent

50


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

4.3.3. Beleidsdomein Handicap Ook binnen dit domein kan veel informatie gevonden worden over doven, opnieuw een duidelijke categorisering. Behalve tussenkomsten voor tolken kan een doof persoon ook rekenen op allerlei sociale en fiscale voordelen wanneer deze persoon als persoon met een beperking is erkend. Het VAPH (Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap) houdt zich bezig met de ondersteuning van personen met een handicap en organisaties die hierrond werken en subsidiëring van deze organisaties. Zo is Fevlado als koepelorganisatie van de Vlaamse Dovenorganisaties erkend en ontvangt subsidies, toegekend vanuit dit agentschap. Dit betekent dat Fevlado subsidies ontvangt om doven(organisaties) te ondersteunen in het functioneren van de dove persoon op alle vlakken. Binnen dit beleidsdomein zit het Vlaamse gelijkekansenbeleid voor personen met een handicap vervat. Dit document wil verdere bewustmaking creëren van de noodzaak aan gelijke kansen voor elke burger, ook de persoon met een handicap. Hier wordt aandacht gegeven aan de gelijke kansen voor doven en appelleert men meerdere beleidsdomeinen. Zo wordt beleidsdomein media herinnerd aan de beschikbaarheid van ondertiteling op televisie. Tussen beleidsdomeinen Welzijn, werk en onderwijs moet het beleid met betrekking tot tolken VGT afgestemd worden (Gelijke kansen, 2009). Dit gelijkekansenbeleid is opgesteld om conform de VN-Conventie ‘Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap’ van 13 december 2006 te kunnen handelen. Hierin staat vermeld dat toegankelijkheid van gebouwen en andere faciliteiten die publiek zijn, dient uitgebreid te worden, mede door het voorzien van professionele tolken VGT. De aangesloten staten moeten ook het leren van VGT vergemakkelijken en de taalkundige identiteit van de Dovengemeenschap bevorderen. Verder moet het onderwijs aangepast worden zodat de persoon op de meest geschikte wijze van onderwijs kan genieten. Dit includeert het aanwerven van docenten die zelf VGT beheersen, liefst als eerste taal. Dovencultuur dient, volgens de VN-Conventie, erkend te worden als cultuur met respect voor de cultuur en de taal die hier een kenmerk van is. In deze conventie is gebarentaal uitdrukkelijk opgenomen als taal (VN, 2006). Hoewel de Vlaamse Dovengemeenschap zich niet ziet als personen met een handicap worden ze duidelijk onder deze noemer aangesproken in het overheidsbeleid. Dit is een dubbel verhaal aangezien de Dovengemeenschap enerzijds wil erkend worden als Taalminderheidsgroep. Anderzijds is de erkenning als persoon met een beperking momenteel de enige weg waarlangs men kan ‘genieten’ van tussenkomsten en ondersteuning om op volwaardige wijze te kunnen participeren in de samenleving.


HoGent

51


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

4.3.4. Beleidsdomein Onderwijs Zoals bovenstaand beschreven dient het onderwijs zich toegankelijker op te stellen door onder andere Dove leerkrachten voor de klas te laten staan. Momenteel is dit nog niet gerealiseerd, hoewel hiertoe een poging is ondernomen. In 2006 werd door toenmalig Minister van Onderwijs, Frank Vandenbroucke, de conceptnota ‘Leerzorg’ opgesteld. Gericht op het beter ondersteunen van leerlingen (kleuter, lager en hoger) met specifieke onderwijsbehoeften zijn ook dove leerlingen hier onderdeel van. Dit maakte het mogelijk dat Doven meer en betere ondersteuningsmaatregelen inzake onderwijs kunnen treffen, inclusief Dove leerkrachten. Deze conceptnota is echter nooit verwezenlijkt met als reden dat er geen maatschappelijk draagvlak zou zijn. Aangezien deze conceptnota nooit verwezenlijkt is, heeft men op 15 juli 2011 beslist dat er enkele dringende beleidsmaatregelen moesten genomen worden met betrekking tot het onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften in het gewoon en buitengewoon onderwijs. Daarom stelden Kris Peeters (Minister-president van de Vlaamse regering) en Pascal Smet (Minister van onderwijs, Jeugd, Gelijke kansen en Brussel) het DAM-decreet op; ‘Decreet betreffende dringende en Andere Maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften’. Binnen dit decreet spreekt men, specifiek voor de dove doelgroep, over het aanbieden van voldoende tolken VGT (Peeters & Smet, 2012). Na besprekingen met allerlei actoren zijn de bemerkingen verzameld en werden aanpassingen aan het decreet uitgevoerd. Uit opiniestukken blijkt dat geen grote voorstanders te vinden zijn voor dit DAMdecreet wat de vertraging zou kunnen verklaren. Argumenten hierin zijn te weinig financiering (VVKSO, 2013), een benadering vanuit medische hoek i.p.v. sociale hoek en geen vorming voor leerkrachten over hoe om te gaan met een handicap (GO, 2012). De auteur van de publicatie die als argument een sociale benadering aandraagt, kadert dit in het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap. Hierbij wordt een sociaal model gehanteerd op het ruimere beleid inzake personen met een handicap. De vernieuwde versie van het DAM-decreet heet het BNM-decreet; Belangrijke en Nodige Maatregelen voor leerlingen met bijzondere onderwijsbehoeften. Deze vernieuwde versie wordt opnieuw voorgelegd aan verschillende actoren en aan het Vlaams Parlement. Indien dit goedgekeurd wordt kunnen in september 2013 reeds enkele maatregelen getroffen worden. In september 2014 worden alle opgenomen maatregelen verwezenlijkt. Bij de maatregelen die reeds in 2013 doorgevoerd zouden worden behoort het verruimen van de tolkondersteuning in onderwijs voor dove leerlingen (Fevlado, 2013).


HoGent

52


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

4.3.5. Gewenste verwezenlijkingen Het huidige beleid heeft een grote weg afgelegd vanuit een ver verleden zonder recht voor doven naar de actuele positie waarbij men tracht tegemoet te komen aan de noden van deze groep. Doordat visies en de samenleving evolueren rust de vermoeiende taak op de schouders van het beleid om zich continu aan te passen aan deze vernieuwingen en nieuwe wensen. De verwezenlijkingen die doven wensen, hangen samen met de visie die wordt uitgedragen. Zo wensen doven die de medische visie uitdragen andere zaken dan personen die de Deafhood visie uitdragen. De meeste gewenste verwezenlijkingen worden weergegeven vanuit de Deafhood-visie. Indien dit verwezenlijkingen zijn die voornamelijk vanuit een andere visie ontstaan wordt dit uitdrukkelijk vermeld. Hierbij is de eerste gewenste verwezenlijking een verwezenlijking vanuit de doofheid-visie. Personen die de medische visie uitdragen zien zichzelf als personen met een handicap en wensen dan ook medische ondersteuning om deze handicap weg te werken. Een van de huidige technologische ondersteuning hierin is het CI (Cochleair implantaat), waarbij het implantaat het werk overneemt van de beschadigde delen in het binnenoor. Dit CI beschikbaar stellen aan betaalbare prijzen door terugbetaling is een van de zaken die deze groep van doven wensen. Momenteel wordt het CI, mits voldoen aan verschillende voorwaarden, grotendeels terugbetaald door het RIZIV. Dit is echter slechts voor één oor, en niet voor onderhoud. Dit betekent dat wanneer een doof persoon met beide oren wil kunnen horen dit volledig zelf moet financieren. Een CI is een technisch apparaat en kan dus falen of door gebruik kapot gaan. Om dit te herstellen is ondersteuning nodig van het CI-team, ook wel fitting team genaamd. Dit team voert alle kleine reparaties uit die nodig zijn, maar dienen deze overal verspreid in Vlaanderen uit te voeren. Dit betekent dat het enige tijd kan duren voordat het CI is gerepareerd. Deze reparaties zijn volledig voor de rekening van de gebruiker (Vermeerbergen e.a., 2008). Dit alles maakt dat aan het gebruik van een CI een (hoge) kostprijs is verbonden, die voor doven vaak hoog ligt. Vandaar dat terugbetaling, voor de gebruikers van een CI, een belangrijke verdere ontwikkeling in het beleid zou zijn. Belangrijk binnen het CI-verhaal is dat het hanteren van een CI het dove kind niet verandert in een horend kind. In het beste geval kan een doof kind gezien worden als een slechthorend kind. Verdere ondersteuning en begeleiding is blijvend nodig om dit kind alle ontplooiingskansen te bieden. Zo zijn maatregelen zoals tolkuren en verhoogd kindergeld nodig. Indien het kind beschouwd wordt als licht tot matig slechthorend zijn dergelijke ondersteuningen niet mogelijk (Vermeerbergen e.a., 2008). Voor personen die de Deafhood visie uitdragen en zichzelf beschouwen als een taalminderheidsgroep zijn andere accenten in het beleid van belang. Zo is VGT momenteel erkend als Vlaamse culturele taal en de eerste taal van Doven. Het zou een grote stap zijn indien VGT erkend wordt als officiële landstaal. Dit betekent echter een wijziging in de grondwet en het voorzien van een uitgebreide dienstverlening waarbij in elke publieke ruimte VGT zou moeten hanteerbaar zijn. Dit is realistisch gezien door financiering en grootschaligheid onmogelijk. Een extra moeilijkheid hierbij is dat talen in België gebonden zijn aan taalgebieden. Aangezien doven niet geografisch gebonden zijn kan er geen VGT-taalgebied afgezet worden binnen Vlaanderen. Dit impliceert nog verdere wijzigingen van de grondwet aangezien behalve de erkenning van VGT als landstaal ook het systeem dient gewijzigd te worden waarbij landstalen niet langer aan grondgebieden moeten gekoppeld zijn. Om VGT een duidelijkere erkenning te geven als taal zou het implementeren van VGT in het onderwijs een mooie stap zijn. Momenteel leert men in de lager school kinderen reeds Frans en zelfs Engels. Een basiskennis VGT laat kinderen kennismaken met een taal die zeer dicht bij hen staat omdat ze er in het dagelijks leven mee geconfronteerd kunnen worden. Daarbij kunnen ze op deze wijze ook een eerste kennismaking ervaren met de Dovencultuur en groeit hun kennis en daardoor ook respect voor doven. Dit kan concreet aangepakt worden door via de adviescommissie VGT een nieuwe beleidspijler uit te stippelen. Hierbij wordt een VGT verwervingsplanning opgesteld binnen de algemene taalplanning om zo recht op VGT voor kinderen te bereiken.


HoGent

53


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Een andere wens hierbij is het mogelijk maken van een Selor-taaltest VGT. (Selortesten zijn testen waarin je dient te slagen om bepaalde professies uit te voeren (Selor, 2013).) Door bijvoorbeeld aan bepaalde ambtenaren deze test als verplichting op te leggen wordt de kennis van VGT verder uitgebreid en wordt de toegankelijkheid bevorderd (De Clerck, Pinxten, 2012). Dergelijke projecten zijn nodig om de talige status van VGT te verdedigen en te verankeren. Momenteel zien te veel horenden VGT nog steeds als een nuttig hulpmiddel i.p.v. de volwaardige taal die het is. Dit geldt niet alleen voor horenden maar ook voor Doven. Zo zijn er nog steeds dove ouders die twijfelen om hun kinderen in VGT op te voeden, ook al kan dit leiden tot communicatieproblemen tussen ouder en kind. De algemene zichtbaarheid in de samenleving van VGT als volwaardige taal is hier dus van groot belang (Vermeerbergen e.a., 2008). Een andere beleidsaanpassing die de Dovengemeenschap graag gerealiseerd ziet worden is het verder subsidiëren van tolkuren. Samengaand hiermee dienen meer tolkuren toegekend te worden. Na betogingen in 1998 en 2001 zijn er nog steeds te weinig tolkuren gesubsidieerd en worden geen vervoerskosten terugbetaald. De dove persoon heeft momenteel recht op 18 tolkuren per jaar in de leefsituatie (persoonlijk gebruik) (dit kan verdubbeld worden naar 36 uren mits aantonen noodzaak) en 10% tolkuren in de arbeidssituatie (voltijds 38u => 197 tolkuren per jaar) (dit kan verdubbeld worden naar 20% mits aantonen noodzaak), gesubsidieerd. Andere uren dienen door de persoon zelf betaald te worden aan € 34.31/begonnen uur (CAB, 2013). Verder dient ook het tolkbewustzijn gestimuleerd te worden en een groei aan besef van de noodzaak aan twee tolken wanneer de opdracht hierom vraagt. (Vermeerbergen e.a., 2008) Bijvoorbeeld is het zeer vermoeiend om langdurige vergaderingen of besprekingen te tolken waar meerdere personen aan het woord zijn en meerdere personen door mekaar heen praten. Tolkbewustzijn betekent dat ook horenden weten wat een tolk doet en wat het takenpakket van de tolk is. Het vergroten van het tolkbewustzijn maakt dat deze niet bekeken worden als een attractie maar met het nodige respect behandeld worden waardoor ze op optimale wijze hun werk kunnen uitvoeren. Verder betekent dit ook dat mensen weten wat de tolk verwacht en dat ze bijvoorbeeld niet in zijn/haar gezichtsveld lopen (Buyens, 2005). Ook een beter statuut en betere verloning voor tolken wordt hieraan gekoppeld. Momenteel kunnen tolken VGT enkel als zelfstandige aan de slag. Door de weinige gesubsidieerde uren, de kortdurende opdrachten en het statuut als zelfstandige betekent dit dat weinig tolken hiervan een goede bron van inkomsten kunnen maken. Hiermee worden ook meer en kwalitatief betere tolken aangetrokken tot dit beroep. De kwaliteit van tolken is niet enkel van belang om correct te communiceren. Indien de tolk een laag talig niveau heeft zal de vertaling van VGT naar Nederlands ditzelfde laag talig niveau hebben. Hierdoor lijkt het alsof de dove persoon over minder taligheid beschikt, wat snel kan gelinkt worden aan lagere intelligentie en dus minderwaardigheid (Mindess, 2006). Hoewel, zoals reeds bleek uit de actuele ontwikkelingen van het beleid inzake onderwijs, men tracht het onderwijs toegankelijker te maken voor doven is dit momenteel nog niet gerealiseerd. Een van de onderdelen van de oorspronkelijke conceptnota ‘Leerzorg’ betrof het aanstellen van dove leerkrachten. Door de organisatie van de lerarenopleidingen is het nagenoeg onmogelijk voor een dove student om deze opleiding te volgen. Het aanstellen van dove leerkrachten heeft voor de dove leerlingen een grote meerwaarde in hun leerproces. Behalve dat de communicatie tussen leerling en leerkracht veel eenvoudiger verloopt, functioneert de leerkracht ook als belangrijk rolmodel. Dit is voor dove leerlingen de kans om nog beter in te zien dat de heersende vooroordelen waarbij doven geen of minderwaardige jobs krijgen niet kloppen met de realiteit.


HoGent

54


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Een andere wenselijke realisatie binnen het onderwijs is de organisatie van het hoger onderwijs voor doven. Momenteel zijn er kleuter-, lagere- en middelbare scholen voor doven zoals BuBaO en MPI SintLievenspoort te Gent, BuO en MPI Spermalie te Brugge… (Fevlado, 2013). Hier ontbreken echter hogescholen en universiteiten in het rijtje. Dit is een sterke inperking van de educatieve ontplooiingskansen van dove jongeren aangezien hen niet dezelfde kans op onderwijs wordt geboden als horende jongeren.

(Pierson, 2013) (Deze prent is tevens een duidelijk voorbeeld van hoe met één prent (visueel) veel meer kan uitgelegd worden dan met 100 woorden.) Behalve algemeen hoger onderwijs wordt extra focus gevraagd voor het inrichten van een specifieke lerarenopleiding. Dit om een antwoord te kunnen bieden op de algemene noodzaak om meer kennis inzake Dovencultuur en tolkbewustzijn te integreren in het regulier onderwijs. Ook extra didactische vaardigheden kunnen hier bijgebracht worden (Vermeerbergen e.a., 2008). Hierbij kan het Gallaudet College als perfect voorbeeld gelden. Hier wordt niet enkel les gegeven over doof zijn, Dovencultuur en allerhande gerelateerde thema’s. Binnen deze instelling draagt men een duidelijke (Deafhood)visie uit en hanteert men ASL (American Sign Language) als voertaal en Dovencultuur als basiscultuur om onderzoek te voeren en les te geven (Gallaudet University, 2013). De mogelijkheid om tolken in te schakelen in het Vlaams hoger onderwijs bestaat, maar voor de verdeling houdt men rekening met allerlei factoren. Onder andere het aantal gerealiseerde tolkuren van het vorig jaar spelen een rol, de beschikbaarheid aan tolken, het aantal aanvragen, etc. (CAB, 2013). In praktijk blijkt dat slechts een maximum van 50% van de lessen wordt getolkt voor dove studenten. Hierdoor dienen de studenten 50% of meer te studeren via zelfstudie, een moeilijker proces van studeren dan wanneer interactie en doceren mogelijk is. In 2015-2016 zou elke student 70% tolkondersteuning moeten krijgen, wat een mooie verwezenlijking is. Dit zou echter decretaal vastgelegd worden in het DAM-decreet, dat momenteel een onzekere toekomst kent (Fevlado, 2013).


HoGent

55


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Het bestaan van lagere en middelbare dovenscholen dient binnen dit verhaal genuanceerd te worden. Het klopt dat deze scholen bestaan, maar deze organiseren enkel BUSO onderwijs. Deze vorm van onderwijs maakt dat leerlingen, die wensen onderwijs te volgen in de aanwezigheid van een gelijkaardige peergroup, verplicht worden om in het BUSO onderwijs te stappen en daardoor een specifiek beroep te leren. Dit systeem maakt het onmogelijk voor leerlingen om onderwijs te volgen dat potentieel leidt naar bachelor studies, laat staan academische studies (Vermeerbergen e.a., 2008). Momenteel leidt dit aanbod van dovenonderwijs tot een ruim aantal dove leerlingen die integreren in het regulier onderwijs. Hoewel hier voor- en tegenstanders van zijn kan gesteld worden dat dit een druk legt op de school die zich hieraan dient aan te passen. Deze aanpassing gebeurt o.a. via GON-begeleiding. Om deze GON-begeleiding op zo professioneel mogelijke wijze te laten verlopen is het aan te raden om voor deze doelgroep van professionele hulpverleners extra cursussen en opleidingen te organiseren (Vermeerbergen e.a., 2008). Fevlado biedt hierover vraaggerichte vormingen aan (Fevlado, 2013) maar deze zijn niet structureel verplicht voor GON-begeleiders. Ook het aanbod van voorlichtingsmateriaal en informatiebrochures dient hierbij uitgebreid te worden. Behalve veranderingen binnen het onderwijs zijn ook veranderingen binnen het beleidsdomein gezondheid en welzijn gewenst. Baby’s, waarbij vastgesteld wordt dat ze doof zijn, worden op dit moment grotendeels verwezen naar de medische wereld. Zoals ook blijkt uit het interview in De Standaard van 2 april 2013 met Erwin Van Kerschaver worden ouders van dove baby’s geleid naar de mogelijke medische oplossingen. Vaak zijn deze ouders niet vertrouwd met de Dovenwereld en zien ze het ‘oplossen van de handicap’ van hun kind als de enige mogelijke oplossing. Uit de reactie van Fevlado en Maartje De Meulder (zie bijlage) blijkt duidelijk dat er een gebrek is aan professionele hulpverleners die de ouders van dove baby’s laten kennismaken met andere mogelijkheden dan de medische ‘oplossingen’. Baby’s die doof geboren worden zijn in 90% van de gevallen kinderen van horende ouders. Slechts 10% komt automatisch via de ouders in contact met de Dovencultuur. Hierbij komt als extra moeilijkheid dat deze dove baby’s leren spreken noch gebaren. Het gehoor vangt namelijk geen geluiden op, waardoor de kinderen niet leren spreken. De ouders kennen geen VGT en hanteren deze niet, waardoor het kind ook niet leert gebaren (Ghesquière, 1995). Hier rust de verantwoordelijkheid mee op de schouders van het beleid. Enerzijds dient het beleid de professionele hulpverleners, met specifieke aandacht voor Kind&Gezin, voldoende te informeren over de mogelijke doorverwijzingen bij hulpvragen van ouders met dove baby’s. Dit kan gestimuleerd worden door voordrachten en door verdere kennismaking met de Dovencultuur in al zijn facetten. Anderzijds dient het beleid de wetenschap aan te sporen om de ontwikkeling en verspreiding van technische ontwikkelingen op minder commerciële wijze aan te pakken. Dit hangt samen met het veranderen van het beeld van de samenleving waarbij het kunnen horen een bevrijding is. Er dient niet toegespitst te worden op de geneugten van het gehoor zoals mooie muziek, fluitende vogeltje, etc. Geef de geneugten weer van het niet kunnen horen, leg de focus op Deafgain (Fevlado, 2013). Het onderzoek naar medische oplossingen zoals een CI dient te gebeuren via onafhankelijk onderzoek. Momenteel is dit niet het geval, wat de commerciële insteek van dit onderzoek verklaart. Pas bij neutraal onderzoek kunnen de objectieve gegevens weergegeven worden en zal een duidelijk beeld ontstaan van de positieve en negatieve consequenties van een CI (Fevlado, 2013).


HoGent

56


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Er is nood aan een uitgebreid gamma aan informatie dat ouders van dove baby’s kunnen raadplegen. Zoals De Meulder aangeeft is er nood aan het geven van een ‘informed consent’, de ouders dienen van alle mogelijke opties op de hoogte gesteld te worden (Reactie ‘Doven zijn geen mislukkelingen, 2013). Enkel op deze manier worden de ouders in de mogelijkheid gesteld om te kiezen voor de verzorging en opvoeding die het beste past bij hun visie en hun beeld van een menswaardig bestaan. Normaliter dient een medische ingreep te gebeuren met toestemming van de persoon die de ingreep ondergaat. Bij de implantatie van een CI is dit een belangrijk gegeven omdat enkel zo kan aangegeven worden dat deze implantatie een bewuste keuze is. Dit is bij baby’s en kinderen echter niet het geval aangezien juridisch gezien de voogd dit beslist. Als argument wordt naar voren gebracht dat dit kind op latere leeftijd kan kiezen om dit CI weer te laten verwijderen. Dit is echter een ongeldig argument aangezien het kiezen voor een CI meestal gelijk staat aan een orale opvoeding, losgekoppeld van de Dovencultuur (Vermeerbergen e.a., 2008). Daardoor is deze overstap naar een onbekende wereld verre van een openstaande keuze. Ook Tijsseling bevestigt dit in ‘Anders doof zijn. Een nieuw perspectief op dove kinderen’ en dit kan volgens hem leiden tot een diepgaande identiteitscrisis bij jongeren (Tijsseling, 2006). Zoals hierboven aangegeven is het een deeltaak van het beleid om het beeld van de samenleving te wijzigen van doof zijn is een handicap naar Doof zijn is geen handicap. Dit betekent dat het beleid mee dient in te staan voor de sensibilisering rond doof zijn. Een algemene stap hierin is het weghalen van doof zijn uit de cluster van handicaps. Een aantal doven zien zichzelf als gehandicapt, zeker wanneer hiermee voordeel is te halen. Door het stempel van persoon met een handicap of beperking kunnen ze genieten van extralegale voordelen, kortingen, terugbetalingen… Pas wanneer de overheid doof zijn uit die cluster van handicaps tilt en een aparte regeling geldt waarbij doven kunnen genieten van deze tegemoetkomingen, waar nodig, kan de dove zichzelf loskoppelen van deze stempel. Dit is een duidelijke sensibilisering van de horende samenleving waarbij doven niet langer als personen met een handicap aanzien worden maar als volwaardige personen die binnen een taalminderheidsgroep functioneren. In het kader van de terugbetalingen, gekoppeld aan het statuut van persoon met een handicap, dienen ook tegemoetkomingen gekoppeld te worden waardoor doven op goedkopere wijze kunnen gebruik maken van beeldtelefonie. De meerprijs van beeldtelefonie t.o.v. gewone telefonie zou terugbetaald moeten worden (Vermeerbergen e.a., 2008). In het beleidsdomein arbeid zijn ook enkele verwezenlijkingen gewenst. In de zoektocht naar werk dienen doven beter begeleid te worden. Deze zoektocht verloopt momenteel voor vele doven moeilijk. Dit is te wijten aan een gebrek tot mogelijkheid van communiceren bij een sollicitatie. Dit gebrek kan ontstaan door de afwezigheid van een tolk of de kwaliteit van het tolken. Anderzijds wordt het doof zijn door een groot aantal werkgevers nog steeds gelinkt aan andere beperkingen en minderwaardigheid. Hierdoor zal de indruk van een horend persoon met dezelfde capaciteiten als een doof persoon toch positiever zijn dan de indruk van die dove persoon. Sensibilisatie van de werkgever is hierbij dus een groot aandachtspunt. Verder dient er ruimte gemaakt te worden voor passende jobs voor doven. Tal van jobs kunnen perfect uitgevoerd worden door doven aangezien hier geen gehoor voor vereist is. De actieve uitbouw van dergelijke jobs is noodzakelijk. Momenteel vervallen een groot aantal doven in het traject van werken in een beschutte werkplaats. Doordat zij hier zeer goed functioneren (aangezien ze bijna allemaal kunnen werken aan een kwalitatief evenwaardig niveau als een horend persoon zonder beperking) blijven ze vasthangen in deze circuits zonder kans om doorstroming naar reguliere economische werkplaatsen. Dit komt doordat de sociale werkplaatsen een evolutie kennen waarbij verlies lijden en niet winstgevend zijn niet meer mogelijk zijn (Vermeerbergen e.a., 2008). Wanneer de dove werk heeft gevonden dient er verdere ondersteuning te komen op de werkvloer. Betere toegankelijkheid van tolken en sensibilisering van de collega’s zodat ruimere inzichten in de dovencultuur en tolkbewustzijn hieruit kunnen voortvloeien zijn enkele basisprincipes hierin. Om de dove persoon als volwaardige werknemer te behouden zijn ook aangepaste bijscholingen nodig en ondersteuning om vlot te kunnen communiceren met de collega’s (Vermeerbergen e.a., 2008).


HoGent

57


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Momenteel kunnen de nooddiensten nog steeds niet rechtstreeks bereikt worden door een doof persoon. Vanzelfsprekend kan dit wel via een afstandstolk maar hierbij treden niet alleen technische moeilijkheden op maar ontstaat er een enorm tijdsverschil tussen de nood aan een oproep en de oproep (wat het nut van een nooddienst helemaal ongedaan maakt). Er is sprake van een sms-dienst voor noodoproepen en men denkt ook aan mogelijke applicaties waarbij de dove persoon kan chatten met de nooddiensten. Dit zijn echter enkel theoretische projecten die nog dienen ontwikkeld en getest te worden (Fevlado, 2013). Het is de taak van het beleid om de toegankelijkheid van nooddiensten voor elke burger te garanderen, ook voor doven. Ook door Vermeerbergen e.a. wordt dit ondersteund. In ‘Wat [geweest/gewenst] is’ wordt behalve de toegankelijkheid van nooddiensten ook de toegankelijkheid van gezondheidsdiensten aangekaart. Zo zou een bezoek aan de dokter of een contact in de apotheker veel vlotter moeten gebeuren. Hierbij wordt de dokter van wacht aangehaald die enkel telefonisch bereikbaar is. Momenteel zijn deze diensten echter raadpleegbaar per mail of sms, wat reeds een positieve beleidsontwikkeling betekent. Sinds kort beschikken enkele ziekenhuizen ook over een (afstands)tolk VGT (Fevlado, 2013). Zoals reeds enkele keren werd aangehaald is verder wetenschappelijk onderzoek naar de Vlaamse Dovengemeenschap en haar taal nodig. Hiervoor dient er permanent onderzoek opgestart te worden i.p.v. de opeenvolging van projectmatige onderzoeken. (Vermeerbergen e.a., 2008) Het huidige onderzoekslandschap bestaat uit verschillende projectgewijze onderzoeken. Zo heeft het onderzoek Sociolinguïstisch Onderzoek van de Vlaamse Gebarentaal van de UGent in 2002 geleid tot het tot stand komen van een online woordenboek van gebaren uit de VGT (UGent, 2013). Tal van andere projectmatige onderzoeken kunnen hier als voorbeeld dienen. Permanent onderzoek is echter minder aanwezig in het onderzoekslandschap. Sinds 2008 heeft het VGTC (Vlaams GebarentaalCentrum) een erkenning van de Vlaamse overheid als kennis- en coördinatiecentrum voor de Vlaamse Gebarentaal. Hierbij ondersteunen ze projecten rond taalonderzoek binnen de VGT en voeren ze zelf veel wetenschappelijk onderzoek uit met betrekking tot VGT. (Statuten VGTC, 2012) Het VGTC is het enige centrum dat in de mogelijkheid is om op langere termijn permanent onderzoek uit te voeren naar VGT. Permanent onderzoek naar Dovencultuur is helemaal afwezig. Om dergelijk academisch onderzoek mogelijk te maken dient ook academisch onderwezen te worden over de thema’s met betrekking tot Dovencultuur. Indien (dove) studenten in Vlaanderen wensen verder te studeren of zich te specialiseren in Dovencultuur dienen ze hiervoor naar het buitenland te gaan waar dergelijke zaken mogelijk zijn (Vermeerbergen e.a., 2008). Om al de bovenstaande verwezenlijkingen te realiseren is er tevens noodzaak aan een wijzigende berichtgeving in de media. Hoewel dit een kip-ei discussie kan worden is er wederzijdse beïnvloeding tussen de berichtgeving in de media en de visie van de samenleving op doof zijn en doven. Actueel hanteert de media nog vaak begrippen waarbij doof zijn als handicap wordt gepercipieerd waarbij de doven dienen geholpen te worden en dienen gered te worden van deze handicap (cfr. Artikel “Hij redde Vlaamse kinderen van doofheid”; De Standaard 2/03/2013). De berichtgeving gebeurt te vaak op eenzijdige en paternalistische manier waarbij succesvolle Doven niet in de kijker geplaatst worden. De huidige ontwikkeling waarbij het VRT journaal van 19u en Karrewiet beschikbaar zijn in VGT is hierin een positieve ontwikkeling. Een verdere positieve ontwikkeling zou zijn dat Doven hun eigen kanaal krijgt binnen de media om zich op correcte wijze te tonen aan de samenleving (Vermeerbergen e.a., 2008). Dit is echter een moeilijke weg door de beperkte doofbewustheid die heerst bij horende tv-beleidsmakers. Zo wordt de markt van VGTgebruikers te klein bevonden om een eigen digitaal kanaal op te starten4. Momenteel is ‘Visualbox’ de enige speler op de markt die via online kanalen en DVD ‘Deafcinema’ aanbiedt. Deafcinema is het totaalpakket van alle video’s waarin dove acteurs aan bod komen of het thema doof zijn behandelen (Visualbox, 2013). Een algemene verduidelijkende verkenning en weergave van heersende visies op doof zijn, lijkt dan ook een perfecte sensibilisering om alle Vlamingen doofbewust te maken.

4

Gebaseerd op eigen ervaringen tijdens stage ‘Signfuse’ acad. 2012-2013.


HoGent

58


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

4.4. Slot In het hoofdstuk ‘Actueel beleid’ wordt het huidige overheidsbeleid en de positie van Fevlado tegenover dit beleid beschreven. Als koepelorganisatie die ijvert voor de belangen van Doven(organisaties) is dit van groot belang voor de dovengemeenschap. Over de visie van Fevlado en hun beleid zijn enkele bemerkingen te formuleren. Fevlado tracht als koepelorganisatie alle Vlaamse Dovenorganisaties te vertegenwoordigen. Echter zijn niet alle dovenclubs aangesloten bij Fevlado. Daardoor is het moeilijk om als koepelorganisatie te kunnen spreken voor de hele dovengemeenschap. Behalve deze niet-aangesloten leden die functioneren binnen de Dovencultuur zijn er ook tal van doven die enkel functioneren in de horende samenleving. Zij hebben geen contact met andere doven en ook niet met Fevlado. Dit is dus ook een groep van doven die niet (of moeilijk) vertegenwoordigd kan worden door Fevlado. Hierbij is het aan Fevlado om toch de spreekbuis te kunnen worden van de volledige groep van doven. Hiermee samenhangend is het uitdragen van een bepaalde visie een bemoeilijkende factor om als koepelorganisatie te functioneren. Volledige vertegenwoordiging verwezenlijken is geen sinecure en er dient op verschillende actoren ingespeeld te worden. Als belangrijkste punt is de sensibilisering van horenden over doof zijn te vernoemen. Door de hele samenleving te sensibiliseren vanuit Fevlado(-Diversus) groeit de bekendheid van Fevlado met meer aangesloten leden als gevolg. Ook organisaties zoals Kind en Gezin zijn hier belangrijke spelers in aangezien deze als eerste in contact komen met / diagnosticeren van dove kinderen. Een beter en nauwer samenwerkend verband met andere organisaties is aan te raden. Een ander werkpunt van Fevlado is het verbeteren van het eigen imago. Door de toegankelijkheid en laagdrempeligheid te verhogen kan het imago van een katholieke, vooringenomen instelling wijzigen naar een positiever imago. Mits dit verbetert en de visie van Fevlado ruimer wordt, kan deze organisatie uitgroeien tot een koepelorganisatie waarbij ze ijveren voor elke dove met zijn belangen. Na de bespreking van Fevlado werd het huidig overheidsbeleid, per beleidsdomein, besproken. Dit is nodig aangezien geen ‘Dovenbeleid’ bestaat, wat een positieve zaak is omdat anders de evenwaardige positie van doven in het gedrang zou komen. Binnen dit deel zijn de ‘Gewenste verwezenlijkingen’ het belangrijkste onderdeel voor de sociaal werker. Een eerste algemene bemerking is dat pas wanneer doven door de Vlaamse Overheid erkend worden als officiële taalminderheidsgroep én hier een aangepast beleid aan opgesteld wordt, waardoor doven de ondersteuning kunnen krijgen die ze momenteel via het VAHP ontvangen, kan de erkenning als persoon met een handicap wegvallen. Als opmerking moet hier wel vermeld worden dat dit geen eenvoudige opdracht is, onder andere door de verdeeldheid binnen doven waarover meer in het hoofdstuk ‘Positie sociaal werk en sociaal werker’ (zie verder). Daarenboven is dit een zo goed als onmogelijke opdracht aangezien Vlaanderen geen taalminderheidsbeleid voert. De enige uitweg uit deze paradox lijkt om verder te bouwen op de huidige culturele erkenning en vanuit deze hoek ondersteuning te krijgen. Hoewel het beleid reeds een positieve weg heeft afgelegd en ruime evolutie kent t.o.v. vroegere jaren is het einde nog niet helemaal in zicht. Belangrijke elementen zijn de verdere erkenning en implementatie van VGT in de samenleving. Ook het onderwijs dient nog verdere evoluties te kennen om op volwaardige basis volwaardig onderwijs aan te bieden waarbij alle dove kinderen en jongeren de kans krijgen om kwalitatief onderwijs te krijgen. Hiermee wordt bedoeld dat dove jongeren niet (bijna automatisch) doorverwezen moeten worden naar het buitengewoon onderwijs enkel omdat ze doof zijn. Ook de informatieverstrekking en toegankelijkheid zijn enkele van de verwezenlijkingen waar de schouders onder gezet dienen te worden. Hoe de sociaal werker (en met uitbreiding het sociaal werk) dit kan doen wordt beschreven in het volgende hoofdstuk.


HoGent

59


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

5. Positie Sociaal Werker en Sociaal Werk In de voorgaande hoofdstukken werd de historiek van de Dovengemeenschap geschetst, werd een overzicht gegeven van de evolutie van het beleid en werden de ontwikkelingspunten van het huidig beleid aangehaald. Dit duiden kende een dubbel belang. Enerzijds is het belangrijk om als sociaal werker de doelgroep te kennen. De doelgroep kennen betekent niet alleen dat je als sociaal werker weet wie tot deze doelgroep behoort en wie ze zijn als persoon. Het is belangrijk dat de sociaal werker deze doelgroep kan plaatsen in tijd en context. Vandaar zijn historische en actuele inzichten nodig zodat de sociaal werker deze groep niet enkel erkent als een samenkomst van meerdere individuen maar bovenal als een sociaal systeem dat invloed uitoefent op de samenleving en door deze samenleving beïnvloedt wordt. Anderzijds is het van belang dat de sociaal werker deze schets voor ogen houdt om ten volle te beseffen waar en op welke wijze de nodige veranderingen dienen gerealiseerd te worden. Zoals reeds enkele malen werd aangehaald bevindt de sociaal werker zich als brugfunctie tussen het middenveld en het beleid. In deze positie kan de sociaal werker dus twee verschillende houdingen aannemen. Deze beide posities zullen daarom apart besproken worden. Door de verschillende visies die doven hebben over hun doof zijn hebben ze tevens verschillende visies op hoe het middenveld zich dient te organiseren, waaraan het beleid dient te werken en hoe de sociaal werker zich hierin dient te positioneren. Binnen dit hoofdstuk zullen de medisch gerichte visie en de Deafhood-visie aan bod komen waarbij duidelijk wordt gemaakt waarin de grote verschilpunten liggen betreffende positie inname. 5.1.1. Rolverwachting Een andere naam voor rolverwachting is ‘Doelgroep-specifieke vereisten’. Hiermee wordt gedoeld op de vereisten/verwachtingen die een groep stelt aan de sociaal werker. De groep verwacht dat de sociaal werker een bepaalde houding zal aannemen. Deze groep is de doelgroep (vb Doven) maar ook alle andere actoren (vb overheid). Dit houdt in dat de sociaal werker dient te handelen zoals hij verwacht wordt te handelen. Deze verwachting ontstaat vanuit andere posities (de andere actoren) (Verbruggen e.a., 2012). Deze rolverwachting wordt binnen de Dovencultuur voornamelijk gestuurd door de doven, als grootse groep van actoren. Door de verscheidenheid in visie binnen deze groep zal ook per visie een andere rolsverwachting gehanteerd worden. Dit maakt het onmogelijk om één passende positie in te nemen en maakt dat de sociaal werker zich dient te beroepen op beroeps-specifieke kennis gecombineerd met de kennis van de doelgroep om de juiste positie te kunnen innemen. Zo zal van de sociaal werker, werkzaam bij doven die de doofheid-visie uitdragen, eerder een begeleidende rol verwacht worden. Ze zijn ‘hulpbehoevende’ personen en stellen zich zo op. De sociaal werker die werk bij Doven die de Deafhoodvisie uitdragen zal dit eerder een ondersteunende en verwijzende rol zijn. Dit spanningsveld dat ontstaat door de verschillende rolsverwachtingen, heet de rolspanning. Binnen deze rolspanning treedt een rollenconflict op. Volgens Verbruggen e.a. (2012) kan een uitweg gevonden worden uit dit spanningsveld door vanuit verschillende perspectieven het conflict te bekijken. Dit kan vanuit macroniveau waarbij de sociaal werker positie neemt aan de ‘zijde’ van de maatschappij of het beleid. Ook vanuit mesoniveau kan het conflict bekeken worden waarbij de sociaal werker vanuit de organisatie naar het conflict kijkt. Hetzelfde geldt voor het microniveau waarbij vertrokken wordt vanuit de cliënt of doelgroep. Binnen elk van deze niveaus kan ook positie genomen worden per visie. Op deze wijze kan een duidelijk beeld geschetst worden van wat elke actor wenst en hoe dit te verwezenlijken valt (Verbruggen e.a., 2012).


HoGent

60


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

5.2. Middenveld Als sociaal werker sta je in nauw contact met het ‘middenveld’. Het middenveld wordt door Elchardius e.a. beschreven als “een vorm van interactie tussen de bevolking en de andere coördinatiemechanismen (overheid, markt en primaire relaties), die bemiddeld wordt door verenigingen die steunen op vrijwillig lidmaatschap” (Elchardius e.a., 2000). Hierin worden het middenveld opgedeeld in verschillende actoren. Als eerste actor wordt de bevolking beschreven. Binnen de context van de bevolking binnen de Dovencultuur gaat dit over de dove leden van de samenleving. Andere beschreven actoren zijn de overheid die het beleid organiseert, de markt die bestaat uit de verschillende organisaties binnen de Dovencultuur en de primaire relaties; de doven en hun omgeving. Als sociaal werker sta je hier middenin en zal je een continue wisselwerking kennen tussen de organisatie waarin je als sociaal werker functioneert en de doelgroep waarop de organisatie zich richt. Een eerste algemeen aandachtspunt in de omgang met doven is het besef dat doven mensen zijn. Dit zijn noch tweederangsburgers noch mensen die automatisch een verminderde intelligentie hebben. Doven dienen dezelfde rechten te hebben als ieder ander persoon. Hoewel dit binnen het sociaal werk een evidentie kan lijken, blijkt dat dit niet het geval is. Nog zeer vaak uiten horende personen hun mening, gebaseerd op vooroordelen, over doof zijn en doven. Het niet kunnen krijgen van een autorijbewijs in Botswana (De Clerck, 2009) en het niet kunnen krijgen van een heftruck-rijbewijs in Vlaanderen behoren tot enkele van deze vooroordelen. Hoewel in Vlaanderen hier al enige vordering in te vinden is zijn ook de mensen hier niet allemaal even vooroordeel-vrij. Hiervoor verwijs ik onder meer naar de heer Van Kerschaver (zie bijlage) die gedurende het interview enkele vooroordelen t.o.v. doven uit en het weigeren van dove passagiers op een lijnvlucht (Fevlado, 2013). Binnen de vormingen van Fevlado-Diversus komen deze vooroordelen gedeeltelijk aan bod. Zo worden vragen gesteld of opmerkingen gegeven die de cursist laten stil staan bij het hebben van vooroordelen. Bijvoorbeeld het gebruik van de term ‘doofstom’ dat door iedereen gekend is, maar foutief weergeeft dat doven stom zijn. Zo zijn er ook personen die menen dat doven niet kunnen autorijden, geen piloot kunnen worden, allemaal perfect kunnen liplezen, allemaal VGT leren op school, allemaal horend willen zijn, etc. Binnen de medische visie beschouwen de doven zichzelf als personen die een handicap hebben. Deze handicap kan enigszins verholpen worden door het toepassen van medische oplossingen. Van de sociaal werker wordt hier verwacht dat hij/zij de persoon helpt in zijn dagelijks functioneren en het beschikbaar stellen van de hulpmiddelen zodat de dove persoon een zo normaal mogelijk leven kan leiden. Een groot aantal van deze personen leven buiten de Dovengemeenschap en hebben geen contact met andere doven, al dan niet als bewuste keuze (Padden, Humphries, 1988). De sociaal werker is hierbij echt de hulp voor deze persoon en ondersteunt hem in alle mogelijke facetten. Dit staat in groot contrast met hoe doven die zich als lid van een taalminderheidsgroep beschouwen, wensen behandeld te worden.


HoGent

61


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Personen die doven als een taalminderheidsgroep beschouwen hebben eigenlijk geen nood aan een sociaal werker. Waar sociaal werkers in vele gevallen de leden van de doelgroep moeten helpen en begeleiden is dit niet het geval bij de doelgroep van Doven. Vanzelfsprekend is dit individueel afhankelijk maar de meerderheid van de Doven wenst niet geholpen te worden. Zij hebben evenveel nood aan een sociaal werker als de doorsnee horende persoon. Dit betekent dat enkelen wel in contact komen met een sociaal werker, bijvoorbeeld om aan budgetbeheer te doen of voor algemene psychosociale hulpverlening. Deze hulpverlening staat echter los van het doof zijn. Doven wensen hun eigen leven te leiden waarbij ze zichzelf als mens en als taalminderheidsgroep kunnen organiseren. Het is niet nodig dat een horend persoon intervenieert in hun leven omdat ze doof zijn. Voorbeelden hiervan zijn de gevoelens die heersen t.o.v. Milaan 1880 en de protesten in Gallaudet University in 1988 waarbij men opkwam voor een dove voorzitter. Dit laat duidelijk merken dat Doven perfect in staat zijn zichzelf te organiseren en zichzelf te vertegenwoordigen zonder inmenging van een sociaal werker. Goedele De Clerck, een Vlaamse dove doctor in de vergelijkende cultuurwetenschappen, ondersteunt dit in “I don’t worry because i have my education. Translated deaf people moving toward emancipation” (2009). Hierin zegt De Clerck dat een sterke dove persoon zijn ook betekent dat je ijvert voor een gelijke positie in de samenleving, zowel voor jezelf als voor andere doven. Verder in de tekst wordt dit aangevuld met de vermelding dat een sterk doof persoon zijn betekent dat je onafhankelijk bent, de wereld betreedt met kennis over hoe te socialiseren, assertief en zelfzeker bent, positief denkt waarbij niets onmogelijk lijkt en gebarentaal gebruikt. Een gelijkaardig iets werd reeds in 1988 verkondigd door King Jordan, de eerste dove voorzitter van de Gallaudet University: “Deaf people can do anything that hearing can except hear” (Christiansen & Barnartt, 1995). Binnen de groep Doven kan een sociaal werker functioneren als persoon met expertise in zijn/haar vakgebied. Dit betekent dat de sociaal werker niet moet proberen de groep Doven te leiden maar enkel ondersteunen met beroeps specifieke kennis en vaardigheden. Deze ondersteuning dient om de tools aan te reiken waardoor Doven hun eigen belangen kunnen verdedigen. De sociaal werker verzorgt de context waarin Doven kunnen opereren en maakt hen rijker door het doorgeven van de beroeps specifieke kennis. Zo is Fevlado, een duidelijke speler binnen het middenveld, momenteel een dossier aan het opstellen om erkend te worden als sociaal culturele vereniging. Hierin is het niet de taak van de sociaal (cultureel) werker om het dossier op te stellen en volledig naar zich toe te trekken (los van de professionaliteit van dergelijke actie). De sociaal werker zal hier de kennis die hij/zij hierover bezit delen met de collega’s binnen Fevlado. Op deze wijze biedt de sociaal werker de kans aan de leden van de Dovengemeenschap om zichzelf te vertegenwoordigen, kennis op te doen over hoe een dergelijke dossieraanvraag dient te gebeuren en zal het sociaal cultureel bewustzijn binnen Fevlado groeien, wat een vereiste is om als vereniging erkend te worden. Als onderdeel van deze specifieke kennis behoort ook de kennis om ‘bonding’ en ‘bridging’ te stimuleren. Bonding wordt door Poldermans omschreven als het verstevigen en ontwikkelen van interne netwerken waardoor de aanwezige interne hulpbronnen gebruikt worden. De gemeenschap / het interne netwerk lijkt zelf ondersteunend. Bridging is het maken van een brug vanuit het interne netwerk naar een of meerdere externe netwerken om zo de niet beschikbare hulpbronnen te kunnen gebruiken (Poldermans M., 2008). Door als sociaal werker activiteiten te organiseren of de ruimte te creëren om activiteiten te laten organiseren wordt het groepsgevoel verstevigd binnen de groep Doven. Dit maakt het interne netwerk sterker en dus nog meer zelf ondersteunend. Ook bij bridging kan de sociaal werker ondersteunend werken. Door de context zo op te stellen dat voor alle individuen contact nemen laagdrempel verloopt, vergroot de kans op een geslaagde bridging. Deze context kan positief gestimuleerd worden door de eerste contacten te leggen, door een tolk VGT te voorzien, door de externe netwerken inzicht te verschaffen in Dovencultuur, etc.


HoGent

62


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Samengaand met bridging is de sociaal werker die werkt met doven tevens ambassadeur van de doven. Het is dan ook de taak van deze sociaal werker om actief te sensibiliseren waardoor de kennis van de gehele samenleving kan groeien over doof zijn, Dovencultuur, VGT, tolkbewustzijn… Dit actief sensibiliseren betekent niet dat de sociaal werker lezingen of vormingen gaat geven. Hier rust juist de taak van de dove persoon aangezien deze enkel door zelf lezingen of vormingen te geven kan tonen (en dus sensibiliseren) dat hij/zij evenwaardig is aan ieder ander horend persoon. De sensibilisatie die de sociaal als taak heeft bestaat uit het ontkrachten van vooroordelen jegens doven, het plaatsten van gegevens in de juiste context en de interesse wekken bij horenden waardoor de drempel om doven te contacteren verlaagt. Zoals met elke andere minderheidsgroep draagt de sociaal werker op deze wijze bij tot het wegwerken van vooroordelen en daaruit voortvloeiende discriminatie. Het bieden van informatie is hier een eerste stap in. Een volgende stap (met langduriger effect) is mensen in contact brengen met Doven. Deze bridging functie van de sociaal werker is cruciaal om dit vlot en positief te laten verlopen. Hierbij is de contacthypothese zoals beschreven door Allport van belang (De Brauwere, 2011). Ook de tolkopleiding VGT aan het VSPW te Gent schenkt tijdens de opleiding aandacht aan de positie van de tolk. Hierbij is de tolk niet enkel de vertaler van de boodschap maar eveneens de uitdrager van de Dovencultuur, het ‘verlengde’ van de dove persoon. Dit betekent dat niet enkel de boodschap correct dient vertaald te zijn (een laag Nederlandstalig niveau verlaagt het niveau van de vertaling waardoor de dove persoon als minder capabel kan aanschouwd worden) maar dat de tolk ook in de samenleving de groep Doven dient te vertegenwoordigen. Ook als sociaal werker dient hier dus aandacht aan besteed te worden. 5.3. Beleid De sociaal werker kan ook de brug vormen tussen het beleid en het middenveld. Doordat het beleid zich nog sterk dient aan te passen om de toegankelijkheid van doven en de erkenning van VGT als officiële taal te garanderen rust hierbij een sterke bewustmakingsrol op de schouders van de sociaal werker. De beleidsmakers dienen continu aangesproken te worden op hun verantwoordelijkheden en de noodzakelijke wijzigingen in het beleid. De verschillende domeinen die dienen aangesproken te worden en de specifieke ontwikkelpunten zijn te vinden in hoofdstuk ‘Gewenste veranderingen’ (zie hoger). Het is belangrijk dat de sociaal werker met een juiste positie het beleid benadert. Zoals ook aangehaald binnen het middenveld is het niet de taak van de sociaal werker om zijn vertegenwoordiger te zijn. Ook hier dient de sociaal werker de dove persoon te ondersteunen om de dove persoon zelf de doelen te laten bereiken die ze voor zichzelf als gemeenschap hebben bepaald. De sociaal werker kan en moet enkel (net zoals bij het middenveld) de context en de juiste setting creëren waardoor het beleid zich open stelt om op vlotte wijze gesprekken met de Vlaamse Dovengemeenschap aan te gaan. De moeilijkheid bij deze positionering bestaat eruit dat de sociaal werker zich dient te positioneren met een bepaalde visie, samenhangend met de visie van de dove persoon die hij ondersteunt. Dit kan per dove verschillend zijn. Vandaar is geen ‘juiste’ visie en dus positionering te beschrijven. Fevlado, de koepelorganisatie van een groot deel van de Dovenorganisaties binnen Vlaanderen, is aanhanger van het Deafhood-model. Hierdoor wordt het beleid voornamelijk aangesproken om verwezenlijkingen te realiseren, passend binnen dit kader.


HoGent

63


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

5.4. Positionering Bovenstaand is beschreven hoe de sociaal werker zich respectievelijk naar het middenveld en het beleid kan positioneren. Dit is praktisch gericht zodat duidelijk is hoe de sociaal werker dit kan doen. Algemeen dient de sociaal werker een positie in te nemen t.o.v. doven, Dovencultuur, etc. Net zoals bij elke positionering in het sociaal werk dient dit te gebeuren met respect voor de andere cultuur als basis. De IFSW definieert sociaal werk als volgt: The social work profession promotes social change, problem solving in human relationships and the empowerment and liberation of people to enhance well-being. Utilising theories of human behaviour and social systems, social work intervenes at the points where people interact with their environments. Principles of human rights and social justice are fundamental to social work. (IFSW, 2013) Voor de sociaal werker die werkt met Doven zitten in deze definitie enkele belangrijke zaken vervat. Aangezien nog vele verwezenlijkingen dienen te gebeuren zal de sociaal werker zeker de sociale verandering promoten. Bovenal is het empoweren van doven van groot belang zodat deze personen zelf kunnen tussenkomen waar ze als persoon in contact komen met hun (horende) omgeving. De dove persoon de mogelijkheid bieden om te empoweren speelt perfect in op de taalminderheidsvisie waarbij Deafgain centraal staat. Volgens het decreet betreffende het sociaal-cultureel volwassenenwerk is sociaal-cultureel volwassenenwerk een onderdeel van het beleidsveld sociaal-cultureel werk. Het omvat de activiteiten die de ontplooiing van volwassenen in hun maatschappelijke participatie willen bevorderen5. Ook hierin wordt weergegeven dat de sociaal werker de volwassenen (in dit geval de dove volwassenen) hun maatschappelijke participatie en dus de emancipatie van deze doven dient te bevorderen. Als sociaal werker zal je bij het werken met Doven niet vooraan de groep staan. De positie die de sociaal werker hier dient in te nemen is een ondersteunende functie waarbij de mogelijkheid optimaal aan de doven wordt geboden om zichzelf te verdedigen. Enkel op deze wijze is echte en volledige emancipatie realiseerbaar. Het is tevens van groot belang dat de sociaal werker zelf inzichten heeft in de verschillende zaken die samenhangen met doof zijn. De positie innemen van de dove persoon is dus van groot belang. Daarbij is de kennis van Dovencultuur en VGT een sterke meerwaarde of zelfs een noodzaak. De positie inname van de sociaal werker zal sterk bepaald worden door de dove persoon waarmee de sociaal werker werkt. Indien dit een doof persoon is die zichzelf als lid van een taalminderheidsgroep beschouwd zal deze waarschijnlijk in mindere mate een hulpvraag stellen aan de sociaal werker. Indien dit een ‘gehandicapte’ dove is zal die sneller deze hulpvraag uiten en vragen om actieve hulp of ondersteuning. Hierin zal de sociaal werker individueel moeten aanvoelen welke positie als begeleider hij/zij dient in te nemen.

FOV (2012) Decreet van 4 april 2003 betreffende het sociaal-cultureel volwassenenwerk. Gecoördineerde versie na wijziging op 6 juli 2012. Decreet. Brussel, FOV.

5


HoGent

64


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Het onderzoek van Parrat ‘Disability & society Working with Deaf people’ (2010) maakt duidelijk dat er verschil bestaat tussen de job als sociaal werker en ‘Dovenwerker’. Deze term duidt op het werken met doven in een sociale context; een sociaal werker die zich specifiek richt tot doven. Uit zijn onderzoek blijkt als eerste verschil dat de ‘Dovenwerker’ kennis heeft van gebarentaal. Om vlot met gebarentalige doven te communiceren is gebarentaal beheersen een duidelijk pluspunt of het leren een noodzaak. Een ander verschil dat aangegeven wordt betreft de omgang met doven. Dit blijkt meer tijd in te nemen dan met horenden werken. Argumenten hiervoor zijn dat communicatie niet (moeilijker) per telefoon kan gebeuren, vaker dient geschreven te worden i.p.v. gesproken, ze extra begeleiding nodig hebben op locatie om als tolk te dienen, etc. Deze kennis dient meegenomen te worden in de begeleiding van doven en naar het beleid toe. Aangezien de communicatie moeilijker en dus trager verloopt, heeft dit invloed op het economisch rendement. Voor de begeleiding een belangrijke factor (minder mensen begeleiden op zelfde tijdspanne). Om communicatie mogelijks te bevorderen zijn enkele tips over hoe communicatie met een doof persoon het vlotst kan gebeuren, opgenomen in bijlage. Nog een verschil dat geduid wordt in het onderzoek is de intensiteit van de relatie met de cliënt. Relaties met doven zijn meestal diepgaander dan relaties met horende cliënten. Er werd meer persoonlijke informatie gedeeld dan bij andere cliënten. Dit komt doordat er langduriger contact was tussen de ‘Dovenwerker’ en de cliënt en doordat de ‘Dovenwerker’ vaak als tolk functioneerde. Bij dit tolken wordt ook persoonlijke informatie meegegeven (bijvoorbeeld tijdens een medisch gesprek) waar de sociaal werker ander niets van zou afweten. Ook de kennis van de Dovencultuur werd als verschilpunt aangegeven. Waar de sociaal werker hier geen kennis over heeft beschikt de ‘Dovenwerker’ hier wel over. Deze kennis breidt tevens uit door het contact met Doven. Deze twee bovenstaande verschillen worden tevens veroorzaakt door in het persoonlijk leven gedeeltelijk in de Dovengemeenschap te functioneren. Zo ging een groot aantal bevraagden naar Dovenclubs en –activiteiten (Parrat, 2010). Hoewel dit positief is om de gebarentaal vaardigheden op te krikken en kennis over Dovencultuur op te doen houdt dit ook een bemoeilijkende factor in. Door deze nabijheid (zoals beschreven in bovenstaande twee verschilpunten) kan, hoewel niet zo omschreven in het onderzoek, de relatie afstand-nabijheid in het gedrang komen. De grens om als hulpverlener te blijven functioneren en niet als vriend komt hier op een moeilijke weegschaal te liggen. Als ‘Dovenwerker’ is dit een belangrijk aandachtspunt waar met nodige zorg mee dient omgegaan te worden. Binnen het onderzoek wordt aangehaald dat de Dovengemeenschap een kleine wereld is. Dit bevordert de bovenstaande diepgaande relatie maar heeft ook gevolgen voor de professionele carrière van de sociaal werker. Doordat dit een zeer kleine wereld is, is het uitermate moeilijk om door te groeien en verdere carrièrekansen te ontwikkelen (Parrat, 2010). Een belangrijke bemerking uit het onderzoek werd gegeven door één persoon. Hierbij vermelde hij dat: ‘Waar sociaal werkers voornamelijk bezig zijn met crisis-oplossingen is de ‘Dovenwerker’ voornamelijk bezig met crisisvermijding’. Dit is een uitspraak die duidt hoe de relatie afstand-nabijheid het professioneel handelen wijzigt. Het is mijn mening dat een sociaal werker in elke situatie en bij elke doelgroep conflicten zo veel mogelijk dient te vermijden en niet enkel wanneer een diepgaandere relatie is ontstaan met de cliënt.


HoGent

65


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

5.5. Positie sociaal werk De sociaal werker werkt nooit als individu op zichzelf. De sociaal werker werkt steeds binnen een organisatie, die samen het domein van het sociaal werk vormen. Ook deze organisaties dienen een bepaalde positie in te nemen waarbij ze hun expertise aanwenden ten opzicht van doven en doofheid. Aangezien de sociaal werker de basis vormt van deze organisaties is het de sociaal werker die deze ideeën dient binnen te brengen in de organisatie. Een organisatie die al enkele keren is aangehaald (en ook binnen ‘Actualiteit’ aan bod komt) is Kind en Gezin. Aangezien deze een belangrijke rol spelen in het begeleiden en ondersteunen van (net geworden) ouders is hun positie van groot belang. Zij zijn de eerste doorverwijzers in het hulpverlenersmilieu en hun eerste informatie wordt als de belangrijkste informatie ervaren door ouders (Matthijs e.a., 2012). Daarom is het van groot belang dat Kind en Gezin in voldoende en volledige mate de ouders brieft over alle mogelijke oplossingen. Uit het interview met de heer Van Kerschaver (zie bijlage) blijkt dat momenteel enkel de medische visie met medische oplossingen aan bod komt. Voor de ouders van dove kinderen en doven die de doofheid-visie uitdragen is het van belang dat deze medische visie verduidelijkt wordt. Dit mag echter geen of-of verhaal zijn maar moet een en-en verhaal zijn. Het sociaal werk dient de positie inname duidelijk te situeren binnen een bepaalde visie. Dit verduidelijkt het chaotisch lijkende landschap en biedt duidelijkheid voor informatiezoekende partijen (zoals ouders) en het beleid. 5.6. Slot Het hoofdstuk ‘Positionering Sociaal werker en sociaal werk’ laat zien welke mogelijke positie de sociaal werker en het sociaal werk kan innemen. Voor de sociaal werker zal dit vaak een individuele positie inname zijn, bepaalde door de visie van de groep waar hij/zij mee werkt. Hieruit vloeit een rolsverwachting voort die kan leiden tot rolsverwarring, aangezien meerdere rollen van één persoon verwacht worden. Naar het middenveld toe is ‘bridging’ een van de belangrijkere taken. Hierbij dient de sociaal werker een vertegenwoordiger te zijn van de groep doven en dienen positieve contacten gelegd te worden. De sociaal werker dient tegenover het beleid voornamelijk een ondersteunende rol te spelen van de groep doven. De ruimere (algemene) positionering beschrijft hoe de sociaal werker zich kan positioneren tegenover een doelgroep en in welke mate dit anders is wanneer doven deze doelgroep uitmaken. Zo is een van de eerste vaststellingen dat werken met doven net iets meer tijd vergt dan werken met horenden. Ook de relatie met de cliënt is anders en de eigen kennis over Dovencultuur en VGT. Tot slot wordt het sociaal werk besproken. Hier zijn verschillende organisaties van tel, waarbij Kind en Gezin de belangrijkste is (de eerste doorverwijzer). Aangezien sociaal werkers samen de organisatie vormen (of ondersteunen) is de positie van het sociaal werk gelijklopend met de positionering van de sociaal werker. Hier wordt nogmaals de aandacht gevestigd op de noodzaak van brede en volledige informatieoverdracht waarbij alle informatie verschaft wordt aan de ouders.


HoGent

66


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Besluit De hedendaagse visies over ‘doof zijn’ zijn voortgevloeid uit en geëvolueerd door ontwikkelingen in de maatschappij en hoe de overheid via haar beleidsvoering hiermee omspringt. Het congres van Milaan 1880 en de erkenning van de Vlaamse Gebarentaal in 2006 zijn mijlpalen in de geschiedenis van de dovencultuur. Dit biedt een antwoord op de onderzoeksvraag ‘Hoe zijn de verschillende visies op doof zijn tot stand gekomen?’. Welke visies worden uitgedragen over doof zijn door doven zelf (onderzoeksvraag 1), wordt beantwoord in het hoofdstuk ‘visies’. Tegenwoordig kunnen we drie hoofdvisies onderscheiden. Als eerste heerst er de doofheid-visie. Deze kent een duidelijke medische en problematiserende insteek. De visie van de organisatie ‘Kind en Gezin’ over doofheid is hier een schoolvoorbeeld van. Als tweede visie onderscheiden we het sociaal model. Hier vertrekt men vanuit een maatschappij die niet aangepast is aan doven waardoor een beperking ontstaat voor de doven. Haaks op de doofheid-visie staat de Deafhood visie. Deze ziet de Dovengemeenschap als een linguïstische en culturele minderheidsgroep en vertrekt vanuit dit standpunt om erkenning te krijgen. De visie van Fevlado over ‘doof zijn’ sluit hier bij aan. Onderzoeksvraag vier bevraagt wat de respectievelijke visies betekenen voor het beleid. Doordat dove personen geen uniforme groep vormen en geen eenduidige visie uiten, zijn de wensen en noden van deze groep naar het beleid toe eveneens vrij divers. Waar aanhangers van de doofheid-visie bijvoorbeeld streven naar een aangepast en positief beleid omtrent cochleaire implantaten, kunnen aanhangers van de Deafhood visie dit nefast vinden voor hun minderheidsgroep en eerder een beleid wensen dat inspeelt op hun noden naar een grote beschikbaarheid van tolken. Uit deze bachelorproef mag duidelijk worden dat een beleid voeren omtrent doofheid waarbij alle aanhangers van de verschillende visies tevreden gesteld worden geen evidentie is. Daarenboven kent elke visie zijn eigen kritieken en lacunes, waardoor duidelijk wordt dat geen enkel van de beschreven visies de ‘correcte’ visie is, waar iedereen zich achter kan scharen. De doofheid-visie biedt geen ruimte voor identiteit en positieve aspecten van het doof zijn. De dove persoon wordt in een hulpbehoevende positie gedrukt waarbij de dove zoveel mogelijk dient genormaliseerd te worden om een menswaardig leven te kunnen leiden. Dit is een visie waar Doven die trots zijn op hun identiteit en doof zijn zich moeilijk mee kunnen verzoenen. De sociale visie vertoont duidelijke tekenen van veroudering, maar is wel nog relevant voor wat heerst binnen de samenleving (Fevlado-Diversus & VSPW, 2009). Deze veroudering is te bemerken doordat deze niet meer wordt opgenomen in actuele discussies. De reden dat dit wel nog relevant is, komt doordat dit een eenvoudig te begrijpen visie is, die zeer sociaal aanvoelt. Deze wordt dan ook snel opgepikt door sociaal denkende personen zonder inzicht in Dovencultuur. Doordat de samenleving zich toegankelijk dient op te stellen wordt een verandering verwacht vanuit de samenleving. Behalve dat een meerderheidsgroep zich moeilijk aanpast aan een minderheidsgroep is de kostprijs van deze visie dermate hoog dat deze visie moeilijk te verwezenlijken valt. De Deafhood-visie werd als laatste beschreven. Hoewel deze visie respect uit voor de identiteit van de dove persoon en minder druk legt op de samenleving om zich aan te passen dan de sociale visie, kunnen enkele kritieken worden geuit op deze visie. Een hoeksteen van de Deafhood-visie is het hebben van een eigen taal, waarvoor erkenning wordt gevraagd. Deze erkenning is cultureel toegepast, maar het lijkt dat dit het eindpunt is. Idealiter wordt VGT erkend in de grondwet en leert elk kind VGT op school, is elke dienstverlening beschikbaar in VGT, etc. Hierbij wordt echter erkenning gevraagd van een taalminderheidsgroep, een verandering die binnen het Vlaams politiek beleid een brug te ver is. Om dit te verwezenlijken dient het beleid een hoeksteen van het beleid te wijzigen; utopisch. Wanneer de Deafhood-visie wordt bekeken in een bredere context van diversiteit kan ook een bemerking gevonden worden. Hoewel de Deafhood-visie een grote mate van respect uitdraagt en wenst dat Doven harmonieus kunnen samenleven met horenden, bevordert deze visie de diversiteit niet. Doven worden opgedeeld in een groep, met een sterke uiting van eigenheid. Dit resulteert in een nieuwe normering die het samenleven in een diverse samenleving bemoeilijkt.


HoGent

67


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Het is duidelijk dat er verschillende visies zijn op doof zijn en dat deze moeilijk te verzoenen vallen. De uitgangspunten en achterliggende zienswijze is dermate verschillend dat het niet eenvoudig is om doven onder één noemer te benoemen. Om het beleid te bespelen en als groep zaken te (laten) realiseren is dit een minpunt. Echter kan dit binnen het diversiteitsdenken als een kracht gezien worden. Wanneer gestreefd wordt naar een interculturele samenleving waar elke groep zijn eigenheid en visie kan behouden kunnen ook doven onderling harmonieus samenleven met het uiten van de eigen visie. Daarenboven biedt deze huidige diversiteit interessante input voor verder onderzoek. Momenteel is deze interculturele visie nog geen feit en is het (h)erkennen van de verschillende stromingen binnen de dovengroep van belang voor de beleidmakers om een ‘fair’ beleid te voeren ten opzichte van de aanhangers van de verschillende visies. Fevlado speelt hierin als koepelorganisatie voor alle dovenorganisaties een vitale rol. De positie van de sociaal werker als ondersteuner van een groep doven dient afgestemd te zijn op de visie van deze groep. Aan de hand van deze bachelorproef kan de visie van de te vertegenwoordigen groep dove personen getoetst worden aan de heersende hoofdvisies. Enkel als de visie van de groep duidelijk is voor de sociale werker kan deze zijn positie innemen om op doelgroepgerichte wijze te kunnen handelen. Met de evolutie van de maatschappij, onderzoek en de beleidsvoering omtrent doofheid, veranderen ook de visies op doof zijn. Hierbij is flexibiliteit en mee-evolueren van de positie van een sociaal werker ten opzichte van de veranderende visies van belang om de belangen van een groep doven adequaat te blijven behartigen. Tevens moet de sociaal werker trachten vanuit deze bepaalde visie de rolverwachting te bepalen. Hierbij kan rolsverwarring tussen beleid en het middenveld en tussen de verschillende visies een bemoeilijkende factor zijn. Een belangrijke taak die de sociaal werker heeft bij het werken met doven is het uitdragen van het doofbewustzijn naar de samenleving toe. Enerzijds door vooroordelen weg te nemen, anderzijds door als ambassadeur op te treden. Een andere belangrijke taak is de opleidingseigen kennis door te geven binnen de groep van doven. Zo kan door ‘Bonding and bridging’ toe te passen de groep sterker vertegenwoordigd worden. Naar de organisaties toe is het de taak van de sociaal werker om in de verschillende organisatie die met doven werken de verschillende visies bekend te maken. Zo dient de sociaal werker bij Kind & Gezin ook aandacht te hebben voor andere visies op doof zijn dan de doofheid-visie. Hierbij primeert het recht op informatie en volledigheid van deze informatie. Na het schrijven van deze bachelorproef blijkt dat nog een groot aantal onderzoeksmogelijkheden open liggen inzake doof zijn. Zo dient verder onderzoek te gebeuren naar VGT. Er dient bekeken te worden in welke mate dit eenvoudige schriftelijk kan doorgegeven worden, hoe VGT als taal ter educatie kan dienen, etc. In een breder kader dient verder onderzoek te gebeuren naar de verschillende visies en hoe deze kunnen kaderen in een maatschappij breed diversiteitsbeeld. Bestaat er een visie die de drie beschreven visies kan samenvoegen tot een mooi geheel? Is er noodzaak voor het beleid of voor doven om een dergelijke visie te ontwikkelen? Op welke wijze kan diversiteit in deze visie worden opgenomen? Een belangrijke speler binnen deze ontwikkelingen zal Fevlado zijn. Ik denk dat het raadzaam is dat zij de ontwikkelingen nauwgezet volgen en trachten, behalve de visies te volgen, de ontwikkelingen voor te blijven door op gepaste wijze deze visie mee vorm te geven. Een belangrijk aandachtspunt hierbij is dat Fevlado alle doven dient te vertegenwoordigen en niet enkel de Doven. Ook over de positionering van het sociaal werk en de sociaal werker binnen de groep van doven is nog ruim onderzoek te voeren. Hoewel dit samen hangt met de ingenomen visie is de exacte rolverwachting van de sociaal werker per corresponderende visie niet duidelijk. Een onderzoek hiernaar lijkt mij leerrijk om sociaal werkers beter voor te bereiden op het werken met doven. Tevens kan dit ook duidelijkheid scheppen in verschilpunten en overlappende punten per visie. De onderzoeksvraag ‘Hoe kan de sociaal werker zich positioneren tegenover dit spanningsveld en welke rollen kan de sociaal werker hierin opnemen?’ is dus nog voor onderzoek vatbaar.


HoGent

68


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Ongeacht de visie die men heeft op doven en doof zijn, is er noodzaak aan een proces van doofbewustzijn onder horenden. Een doof persoon zal nooit een horend persoon worden en dient daardoor op aangepaste wijze benaderd te worden. Hoe men kan omgaan met een doof persoon en de “do’s and don’ts” hierbij zijn zaken die iedereen zou moeten weten, passend in een ruimer sociaal omgaan met andere personen met respect voor deze persoon. Hoewel niet specifiek vermeld in deze bachelorproef zijn per visie enkele actoren benoemd die deze visie uitdragen (onderzoeksvraag 3). Zo is Kind & Gezin sterk gericht op de Doofheid-visie, draagt Fevlado de Deafhood-visie uit, etc.


HoGent

69


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Bibliografie -

Armstrong D. (2002) Original Signs: Gesture, sign and the sources of language. Washington DC, Gallaudet Unniversity Press.

-

Arnos K. (2003) The implications of genetic testing for deafness. Philadelphia, Ear and hearing.

-

Bauman, H-Dirksen L.(2008) Open Your Eyes: deaf studies talking, Minnesota, University of Minnesota.

-

Beelaert B., Bruyneel C., Leeman K. (2009) Vive la parole? Milaan 1880 als scharniermoment in het dovenonderwijs. Gent, Fevlado-Diversus.

-

Beirnaert M. (1986) Verwarring in kringen van slechthorenden. Krantenartikel. Brussel, Het Volk.

-

Brief aan Fenedo (1984) Gebarencommissie – NmG. Brief aan Fenedo. Gentbrugge, Gebarencommissie.

-

Broekaert E, Van Hove G. (2006) Handboek bijzondere orthopedagogiek. 8e druk. Antwerpen, Garant.

-

Buyens M. (1986) Brief aan de leden. Brief. Gentbrugge, Fenedo.

-

Buyens M. (2007) De dove persoon, zijn federatie en belangenverdediging. Antwerpen, Garant.

-

Buyens M., (2005) De dove persoon zijn gebarentaal en het dovenonderwijs. Antwerpen, Garant.

-

CAB (2013) Vlaams Communicatie Assistentie Bureau voor Doven vzw. [Online] Destelbergen, CAB. http://www.cabvlaanderen.be/f_main.aspx?pag=gebruik (geraadpleegd op 2/04/2013)

-

Christiansen J., Barnartt S. (1995) Deaf president now! The 1988 revolution at Gallaudet University. Washington DC, Gallaudet University Press.

-

De Brauwere G. (2011) Aspecten van de sociale psychologie. Leuven, Acco.

-

De Clerck G. (2009) I don’t worry because i have my education Translated deaf people moving toward emancipation. Amsterdam, Medische Antropologie.

-

De Clerck G., Pinxten R. (2012) Gebarentaal zegt alles. Amsterdam, Acco.

-

De Sutter e.a. (2009) Neus-keel-ooraandoeningen. Houten, Bohn Stafleu van Loghum.

-

De Witte D. (1985) Verslag van de Algemene Vergadering van Fenedo op 31.03.85 te Gentbrugge. Verslag van de AV. Gentbrugge, Fenedo.

-

D’hoore R. (2011) Interview Roos D'hoore, naar aanleiding van het 25 jarig jubileum van Fevlado-Diversus. Interview uit Onze vriend. Fevlado-Diversus, Gentbrugge.

-

Dirksen H., Bauman L., Murray J. (2010) Deaf studies in the 21st Century: “Deaf-gain” and the Future of Human Diversity. In Marschark M. and Spencer P. Oxford Handbook of Deaf Studies, Language ans Education, vol. 2. Verenigde Staten, Oxford University Press.

-

Dovenschap (2013) Dovenschap. [Online] Houten, Dovenschap. http://www.dovenschap.nl/ (Geraadpleegd op 25/4/2013).


HoGent

70


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

-

Elchardius M., Hooghe M., Smits W. (2000) Tussen burger en overheid Een onderzoeksproject naar het functioneren van het maatschappelijk middenveld in Vlaanderen. Brussel, Vrije Universiteit Brussel.

-

Elskens B. (2011) Reis naar een onbekende bestemming. Gent, Academia Press.

-

Emmaüs (1942) Verslag der Algemene Bestuursvergadering van het N.V.K.D.S.B. gehouden op zondag 15 november 1942 in het Instituut van Woluwe. Verslag. Ledeberg, Dovencentrum Emmaüs.

-

Emmaüs (1970) Verslag nopens het onderhoud van onze Alg. secretaris broeder Majornis met de heren Joseph en Michel François in het Kon. Instituut voor Doven te Woluwe op maandagavond te 20.00u. Verslag. Ledeberg, Dovencentrum Emmaüs.

-

Emmaüs (1991) Toespraak gehouden door Karel Snauwaert, tijdens de Academische zitting die plaats had op 21 juli 1961 ter gelegenheid van het 25 jarig bestaan van Navekados. Toepraak. Ledeberg, Dovencentrum Emmaüs.

-

Fevlado (2009) Voorbereiding Missie Fevlado vzw. Verslag. Gent, Fevlado.

-

Fevlado (2009) Verslag Missie Fevlado vzw. Verslag. Gent, Fevlado.

-

Fevlado (2012) Voorbeeldlezing Hannes. Powerpoint. Gent, Fevlado.

-

Fevlado (2013) Fevlado. [Online] Gent, Fevlado. www.fevlado.be (geraadpleegd op 8/03/2013)

-

Fevlado (2013) Toegankelijkheidsdossier. Werkdossier. Gent, Fevlado.

-

Fevlado-Diversus (2013) Communicatietips. Verzamelde communicatietips. Gent, FevladoDiversus.

-

Fevlado-Diversus, VSPW Gent (2009) Deafhoodcursus 2009-2010. Cursus Deafhood. Gent, Fevlado-Diversus.

-

Findley L. (2005) Building change: Architecture, politics and cultural agency. New York, Routledge.

-

FNSF (2013) Fédération Nationale des Sourds de France. [Online] Paris, FNSF. http://fnsf.org/ (Geraadpleegd op 25/04/2013).

-

Furman N., Goldberg D., Lusin N. (2007) Foreign language enrollments in united states institutions of higher education. Verenigde Staten, Modern Language Association.

-

Gallaudet University (2013) Gallaudet University. [Online] Florida, Gallaudet University. http://www.gallaudet.edu/ (Geraadpleegd op 27/03/2013)

-

Gelijke kansen (2009) Doelstellingen inzake handicap in het kader van de toepassing van de open coördinatie methode in het Vlaamse gelijkekansenbeleid. Brussel, Gelijke kansen.

-

Gezondheid.be (2012) Lawaai en oorbeschadiging. [Online] België, Gezondheid. http://www.gezondheid.be/index.cfm/picts/tv/%3C/index.cfm?fuseaction=art&art_id=76 (Geraadpleegd op 1/05/2013).

-

Ghesquière P., Maes B. (1995) Kinderen met problemen. 2e druk. Leuven, Garant.


HoGent

71


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

-

GO (2012) Dringend of drammend? [Online] Brussel, GO. http://www.go.be/sites/portaal_nieuw/subsites/Onderwijsinfotheek/InfotheekGO/Attenderingen/Documents/DK Brandpunt201210.pdf (Geraadpleegd op 15/04/2013).

-

Groce N. (1985) Everyone here spoke Sign Language. Harvard, Harvard University Press. H.A.M.J. ten Have, R.H.J. ter Meulen, E. van Leeuwen (2009). Medische ethiek. Culemborg, Centraal Boekhuis.

-

-

Hooronline (2013) Gehoortoestellen. [Online] Steenwijk, Hooronline. http://hooronline.nl/pages.php?id=_hoortoestellen_online_bestellen (Geraadpleegd op 2/05/2013).

-

Huisman M. (2011) Herstel van binnenoorcellen anno 2010. [Online] Leiden, NVA. http://www.audiologieboek.nl/htm/hfd9/9-5-1.htm (Geraadpleegd op 1/05/2011).

-

ICED (2010) A new era: Deaf Participation and collaboration. Statement of principle. Vancouver, ICED.

-

IFSW (2013) Defintion of Social Work. [Online] http://ifsw.org/policies/definition-of-social-work/ Zwitserland, IFSW (Geraadpleegd op 23/04/2013).

-

Jankowski, A. (1997) Deaf Empowerment : Emergence, Struggle & Rhetoric. Washington, Gallaudet University Press.

-

Jansen Y. (2005) Hoortoestel gaat mobieltje achterna. [Online] Rotterdam, Rotterdams Dagblad. http://www.doof.nl/nieuws/hoortoestel-gaat-mobieltje-achterna/24614 (Geraadpleegd op 1/05/2013).

-

Kasterlinden (2013) Kasterlinden [Online] http://kasterlinden.vgc.be/home/index.asp St-AchataBerchem, Kasterlinden (Geraadpleegd op 25/03/2013).

-

Kasterlinden (2013) Gehoor [Online] http://kasterlinden.vgc.be/gehoor/index.asp St-AchataBerchem, Kasterlinden (Geraadpleegd op 07/05/2013).

-

Ladd P., (2004) Understanding deaf Culture In search of Deafhood. Groot-Brittannië, Cromwell Press Ltd .

-

Ladd P., (2007) Human Rights Through Sign Languages. Lezing. WFD Congres Madrid 2007.

-

Lane H., Hoffmeister R., Bahan B. (1996) a journey into the deaf-world. Verenigde Staten, Dawn Sign Press.

-

Lane H. (2005) Ethnicity, ethics and the deaf world. Journal of deaf studies and deaf education. USA, Oxford University Press.

-

Margalit A. (1996). The decent society. Cambridge, Harvard University press.

-

Mariën H, De Smet C. (2011) Interculturaliteit. Antwerpen, University Press Antwerp.

-

Marschark M. (2007) Raising and educating a deaf child. Oxford, Oxford University Press.

-

Marschark M., Hauser P. (2012) How deaf children learn. Oxford, Oxford University Press.

-

Matthijs L. e.a. (2012) First Information Parents Receive After UNHS Detection of Their Baby’s Hearing Loss. Oxford. Journal of deaf studies and deaf education.


HoGent

72


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

-

Mindess A. (2006) Reading between the signs: Intercultural communication for sign language interpreters. 2e druk. Verenigde Staten, Intercultural press.

-

Mulder H. (2005) Keel-, neus- en oorchirurgie. Maarssen, Elsevier gezondheidszorg.

-

NAD (2013) National Association of the Deaf. [Online] Washington Silver Spring, NAD. http://www.nad.org/ (Geraadpleegd op 25/04/2013)

-

Nathan P., Marschark M., Spencer P. (2011) The Oxford Handbook of Deaf Studies, Language, and Education, Vol. 2. Oxford, Oxford handbooks.

-

NKO (2005) Cochleair implantaat. [Online] Gent, NKO. http://www.neuskeeloorgent.be/Oor_Cochleair_implantaat.html (Geraadpleegd op 2/05/2013).

-

Nussbaum M. (2006). Grensgebieden van het recht: over sociale rechtvaardigheid. Amsterdam, Ambo.

-

Onze vriend (1946) Navekados 10 jaar!!! Verslag in ‘Onze vriend’, jaargang 1946. Ledeberg, Onze vriend.

-

Onze vriend (1972) Verslag van de driemaandelijkse vergadering van zaterdag 29 januari 1972. Verslag in ‘Onze vriend’, jaargang 48 maart 1972. Ledeberg, Onze vriend.

-

Padden C., Humphries T. (1988) Deaf in america, voices from a culture. Harvard, Harvard University press.

-

Padden C., Humphries T. (2006) Inside deaf culture. Harvard, Harvard University press.

-

Parrat D. (2010) Disability & society Working with deaf people. Londen, Routledge.

-

Peeters K., Smet P. (2012) Memorie van toelichting Decreet betreffende dringende en andere maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Memorie van toelichting. Brussel, Vlaamse Regering.

-

Pierson (2013) Plusklas in Hengelo. [Online] Pierson, Hengelo Gld. http://cms.qlictonline.nl/users/piersonschool_09th/?pid=184 (Geraadpleegd op 26/04/2013).

-

Poldermans M. (2008). Wie dan leeft… Wie dan zorgt? Delft, Eburon.

-

Roets G., Coussée F. (2011) Op een kruispunt is het altijd voorrang van rechts. Diversiteit en sociaal-cultureel werk. Gent, Academia Press.

-

Ruyts A. (2013) Seks@canvas. Hendrik Cammu in Tv-reportage op canvas. Vilvoorde, VRT.

-

Selor (2013) Selor taaltesten. [Online] Brussel, Selor. http://www.selor.be/nl/testen/taaltesten (Geraadpleegd op 28/04/2013).

-

Sint-Lievenspoort (2013) DSH: Dove en slechthorende jongeren. [Online] Gent, SintLievenspoort. http://www.slp-gent.be/doelgroepen/dsh (Geraadpleegd op 7/05/2013).

-

Start ASL (2013) Ear anatomy. [Online] Californië, Start ASL. http://www.start-american-signlanguage.com/ear-anatomy.html (Geraadpleegd op 1/05/2013).

-

Statuten Fevlado (1986) Stichting. Statuten van de oprichting van de vzw. Fevlado, Gentbrugge.


HoGent

73


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

-

Tijsseling C. (2006) Anders doof zijn. Een nieuw perspectief op dove kinderen. Twello, Van Tricht Uitgeverij.

-

UGent (2013) Woordenboek Nederland – Vlaamse Gebarentaal Vlaamse Gebarentaal – Nederlands. [Online] Gent, UGent. http://gebaren.ugent.be/ (Geraadpleegd op 19/04/2013).

-

Van Brandenburg A. (1991) Dovengeschiedenis: doven in de Oude Tijd. Artikel uit ‘Onze Vriend’. Gentbrugge, Fevlado.

-

Verbruggen e.a. (2012) Sociaal >weer>werk. Positionering vanuit beroepsethiek. Gent, Academia Press.

-

Vermeerbergen M., Van Herreweghe M., (2008). Wat gewenst/geweest is. Organisaties van en voor doven in Vlaanderen bevraagd over 10 thema’s. Gent, Fevlado-Diversus en Academia Press.

-

Verslag Milaan 1880 (1880). Het verslag van het congres van Milaan van 1880 met de acht resoluties. Milaan.

-

VGTC (2012) vzw Vlaams GebarentaalCentrum (VGTC) statuten. Statuten. Antwerpen, VGTC.

-

Vijftact vzw (2011) Beleidsplan 2011-2015. Beleidsplan. Destelbergen, Vijftact vzw.

-

Vingerhoets A. e.a. (2012) Psychologie in de gezondheidszorg: een praktijkoriëntatie. Houten, Bohn Stafleu van Loghum.

-

Visualbox (2013) Visualbox. [Online] http://www.visualbox.biz/index.html Gent, Visualbox. (Geraadpleegd op 19/04/2013).

-

Vlaams Parlement (1999) Resolutie betreffende de problematiek van personen met een auditieve handicap. Resolutie van het Vlaams Parlement. Brussel, Vlaams Parlement.

-

Vlaams Parlement (2006) Voorstel van decreet … houdende de erkenning van de Vlaamse Gebarentaal. Voorstel van decreet. Brussel, Vlaams Parlement.

-

VN (2006) Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap. VN-Conventie. New York, VN.

-

VRT, Vlaamse Gemeenschap (2011) Beheersovereenkomst 2012-2016 tussen de Vlaamse Gemeenschap en de VRT. Beheersovereenkomst. Brussel, VRT en Vlaamse Gemeenschap.

-

VVKSO (2013) Stand van zaken DAM-decreet. [Online] Brussel, VVSKO. http://ond.vvksoict.com/vvksomainnieuw/document.asp?docid=2514 (Geraadpleegd op 15/04/2013)

-

vzw Cultuur voor Doven (1999) Reflecties over Dovencultuur. Destelbergen, vzw Cultuur voor Doven.

-

Woodward, J. (1972) Implications for sociolinguistic research among the deaf. Paper. Verenigde Staten, Sign Language Studies.


HoGent

74


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Bijlagen Artikel ‘Hij redde Vlaamse kinderen van doofheid’ Oogtest bij baby’s – Hij redde Vlaamse kinderen van doofheid Bron: De Standaard 2 april 2013 BRUSSEL Sinds vorige week worden alle baby’s in Vlaanderen op de leeftijd van één jaar gescreend op oogproblemen die later mogelijk een lui oog kunnen veroorzaken. Dat gebeurt met een toestel dat in amper tien seconden eventuele oogafwijkingen opspoort, en ontwikkeld werd door een Duits bedrijf in samenspraak met Kind en Gezin. Zeg maar: in samenspraak met dokter Erwin Van Kerschaver, tot vorige vrijdag hoofdarts bij Kind en Gezin. Hoe kwam u daarop? ‘Ik zag zo’n toestel voor het eerst op een technologiebeurs in Duitsland. Het was ontwikkeld voor het testen van het zicht van wedstrijdpaarden en het viel nogal groot uit. Ik dacht: als dat bij paarden kan, dan misschien toch ook bij jonge kinderen? Jamaar, zeiden de ontwikkelaars, wij zijn veeartsen. Later werd het bewuste bedrijfje overgekocht en met dat nieuwe bedrijf zijn we gaan samenzitten om een versie te maken voor gebruik bij kinderen. Die is niet groter dan een haardroger. En sinds vorige week gebruiken alle 330 consultatiebureaus van Kind en Gezin dat screeningtoestel, dat ik ook een beetje als mijn kindje zie. Het is trouwens door Flanders’ Care opgepikt als modelproject.’ U heeft nog zo’n ‘kindje’: de gehoortest, waarmee baby’s in Vlaanderen al op twee maanden worden getest. ‘Vroeger gebruikte Kind en Gezin daar de Ewingtest voor, waarbij een verpleegkundige achter de baby ging staan en geluidjes maakte, terwijl een andere observeerde of de baby zich omdraaide. Dat was eigenlijk nattevingerwerk. Een kwart van de dove kinderen werd daarmee gemist, en elk jaar werden er duizenden kinderen onterecht doorverwezen die geen gehoorprobleem hadden. Artsen wisten: het zal wel weer niets zijn! Dat was heel slecht voor het imago van Kind en Gezin en eigenlijk ook voor de ouders en de baby’s. Ik heb toen via het internet een klein bedrijfje gevonden in Sillicon Valley dat een gloednieuw toestel had ontwikkeld. En dat ben ik gaan bekijken. We hebben het nu over 1997. Ik werkte nog maar negen maanden bij Kind en Gezin.’ En twee jaar later werden alle baby’s in Vlaanderen er al mee getest. Hoe kon dat zo snel? ‘Kind en Gezin liet mij naar de VS gaan en liet mij mijn ding doen. Ik heb dit altijd als een erg dynamische organisatie ervaren. Ik ben uit de VS teruggekeerd en heb een Nederlandse professor gevonden die een prototype had om het uit te testen: Anne-Marie Oudesluys, zij geloofde erin. Ik heb toen ook alle universitaire neus-, keel- en oorteams bezocht om hen mee te krijgen in het verhaal. Er was veel scepsis, het internet was toen nog heel nieuw. In Leuven vond ik gelukkig één arts, professor Feenstra, die erin geloofde en die mij steunde.’


HoGent

75


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

U ‘geloofde’ erin, zegt u: was het een gok? ‘Nee, pas op, ik was al langer bezig metpublic health en gezondheidspreventie. In mijn vorige job, bij de provincie Brabant, was ik diensthoofd schoolgezondheidszorg. Ik had in de VS gezien dat het Algo-toestel goede resultaten behaalde. Dat was nog op kleine schaal, maar toch. In samenspraak met ons hebben ze dan een kleiner, draagbaar toestel ontwikkeld: de Algo F, of deFlanders version . Eind 1998 gebruikten we het al in heel Vlaanderen. Wereldwijd is het toestel ook onder die naam verkocht en gecommercialiseerd.’ U heeft, hoop ik, van die beide bedrijven toch aandelen gekocht? ‘Nee, dat is mij al vaak gevraagd. Als wetenschapper en werkzaam bij de overheid dacht ik daar niet aan. Mijn eerste bekommernis en die van Kind en Gezin was die kinderen te redden van een hoop vermijdbare miserie. Geen beter aandeel dan de voldoening die ik daarvan krijg. Er zullen eind dit jaar alles bijeen al één miljoen gehoorscreenings gedaan zijn en tegen dan zullen er ook 1.000 kinderen gevonden zijn van wie op jonge leeftijd al geweten was dat ze aan beide oren doof zijn. Al die kinderen hebben we gered! Want dank zij de cochleaire implantaten die ze al vanaf de leeftijd van één jaar kunnen krijgen, kunnen ze toch horen en kunnen ze naar een gewone school. Dat is voor hen een verschil van nacht naar dag.’ Screenen levert ook valse positieven op. Hoe zit het daarmee? ‘De oogtest werkt uitstekend: tot acht op de tien doorverwijzingen blijken terecht. Dat is een zeer goed resultaat en een pluim op de hoed van de regioverpleegkundigen en ons algoteam. De eerste gehoortest, de AlgoFlanders version, geproduceerd door Natus, haalde een vergelijkbaar resultaat van 75 procent. Slechts één op de vier valse positieven dus. Het jammere is, dat het toestel waar we nu mee werken, de Algo 3i, veel minder goede resultaten oplevert. Het levert nu twee op de drie vals positieven op.’ Hoe komt dat? Toen de Algo F aan vervanging toe was – die toestellen worden mobiel gebruikt en zien dus af – wilden we een ander toestel kopen bij een concurrent van Natus. Maar Natus kocht de concurrent op en haalde hun toestel meteen uit de markt. Ze boden ons alleen hun Algo-opvolger aan, en zeiden dat het vanbinnen om hetzelfde toestel ging. Wat dus niet waar was.’ Dat moet pijn hebben gedaan, na de eerdere goede samenwerking. ‘Het heeft toen eventjes hard gebotst ja. Maar we hadden geen keus. Op een internationaal congres waar Natus ook vertegenwoordigd was, heb ik dat onomwonden toegelicht in een presentatie. Dat heeft hen commercieel geen deugd gedaan, maar bon, eerder hadden ze dank zij ons ook grote winst behaald. Gelukkig zijn we intussen weer aan vervanging toe: het volgende toestel, dat we in Europa kopen, moet weer veel beter zijn. We hebben ook bedongen dat we het zelf mogen aanpassen indien dat nodig blijkt.’ Na de screening volgt de behandeling. Zijn er ook ouders die weigeren om hun dove kinderen te laten behandelen?’ ‘Zeer zelden. Ik heb nu, na al die jaren, het eerste verslag van een referentiecentrum binnen dat gewag maakt van zo’n weigering. De bewuste ouders zijn zelf doof. Ik ga vandaag, op mijn laatste werkdag, nog een mail naar die dokters sturen om te zeggen dat ze zich niet bij de beslissing van die ouders mogen neerleggen.’ Die ouders vinden de dovencultuur misschien best waardevol. ‘Dat kan zijn, en ik heb respect voor hen. Maar misschien is hun keuze gebaseerd op ervaringen uit hun eigen verleden, waarbij hen een gehoorapparaat werd aangepraat dat niet deed wat het beloofde. Zij zien de film van hun eigen jeugd terug. Maar nu, met de cochleaire implantaten, leven we in een heel andere wereld. Al die dove kinderen gaan nu naar het gewoon onderwijs en er is daar niemand die op het eerste zicht ziet dat die kinderen volledig doof zijn!’ ‘Je eigen dove kind een leven tussen horenden ontzeggen, dat is zoals emigreren naar de VS en verbieden dat je kind Engels leert. Ik vind dat op het randje van de kindermishandeling.’


HoGent

76


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

U hebt in december ook nog een doctoraat behaald over uw ervaring met de gehoorscreening. ‘Dat wilde ik mijn hele leven al doen. Maar ik wilde niet dat mijn werk eronder leed. Ik heb kunnen aantonen dat jongens, baby’s met een kleiner geboortegewicht en kansarme kinderen een verhoogde kans op aangeboren doofheid hebben. Het is wel fijn dat dit me aan het eind van mijn carrière nog gelukt is.’ En nu is het gedaan? ‘Hola, ik ga met pensioen, maar niet op rust hoor! Ik zal wel een nieuwe uitdaging vinden. Ik ben beschikbaar.’ Veerle BEEL Bron: Beel V. (2013) Hij redde Vlaamse kinderen van doofheid. [Online] De Standaard, Brussel. http://www.standaard.be/cnt/DMF20130401_00525885 (Geraadpleegd op 5/04/2013).


HoGent

77


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Reactie Maartje De Meulder op artikel DS 2 april Beste dokter Van Kerschaver, In uw afscheidsinterview (DS 2 april) had u het over een van uw stokpaardjes: de vroege screening op doofheid bij baby’s. U zal mij niet horen ontkennen dat die vroege screening op zich goed is. Het is de manier waarop er gevolg gegeven wordt aan de uitkomst van de screening, waarover u en ik wellicht (en spijtig genoeg) van mening verschillen. Zoals u misschien weet, werd de technologie van het cochleair implantaat (CI) aanvankelijk op de markt gebracht voor dove volwassenen. Maar omdat de winst daarvan vrij beperkt bleef (hoe nobel de ‘redding’ van dove mensen ook voorgesteld werd, het moest tenslotte opbrengen), werd een bijkomende doelgroep aangeboord. En met ‘succes’: die van dove baby’s en kinderen. Op hun eenzijdig geïnformeerde ouders werd en wordt een goed geoliede (en gefinancierde!) marketingmachine losgelaten. Als na de vroege screening blijkt dat een kind een ernstig gehoorverlies heeft, krijgen ouders onder tijdsdruk oogkleppen opgezet en wordt het kind op de lopende band richting operatiekwartier gezet. Ouders worden niet in contact gebracht met succesvolle dove volwassenen, er wordt hen niet verteld over het belang van Vlaamse Gebarentaal voor hun kind (of alleen ‘als het niet anders kan’), ouders die niet voor een implantaat kiezen krijgen te maken met sociale druk van hun omgeving (en die van u, zoals u zelf zegt in het interview). Men houdt die ouders voor dat met een CI al hun problemen – en meteen ook die van hun kind – opgelost zijn. Zonder verdere duiding wordt het dragen van en kiezen voor zo’n implantaat gelijkgesteld met het uitzicht op een gelukkig en succesvol leven. Doof zijn wordt op die manier zelfs je eigen schuld (bij baby’s die van de ouders), iets waarvoor men dan maar de gevolgen moet dragen. En dat is het net: er is geen keuzevrijheid meer. Want als ouders de ‘keuze’ hebben om voor een implantaat te kiezen, moeten ze ook de ‘keuze’ hebben om dat niet te doen. Het stoort me heel erg dat u die keuze dus niet als een keuze ziet, dat u zich niet wil of kan neerleggen bij de beslissing van deze ouders om geen CI te nemen voor hun kind. Als dictaat kan dat tellen. Maar daar houdt het voor u niet op: u stelt die keuze zelfs in niet mis te verstane bewoordingen gelijk aan kindermishandeling. En daarin gaat u veel te ver. Doofheid is geen levensbedreigende aandoening die een onmiddellijke invasieve chirurgische ingreep vereist en het is op geen enkele manier te rechtvaardigen dat die technologie wordt opgedrongen aan ouders van dove kinderen. U bent dezelfde misvatting toegedaan als veel van uw collega-artsen: dat een dove niet meer is dan een wandelend stel oren dat zit te wachten op uw verlossing. Het is trouwens perfect aannemelijk dat de ouders in kwestie de beslissing willen uitstellen tot hun kind oud genoeg is om de keuze zelf te maken. Uw beschuldiging van mishandeling gaat heel ver, en is kwetsend voor ouders. Ik laat me trouwens met deze stelling niet in een extremistische hoek duwen. Ik wens dove kinderen en volwassenen uiteraard een gelukkig leven toe — en je zal mij niet horen zeggen dat dat een fluitje van een cent is. Ik ben zelf doof, heb geen CI, en weet waarover ik spreek. Ik ben mij ervan bewust dat ik mij met deze tekst open stel voor de kritiek dat ik mijn keuze op deze manier wil verdedigen – en daarmee een ideologische strijd wil voeren. Maar zou het ook niet zo kunnen zijn dat ik dagelijks met veel Vlaamse en buitenlandse doven (met en zonder CI) in contact kom, en daardoor met net iets meer recht van spreken hierover gefundeerde uitspraken kan doen?


HoGent

78


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Dit is géén pleidooi tegen het CI, maar vóór Vlaamse Gebarentaal. Het is die tegenstelling waar ouders van dove kinderen vaak verkeerdelijk voor worden geplaatst: of een CI, of ‘aangewezen’ zijn op gebarentaal (lees: ‘falen’). Uw eigen Algo-test gebruikte tot niet zo lang geleden het woord ‘fail’ wanneer bleek dat er sprake was van een gehoorverlies (ondertussen is dat veranderd naar ‘refer’). ‘Fail!’ Wat een geweldige start voor het leven van een kind. Een implantaat plaatsen moet een keuze zijn (en blijven), De Vlaamse Gebarentaal aangeboden krijgen (voor ouders én kind) een recht – het is een taal die 100 procent natuurlijk is voor het kind. Helaas is op dit moment eerder het omgekeerde het geval. Een implantaat krijgen lijkt een verworven recht (volgens u zelfs een verplichting), maar het is tegenwoordig makkelijker voor een horende student om een keuzevak Vlaamse Gebarentaal te volgen dan voor een doof kind en zijn/haar ouders om de Vlaamse Gebarentaal te leren. Dat zegt alles. Een kind het recht op Vlaamse Gebarentaal ontzeggen, dát is vergelijkbaar met ‘emigreren naar de VS en verbieden dat je kind Engels leert’ – uw woorden. Talloze dove volwassenen zullen u kunnen bevestigen dat een visuele taal en bijhorende cultuur vinden hun ‘redding’ was. Ik wens u een deugddoend pensioen. Misschien vindt u dan wat tijd om u te verdiepen in de taal en cultuur van dove mensen. Tevens hoop ik oprecht dat uw opvolger bij Kind & Gezin ouders een echte keuze zal bieden, in alle betekenissen van het woord. Mij hoeft hij in elk geval niet te ‘redden’. Bron: De Meulder (2013) Doven zijn geen mislukkelingen. [Online] Blog, Antwerpen. http://bristol.verbeeld.be/2013/04/03/brief-aan-dokter-van-kerschaver/ (Geraadpleegd op 17/05/2013).


HoGent

79


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Reactie Fevlado op artikel DS 2 april Aan Veerle Beel journalist De Standaard Aan de Vlaamse Vereniging van Journalisten Gent, 3 april 2013 Beste mevrouw Beel, Beste journalisten, Wij contacteren u naar aanleiding van het artikel dat in De Standaard verscheen op 2 april laatstleden, met als titel ‘Hij redde Vlaamse kinderen van doofheid’, geschreven door Veerle Beel, over dr. Van Kerschaver die bij Kind&Gezin aan de wieg stond van de screening bij baby’s op zicht- en gehoorproblemen. Als Federatie van de Vlaamse Dovenorganisaties, Fevlado vzw, richten wij ons op de gebarentalige dove personen in Vlaanderen en wij komen op voor hun belangen. En dat zijn er heel wat, in deze maatschappij waar vooral de medische visie op ‘doofheid als beperking’ heerst. Wij hebben al contact met Kind&Gezin en zullen de inhoud van dit artikel met hen verder opnemen, maar we denken dat ook de journalisten een belangrijke maatschappelijke rol te spelen hebben. Dat dergelijke titel, ‘Hij redde Vlaamse kinderen van doofheid’ allicht wel lezers zal lokken, is voor journalisten belangrijk, maar hebben jullie ook niet de professionele plicht om deze stelling eens te bevragen, bijvoorbeeld bij de doelgroep zelf? Moet journalistiek dan niet wat dieper graven dan enkel letterlijk weergeven wat iemand zegt, ook al is dat dan een arts die vaarwel zegt aan de job van zijn leven? Wij zouden het waarderen als er minimaal eens geïnformeerd werd bij ouders van dove kinderen, en bij dove jongeren en volwassenen. Voelen zij zich inderdaad allemaal gered? Gaat u er zomaar van uit dat een cochleair implantaat bij iedereen wonderen verricht? Beseft u dat ouders die bevallen van een dove baby zo goed als enkel medische informatie krijgen, en dat slechts enkele professionele dienstverleners het over Vlaamse Gebarentaal en Dovencultuur hebben, en over succesvolle dove volwassenen die een leven als dat van ieder van ons leiden? Gelijke Kansen Vlaanderen subsidieert op dit ogenblik een project dat Fevlado uitvoert rond het belang van het volledig informeren van ouders van dove baby’s, dus ook rond Vlaamse Gebarentaal en Dovencultuur. Dat toont aan dat zelfs de overheid beseft dat hier een groot tekort is. Dat dove kinderen opgroeien in een horende maatschappij is een feit, en dat ze daarom de Nederlandse taal moeten leren lezen en schrijven is evident. Implantaten en hoorapparaten blijven echter hulpmiddelen. De schrijnende verhalen van dove kinderen waarvan je inderdaad ‘niet op het eerste zicht ziet dat die kinderen volledig doof zijn’, zoals dr. Van Kerschaver in het artikel zegt, maar die sociaal-emotioneel uit de boot vallen, omdat ze noch in de horende noch in de Dovenwereld thuishoren, zijn legio.


HoGent

80


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Als je als journalist in het artikel de dokter citeert met de uitspraak “Ik vind dat op het randje van de kindermishandeling”, staat u dan stil bij het effect dat dit heeft op ouders die er bewust voor kiezen om niet (onmiddellijk) mee te gaan in de medische ‘herstel’mallemolen, maar die eerst hun kind willen leren kennen zoals het is, en de voor het kind enige 100% toegankelijke taal, de Vlaamse Gebarentaal, willen leren om met hun kind te kunnen communiceren, en dan misschien later overgaan tot implantatie of de inschakeling van andere hulpmiddelen? We moeten met u hier niet de inhoudelijke discussie aangaan, maar vragen wel met aandrang naar een berichtgeving die blijk geeft van nuancering, naar een zoeken naar aanvullende verhalen, naar een openstaan en nieuwsgierig zijn naar andere meningen. Wanneer wordt er aandacht besteed aan de mensen over wie het hier werkelijk gaat? Fevlado reageerde onlangs zo ook op de berichtgeving in de pers rond de euthanasie van de doofblinde tweelingbroers (januari 2013). Ook daar vonden we dat er toch wel eens gevraagd mocht worden aan doofblinde personen in Vlaanderen hoe zij functioneren in deze maatschappij, in plaats van onmiddellijk doofblindheid zwart op wit te koppelen aan afhankelijkheid en euthanasie. Wij hopen in de media een bondgenoot te vinden, die ook geïnteresseerd is in de mening van degenen over wie er geschreven wordt, en zo mee opkomen voor hun rechten. Graag ontvangen wij uw reactie en uiteraard zijn wij bereid hierover verder met u in discussie te treden. Met vriendelijke groeten, Cel belangenbehartiging Fevlado vzw [email protected] Bron: Fevlado (2013) Fevlado nieuws en prikbord. [Online] Fevlado, Gent. www.fevlado.be (Geraadpleegd op 15/04/2013).


HoGent

81


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

VGT tekst ‘Korte Kennismaking


HoGent

82


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Nederlandse tekst ‘Korte kennismaking Doof voor doofheid dooft Deafhood Perspectieven op beleid en sociaal werk vanuit dovenvisies Deze bachelorproef is het afstudeerproject van Mathieu van der Sluis. Hierin wordt beschreven welke dovenvisies bestaan en hoe deze het beleid en het sociaal werk beïnvloeden. Binnen de Dovencultuur zijn drie grote visie beschreven. De medische visie wordt als eerste beschreven. Binnen deze visie ziet men doven als gehandicapten en moet de beperking die ze hebben zo veel mogelijk weggewerkt worden. Als tweede visie is de sociale visie beschreven. Hier wordt de beperking gegeven door de samenleving die niet toegankelijk is voor doven. Het is een sociale constructie en de oplossing ligt dan ook in het toegankelijk maken van de samenleving voor doven. De derde beschreven visie is de Deafhood-visie waarbij doven als een taalkundige en culturele minderheidsgroep worden beschouwd. Deze doven willen erkenning als dergelijke groep. Vervolgens wordt de geschiedenis beschreven van de Dovencultuur. Zowel de evolutie van educatie, het verenigen en het beleid wordt beschreven. Het deel educatie vertelt de evolutie van het onderwijs. Van individuele lessen tot volksonderwijs waar alle doven les kregen. Het deel verenigen geeft een overzicht van het ontstaan van Navekados met het ontstaan van Fevlado als resultaat. Het deel beleid vertelt onder andere over Milaan 1880, over de ontwikkelingen van het beleid van dovencultuur en over de erkenning van VGT. Nadien wordt gekeken wat het beleid nu doet voor doven en welke veranderingen het beleid nog moet doorvoeren. Tot slot wordt in het laatste hoofdstuk gekeken hoe de sociaal werker zich kan positioneren tegenover de groep van doven en tegenover het beleid. Dit is het belangrijkste hoofdstuk voor de sociaal werker. Veel plezier bij het lezen van deze bachelorproef.


HoGent

83


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

Concreet communiceren – Tips Aangezien doven niet kunnen horen is auditieve communicatie niet mogelijk. Daarom worden hier enkele tips geformuleerd over hoe communicatie met doven vlot kan verlopen (Fevlado-Diversus, 2013). •

Kijk de persoon waartegen je spreekt steeds aan. Op deze manier kan deze jouw mond, mimiek en gebarentaal veel eenvoudiger lezen.

•

Indien je merkt/vermoedt dat iemand doof is; vraag dit gerust. Tik de persoon aan zodat hij/zij weet dat je iets wil zeggen en stel je vraag.

•

Gebaren en lichaamstaal lezen is moeilijk wanneer je zeer dicht op mekaar staat. Neem gerust wat afstand, zo kan je beter lichaamstaal, mimiek en gebaren veel eenvoudiger afgelezen worden.

•

Zorg dat je mond duidelijk zichtbaar is zodat jouw mondarticulatie goed af te lezen is. Verwijder dus die sigaret, kauwgom of handen die je voor jouw mond houdt.

•

Het is moeilijk om een persoon te zien die met zijn rug naar een lichtbron staat. Zorg dus dat je duidelijk zichtbaar bent door niet direct voor een lichtbron te staan. Zo ziet de ander meer dan je contouren en verstaat hij/zij je eenvoudig.

•

Gebruik natuurlijke gebaren/lichaamstaal ter ondersteuning van wat je zegt, dit maakt het voor de dove eenvoudiger te interpreteren.

•

Hou pen en papier in de aanslag, dan kan je moeilijke woorden opschrijven.

•

Schakel achtergrondlawaai uit, soms kan de ‘dove’ wel achtergrondgeluiden horen (al dan niet met hulp van een CI) en dan is het moeilijk deze te onderscheiden van wat jij zegt.

•

Spreek geen dialect, Algemeen Nederlands is veel eenvoudiger te begrijpen.

•

Praat niet door elkaar, de dove kan maar naar één persoon tegelijk kijken en is anders niet mee met het gesprek.

•

Gebruik trefwoorden om aan te geven waar het gesprek over gaat, dit is sneller te begrijpen dan hele volzinnen. Zo kan de dove persoon sneller inpikken in het verhaal.

•

Houd oogcontact en draai je hoofd niet weg, dit wordt aanzien als beleefd binnen de dovencultuur. Verder bevordert dit ook de communicatie aangezien die niet gestoord wordt door nodeloze hoofdbewegingen.

•

Articuleer traag en duidelijk, dan ben jij het best te begrijpen.

•

Roep niet, de dove persoon hoort je toch niet. (En dit komt beleefd over noch bevordert het gesprek)

•

Trek de aandacht (zwaaien, aantikken…) voor je iets begint te zeggen dan weet de persoon dat je hem/haar aanspreekt.

•

Herhaal indien nodig wat je zegt, daar is niks mis mee en de communicatie kan alleen maar vlotter verlopen. Veel aangenamer dan moeten antwoorden op zaken die je niet begrepen hebt. Controleer ook gerust of de boodschap begrepen is.

•


HoGent

84


Bachelorproef

Acad. ’12 – ‘13

•

Zoek naar synoniemen, een Vlaams gebarentalig persoon kent niet altijd elke Nederlands woord. Het (eenvoudigere) synoniem is dan wel gekend. Doe dit zeker zo bij vakjargon. Gun de ander tijd om te reageren en af en toe een rustpauze te nemen. In een andere taal dan je moedertaal spreken is zeer vermoeiend. Het is voor de dove persoon ook aangenaam als hij/zij voelt dat je respecteert wat hij/zij te zeggen heeft. Vul de ander zijn boodschap dus ook niet aan.

•

Wees niet bang om te gebaren, doven appreciëren dit.

•

Spreek de persoon aan en niet zijn horende partner/tolk. De dove is doof, dit wil niet zeggen dat hij/zij niet kan spreken. In een normale conversatie kijk je ook naar degene die spreekt (of kijk jij altijd naar de boxen wanneer in een aula een voordracht wordt gegeven ?)

•

Wanneer je ziet dat er een doof persoon in de groep is, betrek deze dan bij het gesprek. Niks zo irriterend als voor ‘piet snot’ in een groepje te staan.

•

Als laatste tip, maar zeker niet de minste! Volg een cursus VGT ! Jouw wereld zal veel ruimer worden.

•


HoGent

85



Bachelorproef

HoGent

Acad. ’12 – ‘13

86

Doof voor doofheid dooft Deafhood

Recommend Documents