Docentendag 2014 – lezingen & presentaties
Ronde 1 A. Nederland als vervlogen droom In maart 2013 kwam bij uitgeverij Prometheus/Bert Bakker Nederland als vervlogen droom uit, een lang essay van Thijs Kleinpaste over nationalisme en Europa. Thijs zal spreken over het nieuwe nationalisme en de betekenis ervan in de eenentwintigste eeuw. De zoektocht naar een collectieve lotsbestemming in tijden van individualisme is één van de belangrijkste vraagstukken van onze tijd. Heeft het nationalisme antwoorden voor onze tijd? Wat betekent dat voor Europa? Of is het nationalisme krachteloos - en wat moeten we er dan mee? Thijs Kleinpaste is historicus en werkzaam voor het ministerie van Buitenlandse Zaken. Hij publiceerde onder andere in De Groene Amsterdammer, NRC Handelsblad, De Volkskrant en De Standaard. B. Van Trias naar Multiple Politica? Contouren van de democratische rechtsstaat 3.0. Vandaag zijn we nog steeds gewend onze democratie te zien in termen van representatie, via verkiezingen of eventueel referenda. Zijn er andere manieren om (over de kwaliteit van onze) democratie na te denken dan deze traditionele manier? Zou het in een complexe democratie niet evenzeer moeten gaan over de vraag of ons systeem van checks and balances (teugels en tegenwichten) goed georganiseerd is, met andere woorden over de ‘configuratie’ van het politieke bestel? Welke rol kan de burger in dit geheel spelen? In deze lezing wordt aan de hand van het gedachtegoed van Montesquieu en enkele meer recente politieke denkers op deze vragen ingegaan. Prof. mr. dr. Maurice Adams is hoogleraar Democratie en Rechtsstaat en hoogleraar Encyclopedie van het recht, beide aan Tilburg Law School C. Populisme: een bedreiging voor de democratie? Populisme is niet meer weg te denken uit ons politieke bestel. Sommige wetenschappers vinden dat het populisme een bedreiging vormt voor een pluralistische samenleving. Maar is dat wel zo? In deze lezing kijken we naar de relatie tussen het populisme en de democratie. We beginnen met het definiëren van populisme. Hiermee zal duidelijk worden dat het minder vaak voorkomt dan gedacht. Daarna komt de link tussen populisme en democratie aan bod. Wetenschappers die populisme als een bedreiging zien, argumenteren dat populisme een negatief effect heeft; bijvoorbeeld doordat (zo stellen zij) populisten politieke kwesties te zwart/wit formuleren. Anderen noemen populisme juist een vernieuwing en claimen dat door populisme nieuwe kwesties worden aangekaart. Dr. Andrej Zaslove is universitair hoofddocent vergelijkende politiek aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
D. Is Rusland een democratie? Omgaan met buitenlands nieuws in de klas. Is Rusland een democratie? Door de Russische anti-homowetten, de diplomatieke incidenten en de Olympische Winterspelen in Sotsji is dit een actuele vraag die thuishoort in een les maatschappijleer. Op basis van berichtgeving in de westerse media beantwoorden docenten deze vraag bevestigend of ontkennend. Jaren geleden waarschuwde Joris Luyendijk in zijn boek Het zijn net mensen voor de vervorming van de werkelijkheid door de media. Media bepalen in hoge mate het beeld dat mensen hebben over het (politieke) leven in andere landen. In deze workshop laat voormalig Moskou-correspondent Ivo Pertijs zien dat dit ook bij berichtgeving over Rusland het geval is. Zeven jaar werkte hij als (onderzoeks)journalist in de Russische hoofdstad en ervoer daar hoe verschillende werkelijkheden tot stand kwamen. Russische staatskranten en westerse (kwaliteits)media tonen, bewust en onbewust, een gekleurde werkelijkheid. Op basis van concrete en actuele voorbeelden laat hij zien waar je als docent maatschappijleer rekening mee moet houden bij het bespreken van buitenlands nieuws in de klas. Ivo Pertijs is docent maatschappijleer en maatschappijwetenschappen aan de KSE te EttenLeur. Van 2001 tot 2008 was hij correspondent in Moskou. E. Kieskompas-spel Europese verkiezingen 'Levend Kieskompas in de Klas' is een interactief debatspel over de Europese Parlementsverkiezingen in mei 2014. Op de debatvloer (de klas) worden vijf matten neergelegd die bestempeld zijn met vijf antwoordcategorieën (zogenaamde 'Likert items': helemaal mee eens, mee eens, neutraal, niet mee eens, helemaal niet mee eens). Daarna confronteert de docent de leerlingen met stellingen over zorgvuldig samengestelde verkiezingsthema's en daagt ze uit om plaats te nemen op de positie die hun mening het beste weergeeft. Hierdoor worden de onderlinge verschillen tussen leerlingen fysiek zichtbaar en kunnen zij worden ondervraagd over hun motieven om die positie in te nemen. Door een praatbal en interventieballen komt iedereen aan het woord, houden leerlingen zelf de controle over het debat en verzandt het debat niet in gekrakeel. Leerlingen leren dat je posities kunt delen met mensen die andere argumenten hebben en leren ook dat je het met dezelfde persoon eens kunt zijn op één stelling en oneens op een ander thema. Bovendien kunnen de leerlingen hun standpunten vergelijken met die van de politieke partijen. Zo kunnen verschillen of overeenkomsten met soms onverwachte partijen aan het licht komen. Dr. Andre Krouwel is universitair hoofddocent politicologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en directeur van KiesKompas. P. De pilot maatschappijwetenschappen – een introductie Docenten en leerlingen zijn enthousiast over het nieuwe programma voor maatschappijwetenschappen voor havo en vwo. Wel worstelen ze nog met de verdeling van de lestijd tussen de hoofd- en kernconcepten die aan bod moeten komen, en de contexten. Na een korte introductie laten we met filmopnamen zien hoe de concept/context-benadering in een aantal lessen gestalte krijgt. Een van de docenten uit de film beantwoordt de vragen die dit oproept. Daarnaast tonen we van het eerste havo-pilotexamen dat is afgenomen enkele opgaven die een eerste stap in de gewenste richting zijn: meer nadruk op inzicht en minder nadruk op reproductie.
Het lesmateriaal is verder ontwikkeld en dit heeft een apart boekje opgeleverd over de hoofden kernconcepten. Dit schooljaar gebruiken de pilotdocenten dit voor het eerst als basis naast het andere lesmateriaal. Daaruit is één context herschreven en ook uitgebracht in een afzonderlijk boekje. Beide boekjes zijn beschikbaar voor de deelnemers. Ze dienen ervoor om niet-pilotdocenten te laten kennismaken met voorbeelduitwerkingen van het nieuwe programma maatschappijwetenschappen. Presentatie: Han Noordink van SLO, en Marco Veldman, havo/vwo-pilotdocent op het Johannes Fontanus College in Barneveld.
Ronde 2 F. Wordt het nationalisme van laaggeschoolden aangewakkerd door mondialisering? In heel Noordwest-Europa zijn laaggeschoolden nationalistischer dan hooggeschoolden: de eersten keren zich meer tegen migranten, vrijhandel en Europese eenwording dan de laatsten. Dat dit patroon bestaat is onomstreden, maar over de oorzaak verschillen onderzoekers behoorlijk van inzicht. De meest dominante verklaring is dat laaggeschoolden vooral de negatieve economische gevolgen van mondialisering ervaren – vandaar dat zij vaak worden aangeduid als ‘mondialiseringsverliezers’ – en zich er daarom tegen verzetten. Maar hoe verhoudt deze verklaring zich tot minder prominente concurrerende verklaringen? In deze lezing zullen de verschillende verklaringen kritisch worden belicht, om te kunnen bepalen of het nationalisme van laaggeschoolden inderdaad door mondialisering wordt aangewakkerd. En indien dat het geval is, uit te zoeken hoe dat precies tot stand komt. Dr. Jeroen van der Waal is socioloog en als universitair hoofddocent verbonden aan Centre for Rotterdam Cultural Sociology (CROCUS) and the Erasmus Graduate School of Social Sciences and the Humanities. G. Denkbeelden van jongeren over democratische besluitvorming Binnen het publieke en wetenschappelijke debat worden vraagtekens geplaatst bij de democratische gezindheid van jongeren. Zij zouden weinig politieke kennis hebben, beperkte maatschappelijke betrokkenheid tonen en vooral op zichzelf gericht zijn. Over de vraag of jongeren collectieve besluiten op democratische manieren willen nemen, is echter weinig bekend. In zijn promotieonderzoek kijkt Hessel Nieuwelink naar denkbeelden van Nederlandse middelbare scholieren over democratie en besluitvorming. De jongeren die deelnemen in dit onderzoek hebben op hun veertiende nog weinig kennis van en ervaring met de politieke democratie maar zijn wel bereid om beslissingen in schoolcontext op democratische manier te nemen. Denkbeelden van jongeren over manieren waarop zij vinden dat besluiten genomen moeten worden, komen overeen met in politieke theorie uiteengezette democratiemodellen. Hessel Nieuwelink werkt bij het Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding van de HvA en is daar tevens lerarenopleider Maatschappijleer. Hij doet promotieonderzoek naar democratische gezindheid van Nederlandse middelbare scholieren.
H . De Grondwet in actie Aan de Universiteit van Tilburg is de website www.nederlandrechtsstaat.nl ontwikkeld. Deze website richt zich onder meer op leerlingen, studenten en docenten en gaat over de Grondwet en de democratische rechtsstaat. De site schept de gelegenheid om ‘constitutionele dialogen’ aan te gaan, door middel van raadpleging, reacties, suggesties, vragen en ervaringen over/met het constitutionele systeem. Vrijwel alle domeinen van maatschappijleer komen aan bod: rechtsstaat, parlementaire democratie, verzorgingsstaat en pluriforme samenleving. Onderwerpen die allemaal ook een constitutionele dimensie hebben. De inhoud is bruikbaar voor de eindexamendomeinen Criminaliteit & Rechtsstaat en Politieke Besluitvorming van maatschappijwetenschappen. In deze workshop worden de verschillende lagen van deze website geïllustreerd en de achtergronden ervan toegelicht! Presentatie door Prof. mr. dr. Maurice Adams, hoogleraar Democratie en Rechtsstaat en Karsten Meijer LLM MA, coördinator van NederlandRechtsstaat. Q. De pilot maatschappijwetenschappen voor gevorderden In deze workshop nemen we eerst een kijkje in de lespraktijk op één van de pilotscholen: hoe hebben deze docenten de concept/context-benadering omgezet in lesactiviteiten? Een van deze docenten is aanwezig om vragen die deze beelden oproepen te beantwoorden. Daarna bespreken we de belangrijkste zaken die uit de evaluatie van de havo-pilot naar voren zijn gekomen. Naast veel enthousiasme over de manier waarop leerlingen met de nieuwe inhoud aan de slag zijn gegaan, zijn er ook discussiepunten: 1.
Wat is de juiste balans tussen concepten en contexten? De afgelopen twee jaar is er steeds meer accent gelegd op de hoofd- en kernconcepten en rees de vraag of de contexten nog wel zo uitgebreid aan bod moeten komen. Aan de hand van twee onlangs verschenen boekjes wordt gepraat over de wenselijke balans tussen concepten en contexten. Eén boekje gaat over de hoofd- en kernconcepten, het andere over een van de contexten. Beide boekjes zijn beschikbaar voor de deelnemers.
2.
Wat houdt het veel genoemde “analyseren van maatschappelijke vraagstukken” in? Het eerste pilotexamen leverde discussie op over wat analysevragen waren. Aan de hand van voorbeelden wisselen we hierover van gedachten.
Presentatie door Lieke Meijs van SLO en Lennart Schra, havo/vwo-pilotdocent op het Johannes Fontanus College in Barneveld. R. ProDemos: Nederland is jarig! Tussen 2013 en 2015 wordt gevierd dat tweehonderd jaar geleden het Koninkrijk der Nederlanden ontstond. ProDemos maakte lesmateriaal waarmee u in de lessen maatschappijleer aandacht kunt besteden aan dit jubileum. Hoewel 200 jaar Koninkrijk op het eerste gezicht overkomt als een onderwerp dat vooral bij het vak geschiedenis thuishoort, zijn
er talloze raakvlakken met het curriculum van maatschappijleer: rechtsstaat, democratie, verzorgingsstaat, pluriforme samenleving, etc. De verschillende werkvormen staan stil bij de verworvenheden van de laatste 200 jaar, maar maken ook debat en discussie over deze verworvenheden mogelijk. Deze opzet is gekozen voor zowel het vmbo-lespakket als voor het lespakket voor havo/vwo. In deze workshop gaan we aan de slag met een aantal werkvormen uit het materiaal: de Democratie-index, twee werkvormen over (nationale) identiteit, een werkvorm over verschillen en vooroordelen en een quiz over de vraag wie in onze samenleving welke taak uitvoert en betaalt: de overheid, de markt of maatschappelijke organisaties? Zie www.prodemos.nl/200jaarkoninkrijk voor meer informatie over het lespakket. Presentatie: ProDemos S. Europese actualiteit in de klas Hoe halen we de Europese actualiteit in de klas, zonder dat dit de docent veel extra tijd kost? Deze workshop laat een aantal via internet ondersteunde lesideeën zien waarmee u in een handomdraai een actuele les over Europa kunt opzetten. Eén van die in de praktijk bewezen lesideeën komt uitgebreider aan de orde: hierbij gaan leerlingen in kleine groepjes aan de hand van een lijst met tien actuele onderwerpen bepalen waarmee Europa zich vooral wel of juist niet zou moeten bezighouden. Vervolgens verdedigt ieder groepje de gemaakte keuzes voor de klas. Zo wordt bereikt dat de leerlingen beseffen voor welke problemen een grensoverschrijdende aanpak nodig is en wanneer een nationale oplossing beter is. Aan de hand van het op internet aanwezige materiaal kan dit lesidee eenvoudig worden uitgebouwd of toegespitst, bijvoorbeeld op de Europese verkiezingen in mei 2014. Presentatie door Myriam van Dorp, Stichting Montesquieu T. Ontwerpen van lessen LLB In deze workshop maakt u kennis met twee visies op het ontwerpen van onderwijs. U krijgt onderwijsproducten van studenten gepresenteerd en u gaat ook zelf aan de slag. William Buys gaat in op de doorlopende leerlijn vakdidactiek die wordt aangeboden binnen de opleiding maatschappijleer, met name zoals die naar voren komt in de drie modules ‘ontwerpen van onderwijs’ in het derde leerjaar. De eerste module behandelt leertheorieën, visies op leren en ontwerpmodellen, en een onderdeel van SLO over leerplanontwikkeling voor burgerschap. De tweede module bevat een ontwerpopdracht die studenten gaan uitvoeren op hun stageschool, waarbij een omslag wordt gemaakt van losse lesontwerpen naar een lessenreeks met doorlopende leerlijnen. De wijze waarop studenten deze lessenreeks ontwerpen, is sterk afhankelijk van de ruimte die ze hiervoor krijgen op de stageschool. De derde module sluit af met een onderzoek ('Werkt mijn werk?') en een eindpresentatie. Een derdejaars studente maatschappijleer laat hierbij een inspirerend voorbeeld zien van een eigen ontwerp en zal schetsen hoe dit door de leerlingen en collega’s werd ontvangen. Als alternatief voor de reguliere ontwerpopdracht kunnen studenten ook meedoen aan de module 'onderwijs = kunst'. Marjon van Tongeren laat zien hoe het ontwerpen van onderwijs hierbij niet alleen benaderd wordt als een rationeel cyclisch proces, maar ook als een creatief
proces waarbij al doende iets nieuws ontstaat. De docent wordt vergeleken met een kunstenaar wiens autonomie permanent onder druk staat. In de module wordt gestreefd naar het ontwerpen van onderwijs dat de autonomie juist weer centraal stelt en de kenmerken van kunst benadert. Presentatie door William Buys en Marjon van Tongeren, Fontys lerarenopleiding Tilburg U. Rechtbankverslagen In deze workshop staat centraal hoe u binnen het vak Maatschappijleer kunt werken met rechtbankverslagen. Deze verslagen kunt uit de krant of uit boeken halen, en er een reader van maken voor de leerlingen. Als u bij de workshop bent, krijgt u het format uitgereikt met een aantal relevante rechtbankverslagen: uw 'starterskit'. De reader heeft als titel 'Voor eigen rechter spelen'. In de workshop wordt de lespraktijk nagebootst door de verhalen zo te bespreken zoals u dat met leerlingen kunt doen. Volgorde: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Verhaal lezen. Leerlingen zoeken achter in de reader op om welk delict het gaat. Ze zoeken de maximumstraf op (staat ook in de reader). Ze bepalen als rechter de straf en motiveren hun vonnis. Onderlinge discussie tussen leerlingen. Docent geeft aan wat de straf is die rechter heeft geëist. De docent legt uit waarom deze straf te verklaren is binnen ons rechtssysteem. Bij deze uitleg zullen verschillende begrippen op 'een speelse' manier besproken worden, zoals: recidive, samenloop, gekwalificeerde delicten, achtergrond dader, recidive, mate van planning, bewijsproblemen, strafuitsluitingsgronden, betreffende arresten, etc.
Op deze manier kunnen de leerlingen op een leuke manier veel leren. De rechtbankverslagen zijn geselecteerd op bruikbaarheid en leesbaarheid voor leerlingen. Het lesmateriaal is vooral geschikt voor havo en vwo (maatschappijleer en maatschappijwetenschappen). Presentatie door Erik Cardinaals, Fontys lerarenopleiding Tilburg V. Sociaalwetenschappelijk onderzoek in het MAW programma Sociaalwetenschappelijk onderzoek (SWO) is een vast onderdeel van het schoolexamen en het centraal examen voor maatschappijwetenschappen (MAW). Toch is het in lesmethodes een ondergesneeuwd kindje, en lang niet alle docenten zijn er goed in thuis. In deze workshop komt aan bod hoe SWO binnen MAW op een zinvolle, aantrekkelijke en hanteerbare manier wijze kan worden aangeboden. Deelnemers van de workshop krijgen een overzicht van alle stappen die leerlingen moeten doorlopen bij het opzetten en het uitvoeren van een klein wetenschappelijk onderzoek. Daarbij gaat het ook over het aanpakken en beperken van bottlenecks en valkuilen, en over tips om SWO te verbinden met het profielwerkstuk en contacten op te zetten met een universiteit.
U krijgt achtergrondinformatie en een leerlingenhandboek uitgedeeld en toegelicht. Het handboek is samengesteld in samenwerking met Algemene Sociale Wetenschappen van de Universiteit van Utrecht. Alle begrippen die leerlingen voor het CE moeten kennen worden er in uitgelegd. De inhoud van de workshop en het materiaal is gericht op docenten en leerlingen MAW op het vwo, maar kan ook bruikbaar zijn voor de havo. Presentatie door Mathieu Peulen, docent op het Utrechts Stedelijk Gymnasium en het Anna van Rijn College te Nieuwegein; en door Fernand Crijns, docent op het Vechtstede College te Weesp en het Sint Vituscollege te Bussum. W. Mensjesrechten / Iedereen heeft recht op mijn mening! Er leven in Nederland 4 miljoen kinderen en met de meesten gaat het prima. Maar kinderrechten in Nederland zijn lang niet altijd goed geregeld. In de documentaireserie Mensjesrechten van Ikon, Human en Amnesty International komen kinderen zelf aan het woord. Hun indrukwekkende verhalen vormen de basis voor het lespakket Mensjesrechten van Amnesty International over kinderrechten in Nederland. Het lespakket is bestemd voor het voorgezet onderwijs en mbo en bestaat uit tien filmpjes en werkbladen met verschillende soorten opdrachten en activiteiten. Leerlingen worden aan de hand van actuele kwesties aan het denken gezet over kinderrechten. Als verdiepingsprogramma bij het pakket is er het werkboek Iedereen heeft recht op mijn mening! over debatvaardigheden. Discussie en debat zijn middelen bij uitstek om de mening van leerlingen over kinderrechtenkwesties aan te scherpen, maar het mogen debatteren en discussiëren is ook een recht op zich. Het lespakket zorgt ervoor dat leerlingen zich leren inleven in andere kinderen en jongeren. Het daagt leerlingen uit om kinderrechtenproblemen in kaart te brengen, te zoeken naar oplossingen en zich een mening te vormen over lastige stellingen en dillema’s. Leerlingen ervaren dat kinderrechtenschendingen niet alleen ver weg plaatsvinden, maar juist ook in hun eigen buurt, school of sportclub. De lesmaterialen van Mensjesrechten bieden u als docent veel mogelijkheden te variëren en te differentiëren. In de workshop maakt u kennis met het materiaal en gaan we aan de slag met de verschillende onderdelen, zodat u inspiratie opdoet voor uw eigen lessen. Presentatie door mevr. Juke Fluitsma, Amnesty International X. Anne Frank Stichting en Critical Mass Hoe open je het gesprek over groepsgedrag, pesten, discriminatie en je eigen keuzes in conflictsituaties? Constructief omgaan met diversiteit is een belangrijk aspect van burgerschap. In deze workshop gaat u onder leiding van de Anne Frank Stichting en Critical Mass aan de slag met interactieve werkvormen. Aan de hand van een op waarheid gebaseerde casus ontdekken jongeren welke handelingsmogelijkheden ze hebben in een conflictsituatie. Jongeren staan stil bij de keuzes die zij zouden maken wanneer ze in de schoenen van ‘de ander’ zouden staan, en wat de gevolgen van deze keuzes zijn. Hoe grijp je in als je iets ziet wat je niet acceptabel vindt?
Presentatie door Nora Hammidi, Anne Frank Stichting en Hiske Arts, Critical Mass Y. Op de vlucht voor een ramp of conflict in het Humanity House Hoe voelt het om te moeten overleven in een rampgebied? Hoe ingewikkeld is noodhulp bieden eigenlijk? Lukt het leerlingen om met elkaar een vredesakkoord te sluiten? Deze en veel meer vragen komen terug in de lesprogramma’s die het Humanity House zelf en samen met haar partners biedt. Het Humanity House gaat bij wereldburgerschap uit van de leerling. Hij of zij leert zichzelf kennen als wereldburger als onderdeel van de wereld. Wij doen dit door docenten - van basisschool tot wetenschappelijk onderwijs - handvatten te bieden om kinderen en jongeren aan te moedigen om meer van de wereld te weten te komen. Met onze programma's maken we leerlingen en jongeren bewust van de keuzes die ze kunnen maken als het gaat om vrede en veiligheid in de wereld. Kruip in de huid van een vluchteling en weet wat uw leerlingen ervaren als ze een bezoek brengen aan ons ervaringsmuseum. Presentatie: Humanity House Z. Kom binnen bij de hoogste rechter, de Hoge Raad Hoe we in dit land willen samenleven, welke vrijheden, rechten, plichten eenieder heeft en wat we rechtvaardig vinden - veel daarvan hebben we vastgelegd in het recht, in de vorm van wetten en regels. Maar het recht is niet statisch, het beweegt mee met de samenleving waarin steeds weer nieuwe ontwikkelingen zijn. Dat gaat niet vanzelf. Daar waar de wet geen uitsluitsel geeft, beslissen rechters welke kant het recht opgaat. Bij rechtbanken, bij hoven (in zaken waarin in hoger beroep wordt gegaan) en bij de Hoge Raad (als ook nog eens cassatieberoep wordt ingesteld). Heeft de Hoge Raad gesproken dan is dat het definitieve oordeel; zo gaan we het dan voortaan doen. Niet alleen in die ene zaak waarin de Hoge Raad heeft beslist maar in alle toekomstige, soortgelijke zaken. Dat heet rechtsontwikkeling, een belangrijke taak van de Hoge Raad, naast rechtsbescherming (heeft iemand een eerlijk proces gehad?) en het bevorderen van rechtseenheid (nemen rechters in Nederland wel dezelfde beslissingen?). Kom binnen bij de Hoge Raad en laat een raadsheer u uitleggen hoe hij zijn werk doet. Hoe hij alle aspecten van een zaak bestudeert, hoe hij wikt en weegt, hoe hij discussieert met zijn collega-raadsheren, en hoe hij schaaft aan een uitspraak die geen enkele ruimte laat voor een andere uitleg dan wat de Hoge Raad heel specifiek bedoelt. Wik en weeg mee aan de hand van de interactieve film die de Hoge Raad in samenwerking met ProDemos voor scholieren heeft gemaakt. Wat u tijdens dit bezoek opsteekt, kunt u direct in uw lessen toepassen, met behulp van een ondersteunend lespakket. Presentatie: Mr. Willem van Schendel, vice-president Hoge Raad
