Een brochure met succesvolle praktijkvoorbeelden, tips en achtergrondinformatie over verschillende manieren van werven voor het voortgezet onderwijs.
Docent gezocht! Werven voor het voortgezet onderwijs
02
Docent gezocht! Steeds meer docenten gaan met pensioen. Het aanbod van nieuwe docenten is mede daardoor niet toereikend om aan de vraag te voldoen. Verschillende regio’s, vooral de ‘risicoregio’s’, moeten al enige jaren veel moeite doen om vacatures te vervullen. Andere regio’s krijgen daar de komende jaren mee te maken. Bijzondere projecten in de praktijk De afgelopen jaren is in veel regio’s op creatieve wijze geprobeerd het aanbod aan goed gekwalificeerd personeel te vergroten. Het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO) heeft in opdracht van de sociale partners voor het voortgezet onderwijs (vo) onderzoek gedaan naar de werving in het voortgezet onderwijs. In deze brochure vindt u een aantal praktijkvoorbeelden van bijzondere wervingsprojecten die uit dat onderzoek, Docent gezocht! Werven in het voortgezet onderwijs, naar voren komen. Deze praktijkvoorbeelden zijn ingedeeld naar mogelijk te werven groepen voor het leraarschap: 1 leerlingen voortgezet onderwijs; 2 hbo- en wo-studenten die geen lerarenopleiding volgen; 3 hbo- en wo-studenten die een lerarenopleiding volgen; 4 hbo- en wo-opgeleiden zonder bevoegdheid; 5 leraren uit het buitenland.
Meerdere manieren Er bestaat niet één juiste manier om toekomstige docenten te werven. Deze brochure is vooral bedoeld om te inspireren en te laten zien wat wel en minder goed kan werken. We laten daarom ook een aantal minder succesvolle praktijkvoorbeelden zien en verschillende ‘do’s en dont’s’ die uit het onderzoek naar voren zijn gekomen. Daarnaast wijzen we u de weg naar meer achtergrondinformatie over het werven van docenten, bijvoorbeeld op diverse websites.
Risicoregio’s Welke regio’s lopen veel risico op personele knelpunten? Om dat te bepalen heeft het ministerie van OCW arbeidsmarktonderzoek gedaan en op basis daarvan in 2008 elf risicoregio’s aangemerkt. Deze risico regio’s kregen extra financiële ondersteuning voor wervingsprojecten, waarvan er verschillende in deze brochure aan de orde komen. 1
1
Leerlingen in het voortgezet onderwijs
Scholen in het voortgezet onderwijs hebben een groot voordeel ten opzichte van andere organisaties met een dreigend personeelstekort. In de bovenbouw van havo en vwo zitten de potentiële nieuwe leraren van over vijf jaar. Deze scholen kunnen binnen de eigen muren alvast gaan werven. Zij hebben dan ook diverse initiatieven genomen om eigen leerlingen te enthousiasmeren voor het leraarsvak en als toekomstig leraar te binden aan de eigen school.
Driebergen: aanstormende docenten Bij het project ‘aanstormende docenten’ (ASD) van de CVO Groep Driebergen assisteren bovenbouwleerlingen docenten bij het lesgeven in de onderbouw. De aanpak verschilt per locatie. In Zeist zorgen ASD’ers voor huiswerkbegeleiding of ze geven samen met de vaste docent klassikaal onderwijs. In Doorn vangen aanstormende docenten bij lesuitval de klas op. Ze gebruiken daarvoor speciaal ontwikkelde lesprogramma’s als leidraad. De inzet van de ASD’ers vermindert lesuitval en ontlast docenten. 2
Sinds het begin van het project in 2004 hebben 30 leerlingen als ASD’er gewerkt. Er zijn meer dan voldoende leerlingen die aan het project willen meedoen. In Driebergen hoopt men deze leerlingen in de toekomst als bevoegd docent weer op de school te verwelkomen.
Den Haag: digitale werving Ook interessant is de digitale werving in risicoregio Den Haag. De regio benut de mogelijkheden van het internet optimaal om meer bezoekers te genereren voor de website www.elkedageenanderebaan.nl en door de doelgroep op een slimme manier te filteren. Terwijl de leerlingen surfen, bijvoorbeeld via Google, Hyves, Marktplaats, op Haagse en regionale websites en op sites van studie- en studentenverenigingen, attenderen advertenties en banners hen op de site. Deze aanpak werkt. In de periode april tot en met december 2010 werd meer dan 32.000 keer via deze advertenties naar de site geklikt. Vervolgens wordt regelmatig doorgeklikt naar de websites van de lerarenopleidingen. Ook vult 15 procent van de bezoekers de interessepoll op de site in.
Vissen in eigen vijver In een aantal risicoregio’s hebben scholen eigen leerlingen aangeboden na de middelbare school deel te nemen aan een speciale duale leraren opleiding. De voornaamste verschillen met de ‘gewone’ lerarenopleiding zijn: • studenten krijgen een financiële toelage of goedkopere opleiding aangeboden; • de opleiding is gekoppeld aan een baangarantie op een van de deelnemende scholen in de regio.
2
Hbo- en wo-studenten die geen lerarenopleiding volgen
Via een betaalde bijbaan in het voortgezet onderwijs kunnen studenten verkennen of het onderwijs iets voor ze is. Eventueel is ook een combinatie mogelijk met een educatieve minor die studiepunten oplevert.
Amsterdam: educatieve coassistent Hbo- en wo-studenten die geen lerarenopleiding volgen, worden in Amsterdam geworven als tijdelijke, parttime educatieve coassistent (ECA) in het voortgezet onderwijs. De effectieve inzet van de student is ongeveer 40 procent van zijn 3
tijd als assistent. De overige 60 procent is gevuld met scholing, coaching en aansturing door de leraar. In de opvang en begeleiding van de coassistenten werken scholen en leraren opleidingen samen. De school stelt loopbaanperspectieven op voor de ECA’s en kan eventueel een baangarantie bieden. Studenten tonen veel belangstelling voor dit project. In het eerste jaar zijn 45 studenten als ECA aangesteld.
PAL-project Het ECA-project vertoont veel raakvlakken met het landelijke PAL-pro ject. PAL’s, persoonlijke assistenten van de leraar, zijn studenten in het hoger onderwijs die als bijbaan taken verrichten voor specifieke vakken op vmbo, havo en vwo. Het ministerie van OCW heeft een stimulerings regeling bekostigd om 600 PAL-plekken te creëren.
Den Haag: ingenieur en bètadocent ‘Ingenieur en bètadocent’ is een gezamenlijk project van elf Haagse scholen. Studenten aan de hbo-ingenieursopleiding maken actief kennis met docenttaken in het voortgezet onderwijs. Daartoe volgen zij de hbo-minor ‘Ingenieur in het onderwijs’. Vervolgens, direct aansluitend op de ingenieursopleiding, worden zij aangespoord te kiezen voor een verkorte tweedegraads kopopleiding of een verkort zij-instroomtraject voor de opleiding tot docent bèta/techniek vakken. Het doel is om een vaste aanwas van hbo-ingenieurs te creëren die zich willen laten opleiden tot docent. Veel studenten tonen belangstelling voor dit project. In het eerste jaar hebben 36 studenten de minor succesvol afgerond. Zij zijn op acht scholen aan de slag gegaan.
Educatieve minor Om meer academici te interesseren voor het leraarsvak is er sinds het studiejaar 2009-2010 een nieuwe route naar het leraarschap. Studenten kunnen bij een aantal bacheloropleidingen een educatieve minor volgen. Als ze zowel de bachelor als de minor goed doorlopen, krijgen ze een bevoegdheid om les te geven aan de theoretische leerweg van het vmbo en in de eerste drie leerjaren van havo en vwo.
4
3 Studenten aan lerarenopleidingen hbo en wo Opleiden in de school Veel scholen werven studenten aan de lerarenopleidingen via het ‘opleiden in de school’. Daarbij vindt de opleiding tot docent gedeeltelijk plaats op de lerarenopleiding en gedeeltelijk op de school. Hierdoor groeit de betrokkenheid van de student bij de school en dat vergroot de kans dat deze studenten openstaande vacatures aan dezelfde school willen vervullen. Dat blijkt ook in de praktijk. De Stichting Werkkring is een samenwerkings verband van zes schoolbesturen in Noord-Holland met als hoofddoel het bevorderen van het integraal personeelsbeleid. Opleiden in de school maakt daar onderdeel van uit, maar de stichting heeft bijvoorbeeld ook een eigen vacaturesite opgezet. De site heeft veel bezoekers een reacties op de vacatures. Toch blijkt in de praktijk dat studenten die al aan de school zijn opgeleid, voor een groot deel de vacatures vervullen. De opleidingsscholen zijn zodanig in trek dat zij geen problemen hebben bij het aantrekken van nieuwe docenten, ze worden er zelfs extra aantrekkelijk door. De opleidingsscholen kunnen studenten zodanig begeleiden en beoordelen zodat als ze klaar zijn ook echt volwaardig op de school mee kunnen draaien.
4
Hbo- en wo-opgeleiden zonder onderwijsbevoegdheid
Zij-instromers die de overstap willen maken naar het onderwijs vormen een belangrijke wervingsdoelgroep. Zij hebben wel een hbo- of wo-opleiding maar geen lesbevoegdheid. Een zij-instromer kan alsnog in twee jaar zijn bevoegdheid halen, met een combinatie van werken voor de klas en leren aan de lerarenopleiding. Onderzoek van het SBO toont aan dat er positieve ervaringen zijn opgedaan met de werving van zij-instromers. Maar er zijn ook belangrijke aandachtspunten. Zorg ervoor dat de verwachtingen van de school en de sollicitant ten opzichte van elkaar duidelijk zijn. Bijvoorbeeld over het salaris, de begeleiding of over de positie van de zij-instromers tijdens de sollicitatieprocedure, in relatie tot volledig bevoegde docenten. Transparante informatie hierover en een zorgvuldig selectieproces zijn van groot belang.
IJssel/Veluwe: oriëntatiemarkten In de risicoregio IJssel/Veluwe zijn in het voorjaar van 2010 op drie plaatsen oriëntatiemarkten georganiseerd met informatie over de scholen, de opleiding en het werk. Bezoekers konden ‘speeddaten’ met de aanwezige scholen, om de wensen en de mogelijkheden op de betreffende school te verkennen. Vaak 5
leidde dat tot een concrete afspraak voor een dagje meelopen of een nader kennismakingsgesprek. De oriëntatiemarkten zijn aangekondigd in regionale bladen en op posters in abri’s. De website van de risicoregio, www.worddocent.nu, bood kandidaten de mogelijkheid zich vooraf aan te melden voor een speeddate-gesprek. De markten waren een groot succes. In totaal hebben zij 277 bezoekers getrokken. De deelnemende scholen hebben met 80 personen een vervolggesprek gevoerd en meerdere vacatures vervuld. 6
Haarlem, Dunamare scholengroep: trechtermethode De Dunamare Scholengroep in Haarlem en omstreken plaatste een advertentie in de Volkskrant, gericht aan hbo- en wo-opgeleiden zonder lesbevoegdheid. Er kwamen meer dan 100 reacties binnen. De school heeft daar 50 personen uit geselecteerd voor een kennismakingsgesprek. Met 30 mensen is een vervolgafspraak gemaakt voor een kennismakingsdag op een van de scholen waarbij zij konden meelopen met een docent. Dat leidde tot een verdere selectie van kandidaten voor docentfuncties. Die kandidaten zijn gekoppeld aan tien vacatures.
5
Leraren uit het buitenland
Sommige scholen, vooral in het grensgebied van Nederland, werven in de ons omringende landen.
Werven in Vlaanderen Het Zeldenrust-Steelantcollege, een scholengemeenschap in Terneuzen, heeft zijn wervingsgebied uitgebreid naar Vlaanderen. De school werft docenten via verschillende kanalen: via advertenties in Vlaamse kranten en door Vlaamse arbeidsbureaus te benaderen. Daarnaast heeft de school goede contacten met de lerarenopleiding in St. Niklaas en met de Hogeschool Gent. Op dit moment heeft al 15 procent van de docenten op de scholengemeenschap de Belgische nationaliteit. Daarnaast geldt voor ongeveer de helft van de docenten dat zij in Vlaanderen zijn opgeleid. De school heeft ook veel Vlaamse stagiairs.
6
Minder succesvolle manieren om te werven
Het onderzoek toonde ook wervingsprojecten die kansrijk kunnen zijn, maar toch minder succesvol waren dan verwacht. Zoals de stille reserve van bevoegde docenten die niet of niet meer werkzaam zijn in het onderwijs en de vroeggepensioneerden. Het advies is dan ook om van tevoren rekening te houden met onderstaande knelpunten.
Stille reserve In verschillende risicoregio’s, waaronder de regio Rijnstreek, is de stille reserve van bevoegde docenten benaderd. Zij zijn uitgenodigd voor informatiebijeenkomsten, na toestemming opgenomen in databestanden en er is geprobeerd hen te matchen met bestaande vacatures. De groep eventueel geïnteresseerden is groot, maar uiteindelijk blijft maar een kleine groep over die daadwerkelijk stappen onderneemt om een baan in het onderwijs te vinden, bijvoorbeeld door een informatiebijeenkomst te bezoeken. 7
Daarnaast blijkt een groot deel van de stille reserve bevoegd voor vakken waar weinig vraag naar is, bijvoorbeeld bepaalde zorgvakken of geschiedenis. Uiteindelijk bleven slechts kleine groepen over voor de vacatures en dat resulteerde in maar enkele matches.
Vroeggepensioneerden Veel docenten zijn de afgelopen jaren vervroegd met pensioen gegaan. Bij pogingen om een aantal van hen weer in het onderwijs aan de slag te krijgen, valt op dat het potentieel aan nieuwe arbeidskrachten onder (vroeg)gepensioneerden groot is. Het loont om deze groep actief en persoonlijk te benaderen, dat levert meer potentiële arbeidskrachten op dan reactief wachten op aan meldingen van (vroeg)gepensioneerden. Echter, het aantal personen dat daadwerkelijk een dienstverband is aangegaan, bleef ver achter bij de verwachting. Onder andere doordat de eisen die deze groep stelt aan de werkomstandigheden te ver verwijderd bleken van de wensen van de scholen.
Ook promovendi zijn lastig te werven als docent in het onderwijs. Wilt u meer weten over de redenen hiervan? Lees dan het onderzoek op www.onderwijsarbeidsmarkt.nl
8
Tips en aandachtspunten Wat zijn goede tips voor het werven van specifieke doelgroepen en wat kunt u beter laten? Uit het onderzoek is een aantal van deze aandachtspunten naar voren gekomen: • Besteed veel aandacht aan de samenwerking met de lerarenopleidingen in uw regio. Dat maakt het makkelijker om maatwerktrajecten op te zetten voor doelgroepen die nog extra opleiding nodig hebben, zoals zij-instromers of studenten. • Maak een omslag van functiegericht naar taakgericht denken. Zo wordt het eenvoudiger om doelgroepen met specifieke wensen in te passen in de school. • Veel studenten en leerlingen zijn geïnteresseerd in een bijbaan op uw school. Dat blijkt een effectieve manier om meer jongeren te interesseren voor het leraarsvak. • Verken de mogelijkheden om docenten met een bi-culturele achtergrond te werven. • Wanneer u de doelgroep actief en persoonlijk benadert, levert dat een veel groter aantal potentieel geïnteresseerden op. Zoek de media op die passen bij de doelgroep. • Reserveer een aantal vacatures speciaal voor de te werven bijzondere doelgroep. Dat is nodig om deze groep tijdens het selectieproces voldoende perspectief op een baan te kunnen bieden. • Denk bij het vervullen van vacatures ook eens aan de mogelijkheden om uw eigen personeel meer in te zetten. Wellicht kunt u deeltijdbanen uitbreiden of levensfasegericht personeelsbeleid voeren in plaats van ouderen bij voorbaat te ontzien. • Organiseer een selectieproces voor de te werven doelgroep. Uit het onderzoek blijkt bijna altijd dat de baten opwegen tegen de kosten. • Koppel daar een oriëntatieperiode aan, zodat verwachtingen over en weer realistischer worden.
Meer informatiebronnen Algemeen arbeidsmarktbeleid en onderwijs • Het onderzoek ‘Docent gezocht! Werven in het voortgezet onderwijs’ en andere achtergrondinformatie over dit thema vindt u op de site van het SBO: www.onderwijsarbeidsmarkt.nl. • Informatie over bijzondere projecten en algemene regelingen/subsi dies staan op de site van het ministerie van OCW: www.minocw.nl. • Nuttige informatie over werving en links naar regionale vacaturesites vindt u op www.wordleraarinhetvo.nl, bij het onderdeel ‘schoolleiders’. 9
Het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO) is een kenniscentrum over onderwijspersoneel. Alle werkgevers- en werknemersorganisaties in het onderwijs hebben zich in het SBO verenigd. Het SBO draagt bij aan het goed functioneren van het werken in onderwijs.
SBO Postbus 556 2501 CN Den Haag Lange Voorhout 13 2514 EA Den Haag T F E I
070 - 376 57 70 070 - 345 75 28
[email protected] www.onderwijsarbeidsmarkt.nl
