Nieuws Netwerk Windmolens op land in Noord-Holland Defini tieve v ersie 1 .3 - 1 f ebruar i 2014
Discussieplatform over windmolens op land in de provincie NoordHolland.
Projectvoorstel ATELIERVA Rozenstraat 53D 1016 NN Amsterdam www.atelierva.nl
Nieuws Netwerk
Windmolens op land AtelierVA en het Kritisch Platform Windenergie de Zijpe willen een documentaire maken over de bestuurlijke processen rond het windmolen debat in de provincie Noord-Holland. We willen het proces van dichtbij volgen, en
verhalen
vertellen
door
belangenorganisaties,
marktpartijen en de overheid een platform te geven. Door al deze verhalen op één plek te bundelen hopen we het proces inzichtelijk te maken, en discussie’s te voeren over specifieke onderwerpen die aan het licht komen. Op deze manier kan de bewoners het debat volgen en zelf richting geven. Door AtelierVA te vragen een antwoord te vinden op de meest pregnante vragen. Of door online discussies van meer input te voorzien. Vervolgens kan al het videomateriaal, animaties en andere media samengevoegd worden tot een documentaire, door een narratieve verhaallijn toe te voegen. Wel wordt er van tevoren geanticipeerd op deel- en overkoepelende verhaalbruggen (storyarcs).
O - INLEIDING - waar zitten de overeenkomsten? Het Energieakkoord werd op 6 september 2013 ondertekend door minister Kamp (ministerie van economische zaken). Het akkoord kwam tot stand na maandenlange onderhandeling met natuur- en milieuorganisaties, vakbonden, energieproducenten, de bouwsector, woningcorporaties en vertegenwoordigers van burgerinitiatieven. Het akkoord, zo zei minister Kamp: “maakt dat er een bedrag van 1,5 miljard [euro] minder aan lastenverzwaring hoeft te worden opgelegd aan burgers en bedrijven. Daar hebben we dus met z’n allen ook een belang bij, in de sfeer van verlichting van de lastendruk voor het bedrijfsleven, en verbetering van de koopkracht van de mensen.” Het akkoord is volgens Kamp: “Een uniek staaltje van samenwerking. Dit is polderen op z’n best.” (Rijksoverheid, 2013) Niet iedereen was het daarmee eens. Volgens sommigen gaat het akkoord niet ver genoeg. Anderen attenderen juist op de praktische onmogelijkheden om het akkoord tot uitvoer te brengen. Wetenschappers noemen het plan om windmolens op land te bouwen financieel te optimistisch, en het rendement onhaalbaar. Het Rijk kwam met de provincie Noord-Holland overeen om in 2020, 580 MW windvermogen op land te realiseren. Maar de provincie besloot in oktober 2013, een maand na het ondertekenen van het akkoord, dat er geen nieuwe windmolens meer in de provincie worden toegelaten. Behalve in de Wieringermeer, dat onder de Rijkscoördinatieregeling valt en nog wel volledig uitgevoerd zal worden (provincie Noord-Holland, 2013). Bestaande windmolens kunnen nog wel vervangen worden, maar alleen door kleinere turbines of door molens met een eenzelfde formaat. De omslag naar een duurzamer Noord-Holland blijft niettemin noodzakelijk. De vraag is hoe al die verschillende partijen, met verschillende belangen dan tot overeenstemming kunnen komen? Een van de redenen dat de provincie Noord-Holland geen
pag. 2
nieuwe windmolens meer toelaat komt volgens het Kritisch Platform Windenergie de Zijpe door het ontbreken van draagvlak onder haar bewoners. In meer ambtelijke taal werd dit door het provinciebestuur verwoordt als: “omdat ze mogelijk de kwaliteit van onder andere de leefomgeving en het landschap kunnen schaden”. Om het debat nieuwe input te geven moeten de verschillende partijen zich beter kunnen inleven in de ander, om per locatie tot specifieke maatwerkoplossingen te komen.
o - Klassieke bestuurlijke processen en participatiemogelijkheden. Besturen in de eenentwintigste eeuw lijkt meer op een stoelendans dan op een strak geleide tango. De vraagstukken zijn complex, vaak hebben lokale beslissingen ook op landelijk of zelfs Europees niveau een impact. Dit vraagt van de bestuurders om een bijna onmogelijke afweging te maken tussen al die verschillende belangen op verschillende bestuurslagen. Bij toeval op één stoel terechtkomen, is dan waarschijnlijker dan gezamenlijk tot een duurzame oplossing te komen. Helaas hebben kapitaalkrachtige lobbygroepen dan meestal de bovenhand. Bij de ambtenarij en de politie leidt dit tot een crisisgevoel (vertrouwen in de politiek), en in de praktijk tot een altijd grotere stapeling van regels. Helemaal als we blijven denken dat een debat op een bepaald moment afgesloten moet worden, met een handtekening en bilateraal handschudden (dus altijd tussen twee mensen). Waarom zien we de discussie over zo’n belangrijk ruimtelijk issue niet als een continu proces? Op hetzelfde moment blijven de ontwikkelingen in de samenleving niet stilstaan. Besturen lijkt alleen maar ingewikkelder te worden als de veranderende verhoudingen in de burgersamenleving zich doorzetten. Burgers nemen niet meer genoegen met één stem, eens in de vier jaar. Zij willen daarnaast ook meepraten tijdens de beslisvorming. De participatiesamenleving vraagt dan om een bescheiden bestuur (Trommel, 2013). Waarbij de gerepresenteerde democratie ondersteunend is - organisatie structuren uitzet, partijen bij elkaar brengt, en op deze manier toch een ordentelijke structuur schept. De aloude Hollandse polderstructuur is een stokpaardje die de politiek uit de kast haalt. Maar de terechte kritiek is dat er opnieuw top-down beslist wordt. De burger wordt weggezet als consument; of onze koopkracht stijgt of daalt is volgens minister Kamp onze allergrootste zorg. Dat het ook anders kan, laat het provinciale debat over windmolens op land in Noord-Holland zien. Het provinciale college heeft een herstructurering voorgesteld om de overgebleven 105,5 MW tot 2020 alsnog te bestemmen (685,5 MW min 580 MW). Als antwoord op het stilleggen van de bouw van nieuwe windmolens in de provincie Noord-Holland. In de herstructurering wordt er met een planologisch financieel instrument gezocht naar de overlastfactor van bestaande windmolens. De meest overlastgevende molens worden vervolgens afgebroken of verplaatst, en opgedeeld in windrechten (de windbank). Door kleinere niet overlastgevende windmolens op te schalen, wordt er gestreefd om de extra capaciteit te realiseren en de windrechten strategisch in te zetten (als compensatie, als recht van deelneming in nieuwe windparken, of opschaling van bestaande windparken). Tijdens dit maatwerk wordt de burger - in dit geval beschreven als omwonende - uitgenodigd in een tweetal ontwerpateliers: “waar wordt uitgewerkt hoe maatschappelijk draagvlak gecreëerd kan worden en welke instrumenten hiervoor worden ingezet. Een voorbeeld is een open planproces, waarbij omwonenden worden uitgenodigd om deel te nemen aan ontwerpateliers.” Het doel van deze ateliers is om samen aan de slag te gaan - binnen vooraf gestelde kaders - over hoe de 105.5 MW kan worden bereikt, mits initiatiefnemers (bouwers van windmolens) genoeg flexibiliteit behouden om een keuzevrijheid te behouden in type en hart- op- hart afstand van windmolens (provincie Noord-Holland, 2013). Dit alles met de nadruk dat de 685,5 MW moet worden gerealiseerd. De burger is wel onderdeel, als ruimtelijk adviseur en veelbelovende participant. Maar is dit dan de gedroomde bestuursvorm? “De provincie zet in op dialoog met bewoners en belanghebbenden en houdt regie op de communicatie. De provincie stuurt actief op ruimtelijke kwaliteit, en zet in op het saneren van windturbines die ernstige overlast veroorzaken. In de deelgebieden wordt planproces opgezet met werkateliers om te komen tot een gedragen ruimtelijk ontwerp en heldere afspraken over de fasering van de herstructurering, de sanering van turbines en participatiemogelijkheden voor omwonenden” (Provincie Noord-Holland, 2013). Volgens ons zijn er nog betere mogelijkheden! oo - Deliberatieve beslisvorming Het Windnetwerk is een discussieplatform. Een website met verschillende verhalen, vertelt door verschillende partijen. Dit wordt genetwerkte journalistiek genoemd; wij volgen de gebeurtenissen rondom het windmolendebat in Noord-Holland en vragen input van de verschillende partijen en andere geïnteresseerden. Om het debat te registreren, maar ook verder te brengen. Het nieuwsnetwerk is ontsprongen uit de netwerksamenleving. Door op het platform meer horizontale verbanden te laten zien, ontstaan er meer weak ties tussen individuen en tussen partijen. Deze zijn van belang om tot consensus te komen, omdat het een individu helpt de eigen plek in de samenleving te begrijpen (Castells, 2009). Er ontstaat een transparantere omgeving door de objectiviteitsnorm van de journalistiek te verplaatsen naar een abstracter niveau (op platform niveau). Artikelen mogen ineens wel gekleurd zijn, en geven aanleiding tot een
pag. 3
belangengroep overstijgende discussie. Ons doel is om uiteindelijk tot belangenverstrengeling te komen; het zoeken naar win-win situaties, op heel specifieke ruimtelijke schaal, of op bestuurlijk niveau. Dat is de door onszelf gestelde opgave, we willen een aanvulling zijn op het bestuurlijke proces en de belangenafweging. Door het debat van dichtbij te volgen, te modereren en van specifieke input voorzien. Achteraf of tijdens dit proces hopen we dan de opgedane kennis buiten het platform te verspreiden door een documentaire te maken.
ooo - Welke belangen spelen er? Het provinciebestuur is niet alleen een ondersteunende partij, immers ze heeft de taak om in 2020 ruimte te bestemmen voor 685,5 MW aan windvermogen op land. Haar belang is dus om het windvermogen te laten groeien, maar daarnaast onderkend zij de problemen die deze vorm van duurzame energie met zich mee kan brengen niet, en zoekt naar locaties waar de omwonenden zo min mogelijk problemen ondervinden. Daarbij vragen zij de hulp van de omwonenden. Waar zijn nog plekken voor windmolens? Het probleem is dat ruimte nu eenmaal een beperkt goed is. Helemaal in de dichtbevolkte provincie Noord-Holland. Hierdoor heeft de overheid ook de hoop gevestigd op participatie van omwonenden als mede-eigenaar. Zij hopen dat de omwonende op dit moment geen overlast meer ondervindt van de windmolen naast de deur. De burger kan dus, naast het adviseren bij de ruimtelijke speld in de hooiberg (tijdens de ontwerpateliers), de overheid ook behulpzaam zijn in het zoeken naar nieuwe coöperatieve initiatieven. Wie wil meedoen, of wie kent iemand die mee wil doen? De omwonenden voelen zich gekrenkt in hun woonrust. Het zijn voornamelijk bewoners in de kop van Noord-Holland, de Haarlemmermeer, Waterland of West-Friesland. Ze ondervinden zichtvervuiling en/of hebben last van het geluid of de trilling van de windmolens door het zwiepen van de turbinebladen. De groep kan omschreven worden als NIMBY (not in my backyard), de burger wil gebruik wel maken van de voorzieningen, maar er zelf geen hinder van ondervinden. Maar de omwonende kan ook getypeerd worden als bezorgde burger. Mensen die opkomen voor hun eigen omgeving - de ruimtelijke kwaliteit van hun buurt of hun sociale netwerk. Ze maken van dichtbij mee dat er leefbaarheid- en gezondheidsproblemen optreden, en kunnen niets anders dan reageren op de ruimtelijke plannen. Dat we deze beide groepen nog steeds onder één noemer plaatsen, geeft aan hoe weinig inlevingsvermogen de markt en publieke sector soms laat zien. Een omwonende met migraine of slapeloosheid vragen of ze mee wil investeren in de windmolen naast de deur kan verkeerd geintepreteerd worden. Het RIVM vertelt dat boven de 45 dB er in toenemende mate hinderklachten en gezondheidsproblemen te verwachten zijn, Waarschijnlijk zijn in Nederland zo’n 1500 mensen die op deze schaal hinder ondervinden (+-50%) (Verheijen, E; Jabben, J; Schreurs, E; Koeman, T; van Poll, R; du Pon, B. 2013). De groep die deze mate van hinder ondervind wil maar één ding; de windmolen moet weg. Daarnaast biedt de NIMBY-groep wel kansen voor mede-financiering. Maar het lijkt soms alsof deze groep inmiddels ook het vertrouwen heeft verloren in het proces. In de politieke beslisvorming en in de misschien goede bedoelingen van marktpartijen. Het belang van deze groep is dus ook om serieus genomen te worden. In vergelijkbare situaties werd wel gesproken over “verzoeningsprocessen zoals in Zuid-Afrika na de apartheid” (Abma, 2013). Zo diep kan de kloof inmiddels zijn. De overheid kan hierin behulpzaam zijn. Door haar eigen initiatieven even aan de kant te zetten, en de emoties van bewoners serieus te nemen. Ten slotte zijn er de windmolen eigenaren en bouwers van nieuwe windmolens. Zij hebben een duurzaamheidsagenda: “Voor windenergie is geen brandstof nodig en het vervuilt ons milieu niet” zegt energieleverancier Eneco. “Wind op land is een relatief goedkope vorm van duurzame energieopwekking” zegt de energiespeler GDF suez. Maar deze partijen hebben ook een commerciële agenda. De randstad is een dichtbevolkte stedelijke omgeving. Een van de problemen van elektrische rendement is het energieverlies door transport. Goedkope windmolens op land, zo dicht bij een dichtbevolkt gebied, maken het bouwen van windmolens in de Provincie Noord-Holland een uitstekende businesscase. Daarnaast zijn er de particuliere eigenaren. Zij hebben een groot rendement van hun eigen windmolen, vaak achter de eigen boerderij, en de eigen windmolen is op deze manier een belangrijke factor in het huishoud- of bedrijfsboekje. Gekrenkt worden in deze geldstroom levert logischerwijs veel weerstand op. Daarnaast zijn er de wind-coöperaties en beleggers. Groepen die zowel voor duurzaamheidsredenen, als voor rendement investeren in nieuwe windmolens en windparken. Ook in dit geval is het stijgen van de financiële rentabiliteit van het allergrootste belang. Om met deze single-issue partijen (alleen financieel gewin) tot een overeenstemming te komen lijkt onmogelijk. Tenzij duurzaamheid in hun ogen, naast een technische, ook een sociale betekenis krijgt. Duurzaamheid is ook het zoeken naar een zo
pag. 4
goed mogelijke oplossing, waar elke partij wat aan heeft.
OO - HET CONCEPT AtelierVA en het Kritisch Platform Windenergie de Zijpe willen een documentaire maken over de bestuurlijke processen en de belangenafwegingen die tijdens het windmolen debat in de provincie Noord-Holland ten tafel komen. We willen het proces van dichtbij volgen en verhalen vertellen vanuit verschillende standpunten. Zowel door belangenorganisaties, marktpartijen en de overheid. Door al deze verhalen op één platform te bundelen hopen we het proces inzichtelijk te maken, zodat bewoners in de provincie het proces kunnen volgen en vervolgens ook mee kunnen participeren. Door mee te discusseren, of door lokaal heel specifieke oplossingen aan te dragen. AtelierVA wil alle verschillende clips die tijdens het lange filmproces worden geschoten openbaar maken op een website. Op een bepaald moment kan er dan met een regionale of landelijke omroep in gesprek gegaan worden om alle content te verzamelen en door een narratieve storyline te verbinden tot een documentaire. Het voordeel is dat bezoekers kunnen reageren en ons aansturen om op bepaalde punten meer onderzoek te doen. Op deze manier sturen zij ons, en maken wij user-adviced content. Ook kan er plek op de website plek zijn voor user-generated content. We willen naast verhalen van burgers, ook openstaan voor samenwerkingen met andere belangenpartijen, ook bijvoorbeeld vanuit de overheid of de markt. Mits zei actief willen meewerken aan oplossingen die duurzaam zijn, en ook sociale betekenis hebben. OOO - DE DOELSTELLING / DE JOURNALISTIEKE METHODE Wij zijn oplossingsgericht. Wij overstijgen de traditionele rol van de journalist als controleur. Door als mediator de kracht van de media te gebruiken komen we samen tot innovatieve nieuwe oplossingen. Deze zijn altijd gebaseerd op nieuwe samenwerkingen, zonder elkaar de tent uit te vechten. Deze manier van journalistiek komt uit de Verenigde Staten en heet ‘networked journalism.’ Bij genetwerkte journalistiek werkt het publiek samen met de journalist aan een verhaal; “Networked journalism” takes into account the collaborative nature of journalism now: professionals and amateurs working together to get the real story, linking to each other across brands and old boundaries to share facts, questions, answers, ideas, perspectives. It recognizes the complex relationships that will make news. And it focuses on the process more than the product” (Jarvis,2006).” Bij genetwerkte journalistiek stapt de journalist over zijn eigen rol als gatekeeper en wordt een facilitator of moderator (Beckett, 2008). De verschillende perspectieven uit de provincie worden samengebracht in een collaboratief journalistiek proces: “where the public can get involved in a story before it is reported, […] The journalist can rely on the public to help report the story […] After the story is published […] the public can continue to contribute corrections, questions, facts and perspectives… not to mention promotion via links (Jarvis, 2006).” Ons doel is om uiteindelijk tot belangenverstrengeling te komen; het zoeken naar win-win situaties, op heel specifieke ruimtelijke schaal, of op bestuurlijk niveau. Onze moderatorfunctie is dan van cruciaal belang, om het evenwicht te bewaren in de discussie, waardoor bepaalde partijen niet afhaken. Immers, duurzame oplossingen ontstaan alleen als alle partijen meebeslissen. OOOO - DE REFERENTIE In Pittsburgh, VS woedt een heftig debat rond schaliegas. Als reactie daarop zette de Pittsburgh Post-Gazette in 2011 het Pipeline news op. Een website speciaal gemaakt en onderhouden door journalisten - met maar één onderwerp; de discussie en uitrol van de verschillende pijplijnen en boorplatforms in de regio. Op de website komen verschillende belangen samen en hebben de groepen inzicht in elkaars standpunten en argumenten. De rol van de Post-Gazette is om op de gehele website de discussie zoveel mogelijk in leve te houden, door partijen uit te nodigen hun verhaal te doen en door reacties te verzamelen en voor te leggen aan schrijvers. Er kwamen zowel burgers, wetenschappers,
pag. 5
marktpartijen en politici aan het woord. “In Pipeline, the Post-Gazette is trying to create a new relationship between readers and an ongoing story. Instead of simply letting an investigation (and public interest) ebb and flow as stories are published in print, Pipeline is part information repository, part context engine,
part network. It’s that last part, Erich Schwartzel, Pipeline’s project editor, told me was really the impetus for the site: “What if instead of doing a geographically based network, we did a thematically based network?” Het concept heeft inmiddels vele prijzen gewonnen in de Verenigde Staten; als “best speciality website 2012”, “best environmental reporting 2011”. En “best blog” door de Society of American Business Writers and Editors (Schaffer, 2012). OOOOO - DE WERKWIJZE In 1 jaar wil AtelierVA ongeveer veertig registraties maken over de bestuurlijke beslisvorming en de belangenafwegingen tijdens het debat windmolens op land in de provincie Noord-Holland. Deze bestaan uit interviews met stakeholders; omwonenden, bestuurders en eigenaren van windmolens. Maar ook uit sfeerportretten op specifieke locaties en gesprekken met wetenschappers. Door het maken van infographics (animatie’s of diagrammen) willen wij ingewikkelde technische of maatschappelijke issues uitleggen. Daarnaast willen wij raadsvergaderingen bezoeken en live-blogs en video streams uitzenden tijdens belangrijke bijeenkomsten. We willen met de camera, of het schrijfblok, aanwezig zijn als beslissingen worden genomen - op eigen initiatief, of door oproep van burgers. We zijn op deze manier een verlengstuk van participatie. Daarnaast willen we, als de website een zekere bekendheid heeft vergaard, verschillende partijen hun standpunt uit laten leggen, zoals het Pipeline News in Pittsburgh het fenomeen van genetwerkte journalistiek invult. Bezoekers kunnen daarop reageren, en auteuren kunnen vervolgens meer informatie verschaffen. Ook fungeert een gedeelte van de website als aggregatie-site. Interessante artikelen van andere websites worden gekopieerd en gepubliceerd. Mogelijke opbrengsten door user-clicks, verkoop van items, of advertorials worden direct geinvesteerd in het maken van meer registraties, om zo de nieuwscyclus te verhogen, tot het moment dat het concept zich zelfstandig kan bedruipen. Wellicht is in de uitloop van het project vaker medefinanciering of crowd-funding noodzakelijk. OOOOOO - FASERING EN TIJDSPLANNING VAN HET PROJECT; Het project loopt van 1 februari 2014 tot 1 februari 2015. In de maand januari 2014 wordt er een trailer gemaakt voor het crowd-funding initiatief en wordt een website ingericht. De eerste registraties gaan over het ontwerpatelier die de provincie Noord-Holland organiseert in februari 2014. Vanaf dit moment wordt het debat van dichtbij gevolgd. In augustus 2014 wordt een inventarisatie van het geschoten materiaal gemaakt voor de documentaire. Op hetzelfde moment worden omroepen benaderd. Tijdsplanning:
pag. 6
Teaser januari 2014 video-registraties, animaties
mrt 14-febr 15
Genetwerkte journalistiek (content van derden)
juli-14-febr 15
Website opzetten, moderatie en reactie
febr 14-febr 15
Documentaire - montage - distributie - publicatie
aug 14- febr 15
OOOOOOOO - LITERATUUR Trommel, W. (2013) Participatiesamenleving vraagt om bescheiden bestuur; Gelezen op 4 januari 2014 op: http://www. socialevraagstukken.nl/site/2013/09/21/participatiesamenleving-vraagt-om-bescheiden-bestuur/ Verheijen, E; Jabben, J; Schreurs, E; Koeman, T; van Poll, R; du Pon, B. (2013) Evaluatie nieuwe normstelling windturbinegeluid; Gelezen op 4 januari 2014 op http://www.nwea.nl/sites/default/files/RIVM%20evaluatie%20nieuwe%20normstelling%20windturbinegeluid%20 (2009)_0.pdf Rijksoverheid (2013) Video: Investeren in energiebesparing, innovatie en scholing; Gezien op 4 januari 2014 op http://www.rijksoverheid. nl/nieuws/2013/09/06/video-energieakkoord-investeren-in-energiebesparing-innovatie-en-scholing.html Provincie Noord-Holland (2013) Ontwerp-Projectplan herstructurering Wind op Land.pdf; op 4 januari 2014 gedownload van http://www. noord-holland.nl/web/Actueel/Nieuws/Artikel/Gedeputeerde-Staten-akkoord-met-projectplan-herstructurering-windturbines.htm Kritisch Platform Windenergie de Zijpe (2013) zonder titel, Gezien op 4 januari 2014 op http://www.platformwindenergiedezijpe.nl/ Abma, C. (2013). Community-based Data-driven Urbanism, Amazon Publishers; http://www.amazon.com/Community-based-Data-drivenUrbanism-community-led-organisations/dp/1493706411 Eneco (2013) Eneco gaat voor windenergie; Gezien op 4 januari 2014 op http://thuis.eneco.nl/duurzame-energie/windenergie/ GDF suez (2013) Windenergie; Gezien op 4 januari 2014 op http://www.gdfsuez.nl/activiteiten/projecten/windenergie.aspx Castells, M. (2009). Communication Power, Oxford, New York: Oxford University Press. Jarvis, Jeff (2006) ‘Networked Journalism’; Gezien op 30 maart 2013 op http://www.buzzmachine.com/2006/07/05/networkedjournalism/ Beckett, Charlie and Mansell, Robin (2008) Crossing boundaries: new media and networked journalism. Communication, culture & critique, 1 (1). pp. 92-104. Schaffer, Jan (2012) Networked Journalism: What Works, J-Lab: The Institute for Interactive Journalism, American University School of
pag. 7
Communication, www.J-Lab.org/publications/net-j
