Dion Kooijman & Louis Lousberg M a r k e t i n g - en m a n a g e m e n t t a a l : T w e e v o o r b e e l d e n v a n ' i n h o u d s - en discoursanalyse' Nieuwsuitzendingen, toespral<en van presidenten, t o e l i c h t i n g e n op b o u w p r o j e c t e n en de d o e l s t e l l i n g e n in b e l e i d s d o c u m e n t e n z i j n a l l e m a a i g o e d e v o o r b e e l d e n v a n ' d i s c o u r s ' . In d i t a r t i k e l r i c h t e n w i j o n s o p d e m o g e l i j k h e d e n van i n h o u d s - en d i s c o u r s a n a l y s e v o o r het b e g r i j p e n v a n s t a d s m a r k e t i n g en de m a n a g e m e n t t a a l d i e bij p r o j e c t o n t w i k k e l i n g g e b r u i k t w o r d t . H o e w e l n i e t h e l e n n a a l n i e u w in s o c i a l e w e t e n s c h a p p e n z o a i s s o c i o l o g i e en a n t r o p o l o g i e , kan de m a n a g e m e n t t h e o r i e e n m a n a g e m e n t p r a k t i j k a a n z i e n l i j k e v o o r d e l e n h a l e n uit d e z e m e t h o d e n van o n d e r z o e k , in h e t b i j z o n d e r v a n w e g e d e c o m p l e x i t e i t van de m a n a g e m e n t s i t u a t i e s v a n d a a g de d a g . Om het p o t e n t i e e l van de h i e r v o o r g e n o e m d e m e t h o d e n te i l l u s t r e r e n , z u l l e n wij t w e e v o o r b e e l d e n v a n i n h o u d s - en d i s c o u r s a n a l y s e b e h a n d e l e n : het e e r s t e gaat over de s t a d s m a r k e t i n g van de g e m e e n t e Den H a a g , h e t t w e e d e b e t r e f t c o n f l i c t e n in e e n p u b l i e k p r i v a t e s a m e n w e r k i n g op een V I N E X - l o c a t i e . Trefwoorden: citymarketing, managementconflieten, publiek-private samenwerking, inhoudsanalyse, discoursanalyse.
• Afbeelding New C i t y
1: O m s l a g f o t o
van The H a g u e
Your
1 Inleiding Van discours - dat g r o f w e g v e r t a a l d kan w o r d e n a l s ' g e s p r e k ' o f ' v e r i i a a l ' - w o r d e n in d e l i t e r a t u u r v e l e d e f i n i t i e s g e g e v e n . V o o r een van de e e r s t e g e b r u i k e r s v a n h e t b e g r i p in d e w e t e n s c h a p p e l i j k e literatuur, Michel Foucault, was discours een begrip d a t " d e n o t e d t h e w a y in w h i c h a p a r t i c u l a r s e t o f l i n g u i s t i c c a t e g o r i e s r e l a t i n g to an o b j e c t a n d t h e w a y o f d e p i c t i n g it f r a m e t h e w a y w e c o m p r e h e n d t h a t 30
I NR 46 I BOSS MAGAZINE | JANUARI 2013
object" ( B r y m a n , 2012: 528). D i s c o u r s a n a l y s e gaat o o k o v e r " t h e w a y v e r s i o n s of t h e w o r l d , of s o c i e t y , events and inner psychological worlds are produced i n d i s c o u r s e " ( i b i d : 5 2 8 ) . E e n d i s c o u r s a n a l y s e is m e t a n d e r e w o o r d e n m e e r d a n t a a l - a l s - o b j e c t a l l e e n ; "it is c o n s t i t u t i v e of t h e s o c i a l w o r l d t h a t is a f o c u s of i n t e r e s t or c o n c e r n " (ibid: 528; zie o o k Prior, 2011). V o o r w i e dit t h e o r e t i s c h e p e r s p e c t i e f te a b s t r a c t is, k a n het h e l p e n om ' d i s c o u r s ' te z i e n als e e n g e s t r u c t u r e e r d e v e r z a m e l i n g w o o r d e n , zinnen en b i j z i n n e n . M e t d e n a d r u k o p d i s c o u r s , is dit a r t i k e l het v e r v o l g op t w e e e e r d er g e p u b l i c e e r d e a r t i k e l e n over methodologie: een over planningbenaderingen in B O S S M a g a z i n e nr. 4 0 ( d e c e m b e r 2 0 1 0 ) , w a a r i n e e n a n a l y s e van de t h e o r e t i s c h e v e r s c h i l l e n t u s s e n de o p l o s s i n g s g e r i c h t e m a n a g e m e n t w e t e n s c h a p p e n en de op v e r k l a r i n g g e r i c h t e s o c i a l e w e t e n s c h a p p e n c e n t r a a l s t o n d , en e e n t w e e d e a r t i k e l in B O S S M a g a z i n e nr. 42 ( s e p t e m b e r 2 0 1 1 ) m e t e e n c a s e s t u d y v a n e e n o n d e r g r o n d s e p a r k e e r g a r a g e in R o t t e r d a m w a a r i n de k w a l i t a t i e v e a s p e c t e n van de b e l e i d s v o r m i n g en b o u w p r o c e s s e n aan een o n d e r z o e k w e r d e n onderworpen. I n h o u d s - en d i s c o u r s a n a l y s e zijn t w e e v e r s c h i l l e n d e b e n a d e r i n g e n v o o r de a n a l y s e van d o c u m e n t e n en t e k s t . De i n h o u d s a n a l y s e s t r e e f t n a a r het op s y s t e m a t i s c h e w i j z e k w a n t i f i c e r e n v a n de i n h o u d met behulp van vooropgestelde categorieën zoals w o o r d e n en/of w o o r d g r o e p e n (Bryman, 2012: 290). Een d i s c o u r s a n a l y s e h o u d t zich bezig met de t a a l k u n d i g e aard van een b o o d s c h a p z o a l s de k e u z e van w o o r d e n , het g e b r u i k van s t i j l f i g u r e n en hoe teksten w o r d e n v e r f r a a i d met a f b e e l d i n g e n , g r a f i e k e n , kleur, l e t t e r t y p e etc. (ibid.: 383, 457, 531, 554-557). Terwijl een i n h o u d s a n a l y s e een k w a n t i t a t i e v e b e n a d e r i n g h a n t e e r t d o o r de f r e q u e n t i e v a n b e p a a l d e t h e m a ' s in e e n t e k s t t e t e l l e n , h o u d t een d i s c o u r s a n a l y s e , althans zoals B r y m a n dat d e f i n i e e r t , z i c h niet m e t t e l l e n b e z i g en v i n d t er uitsluitend een kwalitatieve analyse van teksten, d o c u m e n t e n , t r a n s c r i p t i e s v a n i n t e r v i e w s of g e b r u i k t e illustraties plaats. M a n a g e m e n t w e t e n s c h a p p e n k u n n e n v e e l l e r e n van de sociale wetenschappen, maar vastgoeddeskundigen p a s s e n de v e l e m o g e l i j k h e d e n v a n de m e t h o d e n uit de s o c i a l e w e t e n s c h a p p e n nog n a u w e l i j k s toe. Een b e l a n g r i j k v e r s c h i l t u s s e n de m a n a g e m e n t w e t e n s c h a p p e n e n s o c i a l e w e t e n s c h a p p e n is d a t de e e r s t e de n a d r u k legt op de t o e k o m s t i g e o p l o s s i n g e n en d e t w e e d e e e n v e r k l a r i n g z o e k t v o o r w a t in h e t v e r l e d e n is g e b e u r d ( K o o i j m a n & W i g m a n s : 2 0 1 0 ) . D e s i t u a t i e is m i n d e r z w a r t - w i t d a n h e t o p h e t e e r s t e g e z i c h t m i s s c h i e n l i j k t . In d e p r a k t i j k b e s t a a n e r namelijk a l l e r l e i c o m b i n a t i e s , b i j v o o r b e e l d als de
WETENSCHAP managementwetenschappen toekomstvoorspellingen doen m e tbehulp v a nstatistische technieken die d o o r d e s o c i a l e w e t e n s c h a p p e n o n t w i k k e l d zijn. M a n a g e m e n t t h e o r i e en -praktijk kunnen n o g een op e e nandere manier gebruik maken v a n de s o c i a l e w e t e n s c h a p p e n ; b i j v o o r b e e i d o m e e n vastgoedproject na realisatie aan de man te brengen of e e n v a s t g e l o p e n b o u w p r o j e c t v i o t te t r e k k e n . In h e t l a a t s t e g e v a l k a n o n d e r z o e k o o r z a k e n v o o r knelpunten e n vertraging aan h e tlicht brengen en a c t o r e n w i j z e n o p e e n m o g e l i j k v o l g e n d e s t a p in h u n o n d e r h a n d e i i n g s p r o c e s . Terwijl d e vastgoedpraktijk er n o g w e i n i g g e b r u i k v a n m a a k t , h e b b e n R E & H a f s t u d e e r d e r s zoals B o u l g h a i e g h (2011), Ghazzi ( 2 0 1 1 ) , B a s t o s ( 2 0 1 2 ) in d e a f g e l o p e n j a r e n a l w e i de w e g naar k w a l i t a t i e f o n d e r z o e k g e v o n d e n V Zij illustreren goed de mogelijkheden v a ndit type a n a l y s e , m a a r g a a n v a a k niet e x p l i c i e t in o p d e verschillen en overeenkomsten van de afzonderlijke onderzoekstechnieken. ' D e r e p o s i t o r y van TU D e l f ! L i b r a r y b e v a t a l l e m a s t e f s c r i p t i e s van de a f g e l o p e n t i e n j a a r . De g e n o e m d e
afstudeerwerken
z i j n a l d a a r te r a a d p l e g e n en te d o w n l o a d e n
(maar
a a n a u t e u r s r e c h t e n en c o p y r i g h t s ) .
denk
Doel v a n dit artikel is d e m o g e l i j k h e d e n l e laten zien van inhouds- en d i s c o u r s a n a l y s e aan de hand van Brymans boek Social Research Methods, d a t vanaf s e p t e m b e r 2012 voor R E & H - s t u d e n t e n v e r p l i c h t is i n h e t m e t h o d o l o g i e o n d e r w i j s v a n d e M S c l . H e t m e t h o d o l o g i e o n d e r w i j s v a n R E & H is t o e l e v e r e n d v o o r d e o n t w e r p - e n o n d e r z o e k s p r o j e c t e n inh e t v i e r d e jaar e n is e e n belangrijke pijler v o o r h e t a f s t u d e e r o n d e r z o e k in h e t j a a r d a a r n a . B i j n a i e d e r e R E & H - s t u d e n t volgt het TBM-keuzevak C o n f l i c t h a n t e r i n g en O n d e r h a n d e l i n g s t e c h n i e k e n en n a g e n o e g i e d e r e afstudeerder wilinterviewen encasestudies doen, maar tegelijkertijd ontbreekt het de meesten a a n de nodige basiskennis en v a a r d i g h e d e n . D e twee m e t h o d o l o g i e v a k k e n , A R 1 R 0 5 5 in h e t v i e r d e j a a r en A R 3 R 0 55 in het v i j f d e j a a r , p r o b e re n d e l e e m t e n te v u l l e n . Om duidelijk te maken w a tde twee methoden, inhouds- en discoursanalyse, behelzen, gaan we eerst n a d e r in o p h e t v e r s c h i l t u s s e n een k w a n t i t a t i e v e en k w a l i t a t i e v e s t r a t e g i e ( p a r a g r a a f 2: M e t h o d e n ) . V e r v o l g e n s g a a n w e in o p t w e e v o o r b e e l d e n v a n inhouds- en d i s c o u r s a n a l y s e waarbij we kwantitatieve en k w a l i t a t i e v e o n d e r z o e k s s t r a t e g i e ë n c o m b i n e r e n
Advertentie
Knap
als je met je eerste carrièrestap Nederland vooruit brengt. M a n a g e m e n t A d v i e s A u t o m a t i s e r i n g Bouw
GROEP
^ . ,
Huisvesting
Vastgoed
Bij Brink Groep maak je de ambities waarvan onze opdrachtgevers in bouw, huisvestingen vastgoed. Dankzij onze medewerkers worden door heel Nederland prachtige projecten opgestart. Zo hebben we de bouw van het ADO-stadion gecoached en maken we de High Tech Campus in Eindhoven duurzaam wijzer door de inzet van biodiversiteit. Nederland mooier maken klinkt goed, maar hoe zit het met j o u w eigen ambities? Wij geven alle ruimte voor je eigen ontwikkeling. In een dynamische organisatie met informele sfeer w e r k j e samen met collega's die graag denken én doen. In kleine gespecialiseerde teams kun je j o u w vernieuwende ideeën kwijt en leer je elke dag bij. Dus, ben je afgestudeerd en wil je het ver brengen? Ben je pragmatisch, ondernemend en ambitieus? Kijk dan op onze website voor passend knap werk,
,
,
JANUARI 20131 BOSS MAGAZINE | NR 46 |
31
( p a r a g r a a f 3: C i t y m a r k e t i n g in D e n H a a g e n p a r a g r a a f 4 : C o n f l i c t e n bij p u b l i e k - p r i v a t e s a m e n w e r k i n g ) . T e n s l o t t e t r e k k e n we c o n c l u s i e s met b e t r e k k i n g tot de t w e e m e t h o d e n , de m a n a g e m e n t s p r a k t i j k en de m a n a g e m e n t t h e o r i e ( p a r a g r a a f 5: C o n c l u s i e s ) . D e o u t - o f - t h e - b o x k w a l i t e i t van de t w e e m e t h o d e n zit v o o r a l in d e i n d u c t i e v e w e r k w i j z e v a n k w a l i t a t i e f o n d e r z o e k . Een i n d u c t i e v e w e r k w i j z e h e e f t de p o t e n t i e o n b e k e n d e v e r g e z i c h t e n t e b i e d e n ; n o o d z a k e l i j k bij o n d e r h a n d e l i n g s p r o c e s s e n die v a s t z i t t e n en o n m i s b a a r in e l k e p l a n n i n g - o f m a n a g e m e n t s i t u a t i e w a a r i n n a a s t i n f o r m a t i e o o k o v e r t u i g i n g en m o t i v a t i e e e n rol s p e l e n . Taal en k w a l i t a t i e v e o n d e r z o e k s m e t h o d e n zijn niet d e ' m a r s m a n n e t j e s ' in d e w e r e l d v a n a a n n e m e r s , v a s t g o e d m a n a g e r s en p r o j e c t o n t w i k k e l a a r s m a a r m a k e n o n l o s m a k e l i j k deel uit van het a a r d s e b e s t a a n van deze professionals.
een nog weinig b e k e n d a l t e r n a t i e f . Niet dat het o n b e k e n d w a s - a n t r o p o l o g i e en t a a l w e t e n s c h a p p e n g e b r u i k t e n het v e e l v u l d i g - m a a r de b e l e i d s - en m a n a g e m e n t d i s c i p l i n e s h a d d e n er n o g w e i n i g e r v a r i n g m e e . K w a l i t a t i e f o n d e r z o e k is v a n d a a g de dag een volledig g e a c c e p t e e r d e m e t h o d e . Voor a l l e d u i d e l i j k h e i d : a l s e r in e e n o n d e r z o e k b e p a a l d e w o o r d e n of z i n s c o n s t r u c t i e s w o r d e n g e t e l d dan is d a t k w a n t i t a t i e f o n d e r z o e k . O n d e r z o e k w o r d t k w a l i t a t i e f als de a n a l y s e z e l f t a a l k u n d i g is; d.w.z. als w o o r d e n , codes and theoretische begrippen w o r d e n g e b r u i k t v o o r de i n t e r p r e t a t i e . De huidige t r e n d is o v e r i g e n s o m d e t w e e i n v a l s h o e k e n te c o m b i n e r e n . Zie B r y m a n s boek: "Breaking d o w n the q u a n t i t a t i v e / Q u a l i t a t i v e d i v i d e " ( h o o f d s t u k 26) en "Mixed methods research: combining quantitative and qualitative research" (hoofdstuk 27).
2 Metlioden
In d e t w e e c a s e s t u d i e s d i e w e h i e r b e s c h r i j v e n , z i j n we zelf hoofdzakelijk 'kwalitatief' (met t a a l / w o o r d e n ) bezig geweest, maar ook kwantitatieve elementen [ t e l l e n van t h e m a ' s ) zijn aan de o r d e g e k o m e n . O n z e combinatie van strategieën werd ingegeven door wat B r y m a n (2012: 635) " c o m p l e t e n e s s " ( v o l l e d i g h e i d ) en "enhancement" (versterking/vervolmaking) noemt. We hebben geen voorop gezet theoretisch kader g e f o r m u l e e r d dat we vervolgens met empirisch onderzoek hebben willen toetsen. Dat zou een deductieve werkwijze impliceren. Onze werkwijze is e e r d e r i n d u c t i e f v a n o p z e t g e w e e s t , o m d a t waarnemingen leidend waren voor onze interpretatie. In k w a l i t a t i e f o n d e r z o e k k u n n e n w a a r n e m i n g e n m e t b e h u l p v a n c o d e r e n e n p a t r o o n h e r k e n n i n g in t h e o r i e w o r d e n o m g e z e t ; t h e o r i e is d a n h e t r e s u l t a a t en niet de start van het o n d e r z o e k . O f s c h o o n deze inductieve theorievorming een expliciet kenmerk is v a n k w a l i t a t i e f o n d e r z o e k , zijn w e v o o r dit a r t i k e l n i e t z o v e r g e g a a n . In t a b e l 1 h e b b e n w e de v e r s c h i l l e n d e d i m e n s i e s van k w a l i t a t i e f en kwantitatief onderzoek samengevat.
Onderzoeksstrategie B r y m a n biedt prima definities van zowel inhoudsa l s d i s c o u r s a n a l y s e . Bij k w a l i t a t i e f o n d e r z o e k z i j n w o o r d e n ( t a a l ) b e l a n g r i j k , t e r w i j ! bij k w a n t i t a t i e f o n d e r z o e k s p r a k e is v a n k w a n t i f i c e r i n g v a n d a t a v e r z a m e l i n g o f - a n a l y s e ( B r y m a n , 2012: 35-36). A n d e r e v e r s c h i l l e n b e t r e f f e n o n d e r z o e k s v r a g e n en h o e t h e o r i e en e m p i r i s c h o n d e r z o e k zijn v e r b o n d e n . De i n h o u d s a n a l y s e s c h a a r t B r y m a n o n d e r k w a n t i t a t i e f o n d e r z o e k e n d e d i s c o u r s a n a l y s e v e r b i n d t hij m e t k w a l i t a t i e f o n d e r z o e k . B e i d e h o r e n b i j , w a t hij n o e m t , de ' o n d e r z o e k s s t r a t e g i e ' ( r e s e a r c h s t r a t e g y ) . D e e l 2 v a n zijn b o e k (met de h o o f d s t u k k e n 7 t/m 16; p p . 1 5 7 - 3 7 6 ) is g e h e e l g e w i j d a a n k w a n t i t a t i e f o n d e r z o e k . D e e l 3 ( m e t d e h o o f d s t u k k e n 17 t / m 2 5 ; pp. 3 7 7 - 6 1 0 ) is g e r i c h t op k w a l i t a t i e f o n d e r z o e k . De i n h o u d s a n a l y s e ( h o o f d s t u k 13) en de d i s c o u r s a n a l y s e ( h o o f d s t u k k e n 2 3 , 24 e n 2 5 ) zijn o n d e r d e e l v a n r e s p e c t i e v e l i j k dit t w e e d e en d e r d e d e e l . B r y m a n is n a t u u r l i j k niet de e n i g e die o p d e z e m e t h o d e n i n g a a t , m a a r v a n w e g e de c e n t r a l e rol die het b o e k in h e t R E & H - o n d e r w i j s s p e e l t , b e p e r k e n w e o n s hier tot zijn s t a n d a a ^ d w e r k ^ Het o n d e r s c h e i d t u s s e n k w a l i t a t i e f en k w a n t i t a t i e f o n d e r z o e k is t e g e n w o o r d i g m i n d e r b e l a n g r i j k d a n in h e t v e r l e d e n . T o e n w a s h e t o n d e r z o e k v o o r a l k w a n t i t a t i e f en w a s het k w a l i t a t i e v e o n d e r z o e k
' A n d e r e b e l a n g r i j k e a u t e u r s in dit veld z i j n Theo van L e e u w e n ( 2 0 0 8 ) en Norman & I s a b e l a F a i r l o u g h ( 2 0 0 3 , 2012). Zij k o p p e l e n een g e d e g e n I h e o r e t l s c h e v e r a n t w o o r d i n g aan i l l u s l r a t i e v e v o o r b e e l d e n . M e e r t o e g e s p i l s t op r u i m t e l i j k e o n d e r w e r p e n maar vaak m i n d e r e x p l i c i e i in het g e b r u i k van de k w a l i t a t i e v e o n d e r z o e l ( s m e t b o d e n z i j n Kumar & P a l l a t h u c h e r i l ( 2 6 0 4 ) . M a a r f e n H a j e r ( 2 0 0 6 ) en P o r t u g a l i & A l f a s i ( 2 0 0 8 ) . Van wat o u d e r e datum maar nog s t e e d s w a a r d e v o l l e en vaak g e b r u i k t e b r o n n e n z i j n :
1 NR 46 I BOSS MAGAZINE I JANUARI 2013
Wat v o o r de o n d e r z o e k s s t r a t e g i e geldt, geldt o v e r i g e n s o o k v o o r de k e u z e t u s s e n d e d u c t i e v e e n i n d u c t i e v e w e r k w i j z e . O o k h i e r is t e g e n w o o r d i g bij v o o r k e u r s p r a k e v a n e e n c o m b i n a t i e . E e n k w a n t i t a t i e f / d e d u c t i e f onderzoek wordt daarom dus vaak voorafgegaan door een kwalitatief/inductief ( v o o r ) o n d e r z o e k , bijvoorbeeld om de relevante
W e t h e r e l l ( 2 0 0 1 ) , N e l s o n & H a r d y ( 2 0 0 2 ) en n a t u u r l i j k M a t t h e w M i l e s en M i c h a e l H u b e r m a n ( 1 9 9 4 ) . Z i j n de t w e e e e r s t e n v o o r a l te b e s c h o u w e n als p r i n c i p i ë l e w e g b e r e i d e r s van de k w a l i t a t i e v e m e t h o d e , M i l e s en H u b e r m a n h e b b e n met v e l e v o o r b e e l d e n ook e c h t l a t e n z i e n hoe het m o e t . Hun ' s o u r c e b o e k ' , z o a l s de o n d e r t i t e l l u i d t , i s na b i j n a t w i n t i g j a a r nog s t e e d s een z e e r goede bron.
WETENSCHAP v a r i a b e l e n vast te s t e l l e n of v o o r het t e s t e n van een c o d e r i n g s s c h e m a d i e in e e n k w a n t i t a t i e f ( v e r v o l g - ) onderzoek zullen worden gebruikt. • T a b e l 1: K w a l i t a t i e v e onderzoei^sstralegieën*
en
kwantitatieve
Kwalitatief • Brede onderzoeksvragen • Wat-, wie-, wanneer-, w a a r v r a g e n (onderdeel van de b e s c h r i j v i n g ) • C e n t r a l e w e r k w o o r d e n : o n t d e k k e n , p r o b e r e n te b e g r i j p e n , v e r k e n n e n , b e s c h i j v e n en r a p p o r t e r e n • Inductie (van empirie naar theorie) Kwantitatief • Specifieke & afgebakende onderzoeksvragen g e b a s e e r d op enkele v a r i a b e l e n • Hoe- en w a a r o m v r a g e n (gericht op v e r k l a r i n g ) • Centrale werkwoorden: gevolg hebben voor, b e ï n v l o e d e n , b e p a l e n , v e r o o r z a k e n , r e l a t e e r d zijn a a n • Deductie (van theorie naar empirie) ' G e b a s e e r d op o n d e r meer (2009)
B r y m a n { 2 0 1 2 } en C r e s s w e l !
Coderen C o d e r e n kan g e z i e n w o r d e n als het t o e k e n n e n van t h e m a ' s of o n d e r w e r p e n a a n ( s t u k k e n ) t e k s t uit d o c u m e n t e n of t r a n s c r i p t i e s van g e s p r e k k e n en s p e e l t z o w e l bij e e n k w a n t i t a t i e v e i n h o u d s a n a l y s e a l s bij e e n k w a l i t a t i e v e d i s c o u r s a n a l y s e v a n t e k s t e n een hoofdrol (Bryman, 2012: 298, 568). Coderen h e e f t in d e t w e e o n d e r z o e k s s t r a t e g i e ë n e c h t e r e e n v e r s c h i l l e n d e i n h o u d . Terwijl de i n h o u d s a n a l y s e de n a d r u k l e g t op een g e d e t a i l l e e r d " c o d e r i n g s s c h e m a " ( B r y m a n , 2012: 2 9 9 ) , v r a a g t de d i s c o u r s a n a l y s e s l e c h t s om een expliciete b e s c h r i j v i n g van het c o d e r i n g s p r o c e s ( i b i d : 5 6 8 - 5 8 1 ). H e t v e r s c h i l t u s s e n b e i d e is d a t bij d e k w a n t i t a t i e v e i n h o u d s a n a l y s e v o o r a f g a a n d aan het d a a d w e r k e l i j k e o n d e r z o e k uit l i t e r a t u u r o n t l e e n d e o n d e r w e r p e n of t h e m a ' s w o r d e n g e d e f i n i e e r d w a a r v e r v o l g e n s in d e t e k s t n a a r w o r d t g e z o c h t , terwijl de k w a l i t a t i e v e d i s c o u r s a n a l y s e d e t e k s t als b r o n n e e m t om t h e m a ' s of o n d e r w e r p e n als het w a r e n a a r b o v e n te l a t e n d r i j v e n , In d e o n d e r z o e k s p r a k t i j k d e f i n i e e r t d e o n d e r z o e k e r z e l f d e c o d e s , z o a l s in h e t t w e e d e v o o r b e e l d u i t d i t a r t i k e l ( z i e h i e r o n d e r ) , In d i e c a s e s t u d y i s e e n m e t h o d e t o e g e p a s t aan de h a n d van de v o l g e n d e 'stappen' zoals gedefinieerd door Miles & Huberman ( 1 9 9 4 : 5 5 - 6 9 ) en B r y m a n (2012: 5 6 8 ) : Stap 1 Coderen van gegevens A l l e r e e r s t w o r d e n d e l e n van de t e k s t - p a r a g r a f e n , z i n n e n , z i n s n e d e n en w o o r d e n - a p a r t g e m a r k e e r d .
Vervolgens worden deze stukjes tekst gecodeerd. B i j i n t e r v i e w s is d e b a s i s d e ( v o l l e d i g e ) t r a n s c r i p t i e v a n h e t g e s p r e k . Bij e e n d o c u m e n t a n a l y s e is h e t d o c u m e n t het v a n z e l f s p r e k e n d e v e r t r e k p u n t maar kunnen bijvoorbeeld ook foto's, opmaak, lettertype e t c . in c o d e s w o r d e n g e v a t . D e p r o c e d u r e v a n h e t c o d e r e n is v e r v o l g e n s v o o r e l k t y p e b r o n o n g e v e e r hetzelfde. S t a p 2 V e r g e l i j k e n en h e r c o d e r e n Tijdens de t w e e d e stap w o r d e n de c o d e s o n d e r l i n g met e l k a a r v e r g e l e k e n . Vaak blijkt dat een c o d e de l a d i n g van e e n z i n s n e d e of p a r a g r a a f niet h e l e m a a l m e e r d e k t ; dit is d a n e e n r e d e n o m e e n b e s t a a n d e c o d e een n i e u w e n a a m te g e v e n . Dit h e r c o d e r e n h o u d t in d a t d e n a a m v a n d e c o d e w o r d t a a n g e p a s t of v e r b o n d e n a a n een " c o d e f a m i l i e " dan w e l dat e e n b e s t a a n d e c o d e w o r d t o p g e s p l i t s t in v e r s c h i l l e n d e subcodes. Stap 3 Verbanden aanbrengen In d e d e r d e s t a p w o r d e n v e r b a n d e n t u s s e n d e o m s c h r e v e n c o d e s en c o d e f a m i l i e s a a n g e b r a c h t en g e t o e t s t op c o n f o r m i t e i t met de t e k s t ( t r a n s c r i p t i e o f a n d e r d o c u m e n t ) . Bij h e t s c h e t s e n v a n v e r b a n d e n w o r d t v a a k e e n " n e t w o r k v i e w " g e b r u i k t . D i t is meestal geen volledig uitgewerkt causaal model m e t v a r i a b e l e n e n v a l u e s , m a a r is w e l d e v i s u e l e w e e r g a v e van het o n d e r z o e k s r e s u l t a a t . Het g e b r u i k van het w o o r d ' s t a p p e n ' s u g g e r e e r t dat het gaat over een lineaire manier van w e r k e n , t e r w i j l er f e i t e l i j k v a a k s p r a k e is v a n i t e r a t i e t u s s e n de s t a p p e n . B r y m a n b e v e s t i g t d e z e w e r k w i j z e als hij z e g t : " C o d i n g i n Q u a l i t a t i v e d a t a a n a l y s i s t e n d s to b e in a c o n s t a n t s t a t e o f p o t e n t i a l r e v i s i o n a n d fluidity" (2012: 568; vergelijk ook Rapley, 2011: 277), De e r v a r i n g l e e r t d a t d e a n a l y s e al b e g i n t t i j d e n s h e t m a k e n v a n de t r a n s c r i p t i e s . R e e d s v o o r d a t a a n de e e r s t e s t a p b e g o n n e n w o r d t , h e e f t de o n d e r z o e k e r i m m e r s v a a k al a l l e r l e i v e r m o e d e n s en i d e e ë n over verbanden. Deze gedachtes kunnen meteen in d e k a n t l i j n v a n d e t e k s t in e e n " m e m o " w o r d e n v a s t g e l e g d . De a n a l y s e kan w o r d e n u i t g e v o e r d met behulp van s o f t w a r e zoals Atlas.ti (Friese, 2011). De h i e r v o o r g e b r u i k t e t e r m e n " c o d e " , " c o d e f a m i l i e " , " n e t w o r k v i e w " en " m e m o " zijn t e r m e n die d e z e s o f t w a r e g e b r u i k t . N u w e in h e l v o o r g a a n d e hebben uiteengezet wal discours, (kwantitatieve) i n h o u d s a n a l y s e en ( k w a l i t a t i e v e ) d i s c o u r s a n a l y s e i n h o u d e n , en het h o o f d b e s t a n d d e e l d a a r v a n , c o d e r i n g , is t o e g e l i c h t , v o l g e n h i e r o n d e r d a a r v a n twee voorbeelden. Hel eersle voorbeeld betreft de a n a l y s e van een m a r k e t i n g b r o c h u r e van de g e m e e n t e Den H a a g , Het t w e e d e v o o r b e e l d gaat over een (vastgelopen) bouwproject. JANUARI 2013 | BOSS MAGAZINE | NR 46 |
33
3 Voorbeeld 1: Citymarketing
in D e n Haag
Inleiding Den Haag heeft als regeringsstad een belangrijke i n t e r n a t i o n a l e o r i ë n t a t i e . Er zijn m e e r d a n h o n d e r d a m b a s s a d e s g e v e s t i g d e n de s t a d is d e v e s t i g i n g s p l a a t s van tal v a n internationale organisaties zoals het V r e d e s p a l e i s , I n t e r p o l en het E u r o p e s e O c t r o o i b u r e a u .
• A f b e e l d i n g 2 : 'Youf n e w world' ( s p r e a d uit Tfie H a g u e Your C i t y )
Op v e r s c h i l l e n d e m a n i e r e n p r o b e e r t d e s t a d zijn kwaliteiten a a nde man te brengen. M e t websites and brochures v/orden internationale bedrijven en p o t e n t i ë l e w e r k n e m e r s g e ï n f o r m e e r d over d e mogelijkheden v a nde stad als vestigingsplaats en w o o n p l a a t s . W e n e m e n é é nv o o r b e e l d v a n zo'n brochure en analyseren de inhoud en d e v o r m g e v i n g . D e title is T h e H a g u e Your New City en d e o n d e r t i t e l luidt: D o i n g b u s i n e s s f i r s t c l a s s . Het een zeer b e k n o p t e b r o c h u r e van d e r t i g pagina's met relatief weinig tekst en veel foto's. O o k d e a f m e t i n g e n zijn b e p e r k t : 16 c m h o o g e n 13 c m b r e e d ( m i n d e r d a n e e n h a l f A 4 ) , E r z i j n contactgegevens opgenomen, want de brochure heeft
' your n e w w o r l d
34
I NR 46 I BOSS MAGAZINE I JANUARI 2013
ook een praktisch doel: buitenlandse ondernemingen w o r d t hulp a a n g e b o d e n bij h e t v i n d e n v a n e e n b e d r i j f s h u i s v e s t i n g e n bij h e t l e g g e n v a n c o n t a c t e n met a n d e r e bedrijven. H e t d o c u m e n t is z o n d e r datum. D e brochure bevat alleen positief nieuws w a a r i n d e s t a d D e n H a a g v o l o p w o r d t g e p r e z e n . In Den Haag schijnt, zoals de afbeeldingen de lezer willen doen g e l o v e n , altijd de zon. Methoden In d e z e c a s e s t u d y o v e r c i t y m a r k e t i n g w i l d e n w e weten hoe de stad Den Haag w o r d t a a n g e p r e z e n , en welke verbale en visuele middelen daartoe worden i n g e z e t . M a r k e t i n g is e e nv a k g e b i e d d a t m e n s e n moet motiveren o m te handelen. Overtuigen v a n i d e e ë n en o v e r h a l e n o m iets t e d o e n kunnen niet s l e c h t s g e b a s e e r d zijn o p i n f o r m a t i e e n r a t i o n e l e a r g u m e n t e n . E m o t i e e n v e r l e i d i n g zijn m i n s t e n s zo b e l a n g r i j k , z o a l s h e t in d e r e c l a m e w e r e l d gebruikte elaboration likelihood model (ELM) laat zien, maar o o k de klassieke rethorica v a n Aristotelis heeft daar lang geleden al op gewezen (cf. P e t t y & C a c i o p p o , 1986). E e n c o m b i n a t i e v a n inhouds- en d i s c o u r s a n a l y s e l a gvoor de hand. D e combinatie van ratio, emotie e n motivatie m a a k t e het n o o d z a k e l i j k d a t w e niet a l l e e n keken welke en h o e v e e l o n d e r w e r p e n e r in d e b r o c h u r e a a n d e o r d e worden gesteld (inhoudsanalyse), maar o o k hoe door woordgebruik en de keuze van de foto's emotie en v e r l e i d i n g g e s t a l t e k r i j g e n ( d i s c o u r s a n a l y s e ) . Onderzoeksresultaten De e e r s t e z i n m a a k t onmiddellijk duidelijk w a a r h e t in d e b r o c h u r e o m g a a t : " T h e H a g u e , I n t e r n a t i o n a l City of P e a c e and J u s t i c e , is t h e third largest city in t h e N e t h e r l a n d s , o f f i c i a l s e a t o f t h e C r o w n a n d Government, home to hundreds of international organizations and companies, and one of the world's top three UN c i t i e s . " Het w o o r d ' i n t e r n a t i o n a a l ' valt t w e e keer in het g e t o o n d e z i ne n w o r d t d a a r n a n o g
l A f b e e l d i n g 3 : T f i e m a ' s van T l i e H a g u e Your City en de relevantie voor bedrijven en werl
WETENSCHAP v e l e keren g e b r u i k t . V e r v o l g e n s gaat de b r o c h u r e u i t g e b r e i d in o p d e s t r a t e g i s c h e p o s i t i e v a n d e s t a d e n d e u n i e k e s t e d e l i j k e o m g e v i n g . B o v e n d i e n Vifordt d e s t a d zoveel in k w a l i t a t i e v e z i n ( " l a r g e s t c i t y " , " h u n d r e d s " o f o r g a n i z a t i o n s ) a l s in k w a l i t a t i e v e z i n ( " w o r l d top city") a a n g e p r e z e n . Ook de p r a k t i s c h e z a k e n w o r d e n in n o t a , z o a l s g e z e g d , n i e t v e r g e t e n . De s t a d w o r d t g e p r e z e n v a n w e g e zijn " e a s y a c c e s s to d e c i s i o n m a k e r s for l o b b y i n g a c t i v i t i e s " en v o o r het verkrijgen van v e r g u n n i n g e n . Tevens w o r d t h u l p g e b o d e n bij h e t v i n d e n v a n k a n t o o r - o f b e d r i j f s h u i s v e s t i n g e n bij h e t l e g g e n v a n c o n t a c t e n met andere bedrijven.
n a a r de r e l e v a n t i e v o o r bedrijf en/of w e r k n e m e r ( A f b e e l d i n g 3). De s o f t w a r e k a n v e e l , z e k e r als er veel en v e r s c h i l l e n d e s o o r t e n d o c u m e n t e n m o e t e n w o r d e n g e a n a l y s e e r d , maar het blijft een v o r m v a n b o e k h o u d e n . H e t is d e o n d e r z o e k e r d i e h e t d e n k w e r k m o e t d o e n . D a t b e g i n t al m e t h e t ( s i m p e l e ) o n d e r s c h e i d t u s s e n het p e r s p e c t i e f van h e t ' b e d r i j f ' en de ' s t e d e l i j k e t h e m a ' s ' van de w e r k n e m e r . A l l e r e l a t i e s t u s s e n d e c o d e s in e e n A t l a s , t i - n e t w e r k zijn l e t t e r l i j k ' h a n d w e r k ' ,
D e b r o c h u r e g a a t in o p z e v e n t i e n v e r s c h i l l e n d e t h e m a ' s of o n d e r w e r p e n . "Your new w o r l d " o m s c h r i j f t hel i n l e r n a l i o n a l e k a r a k t e r van de s t a d . Een foto van hel V r e d e s p a l e i s v o r m t de a c h t e r g r o n d . "Your new place for doing business" geeft aan wat voor t y p e b e d r i j v i g h e i d h e t p o t e n t i ë l e b e d r i j f in D e n H a a g kan v i n d e n . De tekst w o r d t g e ï l l u s t r e e r d met een f o t o van het I N G - k a n t o o r b o v e n de U t r e c h t s e b a a n . H e t v o e r t te v e r om h i e r a l l e o n d e r w e r p e n u i t v o e r i g te b e s p r e k e n . Het zijn s l e c h t s t w e e v o o r b e e l d e n van de t h e m a ' s die de b r o c h u r e v o o r het v o e t l i c h t b r e n g t . D e t h e m a ' s k u n n e n g l o b a a l in d r i e g r o e p e n v e r d e e l d w o r d e n : 1) t h e m a ' s d i e v a n b e l a n g z i j n v o o r het bedrijf (zoals het t y p e b e d r i j v i g h e i d , k a n t o o r h u i s v e s t i n g ) , 2) t h e m a ' s g e r i c h t op de s t a d en s t e d e l i j k e c o n s u m p t i e die b e l a n g r i j k zijn v o o r de w e r k n e m e r (scholen voor kinderen, winkels, s p o r t v o o r z i e n i n g e n ) , en 3) t h e m a ' s die v o o r b e d r i j f én w e r k n e m e r b e l a n g r i j k zijn ( m u s e a , o p e n b a a r v e r v o e r , r e s t a u r a n t s ) . M e t al d e z e t h e m a ' s w o r d t het o v e r k o e p e l e n d e b o o d s c h a p "your new city" g e d e t a i l l e e r d o m s c h r e v e n . De t o e v o e g i n g van het w o o r d j e " y o u r " bij e l k v a n d e o n d e r w e r p e n l e g t e e n d i r e c t e r e l a t i e m e t de l e z e r of d o e l g r o e p . Het gebruik van een dergelijke rethorische stijlfiguur m o e t s i m p e l w e g het m o t i v e r e n d e f f e c t van de t e k s t maximaliseren.
Inleiding De t w e e d e c a s e b e t r e f t de o n t w i k k e l i n g van een d e e l p l a n in e e n V I N E X - w i j k o p e e n u i t l e g l o c a t i e . A a n het b e g i n van het h u i d i g e m i l e n n i u m l o o p t het p r o j e c t vast. Net v o o r d a t het d e f i n i t i e f o n t w e r p van de w o n i n g e n i n g e d i e n d zou w o r d e n , k o m e n de m a r k t p a r t i j e n e r a c h t e r dat ze v a n w e g e de slechte marktomstandigheden een fors tekort z u l l e n h e b b e n op het p r o j e c t . A n d e r h a l f j a a r lang v i n d e n o n d e r h a n d e l i n g e n t u s s e n g e m e e n t e en o n t w i k k e l a a r s p l a a t s o v e r d e k o s t e n in r e l a t i e t o t d e k w a l i t e i t v a n h e t p r o j e c t . In d i e a n d e r h a l f j a a r zijn de m a r k t o m s t a n d i g h e d e n e v e n w e l v e r b e t e r d . Uiteindelijk o r g a n i s e e r t de p r o j e c t m a n a g e r een ' e i n d s p e l ' : m een u i t e r s t e p o g i n g om o v e r e e n s t e m m i n g te b e r e i k e n , v i n d e n g e d u r e n d e é é n d a g v e r s c h i l l e n d e onderhandelingsrondes plaats.
W a t w e in h e t v o o r a f g a a n d e g e d a a n h e b b e n , is e e n b e g i n g e m a a k t met het k w a n t i t a t i e f en k w a l i t a t i e f o m s c h r i j v e n v a n d e b r o c h u r e . H e t is n a t u u r l i j k m a a r een simpel v o o r b e e l d , maar het m a a k t hopelijk d u i d e l i j k w a t de p r i n c i p e s en de m o g e l i j k h e d e n zijn v a n dit t y p e a n a l y s e . H e t t e l l e n v a n k e n m e r k e n is v o o r a l iets van de I n h o u d s a n a l y s e ; het t y p e r e n v a n d e s o o r t v a n t e k s t e n f o t o ' s h o o r t m e e r bij d e d i s c o u r s a n a l y s e . C i t a t e n z i j n in b e i d e g e v a l l e n e e n b e l a n g r i j k s t a p in h e t b e s c h r i j v e n e n b e g r i j p e n v a n de t e k s t . C o d e r e n van d o c u m e n t g a a t e f f e c t i e f en e f f i c i ë n t met o n d e r z o e k s s o f t w a r e zoals Atlas.ti. H e t d i a g r a m - " n e t w o r k v i e w " in d e t e r m i n o l o g i e v a n A t l a s . t i - laat de z e v e n t i e n t h e m a ' s z i e n v e r d e e l d
4 V o o r b e e l d 2: C o n f l i c t e n samenwerking
bij
publiek-private
De partijen hebben veel moeite gedaan om k w a l i t e i t s e i s e n e n k o s t e n / o p b r e n g s t e n bij e l k a a r te b r e n g e n ; er r e s t in d e o g e n v a n d e o n t w i k k e l a a r s dan ook nog maar een relatief klein verschil. W i n n e n of v e r l i e z e n blijkt op dat m o m e n t e c h t e r d e k e r n v r a a g , De s t e d e n b o u w k u n d i g e en c o ö r d i n e r e n d a r c h i t e c t die n a m e n s de g e m e e n t e aan tafel z i t t e n , w e i g e r e n u i t e i n d e l i j k a a n p a s s i n g e n te d o e n en de s a m e n w e r k i n g w o r d t b e ë i n d i g d . D a a r m e e is e e n disfunctioneel conflict ontstaan, E e n d i s f u n c t i o n e e l c o n f l i c t is e e n c o n f l i c t w a a r b i j a) e e n d o o r a l l e n g e w e n s t g e z a m e n l i j k r e s u l t a a t o n t b r e e k t , b) w i n n e n of v e r l i e z e n d e k e r n v r a a g is g e w o r d e n , en c) s p r a k e is v a n e e n o n g e w e n s t e v e r t r a g i n g of e e n v e r t r o u w i n g s b r e u k t u s s e n d e e l n e m e n d e p a r t i j e n d i e s c h a d e l i j k is v o o r h e t p r o j e c t ( L o u s b e r g , 2 0 1 2 : 11).
JANUARI 20131 BOSS MAGAZINE | NR 46 |
35
Methoden De o n d e r z o e k s v r a a g w a s : w e l k e w o o r d e n en f o r m u l e r i n g e n g e b r u i k e n de b e t r o k k e n e n voor het b e s c h r i j v e n van de o o r z a k e n van het d i s f u n c t i o n e l e conflict? B e a n t w o o r d i n g van deze vraag was nodig o m i n z i c h t te k r i j g e n in o o r z a k e n v a n d i e c o n f l i c t e n e n m o g e l i j k e o p l o s s i n g e n in b e e l d te k r i j g e n . D a a r o m is v o o r a l g e k o z e n v o o r e e n k w a l i t a t i e v e o n d e r z o e k s t r a t e g i e . Het o n d e r z o e k v o n d plaats eind 2 0 0 6 . Voor het v e r z a m e l e n van g e g e v e n s was v a n w e g e het v e r k e n n e n d e k a r a k t e r van het o n d e r z o e k de k e u z e g e v a l l e n op o p e n i n t e r v i e w s . De te i n t e r v i e w e n p e r s o n e n w a r e n g e s e l e c t e e r d o p b a s i s v a n : a ) d i r e c t e b e t r o k k e n h e i d bij d e c a s e , e n b) b e r e i d h e i d o m o p e n h e i d v a n z a k e n t e g e v e n over de c a s e (met de g a r a n t i e van a n o n i m i t e i t ) . Het aantal g e ï n t e r v i e w d e p e r s o n e n was afhankelijk g e m a a k t v a n d e i n f o r m a t i e d i e bij d e i n t e r v i e w s w e r d v e r k r e g e n . Z o d r a er n i e t s n i e u w s m e e r a a n d e beschikbare informatie werd toegevoegd, werden g e e n i n t e r v i e w s m e e r g e h o u d e n . D i t f e n o m e e n is w a t in d e m e t h o d o l o g i s c h e l i t e r a t u u r a l s ' v e r z a d i g i n g ' b e k e n d s t a a t (cf. B r y m a n , 2012: 4 2 0 ) . De v o o r a f o n b e k e n d e g e ï n t e r v i e w d e n w a r e n p a s in e e n t w e e d e g e s p r e k bereid om tot persoonlijke u i t s p r a k e n te k o m e n en hun m e e r v o o r de b ü h n e g e s c h i k t e u i t s p r a k e n te l a t e n v a r e n . V o o r d e c a s e m e t h e t d i s f u n c t i o n e l e c o n f l i c t w a r e n d a a r o m in t o t a a l negen gesprekken nodig, waaronder dubbele g e s p r e k k e n met s l e u t e l f i g u r e n van de g e m e e n t e e n d e p r o j e c t o n t w i k k e l a a r . Bij de c a s e z o n d e r d i s f u n c t i o n e e l c o n f l i c t is v o l s t a a n m e t d i e i n t e r v i e w s ; een interview met drie verschillende s l e u t e l f i g u r e n van de g e m e e n t e en de p r o j e c t o n t w i k k e l a a r . Analyse Stap 1 O m d e o o r z a k e n v a n het d i s f u n c t i o n e l e c o n f l i c t te a c h t e r h a l e n , zijn a l l e r e e r s t t e k s t f r a g m e n t e n uit de t r a n s c r i p t i e s van alle g e s p r e k k e n g e c o d e e r d . Het t e k s t f r a g m e n t i l l u s t r e e r t d a t er g e e n o v e r e e n s t e m m i n g is o v e r d e k o s t e n , d e o p b r e n g s t e n en d e k w a l i t e i t van het b o u w p r o j e c t (zie a f b e e l d i n g 4). W o o r d e n en z i n s n e d e n zoals "strijd", "rekening n e e r l e g g e n " en een " s t o m m e " ( b e d o e l d w o r d t ' o n v e r s t a n d i g e ' ) t e g e n p a r t i j g e v e n de e r n s t van de t e g e n s t e l l i n g e n aan. Stap 2 De f r a g m e n t e n laten een v e r b a n d zien t u s s e n " k o s t e n " en " k w a l i t e i t " e n e r z i j d s en " o p b r e n g s t e n " en " k w a l i t e i t " a n d e r z i j d s . De o n d e r h a n d e l i n g t u s s e n de p a r t i j e n g i n g d a a r b i j o v e r de h a a l b a a r h e i d van het plan. V a n w e g e het h e r h a a l d e l i j k v o o r k o m e n v a n d e z e v e r b a n d e n is b e s l o t e n o m d e c o d e f a m i l i e 36
I NR 46 I BOSS MAGAZINE | JANUARI 2013
" h a a l b a a r h e i d " te i n t r o d u c e r e n ; de c o d e s " k o s t e n " , " o p b r e n g s t e n " en " k w a l i t e i t " zijn d a a r v e r v o l g e n s in o n d e r g e b r a c h t ( z i e a f b e e l d i n g 5 ) . H a a l b a a r h e i d is in d e z e c a s e g e d e f i n i e e r d a l s d e v e r h o u d i n g t u s s e n prijs ( = k o s t e n en o p b r e n g s t e n ) en k w a l i t e i t . I e t s is m e t a n d e r e w o o r d e n h a a l b a a r a l s h e t e e n geaccepteerde prijs-kwaliteitverhouding heeft. Stap 3 Uit het f r a g m e n t van een g e s p r e k met de a r c h i t e c t , t e w e t e n " ( . . . ) [ a l s ] j u l l i e w i l l e n mij h e b b e n , d a n z i j n d i t m i j n v o o r w a a r d e n , d i t w i l ik m a k e n " , b l i j k t d a t hij e e n r e l a t i e l e g t t u s s e n d e b e e l d v o r m i n g o v e r de a r c h i t e c t en de k w a l i t e i t , h i e r b o v e n e e r d e r g e d e f i n i e e r d als o n d e r d e e l van h a a l b a a r h e i d . Op n o g t w e e a n d e r e p l e k k e n in d e t r a n s c r i p t i e s i s d i e r e l a t i e t u s s e n h a a l b a a r h e i d en de b e e l d v o r m i n g over de a r c h i t e c t g e v o n d e n . O p g r o n d h i e r v a n is d e c o d e f a m i l i e " h a a l b a a r h e i d " in v e r b a n d g e b r a c h t m e t d e c o d e " b e e l d v o r m i n g over a r c h i t e c t " . V e r d e r bleek de h o u d i n g die m e n a a n n e e m t in d e s a m e n w e r k i n g b e l a n g r i j k v o o r h o e m e n m e t d i e h a a l b a a r h e i d o m g i n g . D e r h a l v e is o o k e e n r e l a t i e g e l e g d t u s s e n d e c o d e " h o u d i n g in d e s a m e n w e r k i n g " en de c o d e f a m i l i e " h a a l b a a r h e i d " . Die h a a l b a a r h e i d b l e e k t e v e n s de a a n l e i d i n g v o o r het c o n f l i c t . D a a r o m kan de c o d e f a m i l i e " h a a l b a a r h e i d " e v e n e e n s in v e r b a n d w o r d e n g e b r a c h t m e t d e c o d e "conflict". T e n s l o t t e b l e e k uit de t r a n s c r i p t i e s dat de p o s i t i e die aan de a r c h i t e c t w a s t o e b e d e e l d d i r e c t w e r d r e l a t e e r d a a n het conflict. Op g r o n d h i e r v a n is e e n v e r b a n d g e l e g d t u s s e n d e c o d e " p o s i t i e a r c h i t e c t " en d e c o d e " c o n f l i c t " . O p v a l l e n d is d a t d e s l e u t e l f i g u r e n in h e t c o n f l i c t , i e d e r o p zijn e i g e n m a n i e r , b e e l d e n v a n z i c h z e l f of a n d e r e n b e t r e k k e n . Een van de o n t w i k k e l a a r s zei b i j v o o r b e e l d : H
A f b e e l d i n g 4 : T e k s t f r a g m e n t en c o d e s
Fragment
bouwproces'
Codes
"Er o n t s t o n d e e n hele s t r j d natuurijk, die zich o p drie t e r r e i n e n ging a f s p e l e n . Dus enerzjds m a r k t p a r t j e n die van alles waarvan z j zeiden 'dat is m e e r dan s t a n d a a r d ' en de rekening daarvan bj de g e m e e n t e probeerde neer te l e g g e n ; [en] een g e m e e n t e die zei v a n : j a , n o u g a a n wij a l i e s b e t a l e n , we houden geen grondprijs meer over in feite, t e r w j l jullie zo stom zjjn g e w e e s t om te grote woningen te laten t e k e n e n . "
Kosten
Opbrengsten Kwaliteit
' D e c u r s i v e r i n g e n in l i e l t r a n s c r i p t m a r k e r e n óe g r o n d s l a g voor
de c o d e s . B r o n : L o u s b e r g , 2012:
20-21
WETENSCHAP u i t e i n d e l i j k o o k h e t i d e e , w e zijn e r g e w o o n v o o r de m a r k e t i n g . Niet voor de inhoud; niet voor de echte kwaliteit."
"Waarom hebben we daarin n o ugefaald [-code: " c o n f l i c t " ] ? O f z a t e n e r a n d e r e d i n g e n (...), d i e w e a l l e m a a l b e n o e m d h e b b e n (...); h e t z o u w e l e e n s a a r d i g zijn o m v a n d e a n d e r e p a r t i j e n t e h o r e n h o e z e o n se r v a r e n h e b b e n (...); w a n t ik d e n k d a t ze ons t e star v o n d e n [ = c o d e : " b e e l d v o r m i n g over o n t w i k k e l a a r " ] . " A l d u s kan ook d e code ' b e e l d v o r m i n g over de ontwikkelaar" gerelateerd a a n worden code "conflict".
Uit d e c i t a t e n blijkt, in t e g e n s t e l i n g t o t h e t d i a g r a m d a t a l l e e n d e r e l a t i e s a a n g e e f t z o a l s d i e in d e tekst g e v o n d e n zijn, d a t d e b e e l d v o r m i n g over de a r c h i t e c t t o c h e e n b e l a n g r i j k e o o r z a a k v a n het c o n f l i c t i s . D e r u w e data laten m e t a n d e r e w o o r d e n iets anders zien dan de op de transcripties gebaseerde interpretatie. Dit was e e n illustratief m o m e n t in d e a n a l y s e e n is e e n v o o r b e e l d zijn v a n h o e i t e r a t i e f h e t a n a l y s e p r o c e s k a n zijn e n m a a k t duidelijk d a t d e o n d e r z o e k e r t e allen tijde zeer k r i t i s c h moet blijven kijken naar de relatie t u s s e n zijn i n t e r p r e t a t i e en d e o o r s p r o n k e l i j k e d a t a (Rapley, 2011: 277; cf. Bryman, 2012: 384, 566). De c o n c l u s i e u i t d e a n a l y s e v a n d e z e c a s u s is d a n ook tweeledig. Teneerste: De oorzaak van het disfunctionele conflict wordt vaak geassocieerd met m e n i n g s v e r s c h i l l e n over h a a l b a a r h e i d , waarbij (vooral) niet-overeenstemmende beelden over elkaar d o o r s l a g g e v e n d blijken t e zijn. Ten t w e e d e : h o e w e l out-of-the-boxdenken meestal wordt omschreven als een radicaal andere gedachte of a l s e e n sprong uit een k n e l l e n d e s i t u a t i e , laten d e c a s e s z i e n d a t juist door een uiterst gedetailleerde analyse en het regelmatig vergelijken vaninterpretatie en ruwe data onvermoede resultaten kunnen worden bereikt,
Onderzoeksresultaten De r e l a t i e s t u s s e n d e c o d e s zijn b i j e e n g e b r a c h t in de n e t w o r k v i e w van a f b e e l d i n g 5. D e p o s i t i e van d e architect en de houding over de projectontwikkeling komen daarin naar voren a l s primair voor het d i s f u n c t i o n e l e conflict, terwijl de houding in d e samenwerking en de beeldvorming over de architect i n d i r e c t b e p a l e n d lijken t e zijn, w a n t b e i d e l o p e n via haalbaarheid. Echter, het aantal en vooral de i n t e n s i t e i t van de u i t s p r a k e n doen anders v e r m o e d e n . Over de a r c h i t e c t zei d e o n t w i k k e l a a r b i j v o o r b e e l d : " W a a r o p d e a r c h i t e c t z e i , j a , ik d o e g e e n w a t e r bij de w i j n , w a n t ik b e n 's l a n d s g r o o t s t e (...); ik s t a o p het lijstje van de tien g r o o t s t e s t e d e n b o u w k u n d i g e n e n ik h e b h e t v o o r r e c h t o p d i t m o m e n t o m a l l e e n m a a r t e d o e n w a t ik leuk vind, d u s ik d o e g e e n c o n c e s s i e s (...} z o w o r d t h e t e n a n d e r s niet (...)." Ook zei d e p r o j e c t o n t w i k k e l a a r : "Terwijl zij z i c h z e l f zagen a l s gekke s c h e p p e n d - k u n s t e n a a r s ; enzij h a d d e n ook o p dat m o m e n t i n d e r d a a d het v o o r d e e l dat zij zich d e luxe k o n d e n p e r m i t t e r e n v a n te z e g g e n ' i k d o e a l l e e n w a t ik w i l ' . " D i t b e e l d o v e r de a r c h i t e c t bleek niet o v e r e e n t e k o m e n m e t het beeld d a t de a r c h i t e c t v a n z i c h z e l f had. D e architect zei: "Ze zochten iemand o m de kwaliteit voor ze te bewaken en ze hebben ontzettend a a n o n s g e t r o k k e n v a n blijf d a t nou d o e n , blijf d a t n o u doen (...)". O o k z e i d e a r c h i t e c t : "Bijo n s h e e r s t e
A f b e e l d i n g 5: D i s f u n c t i o n e e l c o n f l i c t : op zoek
naar
5 Conclusies Het b e l a n g r i j k s t e doel v a n d i t artikel w a so md e mogelijkheden van inhouds- en discoursanalyse voor het begrip van c i t y m a r k e t i n g en b o u w m a n a g e m e n t te laten zien. Beide terreinen laten een geheel verschillend gebruik zien van w o o r d e n , w o o r d g r o e p e n en zinnen. Die v e r s c h i l l e n h e b b e n o n d e r m e e r met v e r s c h i l l e n d e d o e l e n te m a k e n . Het doel van c i t y m a r k e t i n g i s o m
oorzaken (Atlas.ti-networkview)' Conflict
wordt geassocieerd met Kwaiileit wordt geassocieerd mei Positie architect wordt geassocieerd met
'^^^^
Kosten
Beeldvorming overontwkkelaar is deel van Opbrengsten
Beeldvorming over architect 'wordl geassocieerd mei wordt geassocieerd met Houding in samenweiking
<
•
is deel van Haalbaarheid
^ B r o n : L o u s b e r g , 2012: 21 - 2 5 .
JANUARI 2013 | BOSS MAGAZINE | NR 46
n i e u w e b e d r i j v e n b i n n e n te b r e n g e n ; verleidelijl^ w o o r d g e b r u i l ( en s e l e c t i e v e b e e l d e n w o r d e n i n g e z e t o m d i t d o e l t e b e r e i k e n z o a l s w e in d e e e r s t e c a s e s t u d y h e b b e n laten zien. Het t a a l g e b r u i k van p a r t i c i p a n t e n in e e n b o u w p r o c e s k a n d a a r e n t e g e n ook zeer i n f o r m e e l zijn, zoals de t w e e d e c a s e s t u d y u i t w i j s t . Er w o r d t v e e l s t a n d a a r d t a a l g e b r u i k e n c l i c h é s g e b e z i g d z o a l s de o v e r b e k e n d e v o o r o o r d e l e n ten opzichte van architecten ('onnozele artiesten'), a a n n e m e r s ('onverschillige s t e n e n s t a p e l a a r s ' ) , en p r o j e c t o n t w i k k e l a a r s ( ' g e l d w o l v e n ' ) . Op deze m a n i e r c l u s t e r e n de v e r s c h i l l e n d e t e r r e i n e n ( m a r k e t i n g , b o u w m a n a g e m e n t etc.) verschillend w o o r d g e b r u i k en f o r m u l e r i n g e n .
en v e r g a d e r v e r s l a g e n . Al deze b r o n n e n lenen zich v o o r e e n g e d e g e n a n a l y s e van i n h o u d of d i s c o u r s . I n h o u d s a n a l y s e en d i s c o u r s a n a l y s e gaan beide over discours, maar een i n h o u d s a n a l y s e volgt zoals g e z e g d e e n k w a n t i t a t i e v e o n d e r z o e k s t r a t e g i e en d i s c o u r s a n a l y s e een kwalitatieve o n d e r z o e k s s t r a t e g i e . De e r v a r i n g leert ook dat het a n a l y s e p r o c e s niet het b r a a f v o l g e n van een r e c e p t e n b o e k j e is, m a a r d a t h e t v o o r a l e e n k r i t i s c h d e n k p r o c e s is waarbij telkens teruggekeerd moet worden naar de o o r s p r o n k e l i j k e d a t a , i.e. de f e i t e l i j k e t e k s t , en waarbij s o f t w a r e zoals Atlas.ti kan helpen om dat p r o c e s te r e g i s t r e r e n ; niet m e e r , m a a r z e k e r o o k niet minder.
H e t b e l a n g r i j k s t e v a n e e n b e l e i d s d o c u m e n t is n i e t zijn i n h o u d , is w e l e e n s o p g e m e r k t . D e z e s t e l l i n g kantotopzekerehoogtemetdetweecasesworden g e ï l l u s t r e e r d , w a n t in d e ' z o n n i g e p l a a t j e s ' v a n D e n H a a g e n d e ' v o o r o o r d e l e n ' v a n p a r t i j e n in e e n d i s f u n c t i o n e e l c o n f l i c t gaat het niet z o z e e r om n u t t i g e i n f o r m a t i e of r i c h t l i j n e n v o o r g e d r a g m a a r s i m p e l w e g om de v o r m en de m a n i e r w a a r o p het ' v e r h a a l ' v e r t e l d w o r d t . De g e n o e m d e v o o r o o r d e l e n o v e r a r c h i t e c t , a a n n e m e r en p r o j e c t o n t w i k k e l a a r zijn tot op z e k e r e h o o g t e n o r m a l e v e r s c h i j n s e l e n ; z e g a a n p a s e e n r o l s p e l e n in d e d i s f u n c t i o n a l i t e i t v a n het c o n f l i c t als ze g a a n d e w e g het p r o c e s l o u t e r b e v e s t i g d w o r d e n en een e f f e c t i e v e s a m e n w e r k i n g a c h t e r w e g e b l i j f t . B e l e i d s d o c u m e n t e n zijn t e g e l i j k e r t i j d niet s l e c h t s r e t h o r i s c h e v e h i k e l s , ze k u n n e n ook de k a d e r s v o o r c o n c r e t e b o u w p r o c e s s e n en i n s t r u m e n t e e l g e d r a g z i j n , z o a l s w e e e r d e r in t w e e a n d e r e a r t i k e l e n in d i t t i j d s c h r i f t h e b b e n l a t e n z i e n ( K o o i j m a n & W i g m a n s , 2 0 1 0 , 2 0 1 1 ).
V a n a f h e t s t u d i e j a a r 2 0 1 2 - 2 0 1 3 is h e t b o e k v a n B r y m a n v e r p l i c h t e l i t e r a t u u r in h e t m e t h o d o l o g i e v a k R e s e a r c h M e t h o d s 1 (AR1R055). Dat boek biedt s a m e n m e t k l a s s i k a l e o e f e n i n g e n en i n d i v i d u e l e o n d e r z o e k s o p d r a c h t e n de m o g e l i j k h e i d o m de b e g i n s e l e n van zowel k w a n t i t a t i e v e als k w a l i t a t i e v e o n d e r z o e k s s t r a t e g i e ë n te l e r e n en te o e f e n e n . O o k zal B r y m a n s boek een i n t e g r e r e n d e rol kunnen v e r v u l l e n in h e t g e h e l e v i e r d e j a a r , o m d a t a l h e t p r o j e c t o n d e r w i j s zijn b o e k zal g e b r u i k e n . O f s c h o o n k w a l i t a t i e f en k w a n t i t a t i e f o n d e r z o e k t e g e n w o o r d i g a l s g e l ijk w a a r d i g w o r d e n g e z i e n , is d e a a n d a c h t v o o r k w a l i t a t i e v e o n d e r z o e k s t e c h n i e k e n om v e r s c h i l l e n d e redenen een innovatie. Het inductieve p e r s p e c t i e f van k w a l i t a t i e f o n d e r z o e k heeft namelijk opnieuw de b e s c h r i j v e n d e w a a r d e van empirisch o n d e r z o e k b e v e s t i g d . Dit inzicht kan e r a a n bijdragen om een f o r m a l i s t i s c h e m a n a g e m e n t a n a l y s e te v e r m i j d e n . In d i t o p z i c h t g o o i t d i t o u t - o f - t h e - b o x d e n k e n h e t traditionele R E & H - d e n k r a a m niet o v e r b o o r d , maar z o r g t w e l v o o r de n o d i g e a a n p a s s i n g e n v a n zijn v o r m .
M a a r zo l a n g ze niet tot c o n c r e t e u i t v o e r i n g l e i d e n , zijn ze het t o o n b e e l d van d o e l s t e l l i n g e n met alle m o g e l i j k r e t h o r i s c h e v e r l e i d i n g e n en m i s l e i d i n g e n van dien. We hebben niet een volledig o p g e t u i g d e d i s c o u r s a n a l y s e u i t g e v o e r d , waarbij e n e r z i j d s de argumentatiestructuur van m a r k e t i n g d o c u m e n t e n en a n d e r z i j d s de a c t o r e n en het p r o c e s van een b o u w p r o j e c t t o t in d e t a i l zijn b e s c h r e v e n . F e i t e l i j k h e b b e n w e n i e t al te v e e l g e z e g d v a n d e a c t o r e n d i e b e t r o k k e n z i j n bij h e t m a r k e t i n g b e l e i d v a n d e G e m e e n t e DenHaagenvanhetsoort bouwprojectdatweals d i s f u n c t i o n e e l h e b b e n g e l a b e l d . In h e t v o o r g a a n d e hebben we hopelijk wel duidelijk g e m a a k t dat een d i s c o u r s a n a l y s e of een i n h o u d s a n a l y s e i n t e r e s s a n t kan zijn om een g e d e t a i l l e e r d en g e n u a n c e e r d b e e l d t e k r i j g e n v a n w a t er, a c h t e r a f , in d e p e r c e p t i e van b e t r o k k e n e n met b e t r e k k i n g tot een b e p a a l d o n d e r w e r p is g e b e u r d . D e m o g e l i j k h e d e n v a n d i t t y p e a n a l y s e zijn l e g i o . R e l e v a n t e b r o n n e n zijn o n d e r meer: beleidsnota's, bestemmingsplannen, prijsvragen
38
I NR 46 I BOSS MAGAZINE | JANUARI 2013
Literatuur - A t k i n s o n , Paul & A m a n d a Coffey ( 2 0 1 1 ) ' A n a l y s i n g D o c u m e n t a r y R e a l i t i e s ' , in: S i l v e r m a n , David (red.) (2011) Q u a l i t a t i v e R e s e a r c h . I s s u e s of T h e o r y M e t h o d and P r a c t i c e . L o n d o n : S a g e (3e e d i t i e ) , pp. 77-92. - Bastos, Marta (2012} Zuidas A m s t e r d a m . Delft: Technische Universiteit Delft (masterthesis). - B o u l g h a i e g h , M o h a m e d (2011) De r e l a t i e t u s s e n plan en realiteit. K r u i s p l e i n g a r a g e , R o t t e r d a m Central District. Delft: Technische Universiteit Delft (masterthesis). - B r y m a n , Alan (2012) Socia! Research Methods. O x f o r d : O x f o r d U n i v e r s i t y Press (4e editie). - C r e s s w e l l , J o h n W. ( 2 0 0 9 ) R e s e a r c h d e s i g n . Quantitative, Qualitative and Mixed Methods A p p r o a c h e s . London: Sage (3e editie). - Fairclough, Norman (2003) Analysing Discourse. Textual Analysis for Social Research. London:
WETENSCHAP Routledge. - Fairclough, Isabela & Norman Fairclough (2012) Political Discourse Analysis. London: Routledge. - Friese, S u s a n n e (2011) Q u a l i t a t i v e Data A n a l y s i s with ATLAS.ti. London: Sage. - G h a z z i , Carine (2011) The H a g u e . I n t e r n a t i o n a l S h o p p i n g C i t y . D e l f t : D e l f t U n i v e r s i t y of T e c h n o l o g y (masterthesis). - H a j e r , M a a r t e n A. ( 2 0 0 6 ) ' D o i n g d i s c o u r s e a n a l y s i s : c o a l i t i o n , p r a c t i c e s , m e a n i n g ' , in: Brink, M a r g o v a n d e n & T a m a r a M e t z e ( 2 0 0 6 ) W o r d s m a t t e r in p o l i c y a n d p l a n n i n g . D i s c o u r s e t h e o r y a n d m e t h o d in t h e social sciences. Utrecht: Koninklijk Nederlands A a r d r i j k s k u n d i g G e n o o t s c h a p , pp. 65-74. - Kooijman, Dion & Gerard W i g m a n s (2010) 'Policy instruments: two perspectives dealing with spatial planning contradictions', BOSS Magazine, theme ' C o n t r a d i c t i o n s ' , nr. 4 0 , D e c e m b e r , pp. 4 6 - 5 0 . - K o o i j m a n , D i o n & G e r a r d W i g m a n s in s a m e n w e r k i n g met M o h a m e d B o u l g h a i e g h (2011) ' E m p i r i c a l r e s e a r c h of p l a n n i n g d o c u m e n t s ; c a s e s t u d y u n d e r g r o u n d c a r p a r k K r u i s p l e i n in R o t t e r d a m ' , B O S S M a g a z i n e , n o 42, Juli, pp. 50-59. - K u m a r , S. & V . G . P a l l a t h u c h e r i l ( 2 0 0 4 ) ' A n a l y z i n g planning and design discourses'. Environment and P l a n n i n g B: P l a n n i n g a n d D e s i g n , 3 , p p . 8 2 9 - 8 4 6 . - L o u s b e r g , L.H. (2012) S t u r i n g op h a a l b a a r h e i d en relatie. Interventies om disfunctionele conflicten bij P u b l i e k P r i v a t e S a m e n w e r k i n g in r u i m t e l i j k e o n t w i k k e l i n g s p r o j e c t e n te v o o r k o m e n . D e l f t : V S S D . - M i l e s , M i l e s B, & H u b e r m a n , A . M i c h a e l ( 1 9 9 4 ) Q u a l i t a t i v e Data A n a l y s i s . An E x p a n d e d S o u r c e b o o k , L o n d o n : S a g e (2e e d i t i e } , - P e t t y , R. E. & C a c i o p p o , J , T, ( 1 9 8 6 ) C o m m u n i c a t i o n a n d P e r s u a s i o n : C e n t r a l and P e r i p h e r a l R o u t e s to Attitude Change, New York: Springer-Verlag. - Phillips, Nelson, Cynthia Hardy (2002) Discourse a n a l y s i s , I n v e s t i g a t i n g P r o c e s s e s of S o c i a l C o n s t r u c t i o n . London: Sage, - P o r t u g a l i , J . & N. A l f a s i ( 2 0 0 8 ) ' A n A p p r o a c h to Planning Discourse A n a l y s i s ' , Urban Studies, 45 (2). pp. 251-272, - P r i o r , L i n d s a y ( 2 0 1 1 ) ' U s i n g D o c u m e n t s in S o c i a l R e s e a r c h ' , in: S i l v e r m a n , David (red,) (2011) Q u a l i t a t i v e R e s e a r c h . I s s u e s of T h e o r y M e t h o d and Practice. L o n d o n : Sage (3e editie), pp. 93-110. - Rapley, Tim (2011) 'Some p r a g m a t i c s a b o u t quality data analysis', in: S i l v e r m a n , David (red.) Q u a l i t a t i v e R e s e a r c h , I s s u e s of T h e o r y M e t h o d a n d P r a c t i c e , L o n d o n : S a g e (3e e d i t i e ) , pp, 2 7 3 - 2 9 0 . - Van L e e u w e n , Theo (2008) D i s c o u r s e and Practice, New Tools for Critical D i s c o u r s e A n a l y s i s , Ox ford: Oxford University Press, - W e t h e r e l l , M, ( 2 0 0 1 ) ' T h e m e s in D i s c o u r s e R e s e a r c h : t h e c a s e of D i a n a ' . In: W e t h e r e l l e,a, ( r e d . ) D i s c o u r s e Theory and Practice London: Sage,
O v e r de a u t e u r s D r . i r , D i o n K o o i j m a n e n d r . Ir. L o u i s L o u s b e r g z i j n d o c e n t e n aan de a f d e l i n g R E & H van de f a c u l t e i t B o u w k u n d e aan de T e c h n i s c h e U n i v e r s i t e i t D e l f t .
Kooijman, Dion •
functie: eentieid:
Universitair hoofddocent seclie Urban Area Development
Biografie D r . i r . D i o n K o o i j m a n is a f g e s t u d e e r d a l s b o u w k u n d i g i n g e n i e u r a a n d e T e c h n i s c h e U n i v e r s i t e i t in D e l f t . D a a r n a w e r k t e hij bij d e G e m e e n t e Rotterdam en de f a c u l t e i t B e d r i j f s k u n d e van de E r a s m u s U n i v e r s i t e i t in R o t t e r d a m . S i n d s 1 9 9 0 w e r k t hij bij d e T e c h n i s c h e U n i v e r s i t e i t D e l f t . Zijn p r o e f s c h r i f t o v e r d e g e s c h i e d e n i s v a n w i n k e l s is in 1 9 9 9 a l s M a c h i n e en T h e a t e r , o n t w e r p c o n c e p t e n van w i n k e l g e b o u w e n u i t g e k o m e n bij U i t g e v e r i j 0 1 0 in R o t t e r d a m .
Lousberg, Louis funclie: ee i t i e id: Management aanwezig:
Universitair hoofddocent sectie Design and Constructior diverse dagen
Biografie Dr.ir, Louis H.M.J. L o u s b e r g s t u d e e r d e b o u w k u n d e a a n d e T e c h n i s c h e U n i v e r s i t e i t D e l f t , w a a r hij in 1 9 8 9 als architect a f s t u d e e r d e o p e e n o n t w e r p voor een s t a d h u i s - m u z i e k t h e a t e r in A m s t e r d a m , D i r e c t d a a r n a v o l g d e hij e e n p o s t d o c t o r a l e o p l e i d i n g B e s t u u r l i j k e I n f o r m a t i e k u n d e bij D e B a a k , s t u d i e c e n t r u m v a n de V e r e n i g i n g van N e d e r l a n d s e O n d e r n e m e r s , die hij in 1 9 9 0 a f r o n d d e . V o o r t s r o n d d e hij 1 9 9 4 d e o p l e i d i n g K w a l i t e i t s k u n d e aan de Post Tertiaire O p l e i d i n g e n van de H o g e s c h o o l U t r e c h t af. Sinds 2 0 0 3 is h i j a l s u n i v e r s i t a i r d o c e n t v e r b o n d e n a a n d e f a c u l t e i t B o u w k u n d e v a n de T e c h n i s c h e U n i v e r s i t e i t Delft, afdeling Real Estate and Housing (RE&H), s e c t i e B o u w m a n a g e m e n t . D a a r n a a s t i s hij t h a n s z e l f s t a n d i g p r o j e c t m a n a g e r - en a d v i s e u r , na als z o d a n i g s i n d s 1982 e r v a r i n g te h e b b e n o p g e d a a n bij d i v e r s e a r c h i t e c t e n - e n a d v i e s b u r e a u s ,
JANUARI 20131 BOSS MAGAZINE | NR 46
