DIGITALE GELDZAKEN
DIGITALE
GELDZAKEN
DIGITALE
GELDZAKEN Regel alles handig en veilig online
consumentenbond.nl
9 789059 512917
REINOUT VAN DER HEIJDEN
Steeds meer geldzaken handelen we digitaal af, via pc, smartphone of tablet. Rekeningen betalen, sparen, spullen kopen, reizen boeken, verzekeringen afsluiten en ga zo maar door. Dit boek vertelt hoe je digitale geldzaken slim aanpakt, welke nuttige sites en apps er zijn en – heel belangrijk – hoe je de veiligheid zo goed mogelijk regelt.
Digitale geldzaken
REINOUT VAN DER HEIJDEN
DIGITALE
GELDZAKEN
1e druk, oktober 2014 © 2014 Consumentenbond, Den Haag Auteursrechten op tekst, tabellen en illustraties voorbehouden Inlichtingen Consumentenbond Auteur: Reinout van der Heijden Verder werkten mee: Ingrid Bauwer, Georgie Dom, Jan Klinckenberg, Rien Meijer, Nanni Tempelman, Kees Verplanke, Bas Willigenburg en Ingrid Zuurmond Eindredactie: Vantilt Producties, Nijmegen Grafische verzorging: PUUR Publishers Foto’s: iStockphoto, NationaleBeeldbank (pag. 25 en 27) ISBN 978 90 5951 2924 NUR 793 Behoudens uitzonderingen door de wet gesteld, mag zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende op het auteursrecht c.q. de uitgever van deze uitgave, door de rechthebbende(n) gemachtigd namens hem op te treden, niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking. De uitgever is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor kopiëren, als bedoeld in artikel 17 lid 2, Auteurswet 1912 en in het KB van 20 juni 1974 (Stb. 351) ex artikel 16B Auteurswet 1912, te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden. Hoewel de gegevens in dit boek met grote zorgvuldigheid zijn bijeengebracht, aanvaardt de uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele (zet)fouten of onvolledigheden. De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten van derden zo goed mogelijk te regelen; degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich tot de uitgever wenden.
INHOUD Inleiding
9
01
Elektronisch betalen
11
1.1 1.2 1.3
Lege portemonnee Uw rechten 1.2a Basisvoorzieningen 1.2b Europees rekeningnummer 1.2c Overstapservice Nieuwe ontwikkelingen 1.3a Alles digitaal 1.3b Contactloos betalen 1.3c Veiligheid en privacy 1.3d Ov-chipkaart
12 13 13 14 16 18 18 21 22 23
02 Internetbankieren
25
2.1 Kennismaking 2.1a Inloggen 2.1b Mobiel bankieren 2.1c Gebruiksgemak 2.2 Belangrijkste opties 2.2a Geld overschrijven 2.2b Finbox 2.2c Buitenlandse overboeking 2.2d Zoeken, printen en downloaden 2.2e Informatie en contact 2.2f Hulpmiddelen 2.3 Geavanceerde mogelijkheden 2.3a Rekening beheren 2.3b Instellingen 2.3c Pasblokkade 2.3d Limieten aanpassen 2.3e Alerts 2.3f Nooit meer roodstaan 2.3g Boekhoudprogramma’s 2.3h Bankieren zonder internet 2.3i Noodgeld in het buitenland 2.4 Kosten 2.4a Betaalpakket 2.4b Geld in het buitenland 2.4c Betalen voor het betalen
26 26 29 32 35 35 38 39 41 42 43 44 44 44 45 46 47 48 49 51 53 53 53 55 57
INHOUD
5
03
Online winkelen
59
3.1 Webwinkels 3.1a Aanbod 3.1b Betrouwbaar? 3.1c Nadelen 3.1d Levertijd 3.2 Alles over betalen 3.2a Betaalmiddelen 3.2b Bezorgkosten 3.2c Btw en invoerrechten 3.3 Keurmerken 3.3a Thuiswinkel Waarborg en Webshopkeurmerk 3.3b Geen keurmerk? 3.4 Uw rechten 3.4a Algemeen 3.4b Koop op afstand 3.4c Kopen in een EU-land 3.4d Kopen buiten de EU
60 60 62 65 65 66 66 68 68 69 69 70 71 71 71 75 77
04
Een reis boeken
79
4.1 4.2 4.3 4.4
Wat kan er misgaan? 4.1a Misleidende prijzen 4.1b Opletten bij aanbiedingen 4.1c Het oordeel van anderen Slim boeken 4.2a Vliegen voor een prikkie 4.2b Voordelige hotels 4.2c Vervoer 4.2d Veilingsites 4.2e Woningen van particulieren Veiligheid en garantie 4.3a Keurmerken 4.3b Geschillencommissie 4.3c Hulpfondsen 4.3d Veilig betalen Uw rechten 4.4a Overheidstoezicht 4.4b Lokkertjes
81 81 83 83 86 87 89 91 93 95 97 97 98 98 100 101 101 101
05 Sparen
103
5.1 5.2
104 104 104 104 106 106 107
6
Gemak versus rente 5.1a Ontevreden spaarders 5.1b Trouw aan betaalrekening 5.1c Zoeken naar een betere rente Aan de slag 5.2a Een nieuwe spaarrekening openen 5.2b Overstappen naar andere spaarrekening
DIGITALE GELDZAKEN
5.2c Uw spaarrekening beheren 5.2d Spaargeld vastzetten 5.2e Geblokkeerde rekeningen 5.2f BEM-clausule 5.3 Depositogarantiestelsel
108 109 111 112 113
06 Beleggen
115
6.1 6.2 6.3 6.4
Hoe werkt het? 6.1a Profiel bepalen 6.1b Rekening openen Kosten 6.2a Provisieverbod 6.2b Zelf beleggen 6.2c Beleggen met advies Actuele informatie 6.3a Financieel nieuws 6.3b Koersinformatie 6.3c Buitenlandse informatie Portefeuille beheren
116 116 117 118 118 119 122 123 124 127 128 128
07
Lenen & hypotheek
131
7.1 De wereld binnen handbereik 7.2 Consumptieve leningen 7.2a Spelregels bij leningen 7.2b Persoonlijke lening 7.2c Doorlopend krediet 7.2d Flexibel betalen 7.2e Roodstaan 7.2f Buiten de bundel 7.3 Rechten en beperkingen 7.3a Kredietcheckers 7.3b Maximale lening 7.3c Boete en incasso 7.4 De praktijk 7.4a Aanbieders zoeken 7.4b Offertes aanvragen 7.4c Afsluiten 7.5 Hypotheken 7.5a Lenen met onderpand 7.5b Renteaftrek 7.5c Hypotheek via internet 7.5d Lenen bij verbouwen
132 132 132 133 134 135 135 136 136 137 138 139 140 140 141 142 143 143 144 145 145
08 Verzekeren
147
8.1
148 148 149
INHOUD
Zelf doen of advies vragen? 8.1a Voor- en nadelen 8.1b Teloorgang van de tussenpersoon
7
8.1c Serviceabonnementen 8.2 Communicatie 8.2a Digitaal afhandelen 8.2b Zorgverzekeraars online 8.3 Aan de slag 8.3a Oriëntatie 8.3b Vergelijkingssites 8.3c Keuze bepalen 8.3d Afsluiten 8.3e Oude verzekering opzeggen 8.4 Klachten
151 154 154 155 157 157 157 160 161 162 163
09
Veiligheid boven alles
165
9.1 9.2 9.3
Wees niet goedgelovig 9.1a Kijk uit met klikken en downloaden 9.1b Houd software actueel 9.1c Veilig bankieren Kies de juiste beveiliging 9.2a Een goed wachtwoord 9.2b Wachtwoordmanager 9.2c Virusscanner 9.2d Computertoegang Zorg voor een goede verbinding 9.3a Website met slotje 9.3b Draadloos netwerk beveiligen
166 166 169 170 172 172 173 174 175 176 176 176
Bijlage: Praktische digitale hulpmiddelen
8
179
DIGITALE GELDZAKEN
INLEIDING Sommige mensen geven iets te gemakkelijk geld uit, terwijl anderen het juist lastig vinden om de knoop door te hakken. Herkent u zichzelf en uw partner hierin? Dan heb ik goed nieuws voor u. Deze klassieke tegenpolen hebben met internet een prachtig hulpmiddel beschikbaar. Het is zo gemakkelijk om een aankoop later ongedaan te maken, dat de grootste twijfelaar doortastend wordt. En er is zoveel keuze dat zelfs de snelste beslisser er langer over doet. Wie de mogelijkheden en valkuilen van internet beter leert kennen, heeft minder last van zijn impulsen of aarzelingen. En belangrijk: u bespaart tijd en geld. In hoofdstuk 1 gaat het over de nieuwe elektronische wereld waar we nu in leven. Er verandert veel en u kunt daarin niet achterblijven. Het uitgebreidste hoofdstuk is dat over internetbankieren: hoofdstuk 2 behandelt uitgebreid de praktische toepassingen hiervan, zowel via de computer als via apps op de smartphone of tablet. De tips en trucs worden per bank doorgenomen. De mogelijkheden zijn veel groter dan u denkt. In hoofdstuk 3 leest u alles over de gemakken van winkelen, maar ook over manieren om een onbetrouwbare website te herkennen, betalen via internet en uw rechten om een koop ongedaan te maken. Hoofdstuk 4 gaat specifiek over het boeken van een reis, hotel of vliegtuig. Internetbankieren geeft toegang tot andere geldzaken, zoals sparen (hoofdstuk 5), beleggen (hoofdstuk 6), lenen en hypotheken (hoofdstuk 7) en verzekeren (hoofdstuk 8). U hoeft zich echter niet tot uw huisbank te beperken. Er zijn ook andere aanbieders die letterlijk een muisklik verder liggen en soms beter aansluiten op uw wensen en budget. Internet maakt het gemakkelijk uw geldzaken onder controle te krijgen en zo veel mogelijk zelf af te handelen. Houd daarbij wel rekening met de nodige voorzorgsmaatregelen om uw digitale veiligheid (hoofdstuk 9) te waarborgen. Tot slot vindt u in de bijlage nog een selectie van websites en apps voor uw digitale geldzaken.
Reinout van der Heijden is hoofdredacteur van de Geldgids van de Consumentenbond en financieel planner. Hij heeft de universitaire studies Verzekeringskunde en Communicatiewetenschappen afgerond. Op www.volkskrant.nl/geldvraag beantwoordt hij wekelijks vragen van lezers over alles wat met geld te maken heeft.
INLEIDING
9
ELEKTRONISCH
01 BETALEN
Papieren treinkaartjes en knisperende bankbiljetten krijgen opvolgers die niet tastbaar zijn. Handig, maar ook even wennen.
1.1
Lege portemonnee
De laatste 25 jaar is ons betaalgedrag flink veranderd. Van geld opnemen op het postkantoor, via de pinpas en -code naar contactloos betalen. De voornaamste functie van de portemonnee is niet meer het dragen van geld, maar het opbergen van de bankpas, creditcard en ander plastic. Betalen met pin, iDEAL of automatische overschrijving levert een groot gemak op, maar vereist ook grotere oplettendheid. Met digitaal geld doen mensen sneller impulsaankopen en er komen ook andere veiligheidsrisico’s in beeld. Digitale diefstal kan heel snel gaan. Figuur 1 25 JAAR ELEKTRONISCH BETALEN
1988 Eerste pintransactie
1996 Invoering chipknip
2000 Opkomst internetbankieren
2002 PayPal beschikbaar in Europa
2005 Invoering iDEAL
2014 Contactloos betalen voor het eerst op Nederlandse stations
De jongere generaties passen zich het snelst aan de nieuwe omstandigheden aan. Zij volgen hun uitgaven dagelijks via de bankapp op hun smartphone, declareren hun medicijnen door de rekening te uploaden naar de zorgverzekering en handelen steeds meer zaken digitaal af: van een claim voor de schadeverzekering tot aangifte doen bij de politie. Sommige mensen hebben moeite om zich aan te passen. Er is niets mis met vasthouden aan gewoonten, maar de maatschappij toont er steeds minder begrip voor. Nederland is een van de meest gedigitaliseerde landen ter wereld. Digibeten die hier niet in meegaan, hebben het moeilijk. Er zijn ook mensen die niet overweg kunnen met computers, omdat zij bijvoorbeeld slecht zien. Ze hebben hulp nodig, zowel van hun omgeving als van de bank (zie par. 2.2f). De digitalisering van de portemonnee maakt ons afhankelijk van technologie. Af en toe zijn banken door een computerstoring vele uren achtereen niet of slecht bereikbaar. Bovendien gaat ook de criminaliteit mee in de digitalisering. De klassieke bankoverval is inmiddels uitgestorven in Nederland. In 1992 werden er nog 570 banken beroofd, maar in 2013 was het er nog maar 1. Het aantal overvallen op geldtransporten, winkels, bedrijven en burgers is ook flink gedaald. De straatroof is vervangen door computerroof. Heel wat burgers worden slachtoffer van phishing, skimming, pharming en andere technologische vormen van diefstal, zoals oplichting via internet.
12
DIGITALE GELDZAKEN
1.2
Uw rechten
1.2a Basisvoorzieningen Basisbankrekening Een eigen bankrekening met bankpas is tegenwoordig onmisbaar. Heeft u die niet, dan kunt u geen inkomen ontvangen, geld opnemen uit de geldautomaat of rekeningen betalen. Kortom: zonder bankrekening met bankpas is het onmogelijk om aan het betalingsverkeer deel te nemen. Op grond van Europese regels heeft iedereen met een identiteitsbewijs en een vaste woon- of verblijfplaats vanaf 18 jaar recht op een bankrekening. Met zo’n basisbankrekening kunt u: • inkomen ontvangen; • geld overmaken binnen Nederland; • bedrijven machtigen om bepaalde bedragen, zoals voor gas en licht, van uw rekening af te schrijven; • geld opnemen bij uw eigen bank; • rekeninginformatie ontvangen; • pinnen bij betaalautomaten in winkels in Nederland. Voor meer informatie en het aanvragen van een basisbankrekening kunt u zich wenden tot de bank waarbij u voor het laatst een bankrekening had of kijken op www.basisbankrekening.nl.
Basisbankrekening weigeren? De bank kan u geen basisbankrekening weigeren indien u als wanbetaler bent geregistreerd bij het Bureau Krediet Registratie (BKR). De bank mag een aanvraag wel weigeren wegens een crimineel verleden, bijvoorbeeld als de aanvrager betrokken was bij zaken als oplichting, faillissementsfraude, valsheid in geschrifte of witwassen. De bankrekening van een veroordeelde wordt meestal beheerd door een hulpverleningsinstantie.
Volgens een Europese richtlijn van mei 2014 moet iedere EU-burger in elke lidstaat een basisbankrekening kunnen openen. Inwoners van de EU mogen niet worden uitgesloten op grond van nationaliteit, verblijfplaats of inkomen. Per land moet er minstens één bank zijn die basisbankrekeningen aanbiedt. Het kan een tijdje duren voordat de richtlijn is ingevoerd, maar het lijkt goed nieuws voor mensen die in een ander land gaan studeren of er een vakantiehuisje hebben. Toch is deze richtlijn een beetje mosterd na de maaltijd. Door internetbankieren
ELEKTRONISCH BETALEN
13
en het Europese rekeningnummer (IBAN, zie par. 1.2b) kunt u vrijwel alles regelen met een bankrekening uit eigen land. Beschikbaarheid geldautomaten Het aantal geldautomaten in dunbevolkte regio’s neemt af. Uit recent onderzoek van De Nederlandsche Bank (DNB) blijkt dat 94% van de Nederlanders die in nietstedelijke gebieden wonen binnen een straal van 5 kilometer van een geldautomaat woont. 89% woont binnen een straal van 3 kilometer. Vooral voor ouderen en minder mobiele mensen is een afstand van meer dan 3 kilometer tot de dichtstbijzijnde geldautomaat belemmerend. Bovendien kan het voorkomen dat deze automaat tijdelijk buiten gebruik is. De overheid wil graag de norm stellen dat iedereen geld moet kunnen pinnen binnen een straal van 5 kilometer. Banken zijn daarom in mei 2014 een proef gestart om na te gaan of het rendabel is geldautomaten in kleine dorpen gezamenlijk te exploiteren. De proef moet uitwijzen of deze geldautomaten behouden kunnen blijven. Misschien kunnen er zelfs geldautomaten bij komen, zeggen de banken. Garanties dat geldautomaten beschikbaar blijven binnen een straal van 5 kilometer zijn echter niet gegeven. 1.2b
Europees rekeningnummer
Geld overboeken naar een Nederlands rekeningnummer kan niet meer. Nederland maakt sinds augustus 2014 deel uit van de Single European Payment Area (SEPA). Iedereen moet nu zijn International Bank Account Number (IBAN) gebruiken. Dat bestaat uit 18 tekens: 8 letters en cijfers gevolgd door een 10-cijferig rekeningnummer. Het oude nummer is niet makkelijk over te zetten, alleen al omdat er bij één bank verschillende controlegetallen gebruikt worden.
Tip
Ezelsbruggetje Rekeningnummers worden met IBAN een stuk lastiger om te onthouden. Een bekend voorbeeld is giro 555 van de Samenwerkende Hulporganisaties, dat nu verder moet als NL08INGB0000000555. Er is een ezelsbruggetje bedacht om het nieuwe nummer te onthouden: ‘Nederland, geef acht! In Nood Gul Bijschrijven op 7 nullen en 3 vijven’.
Alle nummers die vóór 1 augustus 2014 in uw internetbankierenadresboek stonden, zijn automatisch omgezet. Dat geldt ook voor incasso’s en periodieke overboekingen. Bij nieuwe overboekingen moet het IBAN worden ingevoerd. Het handigst is om voortaan zo veel mogelijk gebruik te maken van het digitale adresboek.
14
DIGITALE GELDZAKEN
Figuur 2 WAT IS MIJN IBAN?
één of meer nullen lettercode van de bank: 4 letters
het ‘oude’ bankrekeningnummer
landcode
controlegetal: 2 cijfers
12 3 45 6 7 N L 3 0 IN G B 0 0 0
Ook op overschrijvingskaarten en acceptgiro’s moet voortaan het lange IBAN staan. De IBAN-acceptgiro blijft – mede dankzij inspanningen van de Consumentenbond – tot uiterlijk 1 januari 2019 bestaan. Daarna zal hij onherroepelijk verdwijnen. De Europese incasso Met de komst van de Europese betaalmarkt SEPA maakt de Nederlandse incasso plaats voor een Europese. Daarmee kunnen bedrijven uit alle Europese landen gemachtigd worden om afschrijvingen te doen. Doorlopende incasso’s die u al had, bijvoorbeeld voor elektriciteit en hypotheek, zijn door de meeste bedrijven al omgezet naar de Europese variant. Als een bedrijf nu nog een Nederlandse incasso uitvoert, wordt er niet bij u afgeschreven. Het is de verantwoordelijkheid van het bedrijf om dit recht te zetten, bijvoorbeeld door alsnog een factuur te sturen. Maar er verandert meer. Voor particulieren zijn er drie soorten incasso’s: 1 doorlopende machtiging (bijvoorbeeld voor huur); 2 eenmalige incasso’s (onlineaankopen); 3 doorlopende incasso’s kansspelen. Een incasso terugboeken, oftewel storneren, kon alleen bij de doorlopende machtiging. Bij de Europese incasso geldt het terugboekingsrecht ook voor eenmalige incasso’s. Storneren mag, zonder opgaaf van reden, binnen acht weken. Een onterechte incasso kan zelfs tot 13 maanden na de incassodatum teruggedraaid worden via een Melding Onterechte Incasso. Er is helaas een uitzondering gemaakt voor de Nederlandse kansspelbedrijven, zoals loterijen. Het gevolg van een stevige lobby van die sector. Niet-storneer-
ELEKTRONISCH BETALEN
15
bare incasso’s voor kansspelen blijven in ieder geval de komende twee jaar bestaan. Ook nieuw is dat u een Europese incasso vooraf mag weigeren: wel twee tot vijf dagen van tevoren. Weigeren kan bij bijna alle banken via internetbankieren. Handig als het bijvoorbeeld om een onterecht of flink bedrag gaat. Maar hoe weet u wanneer een incasso plaatsvindt? Daarvoor is een waarschuwingsservice ontwikkeld. Banken sturen klanten een bericht bij een eenmalige incasso en bij de eerste van een reeks (ING en Rabobank) of alle doorlopende incasso’s (alle andere banken). Bij ASN Bank, Knab, Rabobank, RegioBank en SNS Bank kunt u een e-mailalert voor incasso’s instellen. Bij de andere banken krijgt u een bericht in het programma waarmee u internetbankiert. Zo’n alert is handig, want u kunt er een onterechte incasso mee voorkomen. U kunt ook tijdig zorgen voor voldoende saldo op de rekening. Bedrijven zijn voortaan verplicht 14 dagen van tevoren aan te kondigen dat ze gaan incasseren (prenotificatie). Tenzij anders is afgesproken (bijvoorbeeld in algemene voorwaarden) moeten bedrijven u dus op de hoogte stellen wanneer ze gaan innen. In de praktijk zullen de meeste bedrijven ervoor kiezen hun algemene voorwaarden aan te passen. Er wordt nog een oplossing gezocht voor eenmalige machtigingen die online worden afgegeven. Een optie is autorisatie via internetbankieren, op een manier die vergelijkbaar is met iDEAL (e-mandate).
Schriftelijke machtigingen
!
Voor Europese incasso’s zijn alleen schriftelijke machtigingen geldig. Het bedrijf is verplicht een telefonisch afgegeven machtiging schriftelijk te bevestigen, met vermelding van de terugboekingstermijn en de datum van afschrijving. Op die schriftelijke bevestiging hoeft u geen handtekening te zetten.
1.2c Overstapservice Een onderdeel van de Europese afspraken is dat banken zich moeten inspannen om de overstap naar een andere bankrekening zo soepel mogelijk te laten verlopen. In Nederland kunt u gebruikmaken van de Overstapservice (zie ook www. overstapservice.nl). Jaarlijks stappen ongeveer 75.000 mensen met behulp van deze service over. Dat is minder dan 2% van het totale aantal rekeninghouders. Bij andere diensten is het aantal overstappers veel hoger. De ervaringen met de Overstapservice zijn behoorlijk goed. Volgens de laatste gegevens gaat het in 95% van de gevallen goed. Veel mensen zijn bang dat over-
16
DIGITALE GELDZAKEN
stappen voor een hoop gedoe zorgt. Uit onderzoek blijkt dat veel meer mensen zouden overstappen als ze daarbij hun bestaande bankrekeningnummer konden houden. Net zoals je je telefoonnummer kunt meenemen als je wisselt van telecomaanbieder. Het meenemen van het bankrekeningnummer (nummerportabiliteit) is in Nederland helaas niet mogelijk. Het financiële voordeel van overstappen is niet zo hoog. Het levert een besparing op van hooguit een paar tientjes per jaar. Zie par. 2.4a voor nadere informatie over bankkosten. Banken zorgen er ook wel voor dat zij klanten aan zich binden. Zo stellen zij een betaalrekening vaak verplicht bij het aanhouden van een spaarrekening of hypotheek. Bij hypotheken krijgen klanten van ING, ABN Amro en SNS Bank korting op de rente als zij een betaalrekening bij de bank hebben. Dat rentevoordeel scheelt vaak honderden euro’s per jaar. Wilt u toch overstappen, dan kunt u bij de nieuwe bank de Overstapservice aanvragen. Houd er rekening mee dat de aanvraagprocedure minimaal twee weken in beslag neemt. U kunt de Overstapservice dus op z’n vroegst twee weken nadat de nieuwe bank uw aanvraag in behandeling heeft genomen in laten gaan. De Overstapservice zorgt ervoor dat uw betalingsverkeer gedurende 13 maanden probleemloos doorloopt. Bijschrijvingen worden automatisch doorgeleid naar de nieuwe betaalrekening en incasso’s worden automatisch van de nieuwe rekening afgeschreven. U moet instanties waarvan u geld ontvang, zoals uw werkgever of een uitkeringsinstantie, wel zelf informeren over uw nieuwe rekeningnummer. U ontvangt van uw oude bank een overzicht van alle opdrachten tot periodieke overboeking die worden beëindigd. Dit overzicht kunt u gebruiken om periodieke overboekingen voor uw nieuwe betaalrekening te regelen. Passen, creditcards, internetbankieren en eventuele andere producten van uw oude bank kunt u blijven gebruiken tot de ingangsdatum van de Overstapservice. Deze producten moet u dus opnieuw aanvragen bij uw nieuwe bank. Neem daarvoor tijdig contact op met uw nieuwe bank. Afspraken met uw oude bank over bijvoorbeeld kredieten of blokkades gaan niet mee in de Overstapservice (uitzondering hierop is de selectieve incassoblokkade). Vinden er tijdens de Overstapservice toch nog bij- en afschrijvingen via uw oude betaalrekening plaats, informeer dan de betalende of incasserende instantie over uw nieuwe rekeningnummer.
ELEKTRONISCH BETALEN
17
1.3
Nieuwe ontwikkelingen
1.3a
Alles digitaal
De acceptgiro maakt plaats voor internetbankieren, zorgtoeslag vraagt u aan via www.toeslagen.nl en een herinnering voor verlenging van het paspoort ontvangt u via www.overheid.nl. Online zakendoen is handig. De communicatie verloopt snel, u hoeft er de deur niet voor uit, u kunt op ieder moment terecht en u heeft alle correspondentie bij elkaar zonder rijen ordners in de kast. We maken er dan ook massaal gebruik van. Toch komt er meer kijken bij de digitale omslag dan het lijkt. Per 1 januari 2019 wordt de acceptgiro afgeschaft. 95% van alle overboekingen gaat inmiddels digitaal, maar de acceptgiro is nog niet overbodig. Veel mensen typen bij internetbankieren het betalingskenmerk gewoon over en houden op papier bij of zij de nota’s betaald hebben. Ook worden acceptgiro’s nog vaak gewoon per post verstuurd. Het aantal verwerkte acceptgiro’s ligt op 11 miljoen per maand. Die aantallen dalen wel, maar minder snel dan verwacht. In sommige opzichten gaat de ontwikkeling juist razendsnel. De campagne ‘Klein bedrag? Pinnen mag!’ die in 2007 begon, werd een enorm succes. Winkels rekenen sindsdien vrijwel nooit meer een toeslag als de klant minder dan €10 afrekent met zijn bankpas. In 2013 werden er 907 miljoen pinbetalingen voor bedragen onder €10 gedaan. Dat is 35% van het totale aantal pinbetalingen. Rabobank, ING en ABN Amro bieden inmiddels de mogelijkheid om geld te ontvangen via de bankpas. Wie een product terugbrengt naar de winkel kan, dankzij het retourpinnen, het betaalde bedrag op zijn bankrekening teruggestort krijgen door zijn betaalpas in het pinapparaat te steken. De winkelier vraagt daarbij wel naar de oorspronkelijke pinbon van de aankoop. Het gevolg van al deze ontwikkelingen is dat contant geld steeds minder vaak gebruikt wordt. Er zijn zelfs winkels die geen contant geld meer aannemen. Wettelijk gezien mag dat: er is in Nederland geen plicht om wettige betaalmiddelen te accepteren. De maatschappelijke ontwrichting is dan ook groot als de stroom uitvalt of als er door een computerstoring geen betaalverkeer mogelijk is.
Tip
Contant geld Het Nibud adviseert consumenten altijd voor twee dagen contant geld achter de hand te houden voor noodsituaties. Zo zit u bij een grote computerstoring niet dagen zonder geld.
18
DIGITALE GELDZAKEN
Voorbeeld
Studiefinanciering weg In 2010 verspeelde een student zijn studietoelage voor uitwonenden, omdat hij niet op tijd had gereageerd op een digitaal gecommuniceerd besluit van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). DUO kon met outputbestanden aantonen dat het besluit elektronisch op www.mijnibgroep.nl geplaatst was en dat er een e-mail naar de student verzonden was. Volgens de rechter had DUO daarmee voldoende bewezen dat de student de berichten over het omzetten van de studietoelage ontvangen had. Hij had eerder zelf gekozen voor de ontvangst van elektronische berichten en kon naar zijn toelage fluiten.
Communicatie via de computer stelt hoge eisen aan de beveiliging, met software en wachtwoorden die niet gekraakt en niet vergeten mogen worden. Maar dat is niet alles. Als de post niet meer op de deurmat valt, krijgen consumenten nieuwe verantwoordelijkheden. Er zijn steeds meer digitale berichtenboxen die u in de gaten moet houden. U heeft een digitale omgeving bij de bank, gemeente, Belastingdienst, zorgverzekeraar en energieleverancier. Hoe meer van die omgevingen, hoe groter de kans dat u er een vergeet te checken. Dat kan vervelende gevolgen hebben, zie het kader ‘Studiefinanciering weg’. Meestal kunt u instellen dat u per e-mail of sms een melding ontvangt als er een elektronisch bericht klaarstaat, maar dit is geen regel. Wordt die mogelijkheid geboden, maak er dan zeker gebruik van en laat de melding sturen naar een mobiel nummer of e-mailadres dat u dagelijks bekijkt.
ELEKTRONISCH BETALEN
19
Correspondentie Controleer regelmatig uw rekeninginformatie op transacties waar u geen toestemming voor heeft gegeven. Doe dit in ieder geval elke twee weken als de bank elektronische rekeninginformatie ter beschikking stelt. Als u alleen rekeninginformatie op papier ontvangt, controleer deze dan in ieder geval binnen twee weken na ontvangst. Als er schade voor de bank ontstaat doordat het voor u enige tijd onmogelijk is geweest uw rekeninginformatie te controleren, kan de bank u vragen aan te tonen dat dit in alle redelijkheid niet mogelijk was. Vakantie, een nieuw e-mailadres, internetstoring of een spamfilter zijn allemaal omstandigheden waardoor u soms niet op tijd uw berichten checkt. Maar u bent daar wel verantwoordelijk voor. ICT-jurist Arnoud Engelfriet zegt hierover: ‘De wet bepaalt dat een bedrijf of overheidsinstantie dat een bericht verzendt, moet bewijzen dat de consument dat heeft ontvangen. Alles wat fout kan gaan vanaf het moment van verzending tot aan ontvangst in de mailbox van de provider van de consument, is voor rekening van de verzender. Vanaf dat moment ligt de verantwoordelijkheid bij de ontvanger. Stroomstoring kan een reden voor overmacht zijn, maar de bewijslast ligt bij de consument. Aan de andere kant: een stroomstoring duurt in ons land zelden langer dan een dag. De overheid stuurt nooit berichten met zo’n korte reactietermijn.’ Volgens de Algemene wet bestuursrecht moeten overheidsinstanties de ontvanger altijd om toestemming vragen als ze berichten alleen digitaal willen aanbieden. Ze moeten papier naast digitaal blijven aanbieden, voor wie dat wil. Deze eis geldt niet voor commerciële bedrijven. Zo veranderde de Ohra Bank in 2012 alle spaarrekeningen in internetspaarrekeningen. Als de voorwaarden tijdens het spel worden gewijzigd, mag de klant zijn contract beëindigen. Zo ook in dit geval. De digitale ontwikkelingen gaan door, maar niet iedereen wil of kan hierin meegaan. Gelukkig bent u daartoe ook niet verplicht, al wordt het u niet makkelijk gemaakt. Wie bijvoorbeeld internetbankiert en papieren afschriften wil blijven ontvangen, moet dit bij ABN Amro en ING zelf aangeven. Vaker dan maandelijks een afschrift ontvangen, kost geld.
Tip
Afschriften downloaden Het is verstandig regelmatig afschriften te downloaden en op te slaan als u geen papieren afschriften meer ontvangt. Als er dan iets misgaat, heeft u in ieder geval de afschriften nog achter de
DOWNLOAD
hand.
20
DIGITALE GELDZAKEN
1.3b
Contactloos betalen
Sinds april 2014 kunt u op steeds meer plaatsen, bijvoorbeeld bij de kiosken op de NS-stations, betalen zonder pincode. Door contactloos te betalen met een bankpas of mobiele telefoon bent u sneller klaar bij de kassa dan wanneer u pint of contant betaalt. Hoe het werkt? U houdt een bankpas of mobiele telefoon tegen of enkele centimeters voor een (nieuwe) betaalautomaat. Een NFC-chip (near field communication) zendt radiosignalen uit, waardoor er direct geld van de bankrekening wordt afgeschreven. Bij bedragen tot en met €25 is geen bevestiging of pincode nodig. Toch kunt u niet onbeperkt kleine bedragen zonder pincode afrekenen. Komt het totaalbedrag boven de €50, dan wordt wel om verificatie gevraagd. Het maakt hierbij niet uit hoeveel tijd (dagen) er tussen de betalingen zit. Klanten van ING en ABN Amro krijgen zodra hun pas verouderd is een nieuwe bankpas met NFC-chip. Voor sommigen duurt dat nog een paar jaar, anderen hebben de pas al ontvangen. U kunt contactloos betalen overigens ook uitschakelen (ING) of een pas aanvragen zonder deze functie (ABN Amro). Klanten van de Rabobank kunnen contactloos betalen via de mobiele telefoon (via de app Rabo Wallet). Hiervoor heeft u een Androidtoestel nodig van maximaal 2 jaar oud, voorzien van een NFC-chip. Apple’s iPhone 6 heeft die chip ook, maar oudere modellen niet. De chip moet met behulp van een app gekoppeld worden aan de bankrekening.
ELEKTRONISCH BETALEN
21
Een logische vraag is of deze nieuwe betaalmethode wel veilig is. Volgens Jan Friso Groote, hoogleraar softwareverificatietechnologie aan de Technische Universiteit Eindhoven, kunnen criminelen van iedere betaalmethode misbruik maken. Hij schat de risico’s bij contactloos betalen niet groter in dan bij andere betaalmethoden. Wel komen bij contactloos betalen andere vormen van misbruik in beeld. Zo kan een kwaadwillende na verlies of diefstal met die pas of mobiel ongehinderd tot €50 afrekenen. Ook is het mogelijk een betaalautomaat te verbergen in een toonbank of bijvoorbeeld op een plankje in een openbaar toilet. Zodra u een portemonnee met pas of mobieltje hierop legt, wordt er geld afgeschreven totdat de limiet is bereikt. Bij deze twee vormen van misbruik is de schade voor een consument beperkt tot €50. De banken vergoeden dit bedrag bij verlies of diefstal van de pas. 1.3c
Veiligheid en privacy
Sinds 1 januari 2014 zijn er uniforme regels voor veilig betalen, internetbankieren en mobiel bankieren. Voor die tijd hadden alle banken hun eigen voorschriften. Die zijn nu vervangen door vijf veiligheidsregels: 1 Houd uw beveiligingscodes geheim. 2 Zorg ervoor dat uw bankpas nooit door een ander gebruikt wordt. 3 Zorg voor een goede beveiliging van de apparatuur die u gebruikt voor uw bankzaken. 4 Controleer uw bankrekening regelmatig. 5 Meld incidenten direct bij de bank en volg de aanwijzingen van uw bank op. Bankklanten die zich aan deze veiligheidsregels houden, lopen geen risico meer op te draaien voor schade bij fraude. Ook belangrijk: wie zich niet aan alle regels houdt, is niet per definitie grof nalatig. Een flinke verbetering, want voor de komst van de uniforme veiligheidsvoorschriften was iedereen grof nalatig die zich niet aan de brij van voorwaarden en voorschriften hield. Als iemand zich niet aan alle uniforme regels heeft gehouden, kijkt de bank naar de omstandigheden en wordt per individueel geval bepaald of er sprake is van grove nalatigheid. Wees vooral bedacht op phishing. Criminelen proberen u dan via een nepbericht van uw bank te verleiden persoonlijke gegevens in te voeren op een nepsite. Het doel is natuurlijk uw gegevens en uw geld. Hoe u zich tegen phishing kunt wapenen, leest u in hoofdstuk 9. Wat de bank doet met uw gegevens is een ander verhaal. Volgens de Gedragscode Verwerking Persoonsgegevens Financiële Instellingen heeft een bank of verzekeraar het recht ‘persoonsgegevens opgenomen in betaalopdrachten te gebruiken om financiële producten van de groep, waartoe de financiële instelling behoort, onder de aandacht van de cliënt te brengen’. Kort gezegd: als de bank ontdekt dat u een kind heeft gekregen, kunt u een aanbod
22
DIGITALE GELDZAKEN
voor een kinderspaarrekening verwachten. Als u daar niet van gediend bent, kunt u de bank vragen hier direct mee op te houden. In de genoemde gedragscode staat namelijk ook dat banken hiermee ophouden ‘indien de cliënt daarom verzoekt’. 1.3d Ov-chipkaart Eind 2011 werd de strippenkaart afgeschaft en sinds juli 2014 zijn ook er geen papieren treinkaartjes meer. Reizen in het openbaar vervoer loopt nu volledig via de ov-chipkaart. Reizigers met een vaste chipkaart kunnen inloggen op www. ov-chipkaart.nl om hun reisoverzicht te bekijken en te beheren. Bij de introductie van de geld- en betaalautomaat beklaagden mensen zich dat alles zo onpersoonlijk werd. Geen juffrouw meer aan het loket, geen controle, geen service. Bij de ov-chipkaart is de overgang naar het papierloze tijdperk veel sneller en rigoureuzer doorgevoerd, waardoor incidentele reizigers en toeristen op kosten worden gejaagd of vastlopen bij de kaartautomaat van de NS. Het debacle van de introductie van de ov-chipkaart leert dat digitalisering beter geleidelijk kan verlopen en dat papieren alternatieven nog lang behouden moeten blijven. Wij verwachten dat de ov-chipkaart een tijdelijk fenomeen is, want er komt ongetwijfeld een verdere integratie van het betaalverkeer.
ELEKTRONISCH BETALEN
23
Vervoersbedrijven en banken doorlopen in het najaar van 2014 een proef om de ov-chipkaart te vervangen door de bankpas met NFC-chip (zie par. 1.3b). De reiziger kan dan met zijn bankpas in- en uitchecken en het geld wordt rechtstreeks van de bankrekening afgeschreven. Wanneer het grote publiek met de bankpas gaat reizen en hoe toeristen hiermee om moeten gaan, is nog niet duidelijk. Ook gaan er stemmen op voor reizen met de mobiele telefoon. Een reiziger loopt dan door betaalzones in plaats van in en uit te checken. Bij het verlaten van de betaalzone op het eindstation wordt de ritprijs berekend. De telefoon is gekoppeld aan een account en die is weer gekoppeld aan een bank of betaalmethode. Zoals deze korte schets van strippenkaart tot mobiele telefoon laat zien, gaat het razendsnel met de ontwikkelingen van het betalen. Uiteindelijk leiden alle digitale wegen naar dezelfde bestemming. De mogelijkheden nemen toe, maar de digitalisering kan ook ten koste gaan van de gebruiksvriendelijkheid. Bovendien wordt de kwetsbaarheid groter. Veiligheid en techniek blijven een achilleshiel. Daar leest u meer over in hoofdstuk 9.
24
DIGITALE GELDZAKEN
