CORRECTIEMODEL Digitaal schoolbord ontmoet palen met een dak erboven 1. Ghana is een land rond de evenaar in West‐Afrika dat grenst aan drie andere landen en staatkundig in tientallen districten onderverdeeld is, verspreid over vier geografische regio's. Als de naam van een windstreek deel is van een aardrijkskundige naam, krijgt het woord een hoofdletter. (3) in aardrijkskundige naam Zuid-Afrika Zuidwest-Vlaanderen (het zuidwesten van Vlaanderen)
1
2. Het land met de exotische rododendrons werd op 6 maart 1957 onafhankelijk van het Verenigd Koninkrijk en het ontleent zijn naam volgens oeroude paperassen aan een nog uit het geologische tijdperk carboon stammend koninkrijkje dat een deel van het noorden van het land beslaat.
geen h na eerste r, geen n voor tweede d
rododendron
paparazzi
één p na eerste a, één r, dubbel z
papegaai
met e na tweede p
paperassen
één p, één r
carboon
[tijdperk] kleine letter (Witte Boekje: Carboon)
16.7 hoofdletter uit respect (2) Om bijzonder respect uit te drukken, kan een hoofdletter worden gebruikt. regel 16.S Een naam voor een heilig persoon of een heilig begrip schrijven we met een hoofdletter. Deze regel heeft betrekking op namen voor God of een godheid, op voornaamwoorden die naar de godheid verwijzen, en op namen voor andere heilige begrippen waarvoor men respect of ontzag wil uitdrukken. Samenstellingen* met deze woorden behouden de hoofdletter, maar afleidingen* schrijven we met een kleine letter. Als een dergelijk woord niet (meer) naar een heilig persoon of begrip verwijst, verliest het de hoofdletter. Uw Koninkrijk
(1) De naam van een windstreek schrijven we met een kleine letter. het noorden het zuiden van Frankrijk
2
3.
De koloniale, laatnegentiende‐eeuwse grenzen, zonder enige gêne gecreëerd door Groot‐Brittannië om de natie af te bakenen, groepeerden destijds een grote verscheidenheid aan etnische bevolkingsgroepen met verschillende politieke systemen en culturen die zang en dans bij uitstek promootten. laatnegentiende–eeuws [laat·ne·gen·tien·de–eeuws], bnw., laatnegentiende–eeuwse [laat·ne·gen·tien·de–eeuw·se] De delen van een samenstelling of een afleiding schrijven we aan elkaar vast. Als we twee woorden bij elkaar brengen om er een nieuwe betekenis mee uit te drukken, dan tonen we het verband tussen de delen door ze aan elkaar vast te schrijven. Dat doen we met samenstellingen die uit twee of meer delen bestaan.
tuinstoel paardenbloem langetermijnplanning linkerdijbeenbreuk We vermijden klinkerbotsing in een samenstelling door een koppelteken te gebruiken.
gênant [gê·nant], bnw., gênante [gê·nan·te] gêne [gê·ne], de
In uit het Frans overgenomen woorden komen alleen accenten als die nodig zijn voor de uitspraak, zoals in privé, crêpe en frêle; ze worden ook gebruikt in woorden en woordgroepen die nog echt Frans aandoen, zoals belle époque en pâté de foie gras. Het accent circonflexe het 'dakje') in genant is niet nodig voor de uitspraak. We zeggen immers niet [zjè‐nant], maar zjuh‐nant], met een 'stomme e'. In generen wordt het dakje niet geschreven, ook niet in het Groene Boekje; in gêne wel, maar dat wordt dan ook uitgesproken met een [è]: [zjè‐nuh]. De makers van het Groene Boekje houden desalniettemin (voorlopig) vast aan gênant als enige mogelijke spelling. Als het woord in het Engels in de laatste uitgesproken lettergreep* een lange /oo/ of een daaraan verwante klank heeft, vernederlandsen we de stam en schrijven we oo met dubbel klinkerteken. Engelse vorm Nederlandse vorm
stam
tegenwoordige verleden tijd tijd
voltooid deelwoord
to promote
promoot
ik promoot
ik promootte
gepromoot
jij promoot
jij promootte
promoten
3
4.
In dat land gaan onze Voorthuizense jongeren, die beslist geen van‐negen‐tot‐vijftypes moeten zijn, in twee groepen bouwen aan een school te midden van bosschages op cacaoboonplantages en sinaasappelbomen.
Twee(-)onder(-)een(-)kap(-)woning Waar komen de streepjes in twee(‐)onder(‐)een(‐)kap(‐)woning?
De juiste spelling is twee-onder-een-kapwoning; twee-onder-een-kap-woning mág ook. Twee onder een kap is op zichzelf een woordgroep en wordt dus los geschreven. Als met deze woordgroep een samenstelling wordt gevormd (door er woning aan toe te voegen), komen er in twee onder een kap streepjes te staan. Het laatste deel van de samenstelling (woning) wordt bij voorkeur aan het voorlaatste vast geschreven (twee-onder-een-kapwoning), maar een extra streepje voor de duidelijkheid is toegestaan (twee-onder-een-kap-woning). (Dat laatste geldt niet voor dictees: daarin is het extra streepje voor de duidelijkheid verboden.) *
aan-en-uitrelatie, aan-en-uit-relatie
*
van-negen-tot-vijftype, van-negen-tot-vijf-type
*
ver-van-mijn-bedshow, ver-van-mijn-bed-show
4
5.
Over het nut van dit soort projecten kun je uit‐en‐te‐na / uit‐en‐ter‐na discussiëren, maar wie ooit ervaren heeft hoe blij Afrikaanse kinderen zijn met een uiterst simpel schooltje, zal onmiddellijk eigen hobby’s als kickboksen en het lopen van een triatlon of marathon terzijde schuiven ten faveure van minderbedeelden.
beide goed, met streepjes
uit-en-ter-na/uit-en-te-na
kickboksen [kick·bok·sen], ww., kickbokste [kick·boks·te], gekickbokst [ge·kick·bokst]
Hoe heet een wedstrijd waarbij het om twee sporten gaat: een duatlon of een biatlon? Zowel duatlon als biatlon bestaat, maar er is wel een betekenisverschil:
Een duatlon bestaat uit 5 kilometer hardlopen, 20 kilometer wielrennen en weer 5 kilometer hardlopen (dit wordt ook wel run-bike-run genoemd). Een duatlon lijkt dus het meest op de triatlon. Een biatlon is een winterse sportwedstrijd die bestaat uit langlaufen en schijfschieten.
De woorden biatlon, duatlon en triatlon worden zonder h geschreven.
Wat is juist: een stukje roquefort of een stukje Roquefort? Juist is: een stukje roquefort. Roquefort (een sterk smakende schapenkaas) is genoemd naar het plaatsje Roquefort in de Cevennen (Frankrijk). In een stukje roquefort wordt er desondanks een kleine letter r geschreven. Dat komt omdat roquefort hier de kaassoort aanduidt; de gedachte aan de plaats van herkomst speelt geen rol meer. De aardrijkskundige eigennaam Roquefort wordt hier dus als soortnaam, als 'gewoon woord' gebruikt, en de hoofdletter vervalt. Er zijn meer van deze zogenoemde geoniemen (eigennamen die soortnamen ('gewone woorden') zijn geworden). Vaak worden ze gecombineerd met een ander woord tot een samenstelling, zoals pekingeend en shetlandpony. Voorbeelden:
barnevelder (kip) marathon
Soms zijn ten of ter deel van een woord: teneinde, tenslotte, terdege, ternauwernood, tersluiks, terzijde enzovoort
5
6.
Heb je ooit drie weken lang niet ge‐sms't, ga je nooit zonder je telefoon en sigaretten op stap, denk je dat een leraar alleen met zeer geavanceerde digitale middelen zijn lessen kan geven, heeft het luxueuze Nederlandse leven je eigenlijk veel te vast in de houdgreep?
sms'en [sms·en], ww., sms'te [sms·te], ge–sms't, sms, sms't
6.4 afleiding ‐ bijzonder geval: afleiding van letter, cijfer, symbool of initiaalwoord regel 6.J Als het grondwoord een letter, cijfer, symbool* of initiaalwoord* is, gebruiken we een apostrof om een meervoud, een bezitsvorm*, een verkleinwoord* of een andere afleiding* te vormen.
NCRV's eerste uitzendingen sms'jes, sms'en, zij sms't, wij sms'ten, ze hebben ge-sms't e-mail, e-mailtjes, e-mailen, ze hebben ge-e-maild gsm's, gsm'etje tv'loos
6
7.
Wees dan eens zeer rigoureus en stap aan de andere kant van de wereld in een gammel vliegtuigje met grote propellers, hobbel door de bush, trek door velden als Indonesische desa’s en doe een unieke ervaring op.
rigoureus [ri·gou·reus], bnw., rigoureuze [ri·gou·reu·ze], rigoureuzer [ri·gou·reu·zer], rigoureust [ri·gou·reust]
propeller
geen o na de l
desa [de·sa], de, desa's [de·sa's] SPELLING Correct gespeld: 'desa' komt voor in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Taalunie en in de spellingwoordenlijst van OpenTaal. DEFINITIES OP ENCYCLO
1)
Een traditioneel ingericht Javaans dorp.... 2) Desa is een Griekse meisjesnaam. Het betekent `beloof`.... 3) Javaanse woord voor streek, landstreek, dorp (op het platteland), het gehucht. Vergelijk 'kampong'... 4) 1) Bedevaartplaats 2) Dessa (mal.) 3) Doesoen (jav.) 4) Dorp 5) Dorpsgemeenschap op java 6) Dorpsgemeente op java 7) Dor... 5) [Dolj] - Desa is een gemeente in het zuidwesten van Roemenië, in het district Dolj. Er zijn ongeveer 5000 inwoners. Bu... Toon uitgebreidere definities
7
8.
Natuurlijk moet dat ook allemaal worden gefinancierd en daartoe hebben de deelnemers met elkaar veel spannende acties bedacht die te rechter tijd moeten worden uitgevoerd en beslist niet gekwalificeerd kunnen worden als projecten van likmevestje.
tijd: te rechter tijd [te rech·ter tijd], uitdr.
Van likmevestje ('... van niets') wordt gebruikt om aan te geven dat iets niet goed is of iemand niet erg capabel is. Zo is een stoomreiniger van likmevestje een ondeugdelijk apparaat, en een adviseur van likmevestje een slechte adviseur. Vestje in van likmevestje gaat volgens het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006) waarschijnlijk terug op het Franse fesse, dat 'bil' betekent. Met lik me vestje werd dus oorspronkelijk iets bedoeld als 'lik m'n reet/hol/naad'. Van likmevestje is in 1896 voor het eerst op schrift aangetroffen in Kamertjeszonde, een roman van Herman Heijermans: "Elke maand voor 'n gulden vijf cent toébetalen en dan nog zoo'n voorschot van lik-me-vessie." Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) vermeldt de variant van-lik-me-vesje. Ook F.A. Stoett geeft een iets andere variant dan we nu gebruiken: van lik-me-ves(sie).
8
9.
Tijdens de culinaire tocht kunt u bijvoorbeeld aanschuiven bij plaatsgenoten die zich uitgesloofd hebben op een heerlijk dinertje met gerechten die je normaal gesproken alleen in gerenommeerde restaurants krijgt voorgeschoteld: salade met versgebakken pecannoten, gepocheerde vis in ravigotesaus en crème brûlée toe.
Dinertje / dineetje Wat is de juiste spelling van 'een klein diner': dinertje of dineetje?
Dinertje is juist. Tot 2005 was dineetje de officiële spelling, maar in het Groene Boekje van 2005 is dat dinertje geworden. Ook Van Dale (2005) en het Witte Boekje (2011) vermelden dinertje. Er zijn meer van dat soort woorden veranderd. De regel is nu dat achter Franse leenwoorden die eindigen op -ir en -er consequent de uitgang -tje wordt gevoegd. Deze regel gold al (en geldt nog steeds) voor Franse leenwoorden op -ier. Enkele voorbeelden zijn:
atelier ‐ ateliertje cabaretier ‐ cabaretiertje diner ‐ dinertje dejeuner ‐ dejeunertje foyer ‐ foyertje premier ‐ premiertje presse‐papier ‐ presse‐papiertje souper ‐ soupertje souvenir ‐ souvenirtje
P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Van Dale Etymologisch woordenboek gerenommeerd [vermaard] {1824} van frans renommé [vermaard], eig. verl. deelw. van renommer [weer benoemen], se faire renommer [zich beroemd maken], van re- [wederom] + nommer, van nom < latijn nomen [naam].
versgebakken [vers·ge·bak·ken], bnw.
P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Van Dale Etymologisch woordenboek pecannoot [vrucht] {na 1950} het eerste lid < frans pacane, ontleend aan het algonkin, taal van een
inheems volk uit Noord‐Amerika
9
P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Van Dale Etymologisch woordenboek pocheren [gaar maken beneden het kookpunt] {1926-1950} < frans pocher [idem], van poche [zak, buidel] (vgl. pochet); pocheren wil zeggen iets opblazen als een zak.
ravigotesaus [ra·vi·go·te·saus], de
P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Van Dale Etymologisch woordenboek ravigotesaus [bepaalde saus] {1847} van frans ravigote [ravigotesaus], van ravigoter [verkwikken] < oudfrans ravigorer [idem] (met ander achtervoegsel), van ra- < latijn re- [weer] + ad- [tot] + latijn vigor [kracht, energie].
crème brûlée [crè·me brû·lée], de
10
10.
In u aller belang raadt de organisatie u aan in te tekenen op dit initiatief en het daarmee mogelijk te maken dat ook kinderen aan de andere kant van de equator enige vorm van educatie meekrijgen.
Uw / u beider keus Correct is: u beider keus. U is hier een persoonlijk voornaamwoord. Het bezittelijk voornaamwoord uw is in deze uitdrukking incorrect.
Toelichting U beider (= 'van u beiden') is een vorm van de tweede naamval ( genitief). Vroeger was de genitief ook herkenbaar in het persoonlijk voornaamwoord (u): correct was uwer beider keus. Langzaam verdwenen die naamvalsvormen, en zo veranderde ook de uitdrukking uwer beider keus. Het persoonlijk voornaamwoord uwer verloor zijn uitgang en werd u. De oude naamval bleef slechts bewaard in beider, als genitiefuitgang voor de uitdrukking als geheel. Andere vergelijkbare voorbeelden zijn: u aller wens, u aller vriend en u aller belang.
11
