‘Differentiëren dankzij diversiteit’ Begeleidingsaanbod Schooljaar 2015-2016 Vanwaar dit aanbod? Gedurende het schooljaar 2013-2014 investeerde het Ministerie van Onderwijs in het thema ‘werken met heterogene groepen en differentiatie in de klas’. Het Steunpunt Diversiteit & Leren (SDL) begeleidde 23 scholen in een traject van 8 sessies. Elk (kern)team, bestaande uit leerkrachten én directie, benaderde het concept differentiatie vanuit de insteek ‘omgaan met diversiteit’. Stapsgewijs loodsen de begeleiders van SDL de kernteams langs diverse thema’s. De deelnemers gaven aan dat de inhouden hun blik verruimden, apprecieerden de praktijkgerichte aanpak en benoemden concrete stappen die ze naar het volledige team konden ondernemen. Meer reacties van deelnemers en referenties lees je onderaan dit document. Gezien de blijvende interesse, biedt SDL op eigen initiatief sedert schooljaar 2014-2015 gelijkaardige trajecten aan. Focus daarbij is ofwel eerder praktijkgericht met een traject ‘omgaan met diversiteit in de klas’ ofwel eerder beleidsgericht met het traject ‘bouwen aan een diversiteitsbeleid voor de gehele school’. We merken dat we met onze inhouden en aanpak kwaliteisvol kunnen inspelen op de noden die scholen ervaren. We behouden daarom (in grote lijnen) deze twee trajectformules voor schooljaar 2015-2016. Onze verrijkte expertise zetten we in om bijkomend twee nieuwe formules aan te bieden: een lezing ‘differentiëren dankzij diversiteit’ en een sessie ‘differentiatie waarmaken in de praktijk’.
Ons aanbod in het kort: Praktijkgericht traject Beleidsgericht traject
Lezing Thematische sessies
1
Ons aanbod toegelicht 1. Praktijkgericht traject ‘differentiëren dankzij diversiteit’ De focus ligt op de klaspraktijk. Volgende vragen geven een beeld van de focus op de klaspraktijk: hoe komt ‘diversiteit’ jouw klas binnen? Hoe kan je die diversiteit zien als de norm? Hoe benut je diversiteit in het voordeel van elke leerling? Hoe benut je het verschil? Hoe integreren we omgaan met diversiteit in onze pedagogische en didactische aanpak? Hoe differentieer je? We werken via een reeks praktijkgerichte vormingssessies. Verspreid over schooljaar 1 begeleiden we vier sessies. Tijdens het daaropovlgende schooljaar 2 begeleiden nog twee sessies (zie verder voor de sessie-inhouden). We werken interactief en reiken werkvormen aan die we nadien graag in de klas toegepast willen zien. Er gaat veel tijd naar het didactisch benutten van diversiteit in de klas, naar concrete voorbeelden, werkvormen, uitwisseling over aanpak, … Na elke sessie gaan de teamleden aan de slag met praktijkopdrachten. Die ervaringen uit de klas komen aan bod tijdens een volgende sessie. We bieden de mogelijkheid aan om tussentijds te overleggen via Skype of telefoon. Van klas- naar schoolniveau. Sessie-inhouden volgen een opwaartse spiraal van de klaspraktijk naar een breder schoolbeleid. Transfer naar het beleid/schoolniveau komt op het einde aan bod. Indien gewenst kunnen we de DISCO screening ‘omgaan met diversiteit op klasniveau inzetten (http://screening.steunpuntdiversiteitenleren.be/).
Welke inhouden komen aan bod in dit traject? Schooljaar 1 : Intake & 4 sessies
Intake Diversiteit als begrip én als uitdaging op school: een brede, positieve en realistische benadering Krachtige leeromgeving als basis om diversiteit te benutten Binnenklasdifferentiatie: waarom, wat, hoe? Coöperatief leren om binnenklasdifferentiatie waar te maken
Schooljaar 2 : 2 sessies & afronding Follow – up van de opgestarte werkzaamheden in schooljaar 1 (ingaan op vragen) Breed evalueren: het leerproces van leerlingen op diverse manieren in kaart brengen Afronding
De vorm van waaruit we vertrekken is de volgende:
Intakegesprek Schooljaar 1: 4 sessies Schooljaar 2: 2 sessies Afrondend gesprek
De sessies duren drie à vier uur (een dagdeel) en zijn in samenspraak met de begeleider te plannen.
2
Voor wie is dit traject? We werken met een gemengd kernteam dat de school samenstelt. Dit team bestaat uit 6 à 15 personen. We streven naar een representatieve afvaardiging van de school. Het team bestaat uit voldoende leerkrachten die minstens halftijds voor de klas staan. Daarnaast maken ook beleidmakers/beslissers deel uit van het kernteam (ongeveer 1/3de). Zo willen we de impact en gedragenheid van dit traject vergroten. Duidelijk moet zijn dat de focus ligt op bruikbare output voor de klas.
2. Beleidsgericht traject ‘bouwen aan een diversiteitsbeleid op school’ Focus ligt op het beleidsniveau. Volgende vragen geven een beeld van de focus op het beleid: hoe kijken we met de beleidsmakers naar diversiteit? Bechikken we over een diversiteitsbeleid? Waaraan moet een goed diversiteitsbeleid voldoen? Hoe uit dat beleid zich in onze personeelsbezetting, het schoolreglement, ons zorgbeleid, het lesaanbod, de manier van lesgeven,… ? Waar staan we op diversiteitsvlak, waar willen we naartoe en wat zijn mogelike eerste stappen? Hoe kunnen we onze collega’s versterken in het waarmaken van binnenklasdifferentiatie? We werken via procesbegeleding. We bieden een basispakket van vier bijeenkomsten (max. 4u) die we ontwerpen op basis van het intakegesprek. Het einddoel is gericht op beleidsniveau (het maken van duidelijke keuzes, het bepalen of scherpstellen van visie, het uittekenen van bepaalde beleidslijnen, …) Procesbegeleider houdt in dat we als begeleider: o sturen op het proces, niet zozeer op inhoud o de begeleiding sterk afstemmen op de vraag van de school o de aanpak bijsturen in functie van het proces en het vooropgesteld doel We stimuleren daarbij cocreatief denken en handelen. Cocreatie staat voor het proces waarbij mensen de complexe uitdagingen waar ze voor staan, samen definiëren en tot oplossingen komen (zie www.kwadraet.be). In een cocreatief proces: o moedigt de begeleider aan tot eigenaarschap over het proces, tot gezamenlijke deelname en gedeelde verantwoordelijkheid. o stelt de begeleider zich als ‘kritische vriend’ onderzoekend op (care-frontation houding, oa via gerichte vraagstelling) o bewaakt de begeleider de condities voor kwaliteitsvolle & diepgaande uitwisseling & reflectie o brengt de begeleider modellen en oefening in waar ze het leerproces vooruit helpen (als houvast, niet in overvloed) Van beleid naar klas : Er gaat veel tijd naar het in kaart brengen van waar de school als gehele organisatie staat en naartoe willen. Sessie-inhouden volgen een neerwaartse spiraal van beleid naar klaspraktijk. We gaan tijdens de sessies na hoe we de link kunnen leggen naar de werkvloer: wat is ons doel op lange termijn en hoe kunnen we dit op korte termijn samen met het personeelsteam realiseren? Concrete transfer naar de klaspraktijk komt enkel op het einde en
3
minimaal aan bod. Indien gewenst kunnen we de DISCO screening ‘omgaan met diversiteit op schoolniveau’ inzetten (http://screening.steunpuntdiversiteitenleren.be/).
Voor wie is dit traject? We werken met een gemengd kernteam dat de school zelf samenstelt, en dat voornamelijk bestaat uit beslissers/beleidsmakers van de school. We vullen deze groep aan met enkele leerkrachten die de realiteitstoets naar de klaspraktijk maken. Zo willen we de impact en gedragenheid van het traject vergroten. Duidelijk moet zijn dat de focus ligt op beleidsniveau, en dat de directe bruikbaarheid voor in de klas gering is.
Welke inhouden kunnen aan bod komen in dit traject? We bieden een basispakket van vier bijeenkomsten die we ontwerpen op basis van het intakegesprek. De inhouden die aan bod komen zijn sterk afhankelijk van de doelen die de school zichzelf stelt. Omdat we tijdens dit traject vooral kijken naar de beleidslijnen is het onmogelijk om elk facet van het diversiteitsbeleid tot in detail uit te werken. Daarvoor verwijzen we naar traject 1. Mogelijke inhouden in functie van het einddoel zijn:
Visie-ontwikkeling met als insteek “Diversiteit is de norm: een brede, positieve en hedendaagse benadering van het begrip diversiteit” Screening ‘omgaan met diversiteit’ o diversiteit op schoolniveau o diversiteitscompetenties leerkrachten en/of leerlingen o welbevinden leerlingen Diversiteitstoets van missie, visie, pedagogisch project, … van de school Verandering waarmaken op school o Visie & benaderingen: cocreatie, duurzame motivatie, waarderende/oplossingsgerichte benadering, … o Aanpak & tools: coöperatief vergaderen, waarderend onderzoek, werken met schaalvragen, diverse beïnvloedingsstrategieën, implementatiefasen, … De school als lerende organisatie o Groeien vanuit de organisatie-ontwikkeling o Werken aan een leercultuur o De leerkracht als zelfsturende professional Evolutie van de school gezien vanuit het tijd –en evolutieperspectief o Het plaatsen van een verandertraject in een ruimer tijdsperspectief. o Teams laten kijken naar successen in het nabije verleden en zo waarderend bewust laten worden van de afgelegde weg.
Praktisch Een traject start steeds met een intakegesprek waarbij we de vragen die leven onderzoeken. Vanuit onze expertise en ervaring gaan we na of en hoe wij een antwoord kunnen bieden op uw vragen. We gaan flexibel om met bovenstaande inhouden. Afhankelijk van de beginsituatie van de school en de verwachtingen gaan we aan de slag. Uit ervaring weten we dat het gesprek kan uitdeinen en dat
4
er aanvankelijk/tijdelijk meer vragen dan antwoorden zijn. Vandaar dat we voortdurend in overleg samen bepalen wat de volgende stap is en welke accenten we leggen. De vorm van waaruit we vertrekken is de volgende:
Intakegesprek Schooljaar 1: 4 sessies Afrondend gesprek De sessies duren drie à vier uur (een dagdeel) en zijn in samenspraak met de begeleiders te plannen. Twee trainer begeleiden het traject !
3. Lezing ‘differentiëren dankzij diversiteit’ Korte en krachtige introductie vanuit diverse invalshoeken. In een lezing brengen we een selectie van verzamelde expertise (uit onderzoek én praktijk) op een appellerende en bevattelijke manier. We reiken kaders aan die kunnen dienen om de eigen werking, of het eigen beleid, aan af te toetsen. Theoretische concepten brengen we in als die nuttig zijn om de praktijk beter te plaatsen en/of te benoemen. Daarbij laten we ons beïnvloeden door diverse stemmen binnen en buiten het onderwijsveld. We stemmen in de mate van het mogelijke onze voorbeelden, inzichten en tips af op het doelpubliek. We bevestigen, inspireren en zetten aan tot denken. Met een lezing willen we het publiek vooral inhoudelijk ‘voeden’. Typerend voor onze stijl is dat we waarderend zijn voor wat er al is, en het publiek uitnodigen om (ook) te kijken naar wat er al allemaal goed loopt. Tegelijk gaan we een stapje verder: we vertellen hoe het mogelijk ook kan, hoe het nog meer kan, hoe het anders kan. Als ‘critical friend’ stellen we luidop, vanuit een sterke betrokkenheid en streven naar kwaliteit, de pittige vragen die kunnen confronteren en/of om zelfreflectie vragen. Vervolg op maat mogelijk. Een lezing is een introductie die als proever dient, niet meer en niet minder dan dat. Een lezing is éénrichtingsverkeer. Vaak is het een aanleiding om een stap verder te gaan, en samen interactief te werken. We onderzoeken graag samen wat een wenselijk en haalbaar vervolg kan zijn op maat van uw school.
Voor wie is een lezing? Het doelpubliek zijn leerkrachten in de secundaire school. De lezing is bij uitbreiding geschikt voor iedereen met een (pedagogisch) ondersteunende of leidinggevende taak in een secundaire school. We starten vanuit een brede insteek rond diversiteit, en focussen daarna met het thema differentiatie op het klasniveau. De grootte van het publiek maakt in principe niet uit gezien er geen interactie is met het publiek.
Welke topics komen aan bod in een lezing? Onderstaande vragen dienen als leidraad om de lezing vorm te geven. Afhankelijk van de specifieke vraag of nood, kiezen we onze focus.
5
(Waarom) moeten we differentiëren? Omgaan met diversiteit: wat is de uitdaging? Differentiatie: wat is dat? Wat is het niet? Hoe maken we differentiatie waar?
4. Sessie ‘binnenklasdifferentiatie waarmaken in de praktijk’ Hands-on aanpak met de focus op coöperatieve en interactieve werkvormen. In deze sessie zetten we in op het zelf ervaren en nabespreken van werkvormen waarmee je binnenklasdifferentiatie kan waarmaken. We focussen daarbij op coöperatieve en (inter)actieve werkvormen waarbij leerlingen samen met leerstof bezig zijn, en zo het verschil (in interesse, motivatie, cognitief niveau, …) benutten. We stemmen in de mate van het mogelijke onze werkvormen en voorbeelden af op het deelnemerspubliek. Naast het ervaren ‘hoe’ het kan, ook duiding over het ‘waarom’. De ervaring leert dat het zelf beleven van werkvormen, de kans verhoogt op het toepassen van deze werkvormen in eigen klaspraktijk. De ervaring leert evengoed dat deze werkvormen zonder kwaliteitsvolle duiding al te weinig vanuit de juiste beweegredenen of met scherpe doelstellingen worden ingezet. We vermijden deze valkuil door via nabespreking het waarom te duiden, de mogelijke meerwaarde te bespreken, ruimte te laten voor inbreng van eigen ervaring én het gesprek te voeren over de voorwaarden om dergelijke werkvormen tot een goed einde te brengen. Zo verhogen we de kans op duurzame en correcte implementatie.
Welke topics komen aan bod in deze sessie?
Al doende diverse werkvormen uit het coöperatief leren verkennen Deze werkvormen duiden vanuit ‘omgaan met diversiteit’ en ‘binnenklasdifferentiatie’ Aansluitend bij de werkvormen, inzichten en tips over: o Leerkrachthouding en klasmanagement bij (inter)actieve lessen o Inzetten op positief klasklimaat o Voorwaarden voor effectief teamwerk o Differentiatie met kleine ingrepen waarmaken
Andere pistes? Dit aanbod is qua vorm niet te nemen of te laten. Het spreekt voor zich dat we in onderling overleg tot een mengvorm van bovenstaande modules kunnen komen. We zijn altijd bereid om na te gaan hoe we inhoudelijk en praktisch kunnen aansluiten bij de verwachtingen en mogelijkheden van de school.
Welke kosten zijn hier aan verbonden? Praktijkgericht Traject De totaalkost voor de school bedraagt 2950 euro, exclusief 21% BTW en exclusief vervoerskosten (€0,35/km) . Dit bedrag omvat de voorbereiding, begeleiding en tussentijdse opvolging van de intake en de zes inhoudelijke sessies. De betaling kan gespreid worden over 3 kalenderjaren of 2 schooljaren.
6
Beleidsgericht Traject De totaalkost voor de school bedraagt 2500 euro, exclusief 21% BTW en exclusief vervoerskosten (€0,35/km) . Dit bedrag omvat de voorbereiding, begeleiding en tussentijdse opvolging van de intake en vier inhoudelijke sessies, begeleid door 2 trainers. De betaling kan gespreid worden over 3 kalenderjaren of 2 schooljaren.
Lezing Het tarief voor een lezing bedraagt 500 euro, exclusief 21% BTW en exclusief vervoerskosten (€0,40/km) . Dit bedrag omvat de voorbereiding en presentatie. Een lezing duurt maximum 1,5u.
Thematische sessie Aparte sessies kunnen geboekt worden in een programma van een volle dag aan een tarief van 900 euro/dag, exclusief 21% BTW en vervoerskosten.
BTW De begeleiders werken als zelfstandig begeleider in opdracht en met de steun van het Steunpunt Diversiteit & Leren. Vanwege de veranderde wetgeving zijn zelfstandige trainers sinds 1 januari 2014 genoodzaakt om 21% BTW aan te rekenen, ook voor de dienstverlening die gericht is op professionalisering binnen de onderwijssector.
Doelgroep Leerkrachten, directie, begeleiders, … secundair onderwijs
Begeleiding en contact Koen Mattheeuws en Saskia Vandeputte werken als zelfstandig begeleider in opdracht en met de steun van het Steunpunt Diversiteit & Leren. Je vindt onze contactgegevens onderaan deze tekst.
Feedback van deelnemers aan de trajecten ‘differentiëren dankzij diversiteit’ schooljaar 2013 - 2014
“Inspirerend en confronterend tegelijk, die invulling van ‘diversiteit’.” “Praktijkgericht! De werkvormen zijn echt bruikbaar in de klas. Goed dat je het aanpak overeenkomt met wat je zegt.” “Fijn om zoveel te horen en te leren van collega’s.” “Onbewust wist ik al veel. In de sessies wordt dat bevestigd en terug van onder het stof gehaald. Geeft energie om opnieuw dingen uit te proberen in de klas.”
7
Interesse? Vragen? Benieuwd naar de begeleiders? Voor meer uitgebreide referenties van deelnemers kan u mailen naar
[email protected] of
[email protected] Wij bezorgen u dan de contactgegevens.
Koen Mattheeuws
Saskia Vandeputte
http://www.koen-mattheeuws.be
www.schoolmakers.be
[email protected] +32 496 56 45 94
[email protected] +32 498 61 55 30
8
