Diabetes met andere ogen bekeken

Diabetes met andere ogen bekeken

Diabetes voorkomen en behandelen op natuurlijke wijze

Mr. Monique Geurkink

Afstudeerscriptie Hogeschool voor Natuurlijke Gezondheid Meppel Voorjaar 2014

Copyright © 2014 Mr. Monique Geurkink Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd.

[email protected] Praktijk voor Integrale Gezondheid Monique Geurkink

2

Voor opa Henny, mijn Stille Kracht

************

“Le seul véritable voyage, le seul bain de Jouvence, ce ne serait pas d'aller vers de nouveaux paysages, mais d'avoir d'autres yeux, de voir l'univers avec les yeux d'un autre, de cent autres, de voir les cent univers que chacun d'eux voit, que chacun d'eux est.”

1

1

Uit: La Prisonnière - Marcel Proust, kort vertaald: De ware ontdekkingsreiziger ziet geen nieuwe landschappen, maar

met andere ogen.

3

Samenvatting “De mens die zich omringt met feiten, die niet toestaat dat hij verrast wordt, geen flits van intuïtie kent, geen veronderstellingen maakt, geen risico neemt, leeft in een afgesloten cel.” Albert Einstein Diabetes is volksziekte nummer 1, er zijn meer dan 1 miljoen diabetici in Nederland. Dit aantal neemt alleen maar toe. In 2025 zullen het er ongeveer 1,4 miljoen zijn. Een op de vier à vijf mensen lijdt aan het metabool syndroom en heeft daarmee een verhoogd risico op diabetes. Ook zijn er veel mensen die niet weten dat ze aan diabetes lijden. Ondanks een landelijke aanpak met de NDF Zorgstandaard Diabetes en een vernieuwde Voedingsrichtlijn met meer aandacht voor begeleiding bij leefstijlverandering, heeft er geen kentering plaats gevonden. In de reguliere aanpak is vooral aandacht voor voorlichting, voeding, beweging en medicatie. Door de NDF wordt onderkend dat een meer holistische aanpak nodig is, vooral op het gebied van de preventie. Een omdenken van zorg en ziekte naar gezondheid en gedrag is noodzakelijk. Er dient een verandering te komen in de mindset rond diabetes. Diabetes type 2 is hoofdzakelijk het gevolg van ons voedingspatroon en onze leefstijl, erfelijkheid speelt slechts een ondergeschikte rol. Diabetes type 2 is een omkeerbare aandoening, dat blijkt uit onderzoek en ervaringen van artsen en (ex)diabetespatiënten. Ook bij diabetes type 1, een auto-immuunziekte, wordt een link gelegd met voeding en leefstijl. Er bestaat een relatie tussen laaggradige ontstekingen en diabetes. Laaggradige ontstekingen zorgen voor chronische activatie van het immuunsysteem en veroorzaken schade in het hele lichaam. Dit kan worden voorkomen door voeding aan te passen, stress te behandelen, voldoende beweging, voldoende ontspanning en slaap. De NDF Voedingsrichtlijn gaat mijns inziens niet ver genoeg in haar aanbevelingen. Een kwalitatief beter voedingsadvies houdt in: geen snelle en ook minder koolhydraten, koolhydraten combineren met eiwit en de juiste vetten, voldoende omega-3-vetzuren, meer groente en fruit, calorierestrictie, glutenvrij, melkvrij, cholesterol niet als boosdoener zien, aanvulling met supplementen, kruiden en superfoods. Leefstijlverandering vraagt intrinsieke motivatie en empowerment. Het zoeken naar achterliggende beweegredenen van gedrag, overtuigingen, emoties en onbewuste patronen zal meer helpen dan alleen motivational interwiewing. Goede voorbeelden, inzicht in het eigen zelfgenezend vermogen en een gezonde omgeving zijn belangrijke factoren in de slagingskans. Een goed voorbeeld vormen de mensen die leven in een Blue Zone. Zij worden heel oud en blijven vitaal. Ze staan iedere dag op met een doel, een Plan de Vida, en maken deel uit van een sterk sociaal netwerk dat elkaar steunt in een gezonde leefstijl. Wellicht zijn we in Nederland ook in staat een Blue Zone te creëren. Ieder mens is uiteindelijk zelf verantwoordelijk voor zijn gezondheid en hoe je er mee omgaat. Ziekte is niet iets wat zich buiten het lichaam afspeelt of van ons vervreemd is. Door ziekte te accepteren en dingen in je leven anders aan te pakken, zoals je leefstijl, werk, relatie, roken, voeding, levensdoel en plezier, bereik je een hogere levenskwaliteit en meer geluk. Ziekte kan ook geïnterpreteerd worden als lichaamstaal en heeft dan een signaalfunctie en een symbolische betekenis. Door ook inzicht te krijgen in deze betekenis van diabetes, is het mogelijk vanuit een bredere basis, integraal, te werken aan heling. Wanneer je met andere ogen, meer holistisch, naar diabetes kijkt, zie je dat er meer speelt dan alleen een verstoorde bloedglucosespiegel. Stress is een van de belangrijkste oorzaken van diabetes, naast overgewicht. De invloed van stress op lichaam en geest is wetenschappelijk onderzocht en bevestigd. Dit geldt ook voor de wisselwerking tussen lichaam en geest. De stressaanpak schiet bij de reguliere behandeling van diabetes echter te kort.

5

Door de wisselwerking tussen lichaam en geest mee te nemen in de beeldvorming omtrent diabetes, dus niet alleen stress, maar ook emotionele onbalans, negatieve gedachten, zingeving, verkeerde voeding, dysbiose (een verstoorde darmflora), te weinig beweging, te weinig ontspanning en slaap, ontstaat er een completer beeld en is er een hogere kwaliteit van leven te behalen. Natuurlijke behandelvormen zijn al eeuwenlang gericht op preventie en behandeling van chronische aandoeningen en effectief inzetbaar bij diabetes. Dat dit de kracht is van complementaire geneeswijzen wordt gelukkig steeds vaker ingezien. Steeds meer reguliere artsen zijn het eens met de natuurgeneeskundige inzichten over de rol van de darm en dysbiose bij het ontstaan van ziekten zoals diabetes. Het inzetten van evidence based complementaire therapieën, zoals bij Integrative Medicine, zal veel meer gezondheid en welbevinden opleveren. De arts dient een coachende rol op zich te nemen, waarbij hij de diabetespatiënt begeleidt naar een gezondere voedings- en leefstijl. De patiënt dient zelf verantwoordelijkheid te nemen en in zijn kracht te worden gezet (empowerment). Er dient gekozen te worden voor de goedkoopste, meest effectieve, minst toxische en minst invasieve behandeling. Mindfulness is bewezen effectief bij de behandeling van stress en is zinvol om in te zetten bij diabetes. Daarnaast zijn er andere evidence based complementaire behandelvormen inzetbaar bij diabetes, waaronder fytotherapie, aromatherapie, massage en acupunctuur. Ook zijn er effectieve therapieën ontwikkeld voor gedragsverandering. Naast de ingrijpende, persoonlijke impact heeft diabetes enorme maatschappelijke en economische gevolgen, zowel qua zorgkosten, zorgconsumptie en ziekteverzuim. Maatschappelijk gezien zullen we moeten werken aan een gezondere omgeving en meer ondersteuning voor het aanpassen van leefstijl. Integratie en stimulatie van natuurlijke behandelvormen zal zijn vruchten afwerpen. Werkgevers denken steeds meer holistisch. Het wordt meestal niet letterlijk zo benoemd, maar door een eenvoudige kosten-batenanalyse worden zij gestimuleerd tot een meer en meer open en onbevooroordeelde en pragmatische opstelling. Psychische begeleiding van werknemers en mindfulness hebben inmiddels een plaats verworven binnen het bedrijfsleven, zodat werknemers, en dus ook diabetici, langer en gezond kunnen blijven werken. Mijn conclusie is dat diabetes type 2 op een natuurlijke wijze is te voorkomen, te behandelen en om te keren, afhankelijk van de fase waarin de diabeticus zich bevindt en de mate waarin hij in staat en bereid is zijn voedingspatroon en leefstijl aan te passen. Het onderkennen van een wisselwerking tussen lichaam en geest en het weten te bereiken van een optimale balans op lichamelijk, geestelijk, emotioneel en spiritueel niveau zal hierbij een belangrijke ondersteuning kunnen leveren. Wellicht geldt deze conclusie ook voor diabetes type 1, maar daar zal meer onderzoek naar gedaan moeten worden. We bevinden ons momenteel in een transitiefase wat betreft ons gezondheidsbewustzijn. Het vergt lef en het durven nemen van risico, zoals Einstein het verwoord in het begincitaat, om met andere ogen te gaan kijken naar ziekte, gezondheid en diabetes. We kunnen het ons niet veroorloven ons als afgesloten cel te gedragen, want een cel kan niet leven zonder het milieu om zich heen. Er bestaat een continue wisselwerking tussen cel en omgeving. De omgeving verandert als gevolg van vele factoren, waarbij alles met elkaar samenhangt en elkaar beïnvloedt, er is geen sprake van een direct, lineair causaal verband tussen oorzaak en gevolg. Verandering van de omgeving verlangt een meebewegen van de cel. Leven is (mee)bewegen.

6

Inhoud Samenvatting ...........................................................................................................5 Woord vooraf ...........................................................................................................9 Hoofdstuk 1

Inleiding ............................................................................................. 11

Hoofdstuk 2

Reguliere benadering van diabetes ............................................................ 13

2.1

Historie .................................................................................................... 13

2.2

Diabetes type 1, type 2 en metabool syndroom ................................................... 13

2.3

Symptomen ............................................................................................... 15

2.4

Behandeling .............................................................................................. 15

2.5

NDF Voedingsrichtlijn voor diabetes type 1 en 2 .................................................. 16

2.6

Gevolgen van diabetes.................................................................................. 19

Hoofdstuk 3

Diabetes verder ontrafeld ....................................................................... 20

3.1

Inleiding ................................................................................................... 20

3.2

Ontstaansmechanisme van diabetes ................................................................. 20

3.3

Oorzaken diabetes....................................................................................... 21

3.4

Laaggradige ontstekingen .............................................................................. 24

3.5

De invloed van stress ................................................................................... 25

Hoofdstuk 4

Diabetes natuurgeneeskundig bekeken ........................................................ 28

4.1

Inleiding ................................................................................................... 28

4.2

Humoraalpathologie..................................................................................... 28

4.3

Natuurkwaliteiten en temperamenten .............................................................. 29

4.4

Diabetes vanuit de natuurkwaliteiten bekeken .................................................... 30

4.5

Diabetes en temperamenten .......................................................................... 31

4.6

De rol van de darm ...................................................................................... 31

4.7

Reckeweg ................................................................................................. 32

4.8

Basis-Bio-Regulatie-Systeem ........................................................................... 33

4.9

Zuurbasebeginsel ........................................................................................ 34

4.10

Diabetes holistisch bekeken ........................................................................... 35

4.11

Behandelprincipes ....................................................................................... 38

Hoofdstuk 5

Diabetes natuurlijk voorkomen en behandelen .............................................. 39

5.1

Inleiding ................................................................................................... 39

5.2

Blue Zones ................................................................................................ 39

5.3

Met ander ogen kijken: bewustwording ............................................................. 42

5.4

Leefstijlpatronen doorbreken ......................................................................... 44

5.5

Gezonde voeding ........................................................................................ 46

5.6

Fytotherapie .............................................................................................. 55

5.7

Supplementen en superfoods .......................................................................... 58

5.8

Beweging .................................................................................................. 60

5.9

Ontspanning en Mindfulness ........................................................................... 61

5.10

De maatschappelijke kant van diabetes ............................................................. 63

5.11

Diabetes en Integrative Medicine ..................................................................... 65

Hoofdstuk 6

Conclusies en aanbevelingen .................................................................... 67

6.1

Conclusies ................................................................................................. 67

6.2

Aanbevelingen............................................................................................ 69

6.3

Basisregels voor de preventie en behandeling van diabetes ..................................... 69

Nawoord ............................................................................................................... 73 Bronnen ................................................................................................................ 76 Bijlagen ................................................................................................................ 79

8

Woord vooraf “Wenn uns die Suche nach Sinn nichts kostet, dann haben wir uns nicht auf den Weg gemacht.” 2

Mijn zoektocht naar de relatie tussen voeding, leefstijl en gezondheid is waarschijnlijk begonnen toen ik op 14-jarige leeftijd ging oppassen in een antroposofisch gezin. Ik werd daar altijd getrakteerd op biologische carobbiscuitjes en sterrenmixthee, voor mij destijds geheel nieuwe voedingsmiddelen. Vanaf mijn 18e heb ik veel tijd doorgebracht in Frankrijk. Tijdens mijn rechtenstudie heb ik gewerkt als au pair, à la campagne (op het Franse platteland, waar men nog in verbinding leeft met de natuur, veraf van de bewoonde wereld), in een gezin met 7 kinderen. Het ontbijt bestond uit producten van de eigen boerderij en uit de directe omgeving: boter, eieren, verse, ongepasteuriseerde melk, verse tuinkruiden, paddenstoelen uit het bos, jam van eigen fruit en authentiek gebakken desembrood van de plaatselijke boulanger. Twee maal per dag werd er een maaltijd gekookt met verse ingrediënten uit eigen tuin en vlees van eigen dieren. Daarna heb ik een jaar lang Frans recht gestudeerd in Poitiers en in een gezin gewoond met een vaste kokkin in dienst. De klassieke Hollandse broodmaaltijden voor ontbijt en lunch waren ook hier onbekend. Brood was slechts een bijgerecht. Na het ontbijt werd twee keer per dag een volwaardige (warme) maaltijd op tafel gezet, met veel verse, onbewerkte ingrediënten, waaronder veel groente, verse kruiden, salade, olijfolie, noten en vis. Bovendien leerde ik, dat je maar één keer opschept, de pannen stonden nooit op tafel. Dit alles was voor mij aanleiding om de broodmaaltijd langzaamaan in de ban te doen en mijn kijk op voeding aan te passen. Het mediterrane voedingspatroon was voor mij inmiddels gesneden koek. Ondertussen had ik een negatieve ervaring opgedaan met een longarts, ik was destijds astmapatiënte. Ik kreeg weer eens een setje pufjes mee met de mededeling dat ik het daar mijn hele leven maar mee moest doen en dat een marathon lopen er wel niet meer in zou zitten met mijn zwakke longen. Aan de ene kant stond ik perplex dat ik op mijn 20e al als een chronische patiënte werd beschouwd, aan de andere kant heeft deze ervaring mij bewust gemaakt van het feit dat je een keuze hebt: je leven lang medicatie gebruiken en je verschuilen achter een chronische aandoening of op zoek gaan naar echte heling. Dat laatste heb ik gedaan. De pufjes heb ik in de prullenbak gegooid en nooit meer nodig gehad. Na het voltooien van mijn Franse rechtenscriptie in de zomer van 1993 heb ik me twee jaar lang verdiept in bedrijfskunde. Vervolgens ben ik advocaat en bedrijfsjurist geweest. Al die tijd ging mijn zoektocht verder. Ik ben gaan lezen over leefstijl, voeding en vitaliteit en de samenhang hiertussen. Ik heb vele complementaire therapeuten bezocht en veel van hen geleerd. In de periode dat ik met mijn gezin in Zwitserland woonde (2005-2010), heb ik mijn rationele, juridische kant even wat minder gevoed en ben ik meer mijn gevoel gaan volgen. Ik heb een opleiding Klassieke 2

Uit: Der Klang, vom unerhörten Sinn des Lebens – Martin Schleske, vioolbouwer (2010)

Massage voltooid. Ook ben ik Traditionele Chinese Geneeskunde (TCM) gaan studeren. Ik heb les gehad van Ulrike von Blarer, oprichtster van de Heilpraktiker Schule in Luzern. Zij is voor mij een belangrijke inspiratiebron geworden. Mijn honger naar kennis over natuurlijke gezondheid en vitaliteit heb ik verder weten te stillen tijdens de studie Natuurgeneeskunde in Meppel. In het voorjaar van 2013 kwam ik in aanraking met de ZorgZaak, een Hoogeveense thuiszorgonderneming, en heb ik samen met deze organisatie een aantal lezingen gegeven over gezonde voeding. Tijdens een gesprek met Ruud Slot (directeur van de ZorgZaak) kwam het onderwerp diabetes aan de orde. Hij hield zich op dat moment bezig met de vraag of hij als zorgondernemer de diabeteszorg in Nederland anders zou kunnen aanpakken. Hij had het boek Diagnose 2025 Diabetes3 gelezen en stelde mij de vraag of ik zou kunnen aangeven hoe de diabeteszorg in mijn ogen zou moeten zijn, zodat de enorme toename van het aantal diabetespatiënten omgebogen zou kunnen worden naar een afname. Dit heeft mij mede geïnspireerd om deze scriptie te schrijven. Ook Hildegard von Bingen (1098 – 1179)4 is voor mij een inspiratiebron voor de manier waarop ik naar gezondheid kijk. Hildegard was o.a. een voorvechtster van spelt. Deze graansoort is nog een oergraan en niet gemanipuleerd zoals onze huidige moderne tarwe. Sinds ik met haar gedachtengoed in aanraking ben gekomen, maal ik zelf mijn eigen speltmeel.

Hildegard von Bingen

Door mijn eigen zoektocht heb ik mijn passie voor natuurlijke gezondheid, gezonde voeding en vitaliteit ontdekt en mijn visie hieromtrent ontwikkeld. In mijn ogen is het leven vanuit je passie een bron van vitaliteit. Ik heb geprobeerd mijn visie met betrekking tot diabetes weer te geven in deze afstudeerscriptie. Ik hoop dat het een inspiratiebron zal zijn voor behandelaars en patiënten om met andere ogen naar diabetes en ziekte in het algemeen te gaan kijken. Mijn missie is om meer gezondheidsbewustzijn te creëren. Ik wil laten zien dat uiteindelijk iedereen zelf verantwoordelijk is voor zijn gezondheid en hoe je daar mee omgaat. De Franse psychiater David Servan-Schreiber beschreef heel mooi hoe ons lichaam wenst dat we eerlijk zijn naar onszelf en integer met ons eigen lichaam en leven omgaan. Ik sluit me aan bij zijn woorden: « Notre corps aime la vérité: ……….que nous vivons en intégrité avec nous-même, que nous sommes « authentique », …………le courage d’être soi semble faire partie du processus de la vie elle-même, jusque dans nos cellules.» 5 Monique Geurkink

3

Van Philip J. Idenburg, Michel van Schaik, Inge de Weerdt (2012). Duitse benedictijnse abdis, eerste vertegenwoordigster van de Duitse middeleeuwse mystiek, onder meer actief op het gebied van religie, geneeskunde, kosmologie, wetenschappen, filosofie, compositie en muziekbeoefening, poëzie, voeding, plantkunde en linguïstiek, de eerste componiste uit de geschiedenis van de klassieke muziek die bij naam bekend is en beschouwd als eerste Duitse arts. 5 Uit: David Servan-Schreiber - Notre corps aime la vérité (vrij vertaald MG): ons lichaam houdt van de waarheid, ……….wenst dat we integer zijn naar onszelf, authentiek, …..de moed om jezelf te zijn lijkt deel uit te maken van het proces van het leven, tot in onze cellen. 4

10

Hoofdstuk 1

Inleiding

“Het leven is geen ontdekkingsreis maar een scheppingsproces.”

6

Gezondheid is een onderwerp dat inmiddels niet meer is weg te denken uit ons dagelijks leven. In televisieprogramma’s, tijdschriften, boeken, op het internet, het werk, overal wordt het aangeroerd. Het is een maatschappelijk thema. Onze gezondheidszorg wordt onbetaalbaar en het nationale zorgstelsel kraakt aan alle kanten. Mensen lijden massaal aan overgewicht, met alle gevolgen van dien. Psychische aandoeningen zorgen in toenemende mate voor uitval van werknemers. Mensen kijken kritischer naar het reguliere medische aanbod en gaan op zoek naar meer vitaliteit. Ook wordt er kritischer gekeken naar onze voedingsmiddelenindustrie door de vele schandalen rondom ons voedsel. We bevinden ons in een transitiefase naar meer bewustzijn op gezondheid, voeding en leefstijl. We worden steeds weer met dezelfde feiten geconfronteerd: onze westerse leefstijl laat zijn sporen na in lichaam en geest. Wetenschappelijk is aangetoond dat de oorzaak van onze beschavingsziekten, zoals cardiovasculaire aandoeningen, metabool syndroom, diabetes, COPD en depressies, in 50 tot 70% van de gevallen terug te voeren is op voedingspatroon en leefwijze. Ongezonde voeding, te weinig beweging, te veel stress en slecht slapen zorgen op den duur voor laaggradige ontstekingen in ons lichaam, die ons immuunsysteem aantasten en de weg vrijmaken voor allerlei ziektebeelden. Hoewel het lijkt alsof we massaal met onze gezondheid bezig zijn, komen de meeste mensen pas in actie wat hun gezondheid aangaat als er wat aan de hand is. Er moet dus eerst iets mis gaan, voordat mensen iets willen aanpassen in hun leefstijl. Waar is onze intrinsieke motivatie gebleven om verantwoordelijkheid te nemen voor onze gezondheid, nog voordat het misgaat? Waarom zijn we niet in staat goed voor onszelf te zorgen? Waarom beschouwen we ziekte als iets vreemds, plaatsen we het buiten ons zelf, in plaats van naar de betekenis te zoeken, het leven op een andere manier aan te gaan? En waar is ons vertrouwen op dat wat de natuur ons heeft gegeven: ons zelfhelend vermogen? De mensen die leven in een Blue Zone7 worden met gemak 100 jaar oud en blijven vitaal en vol levenslust. Zij hebben een natuurlijk instinct om gezond te leven en goed voor zichzelf en de ander te zorgen. Zij maken zich geen zorgen om hun gezondheid, zij ademen en leven vitaliteit, iedere dag weer opnieuw. Waarom kunnen zij dit wel en wij niet? Diabetes mellitus is volksziekte nummer 1 geworden. Er zijn in Nederland 1 miljoen diabetespatiënten, dat zullen er in 2025 waarschijnlijk 1,4 miljoen zijn. 8 Wereldwijd zijn er naar schatting 285 miljoen diabetici. De werkelijke cijfers liggen veel hoger, omdat veel mensen niet eens weten dat ze diabetes hebben. Daarbij komt dat een op de vier à vijf mensen lijdt aan het metabool syndroom en daarmee een verhoogd risico hebben op o.a. diabetes. Diabetes wordt regulier als een chronische, niet omkeerbare aandoening beschouwd. Er zijn echter steeds meer onderzoeken die aantonen dat diabetes (type 2 en wellicht ook type 1) is te voorkomen en zelfs omkeerbaar is door aanpassing van voeding en leefstijl.9 Onderzoekers van de Universiteit van Newcastle hebben ontdekt dat bij een acht weken durend dieet van 600 calorieën per dag diabetes type 2 kan verdwijnen bij patiënten die recent die diagnose kregen. Hoewel het hierbij om een beperkte studie ging, zijn de resultaten hoopgevend voor de toekomst. Voedingswetenschappers hebben overigens in de vorige eeuw al aangetoond dat er een verband bestaat tussen diabetes en voeding.

Uit Gesprekken met God – Neil Donald Walsch (2007) The Blue Zones – 9 lessons for living longer from the people who’ve lived the longest – Dan Buettner (2008). 8 Zie Diagnose 2025 Diabetes 9 Reversal of type 2 diabetes: normalisation of beta cell function in association with decreased pancreas and liver triacyglycerol. The abnormalities underlying type 2 diabetes are reversible by reducing dietary energy intake. Newcastle University, 2011 6

7

11

De Belgische arts en onderzoeker Kris Verburgh stelt in De Voedselzandloper dat diabetes een omkeerbare aandoening is, gebaseerd op onderzoek en ervaringen met patiënten. Hetzelfde schrijft Patrick Holford, psycholoog en invloedrijk voedingsdeskundige, in Say No to Diabetes. Ook Hilda Maris schrijft in de Therapiewijzer Diabetes & Metabool Syndroom dat diabetes op een natuurlijke manier te voorkomen, omgekeerd of gestabiliseerd kan worden, afhankelijk van de fase waarin de ziekte zich bevindt en van de mate waarin de patiënt bereid is zijn voeding en leefstijl aan te passen. Diabetes is een aandoening met ingrijpende persoonlijke gevolgen, het veroorzaakt een niet te onderschatten (vaak onzichtbaar) leed, maar daarnaast een enorm maatschappelijk en economisch probleem. Zowel qua zorgkosten, zorgconsumptie en ziekteverzuim. Diabetici hebben meer verzuimdagen en zijn vaak minder efficiënt in het uitvoeren van hun werk o.a. door vermoeidheid en depressie10. Het doel van deze scriptie is inzicht te verkrijgen in de oorzaken van diabetes en het mechanisme dat er voor zorgt dat uiteindelijk diabetes ontstaat en hoe deze aandoening kan worden voorkomen of behandeld op een natuurlijke wijze. Ik maak hierbij gebruik van literatuuronderzoek. Mijn bevindingen heb ik uitgewerkt in een aantal aanbevelingen voor een andere diabetesaanpak (hoofdstuk 6). Hieruit blijken ook de belangrijkste verschillen tussen de reguliere en de natuurlijke benadering. Ik heb deze scriptie geschreven voor behandelaars en (pre)diabetici die geïnteresseerd zijn in een andere, bredere kijk op diabetes. Ik wil laten zien dat diabetes veel meer is dan een verstoorde bloedglucosespiegel. Probleemstelling: Kun je Diabetes Mellitus voorkomen en behandelen op een natuurlijke wijze, gebaseerd op uitgangspunten van de natuurgeneeskunde? Ik gebruik hierna de term diabetes voor de verschillende vormen van diabetes, tenzij specifiek een type diabetes wordt bedoeld. Dit omdat ik vanuit verschillende publicaties afleid dat zelfs bij diabetes type 1 nog mogelijkheden zijn voor verbetering en behandeling op een natuurlijke manier. Het is bijvoorbeeld bekend dat mindfulness (par. 5.9) bij diabetes type 1 kan helpen om de behoefte aan insuline sterk te verminderen. Het volgende hoofdstuk gaat over de reguliere benadering van diabetes, in hoofdstuk 3 zal ik diabetes verder uitdiepen en de oorzaken, het mechanisme van diabetes, laaggradige ontstekingen en stress behandelen. Hoofdstuk 4 is gewijd aan de natuurgeneeskundige benadering en hoofdstuk 5 aan de natuurlijke behandeling van diabetes.

10

Boheemen, C. van en Dijk, L. van (2012) Diabetes op de werkvloer – Een onderzoek onder werkgevers en werknemers. Nivel.

12

Hoofdstuk 2

Reguliere benadering van diabetes

“Je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt.” Albert Einstein

2.1

Historie

Diabetes is één van de eerste aandoeningen die goed is beschreven en wel in een Egyptisch manuscript daterend van ongeveer 1500 voor Christus. Er wordt hierin gesproken over “overmatige urinelozing”. Indische fysici ontdekten rond ongeveer dezelfde tijd een aandoening die ze madhumeha, of honingurine, noemden, omdat de urine mieren aantrok. Een Griekse geneesheer noemde de aandoening Diabetes, doorstroming. Hiermee verwees hij naar het vele vocht dat diabetespatiënten in nemen en uitscheiden. Het woord Mellitus (honingzoet) werd er pas veel later aan toegevoegd. In die tijd kwam diabetes slechts zelden voor, wat waarschijnlijk te maken heeft met het voedingspatroon van destijds. Er werd door de Griekse Areteus al onderscheid gemaakt tussen een primaire en een secundaire vorm van diabetes.

Ook in de Middeleeuwen wordt over diabetes geschreven en wordt er melding gemaakt van verschillende behandelvormen. De rol van de pancreas bij diabetes wordt in 1889 ontdekt. De behandeling van diabetes met insuline begint pas rond 1921 door de Canadezen Banting en Best. Insuline komt van het woord “Insula”, wat in het Latijn eiland betekent. Insuline wordt namelijk geproduceerd in de eilandjes van Langerhans in de pancreas. In het verleden proefde een arts de urine om te kunnen beoordelen of iemand aan diabetes leed. Ook werd er wel eens een schoteltje urine buiten gezet om te kijken of er insecten op afkwamen. Deze manier van onderzoeken werd overbodig toen de chemische analyse van urine mogelijk werd. Himsworth maakt in 1936 voor het eerst een echt duidelijk onderscheid in diabetes type1 en type 2. Sinds 1988 wordt het syndroom X, later het metabool syndroom, onderscheiden als stofwisselingsaandoening dat als voorstadium van diabetes wordt gezien. Diabetes type 1 en 2 worden beide door de reguliere medische wereld als onomkeerbare aandoeningen beschouwd.

2.2

Diabetes type 1, type 2 en metabool syndroom

Diabetes mellitus (in de volksmond ook wel genoemd “suikerziekte”) is een aandoening waarbij de bloedglucosespiegels (ook wel bloedsuikerspiegels) veel te hoog zijn, doordat de insulineproductie in het lichaam is verstoord. Insuline is een hormoon dat wordt aangemaakt in de pancreas (alvleesklier). Na het eten van koolhydraten worden deze tijdens de spijsvertering afgebroken tot 13

glucose. Glucose is een belangrijke brandstof voor ons lichaam. Vanuit de darmen wordt glucose vervolgens opgenomen in het bloed. Insuline zorgt er voor dat glucose in de lichaamscellen kan worden opgenomen. Bij diabetespatiënten wordt er geen of te weinig insuline aangemaakt of zijn de lichaamscellen ongevoelig geworden voor insuline. Het gevolg is dat er te veel glucose in het bloed blijft wat uiteindelijk schadelijke gevolgen heeft. In onderstaande afbeelding is te zien hoe bij diabetes de bloedglucosespiegel op een veel hoger niveau blijft na inname van voeding.

Wetenschappelijk onderzoek heeft er inmiddels toe geleid dat diabetes mellitus in 3 hoofdgroepen kan worden onderscheiden11:   

Type 1 diabetes mellitus, waaronder ook LADA 12, Type 2 diabetes mellitus, Overige typen diabetes mellitus, waaronder zwangerschapsdiabetes, MODY13 en MIDD14 e.a.

Diabetes type 1 Diabetes type 1 (insulineafhankelijke diabetes) is een auto-immuunziekte. De insulineproducerende bètacellen van de pancreas worden vernietigd door het eigen immuunsysteem. De pancreas produceert daardoor weinig of geen insuline. Bij slechts ongeveer 10% van alle mensen met diabetes is sprake van dit type diabetes. Hoewel altijd gedacht werd dat de bètacellen helemaal niet meer werkten en dat herstel daarom niet mogelijk was, is in een recente studie (2012) naar voren gekomen dat de bètacellen van de pancreas nog tientallen jaren actief blijven15. Ze blijven nog een heel klein beetje insuline produceren. Dat zou betekenen dat er wel degelijk nog mogelijkheden zijn om diabetes type 1 nog te behandelen en verbeteren.

11

http://www.diabetes.nl Latent Autoimmune Diabetes in Adults, ‘sluimerende vorm’ van type 1 diabetes bij volwassenen en ontstaat meestal boven de 35 jaar. 13 Maturity-Onset Diabetes of the Young, erfelijke vorm (autosomaal dominant) van type 2 diabetes, ontstaat op jonge leeftijd, jonger dan 25 jaar. MODY is een erfelijke afwijking waarbij de pancreas onvoldoende reageert op een stijging van het glucosegehalte in het bloed, waardoor levenslang te weinig insuline afgegeven wordt. 14 Maternally Inherited Diabetes and Deafness, zeldzame, mitochondriëel erfelijke vorm van diabetes mellitus, waarbij de pancreas onvoldoende insuline afgeeft en vaak gepaard gaat met doofheid of slechthorendheid en soms ook met andere problemen, zoals nierproblemen en spierzwakte. MIDD wordt doorgegeven van moeder op kind. 15 Therapiewijzer Diabetes & Metabool Syndroom, p. 12. 12

14

Diabetes type 2 Diabetes type 2 (niet-insulineafhankelijke diabetes) ontstaat door een combinatie van factoren, zoals overgewicht, hoge bloeddruk en chronische verstoring van de bloedglucosespiegel, waardoor er insulineresistentie (verminderde gevoeligheid voor insuline) ontstaat. Het lichaam gebruikt de aangemaakte insuline niet meer efficiënt. Ook is de productie van insuline verstoord, waardoor er onvoldoende insuline is om aan de behoeften van het lichaam te voldoen. Metabool syndroom Het metabool syndroom, ook wel insulineresistentiesyndroom, of Syndroom X, is een constellatie van frequent voorkomende afwijkingen in de stofwisseling. Dit zijn: een hoge bloeddruk, verstoorde suikerstofwisseling, verhoogd cholesterol, verhoogde triglyceriden, overgewicht en proteïnurie (verhoogde eiwitafscheiding in de urine). Mensen met een aantal van deze afwijkingen hebben het metabool syndroom. Het is de belangrijkste oorzaak van vroegtijdig ontstaan van hart- en vaatziekten. Vaak is er ook sprake van verhoogd CRP (ontstekingsfactor), vermoeidheid, prikkelbaarheid, stemmingswisselingen en depressie.

2.3

Symptomen

De symptomen van diabetes type 1 en 2 lijken sterk op elkaar. De eerste symptomen van diabetes zijn gerelateerd aan de directe gevolgen van hoge bloedglucosespiegels. Bij een te hoge bloedglucosespiegel komt er glucose in de urine terecht. De nieren gaan meer water afscheiden om de grote hoeveelheden glucose te verdunnen. Doordat de nieren te veel urine uitscheiden, moeten diabetespatiënten vaak en veel plassen. Daardoor ontstaat abnormale dorst. Andere symptomen zijn gewichtsverlies, abnormaal sterk hongergevoel, onscherp zien, duizeligheid, misselijkheid en verminderd uithoudingsvermogen bij lichamelijke inspanning. Bij mensen met diabetes type 1 beginnen de symptomen vaak plotseling en heftig. Er kan dan al snel diabetische ketoacidose ontstaan. Door het gebrek aan insuline zijn de meeste lichaamscellen niet in staat glucose uit het bloed op te nemen. De cellen schakelen dan een ander stofwisselingsmechanisme in om toch de energie te krijgen die ze nodig hebben. Het lichaam gaat vetcellen afbreken en vetten verbranden, waarbij ketonen vrijkomen. Ketonen leveren dan wel een beperkte hoeveelheid energie, ze maken het bloed ook te zuur (ketoacidose). Symptomen: overmatige dorst en overmatig urineren, gewichtsverlies, misselijkheid, braken, vermoeidheid en buikpijn, snelle en diepe ademhaling, acetongeur uit mond. Zonder behandeling kan diabetische ketoacidose verergeren en leiden tot coma en overlijden, soms binnen een paar uur. Bij mensen met diabetes type 2 duurt het soms wel (tientallen) jarenlang voordat ze iets merken van symptomen. Toenemend moeten plassen en veel dorst hebben kan aanleiding geven om een arts te bezoeken. Ook kan vermoeidheid of slecht zien de aanleiding daartoe zijn.

2.4

Behandeling

Het doel van de reguliere behandeling van diabetes is het zoveel mogelijk binnen de normale grenswaarden houden van de bloedglucosespiegel. Naast advies over voeding en beweging, goede voorlichting en kennisoverdracht over de mogelijke lichamelijke, psychische en sociaalmaatschappelijke gevolgen van diabetes, wordt er in de meeste gevallen ook medicatie voorgeschreven. Vaak worden ook de hoge bloeddruk en hoge cholesterolwaarden meegenomen in de behandeling.

15

Er zijn verschillende medicijnen op de markt voor de behandeling van diabetes: Insuline Mensen met diabetes type 1 zijn afhankelijk van insuline. Dit geldt ook voor veel mensen met diabetes type 2. Insuline wordt toegediend middels injecties, orale toediening is nog niet mogelijk, omdat insuline in de maag wordt afgebroken. Orale bloedglucoseverlagende middelen (hypoglycaemica) Orale bloedglucoseverlagende middelen worden gewoonlijk voorgeschreven aan mensen met diabetes type 2, zoals:  

 



2.5

Sulfonylureumderivaten (o.a. glibenclamide ) en meglitiniden (o.a. repaglinide): stimuleren de pancreas om meer insuline te produceren. Biguaniden (o.a. metformine ) en thiazolidinedionen (o.a. rosiglitazon ): hebben geen invloed op de afgifte van insuline, maar maken cellen gevoeliger voor de eigen insuline, voorschrijven alleen of in combinatie met een sulfonylureumpreparaat. Alfa-glucosidaseremmers, (o.a. acarbose): vertragen de vertering van koolhydraten door de darmen. Incretine-mimetica (o.a. exenatide): incretines zijn natuurlijke hormonen die de bètacellen stimuleren om meer insuline aan te maken en remmen de alfacellen af. Incretine-mimetica bootsen de werking van incretine na. DPP-4-remmers (o.a. sitagliptine): blokkeren het enzym Dypeptidyl Peptidase 4, dat de incretines afbreekt, daardoor blijft de incretine langer werkzaam.

NDF Voedingsrichtlijn voor diabetes type 1 en 2

In 2003 is de NDF Zorgstandaard Diabetes ontwikkeld. Dit wordt beschouwd als de standaardnorm voor diabeteszorg in Nederland. In 2010 is er, als onderdeel van deze Zorgstandaard, een vernieuwde Voedingsrichtlijn voor diabetes type 1 en 2 (Voedingsrichtlijn)16 uitgegeven. Het is een lijvig document waarin evidence based richtlijnen worden gegeven aan diabeteszorgverleners voor de dagelijkse praktijk van voedingsbehandeling. In deze paragraaf zal ik in het kort weergeven waar het in de Voedingsrichtlijn om draait. Er wordt vanuit gegaan dat leefstijlinterventies bijdragen aan preventie en behandeling van diabetes. Kenmerken van effectieve leefstijlinterventies die zijn gebruikt in grote studies zijn: Kenmerk

Aanbeveling

Koolhydraten

± 55 energieprocent

Totaal vet

< 30 energieprocent

- verzadigd vet

< 10 energieprocent

- cholesterol

< 33 mg/MJ

Eiwit

10-15 energieprocent

Vezels

13 g/1000 kcal per dag

Beweging

30 minuten gemiddelde activiteit per dag, ten minste 5 x per week

16

http://www.diabetesfederatie.nl

16

Overige overwegingen in de Voedingsrichtlijn wat betreft preventie zijn:     

Het is niet verstandig om alcoholgebruik aan te raden. Er is geen reden om koffieconsumptie af te raden. Suikerhoudende dranken kunnen niet onbeperkt gedronken worden, vruchtensappen vallen ook hieronder. Streef naar goede kennis omtrent het belang van vezels in voeding. Vitamine D deficiëntie dient te worden uitgezocht.

Gecombineerde leefstijlinterventies bestaan uit: • • •

Het verminderen van de energie-inname door een individueel samengesteld energiebeperkt dieet dat leidt tot verbetering van het eetgedrag; Het verhogen van de lichamelijke activiteit; Eventuele toevoeging van psychologische interventies ter ondersteuning van gedragsverandering.

De voedingsadviezen bij diabetes type 1 en 2: Koolhydraten17 •

•

•

•

•

De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid koolhydraten voor gezonde mensen geldt ook voor mensen met diabetes (40-70 energieprocent). Kies voor koolhydratenbronnen vooral uit volkorengraanproducten, peulvruchten, aardappelen, groenten en fruit en (magere) melkproducten. Voedingsmiddelen mogen elk type koolhydraat bevatten, mits ingepast in een gezond voedingspatroon. Suiker en suikerhoudende producten kunnen door mensen met diabetes gebruikt worden, mits toegepast in een gezond voedingspatroon. Fructose leidt tot een lagere bloedglucose stijging dan producten gezoet met glucose. Indien fructose geconsumeerd wordt in hoge mate (100 gram p/d) verhoogt dit het triglyceridengehalte en wordt daarom afgeraden. Een matige consumptie (30-60 gram p/d) van fructose is niet nadelig voor de gezondheid. Intensieve zoetstoffen leveren geen energie en zijn goed te gebruiken in een energiebeperkt dieet. Ze zijn voor volwassenen met diabetes veilig te gebruiken, indien rekening wordt gehouden met de aanvaardbare dagelijkse inname. Aan mensen met diabetes en hoge postprandiale bloedglucosewaarden, waarbij met standaard adviezen geen acceptabele glycemische regulatie wordt bereikt, kan voorgelegd worden om het gebruik van producten met een lage glycemische index te proberen. De toepasbaarheid van de glycemische index moet per persoon bepaald worden en ingepast worden binnen de context van een gezonde voeding.

Vetten18 •

•

17 18

De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vet is voor mensen met diabetes gelijk aan die voor gezonde volwassenen. Bij een gezond gewicht en eetpatroon zou tussen de 20 en 40 energieprocent per dag uit vet moeten komen. Zoals eerder vermeld wordt mensen met overgewicht of een ongewenste toename van het lichaamsgewicht geadviseerd de hoeveelheid vet te beperken tot 30 à 35 energieprocent per dag. De vetzuursamenstelling van de voeding bij mensen met diabetes is gericht op vermindering van de kans op coronaire hartziekten. Gebruik een voeding met zo weinig mogelijk producten met een hoog gehalte aan verzadigde vetzuren (<10 energieprocent) en transvetzuren (<1 energieprocent). Bij voorkeur wordt geadviseerd om deze te vervangen

NDF Voedingsrichtlijn voor diabetes type 1 en 2, p. 46, 47. idem, p. 54.

17

•

•

door producten rijk aan (meervoudig) onverzadigde vetzuren in plaats van koolhydraten. Adviseer niet meer dan 12 energieprocent meervoudig onverzadigde vetzuren per dag. Door een vermindering van de hoeveelheid verzadigde vetzuren in de voeding zal ook de hoeveelheid cholesterol uit de voeding afnemen. Vis bevat vetzuren die de kans op hartziekten verlagen. Eet daarom regelmatig vette vis, aanbevolen wordt om 450 mg visvetzuren per dag. Dit kan gerealiseerd worden door 2 keer per week vis te eten, waarvan ten minste eenmaal een portie vette vis. Dagelijks gebruik van producten met plantensterolen en -stanolen kan geadviseerd worden aan mensen met diabetes en een hypercholesterolemie. Dagelijks gebruik kan het LDL cholesterol met 10% verlagen. Een hogere inname dan 2-3 gram per dag heeft geen additioneel effect en wordt afgeraden.

Eiwitten19 •

•

•

De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid eiwitten voor mensen met diabetes en een goede nierfunctie is gelijk aan die voor gezonde volwassenen (>0.8 gram eiwit per kg lichaamsgewicht per dag of >10 energieprocent). Er zijn aanwijzingen dat de maximale hoeveelheid eiwit voor mensen met diabetes en een goede nierfunctie 20 energieprocent per dag is. Er zijn geen aanwijzingen voor een mogelijke voorkeur voor dierlijk of plantaardig eiwit wat betreft nierfunctie. Een voeding rijk aan dierlijk eiwit leidt tot een hogere inname van verzadigd vet en vanuit dit oogpunt heeft bij een hoge eiwitinname plantaardig eiwit daarom de voorkeur. Bij een micro- of macroalbuminerie is een hoge eiwitinname mogelijk ongewenst. Verwezen wordt naar de CBO/NIV/NDF richtlijn diabetische nefropathie (CBO 2006).

Overige aanbevelingen20 •

•

•

•

•

19 20

Een hoge inname van vezels heeft een positieve invloed op de diabetesregulatie en het lipidenprofiel bij mensen met diabetes. Aanbevolen wordt om, net als gezonde volwassenen, ruim gebruik te maken van vezelrijke producten (30-40 gram vezels per dag of 3.4 gram per MJ/dag). Tegen een matig alcohol gebruik bestaat geen bezwaar. Adviseer voor volwassen mannen hooguit 2 standaardglazen per dag, voor volwassen vrouwen 1 standaardglas per dag. Het aantal glazen dat gedronken mag worden dient niet te worden opgespaard. Bij mensen die bloedglucoseverlagende medicatie gebruiken heeft de inname van alcohol een bloedglucose verlagend effect wat kan leidden tot een hypoglykemie. Dit effect kan enkele uren duren. Adviseer om extra koolhydraten in te nemen op deze momenten. Een andere mogelijkheid is het aanpassen van de insulinedosering als dit van toepassing is. De voeding van mensen met diabetes dient te voorzien in de aanbevolen hoeveelheden vitaminen, mineralen en spoorelementen zoals die gelden voor de algemene bevolking. Er is geen bewijs dat dit bij mensen met diabetes anders zou moeten zijn. Het is van belang variatie aan te brengen in de voeding. Een aantal vitamines verdienen meer aandacht: - De aanbeveling voor vitamine B12 is voor mensen met diabetes gelijk aan die van gezonde volwassenen. Langdurig gebruik van metformine, frequent voorgeschreven bij mensen met diabetes type 2 kan leiden tot vitamine B12 malabsorptie en deficiëntie. - Voor een aantal groepen, zoals aan (te)huis gebonden ouderen, vrouwen met een hoofddoek, mensen met een donkere huidskleur en kinderen is een vitamine D supplement noodzakelijk. Er zijn aanwijzingen dat mensen met diabetes vaker een zoutgevoelige hypertensie hebben. Adviseer matig met keukenzout te zijn en beperk de inname tot minder dan 6 gram per dag.

idem, p. 58. Idem, p. 59-69.

18

•

Er is onvoldoende bewijs voor de werkzaamheid van kaneel en chroomsupplementen bij mensen met diabetes type 1 en 2. Het gebruik hiervan ter verbetering van de glycemische regulatie wordt niet aangeraden.

In de Voedingsrichtlijn wordt aangegeven dat aanpassing van voedingsgewoonten en leefstijl een van de moeilijkste aspecten van de behandeling van diabetes is. Uiteindelijk is het van belang zelfmanagement te realiseren. “De cliënt is (mede) zelf verantwoordelijk voor zijn eigen gezondheid en wil zelf beslissingen kunnen nemen over zijn voedingsgedrag in relatie tot een goede zelfzorg bij diabetes.” Motivational Interviewing wordt gebruikt om gedragsverandering te ondersteunen. Er wordt benadrukt “dat het totale voedingspatroon en de leefstijl van de mens met (een verhoogd risico op) diabetes centraal zal moeten staan voor een effectieve dieetbehandeling. De focus moet niet liggen op de afzonderlijke voedingsmiddelen of bestanddelen daarvan. Het voedingsadvies dient een advies op maat te zijn, waarbij rekening wordt gehouden met ieders motivatie, individuele omstandigheden en mogelijkheden.” In hoofdstuk 5 zal ik aangeven waarin de aanbevelingen in de Voedingsrichtlijn verschillen van mijn visie op voeding en diabetes.

2.6

Gevolgen van diabetes

Diabetespatiënten krijgen op termijn te maken met verschillende (ernstige) complicaties die progressief verlopen. Hoe beter de bloedglucosespiegel gereguleerd kan worden, hoe kleiner de kans op complicaties of verergering hiervan.  

        

Glycosylatie (versuikering): maillard-reactie, glucose gaat een verbinding aan met eiwitten in het bloed, waardoor stapeling plaatsvindt en verdikking en lekkage in de vaten. Verhoogd risico hart en vaatziekten: hoge bloedglucosespiegels veroorzaken vernauwing van zowel de kleine als de grote bloedvaten, daarnaast vindt er een stijging van de spiegels van vetstoffen in het bloed plaats, wat leidt tot atherosclerose. Neuropathie (zenuwbeschadiging): door de verdikking in de vaten vermindert de bloedtoevoer naar de zenuwen, vaak aan voeten en benen, soms leidend tot amputatie. Retinopathie (blindheid): schade aan de kleine bloedvaten van het netvlies in het oog kan tot verlies van gezichtsvermogen. Nefropathie (nierbeschadiging): door schade aan de bloedvaatjes gaan ze eiwitten lekken, ook gaat de filterende werking achteruit. Ketoacidose (verzuring) Verhoogd risico op kanker Geheugenverlies en depressie: door schade aan bloedvaten Osteoporose: door verzuring en invloed van insuline Zweren en infecties van de huid, vertraagde wondgenezing: door de hoge bloedglucosespiegels kunnen de witte bloedcellen infecties niet afdoende bestrijden Bindweefsel: glucose wordt niet normaal omgezet, gevolg is verdikking of contractie van weefsels en beperkte gewrichtsbeweeglijkheid. *******

Dit hoofdstuk geeft in het kort weer wat diabetes is en hoe het regulier wordt behandeld. Om beter te begrijpen wat er nu precies gebeurt bij diabetes, zal ik in het volgende hoofdstuk dieper ingaan op het ontstaansmechanisme van diabetes en de oorzaken. Er zijn verschillende factoren die hierbij een rol spelen. 19

Hoofdstuk 3

Diabetes verder ontrafeld

“Ziekten duiken niet zomaar op uit het niets. Ze ontstaan door kleine dagelijkse zonden tegen de natuur. Wanneer genoeg zonden zich opstapelen, worden we pas overvallen door een ziekte.” Hippocrates

3.1

Inleiding

Er ligt een duidelijke relatie tussen onze westerse leefwijze en diabetes, genetische factoren spelen slechts een ondergeschikte rol. Helaas hebben artsen onvoldoende tijd om patiënten te begeleiden naar een gezondere leefstijl. Het gevolg is dat steeds meer diabetes type 2 patiënten overgaan op insulinetherapie, terwijl dat te vermijden is. “The reason for this lies with the health-care system, which is simply not designed to help people improve their lifestyle and take care of their own health. It’s a “sick-care” system, not a healthcare system.21 In de volgende paragrafen werk ik het ontstaansmechanisme en de oorzaken van diabetes verder uit. Vervolgens zal ik ingaan op de rol van laaggradige ontstekingen en stress.

3.2

Ontstaansmechanisme van diabetes

Diabetes type 1 Diabetes type 1 is een auto-immuunziekte. Ook auto-immuniteit wordt gelinkt aan onze westerse voedings- en leefstijl. Kort gezegd ontstaat door verkeerde voeding (waaronder vaak te veel suikers, gluten en koemelk) een verkeerde darmflora, vervolgens een slechte spijsvertering, ontstekingen in het darmslijmvlies, een lekkende darm en verhoogde darmdoorlaatbaarheid. De verkeerde cellen komen in het bloed en het immuunsysteem gaat deze aanvallen. Het lichaam gaat vervolgens haar eigen lichaamscellen aanvallen, bij diabetes type 1 zijn dat de bètacellen in de pancreas. Diabetes type 2 Hieronder wordt stapsgewijs weergegeven wat er gebeurt in het lichaam bij het ontstaan van diabetes type 2: 1. Diabetes is het eindresultaat van een voedingspatroon en leefstijl die ervoor zorgen dat de bloedglucosespiegel op een te hoog niveau blijft, zie uitgebreid hierover par. 3.3. 2. Zodra de glucoseconcentratie in het bloed stijgt, gaat de pancreas insuline aanmaken. Bij een te snelle en te hoge stijging vindt er een verhoogde insulineproductie plaats. 3. Wanneer er te veel insuline in het bloed aanwezig is, is er sprake van hyperinsulinemie. 4. Glucose wordt omgezet in glycogeen en opgeslagen in lever en spieren, maar zodra deze opslagplaatsen vol zijn, wordt glucose omgezet in vet. 5. Als er telkens sprake is van een te veel aan insuline, kunnen de cellen ongevoelig worden voor insuline, dit is insulineresistentie. Dit is een natuurlijk verdedigingsmechanisme van het lichaam om te voorkomen dat er te veel insuline en te veel glucose de cellen binnenkomt. 6. Downregulatie is de volgende stap: als er chronisch te veel insuline in het bloed aanwezig is, gaan de cellen hun insulinereceptoren verminderen, zodat de cellen minder insuline en glucose binnenkrijgen. 7. Als gevolg daarvan blijft de bloedglucosespiegel te hoog: hyperglycemie. 21

Dr Fedon Lindberg, Griekse arts, werkzaam in Noorwegen, in: Say No to Diabetes – Patrick Holford (2011).

20

8. Vervolgens wordt er nog meer insuline aangemaakt: hyperinsulinemie. 9. Door de downregulatie kan er minder glucose worden opgenomen in de spier- en hersencellen, waardoor er een energiegebrek ontstaat. 10. Om dit op te heffen ga je weer (meer suikers) eten. 11. Het hele proces herhaalt zich. 12. Uiteindelijk raakt de pancreas uitgeput, waardoor deze niet meer in staat is voldoende insuline aan te maken. En zo ontstaat diabetes type 2. 13. Er gebeurt nog meer in het lichaam, de bijnieren zijn ook betrokken in dit proces en raken uitgeput. De bijnieren maken bij een te lage bloedglucosespiegel (hypoglycemie) adrenaline en cortisol aan. Deze stoffen zijn nodig voor glycogenolyse (afbraak van glycogeen in de lever en de spieren naar glucose) en lipolyse (afbraak van vetten naar glucose). 14. Het te hoge gehalte aan glucose en insuline in het bloed veroorzaakt ook schade aan allerlei lichaamsweefsels, zoals vaatwanden, ogen, nieren, hersenen etc. Dit komt door glycosylatie. Er ontstaan Advanced Glycation End-products (AGE’s). Deze zorgen voor versuikering van uiteindelijk alle lichaamscellen, zoals rode bloedcellen en collageen waardoor de bloedvaten stijver worden en minder elastisch en de bloeddruk stijgt. Daardoor ontstaat nog meer schade in de vaten, nieren en andere organen. 15. Door verstoring van het immuunsysteem, bevinden zich in het hele lichaam laaggradige ontstekingen (inflammatie), zie uitgebreid par. 3.4. 16. De verstoorde vetstofwisseling en een gebrek aan omega-3-vetzuren leidt tot verhoging van LDL-waarden, bloeddruk en tryglyceriden, en een verlaging van HDL en stemming (depressie).

3.3

Oorzaken diabetes

De volgende factoren spelen een rol van betekenis bij het ontstaan van diabetes: Verkeerd voedingspatroon Onder een verkeerd voedingspatroon wordt verstaan: te veel eten, te veel snelle koolhydraten, te veel suiker, te veel dierlijke eiwitten, waaronder zuivelproducten, en verkeerde vetten, te weinig essentiële vetzuren, te weinig groenten en fruit, te weinig water, te weinig vitaminen en mineralen, te veel tarweproducten. Zie uitgebreid hierover hoofdstuk 5. Overgewicht Overgewicht is een risicofactor voor diabetes. Het gaat hier met name om het buikvet, het vetweefsel rond de taille. Dit vetweefsel veroorzaakt het aanmaken van ontstekingsbevorderende stoffen, adipokinen. En ontstekingen leiden tot insulineresistentie. Leveraandoeningen Er is onderzocht dat mensen met een leveraandoening meer kans hebben op diabetes. Er is een duidelijk verband tussen leververvetting en diabetes en ook tussen alcoholgebruik en diabetes. Mensen met levercirrose hebben een bijna allemaal een verstoorde glucosetolerantie of diabetes. In deze gevallen spreekt men van hepatogene diabetes. Stress Stress is wellicht de belangrijkste factor bij het ontstaan van onze westerse beschavingsziekten. In par. 3.5 zal ik nader ingaan op de invloed van stress op het organisme en het ontstaan van diabetes.

21

Roken Roken heeft vele schadelijke effecten op het lichaam. Het brengt schade toe aan de pancreas, de bloedvaten en het vermindert de insulinegevoeligheid. Ook het passief roken verhoogt de kans op diabetes, zowel type 1 als 2. Ook is het risico op complicaties bij diabetes aanzienlijk hoger. Verstoorde darmflora Dat de darmflora een belangrijke factor is bij het ontstaan van diabetes, is inmiddels aangetoond. De verklaring daarvoor is nog niet helemaal duidelijk. Door allerlei oorzaken, zoals een verkeerd voedingspatroon, te weinig beweging, medicijngebruik etc. ontstaat een verstoorde darmflora, dysbiose. Als gevolg hiervan raakt het darmslijmvlies ontstoken en beschadigd. Vervolgens ontstaat een “lekkende darm”, een verhoogde doorlaatbaarheid van de darm (Leaky Gut Syndroom). Door de microscopisch kleine openingen in het darmslijmvlies komen onverteerbare stukjes voeding in contact met het lichaamseigen weefsel. Een voedingsallergie kan dan het gevolg zijn. Afweercellen komen met een immuunreactie en produceren IgG. Dit is weer een bron voor laaggradige ontstekingen, insulineresistentie, vetopslag, verandering in de hormoonaanmaak etc.

Leaky Gut

Verzuring Het lichaam probeert door homeostase een bepaalde zuurgraad (pH) te handhaven. Door verkeerde, verzurende voeding en stress verzuurt ons lichaam, met allerlei schadelijke effecten. Suiker en witmeelproducten bijvoorbeeld zijn zuurvormend. Te veel glucose in het bloed betekent te veel zuur. Verzuring veroorzaakt osteoporose doordat mineralen aan de botten worden onttrokken. Daarnaast wakkert het laaggradige ontstekingen aan. Zie ook par. 4.9. Te weinig slaap Slaap is belangrijk voor het herstel van alle lichaamsfuncties. Ook herstel van de psyché gebeurt tijdens onze slaap. Veel mensen lijden aan slaapstoornissen. Dit heeft effect op de lichaamsfuncties en het ontstaan van diabetes. Een mens heeft 5 uur aaneengesloten slaap nodig om fysiek te herstellen, daarbovenop nog 2 uur om ook mentaal te herstellen. Te weinig beweging Beweging werkt zowel bij het voorkomen als bij het terugdringen van diabetes. Door te bewegen wordt glucose opgenomen in de cellen. Al na een uur stilzitten, kan de opname van glucose met 50% verminderen, omdat de lichaamscellen minder gevoelig worden voor insuline en blijft de bloedglucosespiegel dus hoog. Onderzoek heeft tot nu toe uitgewezen dat bij langdurig zitten ook het ‘goede ’ cholesterol (HDL-waarde) daalt en dat er meer triglyceriden in het bloed komen. Het idee is dat het spiergebruik tijdens langdurig zitten zoveel afneemt dat de stofwisseling er ongunstig door verandert. Bewegen werkt ontstekingsremmend, het CRP in het bloed daalt door beweging. Een bijkomende factor is dat beweging helpt latere complicaties bij diabetes te voorkomen of verminderen. 22

Te weinig mineralen Er is aangetoond dat een gebrek aan mineralen, vooral zink, chroom en magnesium, een rol kan spelen bij het ontstaan van diabetes. Zie uitgebreider par. 5.7. Medicijngebruik Het gebruik van medicijnen kan leiden tot diabetes. Van statines (cholesterolverlagers) is onderzocht dat zij het risico op diabetes verhogen. Dit geldt eveneens voor diuretica (plaspillen), bètablokkers (bloeddrukverlagers), corticosteroïden (ontstekingsremmers), immunosuppressiva, antipsychotica en orale anticonceptiemiddelen.22 Vrije radicalen en toxines Vrije radicalen zijn kleine, reactieve, agressieve deeltjes die veel schade kunnen aanrichten in ons lichaam. Deze schadelijke deeltjes ontstaan bij oxidatieprocessen als gevolg van normale celdeling, het afweersysteem en het ontgiftingssysteem. Vrije radicalen afkomstig van o.a. straling, luchtverontreiniging, synthetische toevoegingen in voedsel, lichamelijke overbelasting, stress, zware metalen etc. belasten ons lichaam eveneens. De verbranding van voedingsstoffen in onze lichaamscellen is een afbraakproces van voedingsstoffen, waarbij zuurstof nodig is en energie (warmte) ontstaat. Er is sprake van gewenste oxidatie. Ongewenste oxidatie van bijvoorbeeld vetzuren in ons lichaam zorgt niet alleen voor afbraak van de vetzuren, maar laat ook vrije radicalen ontstaan.23 Anti-oxidanten beletten dat vrije radicalen schade aanrichten en helpen ongewenste oxidatie te voorkomen in ons lichaam. Lichamelijke veroudering, schade aan huid en bindweefsels blijken het gevolg te zijn van vrije radicalen. Anti-oxidanten kunnen veroudering vertragen. Vrije radicalen lijken betrokken bij het ontstaan van insulineresistentie en vernietigen de bètacellen in de pancreas. Toxines uit bijvoorbeeld medicijnen, alcohol en roken belasten de lever. De lever dient deze stoffen af te breken, waardoor ze minder goed insuline kan afbreken. De insuline blijft vervolgens langer in het bloed en veroorzaakt hyperinsulinemie en uiteindelijk insulineresistentie. Smaakversterkers Mononatriumglutamaat wordt ook in verband gebracht met diabetes. Andere benamingen zijn vetsin, E621, gehydroliseerd eiwit, gistextract of MSG (van het Engelse woord Monosodium glutamate). Het wordt gebruikt als smaakversterker in veel producten. Glutamaat veroorzaakt een unieke smaak in levensmiddelen, die umami wordt genoemd. Umami, is de vijfde elementaire smaakbeleving naast zoet, zuur, zout en bitter. Omdat glutamine een onderdeel is van eiwitten wordt dit ook bijna in alle eiwitbevattende voeding aangetroffen, zoals vlees, gevogelte, vis, kaas en melk. Mononatriumglutamaat kan de eetlust doen toenemen, zonder dat het lichaam voedsel nodig heeft. De pancreas wordt aangezet tot het produceren van insuline zonder dat daartoe een aanleiding is. Hierdoor verlaagt de bloedglucosespiegel waardoor je honger krijgt en tot eten wordt aangezet. Het te veel aan glucose in het bloed wordt opgeslagen als lichaamsvet. Wat gebeurt er in het lichaam bij de hoge concentraties van mononatriumglutamaat? 24     

22 23 24

Verminderde groeihormoonsecretie Verminderde glucosetolerantie Insulineresistentie Verhoogd triglyceridespiegel Verhoogde eetlust (vooral voor koolhydraten)

TherapieWijzer Diabetes & Metabool Syndroom http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/gezonde-voeding/2590-antioxidanten-en-vrije-radicalen.html www.natuurdietisten.nl

23



3.4

Het onvermogen om calorische inname te reguleren

Laaggradige ontstekingen

Bij diabetes spelen laaggradige ontstekingen (inflammatie) een belangrijke rol. Wat zijn deze chronische ontstekingen nu eigenlijk precies? Laaggradige ontstekingen hebben alles te maken met het immuunsysteem. Naast de bekende vorm van ontsteking met zwelling, roodheid, warmte en pijn, wordt in de wetenschap ook de laaggradige ontsteking onderkend. Hierbij is sprake van verhoogde niveaus van pro-inflammatoire stoffen, zoals interleukine 6 (IL-6) , tumornecrosefactor alfa (TNF-α), fibrinogeen en C-reactieve proteïne (CRP). Laaggradig betekent niets anders dan ontsteking van een lagere intensiteit, waardoor klassieke symptomen ontbreken. Ze zijn uiteindelijk schadelijk voor het organisme. Lichaamseigen weefsel wordt aangetast en allerlei ziektes ontstaan. Diabetes, dementie, hart- en vaatziekten, COPD en reuma zijn voorbeelden van ziektes die veroorzaakt kunnen worden door deze chronische ontstekingen. Eén van de belangrijkste indicatoren voor een chronische ontstekingsreactie is de hoeveelheid CRP in het bloed. CRP is een zogenaamd acute-fase eiwit, dat bij tal van chronische en acute ontstekingsreacties wordt gevormd in de lever, o.a. gestimuleerd door IL-6. Uit onderzoek is naar voren gekomen dat CRP een hogere risicofactor voor hart- en vaatziektes is dan het lage-dichtheid lipoproteïne (LDL) cholesterolgehalte.25 Er bestaan diverse soorten interleukines (groepen cytokinen). Ontstekingsbevorderende (proinflammatoire) cytokines (CRP, IL-1, IL-6, IL-8, MCP-1, TNF-α) remmen bijvoorbeeld de insulinesecretie en de insulinegevoeligheid. Cytokines worden beïnvloed door de hoeveelheid en de samenstelling van het voedsel, massa en verdeling van het vetweefsel, beweging en psychosociale factoren, zoals slaapgebrek en depressie. Als de cytokines toenemen door een hoge bloedglucosespiegel, ontstaat een chronische laaggradige ontsteking. Dat heeft een negatieve invloed op het functioneren van bloedvaten (endotheelfunctie), immuunsysteem, spierweefsel, vetweefsel, zenuwweefsel, botweefsel, kraakbeen, hersenen, darmen, hart, lever en eilandjes van Langerhans (pancreas). Laaggradige ontstekingen werken systemisch, d.w.z. dat over het gehele lichaam een verhoging van ontstekingsbevorderende immuunstoffen kan worden gemeten. Hierdoor kan dus ook in het hele lichaam schade worden aangericht. Chronische laaggradige ontstekingen lijken daarbij altijd samen te gaan met hormoonresistentie. Een van de nadelige effecten van ontstekingen is de verhoogde productie van vrije radicalen. Deze vrije radicalen activeren de genen die pro-inflammatoire interleukines maken. Er ontstaat op die manier een Teufelskreis, een vicieuze cirkel. Chronische activatie van het immuunsysteem kan veroorzaakt worden door verschillende risicofactoren waaronder trauma’s/stress in de vroege levensfase, chronische stress, sociale afwijzing, jarenlang gebruik van slechte voeding, slechte programmering van het metabolisme, gebrek aan beweging en te weinig blootstelling aan het zonlicht (vitamine D-tekort), roken, hoge bloeddruk en overgewicht. Onder slechte voeding wordt verstaan o.a. voeding met een hoge glycemische index (“snelle koolhydraten”, zoals witmeelproducten en geraffineerde suikers), verzurende voeding (lage pH), weinig vezels, gebrek aan bepaalde vetzuren (omega3-vetzuren) en vitamine D, hoge alcoholconsumptie, suikerrijke voeding, mycotoxines (afkomstig van schimmels) etc. Laaggradige ontstekingen zijn niet alleen een gevaar voor de fysieke gezondheid, maar hebben ook effect op het libido, de vruchtbaarheid, de mentale gezondheid en gedrag.

25

Valk, H. de, Ziek door ontsteking (1)- Tijdschrift voor Orthomoleculaire Geneeskunde (2/2007), p.11.

24

Een van de meest voorkomende factoren bij laaggradige ontstekingen is de aanwezigheid van een verhoogde darmdoorlaatbaarheid. Een andere verklaring voor een (over)actief immuunsysteem is de evolutie. Vroeger was de mens blootgesteld aan vele gevaren. Een actief immuunsysteem was belangrijk om bij acute bedreigingen de mens te kunnen beschermen bij verwondingen en infecties. De noodzaak voor een dergelijk actief immuunsysteem is er tegenwoordig veel minder. De hygiëne is toegenomen en onze leefomstandigheden zijn veranderd. De oermens had meer beweging en andere voedingsgewoontes. Zij aten wel honderden verschillende wilde planten en fruitsoorten, die grote hoeveelheden fytonutriënten bevatten met zowel anti-oxidatieve als anti-inflammatoire effecten. Ook bevatte hun voeding een goede verhouding vetzuren. Door de paleolithische26 voeding werd het immuunsysteem goed onderhouden. Ons immuunsysteem heeft zich niet kunnen aanpassen aan onze leefgewoontes, het reageert nog steeds als in de oertijd.

3.5

De invloed van stress

De invloed van stress op het organisme is al eeuwenlang bekend. Meer dan twee millennia geleden beschreef de Tradional Chinese Medicine in de Huangdi Neijing Suwen27 de ziekmakende invloed van emoties op het lichaam, niet alleen als verzwakker van de weerstand maar ook als op zichzelf staande ziekteoorzaak. Dit inzicht is een verre voorloper van wat meer dan tweeduizend jaar later onderbouwd wordt door de Psycho-neuro-immunologie. In 1975 toonden Robert Ader en Nicholas Cohen van de University of Rochester aan dat de immuunfunctie onderhevig is aan klassieke conditionering en dit noemden ze psycho-neuroimmunologie. De psycho-neuro-immunologie (PNI) is een wetenschap die de invloed van het zenuwstelsel (neuro) en emoties (psycho) op het immuunsysteem bestudeert. PNI wordt ook wel psycho-endocrino-neuroimmunologie genoemd (PENI), endocrien is wat betrekking heeft op de hormonen. Kort gezegd gaat het om de wisselwerking tussen hersenen, hormonen, emoties en immuunsysteem. Stress, angst en bijvoorbeeld een trauma kunnen het hormonale en immunologische systeem in het lichaam veranderen. Een klassiek voorbeeld hiervan is de stressvolle manager die op vakantie een hartinfarct krijgt. We kunnen onze afweer versterken door ons gedrag, onze gedachten en de inrichting van onze omgeving. Als we stress ervaren zijn we vatbaarder voor infecties en als we ons ontspannen verbetert onze immuniteit. Dat stress invloed heeft op ons immuunsysteem is wetenschappelijk onderbouwd. Al onze organen en orgaansystemen communiceren op biochemisch niveau met elkaar onder invloed van bijvoorbeeld hormonen en hormoonachtige stoffen (neurotransmitters, prostaglandinen en immuunregulerende stoffen). Een verstoring in het ene orgaansysteem kan daarom leiden tot problematiek in een ander orgaansysteem. Het immuunsysteem en de hersenen communiceren door middel van signaleringswegen. Twee belangrijke verbindingen zijn betrokken bij deze onderlinge communicatie: de hypothalamushypofyse-bijnier-as (HHB-as) en het sympathische zenuwstelsel. Het belangrijkste stresssysteem is de HHB-as. De HHB-as reageert op fysieke en psychische uitdagingen om de homeostase te handhaven door middel van cortisol. De verstoring van de HHB-as wordt in talloze aandoeningen gevonden.

26

Uit onderzoek van de Universiteit van Lund in Zweden blijkt dat de voeding uit de oertijd (paleolithische voeding) nog steeds goed bij ons lichaam en onze geest past. Deze voeding bestaat voornamelijk uit: groenten en fruit, noten, zaden en kokos, eieren, vis, schaal- en schelpdieren, een weinig mager vlees; liefst van dieren die veel beweging hebben gehad zoals wild en gevogelte, iets honing. 27 Boek van de Gele Keizer over interne geneeskunde

25

Bij stress gaat het in feite om de balans tussen belastbaarheid en belasting. Hoe groter de belastbaarheid, hoe meer we op weg zijn naar gezondheid, en hoe groter de belasting ten opzichte van de belastbaarheid, hoe meer kans op ziekte. Het immuunsysteem speelt hier een bepalende factor. Wat er precies gebeurt in een stresssituatie kun je weergeven met het 3-fasen-model van Hans Selye28, het General Adaptation Syndrome (GAS). Selye ontdekte dat het lichaam zich teweer stelt bij allerlei fysieke prikkels: 1) De reactieve schokfase. In deze fase wordt het sympathisch zenuwstelsel geactiveerd. Het lichaam wordt klaargemaakt voor een vecht- of vluchtreactie. Er vindt een complex geheel van hormonale, chemische en organische veranderingen plaats. Door de verhoogde aanmaak van adrenaline en cortisol, wordt de bloedglucosespiegel verhoogd om de spieren en hersenen van voldoende energie te voorzien. Omdat er meestal geen sprake is van vechten of vluchten, gebruikt het lichaam de extra glucose niet en wordt het omgezet in vet. Ook de productie van de proinflammatoire transcriptiefactor kappa B (NFkB) verhoogt. Hierdoor ontstaat een verhoogd ontstekingsgevaar. Uiteindelijk wordt er meer cortisol uitgescheiden door de bijnieren die ervoor zorgen dat het immuunsysteem wordt afgeremd. 2) Fase van weerstand. Het lichaam probeert zich zo goed als mogelijk aan te passen aan de veranderde situatie, het zoekt naar herstel van het evenwicht. Het ontstekingsgevaar normaliseert zich. Er wordt minder cortisol afgegeven. 3) De uitputtingsfase. Indien de blootstelling aan de stressor blijft voortduren, zoals bij chronische stress, keert het evenwicht niet terug en ontstaan er verhoogde cortisolspiegels. Er ontstaat schade in de hersenen, doordat de cortisol de bloed-hersenbarrière doorbreekt. Uiteindelijk daalt de cortisolspiegel met als gevolg het gevaar voor (chronische) ontstekingen. Het immuunsysteem raakt ernstig verzwakt.

Dit GAS werkt op dezelfde manier bij psychische prikkels. Psychische prikkels worden door het lichaam vertaald in het centrale zenuwstelsel. Dit gebeurt onder invloed van neurotransmitters. Dit zijn stoffen die zenuwprikkels overbrengen in het lichaam. Er bestaat een rechtstreekse verbinding tussen de hersenen en delen van het immuunsysteem, waardoor psychische prikkels invloed hebben op het immuunsysteem. Dit is bijvoorbeeld het geval bij het immuunsysteem in de darmen (par. 4.6).

28

Medicus (1907-1982)

26

Chronische uitscheiding van stresshormonen en corticosteroïden kunnen de effecten van neurotransmitters, zoals serotonine, noradrenaline en dopamine, of van andere receptoren in het brein, verminderen en dit kan leiden tot een verstoring van de neurohormonale huishouding. Stress is, door de (chronische) activering van het immuunsysteem, een belangrijke oorzaak van laaggradige ontstekingen. Hierdoor kan uiteindelijk de pancreas schade oplopen en vervolgens de insulineproductie. Ook andere organen en mechanismes raken hierin verwikkeld, waardoor het metabool syndroom, diabetes en complicaties van diabetes kunnen volgen.

*****

Zoals Einstein het helder heeft gezien, kun je een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt. In het volgende hoofdstuk wordt diabetes bekeken met andere ogen. De basisgedachten uit de natuurgeneeskunde worden aangegeven en hiermee is het mogelijk een bredere kijk op de behandeling van diabetes te ontwikkelen.

27

Hoofdstuk 4

Diabetes natuurgeneeskundig bekeken

“Er zijn geen ziektes, alleen maar zieke mensen.” - Hippocrates

4.1

Inleiding

Binnen de traditionele Europese natuurgeneeskunde wordt ziekte beschouwd als zijnde een gevolg van ophoping van afvalstoffen in het menselijk lichaam. Deze ophoping wordt veroorzaakt door onjuiste voedings- en leefgewoonten die jarenlang bestaan. De voornaamste achtergronden zijn verkeerde voeding, slechte lichaamshouding, onvoldoende beweging, onvoldoende slaap en ontspanning, onvolledige ademhaling, emoties en psychische spanningen. Hierdoor ontstaat een verstoring in de darmflora (dysbiose), wat leidt tot beschadigingen in het darmslijmvlies, ontstekingen, darmdoorlaatbaarheid (“Leaky Gut Syndroom”) en vergiftiging van het organisme. Het lichaam bezit een zelfgenezend vermogen, een vitale kracht, om stoornissen te bestrijden en zich te herstellen. Ziekten zijn een poging van het lichaam om zich te ontdoen van de opgehoopte afvalstoffen. Een chronische ziekte ontstaat indien het lichaam niet meer in staat is met een acute manifestatie te reageren op de ziekte. Afvalstoffen blijven in het lichaam, stapelen zich op en veroorzaken allerlei ziekten. In de natuurgeneeskunde wordt de ziekte naar ernst ingedeeld in een zestal fasen, volgens de homotoxinenleer, ontwikkeld door de Duitse arts Reckeweg (par. 4.7). De basis van de huidige natuurgeneeskunde gaat terug naar Hippocrates 29, die ook wel de “Vader van de Geneeskunde” wordt genoemd. Zijn humoraalpathologie vormt het fundament van het hele natuurgeneeskundige denken, latere inzichten en behandelvormen. In dit hoofdstuk wordt een aantal basisbeginselen van de natuurgeneeskunde uitgewerkt en verbonden met diabetes. Hierbij wordt duidelijk gemaakt dat diabetes niet alleen fysieke aspecten heeft, maar ook psychische, emotionele en spirituele, die allemaal met elkaar samenhangen. Diabetes is veel meer dan een verstoorde bloedglucosespiegel. De sterke invloed van onze gedachten op ons lichamelijk functioneren toont aan dat er een belangrijke wisselwerking is tussen lichaam en geest. Ik hoop in dit hoofdstuk een ander inzicht te geven in diabetes en de factoren die van belang kunnen zijn. Eigenlijk kun je in mijn ogen niet spreken van oorzaken en gevolgen van diabetes, maar gaat het om inzicht in de samenhang der dingen en hoe alles elkaar beïnvloedt.

4.2

Humoraalpathologie

Eén van de belangrijkste filosofieën binnen de natuurgeneeskunde is de humoraalpathologie (humores = lichaamsvochten, pathologie = ziekteleer). Het gaat ervan uit dat de gezondheid van de mens in de eerste plaats afhankelijk is van de gesteldheid van de lichaamsvochten. De grondgedachte van de reiniging van lichaamsvochten speelde in de prehistorie al een rol, maar het was Hippocrates die de leer ontwikkelde en op schrift stelde. Een goede samenstelling en zuiverheid van de vochten garanderen een goede gezondheid. De lichaamsvochten die Hippocrates benoemde zijn bloed, slijm, gele en zwarte gal. Hij liet de mensen bijvoorbeeld vasten, een dieet volgen, purgeren, aderlaten of een zweet-therapie volgen om de lichaamsvochten te reinigen en gifstoffen af te voeren. In feite is de huidige vorm van bloeddonatie een vorm van het ouderwetse aderlaten. Door bloed te doneren, dwing je het lichaam nieuw, zuiver bloed aan te maken. Dit kan een positief effect hebben op de gezondheid.

29

Griekse arts (460-370 v Chr.)

28

Men streefde naar eucrasie: een goede verhouding tussen de lichaamsvochten. In de meeste gevallen is er sprake van twee superieure en twee inferieure lichaamsvochten. Dit gegeven wordt later weer gebruikt in de leer van de temperamenten. Vele latere geneesheren en wetenschappers grijpen terug naar de humoraalpathologie van Hippocrates en werken deze verder uit.

4.3

Natuurkwaliteiten en temperamenten

Een natuurgeneeskundige maakt bij de beeldvorming van zijn cliënt en zijn klacht(en) gebruik van een denksysteem dat is gebaseerd op natuurkwaliteiten. De leer van de natuurkwaliteiten komt voort uit de elementenleer van Empedocles30. Er zijn vier elementen: aarde, water, lucht en vuur. Deze elementen bevatten een combinatie van de vier natuurkwaliteiten koud, warm, vochtig en droog in zich. Vuur is warm en droog, lucht is warm en vochtig, water is koud en vochtig en aarde is koud en droog. In de hippokratische geneeskunde zijn de natuurkwaliteiten de oorsprong van alles. De lichaamsvochten hebben hun oorsprong in deze vier kwaliteiten en bevatten dus ook alle vier. Er worden specifieke karaktereigenschappen gerelateerd aan de lichaamsvochten en natuurkwaliteiten. Dit heet de temperamentenleer, waarbij een onderscheid wordt gemaakt in het sanguinische (lucht), cholerische (vuur), melancholische (aarde) en flegmatische (water) temperament. Het overheersende vocht bepaalt het temperament.

30

Grieks natuurfilosoof, 5e eeuw voor Chr.

29

Naast deze schematische weergave van de natuurkwaliteiten en temperamenten, heb ik in de bijlagen in twee schema’s weergegeven, zonder volledig te zijn, wat hieraan wordt toegeschreven 31 (zie bijlage 1 en 2). Zoals bij alle modellen en indelingen valt er altijd over te discussiëren. Ik heb deze indeling gemaakt op basis van wat ik heb geleerd tijdens mijn verschillende opleidingen en wat ik verder heb gelezen en ervaren. Met behulp van de natuurkwaliteiten en temperamenten kun je meer inzicht krijgen in het functioneren van het menselijk organisme en hoe je een disbalans het beste kunt behandelen. Volgens Hippocrates moet “een slappe, vette, vochtige constitutie met droge, adstringerende middelen behandeld worden; de volbloedige met vermindering van bloed en lichaamsvochten.” Je gaat op zoek naar de juiste balans. Volgens Randy Rolfe32, een Amerikaanse schrijfster die zich jarenlang heeft verdiept in de temperamentenleer, moet je bij acute klachten iets eenvoudigs doen om je dominante lichaamsvocht te voeden, een snelle hersteller, die voor de melancholicus bestaat uit droog en koud, zoals een broodje met zoet beleg, en voor de sanguinicus uit warm en vochtig, bijvoorbeeld een pittige, warme thee. Bij chronische klachten moet je juist het voedsel, de omgeving en mensen vermijden die je dominante lichaamsvocht aanjagen. Vermijd snelle oppeppers, maar zorg voor verandering van leefstijl en zoek naar ondersteuning van de andere lichaamsvochten, waarbij je zorgt dat je eigen lichaamsvocht op een evenwichtige manier blijft stromen. Dit komt overeen met de opvattingen van Hippocrates, dat je streeft naar een juiste samenstelling en verhouding, passend bij de persoon. Hoe je diabetes kunt bekijken vanuit de natuurkwaliteiten en temperamenten wordt beschreven in de volgende paragraaf.

4.4

Diabetes vanuit de natuurkwaliteiten bekeken

Bij diabetes is sprake van een complex geheel van factoren die in onderlinge samenhang betrokken zijn bij het ontstaan van deze aandoening. Als je de te hoge bloedglucosespiegels in ogenschouw neemt, zie je de overheersing van de koude en vochtige kwaliteit van glucose. Glucose heeft de neiging tot stagnatie, slijmvorming en verkleving (glycosylatie, par. 3.2.) Glucose wordt bij een overmaat omgezet in vet (ook vochtig) en voedt ontstekingen. Bij veel diabetespatiënten is sprake van overgewicht. Overgewicht is een overmaat aan vochtige kwaliteit. In paragraaf 3.4 heb ik beschreven dat er bij diabetes sprake is van laaggradige ontstekingen. Ontstekingen zijn vanuit de natuurkwaliteiten bekeken een gevolg van een overmaat aan de vochtige kwaliteit. Door een teveel aan voeding met de vochtige kwaliteit, zoals geraffineerde suikers, witmeelproducten, aardappelen en melkproducten, (zie ons westerse voedingspatroon) reageert het lichaam met een vochtige reactie, namelijk ontstekingen. Ook te weinig beweging draagt bij aan het probleem. De lichaamsvochten worden traag en dikken in, worden troebel en vervuilen. Via het Basis Bio Regulatie Systeem (zie verderop in par. 4.8) vindt door het hele lichaam verspreiding plaats van de ontstekingen, waardoor bloedvaten, immuunsysteem, spierweefsel, vetweefsel, zenuwweefsel, hersenen, darmen, etc. worden aangetast. Over het gehele lichaam vind je een verhoging van ontstekingsbevorderende immuunstoffen. Vanuit de natuurkwaliteiten bekeken is er bij diabetes er sprake van een disbalans, een te dominante vochtige kwaliteit. Om diabetes te voorkomen of te behandelen, is het dus zaak voeding met een vochtige kwaliteit te vermijden en voeding en kruiden te gebruiken die een verwarmende en drogende kwaliteit bezitten, bijvoorbeeld kaneel, mariadistel en fenegriek(par. 5.6). Deze zorgen ervoor dat er weer een balans kan ontstaan tussen de kwaliteiten. 31 32

Met dank aan de lessen natuurgeneeskunde van John Zantinge, docent HNG Meppel Rolfe, Randy - De vier Temperamenten – Gezond en evenwichtig leven dankzij klassieke inzichten (2003).

30

Het voert te ver om hier dieper in te gaan op voeding en natuurkwaliteiten. Zoals gezegd bestaat ons westers voedingspatroon vooral uit voeding met de vochtige kwaliteit. Mijn algemene voedingsadviezen leiden tot een betere balans in de kwaliteiten. In de TCM wordt veel gewerkt met de kwaliteiten warm-koud en droog-vochtig. Een interessante vindplaats voor meer informatie over de kwaliteiten van voedingsmiddelen is de Zwitserse website van de Heilpraktikerschule Luzern: http://www.therapeutika.ch.

4.5

Diabetes en temperamenten

Diabetes komt voor bij alle temperamenten. Een natuurgeneeskundige zal kijken welk temperament een diabeticus heeft. Ieder temperament zal op zijn manier reageren op bepaalde voeding, kruiden of een therapievorm. Het flegmatische temperament (koud en vochtig) lijkt het meest gevoelig voor chronische ontstekingen. Een flegmaticus heeft de neiging tot chronische infecties. Bij het sanguinische temperament (warm en vochtig) zal de laaggradige ontsteking kunnen voortkomen uit zijn voorliefde voor (verkeerde) vetten. Ook past bij dit temperament het risico op overgewicht door de vochtige natuurkwaliteit. Vocht zet zich makkelijk om in vetweefsel en dat is ontstekingsgevoelig. Cardiovasculaire aandoeningen passen bij dit temperament, deze zijn ook een gevolg van chronische ontstekingen. Een melancholicus (koud en droog) is gevoelig voor infecties. Hij is geneigd teveel koolhydraten te eten, waardoor een teveel aan voeding met een vochtige kwaliteit wordt ingenomen. Dit veroorzaakt bij de melancholicus vooral darmstoornissen. De reden zou kunnen zijn dat het flegmatische darmslijmvlies door het teveel aan koolhydraten doorschiet in de vochtige kwaliteit en gaat ontsteken. Dit is dan weer een bron voor laaggradige ontstekingen in de darm en ziektebeelden als Morbus Crohn en Colitis Ulcerosa. Bij een cholerisch temperament (warm en droog) zullen niet gauw lichamelijke klachten optreden, ziektebeelden ontwikkelen zich meer als een smeulend vuur. Lange tijd gaat het goed en opeens is er een hartinfarct. Dat is typerend voor een cholericus. Alles komt in heftige vormen. Echter, er is wel een risico op overgewicht en met name rond het bovenlichaam. Ook is er een neiging tot een hoog cholesterolgehalte. Bij overgewicht of een te hoog cholesterolgehalte is er aanleiding om aan te nemen dat er sprake is van laaggradige ontstekingen en dus een vochtprobleem. Deze ontstekingen zullen bij de cholericus dan voornamelijk in het vetweefsel en in het hart voorkomen. Naar mijn idee betekent dit bij diabetes dat de flegmaticus voeding met een koude en vochtige kwaliteit zal moeten vermijden en zijn toevlucht zal kunnen zoeken in de droge en warme kruiden, voeding en therapieën. De sanguinicus, cholericus en melancholicus zullen bij diabetes ook de vochtige kwaliteit dienen te mijden en daarbij een evenwichtige verdeling dienen te zoeken in de andere natuurkwaliteiten.

4.6

De rol van de darm

Inmiddels zijn vele natuurgeneeskundigen en een groeiend aantal reguliere medici het erover eens dat veel, zo niet alle, chronische ziektebeelden ontstaan in de darm. Door allerlei factoren, zoals eenzijdige voeding, te veel zuurvormende voeding, te veel snelle koolhydraten, medicijngebruik (w.o. antibiotica), stress, te weinig lichaamsbeweging en andere verkeerde leefgewoontes, raakt de darmflora verstoord (dysbiose). Vervolgens raakt het darmslijmvlies ontstoken en beschadigd en de daarop volgende verhoogde darmdoorlaatbaarheid leidt tot allerlei immuunreacties. Chronische belasting van het immuunsysteem, verspreiding van allerlei schadelijke stoffen via het bloed door

31

het hele lichaam dragen bij aan allerlei chronische aandoeningen, insulineresistentie, verhoogd cholesterol33 en beschadigde weefsels in het hele lichaam. Verbinding darm-hersenen De Duitse arts Klaus-Dietrich Runow34 heeft onderzocht dat er een directe verbinding bestaat tussen de darm en de hersenen. In het darmslijmvlies bevinden zich 100 miljoen zenuwcellen, 90% daarvan leidt direct naar de hersenen. Door ontstekingen van het darmslijmvlies, allergieën en dysbiose worden ontstekingssignalen direct doorgezonden naar de gliacellen van de hersenen. Deze cellen worden daar vervolgens omgezet in ontstekingscellen. Zo kan het dat coeliakie depressies of schizofrenie kan veroorzaken. Er is namelijk onderzocht dat gliadine 35 de darmdoorlaatbaarheid vergroot en daarmee de mogelijkheid ontstaat dat onverteerde voedingsresten in de hersenen terecht komen en daar ontstekingen veroorzaken. Op hersenniveau kunnen slecht verteerbare voedingsstoffen en gifstoffen in het bloed neurotransmitters verstoren, zoals bij ADHD, dyslexie en psychoses. Dit verklaart ook dat diabetespatiënten last kunnen hebben van depressies. Dubbelzijdige werking darmslijmvlies Door de Oostenrijkse arts F.X. Mayr36 werd ontdekt dat een gezond lichaam zich bedient van het spijsverteringsstelsel voor de bloed- en lymfereiniging. Via het slijmvlies van de spijsverteringsorganen worden niet alleen voedingsstoffen opgenomen in het bloed en de lymfe, maar worden ook schadelijke stoffen uit het bloed en de lymfe afgegeven aan het darmkanaal. Bij de darmlediging verdwijnen deze afvalstoffen uit het lichaam. Om deze reden bestaat de ontlasting uit tweeërlei bestanddelen: 1) de niet productief gemaakte achtergebleven voedingsresten, en 2) de afvalproducten van de celstofwisseling. Door een vertraagde werking van de darm ontstaat neerslag van gifstoffen in het gehele lichaam. Deze reinigende werking van het darmslijmvlies wordt niet erkend in de reguliere geneeskunde.

4.7

Reckeweg

Diabetes ontstaat niet uit het niets. Bij type 1 speelt de erfelijkheid een belangrijke rol, maar ook hierbij wordt vermoed dat leefstijl een rol speelt. Diabetes type 2 is het gevolg van (jarenlange) opstapeling van afvalstoffen. Het lichaam probeert zich hiervan te ontdoen en heeft hiervoor een aantal uitscheidingsorganen en –processen. De Duitse arts Dr. Reckeweg37 verdiepte zich in de vergiftiging van het lichaam en ontwikkelde de zgn. homotoxinenleer (leer van de zelfvergiftiging). Deze leer ziet ziekelijke processen in het lichaam als een uiting van een strijd van de afweersystemen tegen de vergiftigde stoffen en slakken (afvalstoffen van de stofwisseling). In zijn visie zijn uitscheidings- en ontstekingsaandoeningen nuttige processen die toxines onschadelijk maken en uitscheiden. Reckeweg kwam tot een dynamische indeling van ziektes, de Zesfasentabel volgens Dr H-H Reckeweg. Deze fasen gaven niet alleen aan wat de ernst was van de ziekte, maar ook wat een therapeutische prognose kon zijn. Tot en met de 3e fase (de humorale fasen) spelen ziektes zich af in het bindweefsel, het BBRS, tussen de cellen. De intracellulaire structuren blijven per definitie in stand. In deze fasen ziet de prognose er nog relatief gunstig uit. Therapie richt zich op uitscheiden en ontgiften.

Cholesterol is een voor de mens essentiële stof die wordt aangemaakt door de lever. Onze bloedvaten kunnen beschadigd raken – door irritaties die veroorzaakt worden door vrije radicalen of virussen, of omdat ze structureel zwak zijn. Dan wordt de schade hersteld door het natuurlijke geneesmiddel van ons eigen lichaam, cholesterol. Door chronische ontstekingen in het lichaam, zal het lichaam noodzakelijkerwijs meer cholesterol aanmaken. Een verhoogd cholesterol is volgens vele wetenschappers niet de oorzaak van hart- en vaatziekten. 34 Der Darm denkt mit, Wie Bakterien, Pilze und Allergien das Nervensystem beeinflussen, 2011 35 Gliadine is een glycoproteïne die gevonden wordt in tarwe en andere granen. Gliadine vormt samen met glutenine het eiwit gluten. 36 (1875 – 1965), De darmreiniging volgens F.X. Mayr – Dr Erich Rauch 37 (1905-1985) 33

32

Na de 3e fase is er een soort biologische scheidslijn, vanaf de 4 e fase begint de celbeschadiging, de gifstoffen treden de cellen binnen en richten daar schade aan. Vanaf dit moment is de prognose beduidend minder goed. Naast ontgifting is hier ook een opbouwende, ondersteunende therapie nodig. In het schema hieronder is per fase aangegeven welke klachten en ziektebeelden er kunnen optreden met betrekking tot de ontwikkeling van diabetes 38. Omdat bij diabetes vele aspecten een rol spelen, heb ik er slechts een beperkt aantal genoemd.

Humorale fasen 1e fase: Excretie; Verhoogde uitscheidingen Metabolisme

Infectiegevoeligheid, bloedsuikerschommelingen

2e fase: Reactie; acute ontstekingen acute infecties aan galblaas, koorts, verstoorde vetstofwisse -ling (lever)

3e fase: Depositie; afzetting, zwellingen, verhardingen Zwakke immuunrespons, overgewicht, chronische vermoeidheid, jicht, zwakke leverontgifting

Cellulaire fasen 4e fase: Impregnatie; aanvalsgewijze ziektes, indringing immuundeficiënties, chronische infecties, laaggradige ontstekingen, glucoseintolerantie, hoge bloeddruk, insulineresistentie

5e fase: Degeneratie; onherstelbare schade

6e fase: Neoplasma; wildgroei, tumorvorming

Diabetes type 1 en 2, met alle bijkomende verschijnselen, zoals nierschade, slechtziendheid, zenuwbeschadiging, osteoporose, levercirrose

Kanker in de pancreas, lever, schilklier, galblaas, hypofyse

Zesfasentabel volgens Dr H-H Reckeweg beperkt tot diabetes

Diabetes bevindt zich in de vijfde fase van Reckeweg. Dit betekent dat er schade is aangericht in de lichaamscellen, waaronder de bètacellen in de pancreas. Hoewel er degeneratie heeft plaatsgevonden, is terugkeer naar eerdere fasen in Reckeweg en genezing nog steeds mogelijk. Dit vergt een lange adem van de betroffene. Aanpassing van voedingspatroon en leefstijl, inzet van ondersteunende en opbouwende supplementen, kruiden en therapieën en vooral de intrinsieke motivatie om hiermee aan de slag te gaan (zie hierover uitgebreid hoofdstuk 5).

4.8

Basis-Bio-Regulatie-Systeem

Reckeweg ontdekte dat ziektes zich tot en met de 3 e fase (de humorale fasen) afspelen in het bindweefsel, het BBRS. Dit BBRS, of grondsysteem, is een ander belangrijk concept binnen de natuurgeneeskunde.39 Het losmazige bindweefsel (ontstaan uit het embryonale mesenchym) wordt als één geheel beschouwd, als een soort orgaan op zich. In het interstitiële (of extracellulaire) vocht bevinden zich bindweefselcellen, het capillaire net, lymfesysteem en uitlopers van het neurovegetatieve systeem. In het grondsysteem bevindt zich een netwerk van water-eiwit-suikerstructuren die als belangrijkste informatie-overdragende verbindingen gelden. Alle fysiologische en pathologische informatie wordt uitgewisseld via deze extracellulaire matrix. Alle cellen in dit netwerk kunnen met elkaar communiceren.

38

Tessa Gottswaal, zesfasentabel der homotoxicosen, www.gottswaal.nl Dit concept is voor het eerst uitgewerkt door de Weense arts en histoloog Dr Alfred Pischinger (1899 – 1983) in 1975 en later verder ontwikkeld door o.a. de Nederlandse wetenschappers Prof. Heine en R. van Wijk. 39

33

Een cel op zich kan niet overleven, het heeft zijn omgeving, het grondsysteem, nodig. Het grondsysteem verbindt lichaam en geest. Het zorgt voor uitwisseling van voedingsstoffen en afvalstoffen, afweerstoffen en filtering. Alles staat in verbinding met elkaar en heeft dus invloed op elkaar. Het is van groot belang dat de lichaamsvochten vloeibaar blijven, dan vindt er een goede uitwisseling plaats. Bij aanhoudende belasting met toxines, verzuring en ontstekingsbevorderende stoffen als cytokinen worden de lichaamsvochten steeds minder vloeibaar en treedt er verdikking op, het systeem verandert van “sol” (vloeibaar) naar “gel” (vast). Er ontstaat vertraging in het systeem. Als er niets verandert, ontstaan er acute ziektes en uiteindelijk chronische aandoeningen. Factoren die van invloed zijn op het BBRS zijn psyché, stress, statiek en exogene toxines. BBRS bij diabetes Gezondheid heeft te maken met de mogelijkheid op de omgeving te kunnen reageren. Het gaat om afstemming, uitwisseling en regulatie. Door jarenlange ongezonde voedings- en leefgewoontes, emotionele belasting of stress, hopen afvalstoffen en ontstekingsfactoren zich op in het BBRS, waardoor het in een gel-toestand raakt. Doordat alles minder goed doorstroomt, verloopt de communicatie die in het immuunsysteem belangrijk is, trager, waardoor uiteindelijk de immuunrespons vertraagt. De regulatie van de bloedglucosespiegel door de pancreas verslechtert, doordat de totale afstemming wordt bemoeilijkt. Door gezonde voeding, meer beweging, “ontstressen” en natuurlijke behandelvormen zoals vasten, massage, sauna, wisseldouches, acupunctuur en fytotherapie, is het mogelijk het BBRS te reinigen van belastende stoffen. De fase van Reckeweg speelt hier een rol in de prognose en keuze voor de behandelvorm.

4.9

Zuurbasebeginsel

In eerdere paragrafen is al genoemd dat verzuring van het lichaam effect heeft op het ontstaan van laaggradige ontstekingen en diabetes. Het lichaam bestaat voor 70% uit vloeistoffen, die allemaal hun eigen zuurgraad (pH-waarde) hebben. Het is van belang een bepaalde pH-graad te behouden, omdat hiermee de enzymen en onze stofwisseling hun werk kunnen blijven doen. Verzuring ontstaat o.a. wanneer te veel zuurvormend voedsel wordt genuttigd. Na de vertering van voedsel en de stofwisseling in het lichaam blijft er een zure of een basische rest over (basisch is het tegenovergestelde van zuur). Groenten en fruit zorgen voor een basische rest. Witmeel, suikers, vlees en vis zorgen voor een zuuroverschot. Het lichaam heeft van nature een licht basenoverschot en probeert dat constant te houden. Dat doet het op verschillende manieren. Zo wordt een overschot aan zuren zoveel mogelijk uitgescheiden door de nieren. Ook de ademhaling zorgt voor uitscheiding van zuren (CO2). Neemt de zuurvorming in het lichaam enorm toe, dan kan het lichaam niet meer voldoende compenseren en slaat het lichaam het teveel aan zuur op in de weefsels. Ook bij diabetes is sprake van weefselverzuring. Verzuring beschadigt uiteindelijk de weefsels en draagt bij aan laaggradige ontstekingen. Stress en negatieve gedachten kunnen eveneens een verzurend effect opleveren. De Zweed Ragnar Berg40 heeft aan het begin van de vorige eeuw onderzoek gedaan naar zuur en basisch werkende voedingsmiddelen. Voedingsmiddelen met een hoge zuurrest bevatten relatief veel fosfor, chloor en zwavel. Voedingsmiddelen met een hoge baserest bevatten relatief veel van de volgende mineralen: natrium, kalium, calcium, en magnesium. 41 Voor meer informatie over welke voedingsmiddelen zuur- dan wel basevormend zijn, verwijs ik naar literatuur van Michael Worlitschek en de website van de natuurdiëtisten.

40 41

Biochemicus en professor (1873-1956) http://www.natuurdietisten.nl

34

Door voornamelijk basisch vormende voeding te eten (circa 80%), blijft de zuurbase-balans in evenwicht. Het lichaam heeft ook zuren nodig, dus zuurvormende voedingsmiddelen helemaal vermijden is niet aan de orde.

4.10

Diabetes holistisch bekeken

Diabetes is een regulier medisch begrip. Wanneer een diabetespatiënt bij een natuurgeneeskundige in de praktijk komt, zal diabetes niet alleen in een fysiek/fysiologische, maar ook in een psychische, emotionele en spirituele context worden geplaatst. Een natuurgeneeskundige werkt met een holistisch mensbeeld. Hij betracht het functioneren van het menselijk organisme in zijn geheel: hij zal bij diabetes niet alleen het functioneren van de pancreas bekijken, maar ook hoe de spijsvertering verloopt, ademhaling, slaappatroon, beweging, ontspanning, naar de mogelijke invloed van emoties, stress, etc. Een verstoring van het ene aspect kan gevolgen hebben voor het andere. Vervolgens neemt hij in ogenschouw dat de mens op zich weer deel uitmaakt van een groter geheel, waaronder zijn gezin van herkomst, huidige familie, sociale omgeving, woonomgeving en uiteindelijk de kosmos. Alles hangt op een bepaalde manier met elkaar samen en heeft invloed op elkaar. De Chinezen beeldden dit eeuwen geleden al helder uit in het Tao symbool. Tao is een holistische weergave van de wereld, Tao verbeeldt het alomvattende, oneindige, tijdloze, de bron van alles én de bestemming van alles zonder begin en zonder einde.

Symbool Tao

Als je dit beeld van Tao als uitgangspunt neemt, is er in feite nooit sprake van oorzaak en gevolg, maar van samenhang, alles hangt met elkaar samen en heeft invloed op elkaar. Er is dus geen lineaire causaliteit. Er is alleen eenheid, maar omdat ieder mens een polair bewustzijn bezit, ziet hij alles in de wereld polair, in tegenstellingen. Je kunt het zo zien dat de Tao zich manifesteert in 2 tegengestelde waarden: Yin en Yang. Dit zijn geen absolute tegenstellingen zoals goed en kwaad; beide waarden bestaan slechts in relatie tot elkaar. Je kunt warm uitsluitend warm noemen in relatie tot koud; beide kunnen dus niet afzonderlijk bestaan. Het gaat om een kosmische dualiteit, waarbij Yin vrouwelijkheid (de schaduwzijde, aarde, koude, het noorden, vochtigheid) symboliseert en Yang mannelijkheid (de zonzijde, hemel, warmte, het zuiden, droogte). Yin en Yang vormen niet louter tegenstellingen, maar complementaire waarden. Yin en Yang zijn niet statisch, maar een dynamisch proces, dat nooit stopt of gestopt kan worden. De scheidslijn tussen de beide waarden is een S-vorm, waarmee het dynamische proces wordt verbeeld. Het suggereert de beweging. Je kunt stellen dat Yin en Yang elkaar veroorzaken en in stand houden. Niets in het universum kan volledig Yin of volledig Yang zijn. In de ene waarde is ook altijd de andere waarde vertegenwoordigd.

35

Hoewel Yin staat voor vrouwelijkheid en Yang voor mannelijkheid, komen in het lichaam van zowel de man als de vrouw beide elementen voor. Iedereen heeft zijn eigen unieke eigen verhouding van Yin en Yang, dat door het leven in onbalans kan geraken. Een verstoring van de Yin-Yang balans kan ziekte veroorzaken. Maar een verstoring is in feite een beweging die niet gewenst is.

De beweging van Yin en Yang wordt door verschillende factoren beïnvloed; je constitutie, het klimaat, het seizoen, je leefwijze, je activiteiten en je emoties. Alle factoren beïnvloeden elkaar continu; het werkt als een netwerk. Iedereen, gezond of ziek, moet in staat zijn zich aan te passen aan onvermijdelijke veranderingen van het leven. Leven is (mee)bewegen. Ziekte kan leiden tot nieuwe inzichten.

Symbool Tai Chi (Yin en Yang)

Causaliteit versus samenhang en beïnvloeding De reguliere medische wetenschap denkt nog steeds in causaliteit: oorzaak leidt tot gevolg (ziekte) en die causaliteit probeert men wetenschappelijk aan te tonen. De reguliere behandeling is gericht op bestrijden van de ziekte door symptomen te behandelen met medicijnen. Diabetes wordt gezien als een gevolg van een verstoring in de insulineproductie in de cellen van de pancreas en wordt behandeld o.a. door toediening van insuline. Dat hier bijwerkingen aan verbonden zijn is evident, omdat je ingrijpt in een systeem dat een bepaald evenwicht heeft dat wordt verstoord door lichaamsvreemde stoffen. Hoewel sinds Descartes42 lichaam en geest van elkaar worden gescheiden in het regulier medisch denken, komt men hier steeds meer van terug. Lichaam en geest beïnvloeden elkaar. Gedachten, emoties en stress hebben invloed op je gezondheid. Door in plaats van in causaliteit in samenhang en beïnvloeding te denken, kun je op een andere manier kijken naar ziekte en meer specifiek naar diabetes. Fysiologisch gezien kun je diabetes een stofwisselingsziekte noemen, waarbij meerdere organen betrokken zijn, zoals o.a. pancreas, lever, bijnieren en hypofyse. Er is een samenhang tussen deze verschillende organen. Het minder functioneren van het ene orgaan, zal effect kunnen hebben op het andere. Aan het minder functioneren van dat orgaan zal ook weer een onderliggende oorzaak toegewezen kunnen worden. Die kan liggen in een fysieke, maar ook psychische of emotionele factor. Eigenlijk is er meestal niet een bepaalde oorzaak aan te wijzen bij diabetes, maar is er sprake van een samenhang van factoren die elkaar beïnvloeden.

42

Frans filosoof en wiskundige (1596 – 1650)

36

De Engelse arts dr. Edward Bach ontwikkelde de Bach Bloesem Remedies43 gebaseerd op de ervaringen die hij opdeed met zijn patiënten. Hij kwam tot het inzicht dat onze lichamelijke gezondheid afhankelijk is van onze manier van denken, van onze gevoelens en onze emoties. Door de kracht van ons denken hebben wij de macht over ons lichaam. Het lichaam weerspiegelt de gedachten. Het is dan ook de geest van de patiënt die behandeling nodig heeft. “Behandel de patiënt en niet zijn ziekte” is een bekende uitspraak van Bach. De Bach Bloesem Remedies zijn gericht op het transformeren van een negatieve gemoedstoestand in een positieve. Daarmee kunnen lichamelijk klachten uiteindelijk verdwijnen. Symbolische betekenis van de pancreas en diabetes De opvatting dat de psyché de onderliggende factor is bij lichamelijk klachten, wordt ook aangehangen door de schrijvers van “De zin van ziek zijn”44. Psychische conflicten drukken zich uit in lichamelijke symptomen. Het niet willen aangaan van interne conflicten heeft invloed op je immuunsysteem. Het vreet letterlijk en figuurlijk aan je. Wat betekent diabetes vanuit deze visie gezien? Wat zegt diabetes over interne psychische conflicten? Volgens Dethlefsen en Dahlke “valt de suiker door de suikerzieke heen”.45 Suiker staat hier symbool voor liefde. De behoefte aan zoetigheid wordt vertaald met de behoefte aan liefde. Ondanks de behoefte aan zoetigheid, is de suikerzieke niet in staat de suiker vast te houden, het lichaam neemt de suiker niet op in zijn cellen, omdat er te weinig insuline wordt aangemaakt, of omdat de cellen insulineresistent zijn. De suikerzieke heeft een onvervulde wens om liefde te krijgen, alleen kan hij de liefde niet binnen laten. Hij wordt niet vervuld in zijn echte wensen, hij moet genoegen nemen met een vervanging. Een te veel aan suiker in het bloed dat niet kan worden opgenomen leidt tot verzuring van het bloed en het lichaam. Zuren zijn agressief, in tegenstelling tot de zoete liefde. Hier is het conflict aanwezig of polariteit tussen liefde en agressie. In de kern komt het erop neer dat de diabeticus verlangt naar liefde, maar de liefde niet kan ontvangen, omdat hij niet geleerd heeft zelf liefde te geven. De liefde valt door hem heen. De pancreas wordt ook wel gezien als het orgaan dat de binnenwereld met de buitenwereld verbindt, vanwege zijn exocriene (afgifte spijsverteringssappen aan het milieu externe, de darmen) en endocriene (afgifte hormonen aan het milieu interne, het bloed) functie. Bij diabetes is er geen evenwicht tussen binnen- en buitenwereld. De persoon laat zich te veel bepalen door de buitenwereld, omdat hij niet genoeg van zichzelf houdt. De pancreas maakt te weinig insuline aan. Hij heeft aandacht en liefde van buiten nodig, omdat hij dit zichzelf niet kan geven. Hij gaat zich aanpassen aan de wereld om hem heen, ten koste van zijn gezondheid. Zo zijn er meerdere visies op de symboliek van diabetes. In de Ayurveda wordt gewerkt met chakra’s (“energiewielen”) en wordt diabetes met het derde chakra verbonden. Dit chakra staat voor “Ik wil”, drijfkracht en macht, emoties als blijdschap en woede en vorm willen geven aan het leven. Het derde chakra heeft ook met onze identiteit te maken. Onze identiteit volgt uit wat we in het leven doen, wat we presteren en vormgeven. Een verstoring in het derde chakra kan op lichamelijk niveau betekenen dat de pancreas minder goed gaat functioneren en diabetes ontstaat. Wanneer je in staat bent naar de betekenis van diabetes te zoeken in jezelf, kom je wellicht op een van deze beelden uit. Of misschien iets anders. Het kan je meer inzicht geven en helpen om jezelf te helen. Holistisch denken in de reguliere wereld Inmiddels wordt er in de reguliere wereld ook meer holistisch gedacht. In Diagnose 2025 Diabetes wordt aangegeven dat “de (curatieve) gezondheidszorg geen afdoende antwoord biedt op alle kwalen”.

43 44 45

(1886 – 1936) Genezing door bloemen - Dr Edward Bach Dethlefsen, Thorwald en Dahlke, Rüdiger, De zin van ziek zijn – (2009). Idem, p. 168

37

“Zorg krijgt een steeds holistischer karakter, waarbij het geestelijke en spirituele aspect meer aandacht vraagt dan in het verleden”. De holistische zorg legt meer het accent op de preventie. Op pagina 101 staat een mooi citaat van René van Dijk, cardioloog: “De mens is zoveel meer dan zijn ziekte. Het gaat er om hoe hij met zijn klachten omgaat.” Integrative Medicine is ook een goed voorbeeld. Daarop kom ik terug in paragraaf 5.11. Als je op een holistische manier kijkt naar diabetes, kun je de preventie en behandeling op verschillende manieren aanpakken. Er is een fysieke benadering mogelijk, waarbij je insteekt op het niveau van voedingspatroon en leefstijl. Daarnaast kun je op psychisch niveau werken aan de invloed van stress, gedachten, overtuigingen, emoties en relaties. Ook zingeving kan een belangrijke rol spelen bij het weer in balans komen. Zie hierover uitgebreid hoofdstuk 5.

4.11

Behandelprincipes

Het belangrijkste doel van de natuurgeneeskundige behandeling is het stimuleren van het zelfgenezende vermogen van de mens en de mens weer in die toestand te brengen dat het adequaat op stressoren kan reageren en dat er weer een optimale afstemming ontstaat op de omgeving. Naast algemene leefstijladviezen, zoals rust, frisse lucht, beweging en gezonde voeding, wordt er in de natuurgeneeskunde een aantal behandelprincipes toegepast. Vijf belangrijke principes zijn: • • • • •

preventie ontlasting/reiniging (detoxicatio) ondersteuning (regeneratio) regulering/prikkeltherapie (alteratio) symptoombestrijding

Afhankelijk van de fase van Reckeweg waarin men zich bevindt, wordt gekozen voor een bepaald principe. Bij diabetes bevindt men zich in de 5e fase, dat betekent dat een behandeling in ieder geval ondersteunend zal zijn, om het systeem niet te veel te belasten en te versterken zodat het weer in staat is afvalstoffen uit te scheiden. Het ontlasten kan ondersteund worden met natuurlijke therapieën.

*****

Ik hoop dat ik met dit hoofdstuk een ander inzicht heb gegeven in diabetes en de factoren die van invloed kunnen zijn op het ontstaan en de behandeling. Uiteindelijk gaat het erom een Umstimmung te bereiken, dat is een natuurgeneeskundig begrip voor bewustwording en het vinden van een nieuw evenwicht, een betere afstemming op de omgeving. In het volgende hoofdstuk wordt hier uitgebreider bij stil gestaan.

38

Hoofdstuk 5

Diabetes natuurlijk voorkomen en behandelen

”Laat uw voeding uw medicijn zijn, en uw medicijn uw voeding…” - Hippocrates

5.1

Inleiding

Al aan het begin van de 20e eeuw werd er onderzoek gedaan naar de relatie tussen voeding en diabetes, o.a. door de Amerikaanse arts Seale Harris. Inmiddels zijn er vele studies gedaan naar de invloed van onze westerse leefstijl op onze gezondheid. Gezonde voeding, voldoende beweging, voldoende rust en het tegengaan van stress spelen een essentiële rol in de preventie en behandeling van diabetes. Meer dan 80% van de diabetespatiënten heeft overgewicht. “Als obesitas een besmettelijke ziekte als tuberculose of aids was, dan was de noodtoestand afgekondigd en hadden we er de “oorlog” aan verklaard. In plaats daarvan behandelen artsen de uiteenlopende klachten die door obesitas ontstaan, maar niet de diepere oorzaak.” 46 In dit hoofdstuk wil ik een aantal aspecten nader uitwerken met betrekking tot de constatering dat diabetes voornamelijk een gevolg is van onze leefstijl:   

De mindset omtrent diabetes (par. 5.3). Leefstijlverandering (par. 5.4). De maatschappelijke kant van diabetes (par. 5.10).

Daarnaast geef ik aan hoe je diabetes op een natuurlijke manier kunt voorkomen en behandelen. Voordat ik hierop inga, wil ik in de volgende paragraaf het verhaal van de Blue Zones weergeven. In mijn ogen kunnen we van de mensen die in een dergelijke zone leven nog heel veel leren. Voor mij vormen de Blue Zone bewoners een bron van inspiratie. Blue Zones zijn een voorbeeld voor een gezondheidsbevorderende omgeving. Diabetes komt hier nagenoeg niet voor.

5.2

Blue Zones

De Amerikaanse onderzoeker en schrijver Dan Buettner ontdekte dat er op een vijftal plekken in de wereld mensen op wonderbaarlijke wijze erg oud worden en daarbij tot op hun laatste levensdag vitaal blijven. Deze mensen worden met gemak 100 jaar of ouder. Het gaat om de volgende gebieden:     

46

Okinawa, Japan Sardinië, Italië Loma Linda, Californië Nicoya, Costa Rica Icaria, Griekenland

Hamer, Dean H. en Copeland, Peter, Living with our genes (1998).

Buettner bezocht deze gebieden en onderzocht tal van factoren van deze ‘blauwe zones’. Hij ontdekte een aantal overeenkomsten waardoor deze mensen gezonder, gelukkiger en ouder worden. Het gaat in het kort om de volgende negen “levenslessen”: 1. Blijf op een natuurlijke manier in beweging De mensen in de Blue Zones bewegen veel tijdens hun dagelijkse bezigheden. Het gaat om natuurlijke beweging, geen sport. Ze doen het huishouden zonder gebruik te maken van allerlei elektrische apparaten, ze wandelen dagelijks in de zon, ze werken in hun eigen moestuin, ze zitten veelal niet op een stoel, maar op de grond, waardoor ze dagelijks veel gebruik maken van hun beenspieren. Dagelijkse yoga of Qi Gong oefeningen houden mensen geestelijk en lichamelijk in vorm en stabiel. 2. Hara hachi bu Hara hachi bu is een adagium dat de Okinawa bewoners uitspreken voordat ze gaan eten. Het betekent dat ze stoppen met eten wanneer ze voor 80% hun hongergevoel hebben gestild. Ook de andere Blue Zone bewoners eten een beperkt aantal calorieën per dag. Het geeft ook aan dat de mensen er zich bewust zijn van hoeveel ze eten, mindful eten dus. 3. Eet voornamelijk plantaardig en onbewerkt voedsel, rook niet Vermijd vlees en bewerkte voedingsmiddelen. De mensen in de Blue Zones eten veel plantaardige eiwitten, waaronder bonen en noten. Verse kruiden, zoals kurkuma en Italiaanse kruiden, knoflook, peper, soja etc. leveren belangrijke voedingsstoffen. Onbewerkte voedingsmiddelen bevatten goede darmbacteriën. Door hun natuurlijke keuze voor bepaalde voedingsmiddelen versterken zij hun immuunsysteem, waardoor zij niet lijden aan aandoeningen veroorzaakt door laaggradige ontstekingen. Bewerkte voedingsmiddelen zijn hier relatief onbekend. Blue Zoners roken niet. 4. Neem een glas goede rode wijn bij het eten Op Sardinië drinkt men een lokale wijn met een hoog percentage aan polyfenolen. Op Okinawa drinkt men sake. Daarnaast drinkt men genoeg water.

40

5. Leef met een doel Op Okinawa noemen ze het Ikigai en in Nikoya Plan de vida, vertaald als “waarom ik iedere dag opsta”. Doordat de mensen een duidelijk levensdoel voor ogen hebben, zijn de mensen beschermd tegen de gevolgen van stress. Daarbij inspireert het hen richting te geven aan het leven. 6. Leef langzamer Mensen in de Blue Zones leven niet zo strikt met de tijd, waardoor zij zich niet opgejaagd voelen. Ze nemen de tijd voor ontspanning en meditatie. 7. Wees betrokken in een gemeenschap Deelnemen aan een religieuze, spirituele of andere vorm van gemeenschap zorgt voor een langer en gezonder leven. 8. Familie gaat voor alles Alle mensen in de Blue Zones hebben sterke familiebanden. Door te zorgen voor je familie, word je gezond oud, iedereen heeft een rol binnen de familie, oud en jong. Ouderen voelen zich nuttig en nodig. Rituelen spelen een belangrijke rol, waaronder samen eten. Voorouders worden vaak nog geëerd. 9. Investeer in de juiste vriendschap en sociaal netwerk In de Blue Zones is vriendschap een groot goed. Op Okinawa maakt men zijn hele leven deel uit van een moai, dit is een groep mensen die hun hele leven bij elkaar blijft met een bepaald doel. Dagelijks komt de moai bij elkaar. Binnen deze vriendschapsverbanden helpen mensen elkaar goed te leven. Het is de kunst mensen om je heen te verzamelen die elkaar versterken in gezonde leefgewoontes. Lachen met vrienden is gezond.

Venndiagram met de sleutel tot vitaal oud worden in de Blue Zones Wij kunnen veel leren van de Blue Zones. De mensen zijn intrinsiek gemotiveerd om gezond te leven. Zij ondersteunen daarin elkaar. Geld speelt hierin geen rol, het gaat om andere waarden, zoals familie, vriendschap, levensdoel en genieten. 41

Blue Zones kunnen we ook creëren in onze eigen omgeving. Ook in Nederland leven mensen die gezond ouder worden dan 100 jaar. Het zijn echter wel uitzonderingen. Als je naar de leefwijze van deze mensen vraagt, lijkt die meestal erg op de leefwijze van de Blue Zone bewoners. Als we met z’n allen in staat zouden zijn een Blue Zone te creëren, zal dit een enorm effect hebben op het aantal mensen met chronische aandoeningen als diabetes.

5.3

Met ander ogen kijken: bewustwording

Ik heb al eerder geschreven dat er met andere ogen gekeken zou moeten worden naar diabetes. De mindset rond diabetes is nog steeds dat het een chronische, onomkeerbare ziekte is. Zolang dit in folders van de Diabetesvereniging Nederland en andere communicatie over diabetes staat, zullen weinig mensen geneigd zijn om anders te denken en doen. En de invloed van je gedachten op je gezondheid is groot. Gelukkig verschijnen er steeds meer boeken die door het grote publiek worden gelezen, zoals de Voedselzandloper, Het gezonde lifestyleboek, Broodbuik, het Anti-kankerboek etc, waardoor bij meer mensen het bewustzijn ontstaat dat er wel degelijk iets te beïnvloeden is door aanpassing van voedings- en leefstijl. Volgens vele artsen/auteurs is diabetes omkeerbaar, soms al in 4 weken. Ook (ex)diabetespatiënten bevestigen deze visie. Natuurlijk is er ook veel kritiek op deze boeken vanuit de medische wereld, het zou allemaal wetenschappelijk niet onderbouwd zijn. Echter deze boeken zijn allemaal geschreven door artsen uit het reguliere circuit, die zelf onderzoek hebben gedaan en jarenlange ervaring hebben met patiënten. Het gaat er uiteindelijk om dat je zelf ervaart wat gezond eten, meer bewegen en ontspannen met je doet. Door meer bewustwording op je eigen voeding en leefstijl kun je veranderingen aanbrengen en je eigen vitaliteit vergroten. Dat leefstijlverandering vaak niet vanzelf gaat is bekend, maar geen reden om er niet aan te beginnen (zie hierover par. 5.4). Slachtofferschap of verantwoordelijkheid Onlosmakelijk verbonden met de mindset is het nemen van verantwoordelijkheid en het maken van keuzes. Je kunt jezelf als slachtoffer zien van een van buiten komend onheil. Dat is een natuurlijke eerste reactie op het vernemen van een diagnose als diabetes. Maar daarna heb je de keuze om jezelf als slachtoffer te blijven opstellen of te gaan voor acceptatie en het nemen van verantwoordelijkheid voor je ziekte. Ziekte is in mijn ogen een uitnodiging om op een andere manier naar jezelf en gezondheid te gaan kijken. En dat kan je veel opleveren. “Slachtofferschap is een innerlijke houding die je zelf aanneemt.” 47 “Door onszelf als slachtoffer van het leven te zien, plaatsen we onze ziekte of aandoening buiten ons, vervreemden we van onszelf en doen we afstand van onze eigen macht en kracht, en wordt ziekte of beperkt lichaam een veilige muur waar we als we niet oppassen achter gaan zitten om te “schuilen” voor het leven: “Ik doe niet mee aan het leven hoor, want ik heb lichamelijke klachten”.48” Dit geldt ook in het geval je erfelijk belast bent met diabetes. Juist de wetenschap dat je erfelijk belast bent, geeft je de mogelijkheid er voor te zorgen dat je zo goed mogelijk omgaat met je gezondheid om te voorkomen dat alsnog die belasting klachten gaat veroorzaken. Wat is ziekte en wat is gezondheid Een ziekte houdt je als het ware een spiegel voor en probeert je je ware zelf te laten zien en te leren kennen. Dat is een meer spirituele benadering van ziekte. In het westen zijn we vaak niet gewend zo te denken. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) geeft in 1948 de volgende definitie van gezondheid:

47 48

Glaudemans, Willem, Boek van Vergeving (2013). Uit: Postma, Annemarie, Ziels Gezond (2010).

42

“een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet louter het ontbreken van ziekte of gebrek”. Deze definitie is in 1948 opgesteld en voldoet inmiddels niet meer aan de huidige opvattingen over gezondheid. Destijds werd nog gedacht dat alle ziekten te overwinnen waren. Dat is een illusie gebleken. Ook zijn er waarschijnlijk weinig mensen te vinden die zich in deze staat van volledig welbevinden bevinden. Hoewel veel infectieziekten inmiddels te behandelen zijn, zijn we er niet gezonder op geworden: “Met veel technische middelen worden ziekten bestreden die steeds weer optreden, maar tegelijkertijd stelt men vast dat de mensen daardoor niet gezonder worden. De geneeskunde kon in het verleden weliswaar veel ziekten terugdringen, vooral infectieziekten, maar er ontstaan steeds weer nieuwe ziekten die blijkbaar verband houden met onze instelling ten opzichte van het leven en onze opvatting van geneeskunde.” 49 Machteld Huber heeft een nieuwe definitie opgesteld die veel meer recht doet aan de moderne opvattingen over gezondheid: “Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.” Deze definitie is flexibeler en dynamischer en neemt de veerkracht van mensen mee. Mensen kunnen met een ziekte om leren gaan en daarnaast toch nog behoorlijk gezond in het leven staan. Met deze definitie kunnen mensen dus gezond zijn, naast het hebben van een ziekte.’50 Ziekte is een signaal van onbalans en tegelijkertijd een kans om het leven anders te zien, met andere ogen te gaan kijken. Iedereen heeft een keuze om zelf de regie te voeren en verantwoordelijkheid te nemen. In plaats van te kijken naar de beperkingen die een ziekte kan opleveren, gaat het om de vraag: Wat doe je ermee? In plaats van te vechten tegen een ziekte gaat het om het meebewegen met het leven en verstoringen hierin op te sporen en uit de weg te ruimen. Meebewegen betekent het accepteren van je ziekte als werkelijkheid en kunnen loslaten. We zijn gewend overal controle over te willen hebben. Dat levert vaak stress op, omdat we niet in staat zijn overal controle over te hebben. Maar juist door de touwtjes eens uit handen te geven, verdwijnen blokkades, controle betekent dat je iets wilt vasthouden. Liefdevol, respectvol omgaan met je eigen lichaam, acceptatie van de werkelijkheid, overgave, daar gaat het om. Het is niet nodig om altijd te begrijpen waarom je een bepaalde ziekte hebt, maar het heeft meer betekenis wat je ermee doet. Ziekte is ook geen straf of vergelding. Er zit geen oordeel in. “Niemand creëert bewust zijn aandoening. De aandoening vraagt bewustzijn.”51 Door in ziekte te denken, diskwalificeer je eigenlijk je eigen lichaam. Het gaat erom meer zelfcompassie te ontwikkelen, jezelf trouw te worden, te leren voor jezelf te kiezen en van het leven te genieten.52 Wat ik ook een mooie zienswijze van Annemarie Postma vind, is dat je na een ziekte niet meer de “oude” wordt, maar juist nieuw wilt worden. Wanneer je je als diabetespatiënt of prediabeet beseft dat je iets kunt doen om deze aandoening te stabiliseren of (grotendeels) om te keren, meer vitaliteit te ervaren, complicaties te voorkomen of te verminderen, ga je op een andere manier kijken naar je gezondheid. Je grijpt deze ziekte aan om dingen in het leven anders aan te pakken: voeding, leefstijl, werk, relatie, levensdoel en de manier waarop je naar jezelf kijkt. Het begint met bewustwording.

49 50 51 52

Grün, Anselm, Spiritualiteit van het gezonde leven, Lannoo/Ten Have, Tielt (2003). Machteld Huber, (huis)arts en onderzoeker, Louis Bolk Instituut, Driebergen Richard Hoofs in: Ziels Gezond. Annemarie Postma – Ziels Gezond.

43

5.4

Leefstijlpatronen doorbreken

Een mens is een gewoontedier en houdt in de kern niet van veranderingen. Daarbij komt dat ongeveer 90 tot 95 % van ons gedrag onbewust is. Wij nemen dagelijks bijvoorbeeld 200 eetbeslissingen, daarvan zijn er dus minimaal 180 onbewust. Om je eetpatroon te veranderen, moet je je bewust worden van onbewuste patronen in je eetgedrag. Zodra je weet waarom je eet en wat je eet, kun je iets veranderen. Het kost bovendien 3 tot 6 weken voordat een nieuw gedragspatroon in je systeem is verankerd. Bij de keuze voor een ongezonde leefstijl en dito voedingspatroon spelen altijd meerdere factoren een rol, waaronder psychische, emotionele en sociale. Gedrag wordt o.a. gestuurd door overtuigingen, je opvoeding en je omgeving. Het is bekend dat de kans op overgewicht groter is in een omgeving waarin overgewicht veel voor komt. Je vermogen om een gezonde voedings- en leefstijl aan te nemen hangt daarmee samen. Bij gedragsverandering gaat het om bewustwording en motivatie. Bij bewustwording speelt goede voorlichting over risico’s en inzicht een rol. Bij motivatie gaat het om drijfveren. Elk gedrag kent een interne en externe drijfveer. Oftewel, motivatie wordt van binnenuit en van buitenaf gevoed. Dit laatste werkt bijvoorbeeld door beloningen of straffen. Bij interne factoren gaat het om persoonlijkheidskenmerken, dingen die geleerd zijn, invloeden van de eigen levensgeschiedenis en dergelijke. Intrinsiek gemotiveerde mensen werken vanuit zichzelf en worden van binnenuit geprikkeld tot handelen. Dat is niet hetzelfde als wilskracht. Wilskracht werkt slechts op de korte termijn. Op de lange termijn werkt alleen het innerlijke vuur om te handelen met een bepaald doel voor ogen. Daarbij handelen de intern gedreven mensen vanuit persoonlijke waarden, zoals groei, verantwoordelijkheid, wijsheid etc. Het gaat er om deze innerlijke motivatie te voeden, o.a. door doelen te stellen en waarden te formuleren om gedragsverandering te kunnen bewerkstelligen. Dit wordt toegepast bij het model van de logische orden uit de NLP (Neuro-Linguïstisch Programmeren), geformuleerd door Robert Dilts en Gregory Bateson. Dit model kan helpen bij gedragsverandering.

44

Mensen veranderen hun gedrag intrinsiek wanneer de negatieve gevolgen van bestaand gedrag te groot worden of de voordelen van nieuw gedrag groter zijn geworden of wanneer er een nieuw besef is dat het voor hen mogelijk is om te veranderen. Dit laatste heeft ook te maken met empowerment. Zodra je jezelf sterker gaat voelen, kun je beter voor jezelf en je gezondheid opkomen. Daarmee vergroot je je eigenwaarde en het gevoel dat je de regie over je eigen leven hebt. Intrinsiek gemotiveerde mensen werken aanstekelijk op anderen, dat hebben we gezien bij de mensen uit de Blue Zones, zij versterken elkaar in goed gedrag. Naast het werken aan bewustwording, overtuigingen, persoonlijke waarden en doelen, heeft voeding en beweging ook invloed op gedrag. De invloed van voeding Zoals in par. 4.6 uitgelegd, is er een directe link tussen de darmen en onze hersenen. Ontstekingen in het darmslijmvlies, veroorzaakt door verkeerde voeding, hebben zo invloed op het functioneren van onze hersenen. Ook kunnen voedingsstoffen die in de bloedbaan zijn opgenomen ons gedrag beïnvloeden. Onze hersencellen bestaan voor 60% uit vet. Vetmoleculen hebben invloed op de hoeveelheid en het soort neurotransmitters die hersencellen aanmaken en afgeven. Dat betekent dat intelligentie, leervermogen, geheugen, aandacht, concentratie en stemming voor een belangrijk deel worden bepaald door vetten. Verzadigde vetten beschadigen de hersenen, zij zorgen o.a. voor insulineresistentie, aderverkalking en verhoogde bloeddruk in de hersenen. Te veel omega-6vetzuren werken ontstekingsbevorderend. Omega-3-vetten stimuleren juist de groei van hersencellen en veranderen het gedrag van neurotransmitters. Zo verhoogt visolie het serotonine niveau. Ook het bloedglucosegehalte is van belang. Grote schommelingen hierin belemmeren de hersenwerking en beïnvloeden het geheugen, het leervermogen, de stemming en de vatbaarheid voor ziektes als diabetes. Chronisch hoge bloedglucosespiegels leiden tot insulineresistentie en diabetes. Hoge insulinespiegels zijn schadelijk voor de activiteit van de synapsen in de hersenen, waardoor de overdracht van boodschappen tussen de cellen verstoord raakt. Hierdoor wordt de werking van de hersenen en het geheugen aangetast. Door aanpassing van het voedingspatroon, waaronder de juiste vetten en langzame koolhydraten, kunnen de hersenfuncties en ons gedrag verbeteren. Een positieve stemming en positieve gedachten hebben een positieve uitwerking op het kunnen aanpassen van leefstijl. De invloed van beweging Ook beweging heeft effect op het functioneren van onze hersenen, op onze stemming en ons gedrag. Door te bewegen wordt er meer van de neurotransmitters endorfine en dopamine aangemaakt. Deze hebben een positief effect op onze stemming en maken het dat we beter in staat zijn een andere leefstijl aan te nemen en te behouden. De invloed van gedachten Negatieve gedachten hebben vaak een negatief effect op ons gedrag, terwijl positieve gedachten een krachtige uitwerking kunnen hebben op een gewenste gedragsverandering. Health counseling Bij het begeleiden van mensen naar verandering van leefstijl, wordt vaak gebruik gemaakt van het Health Counseling Model van Frans Gerards. Health counseling heeft als doel mensen zodanig te begeleiden dat zij:   

bewust kiezen voor gedrag dat ligt opgesloten in het door de hulpverlener gegeven advies; zich optimaal inzetten voor de uitvoering van dat gedrag; proberen het gedrag ook vol te houden op de lange termijn indien dat nodig is;

45



leren omgaan met terugval, tijdelijke en totale terugval als zij het gedrag niet hebben volgehouden.53

Effectieve interventies op gedrag Er is een groot aanbod op het gebied van gedragsinterventies. In de STECR Werkwijze Overgewicht en obesitas (2012) is een aantal interessante interventies opgenomen die bewezen effectief zijn en worden ingezet door werkgevers die iets willen doen aan leefstijlverbetering van hun werknemers. Het gaat hierbij om zowel persoonlijke als groepsbegeleiding. Annette Aerts heeft haar eigen coachingsprogramma opgezet vanuit de Transactionele Analyse “Liever Slank”, waarbij de nadruk ligt op het bewust worden van onderliggende gedragspatronen en bewust genieten van eten. Zij neemt de Franse eetcultuur als voorbeeld. Vanuit mindfulness zijn succesvolle programma’s opgezet voor Mindful eten. Mijn Eet Experiment is een online programma gericht op bewustwording en wordt ondersteund door de overheid. “Train je brein, denk slank” is het psychologisch programma van cognitief therapeut Judith Beck. Kortdurende oplossingsgerichte therapie is een ander succesvolle vorm van psychotherapie, gericht op empowerment. Wisselwerking Doordat er een wisselwerking is tussen de verschillende factoren (voeding, beweging, ontspanning, gedachten, gedrag), kan op verschillende niveaus worden begonnen met leefstijlverandering. Door te kiezen voor dat onderdeel met de laagste drempel, zal relatief snel resultaat bereikt kunnen worden. Succes stimuleert. De “fun factor” mag ook niet ontbreken, mensen bewegen liever wanneer het leuk is, dan wanneer het alleen ingegeven is vanuit gezondheidsbevordering (par. 5.8). Aansluiten bij de eigen stijl en mogelijkheden geeft op de lange termijn meer slagingskans. Empowerment en intrinsieke motivatie zijn nodig om in een opwaartse spiraal terecht te komen, zodat ook de lastige aspecten met succes veranderd kunnen worden.

5.5

Gezonde voeding

Gezond eten begint bij liefde voor eten en ervan genieten. Samen eten aan tafel met je gezin maakt gezonder volgens onderzoekers. Dit is wat gebeurt in alle Blue Zones. We zien op de TV in de pastareclames de plaatjes van grote Italiaanse families die gezellig met elkaar in de tuin aan tafel zitten en genieten van eten in zijn pure vorm. Buiten eten aan een lange tafel spreekt bij mij altijd tot de verbeelding. Een gezond voedingspatroon is onontbeerlijk bij het voorkomen en behandelen van diabetes. Maar wat is gezond eten? Daarover lopen de meningen behoorlijk uiteen. Ik denk ook niet dat er een eenduidig gezond voedingspatroon bestaat dat voor iedereen gezond is, maar dat er een aantal basisbeginselen zijn die wel voor iedereen gelden en dat je daarnaast voor jezelf moet leren ontdekken welke voeding je goed doet en welke niet. Het gaat om eten met aandacht (“mindful eten”), goed kauwen, genieten, weten wat je eet en waarom je eet. Eten mag geen stress opleveren, want dan span je alsnog het paard achter de wagen. Het volgen van een dieet levert bijna altijd stress op. Een gezond voedingspatroon vormt een deel van het grotere geheel. Het gaat erom een optimale balans te vinden, ook geestelijk, emotioneel en spiritueel. In deze paragraaf ga ik dieper in op wat koolhydraten, eiwitten en vetten doen in je lichaam en wat de invloed is op (het ontstaan van) diabetes. Hierin verwerk ik wat ik versta onder een gezond voedingspatroon.

53

http://www.diabeteszorgbeter.nl/

46

Carl Larsson – “Ontbijt onder de grote berk”, 1896 ("Frukost under stora björken")

Diëtisten in Nederland volgen de adviezen uit de NDF Voedingsrichtlijn (par. 2.5), waardoor mijns inziens een aantal belangrijke inzichten worden gemist die door verschillende onderzoekers worden bevestigd, met name dat het aandeel (snelle) koolhydraten fors verminderd dient te worden, de juiste vetten nodig zijn, tarwe (gluten) en melk boosdoeners kunnen zijn en cholesterol juist nodig is. Ik heb de belangrijkste verschillen tussen de Voedingsrichtlijn en mijn visie weergegeven in een schema verderop in de tekst. Koolhydraten Koolhydraten vormen een punt van vele discussies. Diëten “zonder koolhydraten” zijn “in”. Maar wat zijn koolhydraten en bestaat een dieet zonder koolhydraten eigenlijk wel? Koolhydraten is een verzamelnaam voor suikers, monosachariden. Monosachariden zijn de bouwstenen voor alle suikervormen. Glucose en fructose zijn monosachariden. Kristalsuiker is een disacharide, een verbinding tussen twee monosachariden. Zetmeel bestaat uit duizenden aan elkaar gebonden monosachariden, een polysacharide. Producten als pasta, rijst, brood en aardappelen bestaan uit zetmeel. Onze darm neemt alleen monosachariden op, daarom wordt zetmeel door spijsverteringsenzymen afgebroken tot glucose. Glucose kan pas worden opgenomen door de cellen wanneer er ook insuline in het bloed aanwezig is. Bij stijging van de insulinespiegel, stijgt eveneens de afscheiding van de Insulinlike Growth Factor-1 (IGF-1), een insulinegelijkende groeifactor die de (vet)celgroei stimuleert. Insuline en IGF-1 stimuleren beide ontstekingsfactoren. Glycemische index en belasting Glucose wordt sneller opgenomen dan zetmeel. Geraffineerde koolhydraten worden sneller opgenomen dan ongeraffineerde koolhydraten. Een mens heeft glucose nodig voor de energievoorziening, maar hierbij is het zaak de juiste koolhydraten te nemen, en wel de koolhydraten die langzaam aan de bloedbaan worden afgegeven, om te voorkomen dat er te hoge pieken ontstaan in de bloedglucosewaarden (hyperglycemie) en insuline (hyperinsulinemie).

47

Het gaat om producten met een lage glycemische index (GI). Fruit, groenten, noten, havermout, donkere chocolade, peulvruchten, vis en gevogelte hebben een lage glycemische index. Om nog preciezer de impact van een voedingsmiddel op je bloedglucosespiegel te bepalen, is de glycemische belasting (glycemic load, GL) beter. Hierbij houd je rekening met de grootte van de portie. Ook het kijken naar de samenstelling van de gehele maaltijd heeft zin, omdat eiwitten, vezels, de juiste vetten, goed kauwen en niet te veel eten de GL verlaagt. Het toevoegen van olijfolie zorgt ervoor dat de koolhydraten langzamer in het bloed worden opgenomen, de Italianen doen dit door rijkelijk olijfolie te sprenkelen over hun pizza en pasta.

Suiker gaat plakken (glycosylatie, par. 3.2). Het vormt verbindingen met eiwitten, waardoor eiwitten aan elkaar gaan plakken en zorgen voor verstijving van weefsels, waaronder bloedvaten. Het immuunsysteem kan minder goed functioneren, omdat suiker plakt aan de witte bloedcellen. Suiker plakt ook aan cholesterol en vormt cholesterolplaques. Bij diabetespatiënten vindt deze versuikering en plaquevorming in ernstige mate plaats, waardoor vele complicaties ontstaan. Glucose en geraffineerde koolhydraten hebben ook een negatief effect op de zuurbase balans. Een “koolhydraatvrij dieet” zoals weleens gesuggereerd bestaat eigenlijk niet, omdat groenten en fruit ook koolhydraten bevatten. Het voordeel van groente en fruit is dat ze vezels bevatten die er voor zorgen dat darmpassage in de dunne darm wordt vertraagd, waardoor ze een bloedglucoseregulerende werking hebben. Het gaat er om de juiste koolhydraten te nemen en niet te veel. Ik ben geen voorstander van calorieën tellen, omdat dat een stressfactor oplevert en voorbij gaat aan het genieten en het leren aanvoelen van het verzadigingsgevoel. Daarentegen kan het verhelderend werken, in het kader van bewustwording, om een voedingsdagboek bij te houden, waarin wordt opgeschreven wat er op een dag wordt gegeten en hoe het gevoel na de maaltijd was. Over het algemeen is caloriebeperking wel gunstig voor de gezondheid. Het is niet voor niets dat de Blue Zoners slechts 80% van hun hongergevoel stillen. Af en toe een avondmaaltijd overslaan is gunstig voor de pancreas. Deze heeft in de regel 4 tot 8 uur nodig om te herstellen 54. Voor een gezonde bloedglucosespiegel zou een maaltijd nooit meer dan een GL van 10 mogen hebben en het totaal van de dag zou 45 GL niet mogen overschrijden. Maaltijdvervangers, zoals shakes, leiden naar mijn idee niet naar een gezond eetpatroon, het heeft weinig met bewust eten en genieten te maken. Suiker en andere zoetstoffen Suiker (sucrose) is geraffineerde riet- of bietsuiker, ontdaan van de melasse, waarin de vitaminen, mineralen, eiwitten en vezels zitten. Juist deze stoffen zijn nodig om de suiker te verteren. Suiker heeft een hoge GI. Fructose heeft een lagere GI, maar heeft schadelijke effecten voor de lever, de ogen en het triglyceridengehalte. Bovendien wordt het sneller omgezet in vet. Natuurlijke zoetstoffen hebben het voordeel dat ze nog mineralen en vitaminen bevatten die helpen bij de vertering. Ook deze suikers mogen niet in te grote hoeveelheden worden gebruikt:

54

Pruimboom, Leo, Natura Foundation, PNI, tijdens een lezing op 16 mei 2013 over Obesitas

48

        

Ahornsiroop, sap van de esdoorn Dadels, voordeel dat ze veel vezels bevatten Honing, rauwe, koudgeslingerde honing bevat enzymen, antioxidanten, aminozuren, vitaminen en mineralen Melasse Oerzoet, ongeraffineerde ruwe rietsuiker Amasake, door fermentatie van gekookte rijst Kokospalmsuiker, kokosbloesemsuiker, gemaakt van kokosnektar, Yaconsiroop, van de wortel van de Yaconplant, niet rauw, prebiotica lage GI Agavesiroop, is geraffineerde fructose, bevat nauwelijks voedingsstoffen, dus liever weinig gebruiken

Dan zijn er ook nog de kunstmatige zoetstoffen. Hiervan hebben de suikeralcoholen, zoals maltitol, isomalt en xylitol, m.u.v. sorbitol, weinig invloed op de bloedglucosespiegel. Ze hebben wel als neveneffect winderigheid en een laxerend effect. De synthetische zoetstoffen aspartaam, acesulfaam K, cyclamaat, sucralose en sacharine, hebben ook geen effect op de bloedglucosespiegel, maar hebben ernstige bijwerkingen. Ze zijn kankerverwekkend, schadelijk voor de hersenen (neurotoxisch) en ze houden de drang naar zoetigheid in stand. Het Voedingscentrum acht deze stoffen veilig en trekt de onderzoeken die naar deze stoffen zijn gedaan in twijfel. Mijn idee is om met een gezonde dosis scepsis naar de uitlatingen van het Voedingscentrum te kijken. Het feit dat Monsanto (berucht om zijn genetisch gemanipuleerde producten) als monopolist achter de productie van aspartaam staat, is een extra reden om alert te zijn. Stevia is een bijzondere, natuurlijke, zoetstof die zelfs een gunstige werking heeft voor diabetici, omdat het de bloedglucosespiegel verlaagt na het eten, de insulinegevoeligheid verhoogt en de aanmaak van insuline verhoogt. Tarwe en exorfinen55 Tarwe staat in het verdachtenbankje. De moderne tarwe is niet meer dezelfde als het oergraan van eeuwen geleden. Tarwerassen zijn gehybridiseerd, gekruist en hebben genoverdracht ondergaan om ze beter te laten overleven en te beschermen tegen bijvoorbeeld schimmel, maar bovenal om de opbrengst te verhogen en productiekosten te verlagen. Aanpassingen aan de eiwitstructuur kan grote gevolgen hebben voor de gezondheid, waaronder immuunreacties. De moderne tarwe bevat veel meer gluten dan het oude eenkoren. Gluten, een eiwit in tarwe, gerst, spelt en rogge, wordt steeds vaker in verband gebracht met autoimmuunziekten (diabetes type 1), metabool syndroom, diabetes type 2 en het ontstaan van laaggradige ontstekingen. In de spijsvertering worden gluten afgebroken tot polypeptiden, o.a. gliadine. Ons afweersysteem ervaart gliadine als een vreemde stof. Ook lijkt het erg veel op het menselijk eiwit. Zodra het lichaam antistoffen aanmaakt tegen deze stof, kan het ook antistoffen tegen lichaamseigen eiwitten aanmaken. Als gevolg hiervan ontstaan ontstekingen en beschadigingen van weefsels, waaronder het darmslijmvlies. Gluten verstoren ook de darmflora en dragen bij aan darmdoorlaatbaarheid. Gliadinen triggeren het loslaten van zonuline, een eiwit in de darmen. Zonulinen hebben de eigenschap de tight junctions (hechte darmkruisingen) tussen de darmcellen uit elkaar te halen. De gevolgen van darmdoorlaatbaarheid zijn al eerder aan de orde gekomen. Polypeptiden hebben de eigenschap door de bloed-hersenbarrière te kunnen breken en zich te kunnen binden aan morfinereceptoren in de hersenen. Ze worden exorfinen genoemd en hebben dus een morfineachtige werking (opioïden). Ook koemelk bevat exorfinen. Deze stoffen zorgen ervoor dat de bloedglucosespiegel veel langer op een hoog niveau blijft. Daarbij verlagen ze de insulinegevoeligheid. 55

Davis, William, Broodbuik (2013) p. 65.

49

Tarwe zorgt overigens ook voor hoge insulinepieken. Dat heeft te maken met de stof amylopectine. William Davis noemt tarwe daarom een superkoolhydraat in zijn boek Broodbuik. Door deze insulinepieken slaat het lichaam meer vet op, ongunstig buikvet. Door de exorfinen is tarwe in zeker zin ook verslavend. Het verraderlijke bij tarwe is dat glutenintolerantie in verschillende gradaties bestaat en lastig is te testen, waardoor het waarschijnlijk veel vaker voorkomt dan men denkt. Tarwe heeft ook nog een verzurende werking. Alles bij elkaar: hoge insulinepieken, ontstekingen, buikvet, exorfinen, verlaagde insulinegevoeligheid, darmdoorlaatbaarheid en verzuring, maken dat tarwe niet is aan te bevelen in een gezond voedingspatroon, dus ook niet bij diabetes. Spelt, het graan dat in de Duitstalige landen altijd een plaats heeft gehad naast tarwe, mede beïnvloed door Hildegard von Bingen, beleeft op dit moment in Nederland een grote populariteit. Spelt is nog een oergraan, het is niet gemanipuleerd. Het bevat wel gluten, maar deze zijn minder belastend dan die in tarwe. Vanwege de huidige populariteit is het wel van belang alert te blijven op de zuiverheid van spelt. In Zwitserland wordt bijvoorbeeld een speciaal keurmerk “Urdinkel” gehanteerd om aan te geven dat het daadwerkelijk om het oergraan gaat.

Advies koolhydraten in het kort: beperk koolhydraten tot minder dan de helft van de dagelijkse voeding en kies koolhydraten met een lage GL, combineer koolhydraten altijd met eiwitten en de juiste vetten. Vermijd tarwe en andere glutenbevattende granen.

Eiwitten Eiwitten, proteïnen, zijn belangrijke bouwstenen voor onze weefsels en ze voeren belangrijke functies uit. Ze bestaan uit aminozuren. Eiwitten worden opgenomen uit onze voeding. Tijdens de spijsvertering worden eiwitten afgebroken tot aminozuren en in de bloedbaan opgenomen. Daarna worden er weer eiwitten van gemaakt door de lichaamscellen. We hebben eiwitten nodig, echter in beperkte hoeveelheid. Eiwitten zorgen voor:      

de aanmaak van celstructuur, de aanmaak van hormonen, de aanmaak van neurotransmitters (bijvoorbeeld adrenaline), de aanmaak van enzymen het opbouwen en vernieuwen van (spier)weefsels het leveren van energie (calorieën).

50

Wanneer er te veel suiker in de bloedbaan is, gaan de suikermoleculen kleven aan de eiwitten. In de loop van de tijd gaan beschadigde eiwitten stapelen en gezonde cellen verstikken, waardoor allerlei ziektes ontstaan. Te veel eiwitten eten is onverstandig, omdat het de groei stimuleert en het lichaam sneller verouderd. Het belast ook de nieren. Vlees is in beginsel niet ongezond, maar wel wanneer we er te veel van eten en dat doet de gemiddelde westerling. Rood vlees geeft meer kans op diabetes heeft onderzoek van de Harvard School of Public Health uitgewezen. Dierlijke eiwitten verzuren meer dan plantaardige eiwitten en zijn dus minder goed voor je gezondheid. In de Blue Zones worden voornamelijk plantaardig eiwitten gegeten. Melk Melk is ook zo’n voedingsmiddel dat flink in de belangstelling staat. Regelmatig komt er een artikel in de media over de positieve dan wel negatieve effecten van melk of zuivel in het algemeen. Enige tijd geleden zag ik de titel “Melk de witte sloper” als parodie op de oude slogan “Melk de witte motor”. Schoolmelk wordt nog steeds gesubsidieerd door de EU, ondanks het feit dat veel kinderen lactose-intolerant zijn en melk steeds meer omstreden is. Melk behoort in mijn ogen niet in een gezond voedingspatroon thuis. Het bevat IGF waardoor kalfjes sneller groeien, maar ook menselijke cellen sneller verouderen. Koemelk bevat eiwitten die qua structuur overeenkomen met onze eigen eiwitten. Dit kan leiden tot immuunreacties. Melk stimuleert de insulineaanmaak en de veroudering van bètacellen in de pancreas. Melk leidt tot osteoporose en verzuring. Met het ouder worden vermindert de hoeveelheid enzymen die helpen de lactose af te breken (lactase), waardoor je eigenlijk steeds meer lactose-intolerant wordt, hetgeen logisch is. Moedermelk drink je ook alleen in je eerste levensjaar. Daarbij heeft melk een verslijmende werking. Overmatig melkgebruik is een belasting voor het immuunsysteem, waardoor de afweer tegen ziekteverwekkers afneemt. De overmaat aan eiwitten uit de melk wordt afgezet in de wanden van de bloedvaten, hetgeen bijdraagt aan het ontstaan van hoge bloeddruk en de verdikking van het lymfevocht veroorzaakt. Daardoor ontstaat lymfestuwing en kan het lichaam niet goed ontgift en ontzuurd worden. Dit geldt overigens veel minder voor geitenmelkproducten. Voor kaas, een gefermenteerd melkproduct, wordt vaak een uitzondering gemaakt. Door het fermentatieproces heeft het een minder verslijmende werking en bevat het voedingsstoffen die gezond kunnen zijn. Waarschijnlijk zijn hier individuele verschillen mogelijk. Bijzonder is dat mensen in de Blue Zone eigenlijk geen melk gebruiken, maar wel kleine porties kaas nuttigen als dessert. Advies eiwitten in het kort: eet weinig eiwitten, verkies plantaardige eiwitten boven dierlijke eiwitten, vermijd melkproducten, m.u.v. kaas. Vetten Het westerse voedingspatroon bevat in de regel te weinig goede en te veel verkeerde vetten. Vetten zijn in de regel niet de boosdoener wat diabetes en cholesterol aangaat, daarover bestaat een groot misverstand. Suikers hebben meer invloed op hart- en vaatziekten dan vetten, terwijl lange tijd het omgekeerde werd gedacht. Diabetici hebben daarom veel meer kans op hart- en vaatziekten. Cholesterolrijke voeding heeft geen invloed op het cholesterolgehalte. Dus je kunt gerust iedere dag een ei eten, dat zal geen invloed hebben op je cholesterolgehalte. Cholesterol is een lichaamseigen stof die o.a. nodig is voor de celmembranen, waardoor cellen soepel blijven. Cholesterolverlagende medicijnen, zoals statines, zorgen er nu juist voor dat het cholesterolgehalte naar beneden gaat en celwanden verstijven, waardoor uiteindelijk spierzwakte en krachtverlies optreedt. Vetten uit voeding worden tijdens de spijsvertering afgebroken tot vetzuren die door de darmen kunnen worden opgenomen. In de cellen worden de vetzuren vervolgens weer tot vet in elkaar gezet.

51

Er bestaan verzadigde en onverzadigde vetzuren. Verzadigde vetzuren kunnen door hun structuur samenklonteren en atherosclerose veroorzaken, terwijl onverzadigde vetzuren dat minder makkelijk kunnen. Verzadigde vetzuren veroorzaken ook ontstekingen. Er bestaan ook transvetzuren (transvetten). Dit zijn meestal lichaamsvreemde vetten, zodat het lichaam moeite heeft ze af te breken. Ze kunnen ook makkelijk samenklonteren. Roomboter, kokosolie of margarine? Onverzadigde vetten zijn vloeibaar, zoals olijfolie en lijnzaadolie. Om plantaardige onverzadigde vetten toch smeerbaar te maken, voor op de boterham, worden ze chemische bewerkt, gehard. Daardoor ontstaan echter transvetten en verzadigde vetzuren. Om de zo ontstane margarine toch nog “gezonder” te maken worden er allerlei voedingsstoffen aan toegevoegd, zoals plantensterolen. Dit is een plantaardige cholesterol. Inmiddels zijn medici sceptisch tegenover die plantensterolen. Gezien het hele industriële, chemische productieproces waaruit margarine ontstaat is er in mijn ogen niks natuurlijks meer aan, zelfs gevaarlijk, dus niet eten is mijn advies. Kies dan liever roomboter. Hoewel het verzadigde vetten bevat, waardoor het stabiel blijft bij verhitten en je er goed in kunt bakken, is het wel een natuurproduct. Roomboter bevat vele goede stoffen, waaronder de vitaminen A, D, E, en K. En onverzadigde vetten zijn niet allemaal ongezond. Ongeraffineerde en koudgeperste kokosolie bevat gezonde verzadigde vetten. Ook in kokosolie zijn de vetzuren stabiel en geschikt om te verhitten op hogere temperaturen. Verder draagt het gebruik van kokosolie bij aan een stabiele bloedsuikerspiegel, een efficiëntere werking van insuline, waardoor hypoglycemie en hongeraanvallen verminderen. Omega-3-vetzuren Gezonde vetzuren zijn de omega-3-vetzuren. Dit zijn meervoudig onverzadigde vetzuren. Ze zijn essentieel, dat wil zeggen dat het lichaam ze niet zelf kan aanmaken en we ze dus uit de voeding moeten halen. Omega-6-vetzuren zijn ook essentieel, maar hebben een andere functie, o.a. ontstekingsbevordering. In de juiste hoeveelheid en verhouding is omega-6 ook nodig. In het westerse voedingspatroon is de verhouding omega-3 / omega-6 naar de verkeerde kant doorgeslagen. Uit onderzoek komt het volgende naar voren over de werking van Omega 3 vetzuren, ze:          

verbeteren van de insulinegevoeligheid optimaliseren de balans van vetzuren (tryglyceriden) in het lichaam verlagen verkeerde cholesterol, verhogen goede cholesterol, verlagen de bloeddruk, houden het bloed dun bevorderen het natuurlijke afweersysteem, ontstekingsremmend, antiallergisch reguleren de hormoonhuishouding bevorderen de glucose- en vetstofwisseling bevorderen sterke botten en soepele gewrichten stimuleren de hersenfuncties (neurologisch), bevorderen de geestelijke balans, waardoor minder kans op depressies, ADHD en andere psychische stoornissen stimuleren het gezichtsvermogen

Zoals al eerder genoemd zorgen de juiste vetten ervoor dat koolhydraten geleidelijker worden opgenomen in het bloed. Advies vetten in het kort: zorg dagelijks voor voldoende onverzadigde vetten in het eten, waaronder omega-3-vetzuren, neem vetten bij iedere maaltijd, bak alleen in roomboter, olijfolie of kokosolie. Koffie Koffie heeft zowel positieve als negatieve effecten op de gezondheid. Het is een stimulerend middel vanwege de cafeïne, het maakt alert. Te veel koffie kan het maag- en darmslijmvlies beschadigen. 52

Koffie heeft een negatief effect op de zuurbasebalans. Koffie wordt door natuurgeneeskundigen meestal afgeraden. Het is in ieder geval niet aan te raden meer dan 3 koppen koffie per dag te drinken. Alcohol Alcohol is een toxische stof. Het beschadigt de darmwand en de maagwand. Bovendien is het een belasting voor de lever. De positieve effecten van alcohol zijn beperkt. Rode wijn zou een beschermende werking kunnen hebben bij diabetes. Zout Tafelzout (natriumchloride) is geraffineerd en heeft geen enkele voedingswaarde, het kan niet worden opgenomen door het lichaam en is dus alleen maar belastend. Zouten die wel makkelijk opneembaar zijn in het lichaam en nog veel mineralen en sporenelementen bevatten zijn Himalayazout, Keltisch zeezout en ander zeezout. Doordat er in Nederland van nature niet veel jodium in de voeding zit, wordt er sinds de vijftiger jaren een zogeheten 'jodiumbeleid' gevoerd. Het wordt toegevoegd aan het zout in brood. Tafelzout is ook verkrijgbaar met jodium, het zogenaamde jozo. Jodium is belangrijk voor een goede werking van de schildklier. Wanneer je geen brood en jozo gebruikt, dien je er voor te zorgen dat je op een andere manier aan voldoende jodium komt, bijvoorbeeld uit zeewier of zeevis. Water Veel drinken is belangrijk, vooral zuiver water, zonder koolzuur. Koolzuurhoudende dranken hebben een sterk verzurende werking en worden afgeraden. NDF Voedingsrichtlijn In par. 2.5 heb ik aangegeven dat ik het verschil tussen de aanbevelingen in de Voedingsrichtlijn en mijn visie zou weergeven. Ik heb geprobeerd dit schematisch weer te geven:

Onderwerp Koolhydraten

Voedingsrichtlijn diabetes Alleen bij overgewicht of gewichtstoename wordt beperking van toegevoegde suikers (waaronder fructose) aanbevolen.

Mijn visie In alle gevallen worden toegevoegde suikers, dus ook fructose, afgeraden.

De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid koolhydraten voor gezonde mensen (40 – 70%) geldt ook voor diabetici.

Aanbevolen hoeveelheid koolhydraten is minder dan 50%.

Intensieve zoetstoffen als aspartaam zijn veilig in gebruik.

Intensieve zoetstoffen worden afgeraden, veiligheid wordt betwijfeld.

Elk soort koolhydraat en suiker kan worden gebruikt, mits in een gezond voedingspatroon passend. GI wordt alleen gebruikt in bijzondere gevallen.

Streven naar koolhydraten met een lage GL, geen pasta, aardappelen, brood, witmeelproducten, max. 45 GL. Koolhydraten altijd combineren met vet en eiwit. Olijfolie en lijnzaadolie zorgen voor geleidelijke opname glucose.

53

Eiwitten

Vetten

Tarwe / gluten Melk

Cholesterol – plantensterolen stanolen

Rood vlees Vitamine D

Supplementen, fytotherapie en Superfoods

Geen voorkeur voor dierlijk of plantaardig eiwit. Bij hoge eiwitinname (max. 20%) voorkeur voor plantaardig eiwit i.v.m. hoeveelheid verzadigde vetten. Transvetten (max 1 %) en verzadigde vetten worden afgeraden (max. 10%), vervangen door meervoudig onverzadigde vetzuren. Geen aparte aanbeveling voor enkelvoudig onverzadigde vetzuren.

Vanwege het verzurende effect van dierlijke eiwitten hebben plantaardige eiwitten de voorkeur. Eiwitten beperken.

Alfalinoleenzuur (omega-3vetzuren) wordt niet aanbevolen. Linolzuur (omega-6-vetzuren) 2 % per dag. Visvetzuren 450 mg per dag.

Omega-3-vetzuren zijn een deel van de oplossing bij diabetes en worden ten zeerste aanbevolen. Daarnaast omega-6-vetzuren, maar in de juiste verhouding, d.w.z. nooit meer dan omega-3-vetzuren. Geen glutenhoudende granen, waaronder tarwe. Melkproducten, m.u.v. kaas, worden afgeraden, vanwege IGF, verslijmende werking, lactoseintolerantie, belasting voor het immuunsysteem. Cholesterol is niet de boosdoener bij diabetes. Plantensterolen en – stanolen zijn verdacht en worden sterk afgeraden. Cholesterol in voeding heeft geen effect op verhoogd cholesterolgehalte. Rood vlees wordt afgeraden. Suppletie wordt bij diabetes aanbevolen.

Volkoren graanproducten worden aanbevolen. (magere) melkproducten worden aanbevolen.

Het gebruik van producten met plantensterolen en – stanolen kan geadviseerd worden bij diabetici met hypercholesterolemie.

Suppletie alleen bij kinderen onder de 4 jaar, personen met een donkere huidskleur, zwangere of lacterende vrouwen, sluierdragende vrouwen, vrouwen boven de 50 en mannen boven de 70. Onvoldoende bewijs voor de werking van chroom en kaneel.

Transvetten zijn uit den boze. Verzadigde vetten uit roomboter en kokosolie kunnen goed gebruikt worden om te verhitten. Kokosolie heeft zelfs gunstige werking bij diabetes.

Supplementen en fytotherapie kunnen een tijdelijke ondersteuning bieden, totdat het lichaam in staat is het op eigen kracht te doen, w.o: zink, magnesium, chroom, kaneel Keukenkruiden worden aanbevolen, zoals: mediterrane kruiden, curcuma, knoflook. Superfoods kunnen een zinvolle bijdrage leveren in de preventie en behandeling van diabetes.

Alcohol Koffie

Tegen matig alcoholgebruik geen bezwaar Hoge koffieconsumptie mogelijk beschermend bij diabetes en wordt niet afgeraden.

Rode wijn in beperkte mate toegestaan. Koffie heeft positieve en negatieve effecten. Individueel uit te zoeken. In

54

Calorierestrictie

Tijdelijk een Laag calorieën dieet (al dan niet met maaltijdvervangers) kan zinvol zijn ter ondersteuning van gewichtsverlies en optimalisering van de glycemische regulatie.

Zout

Matig met keukenzout.

ieder geval niet meer dan 3 kopjes per dag. Calorierestrictie is zinvol. Geen calorieën tellen, wel af en toe avondmaaltijd overslaan of in het algemeen minder eten dan je hongergevoel. Maaltijdvervangers helpen niet een gezond eetpatroon op te bouwen. Keukenzout vervangen door zeezout of Himalayazout, letten op jodiuminname.

Puur natuur De juiste voeding zorgt ervoor dat het immuunsysteem zo min mogelijk wordt belast met toxische stoffen. Dat betekent dat je het beste kunt kiezen voor biologische of biologisch-dynamische voeding. Daarnaast is het van belang dat de voeding die je eet zo min mogelijk is bewerkt, dus ongeraffineerd. Bij iedere bewerking gaan er belangrijke voedingsstoffen verloren en worden er soms (chemische) stoffen toegevoegd die belastend kunnen zijn. Voeding in zijn pure, natuurlijke vorm verdient de voorkeur. Verder dien je te letten op chemische toevoegingen, zoals E-nummers. Deze stoffen zijn lichaamsvreemd en belastend. Groenten dienen de basis te zijn van je dagelijkse voeding. Enzymen en zuren in rauwe groenten zijn lymfereinigers. Flavonoïden, appelzuur, citroenzuur en chininezuur en bepaalde enzymen (zoals die in cranberries) helpen om hardnekkig vet in het lymfesysteem te emulgeren. Chlorofyl, de groene kleur in groenten, helpt bij de reiniging van de lymfe. Bessen (bosbessen, blauwe bessen, veenbessen, frambozen, aardbeien) zijn bijzonder aan te bevelen als fruit. Kort samengevat bestaat een gezond voedingspatroon voor mij uit voedingsmiddelen die de volgende kenmerken hebben:    

5.6

Puur Vers Liefst seizoensgebonden en regionaal Biologisch

Fytotherapie

Met de juiste voeding kom je een heel eind, zeker als het om preventie van diabetes gaat. Om diabetes om te kunnen keren, is er meestal meer nodig dan alleen gezonde voeding en voldoende beweging. Bij diabetes ben je inmiddels in de 5e fase van Reckeweg belandt, hetgeen betekent dat je een lange weg te gaan hebt. Hierbij kunnen fytotherapie, supplementen en super foods veel ondersteuning bieden. Fytotherapie, of kruidengeneeskunde, wordt al eeuwenlang toegepast bij het voorkomen en behandelen van diabetes. Naast de ervaring die in die eeuwen is opgedaan, is de werking van veel middelen inmiddels wetenschappelijk onderzocht en bevestigd. In deze paragraaf wordt een selectie gemaakt van kruiden die ingezet kunnen worden bij diabetes 5657. Afhankelijk van bijkomende klachten kan altijd voor andere kruiden worden gekozen, aangepast aan de individuele behoeften. Raadpleeg voor het toepassen van kruiden altijd een deskundige, zeker gezien de controle op de bloedglucosespiegel.

56

Verhelst, Geert, Groot handboek geneeskrachtige kruiden (2010). Hoogland, Aldert, Micronutriënten en fytotherapie bij: diabetes en aanverwante aandoeningen, Van Nature nr. 9, 2008 57

55

Daarnaast kunnen kruiden contra-indicaties hebben, bijwerkingen of interacties met medicatie. Voor informatie hierover verwijs ik naar het Groot handboek geneeskrachtige kruiden van Geert Verhelst. Kruiden in de keuken

We zijn in de regel veel te zuinig met het toevoegen van (verse) kruiden aan onze maaltijd. Inwoners van de mediterrane landen zijn daar veel beter in. Kruiden kunnen een heilzame werking hebben op je gezondheid. De kruiden die in de mediterrane keuken worden gebruikt, zoals oregano, tijm, basilicum, rozemarijn hebben alle een ontstekingsremmende werking. Curcuma (geelwortel) uit de Indische keuken is de topper wat ontstekingsremming betreft. Tijdens mijn kooklessen aan de HPS in Luzern heb ik geleerd ruim gebruik te maken van keukenkruiden. Zo gaat er in de groentesoep standaard een hele bos peterselie of een forse schep curcuma. Verse gember en curcuma, oregano en tijm, geven het eten smaak, zonder dat andere (kunstmatige) smaakmakers nodig zijn. Knoflook heeft ook een positieve werking bij diabetes. Curcumine verlaagt 'atherogeen risico' bij diabetes 58 Diabetespatiënten lopen een hoger risico op hartziekten dan gezonde mensen. Curcumine kan dat risico beperken, zoals een zes maanden durende Thaise studie aantoonde. In de eerste plaats vonden onderzoekers dat curcumine de soepelheid van de bloedvaten verhoogde. Bovendien bleek uit twee bloedmarkers dat curcumine het cardiovasculaire risico reduceert: toename van adiponectine en afname van leptine. Adiponectine is een ontstekingsremmend hormoon geproduceerd door het vetweefsel, dat ons kan beschermen tegen arteriosclerose en diabetes. Leptine is een hormoon betrokken in het energiebeheer van het lichaam. Het bepaalt mede het hongergevoel. In de westerse bevolking liggen de leptinewaarden gemiddeld hoger, wat mogelijk aan de basis ligt van tal van metabole afwijkingen. Andere vaststellingen in deze studie waren: gedaalde insulineresistentie, minder bloedvetten, minder urinezuur en afname van orgaanvet. In 2012 had dezelfde onderzoeksgroep gevonden dat curcumine alle prediabetespatiënten in een studie beschermde tegen verdere ontwikkeling naar diabetes. In de placebogroep had diabetes zich ontwikkeld bij 16 %.

58

Chuengsamarn S, Rattanamongkolgul S et al. Reduction of atherogenic risk in patients with type 2 diabetes by curcuminoid extract: a randomized controlled trial. J Nutr Biochem. 2014 Feb;25(2):144-50

56

Kruiden die ingezet kunnen worden bij diabetes: Naam Momordica charantia / Bittermeloen of Balsempeer

Eigenschappen Hypoglycemiërend, antidiabetisch

Indicaties Insulineresistentie, metabool syndroom, gestoorde glucosetolerantie, prediabetes, diabetes type 1 en 2

Natuur-kwaliteit nb

Cinnamomum verum / Kaneel

Hypoglycemiërend, voorkomen van complicaties bij diabetes

Insulineresistentie, metabool syndroom, prediabetes, gestoorde glucosetolerantie, diabetes type 1 en 2

warm 3°, droog 3°

Sylibum marianum/ Mariadistel

Vooral levermiddel, maar werkt ook hypogliyemiërend, beschermt pancreas

Prediabetes, diabetes type 2, diabetes door levercirrose

Warm 2˚, droog 2˚

Gymnema sylvestre / Gurmar

Hypoglycemiërend, antidiabetisch, beschermt de pancreas

Metabool syndroom, insulineresistentie, prediabetes, gestoorde glucosetolerantie, diabetes type 1 en 2, obesitas, craving

nb

Trigonella foenum graecum / Fenegriek

Hypoglycemiërend, verminderde kans op reactieve hypoglycemie na snelle bloedglucosepiek

Diabetes type 2, postprandial hyperglycemie, reactieve hypoglycemie

Warm 2˚, droog 2˚

Punica granatum / Granaatappel

Hypoglycemiërend, Anti-inflammatoir, anti-oxidatief, hypo-cholesterolemiërend bij diabetes

Preventie hart- en vaatziekten bij diabetici, preventie inflammatoire aandoeningen

nb

Vaccinium myrtillus / Blauwe bosbes

Hypoglycemiërend, verbetert insulinegevoeligheid,

Diabetes, hypoglycemie

koud 2˚, droog 2˚

57

Gemmotherapie: Bij gemmotherapie wordt gebruik gemaakt van embryonale weefsels van planten in de actieve, sneldelende fase: jonge scheuten, nieuwe knoppen, haarwortels en kiemen. Gemmomiddelen zorgen voor een milde drainage, waardoor toxines worden afgevoerd. 59 Middelen die kunnen worden ingezet bij diabetes: Middel

Eigenschappen

Indicaties

Ginko biloba

Cardiovasculair antioxidans, bloedverdunnend, beschermt de vaatwanden in de retina

diabetische aantasting van de bloedvaten, diabetische retinopathie

Juglans regia

Pancreastonicum, Normaliseert enzymen en insulineproductie van de pancreas, anti-inflammatoir

Diabetes type 2, overgewicht

Juniperus communis

Hypoglycemiërend

Hyperglycemie, moeilijk te reguleren diabetes type 2, obesitas, vermindert craving

5.7

Supplementen en superfoods

Supplementen Supplementen kunnen een tijdelijke ondersteuning bieden, totdat het lichaam in staat is het op eigen kracht te doen. Permanent gebruik van supplementen is meestal niet nodig. Hieronder zal ik een aantal supplementen uitwerken. Ook hier geldt dat het raadzaam is een deskundige te raadplegen. Magnesium: Door stress en intensieve beweging heeft het lichaam veel magnesium nodig. Bij diabetes wordt magnesium aanbevolen. Magnesium:    

59

heeft een positief effect op de bloedglucosespiegel is de “manager” van je gehele energiestofwisseling reguleert stofwisselingsenzymen ontspant spieren, heeft positief effect op stress

Handboek gemmotherapie – Ted Gerretzen, 2010

58

Zink: Bètacellen in de pancreas hebben zink nodig. Zink heeft vele functies, o.a.      

bij de insulinestofwisseling voor een normale zuur-base balans een goede stofwisseling van koolhydraten, eiwitten en vetten. de instandhouding van een normaal gezichtsvermogen. een normale werking van het immuunsysteem. Zink speelt een rol in het celdelingsproces.

Chroom Chroom wordt aanbevolen bij diabetes, vanwege de volgende werking:    

verhoogt het aantal insulinereceptoren verlaagt geglycosyleerd hemoglobine verlaagt het insulineniveau in het bloed helpt de insuline beter te binden aan de receptor

Vitamine D3: Zonlicht is de belangrijkste bron van vitamine D of cholecalciferol (vitamine D3). Het is een van de weinige vitamines die het lichaam zelf kan maken. Onder invloed van zonlicht wordt in de huid vitamine D aangemaakt. Het is nodig voor sterke botten en tanden en speelt een rol bij diabetes. Op een zonnige dag is tien minuten zonlicht op het gezicht gemiddeld genomen voldoende om de dagelijkse behoefte aan vitamine D binnen te halen. Daarentegen is twee uur op een grauwe, winterse dag net genoeg, maar toch is er in de noordelijke landen vaak een suboptimaal tekort in de winter, waardoor op de lange termijn gezondheidsproblemen kunnen ontstaan. Uit onderzoek blijkt dat dor vitamine D de insulineaanmaak gestimuleerd wordt wanneer er meer insuline nodig is. Suppletie van vitamine D is bij diabetes aan te bevelen. Vitamine K2: Heeft een preventieve werking en positieve invloed bij behandeling van diabetes:   

Voorkomt hyperglycemie en verlaagt de bloedglucosespiegel Verhoogt insulinegevoeligheid Betere glucosecontrole

Superfoods Superfoods staan in de belangstelling. Het Voedingscentrum heeft recent uitlatingen gedaan, waarin zij aangeeft dat superfoods niet nodig zijn. Zij blijft bij haar standpunt dat gevarieerde voeding, 200 gram groente en 2 stuks fruit per dag voldoende is om gezond te blijven. Zij gelooft niet in de toegevoegde waarde van superfoods. Superfoods zijn voedingsmiddelen met een hoge voedingswaarde, meer vitaminen, mineralen, spoorelementen, goede vetten, antioxidanten, eiwitten. Naar mijn mening kunnen superfoods een zinvolle bijdrage leveren bij de preventie en behandeling van diabetes. Een aantal superfoods vermeld ik hier:   

Chiazaad, lijnzaad en -olie, hennepzaad en –olie: zorgen voor een langzamere opname van glucose in je bloed, bevatten veel omega-3-vetzuren. Bijenpollen: multivitaminepreparaat, bevat 96 verschillende en essentiële voedingsstoffen, alle vitamine B’s. Rauwe Cacao: Grote hoeveelheid antioxidanten en uitzonderlijk veel magnesium, serotonine, theobromine. Zorgt voor een betere insulinerespons. Verlaagt de bloeddruk. 59

 

5.8

Chlorella en Spirulina: Algen, chlorofyl ondersteunt ontgiften. Zeer waardevol. Sterke ontstekingsremmende werking. Gojibessen: hoge dosis vitamine C, verschillende vitamine B’s, krachtig antioxidant, rijke bron van eiwitten, 21 mineralen, immuunbooster.

Beweging

Le mouvement, c’est la vie. Beweging is nodig om in leven te blijven. Stilzitten zorgt voor verminderde glucoseopname in de spieren en meer vetophoping. Het lymfestelsel, belangrijk voor het immuunsysteem en het afvoeren van afvalstoffen, beweegt niet vanuit zichzelf, maar door spierbeweging en buikademhaling. Vooral de lymfe in de benen heeft beweging nodig om de zwaartekracht te overwinnen. Bij de buikademhaling zorgt het middenrif voor een vacuüm, waardoor de lymfe uit de benen naar boven wordt getrokken. Bewegen heeft een positief effect op je bloeddruk, spiermassa (spieren die niet veel gebruikt worden, worden zwak), cholesterol en triglyceridengehalte, stress, je stemming (door het vrijkomen van neurotransmitters als serotonine, endorfine en dopamine). Door beweging werk je opgebouwde stresshormonen uit je lichaam. Beweging verlaagt ook de ontstekingsgraad in je lichaam. Het is belangrijk minimaal vijf dagen in de week 30 minuten matig intensief te bewegen. Dit is de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen (NNGB). Voor mensen jonger dan 18 jaar is dagelijks 60 minuten bewegen per dag de norm, dubbel30 dus. Bij matig intensief bewegen gaat de hartslag iets omhoog en ga je sneller ademhalen. Het gaat niet per se om sport, maar het kan ook door huishoudelijk werk, klussen in en rondom huis, stevig wandelen, traplopen, achter de hond aan rennen of fietsen.60 Hoewel het dus vrij makkelijk lijkt deze norm te halen, voldoet slechts 60% van de volwassenen in Nederland aan deze norm. Van de jeugd is dat slechts 20%.61 Om een gezond gewicht te handhaven lijkt de NNGB niet voldoende. Onze calorie-inname is inmiddels verhoogd en niet meer in lijn met de NNGB. Dat betekent bij overgewicht al helemaal dat je meer moet bewegen om gewicht te kunnen verliezen. Het voldoen aan de NNGB betekent nog niet dat je fit bent. Daarvoor is extra intensieve beweging nodig. Om deze reden bestaat er tegenwoordig naast de NNGB ook de fitnorm, deze bestaat uit drie maal per week tenminste 20 minuten zwaar intensieve lichaamsbeweging voor, te verwezenlijken door bijvoorbeeld te sporten. Volhouden van beweging is belangrijk, omdat de gunstige effecten van beweging vrijwel direct verdwijnen als een actieve levensstijl wordt gestaakt. De mens is van nature geneigd zuinig om te gaan met energie, vandaar dat we liever onnodige beweging vermijden. Het gevolg van onze moderne leefstijl is dat we te weinig bewegen. We zitten te veel, in de auto, op kantoor of voor de TV. We hebben onze dagelijkse bezigheden zo efficiënt gemaakt en door elektrische apparaten vervangen, dat we steeds minder bewegen. Blue Zoners daarentegen bewegen veel tijdens hun dagelijkse bezigheden en leggen dagelijks grote afstanden te voet af. Bewegen wordt vanzelfsprekender wanneer de omgeving hierop wordt ingericht of aangepast. Zorg dat de fiets voor het grijpen staat, doe de boodschappen vaker te voet bij de winkel om de hoek, neem zelf de tuin onder handen of doe eens een flinke poetsbeurt in huis etc. In flatgebouwen stimuleert men mensen de trap te nemen i.p.v. de lift met bordjes waarop staat dat bij het nemen van de trap 5 x meer calorieën worden verbruikt. Nog een mooi voorbeeld is de pianotrap in een metrostation in Stockholm en bij KPN. De trap die eruit ziet en klinkt als een piano, heeft als effect dat er 66% meer traplopers zijn ten opzichte van roltrapgebruikers.

60 61

http://www.30minutenbewegen.nl/ http://www.kennislink.nl/publicaties/nederlandse-norm-gezond-bewegen

60

Werkgevers stimuleren hun werknemers te gaan sporten en dagelijks in de middagpauze een lunchwandeling te maken. Staand vergaderen wordt populairder. Ik zie tegenwoordig zelfs caissières staand achter de kassa. Sommige werkgevers delen stappentellers uit, die je dagelijkse loopbewegingen in kaart te brengen, dat levert zelfs competities op binnen bedrijven. Om diabetes te voorkomen en te behandelen is voldoende dagelijkse beweging cruciaal. Zeker gezien het feit dat 80% van de diabetespatiënten overgewicht heeft. Het is dan zaak een vorm van bewegen uit te kiezen die bij je past, die je plezier oplevert, zodat je het lang volhoudt. Sporten met anderen is leuker en motiverend. Door samen te bewegen doe je vaak nieuwe sociale contacten op. Dit helpt om bewegen langer vol te houden. Uit onderzoek62 is gebleken dat bewegen een beter effect heeft bij depressies dan antidepressiva. Dat is belangrijk voor diabetespatiënten, omdat zij vaak ook leiden aan depressies. Uit eigen ervaring weet ik hoe leuk het is om te springen op een trampoline. Tegenwoordig bestaan er speciale trampolines die effectief worden ingezet bij overgewicht en allerlei aandoeningen, waaronder diabetes. Een voorbeeld hiervan is de bellicon-trampoline. Het bijzondere aan deze trampoline is de speciale vering, waardoor er een harmonische beweging ontstaat, ongeacht de intensiteit van de beweging. Dit zorgt voor harmonisering van de verschillende lichaamsfuncties, een betere afstemming, waaronder ook de stabilisering van de bloedglucosespiegel. Door de wisseling van de zwaartekracht bij het op-en-neer bewegen, spant elke spiercel in het lichaam zich bij het afremmen onwillekeurig aan, om zich weer te ontspannen op het hoogtepunt van de golfbeweging. Zo activeer je de stofwisseling van alle cellen, niet alleen in bepaalde spiergroepen, zoals dat bij andere sporten het geval is. Ze zorgt ook voor een verbeterde peristaltiek en dus ook voor een kortere vertering. Bij middelmatige beweging wordt al vet verbrand. Trampolinespringen heeft ook een positief effect op je mentale functioneren. Dat maakt het extra interessant voor diabetespatiënten die vaak aan angsten en depressieve gevoelens lijden. Mensen worden blij van het trampolinespringen.

5.9

Ontspanning en Mindfulness

Een van de oorzaken van diabetes is te weinig slaap, dat geldt ook voor stress. Door dagelijks tijd te maken voor ontspanning, meditatie of mindfulness vindt er o.a. harmonisering van lichaamsfuncties en stabilisering van de bloedglucosespiegel plaats.

62

Bayak, M., Blumenthal, J. e.a., Psychosomatic Medicine (2000, 62 (5): 633-638).

61

Ontspanning Door ontspanningsoefeningen kan iemand leren zijn stress beter te hanteren. Dit kan een gunstige invloed hebben op schommelingen in de bloedglucosespiegel. Ontspanningsoefeningen zijn relatief eenvoudig te integreren in het dagelijks leven, zelfs als je met je auto in de file staat of in een lange rij voor de kassa van de supermarkt. Alleen al het concentreren op je ademhaling voor een paar minuten heeft een ontspannend effect op het lichaam. Meditatie Meditatie gaat in een aantal opzichten verder dan alleen ontspanningsoefeningen. Het is een vorm van spirituele oefening. Vele religieuze stromingen kennen de meditatie in een of andere vorm. Meditatie leidt tot bewustzijnsverruiming. Het kan ook een positief effect hebben op je fysieke en mentale gezondheid. Het vergt meer oefening dan ontspanningsoefeningen. Onderzoek heeft uitgewezen dat meditatie een meetbare invloed heeft op de hersenactiviteit. Mindfulness Mindfulness of achtzaamheid is afkomstig uit het boeddhisme en heeft grote populariteit gekregen. Het is een meer praktische, moderne vorm van meditatie. Het betekent aandacht hebben voor het moment, leven in het hier en nu, zonder oordeel. Het betekent ook aandacht geven aan wat er in lichaam en geest gebeurt. Door mindfulness zijn mensen beter in staat de juiste keuzes te maken voor hun gezondheid en welbevinden. Je leert meer te genieten van het leven. Dr. Jon Kabat Zinn, grondlegger van de Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) training, heeft deze training in de jaren tachtig van de vorige eeuw aanvankelijk ontwikkeld voor mensen met chronische pijn en psychosomatische klachten. Hij was destijds verbonden aan de University of Massachusetts Medical Center, Worcester, USA. Inmiddels wordt mindfulness in een bredere setting toegepast om mensen te leren omgaan met stresssituaties. Doordat mindfulness in een medisch-universitaire omgeving is ontwikkeld, is er altijd veel aandacht besteed aan wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van mindfulness. De uitkomsten laten veel positieve effecten zien, ook op langere termijn. 63 In Nijmegen is een speciaal wetenschappelijk mindfulness centrum verbonden aan het UMC St Radboud. Er is ook aan de Universiteit van Tilburg wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de effecten van mindfulness bij diabetes. Wat levert mindfulness op bij diabetes Mindfulness helpt je anders te denken. In plaats van te denken dat diabetes je overkomt, kun je leren zelf sturing te geven aan het leven met diabetes. Je leert signalen op te vangen van je lichaam. Emoties worden beheersbaar. Je levenskwaliteit kan daardoor een stuk verbeteren en de ervaring is dat het leven een stuk meer plezier oplevert. 

Beter aanvoelen van hypo’s en hypers, een stabielere bloedglucosespiegel

Mindfulness traint je om aandachtig te zijn voor de lichamelijke signalen van een te lage en een te hoge suikerspiegel. Op die manier kan je sneller en beter inspelen op bloedglucoseschommelingen. Daardoor kan het zijn dat je uiteindelijk minder medicatie nodig hebt. 

Beter beheersen van stress

Diabetes is een stressgevoelige aandoening: examens, spanningen in je relatie of op je werk hebben een grote invloed op je bloedglucosegehalte. Het zorgt voor schommelingen van hoog naar laag. Dat is niet goed voor je gezondheid. Door je stressniveaus met mindfulness onder controle te houden, blijft ook je bloedglucosegehalte stabieler en dat levert je een betere gezondheid op.

63

http://nu-n-nu.nl/over-mindfulness-bij-diabetes/

62



Beter verwerken van negatieve gevoelens en emoties

Mindfulness leert je om te gaan met de negatieve emoties die kunnen opspelen wanneer je de diagnose van diabetes krijgt. Vaak is er sprake van boosheid, frustratie, verdriet, angst en onzekerheid. Het is heel natuurlijk om in de eerste plaats een ontkennende houding aan te nemen. Mindfulness helpt evenwicht aan te brengen in je emoties, het hoofd leeg te maken. 

Meer ontspanning en plezier in het leven

Door mindfulness leer je los te laten, te vertrouwen op de signalen van je lichaam en geest. Daarmee verdwijnen spanningen en is er ruimte voor ontspanning. Je leert jezelf te accepteren, minder kritisch naar jezelf en anderen te zijn, meer te genieten van het moment en vreugdevoller in het leven te staan. Slaap Een gezonde slaap is belangrijk voor een stabiele bloedglucosespiegel. Mensen met diabetes die slecht slapen, hebben ’s ochtends een hogere bloedglucosewaarde. Ook reageert hun lichaam minder goed op insuline, waardoor het lichaam meer moeite heeft om de bloedglucose goed te regelen.64 Door ontspanningsoefeningen, meditatie of mindfulness is veel verbetering te bereiken wat de slaap betreft.

5.10

De maatschappelijke kant van diabetes

“Diabetes vormt een belangrijk maatschappelijk probleem, dat steeds groter wordt.” Dit is een uitspraak van Ab Klink, voormalig minister VWS.65 Naast het persoonlijke aspect van diabetes is er een niet te onderschatten maatschappelijke kant. De diabetesepidemie heeft bijvoorbeeld grote gevolgen voor de gezondheidszorg en werkgevers en dus voor de economie. De aanpak van diabetes is een uitdaging voor de toekomst. In het boek Diagnose 2025 Diabetes worden trends voor de diabeteszorg genoemd en drie scenario’s voor de toekomst uitgewerkt. Het boek is tot stand gekomen door samenwerking met vele partijen uit de zorg en andere sectoren, waaronder werkgevers- en werknemersorganisaties. Inge de Weerdt66 meldt dat deze unieke aanpak staat voor een nieuwe, maatschappelijke manier van denken over ziekte en zorg. De Weerdt: "Vraag mensen in het land wat ze echt belangrijk vinden en iedereen zet gezondheid op 1. De verantwoordelijkheid daarvoor kun je niet alleen bij het individu zelf leggen. Het helpt ook niet om met z'n allen naar Den Haag te kijken; dat is oud denken. Laten we vooral naar onszelf kijken en naar elkaar en gezamenlijk de verantwoordelijkheid nemen om gezondheid in alle sectoren, in beleid en bestuur op 1 te zetten. Het is de enige manier om deze maatschappij ontwrichtende trends te doorbreken. Met 'Diagnose Diabetes 2025' willen we aan die strategische ontwikkeling een impuls geven, met alle belangrijke partners die we daarvoor al verzameld hebben." Gelukkig is er (nu nog) een goede gezondheidszorg in Nederland, vooral als het gaat om acute zorg. Inmiddels is wel duidelijk geworden dat er grote veranderingen nodig zijn om de zorg betaalbaar te houden. De verzorgingsstaat als concept heeft uitgediend. Wat ooit als vangnet heeft gediend is verworden tot een hangmat67. Een steeds kleiner wordende groep vitale actieven betaalt de rekening van de groep minder actieven en inactieven, dit is het solidariteitsbeginsel. Noodgedwongen en m.i. ook geheel logisch, moet deze sociale verzorgingsstaat plaatsmaken voor een andere kijk op leven, namelijk die waarin je weer verantwoordelijkheid neemt voor je eigen gezondheid, handelen en geluk.

64

http://www.diabetesfonds.nl/onderzoek/slaap-stemming-en-bloedsuiker Diagnose 2025 Diabetes, p. 24 66 mede-auteur Diagnose 2025 Diabetes en NDF directeur 67 Tex Gunning over duurzame inzetbaarheid 65

63

Daar waar het echt niet mogelijk is, kun je een beroep doen op zorg door de overheid. Het begint met het nemen van de regie over je eigen leven en verandering van mindset. Als maatschappij dienen we te zorgen dat het voor meer mensen makkelijker wordt een gezonde leefstijl aan te nemen. Werkgevers houden zich bezig met vitaliteitsbeleid om er voor te zorgen dat werknemers gezond blijven, het gaat om duurzame inzetbaarheid. Diabetespatiënten zijn vaker ziek en werken minder efficiënt. Dit kost de werkgever geld. De werkgever heeft er dus belang bij dat deze en andere werknemers zo gezond mogelijk zijn en blijven. Vandaar dat steeds meer werkgevers inzetten op gezondheidsbeleid binnen het bedrijf. Hoewel veel op vrijwillige basis plaats vindt, komt het steeds vaker voor dat een werknemer verplicht wordt tot deelname aan periodiek medisch onderzoek en gezondheidsprogramma’s, zoals afvallen bij obesitas. Gezondheidsweken en een saladebar vind je inmiddels in steeds meer bedrijfskantines. Werkgevers krijgen langzaam aan een meer holistische visie op gezondheid. Verzuim is in de helft van de gevallen psychisch. Mentale coaching is voor veel werknemers beschikbaar, soms zelf 24 uur per dag, 7 dagen in de week. Er zijn verschillende vitaliteitsprogramma’s ontwikkeld, waarbij zowel lichamelijke, geestelijke als spirituele aspecten aan de orde komen, bijvoorbeeld Lifeguard, Ichange en Youplus. Het spirituele aspect wordt dan eerder benoemd als bevlogenheid, werken met passie. Bevlogen werknemers zijn vitaal, werken efficiënt, denken positief en steken andere werknemers aan. Niet zo gek dat werkgevers graag bevlogen werknemers in dienst hebben. Een gezonde omgeving en voorlichting Veranderen van leefstijl is makkelijker als de omgeving daartoe uitnodigt. Beweging is niet meer zo vanzelfsprekend en we worden altijd en overal verleid tot het nemen van ongezonde voeding. Helaas is ongezonde voeding, voeding met veel verkeerde vetten, zetmeel en suikers, vaak goedkoper dan gezonde voeding zoals verse groente en fruit. Inferieure voedingsmiddelen worden smaakvoller en aantrekkelijker gemaakt door allerlei kunstmatige geur-, kleur- en smaakstoffen en vele (kunstmatige) suikers. Daarnaast zijn we met z’n allen veel meer gaan eten dan we nodig hebben, door de enorme overvloed aan eten. Schaarste-periodes zijn er niet meer, terwijl ons lichaam daar nog steeds wel op geprogrammeerd is. Er is nog steeds veel onwetendheid over wat nu precies een gezonde leefstijl is en wat nu precies gezonde voeding inhoudt. Voorlichting blijft een belangrijk punt van aandacht. In de eerste plaats zijn wij als mens verantwoordelijk voor onze eigen gezondheid en welbevinden. Maar artsen, zorgverleners in het algemeen en overheid dienen hierin een grotere verantwoordelijkheid te nemen als het gaat om preventie en ondersteuning bij leefstijlverandering. In mijn ogen zou een verandering in gezondheidsbewustzijn al effectief kunnen worden gerealiseerd op scholen. In landen om ons heen zijn ze daarin al een aantal stappen verder. Mijn eigen ervaringen in Frankrijk en Zwitserland hebben mij laten zien dat kinderen al vanaf heel jong dagelijks betrokken kunnen worden bij het bereiden van hun pauzehapjes en middagmaaltijden op school. In Zwitserland krijgen alle middelbare scholieren verplicht voedingsleer op school en verlaten ze de school met een basiskookboek waaruit ze hebben gekookt tijdens de lessen. In Nederland kunnen we daar veel van leren. Een mooi en inspirerend project werd in het Verenigd Koninkrijk neergezet door Jamie Oliver met zijn School Dinners. Gelukkig wordt er nu door de Europese Unie (EU) werk van gemaakt om te zorgen dat er in de hele EU meer aandacht komt voor gezonde eetgewoonten van kinderen.68 Het plan is om de twee bestaande subsidieprogramma’s voor het uitdelen van schoolmelk en schoolfruit samen te voegen en op school betere voorlichting te geven over gezond eten. Helaas is de schoolmelk hier nog wel een onderdeel van. De melklobby heeft een sterke vinger in de pap. Hopelijk kan dat in de toekomst nog worden veranderd. De nieuwe regeling krijgt als motto mee: "Eet gezond – voel je goed". In het onderwijs moet er ook meer voorlichting worden gegeven over gezond eten en over voedselproductie en afval, bijvoorbeeld door boerderijen te bezoeken.

68

http://ec.europa.eu/news/agriculture/140204_nl.htm

64

Een positieve maatschappelijke ontwikkeling is het meer stimuleren en integreren van complementaire geneeswijzen in de behandeling van ziektes als diabetes. Hierover gaat de volgende paragraaf.

5.11

Diabetes en Integrative Medicine

De in 2011 overleden Franse psychiater en neurologisch onderzoeker David Servan-Schreiber schrijft in een van zijn artikelen “Pourquoi j’ai rapproché les deux médecines”69 over zijn reis met Artsen zonder Grenzen naar Tibet. Hij ontdekt hoe twee verschillende gezondheidssystemen in harmonie met elkaar samen leven, de westerse geneeskunde en de traditionele geneeskunde. Hij vraagt zich af hoe men tot een keuze komt, naar welke arts men gaat. Het antwoord is helder: in het geval van een acute ziekte gaat met naar de westerse arts, indien er sprake is van een chronische aandoening, kiest men voor een traditionele arts, omdat een westerse arts alleen een acute crisis kan behandelen, niet het diepere probleem. Servan-Schreiber raakt geïnspireerd. Hij constateert dat alle belangrijke ziekten aan het einde van de 20e eeuw chronische aandoeningen zijn. Verder stelt hij vast dat de officiële geneeskunde gebruik maakt van praktijken die verre van wetenschappelijk bewezen zijn en toch toegepast worden, ondanks dat ze gevaarlijk zijn, zoals tricyclische antidepressiva, terwijl veel complementaire geneeswijzen die wetenschappelijke onderbouwing wel hebben. Hij is zich er van bewust dat mensen een minder autoritaire en meer humane geneeskunde zoeken. Aan de universiteit van Pittsburgh in de Verenigde Staten integreert hij complementaire therapieën in de reguliere psychotherapie, waaronder EMDR. Inmiddels is Integrative Medicine (IM) een internationale stroming binnen de reguliere geneeskunde die zich wereldwijd inspant voor het integreren van bewezen effectieve complementaire geneeswijzen in de reguliere zorg. IM is niet gericht op ziekte, klachten en beperkingen maar op vitaliteit, welbevinden en mogelijkheden. Zij gaat uit van de wisselwerking tussen lichaam en psyché. IM wordt in de praktijk door vier pijlers gedragen waarbij elke pijler even belangrijk is. Deze pijlers van IM zijn70:   



Er is sprake van een gelijkwaardige arts-patiënt relatie waarin de patiënt centraal staat en de arts meer als ondersteunende coach functioneert. De patiënt heeft een actieve rol in het voorkomen van ziekte, zijn welbevinden en in het eigen genezingsproces. Reguliere therapieën worden, waar mogelijk en wenselijk, gecombineerd met evidencebased complementaire therapieën (adds-on) om te komen tot de meest effectieve, minst invasieve, minst toxische en goedkoopste behandelingsstrategie. Hierbij worden naast de lichamelijke aspecten ook de andere aspecten van de persoon betrokken. Er wordt gewerkt in een zogenaamde “healing environment” waarbij de omgang met elkaar en de omgeving waarin gewerkt wordt bijdragen aan het algemeen welbevinden.

Het gaat in deze visie om verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gezondheid, meer natuurlijke behandeling van diabetes, het liefst zonder medicatie, en coaching naar een gezondere leefstijl, waarbij de geestelijke en emotionele aspecten ook worden meegenomen. Mindfulness wordt al veel toegepast door IM-ziekenhuizen en artsen, bij stressbehandeling en het aanleren van een andere leefstijl, het leren nemen van verantwoordelijkheid. Daarnaast wordt ook acupunctuur, massage, aromatherapie, muziektherapie en fytotherapie ingezet.

69

Waarom ik de twee geneeskunden dichter bij elkaar heb gebracht, (Vert. MG) in “Notre corps aime la vérité”, 2012 70 http://www.nikim.nl

65

Een inspirerend boek over IM is afkomstig van de Duitse artsen Dobos en Kümmel, beiden werkzaam aan de Klinik für Naturheilkunde und Integrative Medizin van de Kliniken Essen-Mitte. Dobos is tevens hoogleraar aan de Medische Faculteit van de Universiteit Duisburg-Essen voor de leerstoel Naturheilkunde. In hun boek Gemeinsam gegen Krebs71 schrijven zij bevlogen over de mogelijkheden die IM biedt bij kanker. Vele van hun inzichten zijn rechtstreeks toepasbaar bij diabetes. Kanker is in feite een ontsporing van het immuunsysteem die al een fase verder is dan diabetes als je het vanuit Reckeweg bekijkt. Naar mijn idee zal het toepassen van IM er toe bijdragen dat er anders naar diabetes wordt gekeken en dat ruimte ontstaat voor een meer natuurlijke wijze van preventie en behandelen van diabetes. Uiteindelijk geloof ik in de samenwerking tussen regulier en complementair. Bij de natuurlijke aanpak van diabetes zal de ondersteuning van een arts nog steeds nodig zijn, bijvoorbeeld om de controle op de bloedglucosewaarden in de gaten te houden en de medicatie aan te passen of af te bouwen.

*****

Over de natuurlijke behandeling van diabetes valt nog oneindig veel meer te schrijven. “In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister” schreef Goethe. Ik heb mijzelf beperkt tot de punten die ik zelf interessant en werkzaam vind. Hopelijk heb ik me daarin een meester getoond. En dan bedoel ik een andere meester dan aan mijn meesterstitel is verbonden.

71

Dobos, Gustav en Kümmel, Sherko (2011) Gemeinsam gegen Krebs – Naturheilkunde und Onkologie – Zwei Ärzte für eine menschliche Medizin.

66

Hoofdstuk 6

Conclusies en aanbevelingen

“Mens sana in corpore sano”72

Hygieia, godin van de gezondheid

6.1

Conclusies        

72

Diabetes is hoofdzakelijk het gevolg van onze westerse voedings- en leefwijze. De reguliere behandeling van diabetes leidt niet tot vermindering van het aantal diabetici. Er zijn meerdere redenen waarom de huidige diabetesaanpak niet afdoende werkt. In de reguliere benadering ligt de nadruk te veel op medicatie en voeding. Voor stress is veel te weinig aandacht, terwijl dit een van de belangrijkste oorzaken is van diabetes. Onderliggende onbewuste gedragspatronen en emotionele aspecten krijgen eveneens te weinig aandacht. Diëtisten werken met verouderde uitgangspunten en zijn onvoldoende in staat de diepere achtergronden te achterhalen bij verkeerd voedingsgedrag en te werken aan verandering. Er wordt geen rekening gehouden met het totale plaatje, de samenhang tussen lichaam en geest.

 

Diabetes is een aandoening waarbij sprake is van laaggradige ontstekingen. De Voedingsrichtlijn sluit niet aan bij de realiteit van laaggradige ontstekingen.

  

Een standaardbehandeling past niet bij diabetes. Er is behoefte aan een meer holistische aanpak van diabetes. Eigenlijk kun je niet spreken over oorzaken en gevolgen van diabetes, maar gaat het om inzicht in de samenhang der dingen en hoe alles elkaar beïnvloedt.

Een gezonde geest in een gezond lichaam. Juvenalis, Romeins dichter 1ste-2e eeuw nC

67





  

     



Diabetes is een signaal van onbalans, waarbij vele factoren een rol kunnen spelen, die elkaar onderling beïnvloeden:  verkeerde voeding,  dysbiose (verkeerde darmflora),  te weinig beweging en ontspanning,  stress,  roken,  slechte slaap,  psychische problemen,  emotionele blokkades,  negatieve gedachten,  een probleem met persoonlijke doelen en waarden, zingeving etc. Door deze (lichamelijke en mentale) onbalans stapelen afvalstoffen zich op in het lichaam en richten schade aan in het lichaam, wanneer het lichaam niet meer in staat is zich van deze afvalstoffen te ontdoen. De darm heeft een essentiële rol in het ontstaan van diabetes. Een natuurgeneeskundige, holistische, aanpak biedt de mogelijkheid op verschillende factoren in te spelen. De natuurlijke behandeling stimuleert het zelfhelend vermogen. Doordat alles met elkaar samenhangt en elkaar beïnvloedt, zal de eerste stap gevolgen hebben voor andere factoren. Hoe je omgaat met diabetes is een keuze en iedereen heeft de mogelijkheid hierin zijn eigen verantwoordelijkheid te nemen. De mindset rondom diabetes zal moeten veranderen, zodanig dat er een bewustzijn komt dat stabilisering, verbetering en zelfs omkering van diabetes mogelijk is. Empowerment en intrinsieke motivatie zijn sleutelwoorden bij gedragsverandering. Voeding, beweging en gedachten hebben invloed op gedrag. Diabetes is een reden om met andere ogen te kijken naar jezelf en je gezondheid. Integrative Medicine draagt bij aan het integreren van natuurlijke behandelvormen, zoals fytotherapie, mindfulness, aromatherapie, acupunctuur en massage, in de reguliere diabeteszorg. Mindfulness heeft vele bewezen positieve effecten op diabetes en is daarom een zinvolle aanvulling op de reguliere behandeling.

 

Diabetes levert zowel persoonlijk leed als een maatschappelijk en economisch probleem op. Een ongezonde omgeving stimuleert ongezond gedrag.



Algemene eindconclusie: Met de juiste voeding en leefstijl, aandacht voor stress, emoties en zingeving en aanvullende natuurlijke behandelvormen, supplementen en superfoods, alles afgestemd op en passend bij het individu, is diabetes is te voorkomen, te stabiliseren, te verbeteren en zelfs te genezen op een natuurlijke wijze.

68

6.2

Aanbevelingen         

     

6.3

Verander de mindset omtrent diabetes en ziekte in het algemeen. Inzicht geven in het zelfhelend vermogen hoort hierbij. De arts dient coachend op te treden en er voor te zorgen dat diabetici hun verantwoordelijkheid kunnen nemen en begeleid worden naar verandering van leefstijl. De behandeling van stress verdient prioriteit. Behandel diabetes holistisch, waarbij aandacht is voor psychische, emotionele en zingevingsaspecten. Sluit aan bij de behoeften, wensen en mogelijkheden van de patiënt en zorg voor positieve bekrachtiging. Leg het accent op het aanleren van gezond gedrag. Besteed meer tijd en aandacht aan eten; gezond eten begint bij de liefde voor eten en er bewust van genieten (mindful eten). Stimuleer mensen te gaan bewegen, ook omdat het gezond is, maar vooral omdat je er blij van wordt. Visie op voeding dient te worden aangepast:  geen snelle en minder koolhydraten,  koolhydraten altijd in combinatie met eiwitten en gezonde vetten,  voldoende omega-3-vetzuren,  meer plantaardige, vezelrijke voeding,  meer plantaardige eiwitten,  zuurvormende voeding beperken tot 20%,  meer groente en fruit,  calorierestrictie,  glutenvrij,  melkvrij,  cholesterol is niet de boosdoener,  aanvulling met supplementen, kruiden en superfoods Besteed aandacht aan voldoende en goede nachtrust en ontspanning. Mindfulness dient een onderdeel te vormen van de behandeling van diabetes. Integreer complementaire behandelvormen in de reguliere behandeling. Creëer een ondersteunend, sociaal netwerk, zoals de moai van de Blue Zones. Creëer een gezonde omgeving die zo veel mogelijk voldoet aan de voorwaarden van een Blue Zone. Er dient permanente educatie over een gezonde voeding en leefstijl plaats te vinden, te beginnen op de basisscholen.

Basisregels voor de preventie en behandeling van diabetes

Hieronder volgt een opsomming van de belangrijkste adviezen: Voeding: Puur natuur en voornamelijk plantaardig: • •

Eet zoveel mogelijk pure, verse, onbespoten, ongeraffineerde (onbewerkte) voeding, zoveel mogelijk van het seizoen en uit de eigen regio. Leg de nadruk op vezelrijke plantaardige voeding (groenten, fruit, noten, zaden, pitten, peulvruchten). Vezels zijn belangrijk voor een vertraagde opname van glucose.

69

• • • •

• •

Let op de zuur-base balans. Wees matig met dierlijke eiwitten, deze zijn verzurend. Het aandeel groente en fruit dient vijfmaal hoger te zijn dan het eiwitaandeel. Neem liever vlees van gevogelte i.p.v. rood vlees. Gebruik geen koemelkproducten, tenzij gefermenteerde melkproducten, zoals kaas en kwark met mate. Wees voorzichtig met sojaproducten, ze zijn vaak genetisch gemanipuleerd, milieuonvriendelijk geproduceerd en veel mensen reageren allergisch. Gefermenteerde sojaproducten, zoals tofu, tamari (Japanse sojasaus) en tempeh, zijn te verkiezen boven gewone sojaproducten. Vermijd chemische toevoegingen, zoals E-nummers, waaronder conserveermiddelen, kleurstoffen en smaakversterkers. Gebruik geen kunstmatige zoetstoffen (zoals aspartaam) en lightproducten. Eet dagelijks de juiste vetten:

• •

•

• •

Gebruik voldoende essentiële vetzuren (vooral omega-3), zoals in noten en vette vis (haring, zalm, heilbot, sprot, bokking, tarbot, makreel, sardines). Verhoog de consumptie van onverzadigde vetzuren (olijfolie, avocado's) en van meervoudig onverzadigde vetzuren (noten-, lijnzaad-, tarwekiemolie). Bij voorkeur koudgeperst, ongeraffineerd en biologisch. Alleen koud te gebruiken, met uitzondering van olijf- en sesamolie. Eet noten en zaden, tenzij je een notenallergie hebt: kies voor verse noten, geen verhitte noten of bestrooid met zout, neem (afwisselend) biologische zonnebloem-, pompoen-, pijnboompitten. Neem wat vaker biologisch gemalen lijnzaad (1 tot 2 eetlepels) door kwark (goed voor het balanceren van de hormoonhuishouding). Gemalen lijnzaad heeft de neiging snel te oxideren en ranzig te worden. Probeer daarom zelf lijnzaad te malen in bijvoorbeeld een koffiemolentje. Gebruik geen transvetten (margarine, frituren, gebak, snacks, chips). Gebruik om te bakken olijfolie, roomboter of kokosolie. Vervang broodmaaltijd en gluten:

•

•

•

• •

Wissel de broodmaaltijd in voor een warme maaltijd van gestoomde groenten, soep of rauwkost met een dressing van de juiste oliesoorten en vette vis of blokjes tofu of een gekookt ei of roerei met tomaat en verse kruiden. Voor het broodontbijt zijn verschillende alternatieven: havermout gekookt in rijstemelk, evt. met stukjes appel en noten, Budwigontbijt (kwark, lijnzaadolie, citroensap, stukjes fruit, noten etc.), soep, omelet met groente of zalm, boekweitpannenkoekjes. Vermijd gluten-granen zoals tarwe, rogge en gerst. Spelt met mate. Neem eens quinoa, haver, boekweit of amaranth. Pas op voor glutenvrije producten, zoals glutenvrij brood, zij hebben vaak een hoge glykemische index. Mocht je wel af en toe brood willen eten, kies dan speltzuurdesembrood (bevat nog veel mineralen) of gewoon speltbrood. Vermijd suiker, witmeelproducten, pasta en aardappels. Bijzonder gezond:

• • • •

Gebruik veel verse kruiden, mediterrane kruiden, peterselie, kurkuma, knoflook. Eet regelmatig gefermenteerde producten voor je darmflora, zoals kwark, ongekookte zuurkool, tamari. Eet dagelijks een stukje (liefst rauwe) donkere chocolade (meer dan 70%) Probeer eens superfoods in ontbijt, salade, smoothies etc.

70

Drink voldoende: • • • •

Drink voldoende, zuiver water, vooral geen koolzuurhoudende dranken. Drink groene en witte thee of kruidenthee. Drink geen, of in beperkte mate, koffie of zwarte thee. Koffie kun je vervangen door chicorei. Drink geen vruchtensappen uit concentraat. Eet “mindful”:

• • • • • • • • •

“Het oog eet het eerst”, maak van de maaltijd een feestje in meerdere opzichten, Eet bewust, kauw minimaal 20x op een hap: “drink uw eten en eet uw drinken” Beperk je calorie-inname, eet nooit meer dan 80% van je hongergevoel Eet een goed ontbijt, een goede lunch en een beperkte avondmaaltijd. Geniet van de maaltijd, ook van de minder gezonde dingen. Volg af en toe een vasten- of reinigingskuur (onder begeleiding) of sla een avondmaaltijd over Neem af en toe een smokkeldag of smokkelmoment. Eet zo veel mogelijk in gezelschap. Luister naar je lichaam, volg je intuïtie, je gevoel, je smaak wanneer je de behoefte hebt aan eten. Eet niets waar je een afkeer voor voelt of wat je niet verdraagt. Beantwoord de vraag, doet dit eten mij goed?

Beweging: • • •

Beweeg dagelijks minimaal 30 minuten, het liefst buiten in de natuur. Let op een juiste, diepe buikademhaling, deze stimuleert o.a. de darmperistaltiek en de lymfestroom. Probeer veel te transpireren, door beweging, sauna, wisseldouches.

Ontspanning: • • •

Neem voldoende (nacht)rust. Doe dagelijks ontspanningsoefeningen zoals meditatie, yoga, Qi Gong. Dit werkt harmoniserend op alle (ritmische) systemen in je lichaam. Vermijd stress, pak de oorzaak van stress aan.

“Wassertreten” in een “Kneipp-Anlage”: Hydrotherapie is een uitermate geschikte manier om je weerstand te verhogen. Het nemen van dagelijkse wisseldouches (warm-koud-warm-koud), droogborstelen van de huid en het bezoeken van een sauna bijvoorbeeld, beïnvloeden de doorbloeding en daarmee het zuurstoftransport, de celademhaling en de oxidatieve energiewinning. Door training van het bloedvatsysteem wordt de circulatie gereguleerd en gestabiliseerd. De uitscheiding van afvalstoffen door de huid wordt eveneens gestimuleerd. In Duitsland en Zwitserland is het heel gewoon om in de lunchpauze te gaan Wassertreten.

71

Algemene leefadviezen: • • • • • • • •

Ontwikkel zelfcompassie, blijf jezelf trouw en wees eerlijk naar jezelf. Leer te luisteren naar je lichaam en wees alert op de signalen die het geeft. Probeer een goed levensritme aan te houden. Maak deel uit van een sociaal netwerk dat je ondersteunt in je gezonde leefstijl. Wees niet bang voor de zon, maar geniet op een verstandige manier. Zorg dat je een “Plan de Vida” hebt, een levensdoel. Vier je successen. Geniet van het leven en volg je passie.

72

Nawoord “Succes komt niet voort uit erkenning door anderen, het is de vrucht van wat je zelf met liefde hebt geplant, als het moment van oogsten daar is, kun je tegen jezelf zeggen: het is me gelukt!”73

Voor mij is het schrijven van deze scriptie de afronding van een intensieve periode. Toen ik in 2008 in Zwitserland begon met de opleiding Klassieke Massage wist ik niet wat ik daarmee teweeg zou brengen in mijn eigen leven en dat van mijn gezin. Het was een keuze met ingrijpende en niet altijd positieve uitwerkingen. Op dit moment kan ik deze periode afsluiten en me gaan richten op het in de praktijk brengen van mijn opgedane kennis en ervaringen. Ondanks alles ben ik blijven geloven in mijn levensweg, geïnspireerd door mijn passie voor natuurlijke gezondheid. Daarom ook de spreuk van Martin Schleske aan het begin van mijn scriptie: “Wanneer we geen offers hebben gebracht om naar de zin van het leven te zoeken, dan zijn we niet eens begonnen met zoeken.” Tijdens het schrijven heb ik momenten gekend waarop ik me af vroeg of ik wel de juiste keuze had gemaakt en of het wel zin had om me hiermee bezig te houden. Het is bijzonder dat ik op die moeilijke momenten iedere keer weer iemand ontmoette die mij een nieuw inzicht gaf, waardoor ik weer de moed had om achter de computer te gaan zitten. Eenmaal geïnstalleerd met mijn boeken om me heen, kwam de inspiratie als vanzelf weer naar boven. De magnifieke stem van Frida Boccara † heeft me urenlang begeleid in de afronding van deze scriptie. Ik heb geleerd dankbaar te zijn voor de mensen in mijn omgeving die mij inspireren, die me laten lachen, die me uit mijn comfort zone halen en die positieve energie brengen. Mede door hen ben ik op het punt uitgekomen dat ik kan gaan oogsten en zeggen: het is me gelukt! En daar ben ik hen dankbaar voor. Ik kan helaas niet een ieder die een rol heeft gespeeld in mijn studieperiode persoonlijk bedanken, maar ik wil een aantal mensen in het bijzonder noemen: Toine, mijn levenspartner, ik ben hem eeuwig dankbaar voor zijn geduld en liefde en dat hij mijn keuze heeft gedoogd, hoe ingrijpend het ook voor hem is geweest. Elké Richter-Diehl, mijn Zwitserse vriendin en Naturärztin, zij gaf mij het laatste duwtje in de rug dat ik nodig had om te gaan beginnen met de studie natuurgeneeskunde.

73

Uit: Manuscript uit Accra – Paulo Coelho

73

Sabine Jürgens, mijn levenscoach en collega-therapeut, met haar heb ik vele gesprekken gehad over de studie, mijn ontwikkeling als therapeut en de scriptie en hoe alles een plek te geven in het leven. Zij heeft mij veel inzicht en vertrouwen gegeven. Florentine van Vollenhoven, mijn docente natuurgeneeskunde en inspirerend voorbeeld. Mark van der Galiën, mijn scriptiebegeleider en docent voeding en fytotherapie, zijn lessen waren altijd inspirerend en hebben hun weerslag gevonden in deze scriptie, onze melancholische aard heeft daar vast in geholpen. De overige docenten van de HNG, zij hebben allen op hun eigen wijze bijgedragen aan mijn ontwikkeling tijdens mijn studie. Sypke Visser, een bevriend psychotherapeut, hij bood uit zichzelf aan mee te lezen in mijn scriptie, zijn positieve feedback heeft me goed gedaan. Siety Visser, personal coach, zij heeft mij laten inzien dat ik, door mijn “juridische been” te verbinden met mijn “natuurgeneeskundige been”, een unique selling point heb, waardoor ik nu professionele stappen heb kunnen zetten op het terrein van de duurzame inzetbaarheid. Elvire Bijsterbosch, Jennie van der Wal, Loes Kist, Cynthia Krijgsman en Renée Lagerwaard, mijn studiemaatjes, zij hebben mijn studietijd bijzonder gemaakt. Het Franse citaat van Proust aan het begin van de scriptie gaat over kijken met andere ogen naar dezelfde wereld. Ik hoop dat zowel natuurgeneeskundigen als regulier geneeskundigen met andere ogen naar elkaars wereld kunnen kijken en ontdekken hoeveel we met elkaar gemeen hebben en hoeveel we ook van elkaar kunnen leren. Dan kan er mijns inziens heel veel in positieve zin veranderen, zodat er in de toekomst minder mensen aan diabetes zullen lijden en meer mensen vitaal zullen zijn.

Monique Geurkink Mei 2014

74

“Our deepest fear is not that we are inadequate. Our deepest fear is that we are powerful beyond measure. It is our light, not our darkness that most frightens us. We ask ourselves, Who am I to be brilliant, gorgeous, talented, fabulous? Actually, who are you not to be? You are a child of God. Your playing small does not serve the world. There is nothing enlightened about shrinking so that other people won't feel insecure around you. We are all meant to shine, as children do. We were born to make manifest the glory of God that is within us. It's not just in some of us; it's in everyone. And as we let our own light shine, we unconsciously give other people permission to do the same. As we are liberated from our own fear, our presence automatically liberates others.” A Return to Love – Marianne Williamson

75

Bronnen Geraadpleegde literatuur: Bongers, Karlien en Koppen, Astrid van (2011) Integrative Medicine, zorg voor gezondheid en geluk. Amsterdam: Arbeiderspers. Buettner, Dan (2008) The Blue Zones 9 lessons for living longer. Washington (VS): National Geographic Society. Davis, William (2013). Broodbuik (vert. Anna van Wittenberghe). Utrecht/Antwerpen: Kosmos Uitgevers. Dethlefsen, Thorwald en Dahlke, Rüdiger (2009). De zin van ziek zijn - signalen en betekenis van ziekten. (vert. Joke van Hinsbergh) (14e druk) Deventer: Ankh-Hermes. Dobos, Gustav en Kümmel, Sherko (2011) Gemeinsam gegen Krebs – Naturheilkunde und Onkologie – Zwei Ärzte für eine menschliche Medizin. München (Duitsland): Verlag Zabert Sandmann. Elling, Anna en Asseldonk, Tedje van (2006) Leerboek Traditionele Europese Natuurgeneeskunde (1e druk) Kamperveen: ITEN. Gerretzen, Ted (2010). Handboek Gemmotherapie (2e druk). Wevelgem (België): Mannavita. Hammelmann, Iris (2007) Säure-Basen kurz und bundig. Stuttgart (Duitsland): Karl F. Haug Verlag. Holford, Patrick (2011) Say No to Diabetes. Groot Brittannië: Piatkus. Idenburg, Philip J., Schaik, Michel van, Weerdt, Inge de (2012). Diagnose 2025 Diabetes – over de toekomst van de Nederlandse diabeteszorg. Scriptum. Lint, Henny de (2009). De natuurlijke gezondheidswijzer (5e, bijgewerkte druk). Baarn: De Kern. Maciocia, Giovanni (2008). Grundlagen der chinesischen Medizin, Duitsland: Elsevier, Urban&FischerVerlag. Maris, Hilda (2013) TherapieWijzer Diabetes & Metabool Syndroom. Heist-op-den-Berg (België): VortexAequo. Merck Manual, medisch handboek (2e, geheel herziene editie 2005). Houten/Antwerpen: Bohn Stafleu van Loghum. NDF Voedingsrichtlijn voor diabetes type 1 en 2 (2010) Amersfoort. Postma, Annemarie (2010). Ziels Gezond. Utrecht: Bruna. Rauch, Erich (2003). Bloed- en lichaamsvochtreiniging (vert. Annie Classens). Amsterdam: De Driehoek. Rolfe, Randy (2002) De vier temperamenten (vert. Willem van Paassen). Haarlem: Altamira Becht. Runow, Klaus-Dietrich (2011) Der Darm denkt mit, Wie Bakterien, Pilze und Allergien das Nervensystem beeinflussen, Augsburg (Duitsland): Verlagsgruppe Weltbild. Servan-Schreiber, David (2012). Das Antikrebs-Buch (vert. Heike Schlatterer en Ursel Schäfer). München (Duitsland): Wilhelm Goldmann Verlag. Verburgh, Kris (2012) De Voedselzandloper – over afvallen en jong blijven (26e druk). Amsterdam: Bert Bakker. Wolffers, Ivan (2012) Het gezonde lifestyleboek. Nieuw Amsterdam.

76

Worlitschek, Michael (2008) Praxis des Säure-Basen-Haushalts Grundlagen und Therapie (6e, herziene druk). Stuttgart (Duitsland): Karl F. Haug Verlag.

Geraadpleegd lesmateriaal: Nieboer, Saskia, Syllabus Klieren, hormonen, geslachtsorganen. Trompenaars, Margret, lesmateriaal Irisdiagnose. Vollenhoven, Florentine van, Module Natuurgeneeskunde Theorie en ander lesmateriaal. Zantinge, John. Lesmateriaal Natuurgeneeskunde.

Geraadpleegde artikelen: Bergsmann, Roswitha. Grundregulation – das längste Kontinuum der Medizingeschichte –, zaen magazin, (2012/2). Pruimboom, Leo Hoofdstuk 3 Laaggradige ontstekingen benaderd vanuit de klinische PNI - Natura Foundation. Valk, H. de, Artikelenreeks Ziek door ontsteking - Tijdschrift voor Orthomoleculaire Geneeskunde (2007).

Geraadpleegde websites: http://de.wikipedia.org http://nl.wikipedia.org http://en.wikipedia.org http://www.natuurdietisten.nl http://www.menselijk-lichaam.com http://adfo.inspirell.nl/ (Ellorene Westerhout) http://www.voedingspiramide.nl http://www.beyondmedicine.nl http://www.praktijkvanas.nl http://naturafoundation.nl http://www.therapeutika.ch http://www.wetenschap.infonu.nl

77

Verantwoording van enkele afbeeldingen: Afbeelding voorpagina: http://www.eenvandaag.nl/blog/43607/blond_haar_blauwe_ogen_ , d.d. 12 mei 2014. Afbeelding Leaky Gut p. 22: http://www.betterhealthpractice.com.au/2013/12/05/leaky-gut-do-you-have-one, d.d. 13 mei 2014. Afbeelding p. 29: http://pure-voeding.blogspot.nl/2011/05/natuurkwaliteiten-entemperamenten.html, d.d. 13 mei 2014.

78

Bijlagen • •

Bijlage 1: Natuurkwaliteiten Bijlage 2: Temperamenten

Bijlage 1

Natuurkwaliteiten

Natuurkwaliteiten Warm

Koud

Zomer, Zon Vuur, Hitte Naar buiten, naar boven Onrust Aanwakkeren Exploderen

Winter Stilstand Rust Stilte Naar binnen Condensatie

Woede Vreugde Communicatief, veel praten Emotioneel Verleiden Fanatiek Realiteit verliezen

Angst Verdriet Melancholie Vlak, kil, emotieloos Depressief Introvert

Makkelijk zweten Rood hoofd en huid Dadendrang Dorst, droge mond Verstopping Donkere gele urine Geel beslagen rode tong, rode tongpunt Snelle, opgewonden bewegingen Hoge koorts Dikke troebele uitscheidingen Uitgestrekte lichaamshouding Droog

Bleek Bleke, vochtige tong, wit beslag Tochtgevoelig Koude extremiteiten Langzame weloverwogen bewegingen Geen dorst Dunne, heldere, witte uitscheidingen Veel plassen Opgerolde lichaamshouding Kramp, pijn, stijf Vochtig

Herfst Dor, droog, breekbaar Terugtrekken in de wortels Verbindingen worden verbroken Einde van de cyclus

Nazomer (TCM), winter Zwaar, traag, glad, slijm Sappig, vol Dauw, mist Geleider

Structuur, Lijnen, hoekig

Rond Vet Veranderlijk: ping pong effect

Droge huid, rimpels, dun, gescheurde nagels Breekbaar, droog haar, gespleten haarpunten Droge neus, ogen Kloven, barsten, scheuren Jeuk, eczeem, schilfers Droge ontlasting, verstopping Droge hoest Dorst Droge tong, scheuren in de tong Nachtzweet Zakelijk, rationeel, koel afstandelijk, precies Conclusies trekken Wijsheid Teveel prikkels

Vet haar Schimmels Dunne, slijmerige ontlasting Overgewicht Ontstekingen Loopneus Loyaliteit, willen behagen Sociale uitwisseling Gezelligheid Humor Communiceren Intuïtie

80

Bijlage 2

Temperamenten

Temperamenten Cholerisch Vuur, zomer Vooruitdenken Doortastend, daadkracht Verslavingen Verstand en scherpzinnigheid Hebzucht Gal Driftig Razernij Competitie Winnen Jeugd Domineren Zelfbewust Trots Agressief Wil Donker, bruinogig, gedrongen Bitter Sanguinisch Lucht, lente Enthousiasme Licht en beweeglijk Oppervlakkig Vrijheid, avontuur Pluk de dag Kindertijd Blij, opgewekt Impulsief Slank, goed doorbloed Open blik, ontvankelijk Nerveus Praten Bloed, hart Zingen Eenvoud en naïviteit Wisselende stemmingen Geschiftheid Zoet

Melancholisch Aarde, herfst Bestendig en bezadigdheid Lijden Zwaarte, last Treurig, ontstemd Waanzin Middelbare leeftijd Moeilijk te bewegen Pessimist Denker Kennis en wijsheid vergaren en onderwijzen Jaloezie Gevoelig Filosoof Individualist Lijden van anderen verlichten Vermoeid Milt Sympathie Zenuwbelasting Zuur Flegmatisch Water, winter Zorgzaam Volgzaam Ernst Lui, traag Stofwisseling Voorliefde voor eten Voeler Gericht op eenheid, helpen en ondersteunen Weldoorvoed Hoge leeftijd Grijsblauwe ogen Zwakke weefsels, vet Nagelbijters Vloeibaar Hersenen Slijm Onbeweeglijk Zwakzinnig Zout