Di nIeuwE K #23
DnK23
Di nIeuwE K #23
DnK23
DnK23
2
DnK23
3
WAaNzINnIGi VrO€œEN FEstIvaL
CbMBInƒTIi STuDIE KUNsT iN WiTENScHƒP
door Renee Jonker
door Matthea de Muynck
‘Was will das Weib?’ verzuchtte Sigmund
Wolfert Brederode en Walter Wolff.
ik componeerde, arrangeerde en speelde
van verschillende kanten bekijken en
kingsverband tussen de Leidse Univer-
Naast geneeskunde ben ik geselecteerd
altijd al veel. Ik was zo blij toen ik na de
heeft veel oplossingen tot zijn beschik-
siteit, de KABK en het KC, stelt Leidse
voor het MD /PhD–traject voor excellen-
auditie was toegelaten!
king. Net als in een jazztrio kan ik bij
de voorstelling hernomen in het festival
studenten in staat om hun universitaire
te studenten. Ik ben nu PhD fellow aan
Waanzinnige Vrouwen.
studie te combineren met praktijkge-
het LUMC waar ik onderzoek verricht
richte vakken in de beeldende kunst
aan de pathologieafdeling.
Deze tijdgenoot van Freud had bij de
sfeer van vervreemding die al 99 jaar het
deren van 4 tot 6 jaar. Met groot succes
De Academie der Kunsten, een samenwer-
Freud ooit. En dat nog wel in een brief
première in 1913 maar liefst 757 instru-
publiek heeft weten te betoveren. De Pier-
uitgevoerd tijdens de Summer Academy
aan een goede vriendin die langdurig
mentalisten en zangers nodig om de
rot, zoals het stuk liefdevol is gaan heten
van het Nationaal Jeugd Orkest, wordt
bij hem in therapie was geweest. Na
zielenroerselen van de geliefden Walde-
onder musici, wordt door het New Europe-
dertig jaar diepgaand onderzoek naar
mar en Tove in klank te vatten. Met een
an Ensemble – dat bestaat uit oud–studen-
de menselijke psyche moest zelfs hij
partituur van 48 balken per pagina over-
ten van het Koninklijk Conservatorium –
het antwoord schuldig blijven.
trof hij ruim Mahlers Achtste Symfonie,
gecombineerd met een operaatje van de
De worsteling van mannen met de
bijgenaamd Symphonie der Tausend.
Engelsman Sir Peter Maxwell Davies. Een
beroemdere Domenico, koos het Bijbelse
gramma Practicum Musicae krijgen
Hoe ben je tot je studiekeuze gekomen?
mijzelf te ontplooien in twee verschil-
zeker van pas komen als ik in juni stage
vraag wat vrouwen beweegt, is van alle
Dirigent Reinbert de Leeuw doet het
bruid die op de ochtend van haar huwe-
verhaal van Judith die de wrede heerser
studenten intensieve begeleiding door
Ik stond voor mijn eindexamens gemid-
lende intrigerende werelden. Ik ont-
ga lopen in een ontwikkelingsland
tijden en een van de grote thema’s in de
met minder, maar leidt een altijd nog
lijk door de bruidegom in de steek werd
Holofernes verleidt om hem vervolgens
hoofdvakdocenten van het KC. Jamie
deld hoger dan een acht waardoor ik
plooi mij in de kunsten op het conser-
met beperkte middelen. Kunst en de
kunsten. Niet zelden wordt daarin het
respectabel aantal van 356 musici (zes
gelaten, weigert sindsdien de taart aan te
te onthoofden. Het resultaat is de opera
Chua (19 jaar), een van de studenten
niet hoefde te loten voor mijn genees-
vatorium, de plek waar iedereen met
wetenschap gaan hand in hand. Kunst
irrationele aspect uitvergroot. Vrouwen
vocale solisten, de gebundelde orkesten
snijden en haar bruidsjurk uit te trekken.
La Giuditta uit de Italiaanse barok en dus
Practicum Musicae, vertelt hoe de com-
kundestudie. Ik koos bewust voor Leiden
ontzettend veel talent en een enorme
is een uiting van de verbeelding. Over
die mannen gek maken, doen het goed
van Codarts Rotterdam en het Koninklijk
Maxwell Davies toont Miss Donnithorne’s
geschreven in een tijd dat vrouwen nog
binatie van kunsten en wetenschappen
omdat deze universiteit de gelegenheid
drive bij elkaar in één gebouw zit. En
de verbeelding zei Albert Einstein eens:
in opera. Waanzinnige vrouwen op het
Conservatorium, bijgestaan door maar
twintig jaar later wanneer bruid en taart
onvoorwaardelijk mannen dienden te
hem bevalt.
biedt om zowel de wereld der genees-
tegelijkertijd leer ik op het LUMC hoe
‘Imagination is more important than
toneel? Nog veel beter!
liefst vijf koren) en mag daarbij pagina’s
beide niet zo fris meer zijn. Sopraan
gehoorzamen. En toen mannen maar net
kunde als de wereld van de kunsten op
ik kan helpen om levens te redden,
knowledge. For knowledge is limited
omslaan van een door de componist
Carina Vinke - die nog niet zo lang geleden
begonnen te begrijpen dat een dergelijke
Kun je iets vertellen over jezelf en je studies?
hoog niveau te combineren. Arts worden
pijn te verzachten en ziektes te voor-
to all we now know and understand,
hoogst persoonlijk gesigneerd exem-
met de hoogste cijfers afstudeerde aan het
rolverdeling een waanzinnige uitleg is van
Ik ben derdejaars geneeskundestudent aan
is voor mij een roeping. Ik wilde altijd al
komen en genezen. Een mooier beroep
while imagination embraces the entire
plaar van de partituur.
Koninklijk Conservatorium - kruipt in de
wat in de Bijbel geschreven staat. Door
het LUMC en tweedejaars PM–student
arts worden om zieke mensen te helpen.
kan ik mij niet voorstellen. De combina-
world, and all there ever will be to
huid van deze waanzinnige vrouw.
Scarlatti prachtig op muziek gezet met een
jazz–piano aan het KC in Den Haag.
Maar tegelijkertijd is muziek mijn passie.
tie is ontzettend sterk. Iemand met veel
know and understand.’ Ik ben het
delicaat gevoel voor drama en dus een kolfje
Mijn docenten zijn Juraj Stanik,
Muziek zit constant in mijn hoofd en
creativiteit en kennis kan een probleem
met hem eens.
Het kostte de organisatoren van het festival Waanzinnige Vrouwen dan ook weinig moeite acht voorstellingen bijeen te brengen die dit thema in diverse varia-
Niet de monumentale Gurrelieder zou
Alessandro Scarlatti, vader van de nòg
ties belichten. Lichtvoetig en met Franse
Arnold Schönberg beroemd maken, maar
Hendrik heeft net een paleis gebouwd
charme, zoals in het operaatje Les mamel-
de Pierrot Lunaire. Bescheiden van opzet
en zoekt een echtgenote. Omdat het
man en zijn operagezelschap OPERA2DAY,
les de Tirésias van Francis Poulenc,
bezingen vijf instrumentalisten en een
nu eenmaal een paleis is, moet dat een
beide voortgekomen uit de afdeling Oude
waarin Thérèse, wanneer haar borsten als
vrouwenstem een maanzieke Pierrot,
prinses zijn. Dat blijkt een hele klus. De
Muziek van het Koninklijk Conservatorium.
ballonnen zijn weggewaaid, van sexe ver-
de klassieke clown uit de commedia
ene kandidaat-prinses is nog gekker dan
andert en zij als Tirésias haar tirannieke
dell’arte. Pierrot zingt noch spreekt, maar
de andere. Violist Lonneke van Straalen
De vraag rijst of dit instituut meer dan
man dwingt om zelf kinderen te baren.
beoefent een door Schönberg tot kunst
bewerkte in het kader van haar Master
andere conservatoria waanzinnige
Of het wordt belicht met inzet van grof
verheven vorm van Sprechgesang op het
aan het Koninklijk Conservatorium het
vrouwen aflevert? Of musici die daar
geschut en een XXL–orkest in de Gurre-
snijvlak van zingen en acteren. Een wijze
kinderboek Prinses Gezocht van Joke
bovenmatig in geïnteresseerd zijn? Nog
lieder van Arnold Schönberg.
van voordracht die sterk bijdraagt aan de
Reijnders tot muziektheater voor kin-
afgezien van de vraag of studeren aan
mijn patiënten direct een fout horen Hoe bevalt het combineren van je muziek– en geneeskundestudie in de praktijk? Ik ervaar het als een groot voorrecht om
of muziek. Tijdens het driejarige pro-
aankomen en ‘on the spot’ oplossen. Zo kan ik mijn improvisatietalent ook in de geneeskunde toepassen. Het zal
naar de hand van dirigent Hernán Schvartz-
het Koninklijk Conservatorium waanzin bevordert? Een andere voorstelling in het festival is van de Japanse pianiste Tomoko Mukaiyama van wie gezegd kan worden dat ze nog nooit een ‘gewoon’
nIi€W vAK miT BAS HArInG EN MAarTiN LAmErs
concert heeft gegeven. Verder wordt Shakespeares Feeks dit keer getemd door
door Bas Haring en Maarten Lamers
Holland Opera en laat gitarist Corrie (Grote Brokken) van Binsbergen acteur
Het vak Inleiding in de wetenschap wordt
moet het antwoord op die vraag voldoen
De Haagse Kunstacademie is deze docenten
Hans Dagelet brieven schrijven aan
aangeboden aan eerstejaars voltijd stu-
en hoe hebben anderen dit aangepakt.
niet geheel vreemd. Zij werken al enkele
verscheen het boek Vallende kwartjes,
Doornroosje. Dit lijkt erop te wijzen dat
denten van de KABK. Het vak bestaat
Bovendien laten zij zien dat wetenschap
jaren nauw samen met het ArtScience
dat hij samen met Ionica Smeets
waanzinnige vrouwen geen exclusief
uit vijf hoorcolleges en enkele werkcol-
in principe door iedereen beoefend kan
programma en doceerden daar samen
schreef. Ook schreef hij het essay
Haagse aangelegenheid zijn.
leges in maart en april 2011. Bas Haring
worden, als je bewust hierover nadenkt.
ooit een cursus Film & Filosofie. Maarten
Het aquarium van Walter Huysmans.
en Maarten Lamers werken vaak samen Het festival wordt op 24 maart in Thea-
op dit gebied. Het is bijzonder dat een hoogleraar en een universitair docent
mici al enkele jaren samen, zoals in hun
optreden van cabaretière Sanne Wallis de
lesgeven op een Kunstacademie.
vak Creative Research aan de Universiteit
LAB (augmented reality laboratorium),
MAARTEN LAMERS
een initiatief van de KABK.
Maarten Lamers is onderzoeker en docent bij het informatica instituut van de
Leiden. Ook leerden zij aan HBO–docen-
BAS HARING
ten hoe zij hun onderzoek aan kunnen
Bas Haring is bijzonder hoogleraar aan de
organisatie van het masterprogramma
geven Haring en Lamers een frisse kijk
pakken en over de rol van onderzoek in
Universiteit Leiden, waar hij de leer-
Media Technology. Hij stimuleert stu-
in wat wetenschappers eigenlijk doen,
het huidige HBO. Vooral de rol van crea-
stoel ‘publiek begrip van wetenschap’
denten om op een creatieve en inno-
maar ook hóe ze dat doen. Daarbij is
tiviteit en onconventioneel wetenschap-
bekleedt. Op een heldere en prikkelende
vatieve manier met wetenschap om te
aandacht voor de grenzen van wat nog
pelijk onderzoek heeft hun interesse.
manier probeert hij wetenschap en filo-
gaan. Zijn huidige onderzoek gaat over
Den Haag. Zie voor meer informatie
wetenschap genoemd wordt: hoe stel je
Er wordt druk gewerkt aan een publieke
sofie betekenis te geven voor het leven.
sociale robots en hybride biologisch–
www.waanzinnigevrouwen.nl
een wetenschappelijke vraag, waaraan
website over dit thema.
Bas Haring is initiator van het master-
digitale systemen.
Of, zoals de Fransen het zouden zeggen, een waanzinnige vrouw hors concours.
FESTIVAL WAANZINNIGE VROUWEN Van 24 t/m 27 maart in diverse zalen in
2
Lamers is tevens betrokken bij het AR– Over dit onderwerp doceren beide acade-
ter De Regentes geopend met een kort Vries. Een dame die haar gelijke niet kent.
DnK23
programma Media Technology. Onlangs
In het vak Inleiding in de wetenschap
3
Universiteit Leiden en betrokken bij de
DnK23
DnK23
4
DnK23
5
BAChELbroPLeIDInG m€ZIiK vƒN HET Kc IS ExCeLLiNT
NIE‚Ws vAN STROOM DiN hAaG
door Janneke Ravenhorst en Arthur Gieles De kwaliteit van ‘Internationalisering’
in principe recht hebben op studiefinan-
De NVAO borgt op onafhankelijke wijze
en ‘Gerealiseerd eindniveau’ van de
de kwaliteit van het hoger onderwijs in
ciering. Een negatieve beoordeling leidt
bacheloropleiding Muziek is door de
Nederland en Vlaanderen en draagt bij
tot een herkansing. Valt deze ook negatief
NVAO beoordeeld met het bijzondere
aan de bevordering van deze kwaliteit.
uit, dan vervalt uiteindelijk de accredita-
(kwaliteits)kenmerk Excellent.
Daarnaast levert de NVAO een bijdrage
tie en daarmee de rijksbekostiging, het
aan het vergroten van kwaliteitsbewust-
recht op studiefinanciering e.d.
uitstijgt boven relevante andere opleidin-
NIEUWE WEBSITE ATELIER ANTWOORD
gen, ook in internationale context.
Stroom voert het atelierbeleid uit voor
STATEMENTS VAN LEDEN VAN HET AUDITTEAM OVER DE BACHELOROPLEIDING MUZIEK ‘In more than one way does the Royal Con-
Haagse beeldend kunstenaars; een beleid
ATELIERS VOOR STARTENDE KUNSTENAARS
(incl. BTW) per maand. Je huurt een unit
en andere beroepsgerelateerde onder-
dus voor nog geen € 170,– per maand
werpen op lokaal, landelijk en interna-
Voor maar liefst twintig nieuwe ateliers
inclusief servicekosten. Een buitenkans
tionaal niveau. Kunstenaars houden
voor startende kunstenaars!
elkaar via de weblog op de hoogte van
dat gericht is op het vinden van een goed
aan de Televisiestraat 2–4 in bedrijfsver-
en betaalbaar atelier voor hen en op het
zamelgebouw ‘De Schilde’ zoekt Stroom
zo goed mogelijk begeleiden, faciliteren
kandidaten. De ateliers zijn voor tien jaar
atelier in gebouw de Schilde? Neem dan
gesties, ideeën en initiatieven. De website
en informeren van de kunstenaars.
beschikbaar. De ateliers zijn bestemd
contact op met Wytse Bakker via
is daardoor interactief en biedt ruimte
[email protected].
voor discussie. Het kan dienen als basis
Wil je in aanmerking komen voor een
Onlangs heeft de Nederlands–Vlaamse
zijn en bevordert zij de positionering
Accreditatieorganisatie (NVAO) de
van het hoger onderwijs in nationaal
servatoire (RC) in The Hague justify the
In het kader van deze taak is bij Stroom
voor kandidaten die over het algemeen
bacheloropleidingen Muziek en Docent
en internationaal perspectief. De wijze
erkende opleidingen aan. Sinds de
qualification “Excellent”. Not only because
het plan ontstaan om een website Atelier
schoon en zonder de noodzaak van
Muziek positief geaccrediteerd. Een van
waarop zij haar taken moet uitvoeren
oprichting van de NVAO in 2003 zijn al
of the high quality of teaching which is
Antwoord te ontwikkelen waar je infor-
lawaai kunnen werken. De ruimtes zijn
de bijzondere conclusies is dat de kwali-
is in beide landen bij wet vastgelegd.
onze opleidingen nu eenmaal volgens de
without any doubt of the highest inter-
matie kunt vinden over alle aspecten
uitermate geschikt voor kunstenaars die
PLATFORM VOOR HAAGSE KUNSTENAARS Op dit moment werkt Stroom in samen-
Onze Hogeschool der Kunsten biedt tien
teit van ‘Internationalisering’ en ‘Gerealiseerd eindniveau’ van de bachelor-
De NVAO doet dit door elke opleiding eens
NVAO–systematiek geaccrediteerd. Van
national standing and quality and the
rond het runnen van een atelierpand.
een kantoorachtige werkruimte nodig
de nieuwste opleiding, de masteroplei-
many ways the RC supports the individual
Een unieke kennisbank die alle relevante
hebben, zoals illustratoren, fotogra-
werking met een aantal Haagse kunste-
wat speelt in het veld. Ze genereren sug-
voor een verdere dialoog met kunstenaars. Het platform is opgericht om de ‘community’ van Haagse kunstenaars te versterken en verder op te bouwen. Voor het platform zoeken wij enthousiaste
opleiding Muziek overtuigend uitstijgt
in de zes jaar te beoordelen op basis van
ding Interior Architecture (KABK), heeft
student, but more important is that all the
informatie over beheer, organisatie,
fen, grafisch en ruimtelijk vormgevers.
naars aan de oprichting van een platform
medewerkers die op regelmatige basis
boven de gangbare praktijk bij relevante
de bevindingen van een externe com-
de NVAO medio vorig jaar de te verwach-
various departments are inter-connected
energieverbruik, brandveiligheid, opslag,
Vanwege het formaat en de ventilatie-
voor Haagse kunstenaars. Het platform
de website van nieuwe informatie willen
andere opleidingen. Daarnaast zijn ook
missie van vakdeskundigen. Vaak van
ten basiskwaliteit getoetst en voorzien
and as such are able to inspire the student.’
gastateliers en dergelijke bevat en prak-
mogelijkheden zijn de ruimtes minder
wordt toegankelijk in de vorm van een
voorzien. Deze werkzaamheden zijn op
de kwaliteit van de docenten en de wijze
internationale samenstelling. In elke
van het keurmerk ‘geaccrediteerd’.
tische oplossingen aanreikt. Voor de
geschikt voor schilders. Vanwege het
weblog. De weblog is bedoeld als hoog-
vrijwillige basis. Heb je interesse? Neem
waarop voldaan wordt aan de eisen die
visitatiecommissie heeft ten minste
aan het hoger onderwijs worden gesteld
één student zitting. Van een bestaande
met Excellent beoordeeld.
opleiding beoordeelt de NVAO de basiskwaliteit; van nieuwe opleidingen toetst zij de te verwachten basiskwaliteit.
In het kader van dit artikel is een score– overzicht opgenomen met de over het
ontwikkeling van deze nieuwe website
gevaar van stof– en lawaaioverlast zijn ze
waardig en actueel informatiekanaal
dan contact op met Mischa Poppe via
to finish their Bachelors in Holland it is
– die dit voorjaar wordt gelanceerd –
ook niet geschikt voor beeldhouwers. De
over een breed scala aan onderwerpen
[email protected].
Deze worden beoordeeld met de kwali-
important that the student can submerge
is gebruik gemaakt van de kennis en
units van gemiddeld 28 m2 worden onbe-
die van belang zijn voor de beroepsprak-
ficaties Onvoldoende, Voldoende, Goed
him or herself in an open-minded but clear-
ervaring van verschillende organisaties,
last verhuurd voor een kale huur van nog
tijk van Haagse kunstenaars. Denk daar-
of Excellent. Desgevraagd is het mogelijk
ly focused institute where learn-goals and
zoals Trans Artists, WORM en landelijke
geen € 95,– per maand. De servicekosten
bij aan nieuws, stimulerende activiteiten,
Hogewal 1–9, 2514 HA Den Haag
om als opleiding te worden getoetst op
teaching parameters are well defined. At
atelierorganisaties.
(incl. gas, water en licht) bedragen € 75,–
open oproepen, subsidiemogelijkheden
www.stroom.nl
’Since there is a time limit for the students De NVAO toetst per opleiding 21 facetten.
Een voldoende beoordeling leidt tot accre-
algemeen bijzonder goede en op enkele
ditatie voor een periode van zes jaar. Een
het kenmerk bijzondere kwaliteit op een
the same time it is wonderful to see that
punten excellente resultaten van onze
van de consequenties van een positieve
of meer vooraf aangevraagde facetten.
the RC finds the time and the possibilities
opleidingen. Om een en ander goed in
accreditatie is dat de hogeschool of uni-
Als criterium geldt dat het auditteam
within this short time-span to offer the
zijn context te kunnen plaatsen, gaan
versiteit door het Rijk wordt bekostigd
kijkt of de opleiding voor alle criteria
student not only a high quality education
wij in dit artikel wat dieper in op het
en dat studenten die een dergelijke
binnen het betreffende facet overtuigend
but also an inspiring surrounding in which
fenomeen accreditatie.
bekostigde (erkende) opleiding volgen
heeft aangetoond dat de kwaliteit ver
the unexpected should be expected.’
NVAO–SCORES HOGESCHOOL DER KUNSTEN Opleiding KABK 1. Ba. Autonome Beeldende Kunst 2. Ba. Vormgeving 3. Master Type and Media 4. Master Interior Architecture
laatste visitatie
vervaldatum accreditatie
score
DE GrENs TuSsEN BEWiGING EN BEeLDEnDE KUNST door Lukas van Buuren
bijzonder (kwaliteits) Lukas van Buuren, student Grafisch Ont kenmerk werpen aan de KABK, heeft een passie onvoldoende voldoende goed excellent excellent voor dansen. Op de Academie heeft hij de mogelijkheid gekregen om een 2007 4 17 01-01-2015 eigen workshop ‘Improvisatiebewe2007 4 17 01-01-2015 ging’ te ontwerpen en deze uit te laten 2007 5 13 3 2 16-07-2014 bloeien tot een performance. 2010 08-06-2016 nieuwe opleiding 2010 2010 2006 2006 2006 2007
4 4 4 8 7 4
14 17 16 11 11 15
3 1 2 3 2
2
01-01-2016 01-01-2016 01-01-2014 03-05-2013 03-05-2013 18-07-2014
De opleidingen zijn overwegend met Goed of Excellent beoordeeld. Dit rechtvaardigt de conclusie dat de kwaliteit van onze opleidingen duidelijk uitstijgt boven de ‘basiskwaliteit’ die de NVAO geacht wordt te borgen.
DnK23
4
Voor meer informatie www.nvao.net
doen. Ik werd altijd geïnspireerd door
Sinds februari dit jaar doet Van Buuren
door middel van foto en video geregi-
dansers en choreografen die ik sprak,
samen met ongeveer vijftien studenten
streerd. Dit materiaal wordt uiteindelijk
en van hen leerde ik één ding: “do what
twaalf weken lang research naar bewe-
allemaal samengebracht en overzichte-
you love doing”.’
ging en beeldende kunst. De studenten
lijk gemaakt op een website. De uitkom-
komen van de afdelingen ArtScience,
sten van het onderzoek naar beweging
Beeldende Kunst, Fotografie, Textiel
gaat Lukas van Buuren over twee jaar
WORKSHOP IMPROVISATIEBEWEGING Na zijn jarenlange improvisatie– en dans-
& Mode, Interactive / Media / Design,
ervaring wil Lukas van Buuren onderzoek
Interieurarchitectuur en Sonologie. Alle
gebruiken voor zijn scriptie. Tijdens de workshop wordt er ook een
doen naar beweging en beeldende kunst,
mensen die meedoen aan de workshop
performance ontwikkeld, die eind april
moment dat ik kon lopen. Ik wist ”dansen
samen met mensen uit verschillende
Improvisatiebeweging brengen hun
plaatsvindt. Het is de bedoeling dat deze
is mijn roeping” en ik deed dat dan ook
vakgebieden. Hij heeft gemerkt dat als er
eigen specialiteit naar voren en gaan
performance op iedere plaats en op ieder
jarenlang. Dag in, dag uit danste ik op
een cross–over tussen twee verschillende
vanuit dat vakgebied onderzoek naar
moment uitgevoerd kan worden.
allerlei plekken en met verschillende
werelden – beweging en beeldende kunst –
beweging doen. Door middel van de
mensen in verschillende disciplines.
plaatsvindt er ‘iets nieuws en inspire-
improvisatielessen wil Van Buuren deze
De workshop is voor iedereen toegankelijk
Dan deed ik mee aan een workshop en
rends ontstaat’. In de workshop staat het
specialismen gaan versterken. Ook leren
en vindt in maart en april iedere woens-
dan was ik weer op straat aan het freesty-
onderzoeken en opzoeken van de grens
de studenten van elkaar. Iedere keer
dag plaats van 13:30 – 16:00 uur in lokaal
len tussen de mensen. Al snel wist ik dat
tussen beweging en beeldende kunst dan
wordt door iemand een verslag geschre-
BB 112 van de KABK. Voor meer informatie
ik dit mijn hele leven lang wilde blijven
ook centraal.
ven over de lessen. Verder wordt alles
www.loukabop.nl
‘Het begon bij mij allemaal vanaf het
KC 5. Ba. Muziek 6. Ba. Docent Muziek 7. Ba. Dans 8. Master Muziek 9. Master Sonologie 10. Master Opera (i.s.m. Amsterdam)
Stroom Den Haag
5
DnK23
DnK23
6
DnK23
7
GroTi NaMEN tIJdENS hET sPrING fEsTIvƒL
ENSEmBLi KLANG tE GƒsT TIJDiNS sPRING FiSTIVAL
door Martijn Padding
door Francesca van der Burgh Dat juist Ensemble Klang een uitnodi-
Als u geïnteresseerd bent in hoe het staat
de grote hoeveelheid KC ensembles en
met de hedendaagse gecomponeerde
solisten ook optredens van bevriende
in Europa. De componist is echter regel-
de compositiestudenten. De bewerkingen
ging ontving om op te treden tijdens
king. Je hoeft niets te huren, iedereen is
buitenland en produceerden we vier cd’s.
beluisteren valt.’ De late night perfor-
muziek van de jongste generatie, is het
ensembles als Asko|Schönberg, het
matig het slachtoffer van sterdirigenten
variëren van een pure instrumentatie tot
het avantgardistische Spring Festival
beschikbaar op dezelfde locatie, ideaal.’
Dat quotum gaan we dit jaar niet halen
mance die Klang geeft, start om 23.00
een aanrader om het Spring Festival
ensemble Klang en muziektheater
die zijn muziek oppompen ter meerdere
een totaal nieuwe compositie waarbij het
is niet verwonderlijk. Deze formatie,
hoor’, zegt Van Houten, zichzelf alvast
uur in de LOOS–studio aan het De
tussen 16 en 21 april a.s. te bezoeken.
van de Ligeti Academy.
glorie van het eigen pathetisch ego.
origineel slechts als een schim aanwezig is.
bestaande uit zeven oud–studenten
indekkend. Maar de 60e verjaardag van
Constant Rebecqueplein. In de studio
Gustaf Mahler kent een enorme navolging
jeugdliederen van Mahler bewerkt door
ding heb je alle faciliteiten tot je beschik-
'In 2010 toerden we regelmatig in het
Op de vraag waar de naam Klang vandaan
buiten de conservatoriummuren te
van het Koninklijk Conservatorium,
komt, moeten de twee een beetje lachen.
componist Heiner Goebbels volgend
staan geen stoelen, wel kun je tussen
KC georganiseerde, bijzonder levendige
werking tussen de studenten Compo-
der progressieve aspecten herbergt,
met de prachtige bewerking die (oud KC–
is met haar ongewone combinatie van
Harden: ‘Ik had de band beloofd met
jaar is voor Ensemble Klang een mooie
de kussens op de grond plaatsnemen.
Spring Festival is een jaarlijks terugke-
sitie en een groep harpisten en zangers
blijft vaak onbelicht. Bijna gelijktijdig
student) dirigent/componist Reinbert
instrumenten een graag geziene gast
vijf namen te komen en dat we er dan
aanleiding om zijn werk Walden, dat
‘Het is een intieme bedoening; het
rend festival met een traditie van ruim
gepresenteerd.
met Charles Ives experimenteerde
de Leeuw maakte van Anton von Webern’s
op festivals. De leden hebben er veel
samen een uit zouden kiezen. Klang was
Klang al behoorlijk vaak heeft uitgevoerd,
publiek zit direct op je.’ Ondanks al het
Mahler met complexe structuren waarin
Passacaglia. Het initiatief voor dit
voor over. Subsidies aanvragen, contact
volgens mij degene waar we ons allemaal
op de plaat te zetten. Momenteel worden
succes kunnen de groepsleden niet leven
verschillende muziek door elkaar heen
project kwam van musicologe Eveline
houden met organisatoren, maar ook
in zekere zin in konden vinden. Nou ja,
daarvan de mogelijkheden onderzocht.
van Klang alleen. Maar dat is volgens de
Het door de compositieafdeling van het
40 jaar. Gedurende een week presen-
Tevens worden de resultaten van de samen-
teren studenten Compositie overdag
MAHLER FESTIVAL
en ‘s avonds hun eigen werken, die van
Dit jaar gaat speciale aandacht uit naar
Dat Mahlers muziek een aantal bijzon-
Dit programma wordt gecomplementeerd
klonk. Bovendien was hij als eclecticus
Nikkels, de voorzitter van de Nederlandse
nadenken over de nieuwe website. En
de naam heeft natuurlijk wel met geluid
Daarnaast staat de groep in mei in The-
artistiek leider ook niet nodig. ‘We doen
de docenten en van eventuele gasten
het optreden van het Ensemble Royaal.
en collagecomponist zijn tijd in feite
Mahlervereniging, die als voorbereiding
natuurlijk repeteren, soms wel een half
te maken. Het is het percussieve geluid
ater Kikker in Utrecht, waar een festival
er allemaal iets naast. Anton speelt dus
in de vorm van concerten, workshops
Dit ensemble is vijftien jaar geleden
flink vooruit. In zijn negende en in wat er
op dit project een serie lezingen over de
jaar aan één compositie. ‘We willen een
als twee elementen of materialen elkaar
rondom componist Peter Adriaansz
in een orkest en ik heb mijn eigen com-
en lezingen. Een breed spectrum komt
opgericht vanuit de compositieafdeling
voltooid is van de tiende symfonie klinkt
onvermoede kanten van Mahler ver-
sterk repertoire kunnen neerzetten.’
raken, het uit een direct en ongekunsteld
wordt gehouden en laten ze op 28 mei
positieopdrachten. Het voordeel daar-
aan bod: kamermuziek, stukken voor
en specialiseert zich in meesterwerken
het baanbrekende werk van Anton von
zorgde. Dirigent Jurjen Hempel heeft
groot ensemble, live electronica , video,
uit de 20ste eeuw. Zij brengen een
Webern al vooruit.
de muzikale leiding.
performances en muziektheater. Tijdens
opmerkelijk programma in het kader
Voor deze gelegenheid zijn o.l.v. compositie-
de editie van 2011 hoort en ziet u naast
van het ‘Mahler in Den Haag’ festival.
docent Diderik Wagenaar verschillende
Voor meer informatie: www.springfestival.nu
MAhLEr IN DEN HƒAG
tijdloos geluid.’ Een goede naam of niet,
een nieuw programma horen tijdens
van is dat de individuele ervaring de groep
Stapels met boeken over filosofen en de
uiteindelijk gaat het om de muziek. Sinds
De Dag in de Branding in Korzo.
alleen maar ten goede komt. Praktisch en
historie van wijsbegeerte liggen op de
anderhalf jaar wordt de groep regelmatig
tafel bij trombonist Anton van Houten.
uitgenodigd door festivals en concert-
Als je niet beter zou weten, zou je denken
zalen. Van Houten filosofeert over de
Zes studenten van de afdeling Compo-
dat hij aan een nieuwe studie is begon-
redenen voor het succes. ‘We hebben
sitie van het Koninklijk Conservatorium
nen. ‘Bepaalde literatuur wil ik gewoon
een interessante mix aan instrumenten,
maken een partituur tussen de vier en
Donderdag 21 april, 23.00 uur
in huis hebben, het lezen komt later wel’.
werken met uitversterkte piano’s, met
zestien minuten. Daarmee krijgen de
de LOOS–studio aan het De Constant
Van Houtens tijd wordt op dit moment
elektronica en zijn dirigentloos. Boven-
studenten wat speelruimte. Half februari
Rebecqueplein te Den Haag
opgeslokt door andere werkzaamheden.
dien zijn we als ensemble moeilijk te
moeten alle composities klaar liggen,
www.ensembleklang.com
Naast zijn baan als trombonist in een
categoriseren; we passen niet binnen
dan heeft Klang nog tot april de tijd
orkest heeft hij de zakelijke leiding van
de traditionele hedendaagse muziek
om de stukken in te studeren. Harden
Ensemble Klang op zich genomen. En
kaders. Zeker is dat Klang in de smaak
is enthousiast over het festival. ‘Het is
en tijden: www.springfestival.nu of
daar komt het nodige bij kijken. Com-
valt bij het publiek.
belangrijk dat het werk van studenten
www.korzo.nl
financieel is Klang bijzaak, maar artistiek Maar eerst is er nog het Spring Festival.
gezien is het voor elk lid hoofdzaak.’ Ensemble Klang, Spring Festival.
Check voor het Spring Festival programma
ponist Pete Harden, die belast is met de artistieke zaken, buigt zich over de
door Jan Jaap Zwitser en Susanne van Els
nieuwe website. Van Houten noch Harden had van tevoren kunnen bedenken
Op 18 mei 2011 is het precies honderd jaar
Op 18 mei 2011, op de honderdste sterfdag
liefde voor haar brengen de bezoeker
Waarschijnlijk kwam Alma als muze,
dat zij naast hun muzikale loopbaan ook
geleden dat de wereldberoemde compo-
van Mahler, klinkt in de Nieuwe Kerk een
in een sfeer van vervoering. In Mahlers
officieel of gedroomd, het best tot haar
nog eens dit soort verantwoordelijke
nist Gustav Mahler in Wenen overleed.
van Mahlers meest persoonlijke com-
vroege meesterwerk, de Lieder eines
recht. Jarenlang was ze een inspiratie-
taken erbij zouden krijgen. Harden ziet
Het Residentie Orkest zal in samen-
posities: Das Lied von der Erde. Dit werk
fahrenden Gesellen, werkt het Residentie
bron voor grote kunstenaars, niet
de noodzaak er wel van in.
werking met diverse Haagse culturele
wordt uitgevoerd in de bewerking van
Orkest samen met het Nederlands Dans
instellingen, waaronder het Koninklijk
Arnold Schönberg; Jan Rot tekende voor
Theater II. De choreograaf Jirí Kylián
Conservatorium, een grootse herdenking
de vertaling. Voor de pauze klinken enke-
heeft de ontroerende sfeer van de liederen
vind tussen de gekte en het narcisme de
leerden ze elkaar kennen. ‘Toen we nog
organiseren onder de titel ‘Mahler in
le van Mahlers vroege liederen in nieuwe
uitmuntend omgezet in een bijzondere
authentieke worsteling van de vrouw die,
studeerden, traden we met zo’n dertig
Den Haag’. Dit unieke Haagse project,
instrumentaties van studenten van de
choreografie die zal worden gedanst in
in een tijd waarin vrouwen hun publieke
à veertig studenten op, maar dan één
dat loopt van woensdag 18 mei tot en
compositieafdeling van het Koninklijk
de Dr Anton Philipszaal.
rol nog moesten bevechten, een talent
of twee keer per jaar. Er zat geen conti-
met zondag 22 mei, bestaat onder meer
Conservatorium Den Haag.
wilde laten woekeren.
nuïteit in, geen speelroutine, wat echte
ALMA MAHLER IN HET GEMEENTEMUSEUM
uit een symposium waarin wordt inge-
alleen musici. Lees Alma Mahlers biografie Mijn Leven en
Studentes van de afdeling Klassiek en stu-
Tijdens de studentenformatie M.USE
diepgaande toewijding van enkele van de
dentes van T.I.M.E., de Master Muziekthe-
musici aan nieuwe composities in de weg
ater van het KC, maken een korte voor-
stond.’ Voor de latere leden van Klang
Festival – in haar hoedanigheid als vrouw
stelling gebaseerd op Alma. Première
was dit te vrijblijvend. Er ontstond een
van – als componist of als muze? Een
vrijdagmiddag 20 mei, reprises 21 en 22
zevenkoppig team dat avond aan avond
22 mei. Liederen waarin Mahler niet
worsteling die zij zelf bleef doormaken,
mei in het Gemeente Museum Den Haag,
repeteerde met gitaar, trombones, saxo-
schroomde zijn persoonlijke leven bloot
vanaf het begin van haar muzikale aspi-
dat speciaal hiervoor een zaal inricht met
foons, piano en slagwerkinstrumenten.
Gemeentemuseum en uiteraard zijn er
te leggen. Zo schreef hij de Rückert–Lieder
raties tot het moment dat Gustav Mahler
vrouwenportretten.
Van Houten vindt het een voordeel dat
enkele concerten waaronder een recital
in een periode waarin hij zijn geliefde
haar verzocht om de componeerpen
van de wereldberoemde Franse zangeres
Alma Schindler ontmoette en ten huwe-
neer te leggen om zich geheel aan zíjn
Nathalie Stutzmann.
lijk vroeg. Klanken van Mahlers innige
kunst te wijden, als verzorgende vrouw.
gaan op Mahler en de liedkunst. Verder
Een van de hoogtepunten van dit festival
is er een tentoonstelling in het Gemeen-
is het unieke project van het Residentie
temuseum Den Haag met schilderijen
Orkest rondom Mahlers belangrijkste
uit de tijd van Mahler, een voorstelling
liederen op vrijdag 20 mei en zondag
over Alma Mahler door studenten van het Koninklijk Conservatorium in het
DnK23
Alma Mahler krijgt een plek in het Mahler
6
ze Klang gestart zijn tijdens hun studie. Kijk voor meer informatie op
‘Ik kan het iedere student aanraden die in
www.residentieorkest.nl
een ensemble wil spelen. Tijdens je oplei-
7
DnK23
DnK23
8
aLs TIJd nIeT BisTaƒT door Marjolein Brouwer Het verhaal van oud–fotografiestudenten Anaïs López en Linda Braber is bijzon-
HET IDEE: EEN FOTOBOEK
niet snel om een specifieke foto bij te
SAMENWERKEN HELPT
Linda Braber en Anaïs López studeerden
maken om het ritme van het boek klop-
Het is een bijzonder boek geworden, vinden
der. Hun hechte vriendschap en samen-
allebei Fotografie aan de KABK en zijn
pend te krijgen, maar dat deed Braber
Braber en López. Anton Martineau heeft
werking is uitgemond in een exclusief
sinds hun introductieweek in 2001 met
vanuit haar fotografieopleiding en erva-
speciaal voor het boek een tekening voor
fotoboek, een portret van kunstenaar
elkaar bevriend. Braber heeft vooraf-
ring als beeldredacteur wel. Door hun
de cover gemaakt en nieuwe tekeningen
Anton Martineau. López fotografeerde
gaand aan deze opleiding ook Grafisch
vriendschap voelen ze elkaar ook goed
en gedichten. De samenwerking die ze
Anton Martineau gedurende 12 jaar
Ontwerpen gestudeerd en werkte al
aan, want toen Braber aan de slag ging
voor dit boek zijn aangegaan, heeft meer-
en Braber ontwierp het boek waarin
tijdens hun opleiding samen met López.
met de vormgeving, bleek dit precies
waarde gehad. Als fotograaf moet je geen
de portretten zijn opgenomen.
Ze verzorgde bijvoorbeeld de vormgeving
te zijn wat López voor ogen had. Verder
boek in je eentje willen maken, vinden
van verschillende projecten van López.
deden ze in deze periode inspiratie op
Braber en López, omdat vormgeving echt
Anaïs López liep altijd al rond met het
door veel andere boeken te bekijken.
een vak apart is. Normaliter zijn foto-
de Amsterdamse schilder en dichter
idee om een boek van alle foto’s van
Tijdens het proces merkten ze dat je de
grafen solisten, maar een samenwerking
Anton Martineau kennen, een kennis
Anton Martineau te maken. Als vrien-
tijd moet nemen voor het maken van een
met collega’s is echt een aanrader vol-
van haar ouders. ‘Gefascineerd door
dinnen bespraken López en Braber hoe
boek, zodat je het verhaal echt goed kunt
gens hen. Je kunt je laten inspireren door
deze man besloot ik een week later een
ze dit boek misschien samen konden
vertellen en laten groeien.
de ander en je enthousiasme voor het
taart te bakken en Anton in zijn atelier
realiseren. Vanaf het begin voelden ze
op het KNSM–eiland op te zoeken. Aan-
elkaar goed aan. Zo dachten ze samen na
DUMMY’S
dachtig luisterde ik naar zijn bijzondere
over de vorm waarin ze de foto’s het best
De auteurs maakten in de loop van de tijd
zijn van hoe het werk als fotograaf gaat
verhalen over de liefde, de tango en het
kunnen laten spreken. Ze waren het er
een aantal dummy’s van het boek. Het
in de praktijk. Zo krijg je te maken met
leven. Uren gingen voorbij en ik had het
over eens dat wat ze willen bereiken – de
overleg over de dummy’s ging vaak via
deadlines en moet je samenwerken met
gevoel dat ik een andere wereld was bin-
kijker op magische wijze Antons wereld
Skype, omdat ze niet allebei in dezelfde
andere partijen zoals kranten en druk-
nengestapt. Om dit bijzondere moment
laten binnentreden – inderdaad alleen
stad wonen. Zo hielden ze via de webcam
kerijen. En last but not least: je leert com-
vast te houden, besloot ik een portret
in de vorm van een boek te realiseren is.
de dummy omhoog om te verduidelijken
municeren over wat je goed vindt en wat
van hem te maken. Wat ik toen nog niet
Op deze manier stapt de lezer echt in de
wat ze precies bedoelden. Ze raden ieder
niet en om dit te onderbouwen voor
wist, was dat het de eerste foto van een
wereld van de kunstenaar.
ander met plannen voor een boek aan om
de ander.
Anaïs López leerde toen ze 17 jaar oud was
hele reeks zou worden. Er ontwikkelde zich een bijzondere vriendschap waarbij
SELECTEREN
ik onze ontmoetingen elke keer op een
Om te beginnen legden ze samen alle foto’s
gezamenlijke project delen. Hun samenwerking bleek een goede afspiegeling te
net als zij een aantal dummy’s te gebruiken. Ze hebben bijvoorbeeld ook een dummy voorgelegd aan een aantal goede
foto vastlegde.’ Behalve dat hij López
die López gemaakt heeft van Martineau
critici. López en Braber vonden het heel
zijn vriendschap bood, hielp de kunste-
op de grond. Hieruit schiftten en selec-
spannend om hun werk aan iemand te
naar haar tijdens haar bezoeken aan zijn
teerden ze. Ook bekeken ze samen welke
laten zien die nog niets van hun boek wist,
atelier ook bij haar opleiding Fotografie
foto’s ontbraken voor het juiste ritme
maar ook heel belangrijk. Ze hebben het
aan de KABK. Ze oefende bijvoorbeeld
van het boek. Waarbij de combinatie van
gevoel dat ze hierdoor goed van hun eigen
haar flits–techniek op hem en gebruikte
Linda Brabers opleidingen Fotografie en
ego af konden stappen en zich openstel-
foto’s van hem voor opdrachten van
Grafisch Ontwerpen, goed van pas kwam.
len voor kritiek. Al deze input gebruikten
haar opleiding.
Normaal vraagt een grafisch vormgever
ze om het boek verder aan te scherpen.
KLEINE OPLAGE Met Veenman Drukkers bespraken ze dat ze het boek in een kleine oplage wilden uitgeven om het exclusief te houden. De auteurs hebben geen winstoogmerk met hun boek; hun doel is slechts om de lezer het boek en de wereld van Martineau te laten beleven. Ze spraken af dat het bij tweehonderd exemplaren rendabel zou zijn om de pers te draaien. Om in te kunnen schatten of er voldoende interesse was in het boek, werkten ze met een voorinschrijving. In totaal hebben maar
DnK23
8
Het fotoboek Als tijd niet bestaat. De
liefst vijfhonderd mensen zich inge-
magische wereld van Anton is sinds
schreven. López en Braber besloten zes-
half februari te koop voor 35 euro.
honderd exemplaren te drukken, zodat
Zie voor meer informatie ook de websites
het boek exclusief zou blijven voor men-
van Anaïs Lopez www.anaislopez.nl en
sen die het écht willen hebben.
van Linda Braber www.beeldish.nl
Kunstenaar Anton Martineau gefotografeerd door Anaïs López. Zie artikel pagina 8
AGENDA MrT aPr MiI
EXPbSITIis ZONDAG 13 MAART T/M ZONDAG 15 MEI THERE, I FIXED IT Tentoonstelling over tegendraadse oplossingen voor urgente problemen. Een Nederlandse vestiging van de e– flux Time/Bank van Julieta Aranda en Anton Vidokle en Stroom School, een verdiepend randprogramma van lezingen, rondleidingen en workshops. Deelnemende kunstenaars: R. Buckminster Fuller (USA), Krijn Giezen (NL), René Heyvaert (BE), Reto Pulfer (CH), Josué Rauscher (FR), Mark Manders i.s.m. Roger Willems (NL). STROOM | Hogewal 1–9, Den Haag | 12.00–17.00 uur | Gratis
VRIJDAG 18 MAART T/M VRIJDAG 25 MAART TALES OF A CITY: A GRAPHIC JOURNEY INTO THE HAGUE Een gezamenlijk project van de University of Marmara in Istanbul, de St. Lucas Academy in Antwerpen en de KABK in Den Haag. Studenten van de drie academies werken twee weken samen aan een visuele vertaling van literaire teksten over Den Haag. Het resultaat is te bewonderen tijdens een expositie in de KABK. Galerieruimte KABK | Prinsessegracht 4, Den Haag | Gratis
LizINGiN DONDERDAG 3 MAART STUDIUM GENERALE: LAURENCE AËGETER Laurence Aëgeter vertelt over haar werk en de Franse schrijver Georges Perec. My work /interpretations. I intervene / within. My deceased neighbour / obsessive. I naturally observe / protocol. Trigger me / limitation. My interventions / control. Me / beautiful. My work input / question. George Perec / described. My / research. Auditorium KABK | Prinsessegracht 4, Den Haag | 17.00 uur | Gratis
DONDERDAG 17 MAART STUDIUM GENERALE: K.SCHIPPERS, EEN INTERVIEW DOOR MICHIEL VAN NIEUWKERK Interview door Michiel van Nieuwkerk, Nederlands dichter en prozaschrijver. Amsterdam 6/11/1936. Oprichter met J. Bernlef en G. Brands van tijdschrift Barbarber. Debuteerde in 1963 met bundel poëzie 'De Waarheid als de Koe'. Schippers, de speelse blik van een kind. Auditorium KABK | Prinsessegracht 4, Den Haag | 17.00 uur | Gratis
DONDERDAG 24 MAART STUDIUM GENERALE: SAM NEMETH COMPLEXE SYSTEMEN EN DE BEELDENDE KUNST He worked as a musician and photographer in the eighties. Sam Nemeth studied Media & Culture science. He worked for video collective Staats– TV Rabotnik. He started streaming media platform KillerTV. He organized numerous lecture series, art–performances and talkshows. Sam Nemeth is a lecturer/coach for the Designed Intelligence research group the TU/E. Auditorium KABK | Prinsessegracht 4, Den Haag | 17.00 uur | Gratis
M‚ZIiK DINSDAG 1 MAART LUNCHCONCERT Door Ephraim IJzerlooij – cello, Ines Maer – piano. Theater De Tobbe | Burgemeester Feithplein 95, Voorburg | 12.30 uur | €3,-
VRIJDAG 4 MAART BACH & RAMEAU Studenten van de afdeling Oude Muziek. Sébastien Marq, dirigent. Jean–Philippe Rameau – Quam dilecta tabernacula, Johann Sebastian Bach – Cantate BWV 79 “Gott der Herr ist Sonn und Schild”. Jean–Philippe Rameau is vooral bekend om zijn opera’s en ingenieuze kamermuziek. Lutherse Kerk | Lutherse Burgwal 7, Den Haag | 17.00 uur | €7,- / gratis voor CJP, studenten en medewerkers KC | Geen reserveringen. Kaarten uitsluitend vanaf 16.15 uur verkrijgbaar aan de kerk.
DINSDAG 8 MAART HISTODOC – RAMEAU, ORKESTRATIE EN TRAITÉ DE L’HARMONIE Afdeling Oude Muziek. Één van de hoofdkenmerken van de afdeling Oude Muziek is gebruik maken van musicologisch onderzoek in de uitvoeringspraktijk. Het accent ligt daarbij altijd op de praktijk en het artistieke resultaat. Om toch binnen de opleiding de reikwijdte van wetenschappelijk onderzoek onder de aandacht te brengen is gekozen om zes maal een dag te besteden aan capita selecta. KC | Studio 1 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 13.00–19.00 uur | Gratis
DINSDAG 8 MAART IMPROVISATIE IN MAART – DANSIMPROVISATIE MET MICHAEL SCHUMACHER & MARY OLIVER Georganiseerd door de Dansvakopleiding. De vermaarde danser en choreograaf Michael Schumacher en violiste Mary Oliver tonen hun meester–kunsten in het spontaan scheppen van nieuw werk uit muziek, dans, licht en tekst. KC | Studio 3 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 16.00–18.00 uur | Gratis | Voor meer informatie: www.koncon.nl/ improvisatie2012
DINSDAG 8 MAART EARLY MUSIC OPEN STAGE Afdeling Oude Muziek. Een veelheid aan stijlen en bezettingen passeert jaarlijks de revue op het open podium van de Oude Muziek. Menig ensemble of zelfs menig solist van naam, was aanvankelijk ook hier te horen. KC | Studio 1 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 19.30 uur | Gratis
WOENSDAG 9 MAART BEETHOVEN TWILIGHT RECITALS Afdeling Oude Muziek. Dit studiejaar staan de Twilight Recitals in het teken van Beethoven. Studenten en docenten van de afdelingen Klassiek, Oude Muziek en Jong KC zullen werken van deze componist ten gehore brengen. KC | Studio 3 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 18.30 uur | Gratis
DONDERDAG 10 MAART LUNCHCONCERT Door studenten van het KC. Christus Triumfatorkerk | Juliana van Stolberglaan 154, Den Haag | 12.30 uur | Gratis & KC | Studio 3 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 12.45 uur | Gratis
VRIJDAG 11 MAART BIG BAND Studenten van de afdeling Jazz. John Ruocco, dirigent. De Big Band van het KC heeft in het verleden vele malen tijdens het North Sea Jazz Festival opgetreden. De band werd daarbij regelmatig gedirigeerd door bekende gastcomponisten/arrangeurs zoals onder meer Bob Brookmeijer, Jim McNeely, Maria Schneider, Rob Pronk en Bill Holman. KC | Kees van Baarenzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 12.45 uur | Gratis
ZATERDAG 12 MAART SYMFONIE ORKEST KC EN RESIDENTIE ORKEST Serie Perspectief i.s.m. Dag in de Branding 19. Residentie Orkest. Reinbert de Leeuw, dirigent. Brett Dean, altviool. Igor Stravinsky – Jeu de Cartes, Brett Dean – Altvioolconcert, Dmitry Shostakovich – Symfonie nr. 6 op. 54 in b kl.t. KC | Arnold Schönbergzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 20.15 uur | Inleiding à €2,- een uur voor aanvang | €25,- / €2,50 korting Uitpas, 65+ / €10,- Jongeren <27 | Kaartverkoop via kassa Dr. Anton Philipszaal | Voor meer informatie: www.antonphilipszaal.nl
ZONDAG 13 MAART KOFFIECONCERT Door Ula Danielewicz, clavecimbel. Parktheater | Cornelis Geellaan 2, Alphen aan den Rijn | 12.00 uur | €11,50 / CJP €10,50 | Voor meer informatie: www. parktheater.info of 0172 49 37 37
DINSDAG 15 MAART LUNCHCONCERT Door Ula Danielewicz, clavecimbel. Theater De Tobbe | Burgemeester Feithplein 95, Voorburg | 12.30 uur | €3,Door studenten van het KC. KC | Studio 1 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 12.45 uur | Gratis
DINSDAG 15 MAART SONOLOGIE DISCUSSIE CONCERT 4 Werken van studenten van het Instituut voor Sonologie. KC | Kees van Baarenzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 19.30 uur | Gratis
DINSDAG 15 MAART KAMERMUZIEK JONG KC: ROND JOHANNES JOSEPH HERMAN VERHULST (1816–1891) In samenwerking met het Nederlands Muziek Instituut. Leerlingen van de afdeling Jong KC. Johannes Joseph Hermann Verhulst was componist en dirigent. Als componist en als topfunctionaris in het Nederlandse muziekleven in de negentiende eeuw is zijn invloed aanzienlijk geweest. In dit programma komt muziek van tijdgenoten, geestverwanten en vrienden van Verhulst uit binnen– en buitenland tot klinken. Boskantkerk | Fluwelen Burgwal 22, Den Haag | 12.30 uur | Gratis
DINSDAG 15 MAART IMPROVISATIE IN MAART – PAUL OBERMAYER
Gastheer Richard Barrett. Georganiseerd door de afdeling Sonologie. Studenten Sonologie en studenten van andere afdelingen storten zich onder leiding van het elektronische compositie / performance duo FURT van Paul Obermayer en Richard Barrett op één van de meest uitdagende ontwikkelingen van de hedendaagse muziek: de combinatie van akoestische en elektronische instrumenten. KC | Studio 3 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 16.00–18.00 uur | Gratis | Voor meer informatie: www.koncon.nl/ improvisatie2012
DONDERDAG 17 MAART ACCORDEON CONCERT Studenten van de afdeling Klassiek. Een nieuw hoofdvak op het KC: accordeon. Het ultieme kippenvel–instrument vanwege de sterk associatieve klank en de volkse achtergrond is meer en meer te beluisteren in de ‘serieuze muziek’. Docenten An Raskin en Marieke Grotenhuis en studenten openen deze nieuwe wereld voor u. Kapelzaal Leidse Volksuniversiteit | Oude Vest 45, Leiden | 12.45 uur | €3,75 / €2,75 voor K&O leden, CJP, studenten | Voor meer informatie: www.BplusC.nl
DONDERDAG 17 MAART LUNCHCONCERT Door studenten van het KC. KC | Studio 3 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 12.45 uur | Gratis
VRIJDAG 18 MAART ACCORDEON CONCERT Zie 17 maart. Leeuwenberghkerk | Servaasbolwerk 1, Utrecht | 12.30 uur | Gratis | Voor meer informatie: www.vredenburg.nl
ZONDAG 20 MAART ACCORDEON CONCERT Zie 17 maart. Dr. Anton Philipszaal | Spuiplein 150, Den Haag | 11.00 uur | €5,-, koffie en thee gratis | Voor meer informatie: www.antonphilipszaal.nl
MAANDAG 21 MAART ROSA Studenten van de afdeling Compositie. Het Nederlandse Rosa Ensemble opereert op het grensvlak van gecomponeerde hedendaagse pop en improvisatiemuziek en legt een sterke nadruk op muziektheatrale aspecten. Twee jaar geleden ontstond een bijzondere samenwerking tussen de musici van dit ensemble en een groep compositiestudenten van het KC. KC | Kees van Baarenzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 20.00 uur | Gratis
DINSDAG 22 MAART IMPROVISATIE IN MAART – PHILIPPE DESPONTS & ODILE EDOUARD M.M.V. PARTICK AYRTON Georganiseerd door de afdeling Oude Muziek. De volmaakt op elkaar ingespeelde violiste Odile Edouard van het CNSM uit Lyon en klavecinist / organist Philippe Desponts van het Conservatoire Populaire de Genève improviseren samen met klavecinist Patrick Ayrton op baslijnen, grondtonen en melodieën uit de Renaissance en de vroege Barok. KC | Studio 3 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 16.00–18.00 uur | Gratis | Voor meer informatie: www.koncon.nl/ improvisatie2012
WOENSDAG 23 MAART ARNOLD SCHÖNBERG – GURRELIEDER Reinbert de Leeuw, dirigent. Wiecher Mandemaker, koordirigent. Codarts Symphony Orchestra en Orkest van het KC. Koren van het KC en Codarts, Het Brabant Koor, Toonkunstkoor Amsterdam, Richard Berkeley–Steele – Waldemar, Melanie Diener – Tove, Eberhard Francesco Lorenz – Klaus–Narr, Catherine Wyn–Rogers – Waldtaube, Andrew Schroeder – bariton, Alexander Oliver – spreker. Dirigent: Reinbert de Leeuw, Koordirigent: Wiecher Mandemaker. De Doelen | Kruisstraat 2, Rotterdam | 20.15 uur | Om 19.30 uur inleiding door Neil Wallace | €32,- / €30,- pas 65+ / €22,- CJP / €7,- jeugd t/m 16 jaar | Koffie en thee inclusief | Voor meer informatie: www.dedoelen.nl
DONDERDAG 24 MAART FESTIVAL WAANZINNIGE VROUWEN: OPENING MET SANNE WALLIS DE VRIES – AANSLUITEND ALESSANDRO SCARLATTI – LA GIUDITTA DOOR OPERA2DAY Dit festival biedt acht concerten en voorstellingen waarin een vrouw centraal staat of de onbeholpen poging van een man om haar te doorgronden. Giuditta – Ana Maria Labin (sopraan), Nutrice – Michael Chance (altus), Holofernus – Krystian Adam (tenor). Dirigent – Hernán Schvartzman, Regie – Serge van Veggel, Scenografie – Herbert Janse, Kostuums – Sergio Cruz Ramirez, Licht – Henk van der Geest. Theater de Regentes | Weimarstraat 63, Den Haag | € 20,- / € 15,- CJP/Uitpas/ Studenten | Voor kaartverkoop en informatie: www.deregentes.nl
DONDERDAG 24 MAART ARNOLD SCHÖNBERG – GURRELIEDER
Zie 23 maart. Muziekgebouw Frits Philipszaal | Heuvel Galerie 140, Eindhoven | 20.15 uur | €28,- / €24,- 1e rang / €18 2e rang / €12,3e rang (excl. €2,- pauzedrankje) | Voor meer informatie: www.muziekgebouweindhoven.nl
VRIJDAG 25 MAART ONDERDEEL VAN FESTIVAL WAANZINNIGE VROUWEN: DUTCH NATIONAL OPERA ACADEMY & RESIDENTIE ORKEST
Francis Poulenc – Les Marmelles de Tirésias, Francis Poulenc – La voix humaine, Residentie Orkest. Muzikale leiding, Bas Wiegers. Pepijn Cladder, regie Les Marmelles de Tirésias. Timothy Nelson, regie La Voix Humaine. KC | Arnold Schönbergzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 19.30 uur | €25,- / €15,- voor studenten op vertoon van pas | Reserveren via Ticketshop KC: 070 315 15 10, ma t/m vrij 13.00 – 17.00 uur of
[email protected]
VRIJDAG 25 MAART ONDERDEEL VAN FESTIVAL WAANZINNIGE VROUWEN: BRIEVEN AAN DOORNROOSJE Verteller en trompet – Hans Dagelet, Gitaar – Corrie van Binsbergen, Harp – Miriam Overlach, Percussie en meer – Alan Purves. Brieven van de prins over het leven, over onderweg zijn, over verlangen. Theater de Regentes | Weimarstraat 63, Den Haag | 20.30 uur | €17,50 drankje inbegrepen | Voor meer informatie en kaartverkoop: www.deregentes.nl
VRIJDAG 25 MAART ONDERDEEL VAN FESTIVAL WAANZINNIGE VROUWEN: SONIC TAPESTRY IV & WASTED Door pianiste Tomoko Mukaiyama. Korzo | Prinsestraat 42, Den Haag | 20.30 uur | €17,50/ Korzo Vriend € 14,- / Profpas € 10,-/ Student € 7,50 | Voor meer informatie en kaartverkoop: www.korzo.nl. | Wasted is ook te zien op zaterdag 26 maart, doorlopende expositie vanaf 15.30 uur | Gratis
ZATERDAG 26 MAART ONDERDEEL VAN FESTIVAL WAANZINNIGE VROUWEN: FEEKS Door Holland Opera (vh Xynix Opera). Regie – Martin Lloyd Evans, Libretto – Joke Hoolboom, Muziek – Oene van Geel en Jasper le Clerq, Zap String Quartet, Leonie van Veen, Niek Idelenburg, Sinan Vural, Marielle Woltring. Theater de Regentes | Weimarstraat 63, Den Haag | 19.30 uur | € 15.00 | Voor meer informatie en kaartverkoop: www.deregentes.nl
ZATERDAG 26 MAART MASTERCLASS KATONA TWINS (GITAAR) Studenten van de afdeling Klassiek. The Katona Twins – een naam als voor een film of een variété act, waarachter een flitsend duo van briljante gitaristen schuilt dat met een gevarieerd repertoire de wereld verovert. Na Carnegie Hall New York, Concertgebouw Amsterdam, Philharmonie Keulen, Sartury Hall Tokyo en Konzerthaus Wenen gaan deze twee gitaristen nu als docenten aan de slag met de klas van Enno Voorhorst en Zoran Dukic op het KC. KC | Studio 3 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 16.00–19.00 uur | Gratis
ZATERDAG 26 MAART ONDERDEEL VAN FESTIVAL WAANZINNIGE VROUWEN: MOONSTRUCK INTOXICATION Door New European Ensemble / New Opera A'dam. Arnold Schönberg – Pierrot Lunaire, Sir Peter Maxwell Davies – Miss Donnithornes Maggot. Dirigent – Christian Karlsen, Regie – Lotte de Beer, Vormgeving – Clement & Sanôu, Zang – Carina Vinke (alt), Actrice – Ilse Ott. Korzo | Prinsestraat 42, Den Haag | 16.00 uur | €17,50/ Korzo Vriend € 14,- / Profpas € 10,-/ Student € 7,50 | Voor meer informatie en kaartverkoop: www.korzo.nl
ZATERDAG 26 MAART ONDERDEEL VAN FESTIVAL WAANZINNIGE VROUWEN: PRINSES GEZOCHT Kindervoorstelling (4–6 jaar) door Lonneke van Straalen. Hendrik – Eric Robillard, Een heleboel prinsessen – Sanne Dorrepaal, Slagwerk – Johannes Terpstra, Contrabas – Annemieke Marinkovic, Gitaar – Nick Boerma, Viool – Lonneke van Straalen. Composities – Marco Dirne en Vashtide Caluwé, Décor – Monique Horstmann, Kostuums – Margrethe Beelen. Van Stockum's Veilingen | Prinsengracht 15, Den Haag | 14.00 uur en 16.00 uur | Gratis, inclusief een beker limonade.
ZATERDAG 26 MAART ONDERDEEL VAN FESTIVAL WAANZINNIGE VROUWEN: ARNOLD SCHÖNBERG – GURRELIEDER Zie 23 maart Dr. Anton Philipszaal | Spuiplein 150, Den Haag | 20.15 uur | €25,- / €22,50 Uitpas en pas 65+ / €10,- jongeren <27 jaar, drankjes inbegrepen| Voor meer informatie: www.antonphilipszaal.nl
ZONDAG 27 MAART ONDERDEEL VAN FESTIVAL WAANZINNIGE VROUWEN: DUTCH NATIONAL OPERA ACADEMY & RESIDENTIE ORKEST Zie 25 maart. KC | Arnold Schönbergzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 14.00 uur | €25,- / Uitpas, 65+, TheHagueguestcard €22,50 / <27 jaar €10,- | Reserveren via Ticketshop KC: 070 315 15 10, ma t/m vrij 13.00 – 17.00 uur of ticketshop@ koncon.nl
MAANDAG 28 MAART CONCERT EN LEZING GEIR DRAUGSVOLL (ACCORDEON)
Geir Draugsvoll zal werken spelen van Arne Nordheim, Sofiya Gubaidulina, Klaus Ib Jørgensen en Jesper Koch. KC | Kees van Baarenzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 20.15 uur | Gratis
MAANDAG 28 MAART CASS
Voor het tweede jaar op rij presenteren de afdeling Compositie, het Instituut voor Sonologie en de interfaculteit ArtScience de CASS–concerten, waarin mengvormen worden gepresenteerd van compositie en improvisatie, van traditionele instrumenten en elektronica, van abstracte muziek en theater. KC | Arnold Schönbergzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 19.30 uur | Gratis
MAANDAG 28 MAART MASTERCLASS GEIR DRAUGSVOLL (ACCORDEON) Studenten van de afdeling Klassiek. Geir Draugsvoll wordt beschouwd als een van de meest vooraanstaande musici op accordeon. KC | Studio 1 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 10.00–17.00 uur | Gratis
DINSDAG 29 MAART LUNCHCONCERT Door studenten van het KC. KC | Arnold Schönbergzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 12.45 uur | Gratis
DINSDAG 29 MAART IMPROVISATIE IN MAART – ZEQ–ATTACK M.m.v. Leo van Oostrom, saxofoons/ klarinetten. Georganiseerd door de afdeling Klassieke Muziek. Contrabassist Quirijn van Regteren Altena en componist Ernst Oosterveld beslaan met de muziek van hun ensemble ZEQ–Attack een enorm werkgebied: van elektronische en softwarematig tot stand gekomen composities en improvisaties, tot klassiek en jazz. KC | Studio 3 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 16.00–18.00 uur | Gratis | Voor meer informatie: www.koncon.nl/ improvisatie2012
DINSDAG 29 MAART MASTERCLASS GEIR DRAUGSVOLL (ACCORDEON) Studenten van de afdeling Klassiek. Geir Draugsvoll wordt beschouwd als een van de meest vooraanstaande musici op accordeon. Op 29 maart bieden we ook studenten van externe conservatoria de mogelijkheid aan om deel te nemen aan de masterclasses, contact hierover met Marieke Grotenhuis (
[email protected]) KC | Studio 1 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 10.00–17.00 uur | Gratis
DONDERDAG 31 MAART LEZING THOMAS HECK: "MAURO GIULIANI: A GUITARIST'S LIFE IN OLD VIENNA (TO 1819)" Thomas Heck is Emeritus Professor aan de Ohio State University. KC | Varèsezaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 16.30 – 18.00 uur | Gratis
DONDERDAG 31 MAART DE OOGST VAN JONG KC Eindexamenleerlingen van de afdeling Jong KC presenteren zich op het podium. Rabobank Zaal | Muziekgebouw Frits Philips | Heuvel Galerie 140, Eindhoven | 12.30 uur | Gratis | Voor meer informatie: www.muziekcentrum.nl
DONDERDAG 31 MAART LUNCHCONCERT Door studenten van het KC. KC | Studio 3 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 12.45 uur | Gratis
DINSDAG 5 APRIL LUNCHCONCERT
Door studenten van het KC. KC | Studio 1 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 12.45 uur | Gratis
DINSDAG 5 APRIL IMPROVISATIE IN APRIL – HOOGGEËERD NIEUW PUBLIEK
Georganiseerd door Joint Masters NAIP. Eén spookrijder? Ik zie wel honderd spookrijders! Waarom jezelf beperken tot één publieksgroep (namelijk die waarvan je zelf deel uitmaakt)? KC | Studio 3 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 16.00–18.00 uur | Gratis | Voor meer informatie: www.koncon.nl/ improvisatie2012
WOENSDAG 6 APRIL AFDELINGSCONCERT PIANO
Studenten van de afdeling Klassiek. De pianostudie is bij uitstek een solitaire bezigheid. Voor het afdelingsconcert komen de pianisten uit hun studeerkamers en openen de wondere wereld van het schitterende piano repertoire. KC | Arnold Schönbergzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 19.00 uur | Gratis
DONDERDAG 7 APRIL LUNCHCONCERT
Door studenten van het KC. KC | Studio 1 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 12.45 uur | Gratis
VRIJDAG 8 APRIL BASSBOOK
Afdeling Klassiek, Oude Muziek en Jazz. Een interessante samenwerking tussen de verschillende bassisten van de afdelingen Jazz, Oude Muziek en Klassiek mondde uit in BASSbook – zie www.BASSbook.nl KC | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 10.00–17.00 uur | Gratis
ZONDAG 10 APRIL FRANSE BAROK MUZIEK
Studenten van de afdeling Oude Muziek. Wilbert Hazelzet, Kate Clark, Peter van Heyghen, coach. Jean–Baptiste Lully – Sa gloire éclatante. Dr. Anton Philipszaal | Spuiplein 150, Den Haag | 11.00 uur | €5,-, koffie en thee gratis | Voor meer informatie: www.antonphilipszaal.nl
ZONDAG 10 APRIL SLAGWERKDAG, IN CEE AAN ZEE
Leerlingen van de afdeling Jong KC en studenten van de afdeling Klassiek. In dit slagwerkconcert zullen de leerlingen en studenten van het KC, samen met leden van Slagwerk Den Haag, een gevarieerd programma verzorgen. KC | Kees van Baarenzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 14.00 uur | Gratis
DINSDAG 12 APRIL HISTODOC – OUDE MUZIEK ANNO 1910 Afdeling Oude Muziek. Één van de hoofdkenmerken van de afdeling Oude Muziek is gebruik maken van musicologisch onderzoek in de uitvoeringspraktijk. Om toch binnen de opleiding de reikwijdte van wetenschappelijk onderzoek onder de aandacht te brengen is gekozen om zes maal een dag te besteden aan capita selecta. Locatie n.n.b. | 13.00–19.00 uur | Gratis
DINSDAG 12 APRIL EARLY MUSIC OPEN STAGE Zie 8 maart. KC | Studio 1 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 19.30 uur | Gratis
DINSDAG 12 APRIL IMPROVISATIE IN APRIL – CADENSEN Georganiseerd door afdeling Theorie. In de tijd van de Weense klassieken werden de cadensen in soloconcerten vaak geïmproviseerd. Tijdens deze concertpresentatie cq wedstrijd herleeft de traditie. KC | Studio 3 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 16.00–18.00 uur | Gratis | Voor meer informatie: www.koncon.nl/ improvisatie2012
WOENSDAG 13 APRIL BEETHOVEN TWILIGHT RECITALS Zie 9 maart. KC | Studio 3 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 18.30 uur | Gratis
DONDERDAG 14 APRIL LUNCHCONCERT Door studenten van het KC. Christus Triumfatorkerk | Juliana van Stolberglaan 154, Den Haag | 12.30 uur | Gratis & KC | Studio 3 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 12.45 uur | Gratis
ZATERDAG 16 APRIL T/M DONDERDAG 21 APRIL SPRING FESTIVAL Studenten van de afdeling Compositie en Klassiek. Al bijna 50 jaar is het Springfestival (voorheen Meifestival) een begrip. Talloze belangrijke premières van bv. Dick Raaijmakers, Louis Andriessen, Diderik Wagenaar, Gilius van Bergeijk en Cornelis de Bondt vonden plaats tijdens dit compromisloze avant–gardistische festival. Iedere dag zijn er concerten; om 16.00 uur en 20.00 uur in het KC (Kees van Baarenzaal, Studio 1), om 20.30 uur in Korzo Theater. Overal gratis, met uitzondering van Korzo Theater. Voor meer informatie: www.springfestival. koncon.nl en www.korzo.nl
ZATERDAG 16 APRIL SPRING FESTIVAL: 9X7
Asko | Schönberg–ensemble. Bas Wiegers, dirigent. Korzo Theater | Prinsestraat 42-42a, Den Haag | 20.30 uur | Prijs n.t.b. | Voor meer informatie: www.askoschoenberg.nl
MAANDAG 18 APRIL SPRING FESTIVAL: ENSEMBLE ROYAAL
Jurjen Hempel, dirigent. Gustav Mahler – Liederen (bewerking studenten afdeling Compositie), Anton Webern – Passacaglia (bewerking Reinbert de Leeuw), Student van de afdeling Compositie – Passacaglia (nieuw werk). KC | Kees van Baarenzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 20.00 uur | Gratis
DINSDAG 19 APRIL IMPROVISATIE IN APRIL – IMPROVISATIE IN ONDERWIJSMETHODES
O.l.v. Aad de Been, georganiseerd door afdeling Docent Muziek. In veel muziekmethodes voor het reguliere onderwijs neemt improviseren een belangrijke plaats in. KC | Studio 3 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 16.00–18.00 uur | Gratis | Voor meer informatie: www.koncon.nl/ improvisatie2012
DONDERDAG 21 APRIL SPRING FESTIVAL: LIGETI ACADEMY
Nieuwe werken van de studenten van de afdeling Compositie. KC | Kees van Baarenzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 20.00 uur | Prijs n.t.b.
DONDERDAG 21 APRIL SPRING FESTIVAL: ENSEMBLE KLANG
Zie pag. 7 voor meer informatie. LOOS-studio | De Constant Rebecqueplein, Den Haag|23.00 uur | Gratis
ZATERDAG 23 APRIL CONCERT JONG INTERNATIONAAL STRIJKERSPROJECT GOCH Leerlingen van de afdeling Jong KC. Elk jaar nemen leerlingen uit de onderbouw van de School voor Jong Talent deel aan de internationale strijkersweek Stringtime NiederRhein, die plaatsvindt in Goch. Alle deelnemers reizen op Paaszaterdag naar Den Haag om er een concert te verzorgen: solospel, kamermuziek en orkest. KC | Arnold Schönbergzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 11.30 uur | Gratis
DINSDAG 26 APRIL LUNCHCONCERT
Door studenten van het KC. Theater De Tobbe | Burgemeester Feithplein 95, Voorburg | 12.30 uur | €3,& KC | Studio 1 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 12.45 uur | Gratis
DINSDAG 26 APRIL EARLY MUSIC OPEN STAGE Zie 8 maart. KC | Studio 1 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 19.30 uur | Gratis
DINSDAG 26 APRIL IMPROVISATIE IN APRIL – ALL TOGETHER NOW Georganiseerd door Improvisatie 2012. Onder het motto All Together Now organiseert Improvisatie 2012 een afsluitend improvisatiefeestje met een wellustige greep uit de rijke oogst van het eerste seizoen. Improvisatie in al zijn veelzijdigheid en met een sterke communicerende en verbindende factor: iedereen doet mee! KC | Studio 3 | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 16.00–18.00 uur | Gratis | Voor meer informatie: www.koncon.nl/ improvisatie2012
WOENSDAG 27 APRIL EINDPRODUCTIE T.I.M.E. (TRY–OUT) Studenten van de afdeling T.I.M.E. (This is Music–Theatre Education). PLATTELAND ALS PODIUM (PAP) is een grootschalig project waar het platteland en het boerenbestaan het uitgangspunt vormen. PAP bestaat uit een reeks theatrale, muzikale, maatschappelijk gerelateerde gebeurtenissen over het boerenleven. Theater aan het Spui | Spui 187, Den Haag | 20.30 uur | Voor meer informatie: www.theateraanhetspui.nl
DONDERDAG 28 APRIL FINALE 23E NATIONAAL VIOOLCONCOURS OSKAR BACK Studenten van de afdeling Klassiek, Master Orkest. Jurjen Hempel, dirigent. Winnaar Nationaal Vioolconcours Oskar Back. Henri Vieuxtemps – Vioolconcert nr. 5 op.37 in a kl.t. (“Grétry”), Ludwig Spohr – Vioolconcert nr. 8 op. 47 in a kl.t. (“In modo d’una scena cantante”), Gioachino Rossini – Ouverture Guillaume Tell. Grote Zaal Concertgebouw | Concertgebouwplein 2-6, Amsterdam | 19.00 uur | €17,50 / €10,- CJP | Voor meer informatie: www.oskarback.nl en www.concertgebouw.nl
DONDERDAG 28 APRIL SONOLOGIE DISCUSSIE CONCERT 5 Werken van studenten van het Instituut voor Sonologie. Het Instituut voor Sonologie heeft een lange traditie als het gaat om concerten met elektronische muziek. Al sinds de jaren 60 van de vorige eeuw werden met grote regelmaat concerten gegeven in het Stedelijk Museum in Amsterdam en de Geertekerk en Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht. KC | Arnold Schönbergzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 19.30 uur | Gratis
DONDERDAG 28 APRIL LUNCHCONCERT
Door studenten van het KC. Christus Triumfatorkerk | Juliana van Stolberglaan 154, Den Haag | 12.30 uur | Gratis
DONDERDAG 28 APRIL EINDPRODUCTIE T.I.M.E. (PREMIÈRE)
Zie 27 april. Theater aan het Spui | Spui 187, Den Haag | 20.30 uur | Voor meer informatie: www.theateraanhetspui.nl
VRIJDAG 29 APRIL SYMFONIE ORKEST KC
Jurjen Hempel, dirigent. Solist: Winnaar van Nationaal Vioolconcours Oskar Back. Rossini – Ouverture Guillaume Tell. Vieuxtemps – Vioolconcert nr. 5 op. 37 in a. kl.t. (“Grétry”) of Spohr – Vioolconcert nr. 8 op. 47 in a. kl.t. ("In modo d’una scena cantante”). Beethoven – Symfonie nr. 5 op. 67 in c kl.t. KC | Arnold Schönbergzaal | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 20.15 uur | Gratis
ZONDAG 1 MEI KOPERDAG
Studenten van de afdelingen Klassiek, Jazz en Oude Muziek. De Koperdag is een samenwerking tussen KC en Koorenhuis waarbij allerlei koperensembles, verschillende solisten en meerdere muziekstijlen aan bod komen. KC | verschillende ruimtes | Juliana van Stolberglaan 1, Den Haag | 10.00–16.00 uur | Prijs n.t.b. | Aanmelden via: www.koorenhuis.nl
DONDERDAG 12 MEI LUNCHCONCERT
Door studenten van het KC. Christus Triumfatorkerk | Juliana van Stolberglaan 154, Den Haag | 12.30 uur | Gratis
VRIJDAG 13 MEI PRESENTATIE WORKSHOP ENGELSE MUZIEK UIT DE 14E EEUW
Studenten van de afdeling Oude Muziek. Margaret Bent en Sasha Zamler–Carhart, docenten. Werken uit de 14e eeuw. Boskantkerk | Fluwelen Burgwal 22, Den Haag | 16.00 uur | Gratis
DnK23
13
MUzIiKbNDERwIJs VoOr ALLe KInDErEN door Suzanne Konings scholen hebben er de afgelopen jaren
kelijk kunnen verlopen. Maar zaken die
meer gestructureerde manier te geven.
catie van het Ministerie van OCW. Onder
toe geleid dat muziekonderwijs veel
in deze periode niet zijn geleerd, worden
De kleutergroepen krijgen twee keer per
de titel Krachtig Meesterschap krijgen
minder zelfstandig en gestructureerd is
niet zomaar ingehaald op latere leeftijd.
week muziekles, die net als de andere les-
onderwijsopleidingen in Nederland de
geworden. De muziekles bestaat op veel
Hierin verschilt het muziekonderwijs
sen gewoon in het wekelijkse lesrooster is
gelegenheid om in samenwerking met
scholen uit ‘kennismaken met’ en ‘erva-
niet van andere kennis en vaardigheden
opgenomen. Met heel eenvoudige mid-
basisscholen of middelbare scholen pro-
ringen opdoen in’, meestal in incidentele
die op school worden geleerd.
delen van stem en beweging wordt een
jecten op te zetten. Projecten die ertoe
projecten. In feite wordt muziekonder-
Alweer even geleden verscheen een publi-
moeten leiden dat docenten de graad van ‘excellentie’ bereiken en die tegelijkertijd
basis van muzikale vaardigheden gelegd, Vanuit deze zorg werd het project ‘Muziek
wijs vaak aan het toeval overgelaten. Op basisscholen zijn muzieklessen al
waarmee volgend jaar in groep 3 en
als vak – de excellente muziekleraar in
vervolgens tot en met groep 8 verder kan
het werken in het onderwijs aantrekkelij-
helemaal niet vanzelfsprekend. Slechts
het basisonderwijs’ samen met vier
worden gewerkt. De lessen zijn geïnspi-
ker en uitdagender maken.
enkele scholen hebben een vakleerkracht
basisscholen uit Den Haag aangevraagd.
reerd op de aanpak in de Kodály–metho-
voor muziek. Op alle andere scholen
Op de basisschool zou door gespeciali-
de, vertaald naar de tegenwoordige tijd.
muziekdocent, afgestudeerd aan een
wordt het muziekonderwijs soms wel,
seerde leerkrachten weer goed muziek-
Net als in de gewone taallessen maken
erkende Docent Muziek opleiding, is
soms niet, verzorgd door leerkrachten
onderwijs moeten worden gegeven,
de kinderen als zij ongeveer zes jaar
schaars en belandt al snel in het hogere
die tijdens hun studie welgeteld 15 uur
uitgaande van lange leerlijnen die zich
zijn de eerste stappen naar het lezen en
segment van het onderwijs. Aantrekkelij-
muziek mochten meemaken. En juist
uitstrekken over meerdere jaren. In juni
schrijven van muziek. De leerkrachten en
ke banen in het VWO, gymnasium of het
het muziekonderwijs aan jonge kinderen
2010 kwam de beslissing dat de finan-
stagiaires moeten hiervoor zelf nieuwe
HBO liggen klaar. Daar gaat het niet mis.
vraagt om gespecialiseerde leerkrachten
ciering voor dit project voor een periode
expertise opdoen en daarom volgen
die de ontwikkeling van muzikaliteit
van 2,5 jaar was toegewezen door het
zij elke woensdag een bijscholingspro-
al in een vroeg stadium goed kunnen
ministerie van OCW.
gramma in het KC dat bestaat uit lessen
Excellentie waarin? De goed opgeleide
Waarom besloten de afdelingen Muziek-
in stemvorming, zingen met kinderen,
theorie en Muziek Educatie van het
begeleiden. Uit onderzoek en ervaringen
Koninklijk Conservatorium (KC) dan toch
in het buitenland blijkt dat bij kinderen
dat er een project zou moeten komen
in de leeftijd van 4 tot 12 jaar de muzi-
ten en stagiaires op vier basisscholen in
voor gespecialiseerde muziekdocenten?
kale ontwikkeling en de daarbij horende
Den Haag begonnen de muzieklessen
Ontwikkelingen in de kunsteducatie op
‘muzikale geletterdheid’ relatief gemak-
aan de groepen 1 en 2 op een andere,
En zo zijn op dit moment (vak)leerkrach-
methodiek, theorie en solfège. Om de resultaten van de bijscholing van de leerkrachten en de veranderingen in het muziekonderwijs in de basisscholen goed te kunnen beoordelen, wordt het project door een onderzoeksgroep begeleid. Masterstudenten van het Koninklijk Conservatorium (Muziek, Muziekpedagogiek, Joint Master for New Audiences and Innovative Practice) werken hieraan mee. Zij worden op hun beurt weer begeleid door docenten van het KC, die zelf ook een deel van het onderzoek uitvoeren. Het KC heeft de ambitie met dit project een nieuw begin te maken met goed muziekonderwijs voor alle kinderen op alle scholen, zoals we dit bij rekenen en taal zo gewoon vinden. De mogelijkheid tot het ontwikkelen van de in ieder kind aanwezige muzikaliteit zou niet afhankelijk moeten zijn van of een kind op jonge leeftijd de gelegenheid krijgt in een privésituatie of op de muziekschool muzieklessen te volgen en of het nu gaat om de toekomstige professionele musicus, de enthousiaste amateur of de betrokken luisteraar die de taal van de muziek verstaat. Heb je belangstelling voor deelname aan het project? Meer informatie: Suzanne Konings,
[email protected]
Cursisten leren o.a. werken met de Kodály methode.
13
DnK23
DnK23
14
DnK23
15
NIiuœi PrbmovENDI PHDArTs
VƒN KLAnK Naƒr ACTIi
door Tamara de Groot
door Marten van der Meulen
PhDArts, een samenwerking van de Academie der Kunsten van Universiteit
Waarom heb je gekozen voor het PhDArts–programma?
standpunten, als een bron van kritische
nieuwe manier om te reflecteren op mijn
input, als een context waarin ik mijn
werk en praktijk. Daarnaast had ik de
29 maart aan de Universiteit Leiden.
en daarbuiten een steeds belangrijker
relatief nieuw fenomeen in Nederland.
tiek onderzoek op zijn eigen merites te
ideeën kan articuleren en zelfs als recht-
behoefte om extra analytische vaardig-
Het onderwerp van zijn proefschrift is
rol spelen. Tegelijk blijft het in artistieke
Wat heeft jou ertoe bewogen dit te
beoordelen. Al zal het wellicht nog tijd en
gaan doen?
vooral kwantiteit vergen om nieuwe cri-
Componist Paul Craenen promoveert op
Promoveren in de kunsten is nog een
neuronen) die in de muziekwetenschap
mening voldoende potentieel om artis-
Leiden en de Koninklijke Academie van
In Kroatië is het aanbod van PhD–program-
Beeldende Kunsten in Den Haag, is een
ma’s grofweg onderverdeeld in program-
vaardiging van mijn ideeën. Het helpt
heden op te doen en wilde ik een andere
Gecomponeerde uitvoerders, het musi-
zin een erg problematisch onderzoeks-
doctoraatstraject voor beeldend kun-
ma’s die zich richten op de atelierpraktijk
me inzicht te krijgen in hoe anderen
focus in mijn werk vinden. Kort gezegd
cerende lichaam vanuit compositorisch
terrein. Als je de consequenties van de
stenaars en vormgevers. PhDArts biedt
óf op wetenschappelijk onderzoek.
staan tegenover de belangrijke kwesties
zocht ik nieuwe oefeningen en methodes.
perspectief.
aandachtsverplaatsing van klank naar
mijn promotietraject onderzoekend en
wereld duidelijk maken wat de eigenheid
kunstenaars een platform voor onder-
PhDArts sprak mij aan, omdat het deze
van mijn onderwerp, maar ook in hoe
actie radicaliseert, impliceert het dat
experimenteel te noemen. In dat opzicht
van dit soort onderzoek is. In termen van
zoek naar de verbinding tussen theoreti-
twee in één programma onderbrengt
mijn praktijk veranderingen en nieuwe
je als componist ook choreografische,
vormde de mogelijkheid mijn ‘artistiek
maatschappelijke relevantie zie ik vooral
sche reflectie en hun artistieke praktijk.
onder de noemer ‘artistic research’.
inzichten teweeg kan brengen. Onder-
theatrale of intermediale rechten moet
onderzoek’ onder te brengen binnen
mogelijkheden voor onderzoek dat de
Het unieke karakter van PhDArts creëert
Daarnaast is het een internationaal pro-
zoek vormt zowel een verbinding met
opeisen Dat is iets wat door veel uitvoer-
een institutioneel kader een uitgelezen
kunstpraktijk benadert als een laborato-
nieuwe mogelijkheden voor kunst en
gramma in Nederland, waar ik al eerder
het bestaande, als een fundament voor
lende richtingen op. Om te beginnen
perspectiefverandering uit wil drukken
ders, maar ook door het publiek niet
mogelijkheid. Maar ik werd ook aange-
rium voor menselijk waarnemen, ervaren
haar beoefenaars door voortdurend de
werkte, terwijl ik ook plannen heb voor
nieuw werk en gedachten.
heeft performance een belangrijke plek
die in mijn onderzoek centraal staat. In
zomaar wordt aanvaard.
trokken door de mogelijkheid om mijn
en handelen. Met die insteek ligt ook een
bestaande grenzen tussen de disciplines
toekomstig werk hier. Een ander voordeel
mijn onderzoek ga ik na wat er gebeurt
artistieke ideeën te generaliseren en ze in
uitbouw van de relaties met andere ken-
van kunsttheorie en kunstpraktijk te
was dat PhDArts een vrij nieuw pro-
ITALO ZUFFI
in mijn werk herwonnen; ik ben op het punt gekomen dat ik mijn prioriteiten
wanneer de compositorische aandacht
Denk je dat componisten en uitvoerders
de vorm van een essay of een verhande-
nisgebieden voor de hand.
betwisten en te doorbreken.
gramma is, waardoor er ruimte is voor
Italo Zuffi (1969, Italië) ontving in 1993 het
binnen het medium meer systematisch
zich verplaatst van het klankideaal naar
op dit moment voldoende opgeleid /
ling aan de buitenwereld voor te leggen.
Diploma in Painting aan de Academia
kan onderzoeken. Ook ben ik sinds lange
de klankproductie die eraan voorafgaat.
voorbereid zijn om intermediale
Het tekstschrijven trok me dus ook wel aan.
di Belle Art in Bologna. In 1997 studeerde
tijd weer geïnteresseerd in schrijven en
We vinden daar tal van historische voor-
kunst te produceren?
hij af als Master of Arts aan Saint Martin’s
werk ik momenteel aan publicaties die
beelden van, denk maar aan het instru-
College of Art & Design in Londen. In
onderdeel uitmaken van sculpturaal
mentale theater van Mauricio Kagel of
wat artistieke geesten rijp voor zijn, maar
van onderzoek in de kunsten, vanuit
vernieuwing en flexibiliteit. In september 2010 zijn Željko Blace en Italo Zuffi gestart met hun onderzoek. Beide promovendi stellen zich voor aan
Waar houd je je momenteel mee bezig in je werk?
Waar houd je je momenteel mee bezig in je werk? Op het moment ga ik in mijn werk verschil-
Wat bedoel je precies met ‘gecomponeerde uitvoerders’? De titel is een paradox waarmee ik de
Mijn eigen artistieke praktijk was al voor
teria te omlijnen die ook voor de buiten-
Wat zal de impact zijn van jouw onderzoek, op welk vlak zal dat
Er is nog steeds enige scepsis ten aanzien
Het is duidelijk dat er in de praktijk heel
merkbaar zijn? Mijn onderzoek is van een generaliserende
2001 ontving hij de Wheatley Bequest
werk. In het algemeen zoek ik de moge-
de ‘musique concrète instrumentale’
gewoontegetrouw laat het antwoord
zowel de wetenschappelijke wereld
en beschouwende aard. Het schuilt dus
‘Queer Sport’; de spanning tussen
Fellowship in Sculpture van het Institute
lijkheid om mijn praktijk te recontextua-
van Helmut Lachenmann. Het is echter
van de conservatoria op zich wachten.
als de kunstwereld. Begrijp je die?
niet in de uitwerking van een concrete
de normativiteit en de expressie van de
of Art & Design, School of Art, Birming-
liseren, om meer selectief te werken,
opvallend dat die aandachtsverplaatsing
Nochtans heb ik tijdens mijn onderzoek
‘queer identity’ binnen de sport. Dit doe
ham (GB). Hij was artist–in–residence in
of juist meer in het extreme.
meestal van tijdelijke aard was en dat er
zelf een mastercursus intermedia kun-
lichting promovendi is de problematiek
positorische benadering. In algemene zin
Željko Blace (1976, Bosnië en Herzegovina)
ik door onderzoek en coproducties aan
Wenen in 2003 – op uitnodiging van de
altijd een zweem van ambiguïteit rond
nen geven aan het Conservatorium van
van het artistieke onderzoek ons met
hoop ik mijn steentje te kunnen bijdra-
studeerde in 1999 af aan de Academy
te gaan met kunstenaars, wetenschap-
Bundeskanzleramt – en daarna in Mei-
bleef hangen. Sinds eind jaren negentig
Amsterdam en heb ik kunnen vaststellen
de paplepel ingegeven. Op een gegeven
gen aan de bewustwording van de rol
of Fine Arts in Zagreb. Daarna werd hij
pers en activisten die geïnteresseerd zijn
senthal (Frankrijk) bij het CIAV (Centre
bestaat er bij heel wat jonge componis-
dat dit door de studenten als een belang-
moment wordt dat echter een metadis-
van het lichaam in de muziekpraktijk en
actief op het gebied van multimedia en
in de sociale, culturele en esthetische
International d’Art Verrier), in 2004.
ten een hernieuwde belangstelling voor
rijke aanvulling op hun studie werd
cussie waar je als onderzoeker weinig aan
meer specifiek het muzikale ‘denken’.
was hij medeoprichter van het Multime-
ontwikkelingen binnen de sport. In
Zuffi werkt met sculptuur, performance,
aspecten, wat het voor mij erg complex
de actie van het musiceren of voor de
ervaren. Er is dus werk aan de winkel, al
hebt. De scepsis is slechts begrijpelijk
dia Institute in 1999. Van 2000 – 2004
mijn uiteenlopende projecten werk ik
video en ‘text–based’ werk.
maakt om ermee om te gaan. Mijn werk
ruimtelijkheid van de muziekuitvoering.
is het natuurlijk niet evident om dit te
zolang je in de evaluatie van dat artistie-
Wat heeft het onderzoek jou persoonlijk
organiseerde Blace verschillende multi-
met de gemeenschap rond mannelijk
lijkt voortdurend te ontsnappen aan
De aandachtsverschuiving van muziek
organiseren, want waar begin je en waar
ke onderzoek blijft vasthouden aan tradi-
opgeleverd: ben je een ander compo-
mediaprojecten in Kroatië, zoals media.
synchroonzwemmen, transseksuele
mijn plannen om het te controleren.
als een georganiseerde abstractie van
stop je wanneer je de grenzen van het
tionele academische of artistieke criteria.
nist geworden?
art.theory week (2000), net.culture club
coaches/instructeurs binnen de sport,
Dit klinkt waarschijnlijk erg tegenstrijdig,
geluid naar de participatie van het
studieterrein verlegt? Ik ben zelf betrok-
Wat dat laatste betreft, moet je bijvoor-
MaMa (2001 – 2004) en Art ServersUn-
maar ook organiseer ik campagnes tegen
omdat het in principe altijd mogelijk is
lichaam in de muzikale beleving, reso-
ken bij vergelijkbare experimenten in het
beeld niet verwachten dat de output van
begonnen om een betere componist
limited 2 (2001). Naast het maken van
homofobie binnen het voetbal en media-
om door een gedisciplineerde aanpak
neert ook goed met actuele paradigma’s
Vlaamse deeltijd kunstonderwijs en heb
een artistiek onderzoek ‘mooier’ of ‘beter’
te worden. Mijn onderzoek was eerder
tentoonstellingen en het initiëren van
producties over wat ‘queer sport’ kan zijn.
controle uit te oefenen. Toch ervaar ik
van belichaamde cognitie en motorische
daar wel enige ideeën over, maar het is
zal zijn dan iets dat zonder die kwalifica-
een spin–off van mijn eigen praktijk.
mijn werk als iets dat altijd superieur is
mimesis (denk aan de beruchte spiegel-
een complexe zaak.
tie geproduceerd wordt. Er is naar mijn
Dat is ook de reden waarom ik in mijn
de hand van een aantal vragen over hun onderzoek en kunstpraktijk.
ZELJKO BLACE
Ik houd me bezig met het onderwerp
culturele projecten houdt Blace zich momenteel vooral bezig met onderzoek naar ‘Queer Sport’. Hierover vertelt hij meer in dit interview.
Hoe omschrijf je je artistieke praktijk in een paar zinnen?
in een paar zinnen? Mijn praktijk bestaat uit veel verschillende
artistieke toepassing of een nieuwe com-
Wel, allereerst ben ik dit onderzoek niet
aan mijn pogingen het te regisseren en
proefschrift mijn eigen compositorische
te overmeesteren.
output buiten beschouwing laat. Toch kan ik wel een aantal concrete dingen
Ik ben opgeleid als beeldend kunstenaar, Welke plaats heeft onderzoek binnen
maar na de ervaring van de oorlog en een
benoemen die als componist mijn inte-
je werk?
tijd van verandering zijn mijn interesses
resse hebben gewekt. Ik ben bijvoorbeeld
Onderzoek heeft een centrale plek in mijn
verschoven naar de sociale en culturele
erg gefascineerd geraakt door de kracht
aspecten van kunst. De aandacht ver-
praktijk en in het discours waar mijn
van het unisono. Het is een fenomeen
schoof van de galerie naar digitale media,
werk deel van uitmaakt. Een sterke en
dat we ook buiten de muziek aantreffen:
netwerken en community art. Als onder-
constante nieuwsgierigheid is altijd aan-
denk maar aan de soms angstaanja-
wezig tijdens het maken van nieuw werk
gende kracht van de scanderende massa.
en ik zie de gehele activiteit van onder-
Meerdere muzikanten die op dezelfde
Waarom heb je gekozen voor het
deel van mijn creatieve werkzaamheden
PhDArts–programma?
maak ik tentoonstellingen, publiceer ik
Ik was op zoek naar een mogelijkheid
zoek als een ontwikkeling die voortkomt
toonhoogte en in dezelfde ritmiek
jecten. Het is voor mij van essentieel
waarin ik mijn kunstpraktijk kon verdie-
uit deze nieuwsgierigheid. Om deze
musiceren, dat kan een kracht bezitten
belang dat mijn werk een breed publiek
pen door studie en onderzoek. In 1997
ontwikkeling gaande te houden, is het
die niets te maken heeft met opgeteld
aanspreekt.
ben ik afgestudeerd als Master of Arts in
nodig dat ik regelmatig concrete ‘ankers’
geluidsvolume, maar wel met een besef
Londen; ik heb dus flink de tijd genomen
produceer: mijn werken.
van wat ik in mijn onderzoek ‘interlicha-
teksten en organiseer ik culturele pro-
Welke plaats heeft onderzoek in je werk?
voordat ik besloot een nieuw onderzoeks-
Onderzoek is belangrijk voor de inspira-
traject te volgen. De keuze voor PhDArts kwam vanuit mijn zoektocht naar een
tie en ondersteuning van mijn werk en
DnK23
Hoe omschrijf je je artistieke praktijk
Aangezien ik nog behoor tot de eerste
14
melijkheid’ noem. Ik kijk ernaar uit een Zie voor meer informatie over de promo-
en ander in een volgende compositie te
vendi en PhDArts: www.phdarts.eu
kunnen concretiseren.
15
DnK23
DnK23
16
DnK23
17
Non DUTCh
nbN duTCH
TALEs of A CITY: A GRAPhIC JOUrNiy InTb ThE HAGuE
sƒmPLING THE Sb€nD oF THE ArNOLD sCHOENBiRG HALL
by Marjolein Brouwer
by Peter Pabon
Tales of a city is a collective project of the
students were thinking of the organised
Last year, the students from Antwerp and
While the students are working on the pro-
A REPRODUCIBLE SAMPLE
net. Which musician would not want to hear how they would sound in the hall
University of Marmara in Istanbul, the
The Netherlands visited Istanbul. The
situation in The Netherlands and had not
ject, the gallery will gradually be filled
Part of the Signal and System classes for
St. Lucas Academy in Antwerp and
students used interesting texts on the
thought about it in that way.
with their results. Some students will
students at the institute of Sonology
of their dreams? All that you need is
the Royal Academy of Art in The Hague.
city of Istanbul from Dutch and Turkish
and Art of Sound department is the
the impulse response, plus a computer
authors including Geert Mak, De Ami-
THE HAGUE AS A HOST
use quotations from the text in their
For three years in a row, sixteen students
work, others will completely visualise
conducting of impulse response mea-
program that applies the specific filter-
and two teachers of the Graphic Design
cis, Ornhan Pamuk and ‘Kismet’. They
This year, The Hague will be host of the
their ideas about the literature. This
surements. An impulse response is a
ing or resonance to the sound. In official
departments at these institutes visit
learned much about the city and each
project. The project starts on the 6th of
year the texts used may include Coupe-
characteristic sound signal, a kind of
terms, the sound is ‘convolved’ with the
the city of one of the partners. A special
other. While they where analysing the
March and will be of two weeks duration.
rus, Joris Luijendijk, Helga Ruebsamen,
acoustic fingerprint for a resonating
impulse response.
feature of this project is that literature
texts, some groups came across cultural
It will be concluded with an exhibition
letters of Vincent van Gogh to his
system. This can be the soundboard of
on the subject of each city is taken as a
differences. The Dutch, for example, had
which opens on the 18th of March and
brother, the Amicis from the 19th cen-
a musical instrument or the echoing
THERE IS MORE TO FIND
starting point. This is quite common in
a tendency to take a lead in the project
will be shown until the 25th of March in
tury – who describes both Istanbul and
sound of an entire room. As a demon-
In addition to this application, impulse
filmmaking, but not often used in the
whereas the Belgians were more relaxed,
the gallery of the Royal Academy of Art.
The Hague – Wim de Bie and Annie M.G.
stration of how, with simple equipment
responses have further value. It is pos-
design field. The teachers of the host
and the Turkish also had more of a wait-
When the foreign students arrive, the
Schmidt. The Academy tries to find Eng-
and in less than an hour, a series of
sible to interpret from the waveform
city select eight literary texts about their
ing attitude. There were also different
whole group will go on a tour through the
lish versions of the texts, but of course
impulse response measurements can be
how the pulse subsequently arrives at a
city. The students in their turn work in
views on the texts, as they discovered
city to get to know The Hague. They will
some texts are only available in Dutch
done, the Schoenberg hall was chosen as
certain point – weakened and dispersed
a group containing two students from
with a text by Dutch writer Geert Mak
also attend lectures about The Hague and
and have to be translated. Important
a study object. Each impulse response is
and with added reflections, after the
each academy to make a visual transla-
concerning a bridge in Istanbul. The
about how to look at and philosophize
themes about The Hague that will be
site specific: it is a summary of all rever-
clearly defined pulse or ‘wave–front’ has
tion of the texts.
Turkish students did not like the text,
about the city. In total, there are eight
discussed in the texts include the pres-
beration and reflections which occur at
passed at the speed of sound through
For each visit to one of the cities, the
as it literally described what was present.
groups to be formed in the project. Each
ence of the sea, the Second World War
a specific listening position in the hall to
the hall. Especially the arrival of the
Graphic Design department of the
The Dutch on the other hand considered
group contains six students, two from
in The Hague, politics and the city’s link
the result of single, very short impulse
initial wave–front which has taken
three universities selects sixteen of
it to be good literature. The Dutch stu-
each academy. Together they will work on
with the Dutch East Indies.
of sound transmitted from the podium.
the shortest path; the so–called direct
their 2 and 3rd year students to take
dents found out that they had to accept
one text. They will read the text, interpret
Once you know the complete reaction
sound, and the relative strength of this
part in the project. These students do
that in Istanbul things are less organised.
what the writer says about the city and
Programme. The website of the
of the hall to this single pulse, then
in relationship to the subsequent reflec-
not necessarily need a literary back-
Some groups suggested making an inter-
define what they themselves think of the
visit to Istanbul is to be found on
you know the reaction to every other
tions, plays a crucial role in our percep-
ground as the texts are used as a start-
active art piece in the city. The Turkish
text. Next, they will make a visual transla-
istanbul.studiokabk.nl. A blog that
arbitrary combination of pulses. Because
tion of the space. If we are close to the
ing point for this visual project – chal-
students thought that would be too dif-
tion of their findings. In two intense weeks
will be used for this year’s edition in
digital sound is built up from sequences
stage then the proportion of the direct
lenging the students to come up with
ficult, as Istanbul is chaotic and such art
the students will work towards a visual
The Hague can be seen on http://
of pulses, it is now possible to predict
sound is large, and the contribution of
their own view of the city.
would be ignored. Of course, the other
result of their literary interpretations.
graphicjourneyinto.wordpress.com/
exactly how any sound will be altered
the reflections play a slighter, but no
when it travels through the same path
less important role. At the back of the
as that of a single pulse.
hall there are places where the direct
nd
Tales of a city is an Erasmus Intensive
THE STORY OF A SOUND'S JOURNEY Now that we have ‘sampled’ the impulse
–1
which rely on timing and detail are lost
the hall, we no longer need the real hall
in the wash of resonance. In this way the
for our experiment. It is possible to edit
acoustic properties at various listening
any dry sound recording on a computer
positions in the hall can be evaluated
in such a way that it seems as if the
using impulse responses.
of the Schoenberg hall and is heard from
TRY IT OUT YOURSELF
a listening position in the hall. In that
Peter Pabon’s website has examples of a
way, the acoustic characterisation of the
fragment of sound as it would be heard
hall is available as a plug–in.
from different listening positions in the
0.2
0.3
0.4
0.5 Time (s)
0.6
0.7
0.8
0.9
1
0.7
0.8
0.9
1
0.7
0.8
0.9
1
0.13
0.14
0.1
0
–0.1
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5 Time (s)
0.6
Illustration 2: the impulse response from the back row of the hall, directly opposite the stage
0.05
0
–0.05
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5 Time (s)
0.6
Illustration 3: the impulse response directly in front of the pillar on the upper gallery.
0.05
0
Schoenberg hall. These examples are based on previously recorded impulse
The applications of this principle are very
responses for these listening positions.
broad, because impulse response meas-
The impulse responses themselves can
urements have been made of almost all
also be downloaded.
–0.05 0.04
of the major concert halls in the world. downloaded as audio files from the inter-
0.1
diffuse, speech is harder to understand and details of a musical performance
Many of these impulse responses can be
0
Illustration 1: the original pulse as it is transmitted from the stage.
The perceived sound is much more
which runs from the stage to a place in
YOUR HALL AT HOME
0
sound is overwhelmed by reflections.
response which belongs to a sound–path
sound has been produced from the stage
1
0.05
0.06
0.07
0.08
0.09 Time (s)
0.1
0.11
0.12
Illustration 4: a magnification of the first part of the impulse response from the previous example, in which is shown that the first wave-front is directly followed by a stronger reflection. A reflection from the surface of the pillar directly behind.
Link: http://www.koncon.nl/staff/pabon/ IRM/IRmeasurements.htm
Tanja Busking, Visual Pollution (2010)
DnK23
16
17
DnK23
DnK23
18
DnK23
19
PrIKBbrD
in de wInNaar Is… OUD–STUDENT BEELDENDE KUNST JAN WATTJES WINNAAR BUNING BRONGERS PRIJS
AVRO SELFMADE FASHION WEDSTRIJD GEWONNEN DOOR EVELIEN VAN PRUISSEN
PATRICK BELLI ONTVANGT INTERIOR INNOVATION AWARD VOOR FAUTEUIL SELLA
LIZ KLAVER WINT ONTWERPWEDSTRIJD NEDERLAND LEEST, NEDERLAND ONTWERPT
MATTHIJS MUNNIK SLEEPT EERSTE DESIGNERS & ARTISTS 4 GENOMICS AWARD IN DE WACHT
JOANN WHANG WINT HET NATIONAAL CELLO CONCOURS
Jan Wattjes is een van de zeven winnaars
Evelien van Pruissen – derdejaars mode-
Patrick Belli, oud–student Post Graduate
KABK–studente Liz Klaver nam de prijs van
Matthijs Munnik is derdejaarsstudent
De Amerikaanse Joann Whang (1984)
van de prestigieuze Buning Brongers
student aan de KABK – is de winnaar van
Industrial Design, heeft de Interior
de ontwerpwedstrijd Nederland Leest,
ArtScience en heeft voor zijn project
is de winnares van het Nationaal
Prijs 2010. De kandidaten voor deze prijs
de AVRO Selfmade Fashion Wedstrijd.
Innovation Award gewonnen. Deze award
Nederland ontwerpt in ontvangst voor
Microscopic Opera de eerste Designers
Cello Concours 2010.
werden door achttien kunstacademies en
Voor deze wedstrijd moesten studenten
is een van de meest prestigieuze awards
haar omslagontwerp van De grote zaal
& Artists 4 Genomics Award (DA4GA) ont-
tweedefasekunstopleidingen voorgedra-
ontwerpen insturen die hun persoonlijke
in de meubelsector wereldwijd. De prijs
van Jacoba van Velde. Deze roman over
vangen. Deze prijsvraag is in augustus
Cohen, lid van het Comité van Aanbeve-
gen voor de prijs. Aan alle prijswinnaars
stijl nadrukkelijk laten zien. Het persoon-
wordt toegekend door een onafhankelijke
de laatste dagen van een oude vrouw
2010 opgezet om Bio Art te bevorderen
keert de Buning Brongers Stichting een
lijke ontwerp van Evelien, gebaseerd op
jury en is verbonden aan de Internatio-
staat centraal in de campagne Nederland
en de diversiteit van Genomics zichtbaar
geldbedrag van € 4.500 uit, waarmee
het thema alter ego's, overtuigde de jury
nale Möbelmesse in Keulen. Patrick Belli
Leest. De prijs bestaat uit vijf genum-
deze prijs de grootste particuliere kunst-
meteen.
ontving de award voor de fauteuil Sella,
merde exemplaren van het boek met het winnende ontwerp als omslag.
prijs van Nederland is. De jury beschreef
De jury, bestaande uit modeontwerper
Onlangs heeft de Hogeschool onder de doThe Canada Council for the Arts announced
een nieuwe website gelanceerd. Deze
year’s winner of one of the most prestigi-
is geheel gewijd aan informatie over
ous compositional prizes in Canada, the
Bestuur en Toezicht, in jargon ook wel
ling van de Amsterdamse Cello Biënnale,
Jules Léger Prize for New Chamber Music,
governance genoemd. De site geeft op
de organisator van het Concours. Whang
for the work The Failures of Marsyas.
een transparante manier inzicht aan de
te maken. Genomics is onderzoek naar
studeert aan het Koninklijk Conserva-
The piece for seven instruments, origi-
eigen medewerkers en studenten én aan
de genen van mensen, dieren, planten en
torium in Den Haag bij Jan–Ype Nota
nally commissioned by New European
de buitenwereld in de wijze waarop de
Ze ontving de prijs uit handen van Job
en Michel Strauss. Het Nationaal Cello
Ensemble, was premiered as a part of the
instelling is georganiseerd en wat er op
in samenwerking met het Netherlands
Concours wordt elke twee jaar gehouden
Schönberg Festival in The Hague 2010.
dit gebied zoal in officiële reglementen
de Internationale Möbelmesse 2011
Het weerspiegelt de kale minimaliteit
Consortium for Systems Biology (NCSB)
en staat open voor Nederlands of aan een
Justin Christensen is currently pursuing a
gelanceerd.
van Jacoba van Veldes schrijfstijl. Het
een audiovisuele installatie waarin ge-
Nederlands Conservatorium studerend
PhD in the United Kingdom with Michal
is bijna niks en het is alles wat je nodig
muteerde C. Elegans labwormen geluid-
toptalent. De internationale jury onder
Finnissy. He completed degrees in music
soort voorportaal voor de websites van
hebt. Er laten zich vele betekenissen aan
en voortbrengen.
voorzitterschap van Jan Willem Loot
composition at the Koninklijk Conserva-
de Koninklijke Academie van Beeldende
prees het uitzonderlijk hoge niveau van
torium in the Netherlands and in music
Kunsten en het Koninklijk Conservato-
de 15 deelnemers dit jaar.
composition and trumpet performance
rium, onze twee Koninklijke merknamen.
ontwerpen mede dankzij de koppeling
at McGill University. His past teachers
Het is dan ook belangrijk te benadrukken
van wetenschappers aan ontwerpers
include Louis Andriessen, Clarence
dat informatie over de opleidingen, de
Barlow, Martijn Padding, Richard Ayres,
inrichting van het onderwijs, de toelating
Diderik Wagenaar and John Rea. Among
en dergelijke, alleen op de afzonderlijke
other prizes and awards, he received the
websites van de faculteiten te vinden is:
J.B.C. Watkins Award from the Canada
www.kabk.nl en www.koncon.nl
Leolux. De kleurrijke Sella wordt tijdens
gulzig schilderende strateeg gelooft niet
Carlo Wijnands, waardeerden het ontwerp
in het bedenken van beelden; ze moeten
als volgt: ‘Beeldend heel sterk, grote
ontstaan kan de gelaagdheid en com-
eigenheid en heel vernieuwend. […] Knap
plexiteit van zijn beelden aan. Wattjes
dat je met zo veel textiel, mode neer kan
KABK. Hij kreeg in 2008 ook al een eer-
werk lijkt in dialoog met een zelfgekozen
zetten. Dit ontwerp vertelt iets over waar
volle vermelding bij de Hema ontwerp-
hechten. Maar ook zonder dat je dat doet,
"schilderfamilie", met als doel zijn eigen
mode naartoe gaat.’ In totaal waren er 137
wedstrijd met zijn ontwerp Palo.
is het al sterk. Bravissimo!’
identiteit als kunstenaar te vinden.’
inzendingen.
Patrick Belli studeerde in 2008 af aan de
EVELIEN GRANSJEAN WINNARES WEDSTRIJD '20 JAAR DUITSE EENHEID'
JORIS STRIJBOS WINT EERSTE STRP TALENT PIT AWARD MET PHASE=ORDER
De jury was van mening dat zijn ontwerp samen met de twee andere winnende
'zowel artistiek als wetenschappelijk spraakmakend is en bovendien van maatschappelijke betekenis.’ Als winnaar
WINNAARS DAVINA VAN WELY VIOOLFESTIVAL
krijgt Matthijs niet alleen de kans om Vierdejaars fotografiestudente Kim Nuijen
Maja Brouwer, deeltijdstudent Grafisch
Tijdens hun excursie naar Berlijn leerden
Joris Strijbos, oud–student ArtScience,
samen te werken met het NCSB, maar
Maxime Gulikers won de gedeelde eer-
Ontwerpen aan de KABK, is een van de
studenten Beeldende Kunst niet alleen
heeft de eerste STRP Talent Pit Award
ook heeft hij € 25.000 ontvangen om zijn
ste prijs tijdens het Davina van Wely
Award 2010. In haar werk Ik / jij / wij /
vier winnaars van de illustratiewed-
de Berlijnse kunst– en museumwereld
gewonnen met zijn project Phase=Order.
project te realiseren.
Vioolfestival (voorheen Vioolconcours).
forensen toont zij de urbane woon–werk-
strijd Amsterdam DNA. De wedstrijd is
kennen, maar dachten ze ook na over het
Het STRP Festival ging met de STRP
verkeerreiziger. Deze reiziger isoleert zich-
uitgeschreven door American Express en
thema 20 jaar Duitse Eenheid. 39 van de
Talent Pit Award op zoek naar de beste
in april in Milaan tijdens Il Salone del
aan het Koninklijk Conservatorium.
zelf bewust in de publieke ruimte en – zo
Cultuur & Ondernemen. Kunstenaars en
studenten namen deel aan de gelijkna-
Nederlandse studentenprojecten van het
Mobile en vanaf half juni tot eind decem-
De finalisten speelden J.S. Bach Con-
vond een jurylid – ‘raakt in een cocon van
ontwerpers werden opgeroepen om het
mige wedstrijd. De verbeeldingen van de
afgelopen jaar. De STRP Talent Pit Award
ber 2011 is Microscopic Opera te zien in
cert in g klein (BWV 1056) en J. Sibelius
eenzaamheid’. Volgens HP De Tijd vonden
'DNA van Amsterdam' in een ontwerp
studenten op dit thema mondden uit in
is bedoeld om beginnend talent een
museum Naturalis in Leiden.
Humoresque. 89 no. 2 en werden bege-
Christina Concours een jazzconcours
sommige juryleden ‘De leegte, anonimiteit
te vangen. De jury koos vervolgens uit
een magazine op A3–formaat.
duwtje in de rug te geven. Daarnaast wil
leid door het Atheneum Kamerorkest
voor alle jonge jazzmuzikanten van
en vervreemding van het bestaan dat hon-
202 inzendingen en selecteerde vier
het een stimulerend klimaat ontwikkelen
o.l.v. Arjan Tien.
Nederland. Iedereen in de leeftijd van
derdduizenden Nederlanders elke dag weer
winnaars. De vier winnende ontwerpen
Gransjean tot winnend ontwerp. De jury
voor de relatief jonge kunstvorm art &
leiden’ een eyeopener. Andere juryleden
worden gebruikt voor de raamstickers
bestond uit parlementariër en voormalig
technology.
van de creditcardmaatschappij.
minister voor Europese Zaken Frans Tim-
wekkend goed had gevangen en het thema consequent had uitgevoerd’. In totaal waren er 115 inzendingen voor de Harvest Photography Award. Ook alumnus Frank Penders en derdejaars KABK–student Niels Blekemolen behoorden tot de laatste tien van alle inzendingen.
De jury verkoos het ontwerp van Evelien
De jury van deze wedstrijd bestond uit: – Herman van Bostelen, bekend van de beeldcolumns Gorilla – Peter van Cuijk, hoofd van de afdeling Creative van Ogilvy Amsterdam – Jeanine Fluyt, hoofd PR en voorlichting van het Van Gogh Museum
Matthijs Munnik exposeert zijn project
GROOTS OPTREDEN VAN LENNART HEYNDELS TIJDENS PRINSES CHRISTINA JAZZ CONCOURS
Maxime studeert viool bij Peter Brunt
Eens in de twee jaar organiseert het Prinses
De prijs voor de beste vertolking van het
12 t/m 20 jaar mag meedoen, ongeacht
verplichte Nederlandse werk Profiles
niveau. Tijdens de afgelopen editie van
van René Samson ging eveneens naar
het Prinses Christina Jazz Concours werd
mermans, directeur van Stroom Arno
winnaar. Zijn kinetische lichtinstallatie
Maxime Gulikers, die begeleid werd door
bassist Lennart Heyndels, derdejaars
van Roosmalen, hoofd van de afdeling
Phase=Order is gebaseerd op een modu-
Thom Janssen (piano). De prijs ter waarde
Bachelor aan het Koninklijk Conservato-
Beeldende Kunst van de KABK Johan
lair systeem en geïnspireerd op zichzelf
van €500 dient ten goede te komen aan
rium de grote prijswinnaar. Hij speelde
van Oord en de Duitse ambassadeur dr.
organiserende systemen in de natuur.
de vioolstudie. Naast deze prijzen krijgt
in bijna alle finalebands en deed dat
Heinz–Peter Behr.
Eerder won Joris Strijbos met dit project
elke laureaat een zomercursus in het bui-
steeds met veel inzet en zeer loyaal. Zo
al de René Coelho publieksprijs 2010.
tenland aangeboden door de Stichting
Joris Strijbos werd door de jury verkozen tot
won hij twee keer de eerste prijs. Francesco de Rubeis, Bachelor drums, was
De Weille Ogier.
– Ans Markus, Kunstenaar van het
zeer indrukwekkend in het prijswinnen-
Davina van Wely was een toonaangevend
jaar 2010 – Bert van der Leden, directeur van de Supperclub – Marjolein Gerritsen van American Express
is vastgelegd. De nieuwe website is ontwikkeld als een
Council in 2007.
is de winnaar van de Harvest Photography
vonden dat Kim Nuijen die leegte ‘indruk-
meinnaam www.hogeschoolderkunsten.nl
that composer Justin Christensen is this
micro–organismen. Matthijs maakt
Jan Taminiau en fashion consultant
MAJA BROUWER WINT ILLUSTRATIEWEDSTRIJD 'AMSTERDAM DNA'
WEBSITE BESTUUR EN TOEZICHT GELANCEERD
De jury zei over de winnende omslag: ‘(…)
die hij creëerde voor het bekende merk
de kunstenaar als volgt: ‘Jan Wattjes, een
WINNAAR VAN DE HARVEST PHOTOGRAPHY AWARD 2010 IS KIM NUIJEN
overleed in 2004 op 82–jarige leeftijd.
JUSTIN CHRISTENSEN WINS JULES LEGER PRIZE FOR THE PIECE THE FAILURES OF MARSYAS
vioolpedagoge die gedurende haar ruim
de trio van Alex Koo (ex–KC) en ook
vijftigjarige loopbaan een aantal bekende
Floris Kappeyne heeft fantastisch
violisten heeft opgeleid zoals Sonja van
gespeeld (met o.a. Lennart) en won
Beek, Peter Brunt, Theodora Geraets, Isa-
de gedeelde tweede prijs in categorie 1
belle van Keulen en Jaap van Zweden. In
(de jongste categorie).
1991 is haar naam verbonden aan het toen nieuwe vioolconcours. Davina van Wely
DnK23
18
19
DnK23
DnK23
Di nIeuwE K #23
CbLofON ‘De nieuwe K’ is het nieuwsbulletin van de Hogeschool der Kunsten Den Haag en de Academie der Kunsten van de Universiteit Leiden en komt vier keer per studiejaar uit. ReDƒCTIi Marjolein Brouwer en Marleen Leroy. De redactie heeft getracht aan alle auteursrechtelijke verplichtingen te voldoen. Voor zover iemand meent alsnog rechthebbende te zijn, kan deze zich wenden tot de redactie. MEDiWerKERs Francesca van der Burgh, Lukas van Buuren, Arthur Gieles, Tamara de Groot, Bas Haring, Renee Jonker, Suzanne Konings, Maarten Lamers, Marten van der Meulen, Matthea de Muynck, Liesbeth Nieuwenweg, Martijn Padding, Martin Prchal, Janneke Ravenhorst, Peter Pabon, Susanne van Els, Jan Jaap Zwitser. Met grote dank aan Annemarie van den Berg en Egbert van Faassen. FoTbGrafIE Loulou d’Aki, Linda Braber, Tanja Busking, Ron Jenner, Anaïs Lopez, Matthijs Munnik, Shinji Otani, Anne-Christine Wemekamp. onTœiRP Suzanne Lustig en Michel van Soest. Studio KABK, Den Haag. LitTir LucasFonts: – The AntiquaB – The Sans (aanpassing Studio KABK) DRuK Veenman Drukkers, Rotterdam. Oplage: 6.000. PƒPIiR BührmannUbbens, IJsselprint, 70 g/m2 KLi€r Pantone 148, Pantone Process Black, full colour VERNIS UV-spot, Pantone 887 REDACtIiƒDrES p/a Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten t.a.v. redactie ‘De Nieuwe K’ Antwoordnummer 10568 2501 WB Den Haag. E-mail:
[email protected]
DnK23
Di nIeuwE K #23
