De Drie Goddeliike Deugden Ravels
Weelde
Poppel
TIJDSGHRIFTVAN DE HEEMKUNDEKRING NIGOLAUS POPPELIUSVZW 13,nr.51: maaÉ2009 Jaargang
Heemkundekring NicolausPoppelius V,Z.W. Ravels-Weelde-Poppel Adres: Dorpsshaat 64,2382 Poppel Bankrekening: 733-3522204-67 Lidmaatschap: inclusief abonnementop "De Drie Goddelijke Deugden": l7 euro
BESTUUR: Voorzitter: 2, LaurentWoestenburg,BeatrijsvanNazarethlaan GroteBaan97 bus7, Ondervoorzitter: MarcVan Gorp, Welvaartstraat 14, Secretaris: Ria Verheyen, Penningmeester:Agnes Berkenlaan 91, Luyten, 1, Leden: Hogevoortstraat StanDe Kinderen, Tilburgseweg 9, HansJansen, JosNooyens, Overbroek15E}, FransSIegers, Steenweg op Weelde60, KoningAlbertstmat87, JosVerhoeven, op Weelde94, GastonVerhoeven, Steenweg De Meerkens10, Marc Vermeeren, Tumïoutseweg2, MagdaVloemans, Weeldestraat 154, MarinusWillems,
2382Poppel 2380Ravels 2300Turnhout 2380Ravels 2380Ravels 2382Poppel 2382Poppel 2382Poppel 2381Weelde 2382Poppel 2382Poppel 2381Weelde 2381Weelde
0t4t6s6993 0t41656905 014/421839 0t4/658346 014/655030 014t657370 014t658636 014/655751 014/656198 014t655554 014/658838 0t4/655156
REDACTIEADRES: Marc Vermeeren
2382Poppel
014/658838
De Meerkens10,
014t6ss728
Voor informatiein verbandmet de inhoud,voÍmgevingof verschenen tekstenkan u steeds (
[email protected]). terechtop het redactieadres Wenstu een tekst of een idee voor oublicatieaante bieden.dankanu datook steedsdoenbii eenvan debestuursleden. VOORRADIGE PUBLICATIES: Boek"De Drie van hetNoorden" jaargangenI t/m 5 + "De Drie vanhetNoorden" De Drie GoddehjkeDeugden, jaargangen De Drie GoddelijkeDeugden, I t/m 5: perjaargang jaargangen De Drie GoddellkeDeugden, I Vm 5: per los nummer jaargangen De Drie GoddeljkeDeugden, 6 en 7: per losnummer jaargangen De Drie GoddelijkeDeugden, 8 Vm l2: per los nummer Verjaardagskalender
5 euro 25 euro 6 euro 1,75euro 3euro 5 euro 6 euro
ARCHIEF/IVÍUSEUM: Raadplegingvan het archief kan na afspraakmet Marc Vermeeren(014-658838).Voor groepsbezoeken (014-656993), kan men afsprekenmet LaurentWoestenburg JosBols (014658346)of MarinusWillems (014-655728). Het museum(Dorpsstraat 64 te 2382Poppel)is van openelketweedeenvierdezondagvan de maand 14tot l7 uur. WEBSITE: http://users. skynet.belRavels-Weelde-Poppel
Inhoud 1. De geschiedenis vanWeelde(2) 2. Ravelsendemolens 3. Aanwinstenvoor archiefenbibliotheek 4, Vuurkruisers 5. Gedichten vanLodeVanBeek
blz.129 blz.l52 blz.l56 bLz.l57 blz.l72
verbintenisen scheiddevan de zusterdorpen in goedkeuring met 1559, van de koning".Volgens de oudebriefivisselingnochtansis de scheiding Hoenauwdeverenigingwasvandie drie dorpen gebeurdrond 1630.De schepenbank vanWeelde bijzondervan Weeldeen Poppelis moeilijk te had volledigemacht(hoge,middelbareen lage bepalen:dit hangtaf van de machtder schepenen jurisdictie);dievanPoppel,nadescheiding, stond in het algemeen,en ook van de plaatselijke op dezelfdevoet.In Ravelsintegendeel behoorde vrijhedenengebruikenin hetbijzonder.De macht demiddelbare aandeHerender enlagejurisdictie vanhetschependom verschildeomtrentoveral.In Abdij vanTongerlo;dehogealleenkwamtoeaan het beginwarenzij enkelrechters;dochvanafde zijne Majesteit, dus aan de schepenbankvan l2e eeuw geraaktenzij langzamerhandaan het Weelde.DaaromwarenRavelsen Weeldeniet zo bestuurdergemeenten. Zij maaktenverordeningen nauw verenigd.En rond 1630zal de laatste hopensorde,tucht,handelen nijverheid,hielden verbindingsdraad zijn doorgesneden: de hoge het oog op de gilden,zorgdenvoor de openbare jurisdictie werd ook gegevenaan de bank van hunwijheid Ravels. veiligheidenzedelijkheid,verdedigden tegenvreemdeinval, beheerdende geldender gemeente, hielpenarmenenwezenondersteunenDeze schepenen hieldenom de veertiendagen en de kinderen ondeÍ',vijzen,bewaardende Íechtszitting.WanteenzekereHenricusZwanen handvest.,en, endedendienstalsnotaris:huurcelen, diekapelaan wasin 1528fundeerde samenmetde testamentenopmaken,washun gemeenteraad verkopingsakten, eenMis omdeveertiendagenin de werk.Dit allesnochtans ondeÍhettoezichtvande kapelvanSintJan,waarindieschepenen moesten grondheerof zijn ofïicier.Zo was de algemene aanwezigzijn. Warenze afwezigdan werdenze regel.Welkewasnu in hetbijzonderdemachtvan beboet.En BisschopSonniusvanAntwerpenzegt van Weelde?Waszij enkeleen in eenactevan 12 september1572,waarbijhd de schepenbank rechtbankofhad zij ook terzelfdertijdhetbestuur? verschillende te Weeldeverenigt:"van beneficiën In een "protocol of scepenregister der vrijheijt de drie missenperweekin de Sint-Janskapel zal Weelde"gaandevan 1562-1565,staanvesten, er éénom deveertiendagengecelebreerd worden verhuringen, verkopen,erfenissen, delingen,enz. voordat de rechter op de vastgesteldedag van inwonersvan Poppelen Weeldedooreen, rechtszitting houdt". zonderonderscheid vangemeente. Dus-zomenen vanWeelde IV. Wel enweein deXVIe enXVIIe eeuwí1540wij te mogenbesluitendeschepenen haddenniet enkel rechtsvermogen maaÍ ook r648) bestuurlijkemacht,die zij uitoefendenover het grondgebiedder Vrijheid Weelde,nl. WeeldeGramayeschrijft:"In Weeldestondenzeerveel zolangdezetweenietgescheiden huizen,maarmet de oorlogis ongeveerde helft PoppelenRavels, waren. Gramayespreektvrij onklaar over de vernield,vooral sindsde brandstichtingen de scheidingvan Ravels."In 1479scheenRavels plunderingten jare 1590,door de soldatenvan afsescheiden" en "Ravelsbrak de eeuwenoude door Henri Maes
Bergen-op-Zoom begaan".Weeldewas dus in 't Albrechteenergemuiterij, plunderdendeKempen beginderl6e eeuwuitgegroeid tot eenwelvarende enslotenzichaanbij dePrinsvanOranje.Daarna Vrijheid,vooraldoordevlasteeltendebloeiende trad er kalmte in vooral sinds 1625,toen de weverijen.TotzelfsopdemarktvanBruggegingen kastelenvan Tumhouten Hoogstratenonzijdig zij hun warenverhandelen,want we lezendatzij werdenverklaard,en het krijgsvolk bijgevolg protesteerden tegendeslechtebehandeling die zij grotendeels uit onzestreekverdween. aldaarondervonden. De ellendebegonechtermet deoorlogen.In 1542wasMaartenvanRossumin Van die betrekkelijkekalmteprofiteerdende onzegewesten binnengevallen.Na Hilvarenbeek Weeldenaars om aandeAartshertogenhet herstel te hebbeningenomenvertrok hij naar Baarleen te vragenvanhunweekmarkÍentweej aarmarkten, geweest verwoestteverderhetkasteelvanHoogstraten.De diereedswarengeconfirmeerd doorFilips Beeldstormerijen de weerwraakder Spanjolen de Goedein 1457.Ziehier hoe zij hun verzoek berokkenden aanonzestrekenonrustigetijden.Het motiveren:" ...nuist soodatmitsdesevoorledene gespuisdergrotesteden,aangemoedigd doorhet ende anderevoorgaandetroubelende voors niet en is mogelijkgeweestde voors VerbondderEdelen(1566)liep in dedorpenrond supplianten te continueren, om te roven.Zij brachtengroteschadetoeaande jaermarktenendeweeckmerkten inwoners.De eredienst leeder ergonder,daarde maer sijn door hunne groote desolatieende j aerenachtergebleven, plaatselijkepriestersmeestalgevluchtwaren.In verwoestinge velevoorlede de endegemercktdoor de gratie Godts de voors dezewoeligetijd werdook onzedorpsgenoot, soo H.NikolausPoppeliusgemaÍeld in den Briel troubelennu hebbenbestaente cesseren, (157D. En in 1573enkeleandereWeeldenaars,souden sij suppliantengeerne met alle allenskensstellenalle voorgaende door Gramayevernoemd:"Niet minderwarenzij neerstigheydt (de Weeldenaars) in altijd bereidde armenen de saecken staetegelijk die sijngeweest bij hunne godsdienst zelfsmet voorouders".Verderuit het documentblijkt dat te helpenen te verdedigen; verliesvanbezitenleven.Wanthetis bekenddat de Aartsheíogenhun de vergunningvemieuwen ten jare 1573Bartholomeus Verhoeven,schout, van de weekmarkt(elke Vrijdag) en van twee nl. deeerstedinsdagvanApril ende Mathijsvan Eersel,seketaris,met 13 jaarmarkten, Johannes gestorven voor Sint-Michielsfeest. Tevensnemenzij anderenvoor hetGeloof zijn." dinsdag onderhun"protectieendesauvegarde" kooplieden Yan 1572tot de val van Antwerpenonder en koopwarendie zich naar de Weeldsemarkt (1585)enooklatertotAlbrecht zullenbegeven(zie bijlageachteraan). Tochzijn AlexanderFamese dagennog niet gansvoorbij.Bij al de en Isabella,was het een gedurigheenen weer de ztryarte geloopvanplunderzieke van soldatenuit alle landen: ellende dienaretijdenbrakte Weeldein 1603 eerstdie van Willem de Zwijger,dande Fransen devreselijkepestuit. Zij duurdevan 1603-1607. onder bevel van de graaf de Bossu,dan de In 1635brakzij opnieuwuit en duurdetot 1638. Spanjaards.Hetbrachtdemensenalhierin nijpende Het waÍen de hardstetijden die Weeldeheeft De gemeentedie reedszoveel armoede: altijdmoesten zij helpenvoorzienin het doorgemaakt. geleden had door deverschillende oorlogenwerd inval onderhoud vandetroepen. Bij de derGeuzen in 1575vertrokkenvele inwoners,en de streek nogmeerontvolktdoordevreselijkebesmetting. werdfel onwolkt.Zoalsbovenvermeld,werd in Door allerlei drastischemaatregelenkon men 1590de helft van de Vrijheid verbranden eindelijkde vreselijkeziekteoverwinnen.De werdennamelijkin eenzaalvan het met aan aangetasten geplunderd doorde "militesBergenses", gemeentehuis ondergebracht enafgezonderd, waar hun hoofdAdriaanvan Bergen,die door een krijgslistBredainnam.Het bewindvanAlbrecht zij allensamenwerdenverzorgd.De lijken werden enIsabellaweesopbeteretijden,hoewelhetbegin aanstondsbegraven;maar de ziekte had haar van hun regeringwerd gekenmerktdoor erge slachtoffersgeëist.In 1637 waren er l0l te betreuren.Er bleventenlaatstenog troebelen.Mauritsvan Nassauen Frederikvan sterfgevallen I huishoudens over. onsedeerd Oranjewilden nog steedshet Zuidenheroveren. I huurtroeoen van In 1602en 1603veroorzaakten
130
werdin 1648nade bewaardte 's HeÍogenbosch, vrede van Munster,waarbij de katholieke Van de laatse periode van Weelde heb ik de godsdienstin Nederlandwerd verboden,om overgebrachtnaar Sint documentenniet behoorlijk kunnen naspeuren, veiligheidsredenen omdat me de tijd ontbrak. Volgens E.De Seyn Michielsabdijte Antwerpen.Onderwegheefthet behoordeWeeldein die tijd eerstaande familie de ééndagen éénnachtgerustin het Sint-Janskapel Renesse.Maar in 1649,na de vredevan Munster, te Weelde,en wel, volgensde overlevering,op EenHoogmiszou in die stondFilips IV van Spanjehet afaan Amalia van Driewldigheidszondag. Solms,weduwevanFrederik-Hendrikvan Oranje. kapel sindsdienvoor Drievuldigheidszondag aandatheuglijk DezedroegkoÍ daamade heerlijkheidmet hoge, ingesteldzijn, alsnagedachtenis feit. Na de woelingen werd het doek overgebracht lage aan middele en rechtsmachtover de familie waar het thansnog wordt de Knufl. Eenberoemdlid van de familie is Johan naar Hoogstraten, plaatsvan de Knuyt "Ridder, Heer van Oud en Nieuw vereerd.In 1655heeftdandescheiding Vosmeer,en representeerende den eerstenEdele Weeldeen Poppel,nadatin 1630ookRavelsgans van Zeeland",die NederlandveÍegenwoordigde vrij wasgekomenvande hogejurisdictie.Poppel krijgt alsdaneen eigenschepenbank. Voor het op het verdragvan Westfalen(1648). procesontstaan bij de"Separatie"vanWeeldeen Feiten uit die periode zijn: het overbrengenvan Poppel:zie ComeliusRuts:"De VrijheidWeelde, tussenWeeldeen Poppelin 1655".De het H.Bloed (uit Boxtel) van 's Hertogenbosch scheiding naar Sint Michielsabdij van Antwerpen langs auteurvergeeter nochtansbij te zeggen,dat de slechtsplaatshadin 1822toen Weelde.Volgenseenoverleveringzounamelijkeen volledigescheiding van't Kadaster priesterte Boxtel de kelk met geconsacreerde degrenzen afbakende wijn delandmeter hoopenen rechte hebbenomgestoten,waamaer zich bloedvlekken met "palenen opgeworpen veÍoonden op de corporaal.Dit doek, voorheen liniën". V. Het Ancien Regime (1648-1792)
t3l
In 1662ontstonder eengedingvandesupplianten 1792 trokken Franselegersvan Mol naar Breda vanWeelde-Poppel tegendievanhetnaburigedorp langsWeelde.In 1798 op 19 ventosekwam men Bedaf(Nederland)overhetgebruikvandewoente alhier de Franse constitutie aflezeir. In oktober in zakenweideen turfsteken.Een gansdossier 1798werd de wet afgekondigdvan de loting voor daaromtrent,berustend in 't Rijksarchief de jongelingen van 20-25 jaar. Al die gruwelijke Antwerpen,zou nog moetenontcijferd worden. maatregelenveroorzaakten een hevige opstand in periodewerdernogmaarweinig de Kempen, namelijk de Boerenkrijg "voor Outer Overdezelaatste opgespoord in dearchieven. TothieÍoe verscheen en Heerd". Onder Napoleon, wanneer Weelde behoordetot het "départementdes deux Nèthes", in Taxandriadienaangaande: a) 173318september: eengetuigschrift vanNorb. werden verschillende tientallen jongelingen van opgeroepen als soldaat. Hun naam en Franc.Bols,HeervanArendonk,ingezetene opeisingsbevelliggen bewaardin het archief, en Weeldeom hemte verheffentot de adelstand b) 17366 november:de aanstellingvan een opvallendis dat onderaanop de meestebriefes bij ijkmeesterteWeelde,namelijkJanBaptistdeBont, de "speciale kenmerken" der opgeroepenenstaat die in hetbezitwordt gesteldvan degeijktematen aangegeven:littekensvan "petite variole" dusvan pokken. Een bewij s dat de pokken-epidemie in die engewichten c) 17375 juni: relaasdoor schouten schepenen tijden nog zeer algemeenmoet geweestzijn. Een van WeeldeoveÍ een vreselijkehagelslag,die viertal namen van Weeldenaarsstaanvermeld, die vemielde.Men vindt in de dood vonden in Napoleon'sleger,namelijk in 16.425roedengewassen dit relaasde namenvan een aantalgeteisterde Duitsland, niet op het slagveldzelf, maar als gevolg gehuchten, namen die, behalve één, van ziekte. metdehuidigenamen(namelijk: overeensteÍrÍnen het huidigeHondseindheetteoorspronkelijk Wanneer België door het congres van Wenen, verenigdwerd met Nederlandonderkoning Willem "Hoenderseind") In 1772verscheen van de kanselarijvan Maria- van Oranje, was de toestandin Weelde weinig tot het schitterend. De gemeente zat flink in de schuld, Theresia(1740-1780)een ordonnantie vandeheide-enanderewoestegronden ongeveer 90.000 frank, tengevolge van de opbreken in Brabant-dusookin Weelde. waardatdocument opeisingendoor Franseen geallieerdelegers.Uit trouwensvoorkomtin hetarchief.Vandanafwerd de Hollandseperiode vinden we een interessant ontgonnenof beplantmet document, dat reeds hoger besproken werd, de woesteheidegrond der namelijk het relaasvan een"buitengewonezitting demooiedennebossen diethansdeschoonheid Kempenuitmaken.De laatstejaren van het van den gemeenteÍaetvan Weeldeen Ravels op Oostenrijks bestuur,vooralonderdekeizer-koster l7 M^art 1824." De Poppelaarsnamelijk, sinds nogalwoelig.De 1655 van Weelde gescheiden,wilden dat de verliepen JozefII (1780-1790) patriottenpartijdiezijn willekeurbestÍeed wassterk inwonersvan Weeldeen Ravelsnog in de I 9e eeuw, in de Kempen.De kapelaanvan Sint-Janskapelzoals in de 14e,hielpentot het onderhoudvan de Stahl, trok mee op als aalmoezenier.Te brug van Rovaert,gelegenop de Aa, grondgebied Hoogstratenwerd het manifestvan het Brabantse Poppel (eertijds Vrijheid Weelde). Zoals hoger bij hetuitbarsten deromwenteling gezegd is waren zij, bij oktrooi van Jan II van volk afgelezen hoewel Brabantin 1307,ontslagenvan het meewerkenaan op 24 oktober1789.Het patriottenleger, slechtsbestaandeuit een bendeongeoefende de dijken van de meierij van 's Hertogenboschen verdreefvooreentijdje deOostenrijkers aan de vestingen van Antwerpen, mits zij soldaten voorzagen in het onderhoud van de brug van door de slagvan Turnhout. Rovaert, gelegen op de heirbaan Brussel- 's bedoelde VI. Van de FranseRevolutietot op onzedagen Hertogenbosch. Welnu, in gemeenteraadszitting laten de verenigde gemeenteraadsleden van Weelde en Ravels, na De katholiekegodsdienst had nogmeerte lijden archieven, aan de Heer mochtende onderzoek van de oude onderhetFransebewind.Depriesters van Genechten,"koninglijcken commissarisvan
In uitoefenen. eredienstniet meerin 't openbaar
r5z
den omtrek Tumhout" het volgendeweten: l) Dat dezebrug legt te RovaertonderPoppel,op de rivier d'4, scheidendede twee gemeentenvan Poppelen Hilvaerenbeekzijndeeenenafstandtwee uerenvan Weeldeen drie van Ravels. 2) Dat de gemeentevanWeeldemet haeregehugten in de oude tijden waerenonder het kwartier van Oisterwijck, meijereij van 's Bosch, zijnde de groote baenwaerop dezebrug legt. 3) De privilegie en octroi vergundbij Hertog Jan gegevenin de stadtBrusselin hoogergedachtenis de maend oochst 1307 hieraen bij copie geannexeert, bevind men datde gemeentenRavels en Poppelwaerengehuchtenvan Weeldedewelke nu teenemaelvan malkanderenzijn afgeschijden en ider zijnen last op zig zelve draegt. 4) Bij de voorschrevenoctroi genietende gemeente vanWeeldemet de gehuchtenvan RavelsenPoppel den vrijdom in de gelding van de dijckaesieende bewerkingevan de meijereijvan 's Boschalsmede van de vestingeende dijckaesievan de borgt van Antwerpen, mits onderhoudendde Rovaertsche brug. Hetgenenu teenemaleis afgeschaft,vermits wij benevensanderegemeentezijn gevraegt en hebben moeten werken aen de vesting van An t we r p e n in he t jaer l8l0 en l8ll, en n u wederomzijn aengeslaegen in de bestraetingvan Antwerpen op Turnhout zoo dat dat voormeld octroi en previlegieteenemaelte niet is. 5) In 1822zijn de gemeentevan Weeldemet die van Poppel door de landmetervan het kadaster van malkanderafgeschijdenmet differentepaelen en opgeworpenhopen en rechte linien om daer door ider in het zijne te gedraegenende alle van wat natuurdie zoudenmogen onderhoudingen wezen ider voor het zijne te gedraegen". Dan volgt de copie van het octrooi van Jan II in 1307,welke wij hoger besprakenen ongeveerin haar geheel aanhaalden.Onderaanstaat: "Voor van Weelde: eensluidentafschiift de borgemeester veÍslagvolgÍ dat Poppel Marinus"Uit bovenstaand gezegd, eertijdsgehuchten en Ravels,zoalsvroeger warenvan Weeldeen dat zij vrijgesteldwarenvan de werken te Antwerpen en te 's Hertogenbosch, dat zij in 1810-l I onder Napoleonsbewind meehielpenaande vestingenvanAntwerpenen aan het leggenvan de grote baanTumhout-Antwerpen, dat in I 822 de definitievegrenzender beidedorpen
I JJ
Weeldeen Poppel werden vastgelegddoor de landmeter van 't kadaster,vermits er na de scheiding in 1655 herhaaldelijk betwistingen moetenzijn geweesttussenbeide dorpen.Verder werd de rust der Weeldenaarsnog wel eens verstoordin 1830 met de Belgischeomwenteling, door het voorbijtrekkenderHollandsetroepen,die o.a. ingekwartierdlagenin het Ravelskamp,vlak bij Weelde. In 't begin betreurden de Weeldse landbouwersde scheidingmet Nederland,daarde markt van Bredadoor hen druk bezochtweÍd,.ZIj moestenzich dus keren naar Tumhout waar ook weldraeenbloeiendemarkt ontstond.Sindsde wet van 1848 die de gemeentenverplichtte aan zeeÍ ter ontginning af te lage prijs gemeentegronden staan.werdener in Weelde.buiten de van oudsher ontgonnengronden,ook veel heidegronden ontgonnen.In 1840werdhethuidigegemeentehuis gebouwdbij de Sint Janskapel.In 1841 brandde de torender Sint Michielskerkuit. In 1850bouwde men de molen bij de Sint Michielskerk (familie Verheyen). In latere jaren volgden andere gebouwen,die thans nog bestaan,zoals de gemeenteschoolvoor jongens, de meisjesschool (Zustersvan Vorselaar),de bloeiendemelkerij "de Verbroedering",de brouwerij "De Zwaan", het park met het H.Hartbeeld (E.H.PastoorJacobs), het klooster der Patersvan de H.Geest,de treinstatie,de kerk van O.L.Vrouw van de Rozenkrans(1932), de vergrote St.-Janskapel ( 1928),de parochiezaal, het gestichtEmmaus,de scholenin de straat,enz.Dwarsdoorhet dorpwerd de mooie grotebaangetrokkenvan Tumhout naar Tilburg, en het vroegere tramspoor werd opgebroken.Na de oorlog van 1940-1945werd er in Weelde een geïnterallieerdvliegplein en een aangelegdtussende kerk en Weelde-Statie, mooie betonweg daarheenleidend verbindt sindsdienWeelde-Statiemet de Grote Baan naar Tilburg. Onderde oorlog l914-1918heeftWeeldeniet zo heel veel geleden.Gewoonlijk lagen er 30 à 40 Duitsesoldatendie de bevolkinggerustlieten.Een spion werd aan de grens gefusilleerd.Het dorp leverde28 strijderswaawan er 8 tijdensde oorlog sneuvelden.In de oorlog 1940-1945sneuvelden al die werken,waardoor er vier. Niettegenstaande Weeldeis uitgegroeidtot eenmooi dorp, blijft het
134
toch zoals het steeds was, een rustig landbouwersdorpje. VII. Het Geestelijk Bestuur Om enigszinsinzicht te kijgen in het geestelijk bestuur van Weelde,moetenwe te rade gaan bij het parochieelarchief van Weelde(dat berust in het R.A.A.), en bij het archief van Averbode,van welke abdij Weelde afhing. Ook kunnen er inlichtingen gevondenworden in 't parochieel archiefvan Poppelen Ravels,die tot in de 17e eeuw althans op bestuurlijk gebied met Weelde verbonden waren, en in het abdijarchief van Tongerlo, waarvan die twee parochiesafhingen. Spijtig genoegwerden die archievennog niet voldoendeonderzocht.Ziehier wat ComeliusRuts onsmeedeeltin zijn artikel: "De Vrijheid Weelde".
tenminstevoor hetwereldlijkbestuur. Voor 1559behoordeWeeldeals parochietot het bisdom Luik; daarnatot het nieuwebisdom Antwerpen,envannadeFranseRevolutietot het AartsbisdomMechelen.Wanneerde oude Sint Michielskerkgebouwdis wetenwe niet juist. Alleenwetenwe vanGramayedatdevoorouders van ArnoldusSteencop en HenricusWerthusen, herenvanWeelde, dekerkstichtten eerstegekende en ze aaÍ Sint Michiel toewijdden,daarzij zelf aÍkomstigwarenvan Brussel.VermitsHenricus zijn 'Jus patronatus"met rechtop Werthusen entiendenin 1260reedsoverdroeg aan benoeming Averbode,moetenzijn vooroudersdie kerk gestichthebbenreedsvoor 1260.Yanaf 1260 "witte" pastoors haddenwe dusin Weeldemeestal benoemddoor de abt van en onderpastoors, Averbode totin 1833.Vanafdel3eeeuwookviel In zijn deparochieonderdedekenijHilvarenbeek. AlbumPastorum Campiniae en in zijn "Campinia Sacra"zegÍ Fl.Primsnog het volgende:"Het uitgestrekt dominiumdeWelde(leenof allodium), vermeldin 1251,beziteenkerk (Concilievan Hilvarenbeek) waaryanhet patronaattoebehoort aan de dominustemporalis,de familie "van Weelde".Hendrik Werthusenen Margareta Steencopstaanin 1261het patronaataf aan door Averbode.In 1294wordt dit goedgekeurd de dekenvan Hilvarenbeek,die de pastoorhet derdedertiendetoewijst.In 1296incorporeeÍde vanLuik dekerkbij Averbode. Detienden bisschop (vandenHertog)allodiaal, vanKatharina in handen de Bie werdendoor haar in 1365verkochtaan van SintMichieldoet Tongerlo.De patroonschap der 10e denkenaaneenstichtingvandenaanvang eeuq enaaneen"vrije kerk".Deeerstvernoemde pastooris (in 1355)HenricusdeLongstede. In de l5e en 16eeeuwsteldeAverbodehier weleens priesters aan.Vanaf1648warenhetweer seculiere tot in 1833. Norbertijnen
I. Geesteliikbestuur De H.Willibrordus heeft boven in de Kempenhet geloof verkondigd, en waarschijnlijk heeft hij te Poppeleenkapel opgericht;de goederendie hij in Publo van een zekerenHenricus heeft gekregen, staat hij af aan de abdij van Echternach in Luxemburg rond 720. In l2l I geeft Henricus, proost van Sint Servaaste Maastrichtde kapellen van Publoen RavelsloaanWinnemarus,dezevende abt van Tongerlo.De parochievan Poppel-Ravels werd langentijd door één herderbestuurd.Rond 1550 keeg Ravelseen eigen pastoor,doch bleef aftrankelijk van Poppel. De EerwaardeHeer Jan LombaeÍs, gestoÍvenin 1546,was de laatstedie de twee kerken bediende.De kerk van Weelde, gesticht of heropgericht rond 1260 kwam al spoedigaan de abdij van Averbode.De parochies van Poppel en Weelde zijn dus van ouds gescheiden.Waar de grenzenliepen hebbenwij nergensrechtsheekskunnenachterhalen.'t Schijnt nogal vreemd dat de parochie Poppel-Ravels gescheidenwerd door de Hegge, gehuchtvan Weelde,drie kwartiervande Weeldsekerk gelegen. De verdelingwas vroegermisschienandersen de II. De beneficiën Hegge hoorde misschienbij Poppel. In dit geval In de l5e eeuwbezatSint Michielskerkvier wasPoppel-Hegge-Eel-Ravels éénaaneengesloten beneficiënof altaren(waarvanéén,namelijkdat te weten: parochie. Dat die veronderstelI ing niet van O.L.Vrouq in de Sint-Janskapel), vandeH.Antoniusbelijderen onwaarschijnlijkis bewijzen de giften aan de datvandeH.Geest, Heilige MaagdenKatharinaen Barbara. H.Geestmeesters van Poppel.In t' middender 16e van de eeuw nochtanswas de Hegge zeker aan Weelde, Dezebeneficiënwerdenopgerichtop 2l maart
1453 door een zekere Johannes,Bisschop van Luik. Aan dit beneficieis verbondeneenjaarlijks inkomenvan "zes muidenrogge" voor de pastoor, mits twee missenper week te celebreren.Op 15 jantaÀ 1524 wordt in diezelfde kerk "opgereght een geestelijk-weirelij k beneficie" onder voorspraakvan de H.H.Georgius,MaÍelaar, de aartsengel Michael, Nikolaus van Mira, en Huberhrsdoor Gerardusvan Merken, bisschopvan Luik. De inkomsten ervan worden elk j aar gepreleveerdop de goederenvan zeven stichters. De beneficiantvoldoet eraandoor de woegmis op zon- en feestdagen, en eenspecialemis elke week. Hij moet tevens ter plaatseresideren, en verz;imt hij die mis te doen dan moet hij twee en halve stuiver boetebetalenaande kerkfabriek en Armentafel. Wellicht is het celebrerenvan al die bepaaldemissen aandie bepaaldealtarenniet altijd zo gemakkelijk uit te voeren. Daarom worden in 1572 door bisschopSoniusvan Antwerpen, op verzoek van PastoorJan Laurijsen enige beneficiënverenigd. Het beneficievan Sint Georgius.waaraaneen woegmis op zon- en feestdagenwas verbonden, wordt verenigd met dat van Sint Jan (in de kapel) waaraan drie missen waren verbonden. De beneficiën van de H.Geest, de H.Antonius, de HH.Catharina en Barbara,waaraandrie missen naar beliefte en één mis elke dinsdag zijn verbonden, worden verbonden met dat van O.L.Vrouw in de St.-Janskapel,dat één mis oplegde.Ter wille van dezeverenigingwordt aan de pastoorsen aan de bezittersvan de beneficiën de strengeplicht opgelegdop zon- en feestdagen de missen te celebreren en andere goddelijke diensten te verrichten. De pastoor moet daarenbovenresiderenin de parochieen die zelf besturen (dus niet door een andere betaalde priester). In 1609 worden bovengenoemde beneficiën nog nauwer verenigd door Miraeus, bisschopvanAntwerpen.Hij verenigtnamelijk de altaren van de H.Antonius, H.Barbara en H.Georgius(in de St.-Michielskerk)met die van St.-Janen van O.L.Vrouw (in de kapel).Daarvoor moet de kapelaande vroegmis lezen op zon- en feestdagen,en de bisschopheeft er de "zielslast" aan seannecteerd.
Bij gebrekaan'lvitheren" of door onwil van de abt,gebeurthetlaterwel datdebisschopseculiere priestersbenoemtom de beneficiënen zelfs de parochiete bedienen. Maarom,buitendepastoor endekapelaan"continuelijckte hebbeneenderden heere" sticht de 74-jarigeoud-burgemeester WouterVandenBerghop 12november1667een "wit" beneficie:namelijkmissente lezenin de teÍ eÍe van de H.Norberfusen de St.Janskapel een"kloosterling H.Brigitta,enin deparochiekerk van Everbode",en die fondatiemag niet met het pastooÍs-of kapelaansambt verbondenworden. Daartoeschenkthij een eerstelegaatvan 1000 florijnen:de missenmoetengelezenwordenop maandagter ere van St.Norberhrs,op woensdag ter erevan de H.Brigitta(beidein St.Janskapel), en op zaterdageen gezongenmis ter ere van O.L.Vrouw in de parochiekerk.In 1668voegt dezelfdeWouterVan den Bergh bij zijn eerste legaatnogeentweedevan 1000florijnenvoordat "wit" beneficie,en HubertusKeteleers200 op florijnen.Dikwijlsrezener latermoeilijkheden tussendegemeente Weelde,depastoorendetwee ("witten beneficianten enzwarten");o.a.in 1780, kondenimmersniet 1785en 1786.DeWeeldenaars goedkeurendat de stichtingvan WouterVan den Bergh ten voordele van een afzonderlijke beneficiantverenigdwerdmetambtvankapelaan. Maarniettegenstaande hunhevigprotest,moesten zrj hetmaaralte dikwijlsdulden. leven III.Godsdienstig een Uit al die gegevens blijkt datdeWeeldenaren godsdienstig zeer volk waren,zoalsblijkt uit die vanmissen,enuit hunverlangen velestichtingen priesters residerende omin hundorpverschillende te hebben.ZeIfs de schepenen moestenom de veertiendagen,alvorensrechtszitting te houden, misbijwonenop straf in St.Janskapel eenspeciale vanboete.Het is danook niette verwonderen dat wordt over er in 1608door Gramayegesproken priesters, 25Weeldse endater onderzijn vroegere bewonersmartelarengeteld worden, zoals de H.NicolausPoppelius(1512),en anderendoor Gramayevermeld: namelijk "Bartholomeus Verhoeven, MathijsenvanEersel, schout,Joannes secretaris met 13 andere,die voor het geloof gestorvenzijn." Tevensblijkt eruit datdepriesters in die tijden wel eensmoestengewezenworden
136
verloren gegaan.De scherpetorenspitswerd vervangendoor een stomp torentjeen de huidige alledaagse kerk vervangt de mooie afgebrande IV Het kerkgebouw De toren van St.Michiel werd begonnenin 1529, kerk. Alleen de torenmurengevennog een beeld zoals Gramaye schrijft. Die toren vertoont van wat de kerk vroegermoet geweestzijn. indrukwekkendeverhoudingen.Hij werd gebouwd in baksteen,waartussenversieringenin witte steen. Zoals blijkt uit de inventaris van het parochieel Hij biedt eenmerkwaardigtype van de Kempische archiefmoet er over St.Michielskerknog heelwat Gotiek der l6e eeuw.Alle Weeldenaren zullenwel te vinden zljn, maar de documentenwerden nog geholpenhebbenaan de bouw daawan, vermits niet nageplozen.Zo bestaaner registersover de volgens een oud reglement,wie stenenbakte er H.Geesttafel,het gasthuisvan Weelde,over het op elke mout stenen100moestafstaanaande kerk genootschapvan de H.Rozenkans (opgerichtop of kapel. Ook de kapel zal wel een handje 28 juni 1652), over het genootschapvan de toegestokenhebben.Immersin het "Manuael" van H.Antonius, Barbara en Catharina. Verder nog pastoorAnnaertsvindtmen geschreven:"Ecclesia doopaktenvan na 1646. En registersover de ( S t . M ich ie lske r k) multum debet Capelle " : goederenen inkomsten van kerk en pastoor St.Michielskerkis aande kapelveel verschuldigd. (tienden,beneficiën(1459),cijnsen(1605),renten Als redengeeft hij aan dat de parochiekerkbij de (1 4 7 1 ), p re b e n d e b ro d e n (v a n a f 1 5 4 0 ) , (vanaf 1533), etc. De kapelgeldgeleendhadom in haareigenonderhoud kerkmeestersrekeningen parochie van Weeldeis de St.Janskapelanie en onkostente voorzien.Bezijdende kerk is thans tweede nog het "Vostershuisje" zichtbaar, een klein (zie verder). Tenslotteheeft men nog het kerkje verhoog van waarop de "voster" of omroeper 's van O.L.Vrouw van de H.Rozenkrans,te Weeldezondagsna de Hoogmis de berichtenkenbaar Statiegestichtin 1932door E.H.Kolen. maakte.In 1649 werden er te Weeldezelf op de HoogeindseBergenvier klokken gegotenvoor de B. Enkele specialeaspectenvan Weelde kerk: namelijk de grote (St.Michiel), die van O.L.Vrouw,die van St.Jozefen de kleineklepklok. Om ze te betalengebruikte men het geld van de I. De Sint Janskapel kerk,van de H.Geesttafelen datvande omhalingen in de St.Janskapel(rekeningenvan het pastoreel Voor de geschiedenisder St.-Janskapel verwijs ik archief).In de kerk bewaartmen nog eenkostbare de lezer naar het zeer wetenschappelij k remonstransin 's HeÍogenboschvervaardigddoor gedocumenteerdboekje van De Meyer: De Schmidt(1728). Kapelanievan St.-JanBaptistate Weelde-Straat. Mijn studiezou te omvangrijk wordenmoestik al Zoals blijkt uit de stichtingenvan missen,werden de argumentenaanvoerenwelke de geleerde in de parochiekerkvooral vereerdde H.Antonius, schrijver naar voor brengt. Daarom zal ik enkel de H.Catharinaen de H.Barbara.En later na zijn zijn besluiten aanhalen,en me beperken tot de heiligverklaringin 1867, de Weeldseheilige hoofdlijnenvan die geschiedenrs. NicolausPoppelius(zie verder).In l84l brandden de mooietorenen de kerk uit, naarde overlevering I. Ontstaander kapel. zegt,als gevolgvan eentwist tusseneenherbergier Zoals boven gezegd,dateertde St.Michielskerk die aan de kerk woonde en een verbruiker.Deze van vooÍ 1200.Maar tot hiertoevinden we laatstehad nog heel wat op zijn kerfstok staan,en nergens,wanneerde eerstekapelter erevan St.Jan de herbergierwilde hem niet meer inschenken. in de Straatis opgericht.Heel waarschijnlijk op Woedendliep de klant buiten en stak de schuurin het einde van de 12e eeuw,en zeker in het begin brand.Maar vonken ervan sloegennaarde nabije der l3e. Die eerstekapel was voorzekeruit hout toren, en waarschijnlijk langs vogelnestenbij de en leem met strodakje.In een akte van 1294 galmgaten brak de brand uit. Daardoor zouden schenkt Jacobus,deken van het Concilie van verschillendekunstwerkenen documentenziin Hilvarenbeekaan de abt van Averbode.Jan van op hun residentieplicht.
tJ l
van de "capellade kapelwerd, in 1831het venstertoegemetst. Bij Rotselaer, hetjus patronatus Weeldt".met de machteen"vicarius"voor deze het aanbouwen van de twee zijbeukenin 1928, krijgt 1/3der spaarde menhetoudstegedeelte vartdekapel,dat capellaaante stellen.Dezekapelaan tiendenenopbrengsten derkapel,deoverigetwee nu het koor vormt. De sakristiiwas achterhet derdendertiendenkomenaandeabdijtengoede. altaar. Deze capellazal zich ontwikkelentot een zelfstandige In de 14eeeuwgroeidede ILBeneficiën kapelanie. bevolkingin de Straataan.RondomSt.JanskapelZoalshogergezegdwerd,met betrekkingtot de ligt reedseeneigenkerkhof,zoalsblijkt uit de St.Michielskerk,troffen we ook in de kapel beneficiënofaltarenaan."Anno 1473 oprichtingsakte door bisschopEngelbemrsvan verschillende (25 Luik maart 1347).Bij de vergrotingswerken 9 Februariis in decapellevandenh.Joannes Bapt. der kapel in 1928 trouwensvond men op de tot Welde opgeregteen geestelij k-weirelijk Kapelakkerrestenvan graven.Kinderenzonder Beneficieonderdevoorspraecke vandeglorieuse doopsel(enfoetusabortivi)werdener somsin 't endealderh.maghetMaria,door Ludovicusvan geheimbegraven.De gelovigenvan de Straat Bourbon,bisschopvan Luik." De inkomsten wonenimmersnog de goddelijkedienstenbij in worden:"jaerlijks in waren(loopenrogge) de St.Michielskerk, wat in de winter somsniet opgenomenuit de goederenvan negenof tien gemakkelijkis, gezien de moerassigeen stichters".Hetpatronaat vandit beneficiebehoort overstroomde wegen.Daaromrichten,op25 maart aande abt van Averbode.met de last van "eene 1347, de inwonersvan Weeldeeenaanvraagtot misse's wekelijks".ln 1572verenigtbisschop (St.Michielskerk) de Sonnius hetbeneficie vanSt.Joris hun bisschopvan Luik om in de St.Janskapel goddelijkedienstente latencelebreren door een metdatvanSt.Janin dekapelendebeneficiën van en de "presbyter",aangeduiddoor de rector der deH.Geest.deH.Antonius.deH.Catharina Debisschop St.Michielskerk. staathetverzoektoe, H.Barbara(St.Michielskerk)met dat van maaraandeze"capella"zal geen"cura" (zielelast) O.L.Vrouwin de St.Janskapel. Zo kunnende verbondenzijn.Aande"presbytet''wordtverboden beneficiantengemakkelijker aanhunverplichtingen er begrafenissen te doenofde sacramenten toete voldoen.Voor de kapelaanbrengthet veel dienen,zonderde uitdrukkelijketoelatingvan de voordelenmeeevenalsvoor de gelovigen,maar rectorder St.Michielskerk. De pastoorduidt elk voortaanheefthij de shengeplicht, als bezitter jaar eenpriesteraanvoordediensten. Lateralser van het beneficiein Weeldete resideren,zoniet wordt hem het beneficieontnomen.Om de 14 meerinkomenis voorlangeretijd. houdenmoetende dagenwanneerzerechtszitting Later werd de oorspronkelijkelemen kapel schepenen opstrafvanboetedemisbijwonen.Om vervangendoor eenanderein steen,die dateert d e kapelaannog beter te voor zienin zijn uit de 15eof 16eeeuw,en bleef staantot de levensbestaan, verenigtMiraeus,bisschopvan vergrotingin 1928.Ze dagïekent wellichtuit de Antwerpen,op 3 april 1609,de "altaren"van de 15eeeuw.Voorhaarvergrotingwasze 19,5meter H.Antonius,de H.Barbaraen de H.Georgius lang,6 meterbreed.Ze wasvervallen,vochtigen (St.Michielskerk) metdievanSt.Jan enO.L.Vrouw klam.In deenigebeukstondéénaltaartoegewijd in de kapel. Daarvoormoet de kapelaande lezen.Delasten aan St.JanBaptista.De kleine oorspronkelijke vroegmissen opzon-enfeestdagen stenenkapel- nu het koor- bezit zuivergotieke van de kapelaanzijn: vijf missenom de veertien vensters.Laterbrachtmendaaraaneenverlengstuk dagen,te weten: mis aÍrnhetaltaarvan met verhoogddak.Wellichthad dat verlengstuk a) allewekenééngezongen ook kleine gotiekevensteÍs,maar in 1763 deH.Antonius "ordonneertHendrik Gabriel, bisschopvan b) eenleesmisom de 14dagenaanhetaltaarvan Antwerpen,de venstersvan de capellete de H.Georgius vergroten",omdat het er te duisterwas. De c) tweeleesmissen omdeveertiendagenin dekapel lindebomenrond de kapel werden ook aanhetaltaarvan O.L.Vrouwenvan St.Jan terzelfdertijd uitgeroeid.Bovende ingangvan de Item alle zon-en feestdagen "de vroeghmisse en
onderdezelvete catechiseeren". In 1609wordt er door bisschopJan Miraeus de zielelastaan geannecteerd, waaroverin laterejarenvaaktwisten zullen ontstaan.o.a. in 1613.1760en I 780. Het "wit" beneficieuitdrukkelijk ten voordelevan een beneficiantNorbertijnvanAverbode,gestichtdoor Wouter Van den Bergh op 12 november 1667 voorziet o.a. twee gelezen missen in de St . J anska p e l,'s maandagster ere van d e H.Norbertus, 's woendags ter ere van de H.Brigitta. Het was een middel om buiten de pastoor en de kapelaaneen derde residerende beneficiantte hebben,want dit beneficiemag niet verenigdmet hetpastoorsofkapelaansambt.Deze clausulezal niet steedsnagekomenworden,zoals blijkt uit moeilijkhedenopgerezen in dejaren 17851786 tussende gemeente,de pastoor,en de twee "witte en zwarte"beneficianten.De inkomstenvan de kapelaniespÍotenvooÍt uit: a) een huisje te Weelde,verdeeldin twee delen b) een "stikskenweyken verhueÍ" c) nog een "weyken" d) rentenin graanonder Weeldeen Ravels Gramayeschrijft dat de beneficiantzijn inkomsten ontnomenwerdenalshij de mis vera.rimdete lezen. Die inkomstenmoeten nogal belangrijk zijn geweest,vermits de St.Michielskerk soms werd geholpendoor de kapel: "Ecclesiamultum debet Capelle" schrijft pastoor Annaerts in zijn "Manuael". Als reden geeft hij aan dat de parochiekerkbij de kapel geld geleendhad om in haareigenonderhouden onkostente voorzien.De kapel zal tevensmeehelpendoor omhalingentot het bekostigender vier klokken, voor de kerk gegotenop de HoogeindseBergenín 1649.1n1763 geeft Hendrik Gabriël, bisschopvan Antwerpen, zijn toestemmingom vanwege de kapel aan de pastoorder kerk te geven:voor mis processieen lof op St.Jansdag2 gulden, en aan de koster 15 stuivers.De kapel was dus eerderrijk dan arm. III. Diensten Vo l g e n s h e t "M anuale R.Domini V ica rii Praemonstratensis in Weelde"moestenin de kapel door de kapelaande volgendedienstengeschieden (tot 1928): 1)de driegefondeerde missenvanWouterVanden Bergh, met een collecte voor JacobusKeteleers'
zielerust,die ook 200 florijnen tot dat inzicht schonk. 2) elke dinsdag een gelezen mis ter ete van de H.Anna, tot inzicht van de pastoor voor zijn tafelonderhoud. 3) elke maandeen mis voor de zielen van Florus en bloedverwanten.Verderis er op de zondagna het feest van St.Jan Hoogmis een Lof, ter gelegenheid van de kermis. En op H.DriewldigheidszondagHoogmis (zonder lof): deze laatste, volgens overlevering, tot nagedachtenisaan het doek van het H.Bloed van Boxtel dat in de St.Janskapel eendag en eennacht zou gerust hebbenbij de overbrengingvan 's Hertogenbosch naarSt.MichielsabdijteAntwerpen in 1648.Op Witte Donderdagblijft de kapel open van 12 tot 5 uur. IV. Inkomstentot 1928 Tijdensde Franseoverheersingen in het begin der I 9e eeuw,gingen vele rentenverloren, zodat van danaftot 1928de rweebeneficiënder St.Janskapel in éénversmoltenwaren,Kapelaniegenaamd.Deze had de volgendeinkomsten: l) Het huis met de tweewoningenwerd in 1896 verkochtvoor 95 frank waarmeemen een schoon aanFr.Haagen stuk tandkocht(dekapelanie-akker) verhuurdvoor 22 frank voor de duur van 9 jaar. 2) Een stuk land "boonland" genaamd,verhuurd aan Peetersvoor l0 frank. 3) De "Kapel-akker" rond de kapel,verhuurdaan RosalieWoutersvoor 7 frank. 4) Een som op het Grootboek,opbrengstvan afgelegderenten,cijnsen,enz. Tot 1928 moest de kapelaan,inwonend bij de pastoorop eenhalfuur gaansvan de kapel,aande gefundeerdemissenvoldoen door mis te lezen in de kapel, op alle maandagen,woensdagenen vrijdagen,uitgenomendie dagendie onmiddellijk een heiligdag voorafgaan,ofirvelindien hij door slecht weder "moraliter" belet is zover te gaan. Voor dezedienstenkent de gemeentehem eensom toe van 100 frank, die ze op haarrekeningstelt. V. Erediensten kunstwerken Vanoudsherwasin de kapelde eredienstvan St.Jan zeerbloeiend:tenbewijzede hoogmismet lof elk jaar. In de kapel werd in 1729 boven het St.Jansaltaar een schilderij geplaatst,vervaardigd
139
hij tot licentiaat in de kunsten,met de 35e plaats In 1558werdNikolaasdoor op I 80 mededingers. E.H.LeenaartVechel, pastoor te Gorcum, als helpergevraagd.Veertienjaar, eerstals kapelaan, en daamabij de aangroeider bevolking als tweede pastoor,heeft hij met de opperpastoorlijden en strijdengedeeld.Na zevenjaar verblijf te Gorcum, voeldehij zich dooreensterkedranggedrevennaar het Gezelschapvan Jezus.Maar Vechelontraadde hem beslist die stap.Bij het volk heettehij "het Slaefke"omwille vanzijn groteijver maarNicolaus kaatsteterug: "hij slaeft wel die in God slaeft." Het "slaefke" was hij voor zijn pastoor,voor zijn plicht, voor de kinderen. Hij had een brandende liefde voor de H.Eucharistie,en van Jezus-Hostie werd NicolausPoppelde apostelen martelaar.Van hem zegt Estius: "Van aengesiechtewas hij bleekachtigh.Anders hij hadde een lichaem wel ghestelt,endebequaemom arbeydtte verdraghen. Hij gingh bijnaer altijdt als eendie mediteertende sorgvuldigh is". Wanneerop 26 juni 1572 de GeuzenGorcumbelegerden, trokkende christenen toekomstige martelaren zich terug op de en de burcht of kasteel,om zich onder de bescherming te stellenvan de katholiekegoevemeurGasparde Turck. Nadat Marinus Brandt, aanvoerdervan de oproerlingentot driemaal toe gezworenhad, dat geenenkelekatholiek,zo geestelijkealswereldlijke zou gehinderdworden,tekendede gouvemeurde overgavevan hetkasteelop 27juni 1572.Nicolaus die het Allerheiligstebewaarde,deeldeaan zijn medevluchtelingende H.Communie uit. Niet zohaastwaren ze buiten, of de priesterswerden gevangengenomen.WanneerNicolauseenavond in hetgevangom zijn geloofgetergdwerd,aarzelde hij niet te zeggen: "Gaarne sterf ik voor het katholiek geloof,en vooral voor de leer dat JezusChristus in het hoogwaardig Sacrament tegenwoordigis onder de gedaantevan brood en wrjn."
werden ze half uitgekleedvoor geld ten toon gesteldaan de driftige menigte.In de nachtvan 9 juli, na brassenen slemperijen,beval Willem van Lummenaanzijn geuzenaanstonds de gevangenen te hangen.Om 1I uur werdende gevangenentwee aantweegebondenen voortgestuwdnaarde plaats "ter Rugge" gevolgd door een luidruchtige menigte.In een schuur werden ze ontkleed.Een Calvinistischpredikanttrachttehennog afuallig te makendoor allerleidrogredenenen beloften,maar het baatteniet. Tweevan de 21 werdenafoallig uit schrik voor de strop. De 19 anderenbeklommen moedig de ladder en ondergingende marteldood door verhanging.Het waren l1 Minderbroeders, 4 seculierepriesters,2 Norbertijnen,1 Dominikaan en I augustijnerkannunik. Na hun dood werden de lijken nog deerlijk verminkt, en aande spotder menigte ten toon gesteld.Eindelijk werden ze begraven in twee putten, door de soldaten gegraven. Kort daarop verschenen de l9 maÍelaren aanMathiasvan Thom en aanMathias van Elst en diens vrouw, inwonersvan Gorcum. Bij het verdwijnen gaf Nicolaus de zegenaan de vrouw die zijn biechtelingewas.
II. Verheerlijking Naderhandzouden op het graf der turfschuur wondere,tot dan toe ongekendebloemen zijn opgeschoten,die niet verwelkten.Zulks werd in l619 onder ede bevestigddoor Eerw. Heer AdrianusAntoniusvan Oorschot.Hij had eentakje met drie ofvier van die bloemenontvangenen in een doosje bewaard.Na twee jaar vond hij het doosje terug maar toen stondener l9 bloempjes aan die nog steedsvers en onverwelkt waren. De apostolischevicaris van Holland en Utrecht deed ze aftekenenen de afbeelding verspreiden.Aan Albrecht en Isabellabood men van die bloemen aan. Talrrjke genezingen gebeurdendoor de voorspraakder martelarenwaardoorhun verering toenam, en de zaak der zaligverklaring werd Daarop snoerde men hem de koord van een ondernomen.Op 13 februari 1621 keurt een Minderbroederom de hals,slingerdedie over een pauselijk decreetvan Gregorius IV de openbare deur, en snokte ermeetot Nicolaus bewusteloos eer aan de H.Overblijfselsgoed.De 14 november bleef liggen. Als hij weer bijkwam, bleef om zijn 1675volgt de zaligverklaringdoor een brevevan hals het bloedrodespoor Alle dagenkwam men ClemensX, en op 29juni I 867 de heiligverklaring de gevangenenbeschimpen.Zekereavondwerden door Pius IX. Eerw. Heer Beerten,pastoor van zij van hun bovenklederenontdaanen in een Weelde,gebooÍedorp van den H.Nicolaus werd mosselschipnaar den Briel overgebracht.Daar door het aartsbisdom verzocht oo de
heiligverklaringte Rome aanwezigte zijn. Kort Poppel.En dan:"Welda,vico Campaniae ortus: daamavolgdenin Weeldegrotefeestelijkheden: geborente Weelde,dorp in de Kempen."Estius de lóe september 1867kwamKardinaalSterckx zegï niet "municipium Weldae"wat de ganse hetbeeldwijden,waamaderelikwieënenhetbeeld Vrijheid zou bedoelen,maarvico : dorp. Te in triomf werden overgebrachtnaar de Leuvenstaater: "Weldensis, ex Welda",wat zijn geboorteplaats parochiekerk. bepaalt.Endeoverlevering bepaalt nader:te Weeldein de Heg.Maarwil Estiusniet III. Vereringen iconographie beduidendoor de woorden "cognomento van Poppel",datNicolaus Op 25 februari1900keurdeKardinaalGoossens Poppeliusbijgenaamd van de H.NicolausPoppelius VanPoppelin hetdorpvandiennaamzougeboren de Broederschap goed,en op 26 maarlvan hetzelfdejaar werd ze zijn, daar Poppelten tijde der geboortevan doorpausLeo XIII met aflatenverrijkt.Elk jaar Nicolaus met Weeldeslechtsene vrijheid Neen,Nicolausis in het dorpWeelde wordthetfeestgevierdmeteenplechtigoctaafin uitmaakte? dekerkvanWeelde,waarhij eenaltaarheeftmet geboren,en "cognomentoPoppelius"duidt zijn familienaam erbovenzijn beeld.Op zijn geboorteplaats in de bijnaam,datis onzehedendaagse aan. Heggewerdeenkapellekegebouwd.Hetjaar na Wij hebbendus:NicolausVanPoppel,Janszoon, de marteldood(1573)voerdede Gorcumse geborente Weeldeof NicolaasJansenghenoemt schilder JoannesTheobaldusDierckx l5 Poppel,zoalsSpoelbergh schrijft. schilderijenuit die de gelaatstrekken weergeven vande l5 maÍelarenwelkehij te Gorcumvannabij De spotnaam van onzeheiligemartelaarwas:het gekendhad.In 't beginder l7e eeuwwerdop dat slaafke.Estiuszegt:"Adeo namquein aubeundis modeleenkopergravuur uitgewerktdoorJacobus ac perferendislaboribus assiduumatque Mathaní1571-1631). Dezewordtbewaard in de infatigabilemsepraestabat, ut wlgo "slaefke",id kapel der zwartzusterste Leuven. In de estlatine"servulus"ob id agnominaretur". Daarom Michielskerkte Leuvenberusteenschildering, zeer plaatstMathan,die in 1620het door Dierckxin portretopkopergaveerde,zoals waarschijnlijkafkomstiguit de kapelvan het 1574geschilderd Standonck-college, die de H.Nicolausverbeeldt te zien is in het kloosterder Zwartzusters te portret van de H.Nicolaus met eenremonstrans in de hand,staandeop het Leuven,onderhet volgendeverzen: lichaamvan zijn vervolgergraafvan der Marck. Poppelius Rechtsstaathij nogmaals, het H.Sacrament naar Servulusa populoagnominedictus tampiamgavisusest, de ziekendragende.In de St.Michielskerk te ab servitutem Weeldestaatzijn beeldbovenzijn altaarmet het ut placidecumcollegasociisque laborum sic mortedisparnecfuit. onderschrift: "Hij slaaftwel, die om Godslaaft". convenerat, IV. Zijn naamen geboorteplaats Besluit: Er bestaateengeschiltussenWeeldeen Poppel l) Hoeweler te Weeldevoor 1603geenenkel overhetgeboortedorp vandeheilige.Het geschil gebooÍeaktbestaat,dusook niet van de Heilige, zeggen, om die eervaneenheiligedorpsgenoot te hebben kunnenwij tochmetzekerheid dathetdorp is slechtsopgerezen is. nadeheiligverklaring. Ziehier Weeldezijn geboorteplaats watA.VanEyndhoven daarover zegtin zijn artikel: 2) Dat het feit derverenigingvan Poppelmet de " D e H . N i c o la u sP o p p e l i u s:zi j n n aam en vrijheid Weeldegeeninvloeduitoefendeop de geboorteplaats". het dorp Poppel Daarhetdoopregister vanWeelde bepalingder geboorteplaats: personen geen geboorteakt brachtzelfbevoegde maartot 1603teruggaat, kaner voort:AmoldusVan voorgebracht worden,van Nicolausdie omtrent der Loock,PetrusJacobs:geborente Poppel, I 532geboren is.De 28eaugustus 1553doethij te ComeliusGellens,Poppelvico campaniae ortus Leuvenzijn erenaam opschrij venalsNicolausJois, ( 1580:kannunikvanTongerlo),enz. dit is zoalsEstiuszegt:NicolausJoannisÍilius = 3) Dat de registerste Leuven,Estiusin zijn NicolausJanszoon. Estiusvoegter in LiberIII cap. levensbeschrijving, Rome in de gelukzalig-en 3 zijn bijnaambij "cognomento deechtegemeenteplaats Poppelius": van heiligverklaring, Weelde
t42
opgaven. 4) Dat de overleveringdie zegÍ datde H.Nicolaus te Weelde geborenis in de Heg, volkomen gewettigdis. Getuigevan dat algemeengevoelen is E.H.Verwilt,vroegeronderpastoorte Weelde van 1856-I 862(dusvoordeheiligverklanng). Ook het feit dat de E.H.Beerten,in 1867 pastoorte Weelde door het Aartsbisdomwerd opgeroepen naardeplechtigheden derheiligverklaringte Rome, getuigtvoor de oudeWeeldsetraditie. 5) DatNicolauste Leuvenzijn erenaamopgaf,dit is de familienaamvan zijn vader,die hij zelf uit vereringvoor zijn vaderbij zijn voomaamvoegde. 6) Zijn volledigenaamis dus:NicolausJanszoon van Poppel.Of: Nicolaus,zoon van Joannes Poppel,geborente Weelde,eendorp in de Kempen (zo schrtjftPaulinusTimmersin I 867). 7) Wanneerin 1696,na I I jaren pastoorschap te Poppel, E.H.Alipius Van Veen,Norbertijn van Tongerlo, te Mechelen bij de Minderbroeders vraagtom reliekenvan de martelarenvan Gorcum, steunthij zijn bededoor twee redenen:l) dat er bij de negentienmartelaren2 Norbertijnenzijn 2) dat er één bij is van zijn bisdom, namelijk Waarom LeonardusVechelvan 's Hertogenbosch. van het waar hij niet de martelaaropgeven dorp pastooris, van Poppelzelf, zo er daareenmaÍelaar geborenwas? III. De Gilden en andereinstellingen
I . Ontstaander gilden De gilden in Weeldevermeld haddeneen half godsdienstig en half militair karakter,ten minste voor de l6e eeuw.Ziehierwat Gramayeer in 1608 over schrijft: "Van Maximiliaan(1482-1519) b e k wa m me n d e g o e d k e u rin g v a n t we e tot wier lof moet gezegdworden schuttersgilden, dat zij altijd, zelfs in de woeligstetijden,hebben d e e lg e n o me n a a n d e p ro c e s s ie v a n h et H.Sacrament, en datzij alssieraadwitte roedenin hun rechterhanddragen,alsof zij zich wilden verlonenalsdienaarsvande heiligen.Dezegilden werdengestichtdoor E.H.WalterStouts,eefiijds pastoorte Weelde".De tweebedoeldegildenzijn die vande H.Antoniusendie vande H.Joris,welke thansnog bestaan. Die gildenhaddeneertijdshun gefundeerde missen.De gilde van de H.Antonius dankt haar ontstaanaan de E.H.WalterStouts, misschienop 2 I maartI 453,bij de oprichtingvan hetaltaaren hetbeneficievande H.Antoniusin de S t . Mic h ie ls k e rk .E . H. S t o u t ss t a a t d e e e rs t e opgeschreven in de naamlijsten sterft in 1498. Aanvankelijk was aan dit beneficie de last verbondenvan twee missenper week. Later in 1572z,lllenverschillende beneficiënen. in 1609. zelfs verschillendealtarenworden verenigdom gemakkelijk aan de verplichtingente kunnen voldoen.Vandanafwordt er elkevrijdageenmis gezongenter ere van de H.Antonius in de St.Janskaoel.
143
De St.Jorisgildedateertvandezelfdej arenenwerd nog in Weelde.Verderbevathetnogrekeningen, goedgekeurd eveneens doorKeizerMaximiliaan. meestalover "zoveel tonnenbier", en korte januari en ruZie onderde Op 15 1524wordter in deSt.Michielskerk verslagenover onenigheden "opgeregteengeestelijk-weirelijk beneficietot lof leden.Een reglementvan rond 1700bevat endeeer van den almogendenGodt en onderde bepalingenover de schietingen over de voorspraecke vandeHH.Georgius, martelaer, den omstandigheden waarin er bier moet getapt AertsengelMichael,Nicolaus(van Mira) ende worden.Al wat er nu nog van overblijft is het Hubertus".Daarmeewas de last verbondenvan jaarlijkseteerfeest. eenmis op de zondagenen gebodenfeestdagen, van de St.Antoniusgilde evenals nogeenmisperweek.Laterin 1572wordt IlL Standregelen volgen van het met datvan St.Jan,en in Hier de "Regelsen Ordonnantien dit beneficieversmolten 1609bl|ft nog enkelde lastvan eenmis om de Broederschap St.Antoniusbinnende Vrijheydt ter erevan de Welde,gelijk die vemieuwdzijn geweestanno veertiendagenin de St.Janskapel uit hetschrijfboekhedennogin H.Georgius. Mogelijkhoudtdezestichtingverband 1643"(getrokken met de St.Jorisgilde. dezelfdegildebewaard). II. Organisatie ln deSt.Jorisgilde warenalleenmannentoegelaten. In deSt.Antoniusgilde mannenenwouwen.Iedere gildebestonduit eenhoofdman,gewoonlijkvoor hetlevengekozen.Hij wasde eigenlijkemeester. Na hem kwam "de koninck": hij werd elk jaar opnieuwgekozen.Het was een eretitel.Bij de plechtigeaanstellingwerd hij omhangenmet de platenenmedalies hadweten diedeschuttersgilde gilde veroveren. van zouden we te De deken de kunnen vergelijken met de factor in de rederijkerskamers. Hij moestalles beredderen en plechtigheden aangaandede werkzaamheden der gilde. Hij had een onderdekenom hem te helpen.Verderwas er nog de comet-hoom-of klaroenblazer, devaandrigentenslottedegewone leden.
I . In deneersten salniemandontfangen wordenin tzij mansoft vrouwenals 't voors.Broederschap persoonen, eerlijckeenvredsamige envangoeden worden naemenfaem,dewelckesullenontfangen vandenHoofonanenDekens,ensullenvoorhunne tweestuyvers incoomste betaelen elckenPersoon gelagh. in hetalgemijn eenste bekeeren 2. ItemsullendeBroedersensusters besonderlijk vredsamig enmede sijn methunnemedebroeders sonderiemandte sustersvan dit Broederschap misdoenmet woordenoft met wercken,en sorgwldelijckdenChristelijkenvredebewaeren, wanttot deseneyndedit Broederschap is ingestelt. 3. ItemsullendeBroedersen Susters compareren in denDienstderMisseop denDaghvanhunnen PatroondenH.Antoniusen desanderdaeghs,als ook in de Missendie sullengedaenwordenvoor de afgestorve Broedersen Sustersen als danten offerengaenop penevan vijf stuyversvoor de kerckealhier, ten waer sij sieck oft buytende gemeijntewoenen.
De gildenhaddenhun specialeklederdracht, o.a.: in deSt.Antoniusgilde droeghetmanvolkeenhoge zijdenklak en eenrodehalsdoek,het vrouwvolk Jaarlijkshielden eenstrilcnutseneengelehalsdoek. ze een gÍoot gildefeestmet feestmaalen eigen vanoudsherdeprocessie Ze luisterden op. dansen. aende sustersen Een specifiekdoel van die gilden,buiten de 4. Itemword gerecommendeeÍ onderlinge hulpengezelschap, kanik nietafleiden Broedersvan te komennaer de Misse die des Vormdenzij misschienvoor Vrijdaghs word gedaenteÍ eeren van den uit de standregelen. de l6e eeuwin onrustigetijden de geoefende H.Antonius,soo sij geenmerckelijckbelet en burgerwacht,vermits Gramayespreektvan hebben,doghhier en staetgeenboetetoe. "schuttersgilden".Ik weet het niet. Van de St.Jorisgilde bestaater nog eenoud registervan 5. Item als eenigBroederoft Susterde wereldt schuldighsijn de l7e eeuwwaarindenamenvoorkomenvande overledenis, sullendeerfgenamen Velevandezenamenbestaan te betaelen16 stuyversaenden oudstenDeken, eerstegildebroeders.
144
den welcken daer van eene Misse sal doen geschiedenkorts naerde uyWaertin de welcke allen de Broedersen Susterssullen compareren,en bidden voor de ziel, maer de gene,die wettelijk beletsullenzijn, gelijckbovengeseytis, sullenlesen voor de ziele der overledentien Paternostersen tien weestgegroeten.
te verKeeÍen.
7. Item tot dit Broederschapsullen alle jaren gecosenworden twee Dekensop S.AntonisDagh met de meestestemmen,tselve lauderendeden hooftman en twee oude Dekens, de welcke met raet en advies van den hooftman, en twee oude Dekens de Gulde sullen regeren, de Renten inhaelen, de lasten betaelen, de regels en ordinantiendoenen onderhouden,de misbruyken corrigeren, en alles sullen doen, dat het Broederschap in goeden wesen worde onderhouden.
12.Item alle verschillende welcke soudenmogen opreysen tusschende ingeschreveBroeders en Susterssullen mits tusschensprekenvan den Hooftmanen Dekensis 't mogelijk geslistworden sonderde selvevoordersin't recht te tÍecken. Item in gevalle eenighevan het Broederschap omwilligh waeren hunne boeten oft penen te betaelen,sullenmoghenvan de Dekensuytgepant worden,als gerenuntieerthebbendetot dien eynde aen alle privilegien van rechten, en als in recht voluntaire gecondemneert.
8. Item sal een igelijk moetente vreden sijn met het geneword geordoneertdoor denhooftmanmet de twee nieuwe Dekensen twee oude Dekens sonder eenigh tegenseggenop pene van twee guldens.
IV. Andereinstellingen l De H.Geesttafel: Tot aan de Franserevolutie bestondhier de H.Geesuafel,thansvoortgezetin het armenbestuur. Gramayeverhaaltdat zij "door een zekereJoannesComelius ten voordeleder aÍrnen van Weeldevoldoendebegiftigd was". Ik vermoeddatze reedsmoetbestaanhebbenin 1453, vermits in dat jaar "een geestelijk-weirelijk beneficiewordt opgereghtonder de bescherming van den H.Geest",hetzelfdebeneficieals dat van St.Antonius.Verder staat op l5 januari 1524 vermeld dat, als de beneficiant van het St.Jorisbeneficieaan zijn residentieplichtte kort komt en "niet wettelijk belet zijnde zal hij alsdan veronachtzamen die missete celebreeren, zal gehoudenzijn te betaelentweeenhalve stuyver te verkeerentot profljt van het fabriek ende van de Arme-Tafel. Ende ingeval van genepersonale residentiedat alsdan de kerk en de ArmeTafelmeestersdesselfsemolumentenzullen trekken, mits de conditie dat zij voor den
10.Item sal den maeltijdtbesteedtwordenop dese conditiedat denweerdtoft weerdinnede Broeders oft Sustersgeenbier oft eenighenanderendranck sullen tappen oft laetenvolgen, naer den negen uren s'avondtsop penevan noyt den maeltijdt bij de selve meer te besteden.en die van het 6. Item sullen de Broeders en Sustersin de Broederschapblijvende drincken naer de Processiegaen op de volgende dagen, op voorschreven9 uren sullen verbeurenelck l2 H.Sacraments dagh,Kerckwijdinge,en S.Michiels stuyvers. Dagh PatroononserGemeynte,volgendehun vaen van S.Antoniusin goedeorder,de Vrouwpersonen I 1. Item sullen de Dekens alle jaer s'anderdags besondervan de Manspersoonen, op penevan vijf van S.Antoniusde rekeningedoen van hunne administratie. stu)'vers.
9. Item sullende Dekensmet consentoft gedoogen van den Hooftmaneenensoberenmaeltijdt tegens den feestdaghvan S.Antonius mogen doen bereydenop den welcken alle ingesch...sullen compareren,en de kosten van den maeltijdt gelijkelijk draegen,soo wel de afwesendeals tegenwoordige,in desen maeltijdt sal een Christelijkeliefde en stichtbaerhijdtonderhouden wordennaerde formederheylighe,endegeschoudt propoosten,lichweerdigheden, wordenoneerbaere twisten,kijfagien,vechterijen,en alle schandaelen, en soowie van de Broedersoft Sustershier tegens doetsal voor de eerstereyseverbeurendrij gulden en voor de tweedereyseuyt de gulde gecasseert worden als onweerdighonder Goedt geselschap
145
geannecteerdenlast zullen gehouden zijn te Gramaye in 1608 nog van een Gasthuis zorgen".Opde inventarisvanhetparochieelarchief (vreemdelingenlruis), bisschoppelijkgoedgekeurd liggen er bovendien rekeningen van de in 1490.In parochieel 't archief liggen er enkele H.Geesttafel,en drie stukken over een borg aan stukkenover een stichting van JacobusHubertus de Armentafel van Weelde,alle tussen 156l en Keteleers, en van renten van het Gasthuisen t 75 5 rekeningenvan de rentmeester,alle tussen 1668 en 1797. Dus heeft dat Gasthuisnos bestaantot Verdereaanduidingenover dezeH.Geesttafelvind aan het einde der I 8e eeuw. ik bijna niet. In 1649wordt vermelddat haargeld, evenalsdat van de kerk en van de St.Janskapel, 3. De Studiebeurzen: Verdervemoemt Gramaye werd gebruikt voor het gietenvan vier klokken te studiebeurzen, gesticht door Godeskalk van Weeldeop de Hoogeindsebergen.Haar activiteit Nieuwenhuysen, proost van het kapittel te Diest, ten voordelevan de armender gemeentemoetwel en door Bartholomeusvan Nieuwenhuysen,rector intenszijn geweest,zoalsdie vanhetAmenbestuur van het gesticht Bruntruit. Andere studiebeurzen het thansnog is. Dit bezit nog "armenhuizen"en tenvoordele derWeeldenaren werdengestichtdoor gronden,en wellicht warenhaarbezittingenvoor Joannesvan Lummen, voormalig pastoor te de FranseRevolutieheel wat belangrijker.Het is Weelde, en daamaaartsdiakente Famenne.Al die een feit dat het aanzien van de H.Geesttafelin beurzen werden gestichtvoor studiesin het Weeldegroot was, vermits zij steedsfigureert bij opvoedingsgesticht"Het varken" en het huis de aanhefvan de supplieken,die Weeldetot zijn "Standonck" te Leuven;alsookvoor de opvoeding Heren richt. Zo bv. bij het Oktrooi van een van tienjonge meisjesin het Begijnhofte Leuven. weekmarkten tweejaarmarktendoor Albrecht en Het moet dan ook niemand verwonderendat, Isabella: "...dat wij ontfangen hebben die volgens Gramaye,"Weeldeen Poppeleertijdszeer ootmoedige suppliantie van die schouth, beroemd waren door de beschaafdheidvan de schepenen,heyligh geestmeesters, kerkmeesters, inwoners,dat ze steedsbeoefenaarswaren van de gesworensendegemeyneingesetenender Vrijheydt wetenschapen altijd geneigdhun zonen te laten van Weelde..." studeren,en dat Gramayetussende liedenvan zijn ouderdom25 Weeldenaren kentdie,na hun studiën 2. Het Gasthuis: Buiten de H.Geesttafelsoreekt gelukkig voleindigd te hebbenofuel als priester
146
Godskuddeverzorgenofuel eeuwigeroemhebben verworven".De beroemdste Weeldenaar, die kon profiterenvanzo'n studiebeurs "Het in Varken"is deH.NicolausPoppelius, martelaar van Gorcum, dieer studeerde van 1553-1556ener hetlicentiaat in de kunstenbehaalde met de 35eplaatsop 180 mededingers.
gedachtenishertogh Jan onse voorvaedere,dien Godt genaedehebbenvercregenseeckerehunne vrointe endegemeyntevolgendeden vercryghbrief daer van als toen gedepescheert ult crachtevan de welcke die selve ende hunne naercomelingen syn geweestin paisibleendevredelyckepossessie soe die suppliantenalnogh syn ende oock wel behoorente blijven, danom hunnenaecomelingen Bijlase 1: Aartbrief van Weeldeen Poppel dien aengaendete beter te verseeckeren,soo souden die supplianten den voorscreven Hertoglan III verkooptzijn gemeente-enwoeste vercryghbrief geemedoenvernieuwen,ofte immers gronden in 1331,gelegen binnen welbepaalde daervan doen depescherenbehoorelyckebrieven grcnzen en die niet aJhangenvan dejurisdictie van vidimusmidts diendenselvendoorlanckheydt van Tbngerlo,aan demensenvan Weeldeen van van tyde endequaedebewaeringheis by naervenot Poppel Dit voor deprtjs van tien oude Tornoyse ende bedorven,met nogh seeckerevidimus daer ponden, en de jaarlijkse cijns van drie oude van tander tyde verleent in den jaere duysent tornoyse solidi. Zij mogen lwee geschikte vierhondertnegenen veertigh,daervan de segelen mannen uitkiezen om die gronden te verdelen door d'injurie destydts s1.nafgecomennaerbreeder en het gebruik ervan te regelen Als vreemden uytwysen van deselvedaer af synde ende byde het wagener met hun kuddenof op eenandere hiernaergeinsereertende omdat de voorscreven manier gebruik van te maken, dan mag de bescheedente beter in toecomendetyden souden rentmeestervan Hereníals een b'arandemeester bewaertendegeloovegegevenworden, soobaeden aanstellendie op de vreemdedieren beslagmag die suppliantenoodtmoedelyckdan ons gelieven Ieggen, en een boete eisen van twintig zwafle soudein conformitel van den boven verhaelden solidi ten voordelevan de Hertog, brief van vidimus hun te verleenenvemieuwighe van den selven.Doen te weten dat wij geneyght "AertbriefvanWeldeenPoppeldedatoI februari wesendeter beden der voorscrevensupplianten 1619mettweevidimivan23juni l33l en28juni hebben wy onse seer lieve ende getrouwe die 1449". cancellier ende luyden van onsen Raede geordonneertin Brabantwel endeint langh doen Albert endeIsabellaClaraEugeniainfantevan oversien ende visiteren den voorgenoemden Spagnienby der gratieGodtsAertsheÍoghevan originaelenbriefmet oock den anderenvan vidimus Oostenryck,hertoghevan Bourgondie,van ongevitieertsondercancellatie,rasureofte suspicie Brabant,vanLimbourgh,vanLuxembourgh ende dan dat de selve door oudtheyt van tyde ende van Geldere, grave van Habsburgh,van voeghtigheytvan de plaetsedaerde selveschynen Vlaenderen, van Arthois,van Bourgondien, van gelegente hebbenin de vouwe endereplicquehier Tirol, Palsgraeveendevan Henegauwe,van en daer syn gekenckt endedoorgeeten,noghtans Holland,van Zeeland.van Naemenendevan niet soo seeroft de selvesyn wel leesbaargeweest Zutphen,Marckgraven vanhetheylighRyclo< van behoudelyckden eenenoriginaelenbrieff den Roomen,Heerenvan Vrieslandt,van Salins,van welcken twee woorden niet en syn leesbaer Mechelen.van de stadt.stedenendelandevan bevondenmidts de voorscrevenoudheyt, die Uytrecht,OverysselendeGroeningen,allen de welcke woordenwy in de insertitievan den selven ghenedie deseonseopenebrievensullensienoft hier onder gedaenhebben open ende in blanco hoorenlesenSALUYI vanwegendieschepenen, gestelt,denteneurvan de welcke hier naervolght: BorgemeesteÍs ende andereRegeerdersder Nos Johannes,Dei graciaLotharingie,Brabancie VryheydtWeldeendedorpevan Poppelis ons ac Lymburgiedux, notificamusuniversisquodnos verthoontendete kennengegevenhoedathunne onmescommunitateset wastinasnostrassitasinfra voorsaeten in Vigilia beatiJoannisBaptistaedes limites seupalosinfrascriptos,sciliceta loco dicto jaers duysentdry honderteen en dertigh hooger Te GeheulteusqueBerscot,de Berschotad locum
t47
dictumTenDycke inter Baerleet Weelde,et ab singula premissa dictis hominibus nostris illo loco usqueErbitsfoort,de Erbitsfoortusque inviolabiliterobservabimuset observarefaciemus, Roevoirt,de RoevoirtusqueTuldele,de Tuldele et quod contra hec seu eorum aliqira in futurum usqueMierdermere, a dictolocousqueadprimum per nos, alium vel alios non veniemus,nullam palumdictumTenGeheulte, bonisallodialibus exeptionem, calliditatem aut occasionem monachorumde Tongerloe,nec non juribus et queremus,per quam vel per quas premissavel jurisdictionibusaliorumdominoruminfra dictos eorum aliqua revocari vel infringi poterint, aut palosexistentibus etjacentibus dumtaxatexceptis, modo quolibet infirmari. In quorum omnium universiset singulishominibusnostrisvillarum testimonium et munimem sigillum nostrum nostrarum deWeeldeet Poppel,adopuseorumet presentibuslitteris duximus apponendum. omniumcommorancium infra dictoslimitesseu Datum Bruxelle, in vigilia beatiJohannisBaptiste, terminos,omniumque qui in dictoempcionenunc annoDomini M.llle, tricesimoprimo. postea participes et non essevoluerintetconsoÍtes, PHILIPS by der gratie Godts hertoghevan propternostramet eorumutilitatemvendidimus, Bourgondien, van Lothryck, van Brabant ende ab ipsisseueorumheredibus et successoribus ad Limbourgh,gravevan Vlaenderen,vanAÍois, van jurehereditario Bourgognien,Palatyn van Henegouwe,van diclamcommunitatem spectantibus obtinendas ethabendas, adcommunes eoremusus, Hollandt, van Zeeland ende van Naemen, pro certopreleviodecemlibrarumgrossorum Merckgrave der heylighs Ryckx, heere van Turonensium, nobisab eisdemhominibusnostris Vrieslandt,van Salins,ende van Mechelen,doen integralitersolutarumet pro annuoet hereditario condt alle luyden dat wij by onsen lieven en censutrium solidorumgrossorumTuronensium getrouwencancellieren andereonseraedtsluyden antiquorum,nobis nostrisqueheredibuset geordonneertin onsen lande van Brabant successoribus ab hominibusdictarumvillarum ernstelyck hebben doen oversien ende visiteren nostrarumet ab eorumheredibussingulisannis eenenopen besegeldenbriefby wylen hertogJan imperpetuum semperproximadie dominicapost van Brabant onsen oudtvader saliger gedachten unumquodque festumsanctiMartini hyemalis verleentonsen goedenluyden ons dorpen van solvendorum. Welde en Poppel van hunnen vrointen en Insuperconcedimus quod dictishominibusnostris gemeyntengelegentusschenseeckerepalen ende ipsi exunaquaque dictarumvillarumdeWeeldeet paelstedenin denvoorscrevenbrieveverclaert,van de Poppelduosvirosydoneos,quosadhocutiles welckenbrieveden teneurvan woordetot woorde sibi viderint,ex sepossinteligere,addividendum hier naervolghtendeis: et participandumprelevium supradictum, Nos JoannesDei gratia ... quorumordinacionem secundum dictaswastinas (zelfde als hiervoor, uitgenomende opengelaten perpetuedebentuti, et qui de dictisbonistantum blancoplaatsis hier aangeluld door de woorden: venderevel exhiberepoteruntad firmam plemium supradictum) ... perpetuam,quod a dicto censudictorumtrium Welckenvoorscrevenbriefmet allensyneninhoude solidorumgrossorumTuronensiumantiquorum gelyck die van woordetot woordehier bovenstaet singulisannis,ennonamplius,releventur. geincorpoÍeertwy ter oodtmoedigerbedevan onse Si vero aliquis extraneus,qui jus in dicta voorscrevengoedelieden hebbengeconfirmeert, communitate nonhabueritexpredictavendicione, geratificeertende geapprobeert,confirmeren, ususfueriteademcumanimalibussuisvel aliquo ratificeren ende approberen midts desen aliomodo,contraeorumvoluntatem etconsensum ontbiedendeende bevelendeernstelyckonsen volumus,quod receptornosterde Herentals, drossaertenderentmeestergeneraelvan Brabant, presensvel fuhrrus,eis ponatet statuatnomine onsen schoutethende rentmeestervan Tumhout nostrounumforestarium, qui pecoraet animalia ende allen onsen anderenambachten.richteren. alienaarrestarevaleat,quocienscumque hoc dienaerenendeondersaeten dien dataengaenmagh acciderit,et penamindelevatet recipiat,ad opus nu syndeendenaemaelswesendeendeelckenvan nostrum,vigintisolidorumnigrorumTuronensium hun besonderdat sy onse voorscrevengoede parvorum,promittentes, pro nobis nostrisque luyden van Welde endePoppelonsevoorscreven quodnos omniaet confirmatienendehaerevrointenendegemeynten heredibus et successoribus.
in denvoorscreven brieveverclaertrustelyckende vredelyckdoenendelaetengenieten,gebruycken sonderhen daertegenseenigenhinder,commer ofte letsel daer inne te doen ofte te laeten geschieden in eenigermanierenendedat onsen voorscrevenrentmeestervan Turnhoutonse voorscrevengoedeliedentot haeÍenversoecke stelle t'allenrydeals desvan noodesalgebeuren endelyde een oft meer vorsterenoft schutteren om van onsenwegente pandenendete schutten alle vremdeluydenendebeestendie bevonden sullen worden der voorscrevenvrointen ende gemeyntengebruyckende, endedie penevan twintig schellingen sweÍtentomoyseby hent'onsen behoeve daer afgehouden en ons vooÍts reeckeningh endebewysdaerafgedaente worden alsoot'behoort.Endedest'oiÍcondehebbenwy Gegeven onsensegelaendesenbriefdoenhangen. XXVIII daegenin Junio in t'jaer ons Heeren duysentCCCCnegenen veertigh.Op de pliecke stont:by myn heeredenHertoght'uwer relatien deurHendrickMagnusendeArentvanRederidder, Simonvan Herbays,MeesterenClaesHop ende Dinter, Jandie Groete,by waerenonderteeckent: vanwelckebrievenwy devoorscrevensupplianten geaccordeert en geconsenteert hebbendeseonse openebrievenomhente dienenalsvidimusenhen daermedein tydenendewylen te behelpendaer endesoo dat behoorensal endedes t'oirconde hebbenwij onsensegeldaer aen doenhangen. in onsestadtvanBrusseldeneerstedagh Gegeven dermaentvanfebruaryin tJaeronsHeerenduysent In plicquestondt: sessehondertendenegenthien. endewas besegeltmet den by deAertshertogen, grooten segel in roeden wasscheonder metdobbelensteertevanparchement. uythangende
Bij der GratienGodtshertogevan Lothringhen, van Brabantendevan Limborgh,markgravedes heylighrijcx,alledenghene,diedeseonseletteren sullensien,lesenofte hoorenlesensaluijt,want denoverstenende wel betaemptendetoebehoort princenvan den landegenadeendegratievan ende rechtenendeprivilegiensyneondersaeten goedeliedente verleenen te ende doene,endewij bij accoortvan den tweedenmey lestleden,by hebbenverkregen mangelinge tegenDermonden, e van Weelde met syne de heerschappij toebehoorten enderesorten,welkeduslangeaen graefschappe heefttoebehoort. vanVlaenderen den Endewy, aangesien die grootediensten,die onse goedeliedenendeondersaeten van Weeldealtijt hebbenbewesenaen onse voorderenende voorsaetenhertogenendehertoginnenvan Brabant,soo ist dat wy te wetendoenalle den genedie desenbriefsullensien,lesenoftehooren endevrinschappe, lesendatwyuyt goedergonsten die wij tot hun draeghenendehebben,gegeven endealsulcke endegeconsenteeÍ endebevestight privilegien,poinctenendevryheden,alssyvanonse geseydevoorderenendevoorsaeten van saliger graven gedaghtenisse van ofte ook van de Vlaenderen vercregen hebben, dieselvetehouden, te hebbenendete gebruyken,de welke wy hun gelooven voorons,onseoirsendenaercomelingen endesweirente houdenendedoenhoudenvast endesonderbreeckentot eeuwigendaghe,ende destoirconde,hebbenwy onsensegelaandesen brief doenhangen.Gegeventot Brussel,op den vijfdendaghvanJuly intjaer onsheere1407.
Bron: Aertbriefvan Weldeen Poppelde l. J.E.Jansen. juni 1331 datoI februari1619met2vidimivan23 4-77. en28juni 1449.In'.Taxandria,1933,b12.'7 2. A.WouteÍs.Akte van23juni 133I . In: Bulletin de la CommissionRoyaled'histoire,1882,Deel X.
Biilage 3: 15 september1612:Octrooi voor weekmarkten tweejaarmarkten
Bron: RijksarchiefAntwerpen.Gemeentearchief Weeldenr.3.Afschriftuit de l8e eeuw.
Albert en IsabellaClara Eugenia,Infante van van Spaignenbij de gratieGodtsAertshertogen van Hertogen van Bourgoignien, Oostenrijck, Lothrijk, van Brabant,van Limborgh,van LuxemborghendevanGelre,gra.vinvanHabsborg, vanArtois,vanBourgoignien,van Bijlaqe 2: Oorkonde van 1407 waarin Jan vanVlaenderen, vanHollant, Zonder Vrees, Graaf van Vlaanderen, Tirol, palswouweendevanhenegouw, met van Zutphen, markgravin vanZeelant, Namenende Dendermonde tegenWeeldeenressortruilt Antoon van Bourgondië,Hertog van Brabant. desheylighRijck vanRoomen,heereendevrouwe
r49
vanonse van Vrieslant,van Solms,van Mechelen,van de daemaegehadadviesvandenrentrneester stadt,stedenendelandenvan Utrecht,Overijsel domijnenint quartieraldaer,genegen wesende ter en de Groeningen,allen dengenedie deseonse bedenendesupplianten der voorssupplianten openebrievensullensienoftehoorenlesensaluyt, hebbenhun de voors tweejaermarktenende geratificeerdende doente weten dat wij ontfangenhebbendie weekmerktgeconfirmeert, ootmoedigesuppliantievan die schouth, indien desnootzij hebbende zelve uyt onse kerkmeesters, prinselijckemachtendeauthoriteytvan nieuws schepenen, heylighgeestmeesters, gesworens endegemeyneingesetenen derVrijheydt gegunt,verleent,geoctroyeert endegeaccordeert van Weeldein den quartierevan Turnhout, vooÍ ons, onseerfgenendenaercomelingen, inhoudende hoedatsij supplianten vanoudetijden HertogenendeHertoginnen vanBrabant,gunnen, gehadt verleenen, binnende voors Vrijheydt hebben twee octroyerenendeaccorderen ult onse jaermerktenendeeeneweeknarktalle vrijdagen sonderlinge gratienbij desenonsebrievedat sij welckevoorsmerktenhoewelbij verscheyde onse voortaenbinnende voors.vrijheydtvan Weelde voorsaeten Hertogen van Brabant sijn tot sulckeplaetsehun dat goedt dunkenende geconstimeert geweest endenamentlijkindenj aere gelievensal,allejaerensullenmogenhoudentwee vierhondeÍendesevenenvijftigh bij loffelijcker vrije merckten,d'eene daer op den eersten memoriendenHertogenvanBourgoignenwaaruit dijnsdaghin demaentvanaprilended'anderedes voor SinteMichielsdagh, endeeene blijkendebij diverscheoude boekensoo tot dijnsdaeghs Vilvorenalsbinnenonserekenkamervan Brabant gemeyneweeckmerkt op elcken vrij dagh, volgensde copijevan authentiekendeattestatie octroyerendeende accorderende aen alle van onsenhistorieschrijver cooplieden ende alle andere die de voors twee J.BaptistGrammaye, nu ist soo dat mits desevoorledeneendeandere jaermerktenendeden vrijdaghvan de gemeyne voorgaende troubelendevoorssupplianten nieten weeckmercktsullenaldaerbegerente hanteren, goede,vrije ende is mogelijk geweestde voorsjaermarktenende verkeerenendefrequenteren, weeckmercktente continueren,maer sijn door vasteversekerheijdtendeom aldaerte mogen hunnegrootedesolatieendeverwoestingevele comenendein onzevoors wijheyt doenbrengen voorledejaerenachtergebleven,endegemerckt hunnegoederen, waereendecooopmanschappe doordegratieGodtsdevoorstroubelennu hebben ende deselvealdaeÍ te vercoopenende te endeanderete coopenendevooís bestaente cesseren, soo soudensij supplianten distribueren, geememetalleneerstigheydt allensken stellenalle aldaerte rustenofteblijvenconverteren, t'elcken jaere gelijk geweest ses voirs voorgaende in die sijn daegen duerende de vrijmerkten, saecken staete bij hunnevoorouders, tgeenesij liedenssonder sooom mogenderwertscomen,te blijvenrusten onseauthoriteytgratie,oorlogendeconsentniet endeom van daermet hunnevoorswaerenende te vertreckenvrij elijck, en connengedaen,hebbenonsedaerommeseer coopmanschappen gebeden oodtmoedelijck datonsegoedegelieftzij rustelijckendevredelijckdaerthungoetduncken hunnevoorsprevilegiente confirmeren endehun endegelievensal, sonderdat sij op hun volck, te verleenendat de voors weeckmerkten des facteurs,dienaersofte domestieken comende, jaermerkten wijdaeghsendede twee d'eeneden blijvende ende keerendeduerendede voors vandenapril ended'anderedes vrijmerkt sullen mogenworden gevangen, eerstendynsdagh oftebecommert lijfnoch aengoederen dynsdagh voorSinteMichielsdagh mogenworden gearresteert gehouden endegelrijt, gelijckdeselvevanalleoude om eenighehunneschuldenoftetot wiensversoeck tijden plegenonderhouden te worden,endehun hetsoudemogenwesen,tenwaerevoorschulden, tot dien eyndedoendepescheren onseopene gemaecktduerendede selvevrijmercktende brievendaertoedienende,soo ist dat wij desen uytgenomenonseschuldenalleenetot welcken aengesienendenaer dien in onsenRaedevan eyndewij hunmethunnevoorsgoedewaerenende Brabantalledie voorsoctroyen,previlegienende coopmanschappen hebbengenomenendegestelt stuckenhier voÍen geroertsijn gevisiteertende nemenendestellenmitsdesenonderonseprotectie geexamineert geweest, gehoudelijckendein desen endehieroppegehoortden endesauvegarde schoutethendescheoenen van Tumhout.ende versiendatonseviiandenendedie sebannen ende
150
vluchtighsijn onselandenendeheerlijckheden, hun geensintsen sullen mogen behelpenmette de vrijheydt van de voors merkt endesullen de voors gehouden suppliantenendehunnenaercomelingen sijn allejaerengoetstijts voor de voorstweevrije merkten dese onse tegenwoordigebrieve den volcke te vercondigenendete publicerenop dat eene iegelijck hem daernaermagh reguleren, ontbiedendaerommeendebeveleonseseerlieven ende getrouwencancelliereende anderelieden vanonsenraedegeordonneert in Brabant,myer van Loven, amptman van Brussel, schoutethvan Antwerpenendevan den Boscheendevoortsallen andereonsenendeonservassallenoft der smalre heerenrechteren,justificieren officieren ende ondersaetenons voors lants ende hertogdomvan Brabantnu sijndeendenaermaelswesende,dat sij de voors suppliantenendehunnenaercomelingen, mitsgaders sullen dengenen die de voors jaermercktenendeweeckmerckthanterensullen, van desenonser tegenwoordigergratien, octroy ende consentinder voegenende manier boven verhaeltdoen laetenende gedoogenrustelijck, vredelijck ende volcomentlijck genietenende gebruycken,sonder hun te doen noch te laeten geschiedeneenighhinder,Ietseloft stoomisseter contrarie want ons alsoo gelieft ende ten eynde dat dit goet vast en gestadighblijve ter eeuwigen
l5 l
daegesoo hebbenwij onsensegelhier aen doen hangengegevenin onser stadt van Brussele vijfthien dagen in de maent van septemberin 't jaer ons heerenduysentseshondeÉende twelf. Onderstont: bij de Aertshertogenonderteeckent ende gesegelt in forma. Op den rugge stont: Interement ende registratuerevan octroy is uyt crachteende naerlult deserpermissiegedaenint Regrecamercharterender voorsChambrebegonst in januario ... et verso eodem die onderteeckent A.de Zoete op den voors rugge stont alnogh: Die presidentendeluydendercamervan rekeninge in Brabantoversienendegevisiteerthebbendedese re q u e s t ee n d e o p d e n in h a u t d e rs e lv e me t malkanderenwel ende rijpelijck gelet hebben in den naem ende van wijlen haere hoogheden gepermitteertende geconsenteert,gehjck sij permitteren,ende consenterenbij desen,dat hic octroy alhier geroert,sal worden in desencamere geregistreert naer behooren, mits bij de remonstantenbekennendeeenen qwijtbaeren cheynsvan vier pondenarthoisin plaetsvan vrije bij hun gepresenteertden welcken sij sullen bekennen voor die van de tolcamer ende rentmeester ter Dlaetsen aldaernaerbehoorenende daervanalhier te sijn den de brieven daer toe noodighom oock geÍegistreertendealhierbewaert te worden naer oude ende loffeliicke qewoonte.
Actum ten Brusseleder voorscameredeneersten Bron: Rijksarchief Antwerpen. Oud Weeldenr.6 september1600 sesthienonderteeckentA.De Gemeentearchief Zoete.
door Els De Kinderen
heefthij steedsgetuigenisafgelegdvan eengrote gehechtheidaan onze eeuwenoude wind- en watermolens,die in hem dan ook een vurig verdedigervonden.Het is zijn overtuiging, sprekenduit eigenervaring,dat eenwindmolen die goedin ordeis, vakkundigwordtbemalenen eengoedewindvlaktebezit,geenconcurrentievan machineshoeft te vrezen.Op 9 januari 1945 overleedVictorDeKinderenzodathij hetnietheeft moetenbelevendatzijn windmolenop 15januari 1956door enkelewindstotenwerd neergeveld. Wellichtspijtigvoor de molen!Dezewas steeds goed onderhouden,doch men vermoedtdat essentiëleonderdelenalsafzettenwarenaangetast door houtwormen dgl. Men kan zeggendat de tanddestijds zijn rechtenopeiste.Mndenwij het bijzonder spijtig dat deze stoer Kempische standaardmolen moestverdwijnen,dan is daar gelukkigvoor Ravelsnogdie anderewindmolen: De Nachtegaalder Maatvennen.
Het mag dan een afgelegen,weinig beroemd en bij Kempensdorp zijn, in molenaarskringen molenvrienden is Ravelswel bekend,endit sedert lang. Immersop I juli 1906startteVictor De Kinderenvanuithetonooglijkegehucht"denEel" de nog steeds met eenvakbladvoor molenaars, Molenaar".Hetwaseenzware levende"Belgische opgavedie hij zich hadgesteld.Vakperswasin die omte slagendienden tijd zogoedalsonbestaande; voortdurendkontaktente worden gelegden afstanden overbrugd in zeer moeilijke Maar dezeonderlegdemolenaar omstandigheden. wasbezielden had eenverhevendoelvoor ogen, zoalswe kunnenlezenin het eerstenummerwaar hij zijn taakals volgt omschrijft:"Zoals in tal van anderevakken en bedrijven wordt ook voor de molenaarsdestrijd om hetbestaanhoelangerhoe moeilijker, en die strijd is alleen wat te vergemakkelijkendooreendrachtigsamenwerken Een naam die in de oren klinkt als een speelsen dartel,zo helemaal en door elkandervoorlichtingte geven.Het is lentemelodiede, passend bij de vroegere sfeerronddemolen.Van daaromdat wij onzezwakkekrachtenten dienste stellenvoordevoorheffrngvandemaaldersstand.de ouderegeneratiezullen velen zich Jos Van nogherinneren, bij mooiwederzittend In desocialeomkeringdiewij belevenmoetenwe Himbergen de kap van zijn molen, vrolijk wuivend en op de rechtenvan de molenaarsdoengelden.Het roepend naardevoorbijgangers. Met verenigingsleven bloeit ten huidigendagebij kwinkslagen grapje, poëzie een sprankelend tintje en een een werkmanenboer,endeverenigingis ookvoorde ginghij doorhetlevenen om onzetoestand luchtigebeweeglijkheid molenaarsallemoodzakelijkst te verbeteren.Wij zijn zekerdater op dit gebied speeldede lachendefilosoof. Zo hoog op zijn eenruim veldter bewerkingvoor onsopenligt". molen leken de aardsezorgen,waaraanhij vroegtijdigtenonderzougaan,verweg.Meerdan werker. naarstigwerkenverpersoonlijktdeNachtegaalder VictorDe Kinderenwaseenvolhoudend Hij is in zijr, opzetgeslaagden werd om zijn Maatvennencreativiteit.Vctor Van Himbergen verwezenlijkingenen zijn hoogstaande tekendeen schetstemolensop demaalzolder.Jos in zijn omgevingoprecht VanHimbergenschreefer gedichten: karaktereigenschappen geacht.Zijn "Belgische Molenaar" heeft een Het iedervanpaste maken geestelijke in envanelk te zijn bemind, bandgesmeed onderde molenaars gans Vlaanderen,heeft geijverd voor hun zijn demoeilijkstezaken lotsverbetering, hunvakbekwaamheid opgetilden die menter wereldvindt. ondersteund. Daamaast In storm,donderen hagelbuien de molenaarsorsanisaties
De houten molen in Ravels-Eel
If J
de molen emstig in gevaar is. Meteen ook het voortbestaan van de molen zelf. Met Argus-ogen kijken wij toe wat hier te gebeuren staat. Molen en molenbiotoop zijn allemans cultuurgoed geworden. Daar houdt men zijn handen af.
moetik hiermijn levenwagen, enin legetijden moetik mijn levenverslijten. Denmolenaarschijnteendief te zijn, mij dunkthetkannietmogelijkzijn wat hoefthij om geldte geven alshij tochvandewind moetleven.
Wat vertellen oude documenten over onze molens? De tijden veranderden, de naoorlogseevolutie Indrukwekkende eeuwenoudeverhalen komen er schiep een harde wereld waarin efficiënte niet aante pas.TijdenshetAncien Régimehoorde zakelijkheidvooropstond.Talrijkerasechte,dicht Ravels aan de abdij van Tongerlo, en hoewel deze bij de natuur levendewindmolenaarsraaktenin elderstalrijke molens in eigendomhad,bezatzij in vertwijfeling. Velemolensraaktenin verval maar ons dorp geen maalrecht. Dit hoorde toe aan de nietdeNachtegaal derMaatvennen, die,naenkele Heer van Tumhout en de inwoners waren verplicht moeilijke jaren, in FransVan Himbergeneen hun graan te laten malen in de zogenaamde nuchterhandelende eigenaaren eentoegew|de banmolens: de windmolen van Weelde of de vriend vond. Met bewonderenswaardigwatermolenvan Poppel.Met de FranseRevolutie doorzettingsvermogen wist hij de restauratievan veranderde de situatie grondig. Een gevolg was de molen te bewerkstelligen.Met oplettende dat vrije molens gebouwd mochten worden. Wat zorgenen liefdevollebekommernisstaathij betÍeft de opÍichtingsdatum van de eerste sindsdienin voor het onderhoud.Hierbij kan hij windmolen van Ravels, een standaardmolen rekenenop de bezieldemedewerkingvan Swat staande op de huidige molenplaats Maatvennen, Paulussen: "Wij durvenallesaan;als eenmolen bestaat geen zekerheid. Verondersteld wordt dat gerestaureerd is,beginthetwerkvoor demolenaar. het omstreeks1820 moet geweestzijn. Alleszins Door er mee te werken bemerkje best de stond hij er voor 1834. Uit een Dictionnaire tekortkomingen. Zo kanje altijd bezigzijn". Ganse Géographiquede la provinced'Anvers, in datjaar vakantiesbrengtSwatPaulussen opdemolendoor opgemaakt, weten we dat eÍ te Ravels naast een te vijlen en te korenwindmolen nog twee graanmolens stonden om er te timmeren,te schilderen, malen,eenwerk datnooitaf is. Kom eenskijken waarvan één door mankracht en één door engenietenvande sfeer!Op winderigezondagen paardenkrachtvoortbewogenwerd. Daamaastwas gaathet er nog aantoe als vroegeren molenaars er nog een olierosmolen, eveneens door uit de omgevingstekendaarbijwat graageen paardenkrachtvoortbewogen. In totaal vormde dit handje toe. Zo helemaal zichzelf, in volkomen de enige industrie, wat wijst op de belangrijke harmoniemethetwerktuigvoelenzezich oprecht firnctie die de molen indertij d in het dorp venulde. gelukkig en een passendpraatjeen een grapje Over de witbestovenmolenaaren zijn molen zijn kunnener danook gul af. Pretverzekerdvoor wie dan ook talrijke verhalen en anecdotesontstaan: geboeidis in onsambachtelijk verleden.En er is zovele getuigenissen van volkse humor, vindenin opmerkings-en verbeeldingszin. meer.Je kan hier lerenwat "genoegen
het werk" betekent,een rustbrengendgenoegen gepaardgaandemet intensevoldoening,ietswat de mensvandaagnog zeldenin zijn arbeid kan vinden.Als didaktischmateriaalis deNachtegaal derMaatvennenin veleopzichtenvoor Ravelsvan uitzonderlijke betekenis.
De oudste akte nog voorhanden, beheffende de eerstewindmolen, is gedateerd1l juni 1866.Ten oveÍstaan van notaris J.Ceulemans te Tumhout, verkocht Jacobus Van Hees, wonende te Antwerpen, aan Johannes De Jongh, molenaar, ongehuwd wonende te Ravels: "Eenen StandaardZal de eigenaaÍmoeten ervaren dat dit niet graanwindmolen met opbouw en erve benevensal gewaardeerd wordt door de verantwoordelijke de Steenen Staande en draaiende weÍken en instanties?Verkavelingenallerhandedreigenin de gereedschappenen toebehorende,groot in 't geheel onmiddellijkeomgeving,zodatde windvangvan negen aren zeventig centiaren voor de som van
154
7400 frank". Enkelejaren later, in de nacht van zes op zeven december1868, waaide de molen om in eenstorm.Voor 1000frank verkochtJoannes De Jongh de ruihe en alles wat erbij hoorde aan zijn zusterJohannaDe Jongh. De verkoop vond plaatsop l3 februari 1869.In hetzelfdejaar werd de stenen windmolen gebouwd door de molenmakerLeon Van Himbergen uit Netersel. Deze huwde de eigenaresen werd de nieuwe molenaar.In 1899 werd hij opgevolgd door hun zoon Viktor Van Himbergen,die in l929 door een ongeval om het leven kwam en de molen op zijn beurtnaliet aanzijn zoon JosVan Himbergen.Na zijn al te vroegtijdig overlijdenop 3 februari 1952 kwam "De Nachtegaalder Maatvennen"onderde hoede van Frans Van Himbergen. De van Ravels-Eel,in 1707opgericht standaardmolen aan de Schorsemolenstraat te Pasbrug-Mechelen, werd in 1875 naar Ravelsovergebracht.De heer De Pauw, toenmalig notaris te Mechelen en eigenaarvan het landgoedRavels-Kamp,liet hem afbreken en weer opbouwen te Ravels-Eel ter streke Kapelakker. Te Mechelen werd hij "Schorsemolen"genoemd,wat er op zou kunnen wijzen dat hij vooral diende voor het malen van eikeschorsvoor de bloeiendegoudleemijverheid toendertijdte Mechelen.Te Ravelskeeg de molen naam"In stormenSterk",wellicht dewelsprekende een verwijzing naar de spreuk in de molen: "In stormensterk, molenaarbid en werk". Van 1875 tot 1885 werd de molen bemalendoor Willem Gielen.Bij de openbareverkoop in 1885kocht de 24-jarige Viktor De Kinderen, afkomstig van
Lierop, de molen, die in slechtestaatgeraaktwas. Immers, op 28/11/1884"tusschenwoensdagen donderdag's nachts,is schadetoegebrachtaanden molen staandein den Vooreelalhier,toebehoorende aan Willem Gielen, molenaarin deze gemeente. Buiten de toegebrachteschadehadt men de vang afhet slot van den molen los gedaanzoodatdezen bij hevigen wind zou kunnen in brand ofwel omgevallenhebben". Onmiddellijk na de aankoopliet de nieuwe eigenaar herstellingenen verbeteringenuiWoeren.Zo werd de molen voorzien van Hollandse molenroeden fabrikaat Post. Later paste men hierop stroomlijnsysteemVan Bussel toe, waardoorhet mogelijk werd met zeer weinig wind te malen. Victor De Kinderenjr. volgde vadersvoetspoÍen op de molen.Tot omstreeks1950bleefhij geregeld gebruik maken van de wind als energiebron.De stilstand daama betekendegeen verval, doch in 1956beslistende natuurkrachtenover het lot van deze molen. De herinnering aan V.De Kinderen wordt echterlevendgehoudendoor enkelevanzijn nazaten.Vanuit Ravels,meer bepaaldlangs "De BelgischeMolenaar", sinds 1978 aangeluld met de bijlage "Levende Molens", gaat een grote bekommernis uit naar het behoud en de herwaarderingvan onze wind- en watermolens. Volledig in de geestvan Victor De Kinderenwordt geijverd voor een zinvolle toekomst voor deze waardevollegetuigenuit het verleden.Ware aard verloochent zich nooit; anders gezegd: de ervaringenuit dejeugd bepalende inhoudvan een mensenleven
De Nachtegaalder Maatvennen
155
door Jos Verhoeven
André JansensWeelde - drie FenariskaartenWeelde Missienaaikring Weelde - archiefMissienaaikringWeelde Karel JansensWeelde - Lijkrede Karel Bols - Opmaakpetitie St Jan TheresiaWillemsGeel NeefsAnvers - oudejeneverkruik: Jaques metetiket - stenenschoollei Jos Bols-LuytenRavels - Tumhoutsekant : Kadermet schild van Tumhout HeemkundekringReusel - Boek "Reuselaande meet" - erzvan - 26 boeken: Reglementen-Wetten België Conventvan BethlehemDuffel : ZusterFien Huysmans - drie kopglazen - houtentoestelom laarzenuit te trekken voorossen - éénpaarhoevebeschermers paar geften (beenstukken) één - tweedrinkflesjesvoor vogels JosHuysmansBrasschaat - boek: Het dorpswoonhuisin de Kempen Vermer-VanHoveSint GenesiusRhode - eentientalboeken JosVerhoevenWeelde - devolledigereeks"Snutentrekker" JosHuysmansBrasschaat - Doosboeken(oorlogsverleden) SienHuysmansTirrnhout - missaal
Rik BogaertsThrnhout - oudkookboek"Regina" - paraventkachel - klok in delftsblauweschotel - foto van vaderDésiréBosaeís - MaterDolerosa - AppaÍaatmet toebehorenom dÍaadte tappen - Vaasje - Mosterdpotjemet houtenlepel - Grijze en blauwevetpot - pekelpot - schouwgamituur - vijfoudevulpennen - wuwast schoteltje - soepkom - tweeoudedoosjesvanboenwas - kleinhandboortje - koperenglassnijder - eikenconsole Marinus Willems Weelde - stroppenvoor konijn en haas ElisaDriesvan l/1/ - kopienieuwjaarsbrief 1919 Marie Verwimp Poppel - ongeveereendertigtal doodsprentjes Naamloos: endoodsbrieven van - eenreeksdoodsprentjes 1950tot en met2006 - bedverwarmer - vr'asstamper - wasknijper Hermans-Vande Laer : - oudkoffreservies Uit de processieSt Jan Weelde: - tweepaáÍengelenvleugels Anna HermatrsWeelde - potjevan soldaat(2d"wereldoorlog) Els Van ReuselWeelde vanPoppel - vijfoude zichtkaarten E.H. Van Dun Thrnhout - Voorstellingvan de stigmatisatievan St Franciscus - wijwatervatin groenaardewerk
- beker- handboog- hoofdvogel: voor handboogschieten - klokje - boekenstaander - Kantlloskussenmet toebehoren - meettoestelvoor alcoholgehaltete meten 1824 - gebedenboek Deens klein kantkloskussen - water& w ijnkannetje - pantographs(tekenaap) - Tumhoutsekant in kader(slabber) - O.L.Vrouwvande Bijstand J.) - tekeningKempischtafereel@aulussen - Barometer* thermometerR + C - MissaleRomanum(latijnsmuziekboek) - Singernaaimachineop tafel - oudekachel - kledingvanzijn ouders - oudepastoorskleding (35 stuks) - verzamelingvan sigarendozen - schilderij "Boottrekkers"vanAug Audenaars - eenvijftal oudeflessenin manden oude drankJlessen
- tweekledinghangers - tweevoetbankjes - tweekistjesmet 100glasfoto's boekenmetvolksliederen en - verschillende patriotiekeenk luchtliederen - eenmet de handgesckevenmuziekboek - eenstaandekapstok (vijf stuks) - eenvollediglampetstel (keu) - biljartstok - stolp - tinnenschaal (12 stuks) - eenvolledigoudkoffieservies glazen pottenvoor kuiden in te bewaren - vier - dokterstas - eenfotoalbum - tweetapkÍanen Dr. G van de Poelte Poppel: - eenbijnavolledigeuitrustingvandekleine gebruiksvoorwerpen vaneendokterspraktijkvan ongeveer100jaar oud. Met dank aande milde schenkers.
door JosVerhoeven Na de EersteWereldoorlog,ook "De Grote Oorlog"genoemd omdatdie ongeveerl0 miljoen dodenen20miljoengewondenhadgemaakt,\4'erd in België de benaming"strijder" zonder onderscheid toegepastvoor iedereen die hetland gediendhaddoorzljn aanwezigheid bij hetleger tijdensde periodevan 4 augustus1914tot ll november1918.De meestekÍegendaarvoorde zege-en de herinneringsmedaille van de oorlog l9l4- l91 8. EenzeeÍgrootaantaloud-strijders die eenlangeaanwezigheid haddenin eeneenheid, die in rechtsteekscontactmetdevij andkwam,hadden danook enkeldehogervermeldemedaillesenmen maaktegeenonderscheid methendiehunplicht in het achtergebied haddenvolbracht,of die slechts eenkorte tijd werkelijkedienstdedentussen1 augustus1914en ll november1918.Daarvoor werd bij KIi van 14 mei 1932de "vuurkaart" ingevoerd enbij KB vart27april1933en6 februari 1934 het "vuurkruis". De vuurkaart werd
toegekend aanalleBelgischemilitairendietussen 4 augustusl9l4 en 11novemberl918 gedurende minstenstwaalfmaanden in degevechtslinies dienst deden.Het wurkruis is eenBelgischereteken dat werdtoegekend aanallepersonen die in hetbezit warenvandevuurkaart.Het luurkruisbestaatuit eengepatineerd bronzenvieÍarmigkruismetin het middeneenslagveld,metrechtsondereenbajonet waaropeen helm staat,in het midden links een kanonen in derechterbovenhoek eenzon die een wolk veÍdrijft. Het lint is van keel (rood) metdrie smalle blauwe strepen.Om dit eretekente verwervendiendede oorlogsveteraan die de vuurkaart was toegekendeen formulier in te vullen, waarinhij ondermeerdiendeop te geven welkeonderscheidingen hij ontvangen had.Al deze mensenkregen dan een huisbezoekom de opgegeven inforrnatiete contfoleÍen.Het is dan ook absoluutniet zekerdat alle veteranendie daarvoorin aanmerkingkwamenzich hebben Van al dezegegevenswerd dan het opgegeven. GULDENBOEK DER VUURKAART in
157
Leopold Denys
Medaillevan LeopoldDenys
CorneelVan Beek
Vuurkaart van CorneelVan Beek
158
verschillendeuitgavenÍurngemaakt. Elke veteraan 2. Heylen Jean Baptist (Weelde),geborente die het boek besteldeonWingeenexemplaar met Langdorpop 22 mei 1894 - sergeant- zeven met palm- zege-en frontstrepen - oorlogskruis daarineenafbeeldingvan "zijn" wwkaaÉ. De houdersvan de vuurkaartkondengenietenvan eenhele reeks voordelen,zo genotenzij ondermeer eenkorting van 75 % op trein, tram en busvervoer in België. Op medisch vlak bezatenze het recht om gratis op consultatiete gaannaareen speciaal aangestelde dokter en kregeneenfikse korting (of gratis) op de voorgeschrevenmedicatie. De frontstrepen leverden (vanaf hun 45"" jaar) een rente op, die driemaandelijkswerd uitbetaalden het bedragwas uiteraard aftankelijk van het aantal strepen.De frontstreepwas een smalle,ongeveeÍ op de linker 6 cm langegalon,meestalaangebracht voor uniformmouw als onderscheidingsteken per zes frontdienst.In l9l4-1918 werd in België maandenfrontdienstéénfrontstreeptoegekend.In de verschillende uitgegeven boeken zijn er vijfentwintig veteranenopgenomenuit onze gemeente,doch wij hebbennog eenzesentwintigste ontdekt door voorlegging van zijn vuurkaart. Ongetwijfeld waren er in onze gemeentenog meerderevuurkruisers die zich nooit hebben opgegeven.Indiener nog familieledenzoudenzijn van niet vermelde ruurkruisers die de vuurkaart hebbenbewaarden kunnenvoorleggen,zullen die verderopgenomenwordenin de bestaandelijsten. Gezien de belangrijkheidvoor ons land en onze gemeentedoor hun optredenin dezemoeilijke en zware periode willen wij hen ieder afzonderlijk hierbij vermeldenmet aanduidingvan de door hen bekomeneretekens,naastde voormelder,uurkaart en het vuurkruis. De eventueel bekomen frontstrepenen kwetsuurstrepenwordenvermeld alsmede een zeerkort overzichtvan de door hun legerdivisie,brigadeof linieregimentuitgevoerde activiteiten, voor zover die konden achterhaald worden,en een foto waar die beschikbaarwas. Voor de volgorde van de opgave heb ik mij gebaseerdop het plan van de organisatievan het veldlegertijdensde oorlog 1914-1918,zoalsdit voorkomt in het "Guldenboekder Vuurkaart". l. JanssensConstant (Ravels), - soldaat-zegeen herinneringsmedaille'14-' 18. (geenfoto) behoordebij het 2d' Linieregiment
14-'I 8 herinneringsmedaille' 3. Van HeystHenri (Poppel),geborente Poppel 1888enoverleden te Poppelop 8 op 12december april 1968 - soldaat- acht frontstrepenoorlogskruis - tweepalmen- ijzerkruis- zege-en 14-' 18 herinneringsmedaille' Zij behoordenbij het22"r'Linieregiment. tot de2d'gemengde Beideregimenten behoorden brigadedie bij de mobilisatienaarTienenwerd gezonden endaarstellingnamachterdeGete.Bij loopgnvente de verdedigingin de aangelegde zware Vissenaken onderging het 2d"Linieregiment verliezen.Ookhet22"' verloorbij deterugtrekking naar Vissenakenop 18 augustus1914: 1250 1914 soldatenen 23 officieren.Op 11september vielenzij hetDuitsefront aantussendeZenneen hetkanaalvanLeuven,dochzij slaagden ernietin Wippendries en Elewijt de stellingenKampelaar, te overmeesteÍen. Na de aftocht naar de IJzer zedeverdediging vandeIJzervanaf organiseerde debrugvan Schoorbakketot debochtvanTervate. Verderhaddenzij zich onderscheiden door hun hardnekkigeweerstandaan de spoorlijn Tijdensde "Heilige Diksmuide-Nieuwpoort. Wacht" bezettezij de sectorenSteenstraete, Diksmuide,PervijzeenMerkem. DenisAugust (Weelde),geborente 4.Jansens te Baarle-Hertog op 3 februari1890en overleden Turnhoutop 22 oktober1937- soldaat- vijf - zegefrontstrepen - tweepalmen- oorlogskruis enherinneringsmedaille ' 14-'18 medaillevande strijder-vrijwilliger : behoorde bij het 3d" vanaf8 december l915 tot 3l mei Linieregiment 1918 1916en van I juni 1916tot 1l november doorsplitsingvanhet3fttothet23o'Linieregiment. Het 3d' speeldeeen belangrijkerol in 1915te moestaflossen Steenstraete waarhetdegrenadiers die door de gevechtenwaren uitgeputen de venaderlijkeaanvalmet gifgassenvan 22 apil Diksmuide 1915 hadden doorstaan. Later,wanneer het schrikbeeldvan onophoudende strijd was geworden. het 3d'Linieregiment werdnogmaals er naartoegezonden.Zij hielden er met kalmte stand,en hun regiment onverstoorbare keeg denaamvanhet"3e Zouaven"(wijwilligen
159
in pauselijkedienstdie ingezetwerdenin destrijd frontstrepen- oorlogskruismet palm - ijzerkruis '14-'18 om de Kerkelijke Staatin het kader van de - zege-en- herinneringsmedaille bij het 15d'Linieregimênt. omwille van hun Zij behoorden Italiaanseeenheidsbeweging), grote strijdlust.De naamvan dit regimentdat Het 5d' Linieregimentnam in augustusen 1914deelaandebloedigeuitvallenin aangevoerdwerd door kolonel Mahieu, de september Antwerpen. Op 12 september te Molen (gehucht moest niet meer dappersteonderde dapperen, lijdt het grote verliezen, gemaaktworden.Hun roemwasonvergankelijk. bij Rotselaar-Leuven) sectoren van het zowelaanoffrcierenals aansoldaten.In okÍober Daamagingenzij verschillende het zichteRamskapelle front bezetten.Het groot offensiefvan de beide aandeIJzeronderscheidt Daamanamhet deelaande regimentenliet huntoeprachtigwerk te verrichten en te Lombardzijde. heilige wacht. Het 15d' Linieregimentwerd bij Klerken en het bos van op de hoogtenvan dat op 28 september werd. het bevrijdingsoffensief Houthulstdat in enkeleuÍen overmeesterd geplaatst op hetdefensieffront PervijzeVerderwerdende aanvallendoorgedreventot losbrak Diksmuide,waar het de Duitse stellingen Staden.Lichtervelde.en Torhout. onophoudend bestookte. Op 14oktobermaakten van het legervan (Poppel), acht ze deel uit van de Zuidergroep Abert Brigadier 5. Callens - zege- Vlaanderen,dat opdrachthad om de "Flandern - tweepalmen- oorlogskruis frontstrepen in te nemenen bij het Stellung"tenzuidenvanRoeselare enherinneringsmedaille ' 14-' I 8 behoorde l"'' RegimentArtillerie. Dit regimentwerd daamanaardeLeiedoortedringen.Op 15olÍober door de bijeenvoegingvan de steldenzij zich op voor lzegem, nadaïzij ztrare samengesteld te Oukenebij Roeselare. van de2d' verliezenhaddengeleden l/1A, deartilleriegroepen divisiegroep en 3e GemengdeBrigade,de groep Houwitsers Daarnarukten zij op naar Ingelmunsteren overhet op 18oktoberOostrozebeke, van 105 en de beredeneenhedenvan de veroverden vestingartillerie.De vele persoonlijkeen kanaalvan Roeselare.Zij steldenzich danop ten gezamenlijke erevermeldingen bewijzendewaarde zuidenvan Bruggeen trokkennaarde streekvan vandit regimentonderhetbevelvanverschillende Aarrijke-Zedelgemomvewolgensdoortedringen aanvoerders. Al de voorgelegdeopdrachten naarhet afleidingskanaalvan de Leie, waarze de venruld. westelijke oever bezettetussenRonseleen werden,zelfsin moeilijkeomstandigheden Zij bekwamendevermeldingen:Antwerpen,IJzer, Zomergem.Op 20 december1916vormt het 5@ samenmethet 15d"de 5d"Brigade. Klerken, Kortemark,Luik, Schoorbakkeen Linieregiment Eindeoktoberenbeginnovemberl9lSbezetteze Nieuwpoort. de streekvan Evergem-Wondelgem-Mariakerke. Met hun vermeldingen: Antwerpen,IJzer en 6. Van Beek Cornelius Adrianus (Weelde), Lombardzijdeverwiervenzedenestelin dekleuren geborente Weeldeop 18 november1890en vanhetlint vanhetoorlogskruis. 1971- soldaat overleden teWeeldeop26augustus - oorlogskruis 9, VosJoseph(Weelde),geborente Arendonkop - 8 frontstrepen- I kwetsuurstreep zege- en 1oktober1893enoverledente Weeldeop 12maart met palm ijzerkruis ' 14-'18, behooÍde tot het5d' 1961 - Soldaat- 4 frontstrepen - oorlogskruis herinneringsmedaille ' l4-' 18. metpalm- zege-enherinneringsmedaille Linieregiment 7.VanBeurdenCorneliusAloys(Poppelgeboren l0.Kools Henri (Ravels) - Soldaat- 7 te Poppelop 26juli 1890en overledente Poppel frontstrepen- oorlogskruismet palm - zege-en 14-'I 8. op 27 j:uni 1965 - soldaat- 7 frontstrepen- herinneringsmedaille' oorlogskruismet palm - ijzerkruis- zege-en ll.Van BeekFrans(Weelde),geborente Weelde op 1 mei 1894en overledente Weeldeop 19 14-' 18. herinneringsmedaille' (Ravels), 1982- Soldaat 7 frontstrepen- 2 geboren november Henri te Tumhout S.Hendrickx - oorlogskruis metpalm- zegeop 2 novemberl89l en overledente Tumhoutin kwetsuurstrepen l4-'18, ' 1981 - soldaat 8 enherinneringsmedaille het rusthuisop 30 september
160
Albert Callens
GodefriedDe Proost
Gustave De Jongh
Lodewijk Heykants
161
Jan Baptist Bel Frans Van Beek
GuilielmusSwaan
l2.Luyts Remi (Weelde), geborente Arendonk op 24 mei 1894 en overledente Turnhout op 17 juni 1975- Soldaat- 7 frontstrepen- oorlogskruis met palm - zege- en herinneringsmedaille'14' 1 8. Zij behoordentot het 6d' Linieregiment.Na hun mobilisatiewerd dit regimentnaarde stellingvan de Gete gezonden.Tijdens hun terugtocht naar Antwerpen ondergingenzij de vuurdoop ten oosten van Werchter en te Aarschot. Na afmattende marsen kwamen zij, beschut door de versterkte stelling, kantonnerenin de omstreken van Bonheiden-Lier-Vremde.Tijdens de slag aan de Marne op 25 en 26 augustus1914 verlaat het Belgischlegerzijn versterktestellingom de Duitse vleugel aante vallen. Het 6d"Linie steektde Dijle over en, met de baanHaacht-Brusselals richting, marcheerthet ten aanval. Een zeer moorddadig vuur en sterkverdedigdestellingenontzeggende brigade de zuidelijke oever van het kanaal van Mechelen. Op 26 augustus 's avonds wordt de algemeneaftocht bevolen en gedurendeenkele dagenzullen de twee regimentende sectorvan het fort van Broechem bezetten. Van 9 tot 13 septemberkomt het Belgisch Leger een tweede maal uit zijn versterktestelling. De ód' gemengde brigadetrok in de richting van de baanAarschotLeuven. De operatie,met kracht uitgevoerd,had een gelukkig begin. De vijand werd verdrevenuit Wezemaal,Rotselaar en Putkapel. Dankzij een nauwe samenwerkingtussende 6d" en 26"' Linieregimentenwerd Wijgmaal op 10 september verlost; op 11 septembervorderenzij nog, doch hevigetegenstanden aanvallenverplichttenhente wijken en Wezemaalte ontzetten. Op 13 september haddenzij hun opdrachtvervuld; het gevechtwerd verbroken,de 6* en 26"" Linies, die in de hevige gevechten zware verlíezen hadden ondergaan verblevende volgende dagen te Berlaar en te Emblem. Op 28 septemberbezettenzij mee de loopgraven in de sector Sint-Katelijne-WaverKoningshooikt en moeten er een zwaar bombardement doorstaan.Op 1 oktober wordt de 6d"brigade teruggedrevennaar de Nete waar zij zichtot de zesdeokÍober hopeloosvastklampen. In de nacht van 8 op 9 oktober moet de Schelde overgestokenwordenen begint de aftochtnaarde lJzer. Yan 17 tot 23 oktober bezet het 6d' Linieregiment de sector van Nieuwpoort. De
Duitsersrukkenverderop dochwordengestuit door het 6d"Linie, geholpendoor de Fransen. moetterugheroverdwordenen de Ramskapelle verdedigingslijnvan de spoorweghersteld.De troepenvorderenmet moeiteen lijden zware verliezen.In dezeaanvalwaarinzij zichmetroem overlaadde, verloorhet6d"Linieregiment 3 I doden 1916wordt en 173gewonden.Op 26 december gevormddoorsplitsingvan het l6d'Linieregiment het 6d'.Van Beek Fransen Luyts Remi werden van hierbijingelijfd.ZljbezeÍtein l9l7 desector Diksmuideen in 1918Ramskapelle-Pervljze. Op 28 september 1918bevondhunregimentzichop vanhetBelgischaanvalsfront en derechtervleugel neemthetdeelaandeveroveringvandeberuchte kam van Passendale, waarnahet Moorslede inneemt.Doordezwareverliezen,die zehadden geledenin de nachtvan 9 op 10 oktober1918, werdenzij afgelosï.ZijbegavenzichnaarKoksijde en Sint Idesbalden namener deel aan de slag Torhout-TieltwaarhetdeDuitseachterhoede sterk achteruitwerpt. Vanafde vormingvan het 16d" Linieregiment tot heteindevandeoorlogverloor het 765doden,gekwetsten envermisten. l3.TimmermansAloys F. (Poppel),geborente Poppelop 15 augustus1889en overledente Poppelop 6 december1918- soldaat- 7 frontstrepen- oorlogskruismet palm - zege-eÍt l4-' 18. herinneringsmedaille' l4.VerhaerenLouis C. (Poppel),geborente Poppelop l0 maart1887en overledente Poppel op 14december1965- Soldaat- 8 frontstrepen oorlogskruismet palm - ijzerkruis- zege-en herinneringsmedaille ' l4-' 18. (Weelde), geborente Ravelsop l5.Nuyts Joseph op 17 oktober1895en overledente Steenstraete l5 mei 1916aandegevolgenvanbomsplinterskorporaal- 8 frontstrepen- 1 kwetsuursheepRidderin de Ordevan LeopoldII - oorlogskruis met Palm - ijzerkruis - zegemedailleen herinneringsmedaille '14-'18- medaillevan de strijder-vrijwi lli ger. Zij behoorden tot het 7d'Linieregiment. Het 7d' Linie leverdeop 26 augustusl9l4 eenz-waar gevechtin debuurtvanWespelaar. Bij dedageraad van 9 september 1914veroverthetAarschot.Zij ruktenverderop naarLeuvendochwarenzeer onstuimigenkwamenÍegelmatig,in vergelijking
ló3
met de anderetroepen,te ver vooruit waardoor op hetfront.In augustus1918laghetin de sector zij in eengevaarlijkeuitsprongkwamenen zich vanBrielen. Het regimentonderscheidde zich in enkelekerenhebbenmoetenterugtrekken.Tijdens deloopvanhetbevrijdingsoffensief, vooralvoor hetbelegvanAntwerpenledenzUzwareverliezen Moorsledewaar het beschietingen uitvoerdetot tussenWalemenSinrKatelijne-Waver. Bij desfijd 14 oktober.Daamamaaktehet deeluit van een aandeIJzerbereiktezij hettoppuntvanhunroem. aanvalsgroep en was het in actie te St ElooisOnderde leidingvan KolonelDelobbe was de Winkel,Lendeledeen daarnaaande waterlinie BavikhoveenIngelmunster. verdediging van de omgeving van de h-rssen Op 16oktober het8"'' Artilleriete Zarrenendedag Eendrachtsbrug voorSint-Joris-bij-Nieuwpoort zo bivakkeerde bijzonderdatzij alseerstevanganshetBelgische daarnawashetin gevechtbij Waardamme. Toen legerhetvaandelvandeLeopoldsorde bekwamen. zlj warcnopgesteldte Hansbekeveer en te Roo Zij warenverderzeeractiefbij detegenaanval op eindigdede oorlog. 30 oktoberte Ramskapelleen bij de aanvalte Lombardsijde op4 november1914.Gedurende de l8.De Jongh Gustave(Poppel),- soldaat- vijf - tweepalmen- oorlogskruis - zegestabilisatieoorlog bezettezij de sectoren frontstrepen '14-'l -medaille Ramskapelle, St-Jacobs-Kapelle, Steenstraete,enherinneringsmedaille 8 vande Diksmuide,Reigersvliet en Oudstuivekenskerke.strijder-vrijwilliger: behoorde bij de 14d'Artillerie. Overalonderscheidde hetregimentzichdooreen De groephouwitsersvan 150was in september uitstekendmoreel en een buitensewoon l9l4 gevormd.Op datogenblikwarenzij deenige werkvermogen. eenheid"zwareartillerie"van onsleger.Dat was dan ook de groepwaaruitlater het regimenten l6.DenysLeopold(Weelde),geborente Kortrijk daarnade bngadeZware Artillerie ontstond.Zij op 15november1886en overledente Weeldeop tradenin werking bij de tweedeuitval uit - Antwerpente Hofstade.Zij namendeel aan de 9 november1956- soldaat- 8 frontstrepen oorlogskruis vandeversterkte stellingAntwerpen. - tweepalmen- ijzerkruis- zege-en verdediging Bij de slag aan de lJzer bevondenzij zich te herinneringsmedaille' l4-' 18 Daamaverblevenzij maandenlang lT.SwaanGuilielmus(Weelde),geborente Ramskapelle. juli vanDiksmuide. Weeldeop 6 1890enoverleden te Weeldeals in desector In 1916werdhet14d" burgemeester op 20 november1959- soldaat- Regiment tot stand gebracht. Zij hadden oorlogskruis met palm - zege- en deelgenomenaan vele verrichtingenvan de ' l4-'18 - ijzerkruis - medaille stabilisatieoorlog,vooral in 1917 aan de herinneringsmedaille voorbereiding vanhetoffensiefvan vandestrijder-vrijwilliger degeallieerden Zij behoordentot het 8't" regimentartillerie. te Diksmuide,waarzij eentot dantoe ongekend LeopoldDenysbegonbij hetIstejagerste voetop voorbeeldvan systematische beschietingvan de 4 augustus1914en lag in gamizoente Charleroi. vijandelijkeverdedigingswerken gaven.In 1918 Met de 1"''Jagersnamhij deelaanhetgevechtbij bezethet l4d"de sectorRamskapelle-Pervijze en Sart-Tilman;het leed eÍ zwaÍe verliezendoch zal hun naam onsterfelijkblijven door hun dwongde Duitse43"t"Brigadeachteruit.Onder roemrijkedeelneming op 16 en 17 maartaande Antwerpennamhij meedeelaandeuitvallenvan gevechten van de Rijgersvliet en Daamaging het regiment 24 augustusen 9 september.Aan de lJzer Oudstuivekenskerke. verdedigde vanafl4 oktoberhet de sectorBoezingebezetten. debrigadejagers front Schoorbakke-Tervate. Daamawerdenzij in geplaatst geboren reserve ennamenzij deelaande slagin l9.SnoeckxHendrik (Weelde), te Beerse desectorPervijze-Kaaskerke. VanafI januaril9l7 op 7 maart1894en overledente Wilrijk op 17 werdhij opgenomen in het8"'"Regimentartillerie, september1978 - soldaat- 6 frontstrepenwaarGuillaumeSwaanreedsdeelvanuitmaakte. oorlogskruis met palm - zege- en ' l4-'18 behoorde Dit regimentwerdbij Koninklijk Besluitvan 20 herinneringsmedaille totde l2e december 1916gevormdenwerdtoegevoegd aan Linie. Zlj lagenin gamizoente Luik toendeoorlog de 8"'"infanteriedivisie ennamdeelaandewacht uitbrak.Zij werdengelastdeelte nemenaande
verdedigingvan deversterktestellingvan de stad Torhout-Tielt;op I I novemberdringen zij Nevele,St.vooruitlangsLotenhulle, voorhunzwareplicht. zegevierend entoondenzichopgewassen Deurle, Bommelhoek, De Pinte Visé,Herstal,Queue-du-Bois, warengevechten Martens-Leeme, Daarnawerden en eindigt de oorlog op de linkeroevervan de waarzIj zichmetroemoverlaadde. ze naarAntwerpengezondenom deelte nemen Scheldevan Zevergemtot Eke. aanal de verrichtingenrond de stad.Aan de IJzer gekomenverwiervenzij roemte Diksmuidedatze 2l.Moonen Isidoor (Ravels),geborente Ravels van 16 tot 26 oktobeÍ bezet hielden, op 23 januari 1894en overledente Ravelsop 3 vanhetDuitse september1958 - vier frontstrepen- één niettegenstaande veeíig aanvallen 22"" Korps en een ongelooflijk hevig kwetsuurstreep- zege-et herinneringsmedaille tot het5e Jagerste voet.Bij de bombardement. Eenderdevanhunmanschappen ' l4-' l8 behoorde bleef op het terreinachter.Op 15 april 1915 mobilisatielaghet2e jagercn gamnoenteBergen Z.M. KoningAlbertzijnzoonLeopold en het vormdebij splitsinghet 5d' jagers.Zij vertrouwde brigadeuit en toe aandit regimentmet de woorden: "Zo lk het maaktensamende 16d"gemengde l2e Linie gekozenhebom er mijn zoonin te laten namen deel aan de bloedigeuitvallen op opleidendanis hetomdatdit regimentzich,onder Antwerpen.Op 26 december1916werd het 5d' alle andere uit, door zijne dapperheid Jagersopnieuwgevormdnadatzij te Eppegem onderscheiden heeftgedurende dezeveldtocht." zware verliezen hadden geleden. Bij het namenzij deelaandeaanval Op 17 april 1918bevondhet regimentzich in de bevrijdingsoffensief sectorvan Merken,waar het dapperhet hoofd van de zuidelijke groep van het Leger van zich te Moorslede. en onderscheidde boodaande herhaaldeaanvallenvan de vijand. Vlaanderen 1250officierenen soldatenvanhet 12d"regiment Op 18 oktober1918pogende beideregimenten het kanaal over te steken.Begin november zijn gesneuveld op hetveldvaneer. hememenzij hun zegevierende opmarsnaarhet 2O.Pijpers Petrus Karel (Poppel),geborente kanaal Gent-Terneuzenen bereikten zij Baarle-Hertog op29november1888enoverleden Langerbrugge,zondertegenstandte hebben te Poppelop 15 augustus1973 soldaat- twee ontmoet. Zij behaaldende vermelding : Zij - oorlogskruismet palm- zege-en "Antwerpen-Diksmuide-IJzer-Moorslede" frontstrepen l4-' 18 behoorde tot de4d" ontvingende nestelin de kleur van het lint der herinneringsmedaille' l914 Leopoldsorde. Jagerste voet.Bij demobilisatiein augustus werd het 4d"Jagersgevormd.Op 5 augustus werdenzij naarLuik gezondenter veÍsterkingvan 22.HeykantsLodewijk V. (Poppel),geborente de3d"Legerdivisie.Vanaf6augustusmarcheerden Poppelop 8 juni 1893en overledente Poppelop zij in derichtingvanBrusselom devijandoverde 4 maart 1968 - soldaat- 7 frontstrepenlinie van de forten te zetten.Zij namendeel aan oorlogskruis met palm - zege- en tot de 1'b ' l4-' l8 behoorde het gevechtrond het gehucht"Les Communes". herinneringsmedaille In Antwerpennamenze deelaande uiwallen van Grenadiers.Gedurendehet eerstedeel van de Aan de IJzer oorlog namenze deel aan al de uitvallenuit 24 augustusen 9 september. dapperte Hofstade, Elewijt, verdedigde vanaf14oktoberhet Antwerpenenstreden debrigadejagers Tijdens OpdorpenSintAmands. front Schoorbakke-Tervate; daarnain reserve Molen,Werchter, namenzij deelaande slagin de sectorPewljze- deaftochtvanhetlegerwarenzij in deachterhoede ente Berlaar.De slag aande IJzer Kaaskerke.Tijdensde stabilisatiebezettende te Schoonaarde was bijzonder zwaar voor de Grenadiers. Van21 vanhetfront. regimentendeverschillendesectoren Zij warenbij deslagte Merkemop l7 april 1918. tot 30 oktober1914vochtenzij zonderverpozen te Temate, Op 28 septemberverhekkenzij vanuitBoezinge. en in verschrikkelijkeomstandigheden Zij veÍoveren Langemark, Poelkapelle, Schoorbakke,Stuivekenskerkeaan de GrootWestrozebeke, Oostnieuwkerkeen Most en Beverdijk en te Pervijze.Tot in februari l9l5 bevindenzich op 4 oktober1918voorRoeselare. hieldende Grenadiersde vijand in bedwangte Van 14tot 20 oktobernamenzij deelaande slag Diksmuide.Vanmaarttot juli 1915lostenzij de
165
een veroveringvan Roeselareen van de laatste Fransenaf in deloopgtavenvanSteenstraete, gemeente vande"FlandemStellung". gehuchtvan de vroegere Zuidschote, verdedigingswerken waarop 22 april 1915deeersteDuitsegasaanval plaatshad. Ongeveer 6000Belgenwerdendoorhet 24.HeymansPierre (Poppel),- soldaat- zegele '14-'18 (geenfoto gasaangetast.Nadien trokken de Grenadiersde en herinneringsmedail tothet2&Regiment behoorde Gidsen wachtop in degevaarlijkesectorvanDiksmuide. beschikbaar): Zij dat deel uitmaakte van de cavaleriedivisie. zij hetfronttussenDiksmuideen In 1916bezetten Drie Grachten.In 1917bezettenzij de sectoren waaktenvanafhetbeginvandeveldtochtoverhet legeren hielpende aftochtvan de In 1918lostenzij de concentrerend BoezingeenNieuwkapelle. patrouillebracht Deeerste Fransenaf te Nieuwpoorten daamade Engelsen divisievanLuik dekken. op 4 augustus 1914's morgenshetberichtoverde te Ieper. van het grondgebied in de buurt van schending de Grenadiers In al die sectoÍenonderscheidden sloegende zichdoorveelvuldigepatrouillesenraidswaaruit Malmedy;anderedetachementen Al deDuitse invallergadein Limburg.Op 18 augustusl9l4 terugbrachten. zij talrijke gevangenen het 1"'eskadronzich te Budingen werdenerafgeslagen enveelvijandelijke onderscheidt aanvallen postenwerdener veroverd,bezetengehandhaafd. door zijn hardnekkigeweerstandaan een veel vijand.Kort daama Er ging geen enkeledag van wacht in de sterkeren betergewapende van trok het legerzichterugnaarAntwerpenen deed loopgravenvoorbij zonderdat verschillende offensieve uitvallenwaaraan het2d' hunmakkersgedoodof gewondwerden.Vanuit hetherhaalde Op28augustus ishetteWerchter, de sectorIepervertrokkenzij op 28 september Gidsendeelnam. te te Aarschot,op l0 september 1918omdeeltenemenaanhetbewijdingsoffensief.op 9 september te Aalst te Asse. Pellenberg en op 20 september en verloren in de bloedige Zij nog vele makkers te Tijdensde aftochtvan Antwerpennaarde IJzer gevechtenom de heuvelkamvan Passendale aanraking Vlaanderente ontzettenen de vijand bevindthetRegimentzichin geregelde heroveren, met de vijand,vooralin Overmeire,Liedekerke, tot aande Scheldete achtervolgen. Stadenberg, Geite St Jozefen op 20 okÍoberde van Essen,onder een hevig (Poppel) verdediging soldaat23.DeProostGodefriedJ. - zege-enherinneringsmedaillebombardement.Op 8 maart 1918 nemende driefrontstrepen 19 14-1918 b e h o o r d et ot h e t 1 8 d 'R e g i me n t patrouillesvan het 2d"Gidsendeel aan de verdedigingvan develdwachtaande Artillerie. Het is op het roemrijk slagveldvan heldhaftige In oktober1918stijgthetRegiment Vlaanderendathet I 8eregimentAÍillerie tot stand Reigersvliet. paard, te steektterugde IJzerover en, gevormd vier opnieuw I februari l9l 8 uit kwam. Op vancavalerist groepenvan tweebatterijen.Zij steldenzich op sterkdoorzijn dubbeleondervinding tussenOost-Duinkerke en Nieuwpoort,de sector en infanterist,neemt het actief deel aan de Op l8 oktober diedevijandzeergoedkendegeziendiedaarreeds bevrijdingvan het grondgebied. te Zedelgem;de Zij werdenregelmatigdoor wordenze tegengehouden langwas opgesteld. gedood worden en de machinestot hier toch handlangers vijand beschoten, doch konden die de In maartenbeginjunilokkendemet zwijgengebracht.Nog dezelfdedag worden tegenhouden. veroverd.Op 20 oktober een geweldig LoppemenSteenbrugge succesuitgevoerdebeschietingen vandevijand.Op 28 september maakt het Regimentzich meestervan de tegenoffensiefuit namhetregimentstellingopdelinie Wieltje-Pilken vijandelijkestellingente Maldegem.Op 3 vanwaarhetdeelnamaandegtoteartillerieaanval. novemberbewijddenze nog Kluizen en bij de ztjn ze te Bassevelde waar hun namenzestellingbij Mosselmarkt wapenstilstand Op30september oprukeindigt. in eenvolkomen zegevierende en ten Westenvan Passendale omgewoeldterrein,waarze veertiendagenlang onophoudend bestooktwerdendoordevijandelijke 25.BaetenAlfons J. (Ravels),-soldaat- zege'14-'18 (geenfoto artillerie.Op 13 oktobersteldehet zich op in de en herinneringsmedaille : behoordetot het lste Bataljon buurt van Moorsledeen nam het deel aan de beschikbaar) Karabinierswielrijders.Zij vertrokkenop 3
Denis Jansens
Henri Hendrickx
Isidoor Moonen
Jan Baptist Heylen
l o/
augustus 1914devijandtegemoet vanuit\4lvoorde het op 13 oktoberl9l4 de vijand tegenaanhet van de Leie, in de buurt van en versperdede weg aande Duitse cavalet'.e.Zij afleidingskanaal tenkostevanzwareverlie2en. Nadien toondeneen zodanigscherpejuistheidin het Zomergem, naarBrugge schieteneneenvurigheidin dejacht opdeUhlanen kon de divisie zich ongehinderd (lichtbewapende enaanomsingeling Aan Duitseruiters),datdevijandhen terugtÍekken ontsnappen. te paardzich vanaf l0 augustusl9l4 de naamgaf van "De deIJzergekomenwist het4d"Jagers ZwarteDuivels". Op 12 augustus biedenzij met aan te passenaan de loopgravenoorlog en op 2 I 0 man, vij f uur lang, weerstandaan een kranigewijze de rol van infanterist,waaÍtoehet te vervullen.Alhoeweler in cavaleriedivisie die er niet toe kon komenhun niet wasvoorbereid, stellingente verlaten.Deze z=:ltarc dag kosttehet het begingebrekwasaanverdedigingsmiddelen, achtereenvolgens in de Bataljonde helft van de in linie gebrachte beweeshetgote diensten, manschappen. Tijdensde slagaande IJzerhielp sectoren van Pervijze, Ramskapelle, het mee aan de verdedigingvan de rivier te Oudstuivekenskerke,Diksmuide,Knokke, Merkem,Diksmuide,en te Nieuwpoortmet de Driegrachten, en SteenstÍaete. Toenhet4e Jagers Franse42"r'Divisie. Bij de gevechtenaan de te paardin februari1918 werdontbonden noemde Reigersvlietvan 6 tot 18 maart l9l8 gavenzij Luitenant-Generaal de Witte dit regiment"een andermaal en gevechtswapen. Zo blijk vaneengoedeaanvalsgeest in de geduchtmanoeuvreringstegenaanvallen wasdit die ons de tijdelijk verloren hetregimentzulkevleiendelof verdiende, stellingen teruggaven. Dankwamhetoffensiefvan te dankenaan de waardeen de sterktezijner Vlaanderen.Niettegenstaande dete zwaargeladen onvergelijkelijke kaders die, dank zij de fietsenen de dikwijls onbruikbarewegenof Korpscommandant, hethoogtepunt haddenbereikt omgewoeldeveldenen de zwarevermoeidheid van lichamelijkeen zedelijkegeschiktheid, van aanhunoverheden, vaninitiatiefen kondenzij devijandovermeesteren, dochverloren verkleefdheid heel wat van hun manschappen. Op 17 oktober zelfoerloochening, eenhoogtepunt datmisschien geëvenaard, bevrijden ze Torhout, ze maken vele wel doch niet kon overtroffen krij gsgevangenen endringendezelfdedagdoortot worden." aan de poortenvan Brugge. Op 19 oktober veroverenze de gemeenteKnesselareen Legerdagordervan Koning Albert I van 11 bemachtigennogmaalskrij gsgevangenen en november1918: enSoldaten. Gij hebt mitrailleurs.Eindelijkop 2 novemberl9l 8 'Officieren,Onderofïicieren gemaaktjegens hetVaderland. Uw achtervolgen zedevijandvanafhetafleidingskanaal u verdienstelijk weerstand te Luik, teAntwerpenente tot aande vaartGent-Temeuzen. Op 3 november heldhaftige Namen,heeftaande vijandelijkebendeneene ve{agenzedevijanduit Wippelgem. verlraging doenondergaan, dievoorhennoodlottig (Weelde), 26.BelJan Baptist geborente Weelde moestworden.Sedertmeerdanvierjaar hebtgij op 6 november1892enoverledente Weeldeop 8 in de moddervan denIJzerhet laatstestukjevan maart1967-soldaat- 8 frontstrepen - oorlogskruis onzengrondverdedigd.Eindelijk,de algemene '14-'18 bewondering afdwingende, hebtgij denvijandeen metpalm- zege-enherinneringsmedaille : behoordetot het4d'Jagerste paard.In hetbegin bloedige nederlaagdoen ondergaan.De van de veldtocht namen zij deel aan al de dwingelanddie tegenonze bevolking een verrichtingenvan de 2e Legerdivisie.Vooralde schrikbewindinvoerde,die onze instellingen in de verkenningennaar Diest, Testelt,Sichemen schond,die de besteonzermedeburgers gebleven. Aarschotzijn hetbestbewaard Luitenant boeienklonk,dieoveralwillekeurenverdrukking De dageraad Generaal Dossin,deschitterende bevelhebber van pleegde,is voorgoedoverwonnen. gij gaatuwe steden is gerezen, de2d'Legerdivisie hielderaanzijn voldoeninguit derGerechtigheid tedrukkenoverdegrotediensten diezijn cavalerie en uwe dorpen,uwe oudersen al degenendie u hembewees.Herhaalde malenverklaardehij dat lief zijn, wederzien.België,heroverddoor uwe wachtu op,omu toetejuichen.Hulde hij in zijn 'Jagertjes"eenonbegrensd vertrouwen dapperheid, had.Gedurende Huldeaanonzedoden!Eere de aftochtvan Antwemenhield aanonzesekwetsten!
Ik verleend. Gij hebt de dankbaarheiden de zij u, Offrcieren,Onderofficieren en Soldaten. vanhetLandgeworuren.' benfier overu.Veelhebik vanu gewaagd:Steeds bewondering hebt gU mij uw onvoorwaardelijkemedewerking
JozefNuyts
Jef Vos
Henri Van Heyst
169
Henri Kools
Remi Luyts
PetrusKarel Pijpers
Aloys Timmermans
Hendrik Snoeckx
Louis Verhaeren
CorneliusAlois Van Beurden
171
eigen commentaartje aan toe te voegen. En dal typeerdeMeester Van Beek nog het meesl. Díe commentaartjes waren ingegeven door zijn verlangen om de gawone (meestalboeren)-mensen van lVeeldewat te verhelen. Dat ging natuurlijk niet altijd zo vlot en dan gebeurde het wel eens, dat hij in zijn ontmoediging daarover zich in de klas iets liet ontvallen, waarover híj daarna weer spijt kreeg.Meester VanBeekwas eendiepgevoelig man, die een beetje apart kon gaan staan, om vanuit een speciaal hoekje naar de mensen te kijken, er zijn gedachten over te laten gaan en dan vliegensvlug een stukje te schrijven of naar die mensen te gaan en te zeggen wat hij ertan dacht. Ooit gebeurdehet wel eens,dat men dat "Meester VanBeek had een aparte stijl om les te niet apprecieerde,maar meestalervaarde men dat geven.Die stijl werdvooral gei'nspireerddoor zijn als een daadwerkelijke hulp. In de klas was hij, begaafdhedenop diverse vlakken. Niet alleen was zoals dat bij onderwijzers van die generatie paste, hij muzikaal erg bedreven, maar bovendien was erg streng. Hij was bijzonder gevoelig voor de hij een vlot schrijver Zijn muzikaliteit uitte zich graad van oplettendheid die men wist op te uiteraard op school, als hij er zijn lessen mee brengen. Ging het goed, dan kreeg je dat ook doorspekte, maar ook in de kerk. Jarenlang was meteente horen, maar - o wee!- als het niet zo hij trouw elke dag op z|n post om de mis te spelen bestging. Dan h,vamende meestalaan de situatie strffin te voorschijn.Il'ij hebben en te zingen in zijn parochiekerk, SinrJan. Zijn goedaangepaste paar moeilijke klanten in nogal wat houdingen wat gedemptestemwasals het ware vetgroeidmet een de Requiemmis.Zijn schrijverstalentvierdehij bot vertwijfeld lange mínuten weten doorbrengen. En in allerlei stukjes in Averbodes Zonneland en toch namje hemdat niet lcwalijk. kn eerste,omdat Lenteweelde. Hij stond ook bekend als dit er nu eenmaal bijhoorde in die tijd, maar ten versjesschrijver Zijn kinderversjes kon je overal tweedeookomdatje verdraaid goedwist, waarom horen: tijdens feesten, bij prijsuitdelingen, in de de meesterje die straíoplegde: hij wilde zo graag huiskamer, enz. Als leerlingen moesten wij er aan het einde van het schooljaar laten zien aan behoorlijk wat van kunnen voordragen. Ze waren vader en moeder hoe braaf en welvoeglijk hij ook pretentieloos, maar leuk, die versjes. De zoonlief wel had gemaakt. Zijn drang naar meestehadden betrekking op de natuur of het volksverheffing uitte zich in de klas door op de dagelijl<seleven. Maar, net zoals La Fontaine mel elementaire ctspectenvan de beleefdheid te zijn fabeltjes deed, legde meester Van Beek aan hameren en te blijven hameren. Dat stond een het einde van zijn gedichtjes vaak een lesje voor beetje in tegenstelling tot de omkleding die hij aan de gewone mens.En dat kenmerktehem bijzonde4 vakken als geschiedenis, aardrijkskunde, en zelfs rekenenwist te geven. ook als onderwijzer trouwens. Van de hand van de WeeldseonderwUzeÍLouis Van Beek (1896-1955)verscheeneen bundeltje gedichtenbij drukkerij Lombaert te Schotenonder de titel: "Gedichtenvoor de Jeugd".De door hem gepubliceerdekinderversjes hebben meestal befekking op alledaagsedingen,maarze zijn altljd Zijn dichtbundelis bijna spitsen goedgeschreven. nergensnog te vinden en daarom nemen wij de versjes graag in ons tijdschrift op. In het boek "Weelde Toen en Nu", dat in 1982 door de HeemkundekringNicolaus Poppelius werd uitgegeven, schetsteLaurent Woestenburgeen passendportret van zijn oude onderwijzer. We nemende tekst hier integraalover:
De mens VanBeekzit helemaal verscholen in zijn versjes. íl1j drukken ze hier af om u duidelijk te maken op welke speelse wtjze htj het dagelijkse doen en laten in de huiskamer of in de natuur kon obserteren.Hii kon dit echter niet zonder er zijn
Vanbuiten leren was goed, maar lang niet alles, want hij eiste dat je die stof ook wíst terug te plaatsen in de bredere context van het dagelijkse leven. Zo was hij de onderwijzer, voor wie je wel een beetje beducht was, maar van wie
MeesterLodeVan Beek(1896-1955)
je ten allen tijde kon zeggen, dat hij een ideaal nastreefde.Dat ideaal was geïnspireerddool zijn artistiekebegaafdheid,maar ook door zijn omgeving:de menszoals hij was. Het uitte zich in veel dienstbaarheidop het culturele vlak. Eén van die vormen van dienstbaarheid was zijn jarenlange trouwe dienst in de Openbare Bibliotheek.De indrula,vekkende kasten voor ochleraan in zijn klas verborgen ons een wereld van wonderbaregeschiedenissen, spannendeverhalen en poëtische sprookjes, allemaal netjesvoorzienvan eenI tot en met VI, al naargelangde graad van zedelijkerijpheid die je de meesterwist aan te praten. Dat aanpratenlukte niet steedszo goed, want meestalwist meesterl/anBeek wel hee!goed welk niveau je kon verteren. Hoe dan ook, bibliothecarisspelenwas voor de meesterniet alleen maar boekenmeegeven,het betekende ook een stuk opvoedingen begeleidingvoor hem."
l. Mijn moederke Ik heb een tedermoederke, eenmoeke, lief en goed, eenengelvan eenmoederke dat zoveelvoor mij doet! Ik min dat lieve moederke, 't vertroeteltme zozeerl Het zorgt en bidt, dat moederke, voor mij steedsimmer meer!
Des avonds,als ik, moe gespeeld, naar't bedjehenenwil, drukt zij een kus op elke wang en 'k slaapdan vredig, stil! Steedszal ik mijn lief moederke beminnenimmer meer, altijd haarzoetekindje zijn en braafzijn tot haar eeÍ. 2' Ons klokje Tik,tak! Tik,tak! gaat ons klokje zonder pozen, immer voort. Tik,tak! Tik, tak! langzaamverder gaat de wijzer, ongestoord. Tik,tak! Tik,tak! vlijtig klokje' rust'loos zijt ge, dagen nacht! O, de tijd gaat immer door maar en voor niemandook hij wacht! Tik,tak!Tik,tak!doetons klokje. Ook wij moetenimmer voort. Laat ons wel de tijd gebruiken. "Tijd is geld!" zegt 't wijze woord. 3. Twee engelen Als 't kindekerustig te slapendaarligt in 't beddeke,donzig en zacht, dan zijn er twee engelen,liefen getrouw, die houdendaar imrner de wacht.
173
Ze versieren.t hofke frjn I 'k Breng hun elke dag verfrissing na het warmezongeschijn. Ook ons zielke is een hofke, dat vol bloemekesmoet staan, vol met bloemekesvan deugden. Kindje, denk daardikwijls aan! 6. Het beekje Kabb'lend beekje,dat uw golfkes rust'loosop- en nerewiegt, kabb'lendbeekje,toefeenweinig. zeg mij waar glj henentiegt!
En wilt genu immer,mijn kindekelief, devriendvandieengelenzijn? Weesbraafdan,godvruchtigen bangvoor het kwaad enhoudsteedsuw zielkeheelrein!
'kZie uvt boogskes,.k zie uw zonkskes steedsmaarkabb'len immer voort. En gij voert de done pijlkes hupp'lend mee naar .t verre oord.
4. De kikvors en de muis Aan de boordvan ,t diepewater zateenmuisjebij hetriet. 't Zou zo graageroverwezen, maar...vanzwemmen hieldhetniet!
Neen,lief beekje,wil nietpozen, kabbel gij maarvlijtig door. 'k Weetwel wat uw loop beduide en mijn ziel geeft dank daarvoor.
Daarsteektpuit zijn kop uit .t water enhij spreekthetmuiskenaau "Kom hierop mijn rug maarzruen, laatonssamenerovergaan,'.
Beekje lief, gij leert onsreizen, rerzen altijd, immer voort, zonderdralen of te pozen naarhet eeuwigzalig oord.
Maardemuismoetdatbeklagen, wantdevalse,slechte puit duikt naarondermethetmuiske enhet komt er nooitmeeruitl Puitzit heim'lijknu te kwaken doch,daarkomt eenreigerrap bij het waterneergestreken: puitvliegtbinnen,metéénhapr Z.ois 't dikwijlsmetdegene dle eenandernadeeldoet. Vroegoflaat zal hij .t beklagen, nooitbrengthemdat eniggoed. 5. Bloemekes In onshofkestaaner bloemkes methunAissekleurenpracht lief te bloeien,zoette geuÍen wijl hetzonnestraalke lacht. 'k Houdzo vandielievebloemkes.
En de pijlkes,ook .k begrijpnet: 't zrjn onskruiskeshier op eerd. Laatz'ons tillen en ze dragen zoals't beekjehet ons leert. 7. God Als we 's avondsaan de hemel starennaar die stenenpracht, weten we dat hoog daarboven God woont met zijn oppermacht! Als de donderromm,lend grommelt en de bliksem schichtenschier, in het bos somsbomenvellend, is het God,die hun gebiedt! Als de frissedruppelsvallen wijl de regenboogdaarschoon aan de hemel staatte kleuren,
174
spreektook hij van Godeswoon! Gaatde boerzijn zaadjesstrooien op het land,versomgeploegd, danmoet God er kiem aangeven of 't is al voor niet gezwoegd! Denkeraan,datook die Godeens iederroepenzal, rtit't graf, om hetgoedzijn loonte geven enhetkwaadzijn eeuw'gestraf. 8. De bedelaar Hinkenddoor de kille straten. met eenkruk, zo goedhij kan, stapteenbeed'laar,stijf vankoude, om eenaalmoes. Armeman! Gindermakenvluggeknapen saameensneeuwman in de straat. joelen 't Is een en eentieren. Zie, hoelollig hij daarstaat! En dejongensziendebeed'laar. Hoor! ze spottenmet de man! Doch,klein Jantje,'t braveventje, loopt naarhuis zo hardhij kan. Spoedigis hij weergekomen met zijn spaaqpot, die hij vlug in demanzijn handenledigt enkeertaanzijn spelterug. Geenderknapendie nog spotte! En onsJantjeis zo blij. 't Denktaanwat eensJezuszesde: "Geefdearme,gij geeftmij!" 9. Slapeloos 'k Benvandaagnietbraafgeweest. 'k Hebmijn oudersdurvenplagen. Moekeheeftme nu voor straf veelte woeg naarbedgedragen. 'k Lig hier nu zo wakkernog! Neen,ik benthansniet tevreden... Kijk! Daarkomt onsJantjeMaan, 'l lonktzo vriend'liiknaarbeneden!
Maantje,'k zal naaru maarziet Gij kunt van mijn kwaadnietsweten. O, ge zijt zo wiend'lijk steeds. 'k Zal mijn boosheidzo vergeten! Maantje,neen,voor 't vensterweg! 'k Zie dat mannekenu kijven. juist alsik. Stoutwas 't eenmaal 't MoetvooÍ strafdaarimmerblijven! Jezuke,o, geefme rust, nimmerzal ik stoutnog wezen. 'k Hebzo'n spijt,zo'n innig spijt! 'k Zal nogeengebedjelezen. 10.Vogelroven In eenoudeeikenstronk staateennesue,heelverdoken. Zevenjongskes,puitekaal, zijn uit d'eikespasgebroken. 't Is eenpiepenvanbelang! Ziet ze gapenal die snuitjes! D'oudenzorgenvlijtig vlug voorhunkleine,kaleguitjes! Dochde kleine,stouteJan, op zijn vogelroversronden, heeftdoor't piepenvandeklein vlug hetlievenestgevonden. Zorg enrreugd is plots voorbij! Jantjekomt het al verstoren! D'oudjessmeken.Niets datbaat. Jantjewil er niet vanhoren. Deugniet,blijf vanvogelsaf. Laat ze zingen,lustig fluiten. Vogelszijn zo nuttigtoch, maken't heerlijkop debuiten! 11.In de smidse Lustigzingend,forsighaam'rend op hetijzeq gloeiendheet, staathet smidjevlug te werken, werken,zwoegendat het zweet. Karel,'t is eenluie kerel, komt in 't zwartesmiskestaan,
t'75
Huis van meesterLode Van Beekin Weelde-Straat enhij ziet het naarstigventje vlug op 't rode ijzer slaan. "Smidje,smidje,"zegtdeluiaard, "slatochniet zo hevig,man! Smidje,ge zult moedeworden, zie eenshoegezweetervan!" 't Smidjehoudtnu op methaam'ren, kijkt de dommeluiaardaan: " 'tlJze1" znglhij,"blijft nietgloeien. Slechtsals 't heetis. moetmenslaan! En gij, luiaard,doeals 't smidje, leernu vlijtig, 't is uw tijd. Lerendoetmenalsmenjong is: later,jongen,krijgl ge spijt!" 12,De wiegendejongen Broerke,broerke,klein lief broerke, slaaptoch gauw,ik benzo moe! 'l Moetu wiegen,mollig broerke, slaap,mijn wiendje,oogjestoe. 'k Mag van moekeniet gaanspelen voor 'k u hebin slaapgesust. Buitenwachtenmemijn vriendjes.
Douwe,douwe,broerkerust. 'k Zal u heel,heelzachtjeswiegen, zingennogeenslapelied. Douwe,douwe,sluimerzachtjes enweerhoudme langerniet. 13.Een meiliedeke De lievemei komtlachendweer Maria-maagdbegroeten. Plukfrissebloemkes, frjn enteer, en strooidie aanhaarvoeten. Zingjub'lendalshetvogelkijn, wil Jezus'moederloven. Zo doetgij alshetengelkijn, datjubelt ook daarboven. Maia, zoetsMoedermaagd, ontvangons kindergroeten. U, die mennooitietsvrucht'looswaagt, ziehieronsaanuw voeten! O, zoetemoeder,lelierein, laatonssteedsschuld'loosgroeien, maakvanonsziel eenhofkeklein. waaral uw deugdenbloeien.
t76
14. Lente De weide trekt haarprachtig kleed van groenen bloemkesaan. Kijk eens,wat bloesemswit en rood er op de fruitboom staan! De leeuw'rik zingt, de merel fluit, de koekoek roept in 't woud. De vogelkeszijn t'allenkant aan't nest'lenin het hout.
Bidden,breienenvertellen doetonsgrootjegraagvoor mij, wantik benhaartroetelkindie en ik bener dolgraagbij ! Kan onsgrootjeniet meerbidden, breitzemij geenkousenmeer, danzal ik aangrootjedenken, voor haarbiddenbij de Heer.
De vlinder fladdert dansende op goudenzonneschijn. Het bieke gonstweer vlijtig rond. 't Wil allesvrolijk zijn.
17. Moederswiegeliedje In 't helwittewiegske,mijn kindekelief, ge lachten ge speelten gewroet. Ik maakte't zo donzig,ik dektu zo warïn. Weesbraafies,mijn kindje,slaapzoet.
De hemelhangtdaarblauwen rein. het weer is warm en zacht. Komt. lopenwij door veld en wei. Wat vreugde,wat een pracht!
Douw.douw.kindekedouw! Engelkeslaaper nu zacht. Douw,douw,kindekedouw, moekezal houdendewacht.
15. Voor Jezus' Heilig Hart O Heilig Harte, Jezuszoet, we knielen aanUw voeten. We komenblij en liefdevol U, Liefde-Koning goeten. We sierdenschoonmet bloemkesfrjn Uw beeld in onzewoning. Gij moogter Heeren Meesterzijn. Gij, God en Liefdekoning.
Ge ligt daarzo wakker,mijn kindekelief, uw oogskes, ze starenmij aan. Neen,kindeke,moekeverlaatu nogniet, zeblijft bij uw wiegeskestaan.
O Heilig Harte, Jezuszoet, ik wil U trouw beminnen. Mijn hart staatvoor U open,Heer. O Jezus,treeder binnen. Ja,neemhet heelvoor U, o Heer, en doe Uw liefd' er bloeien, opdat ik, Jezus,meer en meer in deugdenmoge groeien.
Zo zachtjesnu slaaptge,mijn kindekelief, ge lachten ge droomtin uw rust. O kindeke,zonvanmijn huisenmijn hart, gezijt er mijn enigelust.
16. Grootje Stramzijn grootjesoude ving'ren, krom is ook haar stijve rug, maarze kan nog naarstigbreien, priemkeswippen, nog zo vlug! Biddend aan haarpaternoster blikt ze goedig en devoot naarhet oud, vermolmdekruisbeeld, dat haar zoveel troost reedsbood.
Ja,lachnu maarvriend'lijkuw moederke toe mee. enstamelmijnwiegelied Uw oogskesverkleinen,ze wordenzo loom. Toe,slaap,danis moeketevree.
18.Kind en ster Pinkend,blinkendsterrekij n, lichtekemetgoudenschijn, datbij stille,donk'renacht, schitterthoogin grootsepracht, pinkend,blinkendsterrekijn, schoonmoethetdaarboven ziin! Brave,zoetekindekijn, metuw zielkeblankenrein, heelonsgoudenschitterlicht is nogslechtseen vaaggezicht van de grootsehemelpracht, die 't onschuldigzielkewacht! 177
19. Huiselijk Het lampekewerpt zijn geschemer, het stoofke al ronkendegloeit en vaderrookt smaak'lijkzijn pijpje, hij is van zijn dagtaakvermoeid. Ons moekezit ijv'rig te naaien, wijl zusjehaarslapekedoet. Ons poesjeligt vredig te spinnen. Wat is 't in ons huisje nu goed! Daar wipt er ons broerkezich lachend en guitig op vaderkesknie en smeektom het heerlijk vertelsel van Jannekeen Jannemie. En vader begint te verhalen. Wij luisterenzoetjesen stil, tot, na een gebeden een kruiske, de slaapons naar 't beddekewil. 20. Achter 't deurke Jezus,'k hoordevaak vertellen dat Ge zit gevangen,daar achter 't kleine altaardeurke voor de mensen.Is dat waar? Ook mijn zielke heeft eendeurke, dat voor U wel open kan. Treeder binnen,sluit het stevig, blijf Gij achter't deurkedan. En komt eensde duivel kloppen, houd de sleutelstevig vast. Roep hem toe van achter 't deurke: "Weg, grj bozehellegast!" 21. Een dubbel St.-Niklaasgeschenk Wijl de bravekindersdromen in hun bedjes,warm en zacht, staptde grijze, heil'ge bisschop door de koude wintemacht. Pietje leidt de trouwe ezel, die zo'n lekker beetjevindt, en hij wlt de kleine korfkes van het braaf,onschuldigkind.
Zie, op éénplaatsvindt de heil'ge thansgeenkorfke, als weleer, maar eenbriefe, schoon,eenvoudig: "Ach, mijn moeke lijdt zozeerl Daarom is 't, o goedeheil'ge, dat ge nu geenkorfke vindt. 'k Vraag u, Sint, haarte geíezen. Hoor de bedevan eenkind!" Sint-Niklaasis fel bewogen door die schonekindertaal. En zo'n prachtigegeschenken gaf hij nooit; eenenk'le maal. En hoejuichte's morgens't kindje, toen het uit zijn dromen schoot, en het gansgenezenmoeke 't in haarprangend'armensloot! 22. Mislukt Met haarkuikensstaptde klokhen. scharr'lendnaar een worm, wat graan, dat haarguitjeszich betwisten en er dan mee lopen gaan. Poeszit heimelijk te loeren, doodstil! Ze venoert geenvin! Mocht er een te dicht soms komen, ging het rechthaarbuikskenin! Plofl met beidescherpeklauwen wil z'een arg'looskuikenslaan! Maar de klok is op haarhoede en valt poesal pikkendaan! Poeswordt deerlijk toegetakeld! Klokhen pikt vervaarlijk rap! Poesverliesthaarzachteharen en meteeneenlekk'rehap! 23. Winter De koude,kale vriezeman is uit zijn hol gekomen en blaastzijn snerpeadem door de bladerlozebomen. Daar valt hij op het water toe in slotenen in kuilen.
178
Hij vriest ze dicht, de winterman, of doetde sneeuwstorm huilen. Het vogelkevliegttreurigrond enlijdt fel vandekoude. Het vraagtal piependof we toch wat kruimelsstrooienzouden. Wij lachenmet dewiezeman! Wij hebbenwarmekleren! glijdenlangsdebaan. Wij schaatsen, Onskanhij weinigderen! Hoegoedis 't bij dewarmehaard, waar't stoofkestaatte gloeien, alsvaderonsdanmooivertelt, onsinnigweette boeien! 24, Het luie muske Onder't rodepannendak woonteenmusmetvluggeguitjes. Wat eendrukteheerster toch om te vullenal die snuitjes ! Daag'lijksook is moedermus drukhetvliegenhunaan't leren: van het dak daarin deboom, van de boom danwederkeren. Watgefladderengesjirp! D'oudjesgevenraadaanallen. Dochéénjongskeis te bang! 't Moesteensnaarbeneden vallen! Daarkomt poes,behoedzaam, stil geslopen! over 't daknaart' nest "Vlucht,"roeptmoeder,"kindjes,vlucht! of gezult het duurbekopen!" Heeldebentvliegtijlingsweg! 't Luie muskezit te beven! Poesslaatmethaarscherpeklauw! 't Boetzijn luiheidmetzijn leven! 25. Een kruiske t' Kleineklokjeweesdaareven dat ze moetenslapengaan en de wit-gepondekleuters gaanvooÍ 't grotekruisbeeldstaan.
Handjeswordensaamgevouwen, hoofdjesbuigenendevoot klinkt hun schoneavondbede, opgezegddoor klein en groot. En nu wippenze naarvader om dezegen,om eenkruis Ook naarmoeke,want het kruiske brengtgelukin 't vredighuis! Kruis van vaderen van moeke, oudgebruikzo heerlijkschoon, nooit zal menhet kruis verbannen uit eenechte,Vlaamsewoon! 26.Een lesje Vaderzit met 't mollig broerke pijpe smorendbij dehaard. zit hetop zijnknieën. Kraaiend 't Rijdt zo dolgraagtoch "te paard." Zie, daarknjgthet lieve ventje plotshetpijpekein 't oog en de rook, die blauwigkrullend, uit hetpijpkestijgtomhoog. grijpthet Met zijn poezelhandjes naardiekrullen.Telkensmis! Tot het moedevan te grijpen daaropeensaan't pruilenis. Kindje,lief onschuldig kindje, zo is 't ook met 't aardsgeluk. Die er meestenfelstnaargrijpen komenvaakin schanden dÍuk! 27. Wolkenvaart Witte wolken drijvenvluchtend doordevaleavondlucht, voortgedrevenop de adem van het zachtewindgezucht. Bovenal die wolkgevaarten hangthet maantje,licht en klaar, onvenchilligtoete kijken naardie drukte onderhaar. Wild dewolken gaanaan't drijven,
179
voortgezwieptdoor felle wind, immervlugger,immerverder of dejacht geeneindevindt. Wij ook, mensen,drijven verder doorhet leven,immervoort, Ginder,bovenal die wolken. rustenw'eeuwig,ongestoord. 2t. Pasen 't Alleluia,klinkeblijde! Christusoverwonde dood. Uit het graf is Hij verrezen heerlijk als het morgenrood. Ja,Hij mochtwel fier gehrigen: "Slaatge dezeTempelneer, eerdriedagenzullenvlieden heerlijk-grootsherrijst Hij weer!"
Zie, doorblankeeng'lenhanden wordt de zwaresteengelicht. DoorZijn eigenmachtverrijstHij, in verblindendschitterlicht! Laatonsblij hetPaasfeest vieren! Ook onsziel herlevethans gansgezuiverdvan de zonden, schitt'rendalseenhemelglans! 29. De klokken van Rome Ongeduldigzijn dekleuters in hetkleinekamerkijn, wantze kerenweervan Rome al deklokken,grootenklein. Moekezegdedat de klokken stenenwerpennaarhetkind, dat nieuwsgierigzou gaankijken enzichnietin huisbevindt.
Graf van meesterLode Van Beek
Plots,daargalmenuit de toren weerde klokkendoorde lucht! Op eenoogwenkzijn dekleuters 't kleinekamerkeontvlucht!
Glinsterende dauwedropkes schitt'renin dezonneschijn aandebont-gekleurde kelkjes juist of 't diamanten zijn.
D'eiersliggenvoor hetrapen! Wie hetvlugstis, heefter meest! Strakszal moekeeerlijkdelen, En dan... smakelijkgefeest!
En alsd'avondkomt gezegen langsdebloemkes, stil enzacht, sluitenal de mooiekelkjes enverdwijntdekleurenpracht.
30. Het geweten Binnenin hetdiepstderziele spreekteenstemmezachten stil, alsik hebmijn plichtgekweten, trouwvolbracht wat Jezuswil.
Als debont-gekleurde bloemkes bloeitmijn ziel in grootsepÍacht, alshetlicht vanstilledeugden er verdrijftdezondennacht.
Maar,hebik somskwaadbedreven enmijn plichtniettrouwvolbracht, o, dankandie stemmekwellen, en 't wordtin mijn zielenacht!
33. Van het roodborstje Aan hetkruismetbloed'gewonden hingvol pijnen,GoddeZoon, wreedgemartelden gefolterd, op het hoofdeendoomenkroon!
Trouwestemmevan 't geweten, die de waarheidnooitverkacht, mochtik immereerlijkhand'len en gij sprekenzoeten zachtl
Op derandvan 't kleinenestje zit eenvogelkeen treurt. 't Weentuit beide,kleineoogskes of zijn vogelhartjescheurt.
31.Mijn goedekameraad Ik hebeengoedekameraad, die immeraanmijn zijdegaat. Hij wijst metafschuwmij hetkwaad ennooptmij tot de goededaad.
't Slaatopeenszijn kleinevlerkjes, vliegt op 't schandigkruishoutneer en hetpikt eenscherpedoren uit hethoofdvan OnzeHeer.
Ik hebeenvalsekameraad, died'onschuldvanmijn zielehaat. Hij wijst begerigmij hetkwaad, al wat mijn schoneziel maarschaadt. Ik volg de goedekameraad, Hij is mijn hulpentoeverlaat. Hij staatme bij metgoudenraad, wat eensmijn zieleeeuwigbaat. 32. Bloemekes 'k Min deschone,lievebloemkes methunkelkjes,helvankleuq alszij in dezomermorgen 't hofkewllen methun seur.
Tevensspringteenrodedruppel op deborstvan't vogelkijn. Jezuswil doorheen zijn pijnen 't vogelkenu dankbaar zijn. "Kleinevogel,"zegtdeHeiland, "blijv' uw borstjeroodalsbloed. 't ZIj eenonuitwisbaar teken hoeg'eenstroosttemijn gemoed". 34. Jezus,de kindervriend MoekeveÍelde van Jezus,zo schoon, hoeHij, wijl hetzonnekedaalde, dekindjes,gezetenop moederkes arm, zachtzegend'enliefd'rijk onthaalde. Dat Jezusze namop zijn god'lijkeschoot, ze zoendeen sheeldedewangen
181
en hoe dan die kindekesspeeldenmet Hem en lachtenHem toe, onbevangen.
"Uw God is geborenin Bethlehem." De herderkeslieten hun schaapkesalleen en gingen dan fluks naarhet stallekeheen. Ze vondeneen kindeke tederen schoon en knielden er neervoor de God'lijke Zoon.
Opeensvraagtklein Jantje,eenvoudigen droef: "Waaromkomt die Jezusniet weder? Zo gaametoch zou ik ook spelenmet Hem en dan ... Hem omhelzeneensteder!" "Maar, Jantje," zegt moeke,"gU moogt nog veel meer Hij daalt in het diepstvan uw ziele, wanneergij godvruchtigin 't goddelijk huis aan Jezukestafel gaatknielen." 35. Zaterdagavond 't Is zaterdagen wasdagthuis, het kuipke staatgereed. Op't stoofke,dat nu ronkt en gloeit, stookt moeke 't water heet. Wij kleuters,zijn vol ongeduld, wij houdenvan eenbad. Wij pletsengraagin 't warme vocht. Het is zo lekker...nat! De kleinstekomt eerstaan de beurt, hij is eenvlugge gast! Daar zit hij poedelnaaktin 't bad en kraait en pletst en plast! Ons moekebloost van 't drukke werk, ze wast en wrijft ons rein. "Wat zult ge," zegt ze, "allemaal straksfrissekleuterszijn!" We komen allen aan de beurt, wat voelen wij ons fris! We gaannu graagen blij naarbed, daar 't morgen zondagis. 36. Kerstmis De herderkeshielden te zamende wacht. Hun schapekessliepenin pikdonk're nacht. De sterrekespinkten in 't middemachtsuur De herderkeswaaktenbij t' knappendevuur. En zie! daaropeensflitst een schitterendlicht. Een engelverschijnthun met stralendgezicht. Hij meldt aan de herdersmet hemelsestem
Zij offerden 't Kindje een lam en wat melk. Klein Jezukegafdan eenzoentjeaan elk. En d'engelkeszongenin 't nachtelijkstil: "De vred' aande mensen,die goedzijn van wil." Komt, knielen wij ook voor het Goddelijk Wicht, dat stralendvan liefd' in zijn kribbekeligt. Het daald' uit de hemel en brengt ons de vree! Komt,juichenwe blij danmet d'engelkesmee! 37. Van het puitje Puitje,puitje, groeneguitje uit de vette, kille poel, wat gesnater in het water maaktgrj in het avondkoel! Groenepuitje, 'k zie uw snuitje stekenboven 't water uit. Zwijg toch, puitje, houduw snuitje, want ge kwaakt vervelendluid! 't Groenepuitle, 't kwakend guitje zingt eentonig,maar dat moet. En al kwakend zich vermakend looft het God, zo alles doet. 38. De leeuwerik Het oostenligt in purpergloed en veld en weide domen. Daar wipt de zon haar eerstestraal al over groenebomen. De leeuw'rik hupt van 't warme nest en stijgt ten blauwe hemel, wijl onderhem heel 't aard'rijk weer hemeemtzijn druk gewemel.
182
Hij stijgtenjubelt luid zijn bee daarboven in deluchten alsgaathij tot de Schepper zelf enwil hij d'aardontvluchten.
heelvroegde verenuit? Wie werktreedsvlijtig daarop .t veld voor 't morgenklokje luidt? Voorwaar, datis eenvluggeman! "lk ben't!" zegtpachter Jan.
Daardaalthij alseensteenzo plots bij 't wachtendnestjeneder. Hij heeftzijn morgenplicht volbracht enzoektzijn eidesweder.
Wie duchtniet voor hetwinterweer, al is hetkoudenguur? We zit danbij dewarmehaard enrooktbij 't knappend ruur? Voorwaar,'t is eengelukkigman! "Ik ben 't!" zegtpachterJan
39.De nachtegaal D'avondkomtmet stillestappen. Alles rustenzwijgt enwacht. 't Vogelkezoekt't warmenestje, 't puitjekwaaktin poelofgracht.
Wie leeftgelukkigentevree, eenvoudig vangemoed? Wie bouwter steedszijn hoopop God, zelfsin de tegenspoed? Ik wilde,wasik zulk eenman! "Wordboer!"zegtpachterJan.
Plots,daarwordtde stilt' verbroken doorde kleinenachtegaal, wanthij gaatzijn Schepper loven in vem:kkelijketaal. Hoort,wat rijke melodieën afgewisseld, grootsenbreed uit zijn gorg'lendkeeld'ontglippen, zoalsnooiteenkunst'naardeed! Tot in de lateavonduren klinktzijnlied,zijnavondbee. Nachtegaal, geroertmijn harte. 'k Bid al luist'rend metu mee. 40. De koekoek Koek-koek!Op eenweipaal zit dekleine,luieguit. In de morgenende avond klinktzijnroeplied helenluid. Koekoek-koekoek! Honderdmalen galmtzijn roepdeveldendoor. Koekoek!uw eentonigliedje pastniet in hetvogelkoor. Koekoek!Koekoek,felle roeper, neen,gezljt geenflinke gast. Broeden,zorgenvoor uw kleinen schijntvoor u te zwarelast! 41.PachterJan Wie wipt bij 't vroegehaangekaai
42. Meiliedeke De zwaluwkeertal kwett'rendweer na 't wintertij. De bloemekes ontluikenfris in hof enwei. Het vogelkooris weerontwaakt in bosenveld. Hetzingtzijnliedjesjubelend metlief geweld. De lenteluchthangtstil enblauw. Het fonkeltal in morgendauw. Ook in onshaÍ is 't lenteweer en'tjubeltbtij, wantU, Maria,wijdenwe deschone mei. Uw beeld,o Moedet sierenwe metbloemkesfijn. Gij wilt vooral dekindekes eenmoederzijn. Maakons,o Moeder,U gelijk, danschenktonsJezus't hemelrijk. 43. Sint-Pieter In dehanddegoudensleutel staatdegrUsgebaarde man aandewijde hemelpoorte, diedoorhemslechts openkan.
183
Al dezielenvandebraven leidthij in dehemelzaal. Toeen opengaatde poorte dagelijkswel duizendmaal. Sinte-Pieter, mochtuw sleutel voor mij op'nen't hemelsslot engij leidendanmijn ziele voor de goudentroonvan God. 44. De zwaluwenvertrekken 't Groengeblaartegaataan't gelen, 't bloemkeraaktzijn kleurenkwijt. Fellergaatdewind nu waaien. Vaarwel,schonezomertijd! 't Zwaluwvolkje zit te keuv'len en te kwett'renop eendraad. Ze bespreken druk dereize, houdenonderlingweerraad. Plots,daarstijgtde helebende luideschett'rend in delucht enmijn ogevolgtvanverre heeldiejubelendevlucht. Ookmijn zielezaleensstijgen alsdedrukkezwaluwvlucht naardegoudenhemelzalen ver van 't nietigaardsgezucht. 45. Daar is Vader! Doordekleineruitjesgluren vier gezichtjesrozerood. 't Kleineklokjeweesheteinde van hetwerk voor 't daaglijksbrood. Aan debochtderstillestrate komt hunvaderaangespoed en dekleuterslopenvlug de bravewerkerte gemoet. Hoorhunblijde groetjesgalmen! Zie, wat vreugdop hungelaat! Gauweenkusje,dannaarmoeke, dieheel't spelblij gadeslaat. Vaderis meteenvergeten dathij hardsomszwoegenmoet.
Voorzo'n vrouw en lievekind'ren werkthij gaameen metmoed. 46. Van eenvarkentje Eenboerkekochteenvarkentje, eenbeestje,rozerood. Hij stopte't gauwhethokjein, 't keeg melk en lekkerbrood. Het beestjegroeidezienderoog. Hij at slechtsenhetsliep. Het werdeenvarken,dik en vet. Maarach!...Hoedatverliep? De slachterkwam,greep't varkenvast. Eénsteek,veelbloed!'t Wasdood! En 't boerkedachtnu heelvoldaan: "We zijn weeruit denood!" Onsboerkeeetnu elkedag zijn buikjedik enrond aanpensen,spek,aanhespenvlees. Eenboervindt datgezond! 47. Hazenklacht Ik beneenarme,bangehaas. Wathebik tochmisdreven? Waarom vervolgtgij. mensen. mij en staatme steedsnaar't leven? Ge guntme rust,nochduurop aard, geenworte[,klaveqkolen, en 'k zoekvergeefseendichteplaats waar'k veiligzit verscholen. 'k Zat laatstzo lekkerin eenveld vol klaver,tot aand'oren. Pif-pafl't Geweergingaf Opeens!... en 'k wasbijnaverloren! scheldtmebangehaas. Gij, mensen, Dat is fel overdreven! Onthoudtdatvaakde schrik mij redde't korteleven. Ik hoordelaatstvan eengebuur, eenoudewas 't, geendwaze! dattussen't dommemensdomook er zittenbangehazen!
48. Mijn kempenland Ik heb u lief, mijn Kempenland uw schone,wijde heiden, die glooien zachï in purp'repracht langsfrisse,malseweiden. Ik heb u lief, mijn Kempenland, uwjeugd, uwblijde snaken, die stoeienblij door bos en hei en zich zo dol vermaken! Ik heb u lief, mijn Kempenland, uw volk van reine zeden, dat ijzersterk houdt van het werk, met weinig is tevreden. Blijf trouw, gij, volk van 't Kempenland, aan eigen aarden zeden. Hoe vreemdepracht u tegenlacht... Geluk brengt ze niet mede! 49. Het bieke en de vlinder Verborgenin eenroze eenbieke honig zoog, wijl almeteenseenvlinder bij 't bieke nedervloog. "Wel, zusje,"zei de vlinder, "zie, dat wil treffen hier! Kom, pratenwe eenseven en gun me dat plezier!" Het bieke zoog eerstvlijtig de hele roze leeg en keek dan naarde vlinder, die volgend antwoord keeg: "Gij leeft slechtsom te pralen en danstin zonneschijn. Onthoud dat 't naarstigbieke eersttoch wil nuttig zijn". 50. De scharenslijper Schare-scharen-sliep! 'k Ben hier wedermet mijn wagen!
Dat gebeurtniet alle dagen. Scharen,vrouwtjes, brengtmaar gauwtjes. 'k Zal ze slljpen zoals't moet: vlug en goed! Schare-scharen-sliep ! 'k Doe mijn wielke lustig ronken; zie, hoe spetterende vonken! 't Steentjeknettert, sputtert, spettert. 't Schaartjegaat wel twintig keer weg en weer. Schare-scharen-sliep! Nog eenskijken of 't wil snijden! Van het vrouwke daarbezijden kijgt het ventje nu zun cenue "Vrouwke, tot een and're keer. Dank u zeer!" 51. Lapper Jan Voor zijn Íaam zit gansedagen lapperJanen zingt zijn lied. Vrolijk lapt hij d'oude schoenen. Blijder man,neen,is er niet. Zendt de zon haar eerstestralen, dan is Jande verenuit. Kloppend,lappend,naaiend,snijdend loert hij guitig door de ruit. 's Avonds klinkt door heel 't gebuurte nog zijn kloppen en zijn lied! Lapper Janhoudt van het werken, luiheid kent de kerel niet. Lapper Janvergaartde centjes, sluit ze spaarzaamin de kas. Als hij t'oud is om te lappen komen ze zo wel van pas. 52. In de smidse Flink op maat, vroegen laat valt de hamerdreunendneder. Vlug en sterk aan het werk
185
staatde kleine,zwartesmeder. 't Smidjezingt, 't aambeeld klinkt. Zie, hoespetteren devonken in hetrond op de grond, wijl hetsmidjestaatte bonken! 't Is er heet. 't Smidjezweet, dochdatkanhemweinighind'ren. Met plezier gaathethier. 't Is voor 't vrouwkeen de kind'ren! 53.De molen Het windekewaait, hetmolekedraait, 't is mulderkesweertjeweerheden. Het zingtenhetfluit, steekt't kopkeeensuit, of 't boerkeniet komt aangereden. Het korentjeknerst. Het wordt zwaargeperst doorwent'lende,kakendestenen. En 't meelkemaarschuift in dezakenbestuift hetventjevankop tot de tenen. Als 't windekewaait, dewiek krakendzwaait enboerkeser gaanen er keren, danja, gaathet goed, heeftmulderkemoed. 't Is mulderkes enigstbegeren. 54. Zwemmen De hemelhangtsmetlooste blauwen, hetzonnekepriemtmetgeweld, deluchtbeeftvan danigehitte. 't Deugtnergens, in bos,nochop veld. De rakkersnu trekkennaar't water. Ze snakkennaar't deugddoende nat. Hoera!Om ter eerstin devijver! Op henheeftdehittegeenvat!
Daar plonst heel de bendein 't water. Ze voelen de frisheid vol weugd! Ze duikelen.proestenen niezen. Wat doet toch zo'nbad heerlijk deugd! Hoera! Nu eenwedstrijd in 't duik'len! Om 't langstkopken onder,vooruit! Nu weer om het eeÍstnaar de oever, zo vlug als een spart'lendepuit! Daar merkenze plots dat de zonne het westenin gloed heeft gezet en d'avond een einde komt stellen aanzwemmenen stoerenen pret. 55. Wees man van plicht! Weesman van eer en man van plicht! Houd immer 't oog omhoog gericht! Ga recht door zee,wat ook geschiedt! Versagendoen de mannenniet! Al valt een werk u drukkendzwaar, al grijnst eenwereld vol gevaar, al kost iets last, voor niets gezwicht. Gedenk:" 'k Wil zijn eenman van plicht!" Houd open oog en open oor! Ga immer blijde 't leven door! Dat zal, als nooit een boze daad eenwond in 't bangehart u slaat. Een man van plicht houdt immer stand. Verjaagalwie u strikken spant en slingerhem in 't vuig gezicht: " 'k Wil zijn eenman van eeren plicht!" 56. Onze haan Koekeloere,koekeloe! roept de haanzijn kiekenstoe, want hij wil uit wand'len gaan. Ziet, hoe goed ze hem verstaan! Koekeloere,koekeloe! Ziet, hij klapwiekt, d'ogen toe. Kak'lend komt de kiekenbent op een draÍken aangerend. Koekeloere,koekeloe! roept hij nog de kiekenstoe.
186
en dan stapthij op de baan pootjesheffend,fier, vooraan! Koekeloere,koekeloe! Haanen kiekentjeszijn moe. Kak'lend staptde tÍoep nu weer, knripen op hun slaapstokneer. 57. Morgenklokje 't Morgenklokje tingelt luid, roept ons't warme bedjenuit: bim,bam,bom! Kindjes, spoedigkom! Jezuswacht zijn vriendjesweer Vlugjes naar de Lieve Heer! 't Morgenklokje tingelt hel. 't Brave kindje hooÍ het wel: bim,bam,bom! "Jezuslief, ik kom!" En daar stapthet op de baan om naar Jezukete gaan. Lieve morgenklokje,dank, want uw lieve, helle klank: bim, bam,bom! roept mij wellekom! 'k Ben gelukkig iedremaal als ik luister naaruw taal. 58. Leeuwerik en nachtegaal Des morgens,als het zonneken in 't oostenop komt stáan, ziet men de kleine leeuwerik de hoge lucht ingaan. Hoort hoe het lieve vogelken zijn liedjesjub'lend zingt! 't Is of 't zijn Schepperzingenddankt voor't schoondat het omringt! En's avondsals het loofstil is en alles rust en wacht, zingt nachtegaalzijn dankendlied in schonezomerpracht. Gij, kind, doe als die vogelkens! bid God en dank Hem zeer bij 't opstaanen het slapengaan:
Godmintzo'n kind'renteer. 59.Gustjespap 't KleineGustjezit te smullen, 't kleuterkezo liefen knap, meteenhelegrotelepel pap. aanzijn dagelijkse 't Kleine Gusdezit te smullen. 't Smaaktde kleine bengelgoed. Moeke kan zijn papkekoken, o, zo lekker toch en zoet! Gustje,kleine, lieve kleuter, Gustje waant zich, o, zo groot! Vroegerkreeg hij toch zijn papke wijl hij zat op moekesschoot. Gusdeeet zijn lekker papke. 't Gaatzo smaak'lijk't buikjenin. Ziet, er komt een witte papweg van zijn schoteltot zijn kin! 60. In Bethlehems stal 't Was donker en koud in het Bethlemseveld. De keizer had hedende mensengeteld. Twee dooldener droevig door bergenen dal, tot z'eindelijk vondeneen doodarmestal. Daar baardeMaria haarGod'lijke Zoon, en Jezusnam vree met die schamelewoon. Sint-Jozefdienam toen het kindje heel vro en legdehet neer op wat armoedigstro. De wereld wist niet wat er daar was geschied en luisterdeniet naarhet hemelselied, dat engelenzongenmet helderestem: "Uw God is geboren,komt, spoedtu tot Hem." De herdersalleenhoorden't engelenlied. Ze keken bedremmeld,verstondenhet niet. Een engel,omstraaldvan een schitterendlicht, verzochthun te gaannaarhet Goddelijk Wicht. De schameleherderkeszochtende stal, en knieldener neervoor de God van 't heelal. Z'aanbadenHem schuchter,ze bodeneen lam aan Jezusdie 't mensdomde vree brensen kwam.
187
Komt allen nu knielen voor 't blozendeWicht, dat arm en verlatenin 't kribbeke ligt. Daar vindt ge 't geluk, en daarvindt ge de vree. Komt, knielt en aanbidtHem met d'herderkes meel 61, De drie-koningen Op gebulte,ruige kemels langsde stofferigebaan staptde langekaravane om naarBethlehemte gaan. Mensenkijken heel verwonderd naar die lange,vreemdestoet. En ze gissenen ze vragen wat die stoetbediedenmoet. Heel verwonderdkijken allen als hij stilhoudt voor een stal. Want, dat Jezuswerd geboren, wisten ze nog geenvan al. Drie gekroondenstijgenplechtig van hun witte kemelsaf, kleurig en heel rijk gemanteld, in de hand de goudenstaf. Slavenkomen aangedragen met geschenken,rijk en schoon, en de wijzen gaanaanbidden 't Kindje Jezus,God de Zoon. Heel eerbiedigknielenallen, off'ren aanhet God'lijk Kind goud en wierook en wat mirre, want hun Koning is dat Kind! Jozefkijkt en monkelt blijde en Maria dankt voldaan... Op de lange,grijze bane staptnu weer de karavaan. 62. Bedrogen! Een en twintig langedagen, in een stille hoek van 't hok, zit op zevenblauw-groeneiers druk te broedenmoederklok. Heel geduldigzit de klokhen,
heeft voor niets nog oog of oor. Gauw wat eten en wat drinken en weer broedt ze vlijtig door. Op een vroegezomermoÍgen brekendoor de dunneschaal zevenkleine, gele peuters. Fris, gezondzijn z'allemaal. Moeder klok is blij en zorgzaam, houdt echt van haarkleine bent. Tok! tok! tok! De lieve beestjes komen telkensaangerend. Op een schonedag gaatklokhen eensop wandel met haar bent. Oei! Daar ligt een kuil vol water! Dat is juist hun element! En de zevenkleine peuters tuimelenhals over kop, in een omzien,niet te houden in het frisse natte sop! Ziet ze duikelenen zwemmen! Dat is nu eensecht plezant! En de klokhen roept en loopt maar kwaad langsheende waterkant! Arme klokhen! 't Zijn geenkiekens zoalsgij steedshebt gemeend. 't Boerke heeft u latenbroeden op de eiersvan een eend! 63. Aan de mussen Bruingevederdmussenvolkje, rakkerszijt ge, slechtbefaamd! want de meestemensenzeggen dat ge stout zijt, onbeschaamd! Maar ik kan u heel goed lijden, zelfs al zijt ge wel eensstout, want ik weet dat, trots gebreken, gij veel van elkanderhoudt. Op een vroegewintermorgen, 't had gesneeuwdeen dikke vacht, zat geduldig toen een rakker in een appelboomop wacht.
't vrouwke kwam en strooidekruimels en hij riep van wiet, wiet, wiet! Heel de buurt kwam met hem delen. Zo iets doen de mensenniet! Maar dat vechtenmet heel hopen, rakkertjes,dat is verkeerd! Laat dat aan de gekke mensen. Is 't van hen somsdat Be 't leert? 64. Van het groene manteltje Eetuaamtussenwei en bossen, waar men huis noch mensenvindt, staatde blanke boskapelle met het beeld van 't Jezukind. Vruchtelooszou men gaanzoeken naar een beeld,zo prachtig schoon. Op de zachte,blonde lokken draagthet Kind de koningskoon. Prachtigis de groenemantel, goudbestikt,fluwelig zacht. En het Kindje, liefen teder, tegenieder monkellacht. Klein Marijke, oma'svriendje, zorgtvoor bloemkes.kleurig.f,rjn. want het kindje wil voor alles Jezus'liefstevriendjezijn! 't Brave Kind is ganzenhoedster en die beestenzijn somsstout en ze gingenheel ver dwalen tot de rand van 't dichte woud. Zo vond zij het Kindje Jezus, in zijn huisje,liefen klein, en spontaannu bad Marijke: "Jezuke,wat is 't hier frjn! Mag ik elke dag hier komen? En U komen groetendan? Telkensbreng ik frisse bloemkes. Jezuke,wat zegt G'ervan?" 's Avonds dan vemeemtde grootmoe van het lief-eenvoudigkind, hoe ze Jezusheeft gevonden
en hoezeerze Hem bemint! Elke dag hok braaf Marijke Met haar ganzennaarde wei, plukte vlug een fris boeketje en wat was ze dan toch blij ! Toen de herfst met wind en vlagen was gekomenover 't land, zatengrootmoeen Marijke bij het haardmurhandin hand. Droevig nu beveeltde grootmoe: "Laat de ganzenin hun stal, want ik vreesdat ginder verre u ietskwaadsgebeurenzal." Ook Marijke, 't brave kindje, krijgt in ieder oog een traan. "Waarom," vraagl ze,"mag ik nrmmer naarde lieve Jezusgaan?" "Luister kind," vertelt nu grootmoe, "wat daarverre is geschied, nu eenjaar ofzes geleden en vergeethet dan ook niet. Oorlog was het, en uw vader trok manmoedignaar de strijd en uw arïnemoekekende toen, helaas,een droevetUd! Op een avond,daagsvoor Kerstmis, werdt gij ziek, er was gevaar! Dus een dokter moester komen. Niemanddierfdoor't donkergaan! Door de watten,kille vlokken trok uw moeke naar de stad. Nooit zag men haar levend weder want ze vond niet meer het pad. Na heel lang en naarstigzoeken vondenwij haarlijk, ijskoud. Op die plaatsnu werd, Marijke, een kapel door 't volk gebouwd. Op diezelfdekoude avond viel uw vaderin de strijd.
En voor mij, uw aÍïneoma, kwameenharde,hardetijd! Vurig hebik dangebeden tot het lieveKerstdagwicht enweldraverscheen deblosweer op uw lachendaangezicht." Dat is droevigvoor Marijke! Plotsvan 't Jezukindberoofd! Maarze wassteedsonderdanig enze heefthetdanbeloofd. Weerkwamnu dekoudewinter metzijn blankesneeuwtapijt. Weeromkwamendandedagen vandeschonekerstmistijd. Nu wasomaziek geworden enze leedgeweldigpijn! En zekon geendagmeerleven zonderbitt're medicijn. Immerslechterwerdde zieke, dachtreedsaande somb'redood, Heerpastoorzou weldrakomen metzijn troosten 't eng'lenbrood. plotshetmeisje Toenbemerkte dathetflesjeweerwasleeg, en ze moestdoorsneeuwen koude eerze weereenanderkeeg. D'armegrootmoebaden smeekte: "Bhlf bij mrj toch,lievekind; o, ik vreesdatin de koude gij eenvrees'lijkeindevindt!" DochMarijkekentgeenvreze en ze trektvlug naarde stad, wijl zewrig engodvn:chtig immerweesgegroetjes bad. Spoedig stondzebij hetbeeldje vanhetlieveJezukind. "Jezuke,bewaarmijn grootmoe tot ik mij weerthuisbevind." 't Jezukindje scheente knikken.
Dat gaf 't meisjenieuwe moed. En ze stapteweer veel lichter. Ja, de reis verliep heel goed. D'apothekerwas verwonderd over zoveel heldenmoed. "Wacht," zei hij, "hier tot vanavond, daar ik langsuw dorpje moet." Doch Marijke kent geentalmen. 'Neen," zegt zij, "dan wordt het laat." En weer staptzij onbevangen langs de dikbesneeuwdestraat. En de sneeuwmet dikke vlokken dwanelde gestadigneer. Spoedigzag het moedig meisje zelfs het smallepad niet meer! Doch gesteunddoor 't Jezukindje houdt Marijke kanig stand. Daar zal zij eensevenrusten tot ze weer wat krachtenvindt. Doch, ze voelt zich plots begeven. Ja, de reis was veel te zwaar. "Even pozen," denkt ze moede, "en dan ben ik weeral klaar". Wijl Marijke,bleeken huiv'rig, bij het beeld te slapenzat, kwam per sleede apotheker uit de verre, grote stad. Hij vond't kind daarbij het beeldje. zeggend:" 'k Had het wel gedacht! Waaromniet mijn raadopvolgen, waarom niet naarmij gewacht!" Doch, hoe stond de man verwonderd dat het meisjeniet bevroor op die kille, koudekerkvloer! "Jezus,"zei hij, "zorgd' ervoor!" Spoedigtrok nu d'apotheker met Marijke blijde voort. "Grootmoe, dank het Jezukindje!" was haar eerstewelkomwoorc.
Grootmoe'stoestandwas verbeterd en ze zoende't lieve kind. "O, mijn God! Hoe moet ik danken dat ik 't levendwedervind!"
's Anderdaags, 't waskerstdagavond, trok eenlangekaravaan dankendnaarhet Jezukindje langsde dikbesneeuwde baan.
" 't Jezukindje gaf zo gaame toch zijn mantelken aan mij ! 'k Voeldeplots de koude wijken en ik sliep zo heerlijk, blij !"
't LieveKind keekhemels-lachend op diebravemensenneeÍ. En, o wonder,hemelswonder, 't droeggeengroenemantelmeer!
De schoolte Weelde(Koning Albertstraat)
Op reis! Lode Van Beeklinks vooraan 191
De klas van meesterLode Van Beek
Met de schooloP reis.
ïjdschrift 'De Drie GoddelijkeDeugden' AfgiftekantooÍ:2380Ravelsl Redactie,samenstellingen lay-out: Marc vermeere[' De Meerkens10' 2382PoPPel
Verschijnt 3-maandeliiks VerantwoordelijkeuitgeveÍ: Laurent Woest€nburg' Beatrijsv. Nazarethltr'2, 2382PoPpel
r92
