De Drie Goddelijke Deugden. Ravels Weelde Poppel

De Drie Goddelijke Deugden Ravels

Weelde

Poppel

TIJDSCHRIFTVAN DE HEEMKUNDEKRING NIGOLAUS POPPELIUSVZW Jaargang14,nr.54:december 2009

Heemkundekring NicolausPoppelius Ravels-Weelde-Poppel V.Z.W. Adres: Dorpsstraat 64,2382Poppel Bankrekening:733-3522204-6'l Lidmaatschap:inclusiefabomementop "De Drie GoddelijkeDeugden":17 euro BESTUUR: Voorzitter:

LaurentWoestenburg,BeatrijsvanNazarethlaan 2, Ondervoorzitter:Marc Van Gorp, GroteBaan97 bus7, Secretaris: Ria Verheyen, Welvaartstraat 14, Penningmeester:Agnes Luyten, Berkenlaan 91, Leden: Stan De Kinderen, l, Hogevoortstraat Hans Jansen, Tilburgseweg 9, JosNooyens, l5B, Overbroek Frans Slegers, Steenweg op Weelde60, Mieke Van Hauteghem Schatrijt2 Jos Verhoeven, KoningAlbertstraat87, GastonVerhoeven, Steenweg op Weelde94, Marc Vermeeren, De Meerkens10, Magda Vloemans, Tumhoutseweg 2, Marinus Willems, Weeldestraat 154,

2382Poppel 2380Ravels 2300Tumhout 2380Ravels 2380Ravels 2382Poppel 2382Poppel 2382Poppel 2382Poppel 2381Weelde 2382Poppel 2382Poppel 2381Weelde 2381Weelde

ot4/6s6993 0t4t656905 014/421839 014t6s8346 014/655030 0r4t657370 014t658636 014/6557 5l 0t4/687332 014t656198 0t4/655554 014/658838 0141655rs6 014/655728

REDACTIEADRES: Marc Vermeeren

2382Poppel

014/658838

De Meerkens10,

Voor informatie in verband met de inhoud, votmgeving of verschenenteksten kan u steeds teÍecht op het redactieadres([email protected]). Wenst u een tekst of een idee voor publicatie aan te bieden,dan kan u dat ook steedsdoen bij een van de bestuursleden. VOORRADIGE PUBLICATIES: Boek"De Drie vanhetNoorden" jaargangenI t/m 5 + "De Drie vanhetNoorden" De Drie GoddelijkeDeugden, jaargangenI t/m 5: perjaargang De Drie GoddelijkeDeugden, jaargangenI Vm 5: per losnummer De Drie GoddelijkeDeugden, jaargangen De Drie GoddehlkeDeugden, 6 en 7: per losnumner jaargangen De Drie GoddehjkeDeugden, 8 ím l3; per los nummer Verjaardagskalender

5 euro 25 euro 6 euro 1,75euro 3euro 5 euro 6 euro

ARCHIEF/IVIUSEUM: Raadplegingvan het archief kan slechtsna afspraakmet Marc Vermeeren(014-658838). Voor groepsbezoeken kan men afsprekenmet Laurent Woestenburg(014-656993),Jos Verhoeven(014-656198) of MarinusWillems(014-655'728). Het museum(Dorpsstraat 64 te 2382Poppel)is openelketweedeenvierdezondagvan de maandvan 14tot 17uur. WEBSITE: http://users. skynet.be/Ravels-Weelde-Poppel

Inhoud 1.DeVrijheidWeelde 'De MorgensteÍ' 2. De Ravelsetoneelvereniging 3. De Ravelsefanfare'JeugdenVreugd' 4. Jan-Baptist Schats uit Weelde: eenlevenvol missiein Hawaï(1870-1951) 5. De heemkundekring kreegbezoek 6. Op bezoekbij eeuwelinge DinaVandenHeuvel 7. Schenkingen voor debibliotheekenhetarchief 8. MonografievanWeelde

door CorneliusRuts (f)

blz-65 blz.84 blz.85 blz.86 blz.100 blz.107 blz.l10 blz.I 10

"Zoovenewij in de geschiedenis vanWeeldeen Poppelkunnenterugblikken,vindenwij geene zekeregrondvesten,om uit te wijzen, hoe en wanneerdietweedorpenvereenigdwerden.

Weeldeen Poppelzijn dusvan oudsgescheiden. Waar de gÍenzenliepen, heben wij nergens rechtstreeks kunnenachterhalen. 't Schijntnogal vreemddatdeparochiePoppel-Ravels gescheiden werd door de Hegge,gehuchtvan Weelde,drie kwartier van de Weeldschekerk gelegen.De verdeelingwasvroegermisschienandersalsnu, en de Heggehoordemisschienbij Poppel.In dit geval was Poppel-Hegge-Eel-Ravels eene aaneengeslotenparochie. Dat die veronderstelling niet onwaarschijnlijkis, bewijzende giften,die inwonersvan de Hegge(15e en l6e eeuw) schonkenaan de kapel van Eel, en aan de vanPoppel.In 't middender16e H.Geesfneesters eeuwnochtanswasde HeggezekeraanWeelde, tenminstevoor 't wereldlijkbestuur.

A. Geestelijkbestuur De H.Willebrordus heeftbovenin deKempenhet geloofverkondigd,en waarschijnlijkheefthij in Poppeleenekapelopgericht;degoederen, diehij in PublovaneenzekerenHendcusheeftgekregen, staathij af aan de abdij van Echternachin Luxemburg,rcnd,726.In 1211geeftHenricus, pÍoostvan S.Servaas te Maastricht,de kapellen van Publoen Ravenslo,aanWenemarus, den7n parochie vanPoppel-Ravels abtvanTongerloo.De werdlangentijd dooreenenherderbestierd.Rond 1550kreegRavelseeneigenpastoor,dochbleef aÍhankelijkvan Poppel.De Eerw. Heer Jan gestorvenin 1546,wasde laatstedie Lombaerts, de tweekerkenbediende.De kerk van Weelde, gestichtof heropgerichtrond 1200,kwam al spoedigaandeabdijvanAverbode.De parochies

B. Wereldlijk bestuur: schepenbankenin de middeleeuwen De schepenen ofschepenrechters zijn deopvolgers der Ratchimburgiof Raadsburgers van woegere alle wije mannenvergaderden eeu\ryen: onder't graaf, van voorzitterschap vorst, of honderdman gerechtsplaats) om op de placita(d.i.maalstede, hunneuitsprakente doen.In de8eeeuwbegonnen PepijndeKorteenKareldeGrooteschepenbanken in te richten,d.i. een geslotencollegevan een bepaaldgetalrechters:die bankenstondenonder deoudegrafelijkevierscharen.De verbrokkeling volgdeop de verbrokkeling van 't rechtsgebied vandemachtderkoningen.Reedsin de 13eeeuw kondende gÍootstestedenzich van 't grafelijk gouwgedingvrijkoopen. Langzamerhandkreeg elkestad,elkewijheid, elkeverzamelingvanvolk

In 1906publiceerdeCorneliusRutszijn studieover de scheiding tussenWeeldeen Poppel in 1655. lltij vonden het interessantdeze studie hier integraaltepublicerenzoalszedestijdsverscheen in het tijdschrift Taxandria. Bron: C.Ruts.De VrijheidWeelde,De scheiding tusschen WeeldeenPoppelin 1655.In: Taxandria, 1906, blz.l83-210.

zijnen offrcier. Zoo was de algemeeneregel.Nu, welkewasin 'tbijzonderdemachtderschepenbank van Weelde?Waszij enkel eenerechtbankofook terzelfdertijd het bestuur? De oudstebrieven,welke de giften vermelden,aan de kerk of aan den arme van Poppel gedaan,zijn alle opgesteld door "scepen van de vryheijt Weelde"b.v.in 1384doorGodevaeÍdie Wolffen JanCoppens;in 1403doorWillem Maesen Wouter vanTrier;in 1429doorJanClaesen Jandie Wolff enz... In een "protocol of scepenregisterder vryhey Weelde" gaandevan 1562 tot 65, staan vesten (verhuringen, verkoopen, erfenissen, deelingenenz...) van inwoners van Poppel en Weelde. dooreen. zonder onderscheidvan gemeente.De brug van Roovert liggende op de uiterstegrensvan Poppel,werd onderhoudendoor de drie dorpen,dezelast is op hen blijven wegen, en nog eenheelentijd na de scheiding.Dus, zoo meenenwij te mogenbesluiten,de schepenenvan Weeldehaddenniet enkel rechtsvermogen,maar ook bestuurlUkemacht, die zij uitoefendenover Keus en macht der schepenen Zoolang Weelde en Poppel vereenigdbleven, het grondgebiedder vrijheid Weelde,d.i. Weelde, verkoos de officier van den grondheereenen Poppel en Ravels, zoolang deze twee niet en eenente Poppel;elk dezer afgescheidenwaren. Het proces,ontstaanbij de schepente rJy'eelde, twee schepenenverkoos in zijn dorp de andere "separatie"van Weeldeen Poppelzal 't eenen 't schepenen,die van Weelde drij, die van Poppel anderklaarderdoenuitkomen. twee, ondertoezicht van den oÍficier. Dat was de vasteregel voor het samenstellender 7 schepenen Geschilen proces van de gemeenebank. Hoe nauw de vereeniging In 1649 stond Filip IY koning van Spanje,het was van de drie dorpen,bijzonder van Weeldeen grondgebiedvan Tumhout af aan Amalia van Poppel,is moeilijk te bepalen:dit hangtafvan de Solms,weduwe van Frederik-Hendrik,prins van macht der schepenenin 't algemeen,en ook van Oranje.Die was "vrouwe" van Tumhout en van al de plaatselijkevrijheden en gebruikenin 't de dorpendaarbij hoorende,o.a. Poppel,Weelde bijzonder De machtvan 't schependomverschilde en Ravels.Den 29n Octobervan 't zelfdejaargaf omtrent overal.In 't begin schijnende schepenen zij de vrijheid Weelde(met Ravels)als onderleen enkel rechtersgeweestte zijn; doch van de l2e aan zekerenJande Knuyt. Poppelnochtansbleef eeuw af geraakten zij langzamerhand aan het rechtstreeksaan de prinsesvan Oranje.Die twee bestuurder gemeente.Zij maaktenverordeningen verschillige heerenin de twee dorpen,vereenigd nopensorde, h,rcht,handel en nijverheid, hielden nochtans door dezelfde schepenbank,zal voor het oog op de gilden, zorgdenvoor de openbare Poppel de laatstedoorslaandebeweegreden veiligheid en zedelijkheid,verdedigdenhunne geweestzijn, om eene"appaerteschepenbanck" wijheid tegenweemdeninval,beheeÍdende gelden te vÍagen. Ziehier eenige redenen,die Poppel der gemeente, hielpen armen en weezen voorbracht: ondersteunenen de kinderen onderwijzen, l. De vereeniging der twee plaatsen strekt tot bewaardende handvesten,en deden dienst als grooten last en tot merkelijke onkostenvoor de notaris: huurceelen, verkoopi ngsacten, inwonersvan Poppel.Sindseenvijftal jaren is de testamentenopmaken was hun werk. Dit alles secretaris,Mr. Lemmens,gestorven;dezekwam nochtans onder toezicht van den srondheer of alle veertiendagenofalle weken naarPoppel,om een eigen schependom.Besh-rurden geoordeeld te worden door een eigen magistraatwerd beschouwdals eenrecht,ja, als de grondslagvan elkenieuwegemeenteen elke burgerlijkevrijheid. In de 15e en l6e eeuw kreeg schierelke plaats hare schepenbank.Weelde,Poppel en Ravels, maken van ouds eene schepenbankuit. In 1296 gaf Jan I, hertog van Brabant en Limburg zijne eerstevrijhedenaan" al de menschenvan Weelde, Poppelen Ravels,die volgensoude gewoontetot devierschaarvanWeeldebehooren." ln 1479fueeg de OostenrijkschepÍaetorverbodde Weeldenaren en de Poppelaren(Ravelsschijntreedsgescheiden) niet te belasten,daarzij thansmet Tumhout in het district van Antwerpen vallen. Raevels brak de eeuwenoudeverbintenis en scheidde van de zusterdorpenin 1559,met goedkeuringvan den koning. Poppel, meer houdendeaan de oude van gewoonte,bleefvereenigdmet de schepenbank Weelde.

66

daar alles in regel te brengen:rekeningen,acten, Dat gebeurdekorts na de scheiding.Die van verkoopen,enz...De nieuwe secretariskomt niet Poppel,gestoordin de eersteuitoefeningvan hun meer over, en nu moetendie van Poppelgedurig ambt, en voorziendewat er gebeurenging, lieten naar Weelde loopen: de voogden met de niet na, de prinsesvan Oranje over het voorval te rekeningenvan weeskinderen,de burgemeesters verwittigen, en tevensde gedaneopwerpingente met hunne papieren,de koopers en verkoopers, weerleggenen de billijkheid der scheidingte de erflaters,enz... verdedigen.Weeldekon langsdienkant geengelijk 2. Poppel is een schoon dorp, wel bevolkt, wel halenen wenddezich tot het "Hooger Bestuur" te bebouwd,en druk bezocht. Brussel.De prinses,volgenshen,hadhet rechtniet 3. Poppel en Weelde dragen twee afzonderlijke eene bank te verdeelen,dat was eene daad van namen, hebben elk hunne parochiekerk,hunne "souvereiniteit"; en die 4 schepenenvan Weelde H.Geesttafel,hunneschepenen(Poppel3, Weelde warengekenkt in hunnerechtmatigeeeuwenoude 4), hunneburgemeesters, hunnevorsters;zUstaan "possessieen macht" over Poppel.'t Gelukte.De afzonderlijkbelast. scheidingwordt voorloopig opgeschorst;geen gemeene 4. De schepenbankkan gescheiden dwang mag gebruikt worden; als de prinses of worden, evenals't gebeurdis te Merxplas en te anderenweigerente gehoorzamen,zoo zt len zij Ravels: 't zal zijn tot groot gemak en profijt van gedaagdworden voor den "Cancellier en die de twee dorpen. Luyden" van den Raad van Brabant; deze, de 5. Dat Poppel en Weelde dezelfde vrijheden partijen gehoord hebbende,zullen met de zaak bezitten,dat zij grond en weilandenin 't gemeen goed en kort recht spelen.De daging, die moest hebben,is geenbeletselom door de wettigemacht plaats hebben op 27 nov. 1652, bracht te worden gescheiden. waarschijnlijk geen afdoendeen doorslaande 6. De eene "dingbanke" kan moeilijk blijven bewijzen voor éénvan beidepartijen ... Want in 't bestaan voor twee dorpen, staande onder begin van 't volgendejaar, zijn ze alle twee druk verschilligeheeren. bezig hunne zaak in't lang en 't breed te De prinses van Oranje heeft de aanvÍaag verdedigen.Den l5n Januari1653heeftde prinses toegestaan,de twee dorpen gescheidenen te "aggreatieen separatie"van denRaadvan Brabant Poppel eene nieuwe bank opgericht van 7 gevraagd, "separatie bij haer gedaen, den 3 schepenen, op 3 September1652. September1652".Op adviesvan den"souvereinen Doch Weeldeis daarmeeniet tevreden:het wil 't hove is die aenvraeggecommuniceerdop I Febr. hekkenaan den oudenstijl laten.Men is geneigd 1653aendie Regeerdersen gemeyneingesetenen te vragen: waarom die tegenstandvan den kant van Weelde".Dezeprotesteeren tegendie aanwaag van Weelde?De secretarisder twee dorpen,een en tegen de aangehaalderedenen;Poppel en mede-oorzaakvan de scheiding,was ook de ziel Weeldewarenaltijd éénendeinseparabel;Weelde van de tegenkanting.Sommigeburgershaddener hadrechten machtover Poppel,'t welk niet mocht ook zekerbelangbij, dat de scheidingeenedoode geschonden worden;Poppelkeeg 3 schepenen op letter bleef: als de handschriften gewagen van 7, maar de 4 van Weeldehaddenjurisdictie over "teren en vaceren en onkosten" voor die naar alle landen, bosschen,beemden,vrunten van Weelde moesten,denken wij natuurlijk op Poppelenz. herbergiers;de schepenenlieten niet geeme een stukvanhunjurisdictieveldafrremen;velenvonden Daarmee is het geding voor den "souvereinen dat het altijd goed gegaanhad; waarom dan die Leenhove",(CourFéodale)verschenen; deprinses, verandering?... zonderer in te gelukken,tracht nog het proceste Het bleef bij geenwoorden.De "Borgemeesters" vermijden, en antwoordt, op de Weeldsche en de "Eedtsluyden" stuurden eenige requeste,aanden Raadvan Brabant,wien volgens afgeveerdigdennaarPoppelom daarte protesteren haar't rechtvan beslissenalleentoekomt.Zij doet tegende schepenen, dat zíj't recht niet hadden nog eensalle beweegredenenuiteen, die voor de verordeningen te maken, rechtszaken te scheidingpleiten,haargezegdedoor geflrigenissen behandelen,dat PoppelonderWeeldebleefenz... stavends.Poppelis eenvoomaamdorp hebbende

o/

68

appaerteRegeeÍders;de unie was niet indissolubel; tweemaalmoestenzij eenuitstel vragenvan drie zij heeft het recht de schepenbankte scheiden;zij weken en kregen slechts twaalf dagen. De hoopt dat de Raad de "versochte aggreatie" zal procureuÍ van Gent weigerde dan sommige veÍgunnen...'t Wederwoordvan die van Weelde stukkenover te leverenaanprr Van der Elst ... op laat zich niet wachten: zij ontkennen dat Poppel 't laatste is hij genoodzaakt die stukken te "appaerte" regeerdersbezit; "appaefte" taxen en overhandigen,zooniet zullen zij 'ïoor niet gediend "appaerte"voÍster is enkel "pro commoditate";er zijnde" aanzien worden. Wat doet hij? Om tijd te is geen verschil tusschenPoppel en de andere winnen weigert hij nog, omdat,volgenshem,Van gehuchten.Wie moeten wij nu gelooven? Was der Elst geenbepaaldemacht van de prinsesvan Poppel rechtstreeksonder 't gebied van Weelde, Oranjeheeftontvangen,om ditproces te leiden.'t en had het slechtseenigeambtenarenom het beheer HofkeuÍ zijne zienswijzegoed... En eenenieuwe te vergemakkelijken?- ofwas het een dorp dat te procuratlemoestgevraagdworden. Zoo ging het zamen met Weelde, zooveel als in verbond, de er toein1653.Zoo zal 't ook gegaanzljnin1654. gemeene zaken regeerde? De waarheid ligt En ondertusschenrezen de onkosten.Voor eene waarschijnlijk tusschenin. Poppelhad volgensrecht "missive" uit denHaagnaarBrussel,betaaldemen drie schepenenop zeven: de schepenbank 5 stuivers; om eenenbriefnaar Poppelte schrijven, beridderdede zakender geheelevrijheid Poppel 9 stuivers; voor port, 1 stuiver; Eene requeste en Weelde, dat er de schepenenvan Poppel opmakenkostte per blad, 10 l/2 st. Eene copije bijwarenofniet. Daarentegen mogenwij aannemen (alles werd twee, driemaal overgeschreven)per ( met hunnehelpers)in Poppel blad 3 st.; een "appointement" 12 st.; de minste dat die 3 schepenen een woordje hadden te spreken,de belastingen vacatieoftermijn 9 st.; een "insinuatie" door een inzamelden, de rust en de orde handhaaften, en de deurwaarder9 st. enz...eru. verordeningendedeneerbiedigen.enzl met een Geenwonder dat de gedaagden(die van Poppel) woord, in de gewone omstandigheden , zullen zlj het geduldbeginnente verliezen;zij klagendat de feitelijk de echte regeerdersgeweest zljn. Zoo zaakop de langebaanwordt geschoven,zij wenden verstaan,sprekende twee partijen waarheid. En pogingen aanbij Mr De Knufl, heer van Weelde wij moeten onderstellen dat geen van beide te en bij de prinses,wouwe van Poppel,opdatzij de Brusseleffenafonwaarhedenofleugens voor den scheidingzoudendoordrijven.Weinig baat: Men dag bracht. Dit wil niet zeggendatde twee paÍij en schreef en bleef schrijven langs beide kanten. hunnezaak loffelijk verdedigden.Integendeel... het Eindelijk, den l8 Februari 1655,werd het vonnis j aar 1653liep ganschvoorbij in nutteloosgeschrijf geveld. Poppel mag de toegestaneschepenbank en gewrijf De procureurvan Gent was aangeduid behouden,wantWeelde heeft niet bewezendat het om in Brussel de "regeerdersende gemeyne een blijvend recht bezit over Poppel, en noch ingesetene"van Weelde voor te staan.Mr. Van der koning, noch burger zal schadelijden door die Elst had procuratiegehadvan de prinsesvan Oranje scheidingder schepenbank,zoo min als woeger en ook van de schepenenvan Poppel,daarbij was door de scheidingvan Ravels.Van toen afheeft Michiel Biemansnog van Poppeluitgestuurdom Poppelals gemeenteeenafzonderlijkbestaan.De Mr Van der Elst in te lichten en bij te staan.Het schepenboekenen archieven begirurenmet die regent handschriften van Poppel naar Brussel, van jaren. Wij bestatigendat de 7 schepenenvan Poppel 's Hage naar Brussel en wederkeerig. hunne taak flink behartigden: afschriften van Smeekschriftenworden gestuurdvan beide kanten wetten over eigendomen erfenissen,van politie naar den Raad van Brabant en naar het Leenhof. reglementen uit andere dorpen, van elders Advokaten stellen"requesten"op, de eenena de uitgesproken vonnissen, de aanvraag van een andere; de "appointemente" worden daarop meierstadhoudergevendaargetuigenisvan. gewaagd, en de "leenvinders" hebbenweÍk met Nog eenwoord over denkeusder schepenen. Den die aande tegenpartijte "insinueeren". eersten keer werden waarschijnlijk door de 3 Moeilijkheden ontstonden natuurlijk. De bestaandeschepenenen door den officier, 4 nieuwe gemachtigdenvan Poppelwaren op tijd niet gereed schepenenbijgeroepen.In 't vervolg was er eene met hun antwoordaande Weeldschereoueste:tot gedeeltelijkejaarlijksche verandering. Rond

69

Driekoningen,werdendoor de 7 schepenenen den oÍïicier 4 nieuwe aangesteld:die 1I haddenmacht tot Halfvasten.En dan verkoos de offrcier uit die I 1 ledende 7 noodigeschepenen. Eeneigenaardige manier van doen. De "Heer of de Vrouwe" moest zeker grooten invloed blijven uitoefenen op de schepenen;van den anderenkant had het volk (de schepenen)ook zijn recht in de verkiezing zijner nieuwe bestierdersen rechters. En dat de nieuwgekozenendrie maandentijd hadden voor hunnedefinitieve instelling, en dat zij na dien tijd aan den vrijen keus van den officier onderworpen bleven, moest zeker hellzaamwerken op hunnen ijver en nauwkeurigheid. Wij durven verhopen dat die plaatselijke geschiedenis niet van algemeenbelangontblootis. Aan degenendie nog een dieperenkijk in de "requesten,repliquen, dupliquen en vacatienvan allen aard " willen geven, bieden wij zooveel 't noodigof mogelijk is, de volledigebijlagen.Om de duidelijkheid hebben wij ze met eene letteÍ aangeduid en er den korten inhoud boven geschreven. Bijlagen A. 2l Februari 1651:De scheidingwordt aangevraagd Aen h.h. Mevrouw de princessevan Orangie, douariere,baronesseder StedeendeLande van Turnhoudt. De schepenen, regeerders ende gemeijnte van Poppel, resort onder den lande van Turnhoudt in genade kennel-gemaecktsynde de goede intenlie van Haere Hoogheyt, omme ten dienste ende profijt van henneGeme|nte aldaer te erigeren een bezondere dingbancke, met hetgene des daer aencleeft, soo veele tselve dienstich ende practicabel soude mogen wesen, ordonneerende aende selve schepenen ende regeerders tot dien eijnde henne beweechredenenen interesten omstandelijck metteneerstenover te zenden,tselve met alle vlijt ende eerbiedicheijl naercoomende, hebbengoet gevondenopt pampier te doenstellen het naervolgende (onder ootmoedige correclie nochtansvan haeregemelteHooghey). In den eersten dat door het erigeren der voors. dingbancke, afgesneden ende voorgecoomen sal

70

worden den overgrooten interest die tegenwoordich zijn lijdende de arme weesender vs gemeijnte, wiens reeckeningende momboirs en voogden gehouden zijn te passeeren ende sluijlen binnen de heerlijckheijt van Weelde,daer hunnepapieren te doen brengen,ende te wachten tot de reeckeningen zijn gestipuleert, waerdoor de arme weesenvertallen in veele en verscheyde oncosÍen,vacatie, verteer, vermits de huijssen vande vs dorpen zijn disteerende d'een van d'anderesommigewel eenure, andereanderhalf ure min ofte meer. Dat de vs weesengoederen vercochl wordende, oft deselve oock andere vercrijgende, de vs voogden genootsaeckt zijn d'opdrachten en veslingen te doen en te ontfangen binnen Weelde vs, alwaer sU moeten teeren ende vaceren tot groote costen der vs v)eesen. Dat alle Borgemeesters reeckeninge moeten gestipuleert worden bij den secretaris van ll'eelde, waerdoor diverse vacatien soo int gaen, letten als keeren,tot merckelyckeninterestvan de gemeynte. Insgelijcx brengt den secrelaris van Weelde,de vs reeckeningen gepasseer werdende binnen Poppel, zynevacaÍiensoo voor hemals voor zynen clercq, compt aldaer met karre en paerdt, alle welcke vacatien ende oncost ten die gemeijnte genootsaeckt is te betaelen. Dat bij dien middele oock alle desdorps secreetenontdecktwerdenaen vs secretaris, hetwelcke de vs regeerders ende Gemeijnte vrempt voorvall, doordien den vs secretaris is onder eedt van eenenanderenHeere, endealsoo,voorvallendeeenichgeschil nsschen d'ingesetenenvan Poppel en Ll/eelde, zullen sich niel dortten vuytten ende openbaerenvoor den gemelíensecretaris (onder correclie niet temin als vooren). DaÍ d'ingesetenen van Poppel grootelijcx geincommodeert werden, niet hebbende een bysondere dingbancke binnen Poppel, als genootsaeckl werdende alle processen te intenteeren binnen lleelde, alwaer de vspartijen moeten vaceeren, alsoock de schepenenende vorster van Poppel..Daí deselve inconvenienten bestaen voor de ingesetenenvan Poppel, met hunnekoopdaegen, effinissen endeonteffinissen endealle andere actien die ten register moetenwordengebrachl, Dat de delinquanten die gevdngen mochten

worden binnen Poppel souden moeten bedingt worden te Weelde,binnen de heerlijckheijt van een bysonderen Heere, waer door niet alleenlijck geprejudicieert ende geinteresseersoude werden die Ht Mevrouwe de princesse, maar oock afgebroockende exemplairebeteringe vuyt welcke oorsaeckede delinquanten worden gerenvooijeert ter plaetse van hen geperpetreert delict. (Alles onder ootmoedigecorrecÍie.) ... 't Overige ontbreekt. Het stuk dagteekent waaÍschijnlijk van den 21 Febr. 1651:cfr.bijl.B. B. Novernber 1652:Antwoord van Poppel tegen de "Protestatie" van Weelde Aen haereHoogheijt enz... De schepenen regeerders ende gemeijnte van Poppel, in genade kennelijck gemaeckt sijnde de goede intentie van hare hoogheijt, om Poppel aff te sunderen van de dingbancke van Weelde,tgeen al was vastgestelt ende de vs gemeijnte d'effect daervan hadden gesien, soo hebben des niettegenstqendeeenigevan Weeldevs inde naeme vande Borgemrs ende andere eedtsluijden van Weelde daertegen comen protesteren tegens de tegenwoordige schepenen vqn Poppel, voor den dagh brengende eenen hoop schijnredenen nijet bestaende in eenige rede, oft billicheyt, waerom de vs van Poppel goet gevondenhebbendaer over aen h. hooght te doen dit naevolgendde tegenbericht. Dat naer rechte alle unie ende verbintenissen werden ontbonden en gesepareert, in vuegen en machtengelijck die sijnvqstgestelt geweest.Datte unie van Weelde,Poppel en Ravels voor desen is geschiet tot troost van de respective ingesetenen ende om te yoorcomenschaeden,interestenende andere ongemack. Dat de tegenwoordige gesteltenissedes tijts deselveunie heeft gemaeckt een oorsaeck van verdriet ende onprofijt, twist en crackeel,gelijck het den 2l Februarij 165l aen h.h. is vertooght. Dat daerom h.h. niets anders trachtende dan de gemeijnterust en welvaeren, heeft gelieft de gemeijne dingbancke te separeren. Dat tselvebinnenden lande van Turnhoutnijet en is vrempt oft van nieuwe exemple, aengesien het dorpe van Rsvels wel omtrent de twintich jaeren voor desen is afgesnedenvan de dingbancke van Weeldeen Poppel, Gelyck tselve oijck gebeurd is met MercxDlos.

Dat oversulckx de onderdaenenaen h.h. geene weth en hebben te stellen noch maecht hebben daerinne te spreecken ten waere sij bij privilegie oft andersintsdaer eenichonwederroepelijckrecht hadde vercregen,waervan bij dije van Weeldeniet en werdt gebleecken.Dat sij oijck niet en blijcke van eenighe waerschijnlijcken interest dije sij daerdoor souden connen lijden, het contrarie nochtans gebleecken sijnde van de merckelycke interesten dije dije van Poppel, de unie blijvende geschaepen,woeren te onderstaen, wesmen refereert totte gemelde remonstratie van den 2ln Februarij l65l. Dat oijck geene redenen bij dije van lleelde en werden geallegeert bestant om de vs separatie te wederhouden. Voorierst nijet de allegatie van den gemeijnen en onverdeelden aert ende vrunte, waervuijt seer inpertenentel geinfereert de gemeijnschap van jurisdictie door dijen can bestaen sepqrate jurisdictie ende gemeij nschap van aert. Exempel in de stadt van Turnhout ende vrijheijt van Árendonck ..., dewelckehebben separatejurisdictie engemeijnschapvan qert. Dat het seer verscheijden is te wesen onder eene dingbancke van eenigeplaetse ende een gehucht van deselve plaetse. Exempel in Ravels ende Mercxplas dewelckesijn geweestals nu en als dan onder ander dingbancke, sonder geweest te sijn een gehuchte derselver.. Dat gemeynschapvan privilegien geen gemeynschapen maeckt van jurisdictie... Dqtte selve privilegien connen gehouden ende gedefendeert werden soowel bij gesepareerdenals geunieerde dorpen, gelijck beschermdtwordt bij deselveeenengemeijnenaert endevrunte.Dat dije van Poppel hebbenvan alle oude tjden gehadt ende alsnoch sijn hebbende eenen besunderenTaux,soo in ordinarisse als in extraordinarisse lasten, een waer kenteeckendat het selve is een Dorp ende egeen gehuchte, doordijen egeen gehuchte hebben besundere Tauxen. Dat dije van Poppel hebben insgelijcx separaleprochiekercke,taffil van den H.Geest en de Armen, een oprecht teeckendat het is een dorp engeen gehucht. Exempel de parochie van Turnhout ende Out-turnhout gesepareert over eenigejaeren mits de menigte van volck, hebben tot noch toe gehadt eene gemeijne taeffele van den H.Geesten Armen. Dat dije van Poppel ende Weeldealtijt hebben

71

gehadt endenoch syn hebbendediversche vorsters om te doen elck calengieringe over sijnjurisdictie. Nu soo is naer rechte notoir dat calengieringe multeren en amenderencompeteert dengenendie jurisdictie der selverplaetse is hebbendedaer de calengieringe wordt gedaen. (Alles onder ooÍmoedigecorrectie nijet te min van h.h.... 't Overige ontbreekt. C. Antwoord van ít Hooger Bestuur uit Brussel op het "Verthoon" van die van Weelde: 13 november 1652 Philips byder gre Godts coninc van Castillien, van Leon, van Arragon, etc., aertshertog van Oistenryck, hertog vqn Bourgoignie, van Lotryck, vanBrabant etc.,de ierstevanonsedeurweerdere ofte bode macht hebbende Íexploictere binnen desenonsenlande en hertochdommevan Brabant, hierop versocht, saluyt. ílij hebbenontfangen, die supplicate van die regeerders ende gemeyne innegesetenenvan Weelde,lande van Turnhout, inhoudendedat lleelde en Poppel was gewest een onverscheyen rechtbanck, hebbende, alle privilegien gemeyn, soo nochtans dat dadministratie van justitie altijt was geplogen binnen lleelde, sulcx dat de vier schepenenvan Weeldebij gebreck oft in absentie van de dry van Poppel evenwelmet heÍ gerecht en eÍecutie altyl hadden voortgegaen soo ten opsien van tgene datter te doen was in regarde van Poppel als van lleelde. 't Was nu soo dat de princesse van Oraignie als vrouwe van Turnhout uyt hder auctorite|t von de vs eeneinseparable rechtbanck haddegemaeckt twee, willende die oude gemeijne obserrant ie enp r iv i Iegien metle indiv isej ur isd ic tie separeren en nieuwe dingbanck erigeren, dwelck, als wesendeeennotoir punct van souvereijniteijt, van harentwege nyet en conne geschien oft validere, te min omdat hetselvesoudewesentegen het recht,privilegie en immemorialepossessieder verthoonders die daerdoor grootelijx geinteresseerlsoudewesenin hen gerechtigheijt; want de nieuwegesteldeeedtsliedenbinnenPoppel separatelijck jurisdictie plege sonder te compareren inde Banck en vgaderinge tot Weelde, gelyck altyt te voren was geplogen, soo wiere deselve verthoonders daerdoor by die Poppel feytelyck geturbeert, oirsaeck dat sy hen keerende tol ons, bidden oijtmoedelijck om onse provisie

yan maintenuedtoe dienende.Waerommesoo ist dat wy desen aengesien u onlbieden, daertoe committerende by desen, daí soo verre u blycke van depossessieen gebruycke der vs supplianten, mits gaeders van de turbatie en beletten daerinne gedaen, alsoo vs is soo veele das genoch sy, ge in diengevalle daertoe geroepen de vsprincesse van Oraignie en alle andere die daeromme sullen behoorengeroepente sijn, en gt vanwegheder vs supplianten worden versochttot alsulck daege,ure en plaetse als dat behooren sal, en gij hun bescheyensult de vs supplianten in de vs henne possessieen gebruyck van onsenbeegehoul en mainteneerÍen doet houden en mainteneren, doende expres en seker beveel van onsentwegede vs princesse van Oraignie ende alle anderen die dat behoorensal, en gij desvanwegealsnochsult worden versocht, dat sy de vs supplianten van vs hennepossessiein der vuege en maniere boven verclaert peyselyck en vredelyck doen en laeten possideeren en gebruycken en alle turbatie en beletten der vs supplt daerinne genaen terstont ende sonder vertreck costeloos en schadeloos af te doen en repareren en hun verdrage de vs supplt daerinne meer te turbercn oft molesterenin eenige maniren, deselveprincesse van Oraignie en alle andere die dat behooren sal dtoe, opdqt noyt bedwangh by en met alle behoorl. wege en manire can bedwingendaertoe dienende,en ingevalle van oppositie, weygering oft vertreck, daecht d'opponent oft opponente te compareren leen seckeregelegenedaegevoor onseseer lieve ende getrouwe die cancelier en lul,den van onsenRaede geordineert in Brabant, om aldaer de redens hender opopsitie weygeringh oft vertreck op te doen en te verclaren tantwooren in de saecke voorÍs le procederensoo behoorensal, onsenvs cancellier en raetsluyden ten vs daege overschryvendetgene gi in desen sult hebben gedaen,dewelckwij ontbiedenen committeredat sypartye gehoort goet, cort recht en expeditie van justitie doen, want ons alsoo gelieft. Gegeven binnen dese stadt Brussele den negenthiensten October I652, onderstont,Bij den Coninc in synen Raede,ondest.:A. de steenwinckel,onderslondt. Degene die in oppositie willen comme daegh ich vanwegesyne Con. Maj. te syn en compareren... 27 nov. I652 ...ActumI3e nov. 1652. Ondt St van Houl.

72

t)

D. Requestevan "die van Weelde":2l februari 1653 l. Weeldeen Poppel van alle oude tijden, over drye, vier, vyfhondert ende meerjaeren is geweest ende noch is een corpus hebbendeindivis eenen aerÍ oft vrunte, eenprivilegie, eenen taux vande bede endegemeynelaste, een commeoft archyve, een scepenbanck, een ofrcief eenen secretaris, ende soo voorts in alles wesende een ende inseparabel. 2. Alle acten moeten binnen Weeldegepasseert worden. 4. Dat die presente separatie niet alleen soude benemende regten endeprivilegien aen die van Weeldeover Poppel competerende, maer soude tot dien causeren eenetotale ruyne van beydedie litmaeten. 5. Weeldeen Poppel syn malcander hulp schuldig. 6-De inconvenientenals processen van scheyding zullen uit de separatievoortspruyten. 9. Die van Poppel swygen dat die gemeyne goederenniet en kunnengescheydenwordendan met beUder toestemming. 12.Dat aen de Regeerdersvan Weeldeniet en mag ontlrokken worden het recht, gesach, ende macht die sy titulo onerosoendeandersinlsbij privilegie ende immemorialepossessiehebben ende altyt gehad hebben binnen ende over alle lande, bosschenbemptenende vrunte oí! gemeyntevon Poppel. 13. Die van Poppel moeten naar de merkt van Weeldecomen. I4. Die van Weeldehebbengesachendejurisdictie over Poppel, ipsisinvitis et nolentibus. 21. ll/eeldekiest 4 schepen,Ravels en Poppel 3, niel ex necessitate, maqr soo het die van íryeede beslgevondenhebbengehadt. 22. Die schepenen van lleelde hadden altijt jurisdictie over Poppel, of die schepenenvan Poppel daer present waeren oft niet. 30. Die vrouwe van Oranje heeft met Weeldeook de heerlijckheijt Poppel aan M. de Knuyt gegeven. 31. Sijne Majt. had maer de opperstejurisdictie in Raevels,de leege ende middele compoteert aen de abdij van Tongerloo ... Ravels is nooit soo vereenigdgeweest. E. Verdedigingvan Poppel: 6 JUNI 1653 Die vrouwe princesse douagiere van Orangie

supplt gesienhebbendealsulckgeschrift als voor desensouverainenLeenhovevan Brabandt gedient is den 2l Febr. lestl op den name van die Regeerdersendegemeyneingesetenenvan Weelde. Seght daerop, onder expresseprotestatie van egeensinísle willen treden in conÍestaevoor desen souv. leenhoveover heí subject noerder in haer req. van 15 Jan, te vorens gerich1 naerdemael kennissedaervan privativel compoteert aenden souv.Raedvan BrabandÍ,alwaer oock het vs.reql is gepresenteert,geappostilleert endebij beslotene brieve alhier gesondenom advies alleene ende tot gene andereeijnden. Seght,ínquam,die vs.vrouwe om het vs. advies te faciliteeren ende tot haer avantagie ende dien aengaende U.L. te geven pertinente inslruclie. Dat het vs.geschriftgedient is geworden buijten wetejae tegen danck van het meestendeelder regeerdersen gemeijnlenarenvan Weelde... dat de dorpen van Weeldeen Poppel hebben verscheidenetauxen... verscheidene naemen ... verscheidene parochiekercken... Dat de tweeBorgemeesters,de drij schepenen,de sevengeswoorne, de twee kerckmeesters,de twee H.Geestmvs, die twee coninxbedesettersende heffers, tsaemen altoos gemaeckt hebben en alsnoch maeckendie vier leden,constitueerende hel geheel corpus van die Regeerders ende gemeunÍealdaet'...Llteelde heeJioocksijn appaert corpus van regeerders,maer heefl vier schepenen, welk meerder getal is ingedrongen sedert Ravels van Poppel en Weeldeis gesepareertgeweest,des nu geledenomtrent 23jaeren, want voor dat soo hadde í{eelde maer drij schepenen, Poppel en Raevelsvier,scilicet elk twee: endeísederÍdieselve separatie heeft Weelde eenen van de seven schepenenthemwaartsgetrocken, laetendeden anderenaendie vqnPoppel... 't Is oockdatPoppel in sijn gegrijp heeftmeerals I 20 huusen,met vier gehuchte;item eeneschoonegeme|nte vangroote neringe, vele winckels, twee rivieren lopende rondtomme, waerop is gaende oft draijende een watermolen, item eene groote passagie van waegens,kerren en gaendepassanten; wordt oock binnen Poppel ontfangen den Thol van S.Con.Majt, te weten de grooten Brabantschen Lantthol ...Dat de officier int vernieuwenvande Bancke altoos nam een schepene tot Weeldeen een tot Poppel, diewelcke tsaemenmet den officier die resterende schepenen waeren kiesende, elck

74

in sij n dorp. Dat wijle Mr H.Lemmens,secretaris, wonendetot Weelde,alle acht daegennaer Poppel kwam, om alle reckeningetepasseren,... dat sederl vijf of sesjaeren de Íegenwoordigesecrtrs de ingesetenen van Poppel, tot hun groot ongerief en oncoste tracht Íe dwingen naer lleelde te comen.DaÍ bij voorcomendgeschil tusschenh. de Knuyt ende vrouwe suppl de secretrs soude moeÍenwetenvan d'een en d'ander en oijck tegen endemedesoudemoestensun. Dat de pampieren de parochie van Poppel raeckendebewaert worden in eenappaertecomme oft archieve...dat sijne vs majt. de macht heeftde tweeprochien te separeren,en seker ten aensien van die gemeijnerechtsbancke... dat sij selfs de macht heeft dorpen als te Uccle... in tweepartije te deijlen, elck vereerdt mel eene bezondere jurisdictie... Dat Poppel niet subject was van lleelde,jae is hierboven bewesendat aenclevende die policeije, ieder van de 2 dorpen altoos heefÍ gehadt syn appaerte Regeerders.Dat de gemeyne aert en vrunte indivis mag gedeylt worden volgens eeneacte von 1609...en dat communieen gemeyn gebruyck van selveseer wel compatibelis mel de separatie van de vs gerichtsbancke .-- soo syn Arendonck en Raevels ... Gemeynschapvan privilegien is oock geen obstaeckel aen de separalie,...sycauseertmeer twisl endecrackeel dan de divisie dvan ... Poppel is als appaerte heerlyckheyt gereckent. De separatie can geschiedenzonder groote schaedeaen die van Ileelde ... die autheurs van het vs geschrift arbeyden moer voor hen particulier proffijt .. daermede worden verschil lende arÍiculen van heI vsgeschrift onlkent... die van LI/eelde hebbenniet te ondersoeckenof de separatiewel ofquadelyck is geschiedt,sulcx competeertsynecon. Maj ...sy hebben geene privilegie, waerby die unie indissolubelsoudegemaektsyn ... Poppel is niet aen heerede Knuyt gegeven...die vrouwesupplt is in geenproces met die van Weeldebij den Raed van Brabant ... hare vs requestemoeÍ gerenvoyeert wordennaer denRaedvanBrabaní ... sy betrouwí dat haer die versochteaggreatie ... vergunt sal worden, niettegenstaendealle die contrare ralelinge, objecties, die de autheurs van het vs geschrift met misochting van vs Vrouwe, by seer quade en verachtel tarmynen syn bybrengende... onderslondt onder ootmoedigecorrectie ende was

onderteeckent. Adt de Decker F. Antwoord van die van Weelde: juli 1653 Die regeerders ende gemeyne ingesetenenvan I(eelde, gesien hebbendede requestevan wege de Vrouwe princesse van Oraignie in desen souverainen Leenhovengedient den 6n Juni lestleden seggendaertegen het volgende. Dat het voormalig geschrift is wel geschreven met raed ende consentementvan de Regeerders.Dat de rescribenÍenluttel oft geen verstandhebben van privilegien oft regeeringe, noch van tgene meeste profytelyck is voor de gemeente. DaÍ die onderteeckendhebben, niet wisten wat sij teeckenden,velen teeckendentegen hun gemoed. Dat appaerte taaen, en appaerte collecíeurs niet bewijsen dat Weeldeen Poppel nveeverscheidene dorpen sijn, daer sommige gehuchten oock appaerte taxen en appaerte collecteurs hebben. Dat er tweevorsters syn is maerpro commodidate. Dat er zijn noch limiten, nochpaele, noch teecken ofÍe apparentievan tweeheerlyckheden... en dal er geendiversiteyt en is tusschenPoppel en dander gehuchten. Bezonder wordt ontkend die art. als soudePoppel hebbeneengeheelcorpus regeerders ... daer die schepenenvan Weeldedíe van Poppel maer aenveerdden.en dat sii over de saeckenvan Poppel uytspraak deden,dat die van Poppel daer by waren ofte nieÍ. G Onkosten en uitgaven Specificatie van vqcdtien besoignen ende deboursementengedaenbij denprocureur van Elsl voor d'ingeseten van die Prochie van Poppel, lande van Turnhout, in sekere saecke oft proces dwelckdeselveals gede in materievan maintenue ter Rolle van souverainen Hove en Raede van Brabandt sijn genootsaectgeweestte sustineren tegendie Regeerdersen gemeijne Innegesetenvan lVeldeImptn ter andere sijde, als volgt. In den eersten, ingevolge van brieven van maintenueder Impten, de saecke ter Rolle van den Souv.Raedevan Brabt gedient hebbende,op den 27n nov. 1652 compt voor termijn IIIJ 1/2 st. Item op ... en ... de saecke ter Rolle gedient hebbende,compt voor twee termijne.IX st. Item, alsoo de gede waere versteken van

75

anlv)oorde, gemaeckt requeste ten eijnde van brieven van Relievementom alnoch te mope antwoorde.X 1/2 st. Item voor een termyn gehouden ten comptoire van Sris Gaillard int presenterenvan deselverequeste, endewolgens gelicht. IX st. Item voor de copye van brieven van maintenue, 6 folien. XVIIJ st. Item voor de copye van brieven van groot 3 I/2 fol. X l/2 st. Item voor het regt van brieven van Relievemenl, betaelt ten compt. van S. Gaillard, midts de dobbelequaliteyt IJ Rgl XII stCopye van die brieve, 2 fol. VI st. Item, alsoo noodich was tot het exploictere van vs brieven, authorisatie, op den Oficier tenselven eyndegemaecktReq. op den I1n Aprilis 1653, compt dvoor X I/2 st. Item voor den termyn gehoudenten compL van S.Gaillard int pnteren ders. req. en gelicht IX st. Item voor de appe gestelt op des. req., medebrengendede vs vsochteauthorisatie betaelt ten c. van S.Gaillard midts de dobbele qualiteyt XXIIIJ st. Item voor het schryven van eene missive, waermededeselvebrieven van rell en aulh. naer Poppel is overgesonden om aen ptye te exploicteren,coml met d'addres IX st. Ilem voor hetport van missive,waermededie vs brieven en relaes van NotsSebastiaennaer dese stadt Brussel syn overgebrocht IIJ sÍ. Item, alsoo die vs brieven van rel. waere comen t'expireren op 24 April 1653, gemaect req. ten eynde van prolongatie om alnoch te mogen antwoordenX l/2 st. Item voor den termyn gehouden ten compt. van Ss Gaillard nt presenteren,wolgen endelichten des. req. IX st. Item voor apporte van prolongatie, dobbele qualiteyt XIJ st. Item voor d'InsinuaÍie gedaen van des. req. aen procureur van Gendt, als dienee d'Impten aan deurwr Aerts IX st. Itemvoor de vacatie enpersoneledebuoiregedaen int doen doen ders. insin. wolgt het relaesIX st. Item op ... de saecke ter Rolle van vs Raede wederomme gediendt hebbende, alsdan van wegensdesged. is geantwoordt compt voor termyn IX st.

Item voor het stellen van des.antwoordeXII sí. Item voor de vacatien gedaen int doen stellen van vs ann!. IX st. SamenXIJ gd XIIIJ l/2 st. Specificatie van andere vacatien, gedaen voor de princesse douagiere van Orange in sekeresaecke en proces, welcke sy in den Souv.Leenhovevan Brab. is genootsaecktgeweestte suslinerenals supplt tegendie Reg. endegem. inges. van Weelde als Rescribentenin maÍerie vanjurisdictie. In den eersten op l5 Januari 1653 door den h.adv.Deckerdoen maeckeneen Req. ten eynde die heerlyckheden van Poppel en Weeldesouden worden gesepareertXXIIIJ st. Vacqtie,instructie en lichting ders. Req. WIIJ st. Item voor copye van selveReq., met brieven van advis. en hveeandere slucken. voor elcken blaede drye st.; midts des, groot syn X I/2 blaedere, valt tsaemenXXXI I/2 st. Item voor den termijn gehouden ter grffie van den Raedevan Brab. int pnÍeren van s.Req.- en metadviesgeadresseerd aenden vs.Leenhovevan Brabant. WIIJ st. Item voor appnle gestelt op vs Rep. VI st. Item voor vacatien en personele debuoiren daermede.IX st. Item voor appnte aen den h. greffier van vs Leenhove.XIJ st. Item voor coicae (communicatie)van s. Req. gedaenaen partije. XIJ st. Item voor de coicaete doenenwolgl trelaesIX st. It. op I Febr. 1653 gemaeckteene andereReq., ten eijnde om de vs Req. van 15 Jan. te mogen amplierenX l/2 st. Voor den termijn bij den greffier IX st. Voor d'appnte daerop gestelt. XIJ st. Voorcopije ofdubbel vijftich blaerenaen drije st. VIJ Rg.X st. Voorvacatienenpersoneledebuoiren.I "WI st. It. voor het oversienvan alle de stuckendienende tot het maeckenvan de schriftuere van antwoorde, tegende schriftuere der Rescribten, bet. aen heere adv. Decker IIIJ"XVI st. Item voor hel dresseren van vs. schriftuere voor elcken blaedeX I/2 st.en midts desgroot is vijftich blaedere,valt hier te bet.XXVI"V st. Voor besoigne en vacatien daervoor gedaen bij

76

77

adv Decker. IIIJ"WI st. Voorcopije van vs schriftuere,van elckenblaede drije st. VIJ"X st. Vooreeneanderecopje van vsschr gesondennaer Poppel. VIJ"X st. Aen die van Poppel gesonden een copije van patente h. Knuijt. XXI st. Voor eeneandere copije gelevert aen h.Knuijt om die van Poppel en ll'eelde vs in accord te stellen. VIJ" X st. Copije van vijffstucken dienende voor verificatie van vs originale, XXI blaedere tsamen.IIJ"IIJ st. Item voor de cop|e vanpatente van h. Knuijt mette voldoeninge overgegeven,bet. in de Rekencamer van Brabt met het opsoeckederselver tsamen. XXIIIJ st. Voor vacatien int doen maecken en lichten van vs copije. XVIIJ st. Voortermijn gehouden ter greffie van vsLeenhove int dienen van vs schriftuere van voldoening en bijgevuegdestuckenIX st. Voor het schrijven van diversschemissiven,soo aen vs vr supplte, die van Poppel, als andere diverse, en raeckende desenprocesse, comt len minste IIIJ g XVI st. Item voor div.porten devsmissivenover en weder gesondengedurendeen raeckendedesenprocesse, hebbenten minsle bet. II g VIIJ sl. XC g IIJ st. Andere vacatien, besoignenendedeboursementen Michiel Biemansenproc. van Elst suppltn in den Raede van Brabant, tegensdenprocur van Gendt geinsde. In den eersten ontfangen missive van h. Raedt Moehtfeldt den 18 Juni 1653, bet. voor port (uit den Haeg). V st. Item voor vacatien gedaen ten huijse van proc. van Gendt om le hebben die stucke van die van Weeldetegen die van Poppel, en dat ingevolge van vs missive, welcke de proc. van Gendt refuseerde te geven, ten waere ick hem toonde mijne procuratie van vs vr.princesse.IX st. Dienvolge op 26 Juni 1653 geschr.missive aen H.RaedtMoehtfeldtom vsprocuratie te becomen. XIJ st.Op23 Junij ontf. missivevan Mich. Biemans van Poppel port. I st.

It. op 8 Julii ontf. missive van Mich. Biemans aen boden voor port. I st. Item op 8 Julij ontf. missivevan h.R;Moehtfeldt, waermedeaen mij is gesondenprocuratie. V sl. Item op 7Aug. I65 3 doen maeckeneenReq.door adv. Decker ten eijnde aenproc. van Gendt soude worden geodt. die rescriptie mette b|gevuegde stucken, bij die van Weeldegedient tegen die van Poppel, te doen communicerenbinnen 24 uren naer d'insinuatie, alias executorialesbet.XIJ st. Voor vacatien en personele debuoiren, daermede IX st. Voortermijn bij sec.De Wittevoor desReq.IX st. Voor d'appnle gestelt op des Req. betaelt aen De Witte,mits de dobbelequaliteijt. XJ st. Voorcommunicaliete doen van s.Req.aenpr. van GendtIX st. Voor vacotien bij pr van Elst int doen doen der insinualie en ver-volgthet relaes.IX st. Voor de copije van des. Req. een bladt. III st. Item op 18 Aug. 1653 gemaecktReq. ten eijnde van lterative Ordtie X l/2 st. Voord'appnte daeropgesteltXIJ st. Voorcommunicatieaenpr. van Gendt,betaeltaen den deurwaerder IX st. VoorvacatienIX st. Voorhet schryven van eenemissivenaer den Hage aen h.Raedt Moehtfeldt. en daerby int lange geadviseertvande af.faire,compt met dadvis oft daddres XIJ st. Daermede overgesonden een project van procuratie om by haere Hoogt le teecke,daerttoer bet. aen adv. Decker XIJ st. Voorde copyeIIJ st. Nog overgesonden een copye van een vonnisse, een bladt IIJ st. Item op 19 Aug. 1653 gemaecktReq. tegensden proc. van Gendt, om stucken le doen coiceren, op pene dat die rescriptie by partije gedient soude wordengehoudenvoor niet gedientX I /2 st. Voor de copye, I I/2 blaede IIIJ 1/2 st. Voor termyn gehouden by h. Grefrer Michiels IX stVoor d'appnte, bet. ter greffie van vs Leenhove XII st. Voor insinuatie gedaen van des. req. aen pr. van GendtXII st. VoorvacatíenIX st. Item op 22 Aug. 1653 die pr van Gendt gedient

78

hebbende van secker geschrift... daervan behoudeneen copye VI st. Item voor het maecken een schriftuere van contrarie sustineringe, gedient tegen het vs geschrift ... aen adv.Decker II g. VIIJ st. Voor vacatien ... en instructie in des. te hebben gegevenXXIIIJ st. Voor de copye van des ... mette ltree stucken .-XXI st. Voortermyn daerommegehoudenIX st. Item alsoo op vs schriftuere van conlrarie sustineringe en bygevuegdestucken op 26 Aug. 1653 tusschenpartye was vonnisseinterlocutoir gewesendaervoor rapport bet. mette acte (23 g. 5 st., dat is by die van Poppel gerestitueert.) Voor vacatien int. recommanderend'expeditie XXIIIJ st. Voor termyn ter greffie van vs Leenhove int belaelenvanvsRapport,ent doenmaeckend'acte oft vonnisseXVIIJ st. Voor copye VI st. Voorinsinuatie van des.vonnissegedaenoenproc. van GendtXXI st. Voorvacatien int doen ders. insinuatieIX sl. Item ontvangen missive uytten Haege IIJ st. Item op 28 Dec. 1653 geleendt aen Michiel Biemans, als gecommitteerde van Poppel tot het vervolg deser saeckeXXIIJ g. WI st. Item op 29 Sept.1653, ontvongenmissive... met een procuratie van haere hoocht behoorel. gecachetteert, tot het vervolg deser saecke voor port V st. Item op 9 Dec. I653, doen maeckenvan eenReq. door adv. Heymans, ten eynde om brieven executorie op vs vonnisse lusschenpartyen gewesen, lo! het overleveren van de stucken XIJ

sr. Voor vacatienIX st. VoorappnteXII st. Voortermyn IX st. Voor copye, twee blaedere VI st. Voor d'insinuatie aen pr van Gendt, bet. aen premier huissierXIJ st. Voorvacatie daermedeIX st. Item voor het maeckenvan desedrye specificatien, elck blaede drye stuyvers, voor XXIIIJ IIIg. XIJ .s/. Voor copye devs. III g.XIJ st. Voorhet schryvenvan eenemissive.XII st.

LVI g. VII st. H. 15 April 1653: Van der Elst, gemachtigd door Biemans,van Poppel Comparerende voor mij ondergeschreven openbaer notaris, bij den Rade van Brabant geadmitteert ende geapprobeert inde heerlijckheijdt van Poppel residerende, ende die getuijgen naer genoempt,den eersamenMichiel Biemans, heeft, uiit crachí ende macht der procura ti e hemvew nt cumpoteslate subslituendi, gesubstitueert,soo ende gelijck hij comparant substitueerí,míts desenMr van der Elst, gevende denselvenvolkomenlast, macht, autoriteijt ende sonderling bevel om alsulcke procedure te vervolgen ... omme te doen tgenede substituanl of sijne constituanten present sijnde souden connen of mogen doen ... belovendele houden voor goet, vast ende van weerdeal tgeen bij den gehanteertsal worden,onder vsgesubslitueerden verbinlenisse van zijnen Persoon en goederen present & toekomende...aldus gedaen M.Biemans Q.tod aÍtesÍor: SebastianeNot. I. 5 Juli 1653:Van der Elst, gemachtigddoor de prinsesvan Oranje Amalie bij der gratie Godtsprincessedouariere van Orange etc., baronessevan Turnhout ende Sevenbergenetc... h ee.ft gecommiteert ende geauthoriseerl, committeertendeauthoriseerthier medeMr Jan Van der Elst, procureur tot Brussel, omme u|t haerennameinspecliete nemen,over de separalie van lï/eelde ende Poppel, ende naer alle voorvallende gelegenthedenin die saecke den meestendienst van haereHooght woer te nemen, sullende voor goedl houden tgene bij den vs geauthoriseerdenuijt crachte deser sal worden gedaan.Actum in 's Gravenhagedesevijfden July I65 3, endewas onderteeckentAmalie d'Orange. met syn origineel, Gecollationneert ^ccordeert quod atteslor G.VRichterichNot. J. 24 tpril1653: Vraag om prolongatie Aen mij nheer den Cancellier. Verthoonenreventelijck d'Ingesetenen van die prochie van Poppel, lande van Turnhout,soo dat

zU hier te hove op den vijfden van deze loopende maenl hebben gelicht opene briefven van RelivemenÍ ommeniettegenstaendede versteckele aldaer geruert alnoch te mogen dienen van antwoorde binnen drye aldaer toecomendeweken in den processe dewelcke sy Renten als gedn hier te hove moeten susíineren tegen die van Weelde, Impetranten in materie van maintenue,endealsoo de vs brieven syn behoorlyck geexploiteert, ende de saeckealsnu ter rolle is dienende,endedat men nochtans die schriftuer van antwoorde, de welcke die Renten moeten dienen, niet can gestellen, tenwaere dat sij becomenhadden diversche Íitres en stucken daertoe noodich, waerloe sy eenige weken tijt van doen hebben, soo bidden sy oitmoedelyckdat 't Hol hun sal verleeneneene andereprolongatie van drye weken. J.Vander Elst, proc.

Onder. VanGendt. Is gecommuniceert aen partije om tedoen oft te seggent' gene haren raedt gedraegensal binnen acht daegen naer des coicatie. Actum in den souv. Leenh,den 22 Aug. 1653. Michiel Biemans enprocureur van der Elst, gesien hebbende het vs verclaeren van proc. van Gendt .-. seggen... dal het appoinctement van I9 deser was eene absolusÍeenprecise ordonnanÍie, waerbij aen den vs van Gendt geinjungeert is geworden te doen communiceren sijne rescriptie binnen driie daegen...volgen wat heÍ sijn devoir hem dnaer punctelijck Íe reguleren... oversulcxwas heí hem niet georloít voorts te comenmet sijn vs verclaeren ... sunderlinge dat hij sulclocgedaen heeft uijt sijne eigene authoriteit... Dat de vs Van der Elst genoechsaem geauthoriseertis,daer hij last heeft van vs princesse om noer alle voorvalle in die K. 7 augustus1653:Van der Elst eischtstukken saeckeden meesÍendiensÍ van haere vsHoogheijl Aen mijn heere den Cancellier ... verthoont rev. waer te nemen dat hij dus comt vragen naer den Mr J.Van der Elst, last hebbendevan h.h. de Vre bekendenwegh. Dit alles alleen om de saecke te van Oranje, hoe dat pr van Gendt ten ondere blyft houden op de lange bqen soo worl gesustineert houden seckere stucken van den proces ... dat het vs geschrift sal worden gerejecteerÍ, en niettegenstaende de selvemet coicatie syn belast dat dat de vs rescriptiedie niet is gecommuniceert, ... oorsaecke dat hij hem keert totten hove, sal gehoudenworden voor niet gedient.Dit is de biddende...aen vs van Gendt t'ordonnerende vs contrarie sustineringevan 23 aug. 1653. stuckenbinnen24 uren te communiceren(get)De Decker M. 't Vonnis van 26 augustus 't Hoff (gesien hebbendede vs stucken) verclaert L. Weigeringvan stukken dat míts bij den vs van Gendt oft de vs Regeerders Michiel Biemansen Vander Elst dieneneenprotest van Weeldehun regulerendevolgenshet verclaeren in bij den heer stadhouder omdat Van Gendt gedaen bij syn vs geschrifl van 22 dese4naer dien dienende de Regeerders van Lleelde, de den tweeden suppliant sal hebben gedoceert van "rescripíte " en eenige bijgevoegde stukken niet behoorlijcke procuraÍie ad lites, tot het vervolgt wil overhandigen .... en 't hoff ordonneert de deser saecke, sij daermede noch ter uyt sullen stucken alhier geruert binnen drije daege te gestaen.Aldus uijtgesprocken in de audientie des communicerennaer d'insinuatie dese4 op pene vs souv.Leenhofs van Brabant desen26 Augusti dat deselve sal worden gehouden yoor niet 16s3. gedient...actumden I9 Aug. 1663.Denprocureur Ende was onderteekentJ.Michiels van Gendt,communicatieontfangenhebbendevan de requeste hier op den hove gepresenteert, den N. Daarmede vraagt Mr. Van der Elst eene 19 deser, seght dat van der Elst alvorens soude nieuwe en klaardere procuratie, die hern hebbente docerenvan behoorlijckeprocuratie ad toekomt den 29 September lites niet enkel om visie te nemenvan de separatie, Amelie bij de gratie Godts, princes van Orange, maer om de vs saecke te vervolgen. Verclaert doen te wetendat wij mits desengeven volle machl andermaelde communicatiete doen,zoohaestvan ende procuratie aen Mr Jan van der Elst, in der Elst sal gedoceerthebben van behoorlijcke omnibus ad lites, cum ratificatione qctorum in Drocuratte..amplissima forma et facultate substituendi, ende

80

specialijck ín de saecke van de separatie van de weth endejurisdictie van WeeldeendePoppel...

heere Knuyt, tegenwoordig synde alhier inden Haege, daertoe te disponeren dat de oppositie bij die van Llteeldecome te cesseren,ende de vs separatie in alle haerepuncten ende clausulen haer volcomeneffectsorteren.Dit doendeetc...

O. Procuratie werd aan pr. van Gendt getoond door den eerstenLeenvinder van den souv. hove, zoodat hij volgens sijn verclaeren de rescriptie moestcommunícerensoo ist nochtans dat hij van des te doen blijft in gebrecke tot geen ander eijnde om die saecke te blijven houden draegen. Soo sijn wij seer ootmoedich biddende, dat 'í Hofgelieve hen op het vs vonnis te verleenen behoorlijckeprovisie van brieven van executorie oft wel authorisatie bij Appt op de marge deser op den eerstenLeenvinder van desenhove, íen eijnde om het vs vonnis te stellen ter behoorlijcker executie.Appointement: 't Hofl ordonneerl aen pr. van Gendtde rescriptiele doen communiceren binnen drije daeghen.Insinuatie deser aenpr van Gendt is bij mii premier huissier gedaen op 9 Dec. 1653.XII st. J.Marcelis. P. Na 10 december1653: Biemans vraagt dat de h.h. de Vrouwe van Oranje de separatiezou doordrijven. Aen Haere Hoogheyt die Vrouwe, die princesse v a n ,., yertoont met onderdanige revereníie M. B iemans, als last hebbendevan de schepenenen Regeerders van Poppel, hoe dat uwe H. belieft heeft de dorpen van Poppel en ll'eelde, die te vooren eene dingbancke waeren, Íe separeren ... nochlans eenigen van Weelde met hennen Sris aenspannende,getracht de gedaene separatie te eluderen ende annuleren,hebbenderot die fine brieven van maintenue in den Raede van Brabanl geimpetreert, endedie van Poppel gedaen daegen ende herdaegen, sulex dat te Brussel al vele oncosten sijn geresen, ende geschaepensijn nog meer te rijsen, alles nochtans tegens wille ende wete van den heere Knuyt, als heere van Weelde, als mede oock van de principaelste ingesetenen van Weelde,gelyck de vs heere Knuyt sulcx bij speciale acte van den l1n Decembris 1653 verclaert heeft; weshalveendeommealle voordere oncostenen onlustenvoorte commen,de suppliant ... sich keert tot uwe hh. ootm... biddende, ten eynde uwe hh. gelieve de gedaene separatie te confirmeren,daerbij te persisteren,ende den vs

Q. 17 Juni 1654:Biemans"machtig gemaect" door Poppel Comparerendevoor mij ... Jan Jansen,Laureys Adams, van Gorp, Jan Hendrix, Elias Jansen & Adriaen Jansen, schepender heerlijckheyt vs... constituerenendeslellen in hennestedemits desen, Michiel Biemans, gevendedenselvenvolcomen last, machl ... ommeíe Brussel te lracteren me e Regeerdersvan lVeelde... aengaendede separatie ---en overdeproceduredaeroverbegost... volgens het advysvan adv.Decker ... belovendete houden voor goet, al tgeendie vsgeconstitueerdesal doen in den vs cas...in gevolgevan hel versoecken de teeckeninge bij de gemeijne ingesetenen van Poppel gedaen (get. de hooger vermelde schepenen.) Quod atlestor,A.Sebastiani,Not. R. I Juni 1654:getuigenisvan oudePoppelaren Comparerende ... den eersamen Adriaen Hendrickx Pauwels, outschepen,oock geweesl borgemr ende kerckmr out omtrent drij en seveníichjaeren...verklaertdat zijne attestatie... gegevenop den 8n Febr I 65I , oprecht is, evenals 'l verclaerenvan Hendrik Laureys van Einde ... Comparerende nog Adriaen Janssen Van Gestel, out 65 jaeren ... verclaert bij den eedt ... waerachtig te sijn, dat hij, desgeleden nu dertich ende veertich jaeren, heeft gesien dat Mr H.Lemmens,secretvstot WeeldeendePoppel, ende woonende tot Weelde, alle weecken oft qlle veerlhien dagen was comende naer Poppel om aldaer le passerenalle acte sijn fficie aengaende, ende dat híj d'ingesetenenvan Poppel, binnen Poppel moestecomen dienen, sonder dat diesdijt waren genootsaeckt te moeten comen tot í eelde, tot passeringe van eenige acte ... Actum aldus

eet)... Not. QuodattestorA. Sebastiani, S. 18februari 1655:Uitspraakvan het vonnis Ghesien,bij mijne heerendie stadhoudere ende mannenvanleenedesSouverainen Leenhove van

81

priesterCorneliusRuts(zittendachterde tafel).Hij werd geboren De auteur van dit artikel is de Poppelse te Poppelop 25juni 1875en overleedte Diestop l9 juni 1930'

Brabant, de beslotene brieven hun van sijne Coninclycke Majesteit toegesonden onder de signature van den grffier A. de Mercelis van date den 24 Januari 1653 met de ingeslotenrequeste van de vrouwe princesse douagiere van Oranje, bij appt van 15 derselver maent versondenom advis aen den heere raet ende advocaet fiscael van Brabant, mits gaeders de rescriptíe van de regeerders ende gemeine ingesetenenvan de prochie van lleelde daertegen gedient den 2ln Februari daernae4mede oock de replique ende duplique respective ter wedersijde gedient ingevolge van denyonnisse interlocutoire van den 15n April van deselve jaer ende stucken ter wedersijde overgegeven, op alles wel ende wijselijck gelet, gedraegt het advis ingevolge van de vs. brieven dat naerdemaelde beleeningder heerlyckheit van Weelde in een bijsonder achterleen te houden van de vs. vrouweprinsesse als vrouwe yan Turnhout bij heer J.de Knuyt, ridder ende heer van de oude ende nieuwe Vosmeer, dien de vs. vrouweprincessedaarmede heeft begift bij openebrievenvan sijne Coninclyke Majesteit gedepecheerdonder den grooten segel van Brabant ende signature van den audientier Verreyckenin date 20 November van vs.jaere 1653,geverifieerdendegeinterimeertsoo in den raed van de finantien als kamer ven rekeningen in Brabant behoorlyck is toegestaen ende geadvoyeerd, daermede het eerste lit van 't versoeck gedaen bij de dispositiven der vs. requesteis comente cesseren,het voorder versoeck derselver ten einde van separatie der heerlijckheit van Poppel bij de vs. vrouwe princesse gratieuselyck loegestaenvanop den 3n September te voren, haer vrijelyck mag geoctroyeert worden, gelíjk dat is geschied ter respectevan 't dorp van Raevels, sonder dat men heeft kunnen bedenken eenigen intrest ofte pre.judice dat daeruit zou comen te spruijten tzij voor sijne Majesteit ofte iemandandersin 'tparticulie4 immersen hebben die van Weeldezulks niet betoont veel min doen blijcken van eenig privilegie oíte acte daermede de verdeijling der vs. tweedorpen ooit zoudesijn verboden geweest. Aldus geadviseert binnen Brussel, 18 Februari 1655. (get.) Michiels.

T. Na de separatie: keus der 7 schepenen Acte voor die van Poppel voor hare nuwe gesepareerde vierschare. Amelie, Dat van nu aen endeint toecomendebinnenonsen dorpe van Poppel, eenegesepareerdevolcomene vierschare sal wesen, befeelt uit de ingesetenen van onsen dorpe van Poppel, door ons oft onsen ffic ier, ofte specialij ck daertoegeauthoriseerden, alle op navolgende maniere te verkiesen,dat voor eerst ... op den eersten woensdag naer Drijkoningen door onsenfficier endeschepenen tot de regerendesevenschepenenvier schepenen sullen verkoren worden, dewelke gesamentlijk sullen de justitie administreren, tot op den woensdagnaer Half-Vasten,als wanneer door ons oJie onse daertoe specialick gecommiteerde, sullen uijt deseelfpersonen verkosenwordenseven schepenenvoer den volgendenjare. U. Na de separatie: een meierstadhouder gevraagd voor Poppel. Aen den Coninc in sijnen Raedevan Brabant. Verthoont die vrouwe princesse van Orange, hoe sij ... eene besonderebanckeheeft geerigeert in Poppel, versien von seven schepenenende van eenensecretaris oft greffrer met hooghe middele en leegejurisdictie ... sijnde de vs separatie, op voorgaendeadvis soo van d'oficierfisatel als vqn den heere stadthouder ende Leenmannen van Brabant bij U. Maj. geconfirmeertgeworden ... in dqto vqn den 20 Febr 1655; maer wat de redens oockverheischt dat binnen desenvs dorpe residere eenenbequamenpersone die het ampt van ofrcier aldaer in voorvallende occasien soude connen bedienen bij maniere van stadthouder, uijt dien dat Jr P. van Soutlanden, schouteth van Turnhout disterendewel drij meylenvan Poppel, aldaer mits sijne occupatien nijet dagelijcx en can vaceren ...,soosoudedie vs vrouwedoer welwillen stellen eenen meij erstadthouder ofte officier tot de administratie van dejurisdictie ende wes daeraen cleeít in d'absentievan vs h. Schouteth... Soo ís haer ootmoedich bidden dat desèlvegelieve de vs permissie ende dispensatie te vergunnen. (get.) De Decker

83

door Els De Kinderen (f)

gehoord,en zelfs een radio bestondslechtsin de verbeeldingvan onze mensen.De voor hun tijd vooruitstrevende dames van "De Morgenster" keken verder dan de dorpsgrenzen.Geregeld werden uitstappen gemaakt en in de naburige dorpen voorstellingen gegeven. Een bloeiende wisselwerking ontstond onder de verschillende kringen en op gouwdagen,o.a. te Antwerpen en Lier werd met vlag en wimpel verzusterd.En daar bleef het niet bij. Aan goede werken werd ook gedacht! Binnen de vereniging hadden enkele belangstellendeneenmissienaaikringopgericht,die jaarlijks een tentoonstellingorganiseerde.En hoe kon het anders,een "Vlaamse kermis" hoordeer ook bij . Bovendienwerd nog geld ingezameldlangs de huizen.dit allen ten batevan de missionarissen. Aan ijver ontbrak het waarlijk niet, tenminste zolang de idealistischeaanvoerstersvan de partij

Vooral onder impuls van pastoorVan Mechelen, die zich in Ravelsop sociaalvlak zeerverdienstelijk heeft gemaakt,ontstondde toneelvereniging"de Morgenster". Jonge dames, die met elkaar vertrouwd waren doordat zij in de kerk een zangkoorvormden, begonnenzich te oefenenen toneelte spelen.OnderwijzeresLouise Stoopwas de aanvoerster.Aanvankelijkwerden pogingen ondernomen om geïhteresseerdenuit de naburige gemeentenPoppel en Weeldeerbij te betrekken. Dit hield echtergeenstand,zodatde Ravelsedames opnieuw op zicllzelf aangewezengeraakten. Het ging er binnen de kring gemoedelijk aantoe, en bij al hetpersoonlijkgenoegenwerd er ook nog sukses geoogst.De voorstellingentrokken zondagenna elkaarvolle zalen.Dit hoeft niet te verwonderen, want in die dagenwas er op onzedorpenniet veel bleven. te beleven. Van televisie had nos nooit iemand

Toneelvereniging 'De Morgenster'.Staande:PaulineVan Deun,Maria Van Roey,Emma Stoop'Maria Bluekens,Maria LemmengClementineRoymans,Anna Pijnenborg JosephinaPijnenborg,TheresiaAbbeel. Zittend: Anna Aerts, Emma Roymans,LouiseStoop,Maria De Kinderen, Jeanne Van Deun

84

door Willem Paulussen(f)

opgang.Aan vele muziekwedstrijdenwerd deelgenomen:

Tijdensde winter van 1944-45beslotenenkele bestuursleden vandeB.J.B.een"bonteavond"in 1949:Gierle,1eprijsin de4eafdeling te richten.Zondermuziekzou het succesechter 1951:Berlaar,I e prijs in de3eafdeling niet verzekerdzijn en daarom werd de 1953:Mol-Sluis,1eprijsin de2eafdeling medewerkingvan enkele oud-muzikanten 1956:Lommel,le prijs in de2eafdeling le prijs in de le afdeling gewaagd.Zevenmuzikantentradenop enmeteen 1957:Raamsdonksveer, le prijsin deuitmuntendheid wasdewagenaan't bollen.PaterCharelLauwers 1960:Tessenderlo, prijs 1964: Eindhout, le in deere-afdeling had intussenlucht gekregenvan wat er gaande wasenkwamwekelijksperfietsvanHeverleeom in "denEel" dedirigeerstokte hanteren.Hij haalde PastoorVan Roosmalenwas een gewaardeerde muziekinstrumenten bij De Vrieste Lier en door proost,Henri VanDun eengewetensvolsecretaris pastoorVandenvenwerden hem instrumenten en Jos Klaaseneen verdienstelijkmecenasof Jos Klaasenwas velejaren ereafgestaanvandefanfare"Nut enVermaak".Deze beschermheer. fanfarewas wegensoorlogsomstandigheden op voorzittervandemaatschappij. non-actiefgeraakt.Meerderelieftrebbers werden Toenop 16april 1950devlagvandefanfarewerd in de groepopgenomen en paterLauwersleerde gewijd,warener niet minderdanzestigspelende de jonge muzikantenop. Uit het orkestgroeide leden.FlorentVanDun verzorgtnu de opleiding weldrade fanfare.PeerLauwers.debroervande vandejongemuzikantenenFransKenisuit Retie pater,werd de eerstevoorzitter,en hij bleef het dirigeert momenteelop onvolprezenwljze deze diemetvirtuositeithaaruitvoeringen tot heden,vijfendertigjaar lang.FransDonckers maatschappij, en Remy Noyen werdenlater de dirigentenen tenbesteseeft. onderStafVanLeuvenkendedeFanfareeenware

FanfareJeugden Vreugdin 194E

Het bestuur van de fanfare 'Jeugd en Vreugd'bij de stichting in 1945

door Louis Schats Een korte levensschets Op 20 augustus1870wordt te WeeldeJan-Baptist Schatsgeboren.Diezelfde dag wordt hij gedoopt in de SintMichielskerkvanWeelde,eenfeit waar hij zijn hetelevenbijzondertrotsop is gebleven. Na in Weeldede lagereschooldoorlopente hebben, zethlj zljn studievoort te Brusselbij de broeders van La Salle en vervolgens aan het St. George College.Hij blinkt uit in wiskunde,met als gevolg dat hij enigetijd als landmeterwerkzaamis. Op 18 augustus1892treedthij in bij de congregatieder Patersvan de Heilige Harten te Leuven en wordt op 19 maart 1893 ingekleed.Zijn kloosternaam wordt Edmund. Op 5 oktober 1894 legt hij in Leuvende kloostergeloftenaf. In Leuvenvoltooit hij zijn filosofischeen theologischestudies,waama hrj op 23 december1899te Mechelentot priester wordt gewijd.Inmiddelsis hij van 1896tot I 898 als leraar werkzaam geweest aan het DamiaancollegeteAarschot.In 1900gaathij voor twee jaar naar Engeland om filosofie te onderwijzen aan de Sacred Hearts Novitiate te

Eccleshallin hetbisdomBirmingham.In 1902keeÍ h ij t e ru g e n wo rd t v ic e -re c t o r o p h e t Damiaancollegete Aarschot.Het jaar daaropgaat zijn gtotewensin verlulling: hij wordt uitgezonden naarde missie.Op l0 oktoberl903vertrekthij met de 'Kroonland'vanuitAntwerpennaarHawaï.Na eenkoÍe periodein de provincieKau op het eiland Hawaï,ook de 'Big Island'genoemd,wordt hij in 1907pastoorin Kalihi-Ukabij Honolulu.In 1934 wordt hij kapelaanin het weeshuisSt. Anthony's Home. Na een vruchtbaarleven in dienst van de minderbedeelde medemens, overlijdthij op 23 april 195I in het St.FrancisHospitalvan Honolulu. Het gezin Schats-Marinus Jan-BaptistSchatsis de 5" in het gezinvan Norbert Schatsen JosephinaMarinusen daarmeede oudste zoon. Officieel heet hij Jan-Baptist,maar zijn werkelijke roepnaamis Jan,naar zijn grootvader Jan Schats.Zijn voorvaderenwoonden al vele eeuwen in Weelde. Omstreeks 1500 had Aert Schatszich, vermoedelijkvanuit Tumhout, op de Meir gevestigd.Jan-Baptistis eenrepresentant van de ll" seneratiena Aert Schatsen tevensvan de

86

Jan)Schats,pater laatstegeneratie teWeelde.Zijnjongste 5. JoannesDionysius(Jan-Baptist, Schatsen zusAnna MartinaSchats,was de laatsteSchats Edmund. die te Weeldeoverleed.Haar voorkind, Frans 6. Anna Martina(Anna Martina)SchatS,geborente 29april1874, overleden teWeelde 2juni 1951. Schats,geborente Weeldein 1892,wasde laatst Weelde januari1904metAdrianus Zij trouwde te Weelde 22 op geboÍenSchatste Weelde. geboren Comeliusfueberghs, tePoppel2 oktober1876, De vadervan Jan-Baptist wasNorbertusSchats, overleden te Weelde 8 augustus 1955.Zij kregente z oo n v a n J a n S ch a ts(1 8 1 1 -1 8 5 0e)n Mar ia (1813-l892).Norbert Weeldevier kinderen:Toon,Kees,Fienen Jos.Anna CatherinaSchaependonk Martinahadbij haarhuwelijkreedseenzoon,Frans werd geborente Weeldeop 20 april 1836en Schats,die bij haarhuwelijkgewettigdwerd. overleeddaarop 3 november1910.Zijn moeder 7. Comelius(Nelis) Schats,geborente Weeldeop I JosephinaMarinus,dochtervan JoannesPetÍus januari 1877,overleden teBrielle(NL) op29juli 1960. MarinusenAnnaMartinavanGestel,werdgeboren Hij trouwdete Brielle op 22 februari 1906 met te Weeldeop 27 november1838enoverleeddaar MargarethaHendrina(Anna) Simmer,geborente op 24 juni 1910.NorbertusSchatsen Josephina Brielleop 2 februari1817.Zii kregente Brielle5 Marinus trouwdente Weeldeop 13 november kinderen:Fien,Piet,Anna,JoenGreet. 1861.Hunkinderen: l. Maria Anna Martina(Marie,Mie) Schats,geboren te Weelde27 december1862,overledente Sint-PietersLille 3 februari 1924. Zij trad in het klooster bij de ZustersApostellinen te Antwerpenop l5 augustus1892 met de kloostemaamAugustina.Ze werd geprofestop 2 april1895. 2. JoannaSchats,geborente Weelde2l februari1865, overledente Weelde6 maartl8ó5. 3. Eendoodgeboren kind, Weelde26januari 1868. 4. Maria TheresiaSchats,geborente Weeldel Tjanuari 1869,overledente WeeldeI I augustus1883.

DevadervanJan-Baptist NorbertSchats, Schats, koopt in 1878het huis van zijn moederMaria Catharina Schaependonk, dat gelegenis te Weeldein de Hummelshoek aandeAchterlaar.Zij had dat huis in 1852gekochtbij eenpubliekeverkoop.Naastzijn beroepvanhandwerker enkoopman,runtNorberthier eenklein boerenbedrijle,dat hij in de loop derjaren sterkuitbreidt.Hethuiswordtlatereigendomvanzijn dochterAnna Martina Schats,gehuwdmet Adriaan Rieberghs. Het huisstaatte WeeldeaandeAchterlaar en is nogaltijdin bezitvandefamilieRieberghs.

Jan-BaptistSchats(1895)

87

oo9TEN)

o .1 o)-

a-

la',

ar l:D

|:o

è .c

a)

'i!'E €

q)

LU - a) 0) a!

Ê

I

à' E :>

^\ r

íD

t;

è

\

a,

I

ar

*f1

fI

_l -J 'Ê Í .t3.i

(

I

li

i f

s a

. l* l{ rl .Ï";

$*;

Pater Edmund Schatstekendevoor zijn familie in weelde een kaart van HawaÏ

88

Brieven naar huis Zoals indertijd gebruikelijk bij een kloosterling, verliephetcontacthrssenJan-Baptistenzijn familie voomamelijk via briefivisseling.Van Jan-Baptist oftewel paterEdmund,zijn eentwintigtal brieven bewaardgeblevenuit de periode1902-1950.De oudst bewaardebrief is van 15 april 1902 als hij nog in Engelandvertoeft. In dezebrief maakt hij aan zíjn ouders kenbaar dat hij afziet van zijn erfdeel,'daar ik voor mijn deel het klooster heb gekozen'.Om van zijn erfdeel af te kunnenzien, heeft hij toestemminggekegen van de generale overstein Parijs.'Wat nu met mijn part gedaan, wel ik geef het tot deze broeders en zusters die niet in het klooster zijn maar in de wereld leven, en ik moet niets hoegenaamd hebben. Dat is verstaan hoop ik: mijn deel is voor Nelis en Annamartina als zij in de wereld leven en niet voor ons Mie van Antwerpen'. De overigebrieven, die bewaardgeblevenzijn, zijn allemaalvanuit Hawaï verstuurd. Hij vermeldt daarin allerlei wetenswaardigheden over zijn werk, eetgewoonten,het weer e.d.Uit zijn brievenblijkt zijn bijzondere genegenheidvoor zijn zus Anna Martina en later voor haar dochtertjeFientje aan wie hij regelmatig ' beeldekens'stuurt. Behalve prentjesstuurt hlj ook 'kiekjes' van de bisschop, vanhemzelfofhetaltaarin zijn kerk.Ook gaaner somscadeautjes naarWeelde,eenhalssieraad voor zijn zusAnna Martina ofeen afgodsbeeldvoor zijn otders:'Het is een afgezettegod van lavasteen. Ge moet er niet bang af zijn, hij zal u geen lcwaad doen. Bewaarl hem goed, het is een kuriosiÍeit'. Eenenkelekeerverblijdt hij zijn nevenen nichtjes met een bijdrage voor de spaarpot:'Hierbij een geschenkje voor mijn 3 kleine nichtjes en koztjntjes. Verdeelhet zeerjuisí en laat eenszien ofje uwe rekenkundegoed kunt en steek uw deel in uwen spaarpot'. Zijn gevoel voor humor gebruikt hij ook als hij een enkele keer wat lang moet wachten op nieuws uit Weelde: 'Het is nu een eeuwigheidgeledendat ik iets van u hoorde. Welals geen nieuwsgoed nieuws is, dan moeÍje voorzekerbijna millionair zijn! Nu tot hoorensals er nog iemand levend is '. Of, als hij de eetgewoontesin Kau beschrijft: 'Vleeschetenwij altijd, zelfs des vrijdags en kwatertemperdagen. íl'ij ztjn hier oprechte Joden en hebben zelf bekeeringnodig zoalsge ziet'.

De familie toont steedsveel interessevoor zijn eetgedragen zijn gezondheid.Pater Edmund is mageren thuisblijkbaarnooiteengeweldigeeter geweest.Soms sukkelt hij met zijn gezondheid. Regelmatigstelt hij het thuisfront gerust.Na een koÍe ziekte, meldt hij dat hij weer eet als 'ene heispaaier'. Of, aanhet eind van eenbrief: 'Loat u hooren en houdÍ u allen zoo kloek en gezond maar als pater Edmund is hiet dan zal er niet veel te klagen vallen'. Een andere keer.' 'Verondersteld eensdat iku in I927 zoudekunnen komen bezoeken,hoelang dan zoudet ge mij den kost kunnengeven en vergeetniet dat ik nu veel eet??' Als hij aan het einde van zijn leven bij de zustersin het weeshuiszit: 'Ik ben dik en gezond, de zusters hier zorgen daarvoor terwij I ik zorg draag voor hun ziel en zaligheid'. Van zijn kant is hij bekommerdom opvolging vanuit Weelde.Bij gezinsuitbreidingvan zijn broer Nelis en zijn zus Anna Martina en later van zijn neven en nichten spoort hij de ouders steedsaan om voor een opvolger te zoÍgen. ' Ik hoop dat ten minste éën uwer zonennaar Aarschot zal gaan en dan hier met ons komenwerken; wanneerhij komt geef ik hemeenpaard'. Als zijn zusAnna Martina trouwt met Adriaan Rieberghs,stelt hij vasÍ datze ' in het kloosler is getreden van den Heiligen Adrianus, waar er 2paar ktompenonderhetbedstaan', maar dat dat niet precieswas wat hem voor ogen stond als hij eenmis opdroegvoor'Annamartinaen hare behoeften'.Soms gaat het wat diÍecter. In 1926 luidt het: 'Is Fientje al in het klooster?' Als zljn neef Kees Rieberghsmet Anna Dickens trouwt: 'Hoeveele kinderen gaat ge aon I Heilig Hert geven??Natuurlijk allen zult ge zeggen,maar ik bedoel: Hoevele ervan komen de plaats van den oud wordendenonkelvullen?'Steevastsluit hij zijn brieven af met het verzoek om groeten of complimentenover te brengen,waarbij de pastoor van Weelde nooit vergetenwordt en ook het missiekransjeregelmatigbedanktwordt voor 'de schoonedingen, ze komen altijd goed van pas'. Vaakbetrekthij iedereenin zijn gro eten; 'Aan allen en iedereenvan defamilie en geburen en vrienden en vijanden van Weelde,aan mijnheer pastoor en geestelijken'. En dan volgt nog de zegen der 'Heilige Herten. Ik ook bid voor u allen en zegen u allen in de Heilige Herten van Jesusen Maria'. Zijn laatstebrief is van kort na Nieuwjaar 1950.

89

Foto bovenaan:Het woonhuisvan het gezinSchats-Marinusaan de Achterlaar te Weeldekwam via dochter Anna Martina in het bezit van de familie Rieberghs(Toestandmei 2009). Foto's onderaan: Pastoorvan Our Ladv ofthe Mount te Kalihi-Uka van 1907 tot 1934

90

B ri e fn a arhuis:januar i1950

9l

Zijn immer fraaiehandschriftis dan misschienwat houteriger geworden, maar nog altijd goed leesbaar.'Ik ben nog al gezonden kan mijn werk nog aan, God dank, alhoewel ik in mijn 80""jaar ben en 50jaar priesterschapen 47jaar missie'. Start in Kau Op 4 november 1903 aniveeÍ pater Edmund in Hawaï, in gezelschapvan twee anderepatersvan het Heilig Hart, Justin Van Schayk en Charles Windels. In Hawaï begint hij aan een oriëntatieperiodeals assistentvan pater Celestin Ruault, SS.CC.,de overstevan het eiland Hawaï enpastoorvanKau. Kau is dezuidelijksteprovincie van het eiland. Het eiland is met 6.800 km'?het grootsteeiland van de staatHawaï, die in totaal 10.800km'zbeslaat. In de staatHawaïzijn 2 steden: Honolulu, waar de bisschopwoont en Hilo op het eiland Hawaï (zie kaartje). 'Behalve in de steden zijn alle woningen en gebouwen in 't houl'. Minutieus brengt paterEdmund voor zijn familie het eiland in kaart (zie het kaartje dat hij eigenhandiggetekend heeft) en schetst de omstandigheden. Hij woont in hetzuidelijkgelegen Waiohinu. Kau telt 5 kerkjes en 2 priesters:de pastooren zijn nieuweassistentpaterEdmund. 7r Ilaiohinu is hetpreciesI0 uur en 2 I minutenlaler dan in België. De voornaamsle nijverheid is suikerriel; daarnarijsÍ en veehandel'. De hoogste bergvan het eiland ligt in het midden (zie kaanje) waar4 provinciesbij elkaarkomen.Hij is ongeveer 4550 meter hoog.'Op deze hooge bergen is er altijd sneeuw;maar in de wintermaandenligt er sneeuwop eene lengte van omtrent 20 kilometers rond deze bergen, en op een ander is het zeer warm. Zoo te llaiohinu is het altijd warm '. Op de grens van Kau en Puna (zie kaartje) ligt een werkendevulkaan, die 1350 meter hoog is. Het levenin Kau Regelmatigzijn er aardbevingen. wijkt enigszinsaf van dat in Weelde. 'Er is een kristerlijke school met omtrent 20 kinderen, de schoolmeester is een englishman'. De schoolmeesteris ook de kok van de pastoor.'-É1el eten bestaat uit o.a. vlees, zoetepatatten, rijst, popoi, taro, brood, honing, boÍer milk, suiker en koffie,maqr ook vis,sardinnenen zalm nogal veel en wat meer is Hollandsche herring. Daarbij kunnen wij oranje appels gaan plukken in den hof of te wel papaias;citroenengebruikenwij onsmet

woter en suiker voor den dorst te lessen'. De schoolmeestermaakt ook bier voor de pastoor, maaÍ aan pater Edmund is dat niet besteed.Hij houdt het bij thee. Zijn bed is weliswaar hard en niet te schoon, maar er hangt een 'moestikkaire oveÍ, iets wat ge in Weeldeniet zoudt vinden al gaaft ge er een millioen voor'. Yanuit Waiohinu wordt per paard de parochie doorkruist, die ongeveer50 mijl lang is. ' Werijden over bergen en dalen geen 5 voet elfen grond'. Vrijdags vertrekkende pastooren pater Edmund voor een vierdaagserondreis door de parochie.Bij iedere kerk is een huisje voor de priesters om te ovemachten. Op maandag keren ze terug naar Waiohinu. In hun parochiewerken de meeste mensen'van 's morgenstot's avonds in de suikerplanter|en, het suikerriet, nu dal is gelijk rieÍ zoo een kinderarm dik en 4 of 5 meters lang. Ge kunt daÍ zo opeten,dat is gelijk pinnen die ge op de kermis koopl zoo zoeí.Koeien en ossenen paarden en muilezels zijn er genoeg, maar zij behorengrootendeelstot de suikerplanterijenzoo dat het leven hard is voor de arme menschen'. PaterEdmundbekommertzich niet alleenom het In eenbriefvan zielenheilvoor zijn parochianen. Pasen 1905 laat hij zijn oudersweten, dat hij geprofiteerdheeft van de afwezigheidvan de pastoor om een aantal wereldsezaken aan te pakkenzoalshet 'kuisenvan de vensterruitender kerk'. De kerk is 50 voet lang en 25 breed. Er staateen altaar in waar pateÍ Edmund een hekel aan heeft. Nu de pastoor weg is neemt hij de gelegenheidte baat om het houten altaar af te breken,de planken af te schavenen het opnieuw op te bouwen. Hij verft het'schoon wiÍ met hier en daar eenklein blauw sÍreepje.Op de tabernakel heb ik een klein rood kruis geschilderd'. De kandelaarsen het orgel worden grondig schoon gemaakten de gehele kerk wordt gewassen.'1Ë hoorde nu dat dat de eerste maal is dat de kerk ooit uitgewasschenis geweest'. De kerk wordt opgefleurdmet bloemenen is helemaalklaar voor de paasvieringen .'Ge ziet dat er werkgenoegwas want als ge iets wilt gedaan hebben,moet ge het zelf doen'. Naast vroomheid en oveÍuiging zijn volhardendheid en geduld onontbeerlijke eigenschappenvooÍ een missionaris. Met voorbeeldenillustreert pater Edmund dat het missiewerkeen werk van lange ademis, dat lang

93

niet altijd volgens WeeldsenoÍmen verloopt. In oktober 1905ondemeemtEdmundeenpoging om ook de'luie katholieken' naar de mis te lokken door om 8 uur eenmis te lezen.'Maar ze doen hel daarom niet', verzuchthij. Bij het overlijden van eenvrouw is de familie niet zekerofde begrafenis in de protestantseofkatholieke kerk zal gebeuren. Er wordt weliswaareentijdstip voor de begrafenis afgesproken,maar of daawan gebruik gemaakt wordt, zal pas op de dag zelf blijken. 'Zoo gaat hethier,ge ziethet treh op niet veel/'Bij eenandere gelegenheidmeldt een familie zich een kwartier voor de mis om eenkind te latendopen.'Ik moesl hetsffins doen,wantze kondenhoegenaamdniet wachtenvoor denls'. PaterEdmundrekt de doop tot de kerk volgelopen is met mensendie de mis willen bijwonen. De familie van de dopelingdurft te middenvan zoveelvolk niet te vertrekken.'lls ik preekte zag ik ze nog allen daar Geattrappeerd dacht ik! ' Bij eenmoeizametocht per paarddoor de provincie is hij mooi op tijd om de plaatselijke schoolte bezoeken,maar de schoolmeesterheeft juist die dag beslotenzijn kwajongenseen uurtje eeÍdeÍweg te sturen.Op eenvrijdag verschijnteen koppeldedat onmiddellijk wil trouwen.De juiste papierenontbrekenechteren paterEdmund weet de vrouw van 16 en de man van 22 te oveneden om die eerstin orde te latenmaken en dan maandag terugte komen.Hij zal ze dan 's morgensom 6:00 uur trouwen.Uiteindelijk verschijnenze om I I :00 t.:tr.'Nu ik trouwdeze, maar ze kondenhun naam niet schrijven en ze kondennog hunnenvaderons niet bidden. Nu dan maaltt maar goede katolieken van zulke en hunne kinderen.Ze komen naar de kerk niet. Watte doen,wat te doen! 'Met veel inzet en warmte blij ft pater Edmund in zijn taak volharden. In januari 1906 gaat hij om gezondheidsredenen voor eenjaar naar Wailuku op het eilandMaui. In januari 1907keeÍ hij terug naar Kau, maar kort daama wordt hij gevraagd om naarHonolulu te komenom pastoorte woÍden in Kalihi-Uka van de kerk Our Lady of the Mount.

Hawaï.Aan het eindevan de 19"eeuwis hun aantal gestegentot 18.000.Aan de noordkant van Honolulu ligt Kalihi-Uka, waar de Portugezende autochtonebevolkingoverspoelen. De afstandnaar het oude kerkje, verderop in de Kalihi vallei gelegen,is te groot. In 1903bouwende Portugese immigranten een nieuwe kerk, dichterbij de mensen.De houten kerk wordt opgedragenaan Our Lady of the Mount (Nossa Sanhora do Monte). Pater Clement Evrard, SS.CC.,pastoor van de kathedraal,die 3 mijl zuidelijker ligt, zal van hieruit de geestelijkezorg op zich nemen.Our Lady of the Mount is naast de kathedraal, de tweede kerk met een pastoor, maar heeft geen pastorie.Als paterEdmundin 1907paterClement opvolgt, neemt hij aanvankelijkzijn intrek in de kerk zelf. Bij zijn aankomstmeldt hij zijn familie: 'Heden heb ik de kerk in mijn huis: het is eene kamerjuist tegenovermijne kamer en het Heilig Sakramentwordt daar bewaard en de mis gelezen, 2 missende dagen dat den biskop hier is. Ik ben op twee plaatsen, Kalihi in de week en dienst in Honolulu zondaags. Zoo ben ik altijd met den biskob, de kathedraal is in Honolulu woar ik zaterdaags 'savondskom tot maandagmorgenzoo met den biskob, en s woendaagskomt den biskop naar mijn huis te Kalihi toí s zaterdaags.Het is hier zeer bergachtig en regent veel.De rivier loopt juist achter ons huis, en alle dagen gaan wtj een bad nemenin de rivier want het is hier niet koud maar warm. Hier in Kalihi gaan wij eenwezenhuis maken.Zes zustersvan Romezullen komen voor de weezen.Er is veel werkvolk hier om alles gereed te maken;en vier broeders;eenhunneris kok, het is een Hollander'. Het weeshuis,St. Anthony's Home geheten,wordt in 1909in gebruikgenomen. PaterEdmundneemtdaarinzijn intrek. Het wordt zijn 'pastorie',op 1,5 mijl van de kerk gelegen. Dagelijks en somszelfs twee of drie keer per dag, wandelt hij heen en weer tussenhet weeshuisen de kerk. Aangeziende Portugezenvroege vogels zijn, zorgt pater Edmund ervoor dat hij om 4:00 uur aanwezigis om de biecht te horen, alvorens om 4:30 uur de mis op te dragen.Hij verrast er Missionaris van Portugezen in Hawaï In 1827vestigdende eerstemissionarissenvan de zijn collega-paterssoms mee'. 'We hebben ene congregatievan de H.H. Hartenzich in Honolulu, missiegehad van eeneweekdoor eenAmerciaanse waar de kathedraal Our Lady of Peace wordt pater gepreekt. Ik deed hem alle morgens om 3 gebouwd,die in I 843 wordt ingezegend.In 1878 uur opstaan om op 4 uur de mis te lezen en te arriveren de eerste Portugese immigranten in preken. Dat was hem nog nooit gebeurd, zegde

94

Het houten kerkje van Kalihi ten tijde van Pater Edmunc

PaterEdmund(4evan rechts)tussende zusters van het weeshuis

Ttrssende weeskinderen

95

'1 *'1, - 7.r, .r,,,y'1/,/,..j 1. .,4r/

+i

: -V''

z,

- -'

*/áa<,*í zí-,t-.. rp'í-, -/- / -. -,. y',r'u '::r/x : z:É1?/;; :. ;':; ::.;-Í : /zz"'.,rz'ta-,Vn' t "-.,tQ 1-."l^+1/? c.,, -tE/,í4..2 !#:7 ?r',2'4r;

'z'ïïffiffi#,7:?í::í/4*/r:er

à.-t z. q/ ;,..-,*.

/:4z/* :: t./.=y' *".

-/i.,.4/

.,- -,í . J,. *) --r "

Z,-ofJ/. -s S- rt,n.

/.{:-;: :',.3 * +W z i'á-;aa,a)l .r-n -tu -7,K ::2{i 4.A /z-

'q ffit zd a-u-" ,4 !-*, í aTdc.,"-t/ --O4z'//zz4 2.èu/à ,/ @8, á".1à.2,, L-;;;àJ; ';*4í

.rat2t*aat

rzrl

e6../4r*

.-

,zá,/*._r..."/.-

,t

ZZ-'

33(| .Zï ii-,L,i_.?,r/;Ílir"jjï

;^ir;:,::/"

r" U'/a" 2/'/ í-4';2 1"'"v ,r'tt taz/on qzl,j4 -,'í" "'' 'à'/ xl í' f "'r" ,'6 .yr"t.+y'/, -t';' " -"1/,-- ri /ze./ /'",aa t /2n,, *no-,t,"/.to,c//n4,/, ., 4,/ l&//, .r'..-r' 4. .t1g,z '// ;-l ;-t /!./'/r',1 /./"/'á',/ *n4 *-+,tu .zwt a'.<2J4)/'r'

.,,/ znáía*,*'2,r2

/,;:

"4.-';; e-2.. {)

ttt? è, iJe-

;,tà//;ZA

aaL.,^"', á}á*1

t.zri,.

/./*-".'".r(/.

f'

-/-tz-iZ ,.-á)S-n

''-"

é.r{,4.-.- ./j;z-/.-,"-; ""-,-ZZi? -Z T

96

i(tt

Briefwisseling pater Schats

hij, zoo vroeg te moeten beginnen'. Met grenzelozetoewijding zet pater Edmund zich in voor zijn parochianen.Daar waar mogelijk probeeÍ hij grond te kopen om het bezit rondom de kerk uit te breiden.Nooit zal hij klagenover de frustratiesin het missiewerk.Dat het leven er niet altijd evenvlekkeloosverloopt,laathij slechtseen enkelekeertussende regelsdoorblijken:'Bid voor ons in deze schoone valley van Kalihi, welke nogtans altijd is valley van tranen'. Troïs meldt hij dat op 16 augustus1925 in zijn kerk door de bisschopeenpontificalehoogmisis gezongenmet 4 priestersen l0 misdienaars.'Dat hebje nog te Weeldeniet hè'? De mensenstondente kijken van de vele omamentendie de bisschopaanhad en ze vonden het bijzonder dat 'hij half de mis bijna niet aan I altaar maar op zijnen troon deed.Ik zelf met mijne I0 jongens hadden veel te leeren de week tevoren maar alles is goed verlopen- De biskop zweete lijk een paard. In de nanoen deed hij eengroot sermoon in de open lucht omdat de kerk te klein was'. De parochiegroeit gestaag.In 1929 laat hij zijn familie weten dat hij 36.574 communies had.'Voor dat getal moet er nogal gewerh worden'.Naasthetparochiewerkontplooit hij diverse andereactiviteiten: hij organiseert retraitesvoor priesteÍs,is biechwadervoor diverse broedersen zustersen is in de regiode grondlegger van de Derde Orde van St. Franciscus,een orde van leken, zowel mannenals vrouwen, die zich aangetrokkenvoelen tot een religieus leven van gebed,studie en werk, zonderte kiezen voor een monastiekbestaan.De eenvoudigelevenswijzevan pater Edmund in zelf gekozen armoede, in navolging van St. Franciscus,blijkt voor veel menseneen drijfveer te zijn om tot de orde toe te treden. Op grond van zijn waardevollewerk en t o e wijd in g wo rdt pater E dmund in l 9 l9 aangewezen om de missie van Hawaï te vertegenwoordigentijdenshetAlgemeenKapittel van de congregatieder Patersvan de Heilige HaÍen, gehoudenin België te Braine le Comte. Het vele werk eist zijn tol. Na 27 jaaÍ pastoÍaat moet Edmundzijn levenswerkin Kalihi afsluiten. Hij is vooralgeestelijkopgebranden hij neemtmet tegenzin afscheid van zijn parochianen.In het weeshuisSt.Anthony'sHome, waarhij al diejaren zijn intrek heeft gehad, wacht zijn laatste levenstaak.

Kapelaan in het weeshuis Het weeshuisSt. Anthony's Home wordt gerund door de zustersvan de H.H. Harten.Op 4 januari 1935 bericht hij zijn familie: 'lk ben nu rustende pastoor, I werk dqt er nog overschietvoor mij is aalmoezenier van 't wezenhuis waar ik woon en waar defamilie zoo wat I 25 man slerk is, wezen, jongens en meisjes, 9 zusters voor de meisjesen I broeder voor 45 jongens'. Daarnaast is hij biechtvader:van het seminarieSt. Stephen,van de bisschop,van de 40 broedersvan het St. Louis College, dat ook nog 1400 studententelt. ' Goed dat ik niet biechtmoethorenvan al die snoÍneuzen en wijsgerigen maar van de broeders alleenlijk'. kwijt Met de voor hemkenmerkendegedrevenheid pater Edmund zich aanzijn nieuwe taken. In het weeshuisvieÍ hrj op 5 oktober 1944 zljn gouden kloosterfeest.De dagwordt geopendmet eendruk bezochtehoogmis in de aanwezigheidvan de door bisschop.Tijdenseenfeestdiner,aangeboden geprezen de zustersvan het weeshuis,wordt hij om zijn innemendepersoonlijkheid, geliefd bij iedereen,zijn diepgeworteldegodsvrucht en de opvallendekrachtdadigheidvan zijn preken, die met zijn tengeregestalte. merkwaardigcontrasteert jaar kan hij zich inzettenvoor hetzielenheil Nog l7 vande zustersen de wezen.In de condoleancebrief, die provinciaaloverstepaterLaurentiusMampaey na het overlijden van pater Edmund schrijft naar de familie in Weeldeis te lezen: 'Na zijne lange jaren als missionaris,was hij een echle vader in het weeshuiswaar hij de kinderen diep beminde, en het was wederkerig'. In 1949 viert hij in het weeshuiszijn gouden priesterjubileum.'Onze bisschopzelf wilde deJèestelijkhedenvoorzitten, en we hebbentoen nog zooveelplezier gemaakt en Vlaamscheliedjesgezongen,van Lang zal hij leven', schnjf\vice-provinciaalpater Livinus aan de familie van oaterEdmundin Weelde.

Gestorven tussen St.- Jozefdag en de Mariamaand PaterEdmundbleefwerkenzo langhij kon.Kort naNieuwjaarl95l moethij hetopgeven envraagt te gaan,hetSt.Francis hij om naarhetziekenhuis Hospitalin Honolulu,waarhij op 23 april 1951 overlijdt. Op 26 april vindt in de St. Patrick's eenplechtige Churchondergrotebelangstelling plaats,geleiddoorprovinciaal overste Requiemmis

9',7

Laurentius Mampaey, SS.CC. Pater Laurentius en pater Livinus vullen elkaaraan. ' Niet treuren. Pater Edmund had zijne lange en vruchtbare Ioopbaan volbracht, en is gestorven als een heilige. Het kan niet anders, want hij leefde als een heilige. Hij stond in de hele stad bekend als eenheilige man envurige priester Hij is gestorven, uitgeput van ouderdom, hij had geen speciale ziekte, maar zoo mager als een graat, hij is trouwens altijd mager geweest.In het ziekenhuis bad en smeektehij SÍ.Jozefom te mogensterven op St.Jozef 'sfeestdag. Het was hem eenegroote teleurstelling dat de maand Maart voorbij ging en de Grote Heilige hem had vetgeten.Hij richtte nu zijn hoop op O.L. Vrouwkeen wenschtetegaan tegen de maand mei. Het einde la,vamheel zacht, zonder doodstrijd. Vanafzaterdagwas hij heel stil. En op maandagmorgenom 4:30 uur ging zijne schoone ziel tot God! De kinderen van het weezenhuis, waar hij I 7j aar direkteur was, waren allemaal op den lijkdienst met een heele groep Zustersenwel 50priestersen Broeders.De goede man was overal zoogaarnegezien!Nu is hij naar eenbeter levenovergegaan,bij O.L. Heer en O.L. Vrouwke en St.Jozef, die hij zoo trouw gediend heeft gedurende zoo lange jaren. Hij ruste in vrede'. Bronnen: l. Biogafie van paterEdmund Schats,SS.CC.,beschikbaar gesteld door pater Chris Keahi van de congregatieH.H. HaÍen, provinciaal overste van Hawaï, maart 2009. 2. Weelde Toen en Nu. Uitgave van de heemkundekring NicolausPoppelius,Weelde,1982,blz. 416. 3. Brieven van pater Edmund aan zijn familie in Weelde. Elf gedateerdebrieven: 15.4.1902,6.2.1904,27.4.1905, 1 5 .11. 1905,25. 9. 19 0 72, 5 .8 .1 9 2 52, 3 .t.t9 3 0 , 2 9 .6 .1931, 4. I . 1935,juni 1938, 1.2.1939.Zeven ongedateerdebrieven van omstreeks:1926/1927,1930,1933,1937,1939,1944/ 1945,januari 1950. 4. Hawaii Catholic Herald, 5.10.1944,Fr Edmund Marks 50 yearsofreligious profession. 5. Hawaii Catholic Herald, 27.4.1951,Father Edmund passesaway; Requiem Mass held Thursday. 6. Briefvan provinciaal oveÍstepaterLauentius Mampaey, 2 9 .4. 1951. 7. Brief van vice-provinciaalpater Edmund, 1.5.1951. 8. DoodsprentjeJan-BaplistSchats. 9. Burgerlijke StandWeelde 19" eeuw. 10.Akte van de verkoop van het woonhuisop deAchterlaar van Maria CatharinaSchapendonkaan haar zoon Norbert Schats, opgemaakt voor notaris Wouters te Weelde op 22.t0.t8'78.

98

I l. A Brief History of Our Lady of the Mount Church, maaÍt 2009. 12.CapsuleHistoryof the CatholicChurchin Hawaï,by father Louis Yim and Patrick Downes, Hawaibatholicherald.com, maart2009, 13. SaintAnthonyRefeat centerHonolulu,Our History, saintanthonyretreat.org, maart2009.

v.c.Mt

Y.C.J.S.

In MenoÍy oÍ REV. FATHEREDMUND SCHÁÍS

ss.cc.

B orn:' " l V eel de" (B el gi um) August 20, l87O PÍoíessed "Louváin" (BelEiunt) October 5, | 894 Ordained "Malines" (Belgiunr) December 2t, lA99 Arrived in Hawaii: November 4, 1903 He was ÍoÍ 27 yeals pástoÍ oÍ Our Lady oí tlre MounÍ, Kalihi and Íor 17 year: Ghaplain oÍ 3i. Anthon/s Horne, Honolulu R. t. P.

DoodsprentjePater Schats

:Fdé,:..í) ^&

-r

j2,

*

t-!,.,1 7 '4 j /,4,.-y' @i*-.r;4^

.l

',;.

,í,,

',2

"r/ '1Ï',1ï?:..:.4'

a" " *7:(a--*-a"a !''?""/'"/ .íê :-,.- J-:',-.,t1 P*

-

,
t;q-

i1- .?* '....

,í** *.*-

c--.-. '7" á'^'-' - 7'- 2.,a 't -;"

"

.2.-Á--

r4 ''':1ï -q ,-.!:r

.r'í:. :I:...J *-,b,-, '.:;.:.,:",.ï^3: :-r...'á, .n",...

,*

: -; ." :;;t";. ::'G-:,í;.í't-.i":l'.. ;

4-,*-)à

.Í

\,4,!

,lll

6-Jr-J-t,,

-'*";--!.;

J/4_+

tt

.1

, 'J n ; 1..^ ^

Á .--r ti^/ -*.':f ":i';:y,-,; (:^^ ,,)^;',*u,., .u:r?** 7:./ r, ' ;"Í, * ,,*.:,',u;"* i,l+ L,..,.*-! f-, ,. o,^o v.,,J.t

--,

"'^",-)u t

-.

L/

uÀ.,.,,*a;a.').* r r ;^. ,'z* 0^-"*,r*- "_uo).//À

t à'* : t"-'- i^:'.,'*.'"-,,'*á')''qi''-",'i"n' )iil,J'.i0,."-".^,: ^;'t, -Lr, À;'* ÀiJ*o;a;u.,L,-."..à )- ""n:.,i,- "... t*--.;.-.-.t r,1c-,"-a,* *a*'1ft .:';,+ -,i.,*;,'"',;:i*-,rLi -.1,,,*;,.'o),-tn-, t--,-.i.-:r,L"-,7,,;<..fi;;-t

è -t *H"ft.J;,-/uq) L,L::'r L L::l .+à -,..-,.5.; *f ^.-_,.,. ; _ _.r-2,_.- :,,-n ** ..*, "*' í*' r,Í!:*.".-+:::L *+tfg.'t :t; ;;*.ï ;,,i i,,L ï,&-ï, t9*-,, '.^.$J-rtra' 7_4"LJl.u,-1,1n,,,,,,.'. : ..:

'talq;.

,À /tu

2z''n'J':-

BriefwisselingPater Schats

99

Op het gelijkvloers,waar de thematentoonstelling over de Ravelse missionarissenwas opgesteld, van trokken vooral de voorwerpen uit de Na dedrukkeperiodevandemuseum-verhuis de molen in Weeldenaar het Poppelseoud- missiegebiedenhun aandacht.Het klasjemet oudgemeentehuisen van het aÍchiefnaar de pastorij didactisch materiaal was vooÍ de kinderen een was het even stil. Reedslang grote ontdekking. De nieuwjaarsbrief uit 1865 in Weelde-Statie droomde de heemkundekring dat de werd door éen van de leerlingen prachtig schoolkinderenzoudenkennismakenmet ons voorgelezen.'t Was toch heel wat andersdan de nieuw museum"Het Kaske".In mei 2009ging modernenieuwjaarsbrieven.De spulletjesvan de onzewens in vervulling. Eén van de opdrachten huisdokter genotenook hun volle aandacht.Zoveel van de heemkundekringis trouwensons erfgoed verschillendespuitjes,neen daar haddenzij nog bewarenen tonenaande bevolking.Hier denken niet bij stilgestaan.Bij de gebruiksvoorwerpentrok wij vooralaandejeugd.Voorhenis erfgoednog de kamertoiletstoel van moemoe vooral de een gÍote onbekende.Met veel enthousiasme aandacht.Ja,iedereenwilde er wel eensopzitten, kwamendeleerlingenvanhetzesdeleet'aar,school en of 't plezierigwas! Dat het leerrijk was voor de naarhet museum.Wat zou kinderen blijkt uit de evaluatiedie de leerlingen "De Negensprong", datmooiegebouw,waarzij dagelijkslangslopen, onsbezorgden.We gevener graagenkelemeeter toch wel te biedenhebben?Het vrolijk volkje overweging. luisterdeaandachtignaarde uitleg die gegeven l" Het Kaske. werd tijdensde rondleiding.Hun interessevoor + Ik vond de spullen allemaal heel mooi, hel zag vondstenwasgroot.Ja,vaneen er heel netjes uir. De gids kon het wel goed dearcheologische mammoethaddenze ooit al gehoord.Het steen-, uitleggen. ijzer- en bronstijdperkdat was een anderpaar - De informatie was wel interessant maar het mouwen.Over devotiesvar onzevoorouders duurde een beetje te lang. De gids legde nogal Aandachtig veel uit en lang. hebbenzij ook heelwat opgestoken. werd geluisterdnaarhet verhaalvan de heilige 2" Het Kaske. NicolausPoppelius.Het werd hen duidelijkhoe t Het was wel leuk dat de gids heel veel vertelde. de heemkundekringaan zijn naamkwam. De De klok van alleen fietsonderdelen gemaakt, was vooÍv/erpenuit de processiewerdenal vlug ook wel mooi en ik wisÍ niet dat die bestond.Ik opgemerkt.Over wat een processiejuist was, vond het ook wel leuk om al die spullen van de wistenweinigenietste vertellen.Met foto'swerd douane te zien en al die benamingente weten. De mooiegelemetalen - Het duurde best lang, dat was niet zo leuk. hethenduidelijkgemaakt. kroontjesdie door de kinderenin de processie 3o Het Kaske. sprakenwel tot deverbeelding Klas 6A en 68 zijn naar dit museumgeweest.Hel werdengedragen, goud was daar haddenzij hun was heel interessant vond ik, er was een man die maar of het echt douane-uniformen, vertelde over vroeger, hij praatte heel duidelijk, vragenbij. Het grensgebeuren, pijlpriemenenz.wasallemaal en liet oude spullen zien. Ik vond dat de mensen wegversperringen, "ver vanmijn bed"voor hen.Bijzonderleukwas in die tijd best mooie Heding hadden. Het meest dat op een leerling getoondwerd hoe je de interessant vond ik het schooltje van vroeger Het handboeienaandeed.De zaken uit de oorlog duurde wel wat lang maar dat maakte voor mij sprakenhen wel aanwant met wereldoorlogI en niel zoveel uit. Het was een heel leuk bezoekje. al bijna 4" Ik had mij een museum voorgesteld mel II daarhaddenzein degeschiedenislessen in mee gevochten.Ambachtenwas voor de allemaal dingen van vroeger. Het speelgoed van kindereneen ontdekking,wat zou je anders vroeger, wat spullen voor school van vroeger.Dat verwachtenvankinderenuit hetcomputertijdperk. was het ook. Je zag er voorwerpen om de smokkel Hét streekproduct vanPoppelkendenzeallemaal over de grens legen te gaan, een oud typemachine, !" een lei en een grffil speelgoed,kleding en een enin koor werder geroepen:"PoppelseJanhagel

door Marinus Willems

100

heel bijzondere klok, helemaal gemaakt van fietsonderdelen. De inkomsthal was het interessantste.Daar lagen tanden en beenderen van de mammoeten eenaJbeeldingvan Poppelíus. Het was bestleuk maar over sommigedingenwerd wel wat te veel geprdat. De heemkundekring hoopt dat er nog meer schoolbezoeken mogenvolgen.Het is immersdé manierom ons erfgoedlevendigte houden.

hetdorp,verhalenophalenoverhun "nonkelpater" of hun "tante nonneke". Het waren dagen van vriendschapen respectvoor het werk dat onze presteerden. dorpsgenoten Ook dat is erfgoed!Met fierheid lazenwij in het gastenboek: Heemkundeverdient alle lof, met gelukwensen.Zo leven onze missionarissen verder in onze gedachten. Proficiat aan de inrichlers van diÍ interessanl thema " vriendschap ", gekoppeld aan het missiewerk von de pl aalseI ij ke m issionari ssen. Erfgoeddag Aan de inrichtersvanharteproficiatvoor de mooie 24 April was de Vlaamseerfgoeddagin het teken tentoonstellingover de missionarissen! Door hun vande vriendschap.De heemkundekring wilde niet inzet in de missie hebbenze allemaal een ereplaats achterblijven. Het bestuur vond in "de verdiendin onzegemeenschap. missionarissenvan groot - Ravels" een geschikt "HeemkundekringNicolaus Poppeliusslaagdein thema om de vriendschapte benadrukken.Een zijn opzet,mededankzijde medewerkingvanvele werkgroep zou dit thema uitwerken en een sympathisanten". tentoonstellingorganiseren. Plannenmaken,foto's o p z oe ke n . g e gevens over missionaris s e n Thematentoonstelling: De RavelseKantschool. verzamelenenz.Er werdenheelwat huisbezoeken Op voorstel van HeemkundeGouw Antwerpen afgelegd. Zoals verwacht, werd de werkgroep werd zondag l4 juni 2009 uitgeroepentot overal met open armen ontvangen.Vooral de heemkundedagvan de gouw. Het thema "School families van missionarissen,zowel paters als van toen tot nu" stond in 26 heemkundekringen zusters,werden aangesproken.De fotoalbumsof van de gouw in de kijker, ieder met zrjn eigen nog meer de fotodozenwerdenvan onderhet stof onderwerp en klemtoon. Ravels werkte zeer gehaald. Heel wat inteÍessantekrantenknipsels intensief aan een overzicht van de verdwenen zagen terug het daglicht. We kregen zelfs de Ravelsekantschool.De werkgroep,leden van de originele aanstellingvan Victor Van Beurdenals kring versterktmet eenzeergewaardeerde lerares missiebisschop,getekend door Paus Joannes van de kunstacademievan Turnhout, oudPaulusII. Heel speciaalwarende tien geboden,in rJy'eeldenaar Lisa Van Gestel, werkte wekenlang het Hebreeuws,kunstig uitgesnedendoor broeder aan de voorbereiding van het project. De Jacobus Brosens. Plaatselijke kunst- en kantschoolvan Ravelsbegononderde leidingvan gebruiksvoorwerpenuit de missielandenwerden de Zusters van Huldenberg. Het was dus ter beschikking gesteld voor de tentoonstelling. aangewezendaarop zoekte gaannaarinformatie. Afrika spandehierbij de kroon maar ook China, De zustersbezorgdenheelwat geschiedenis, foto's India, FranseAntillen en de VS kregen er hun en informatieover de verdwenenschool.Centraal plaats.Allerlei verhalendoken op. Zo was er het stond: ontstaan,evolutie, oud-leerlingenen oudmerkwaardigverhaal rond de kelk van pater Jan leraressenen het 50-jarig bestaanvan de school. Sels. Moeder Sels. in Weelde "Mieke van de Vrienden en geïnteresseerden in kantwerk garde", spaardezilverenkwartjes om hiervaneen bezorgdenkantwerk in allerlei vormen en kelk te laten smelten voor haar zoon Jan die technieken,klassiek en modern kantwerk. missionariswilde worden. Op 24 apnl en l0 mei Kantkloskussensmet de bijhorendelage stoeltjes kon de Ravelsebevolking genietenvan een mooi werden naaÍ het museum verhuisd. Al die opgesteldetentoonstelling.Elke missionariswerd voorbereidingen werden in een knappe in 't licht gezet: zijn of haar levensloop, tentoonstellingverwerkt.De zuster,eenetalagepop werkterrein,foto's,zo mogelijk eenkrantenknipsel met origineelhabijtvandeZustersvanHuldenberg, en informatie.Meer dan 150 geihteresseerden hield toezicht in het klasje waar oudleerlingen bezochtendeze tentoonstelling.Het was een vrijwillig kwamenkantklossen.In de lagereschool gezelligebedoening,blij weerzienvan mensenuit werd tijdens het kantklossengezongen.Voor het l0 l

vijftigjarig bestaanvan de school schreventwee zusterseengelegenheidsliedje dat ter gelegenheid van de tentoonstellingdoor de expositieruimte galmde. Een ware tijdlijn van de Ravelseschool verteldehet wel en wee door dejaren heen,tot de ovemame door de kunstacademie van Tumhout. Verschillende soorten kant: strop kant, cluny kant, Russischekant, Tumhoutsekant, Vlaandersekant, Rijselsekant, en nog zoveel soortenkant werden getoond in fraaie wisselkaders. Foto's van de leerlingen en van het vijftigjarig bestaanvan de schoolwerden druk bekeken.De Zustersvan De Jacht uit Heverlee importeerden het kantklossen vanuit VlaanderennaarIndia. De familie van zuster Irma Verheyen bezorgde ons enkele kantwerken, geklost door Indische kinderen,van de school waar Irma werkzaam was. De werkgroep was tevreden met de opstelling, al dat prachtig kantwerk van

groot tot klein. Zondag 14juni was het zover.De vlag werd gehesenen bezoekerskwamen met grote verwachtingendruppelsgewijsbinnen, maar het werd toch een overrompeling. Tot onze grote tevredenheidkregenwij Karel Van den Bossche, voorzitter van Gouw Antwerpen, op bezoek.Hij vond samenmet de meer dan 350 bezoekers,dat het een geslaagdinitiatiefwas. In het gastenboek lazenwij met frerheid: Zeer mooie íentoonstelling. Proficiat aan de werl<sters. Mooie tentoonstelling! Ilij hebbener van genoten. Zeerfijne en dui.delijkevoorstellingvan de Ravelse Kantschool. Proficiat! "Proficiat!" Zeer geslaagde, verzorgde tentoonstelling. Mooie tentoonstelling. Het was de moeite waard.

Foto'sThematentoonstelling'Missionarissen'

t02

Foto'sthematentoonstelling'Missionarissen'

103

Foto's thematentoonstelling'DeRavelsekantschool'

t04

Foto's thematentoonstelling'De Ravelsekantschool'

105

geschreven Kantliedje, door zuster het komt toch van Hém, het komt toch van Hém. Germaine en zusterL. d. Gonzage en We zingendaarommet veel klem. (2X) gezongen doordeleerlingen tergelegenheid 10. O God, die zo mild,zijt en groot jubileum vanhetgouden vande Ravelseen schuilgaatin 't schamelebrood, Kantschool. ons leven lang, ons leven lang ontvangtonzehulde en dank. (2X) l. Wie kent er de Ravelsekant? Het Ravelsuit Kempenland. Komt meeen ziet.Komt meeen ziet. Verlangtge zo'n kantje niet? (2X) 2. De klosjesgaanop en neer. Ze draaien en keren dan weer. Ze ïoverenbllj, ze toverenblij Een kunstwerk van garenenzij. (2X) 3. Ons werk is eenspelen eenvreugd! Het doet aan ons hartje steedsdeugd. Wanneerwe hier saam,wanneerwe hier saam Aan 't tokkelen zijn op ons raam.(2X) 4. Dit werk gaatgepaardmet gebed. En emst is gevolgddoor wat pret. 't Is hier tochzo zoet,'t is hier toch zo zoet. De kantschoolvan Ravelsis goed.(2X) 5. De anderenwetennog wel dat zij hier ook tokkeldenfel. Na 't werk in de klas,na 't werk in de klas. Alsof er geenrustenmeerwas.(2X) 6. En sommigenzoudenvandaag Nog kant willen lerenheelgraag. Hun tijd is voorbij.Hun tijd is voorbij. Nu komt onze groep aande zij (2X) 7. We werken zo graagen zo blij. De uren die gaansnel voorbij. En iederedag, en iederedag Begintmet eenlied en eenlach.(2X) 8. We zullen gedenkennog lang De kantschoolin woord en in zang. En bidden steedsweer, en bidden steedsweer Geloofd en gedanktzij de Heer.(2X) 9. Wantal wat wij hebbenen zijn en alleswat mooi is en fijn

106

langs van de traplift maarklimt er doodgewoon de trap. Wekelijksgaatonzekranigewouw op In 2000 bracht Laurent Woestenburgeen bezoek bezoekbij haarbroer,samendoenze dan in de in het bos. Met de aan Dina Van den Heuvel. Dat interview kan je namiddageenwandelingetje Haar lezen in ons tijdschrift nr. 18 van december2000. natuurvoeltDinazichnoginnigverbonden. gaanook nog altijd naarWeelde,haar Intussenis Dina honderdjaar geworden.Een re- interesses den om haar nog eens op te zoeken,hoewel zij vroegerwoon- en werkterrein.Ja,Weeldeheeft niet meerin Weeldewoont. Sindseenvijftal jaren nog altijd eenspecialeplaatsin haarhart.Graag verblijft zij in een gepensioneerden-appartementblijft zij op de hoogtehoeheter waaiten draait. door Marinus Willems

van het MerksplasseOCMW.

ZateÁag27juniwerdzij gevierdin Merksplas. In jubilaris afeenoldtimer,metopendak,werdde gehaaldaanhaarwoning.Datwasietsandersdan de motoÍ waarÍneezij vroegerrondschroefde. Voorafgegaan door de Sint-Willebrordus fanfare ging het met eenommetjedoorhet centrumvan Merksplasnaarde kerk.Hier werdeenplechtige dankmisopgedragen. De familie had voor hun Het "tanteDin" enkelemooietekstengeschreven. muzikaledeelwerdverzorgddoorhetOKRA koor. Zoweltekstenalsliederen,hetwasééngrootdankgebedwaarDinabijzonderveelbelangaanhechtte. In de kerk werdenook wel mensenvan Weelde zoalsde 104-jarige FienBols(t 23juli opgemerkt boodhetgemeen2009).Na deeucharistieviering tebestuur dejubilaris,haarfamilieengenodigden eenreceptieaan.Hier werdnogeensgewezenop de grote inzet van Dina voor de gemeenschap, haarbekommemisvoor moederen kind en later voor de zieken.Als uiting van dezewaardering datslechts keeg DinaeenbronzenSpetsersbeeldje doorhetgezeeruitzonderlijkwordtgeschonken meentebestuur.

Toenwij haar,telefonisch, onzebedoeling kenbaar maakten,klonk aande anderekant van de lijn een zelfzekerestem: "Jullie komen maaraf. Daar ben ik heel blij mee". Met z'n vieren, allen van 1939, trokken wij naarMerksplas.Onze verwachtingen waren hooggespannenwant wij haddendejubilaris al eenhele tijd niet meergezien.Voorzichtigstapten wij de inkomhalbinnenmaarDina had de deur van haarappartemental open:"Hier is 't te doen" Daar stondzij, onzejubilaris,onzehonderdjarige, zo fier als eenpauw. "Datjullie daaraan gedacht hebben!" Hoe kon het ook anders?Wij werden alle vier met Dina's assistentieop de wereld gebracht. Ja, zeventigjaar geleden,maar Dina kon het onsnog levendigvertellen.Wij zageneenDina zoals wij ze vroeger kenden:klein maar dapper, vriendelijk en met het hart op de tong. Bij een glaasjeporto werden er heel wat verhalenopgedist, want Dina kan nog vertellenals de beste.Ongelooflijk hoe zij als honderdjarigedat allemaalnog presteert,in geurenen kleuren: verhalen over haar werk als woedvrouw, hoe zij op I januari 1938 begon aanhaarlange loopbaanin Weeldeen omkreegDina felicistreken,de oorlog met al zijn problemenvan pas- Ook vanwegeonsVorstenpaar jes en toestemmingenom toch maar bij haar pa- taties.Het waseendrukkemaarblije dag,waarhadnaardejubilarisenhaarfamilienieuwsgierig tiënten te geraken.

denuitgekeken. Op devraagwatje moetdoenom Nu genietzij van haaroudedag in haarnet appar- honderdjaarte wordenantwoorddeDinaheelzelftement, vooÍ de gelegenheidgetooid met kleur- zeker: "Daarmoetje niks voor doen,datkrijg je NicolausPoppeliusdenkt rijke boekeftenen geschenkenvan familie en wien- zo!" Heemkundering oud Weeldeden. Onze kranige gastwouw heeft zich goed geih- dankbaarterug aanhonderdjarige, Dina Van wenst haarnog naar den Heuvel, en tegreerdin Merksplas.Zij gaatnaarbijenkomsten engeluk. van OKRA, en ontvangt graagbezoekers.Ondanks jarenvangezondheid haar hoge leeftijd is Dina nog zeer zelfstandig, kookt dagelijkshaarpotje en maakt geengebruik

107

Viering Dina Van den Heuvel

108

109

door Jos Verhoeven FamilieKeysersPoppel - aanstellingtot bisschopvanVictor VanBeurdendoor pausJohannesPaulusII

- negengewichten - tweehakenvoorwolbalen - gÍoentensnijder - vleesmolentje - tweehaardtangen - tweekachelpoten

Naamloos: modellen) - 21 boneltjes(9 verschillende - 2 bellen(CM)

JosGeenen: - kantkloskussen

GenevièveYermer-VanHove: - boekenin verbandmetChopin(4) en Bach(l)

E.H.VanDun T[rnhout: 1874Ned-Frans / Frans-Ned - woordenboek

SuzanneGijsbrechtsJansens : (burgerwacht) - gasmasker - keukenbalans - maalmolentje - hakbijl(pioche) - wandtafereel(engelbewaarder) - dissel - draadtang - hoogsnoeier hak- schaafenkoontje - klompenmakers grondhak - klemhaak - tweepaardengebitten - rondwafelijzer (eigenmaak) - houtschaa{e - kolenschop - stofblik(koper) - drankflesmetmuziekdoos - roskammetschittenkam - doosmetmetsersenschildersgerei

Al. Vinckx-Verheyen: - vijf wassenkaarsen - kantenschortje JohanEvrard: - schilderijH. Hart en O.L.Vrouw - drie stuksTurnhoutsekant Mieke VanNyen: - boek:Turnhoutop zijn schonekant. JosNooyens: - tweekantjes Bernard Van Gils-VanGils: - metalenbout (opvolgervan de houtenspie)om scheerhout te bevestigen Alex Jansens: verstuiven op eendruivelaar - spuitomsolferpoederte

ons toe te leggenop de studievan de huidige sociale en economische stÍuctuuÍ. De vandezestudiezaldanookblijken Verhandelingvoorgedragentot het bekomenvan belangrijkheid die wij sindsjaren opgelopen de Kandidatuur in de Handelswetenschappenuit de achteÍstand, (Weelde gebied,tengevolgevanhet hebben op economisch 1958-1959) ontbrekenvaneenplaatselijketewerlstelling.Deze verhandelingwerd dan ook geschrevenom onze Woord vooraf In aanvulling en tot uitbÍeiding van een mensen wakker te schudden uit de oude verhandeling over het ontstaan van ons traditioneletoestand,en daaÍomnieuw leven te geboortedorp, hebbenwij onsverplichtgevoeld brengenin onze ijverige bevolking door een door Jan Van Riel

ll0

oriëntatiein de nieuwerichting. Vooreerstmoeten wij EerwaardePater Lenders danken voor zijn duidelijke richtlijnen die hij ons verschaftebij het opmaken van deze uiteenzetting.Vervolgens moeten wij onze dank betuigen aan de Heer VolksvertegenwoordigerTanghe,die altijd hulp verleende;aan de Heer Dr. Van Baelen,die zelf eenstudiemaaktover de voomaamsteproblemen en eenoplossingtrachtte vinden.Eenopsomming van al degenen,die onshulp verstrekthebbenzou teveel in beslagnemen.Daarom dankenwij zeer hartelijk al de geïnterviewden,die ons de specialiteitenvan Weeldehebbenaangetoond.Wij dankenook de Heer LaurentWoestenburg,die op gebiedvan afiverkingzijn woordje meegesproken heeft.Het was niet onzebedoelingeen studiete maken over de Noorderkempenin het algemeen, maarvanuit "ons dorp" te gaantot het geheel.Wij zouden graag zien, dat er meer gedaanwerd in verband met de toestand,die toch gans de grensstrookbevat.Wij staanaltijd ter beschikking v a n die g e n e die het op zich neem t d e toekomstmogelijkheden te bestr-rderen en wensen, dat dezestudieeen schakelweze in de reeks.

grootsteen oudsteen in de geschiedenisvan het geestelijk leven neemt ze dus de omvangrijkste plaatsin. De parochievan Weelde-Straat,die van zeerjongedatumis, en de parochievan WeeldeStatiehebbenzich langsde grotewegengevormd. gelegenten oosten De parochievanWeelde-Straat, van het Centrum,heeft zich tot eenafzonderlijke agglomeratie opgewerkt, dank zij een lintbebouwing langs de hoofdweg TurnhoutTilburg. De aantrekkingskrachtvan de goede gronden langs deze weg is er zeker niet vreemd aan. De parochie van Weelde-Statieis gegroeid rond de kapelen hetplaatselijkstation,dat eertijds zeerbekendwas,maarnu praktischbuitengebruik is gesteld.Het in 1955voltooidemodememilitaire vliegplein en de uitgestrektegemeentedomeinen vullen de vijf km schralevlakte tussenWeeldeStatieen het Centrum.Deze indelingwordt nog verder uitgebreid door de vele gehuchten:de Hegge,het Schoot,de Overheide,het Moleneinde, de Zuidheikant,de Noordheikant,de Leemputten, de Brein, de Singel,het Geeneinde, de Statie,de Dijk, het Hummelshoek,de Meir, de Heibraak,de Prinsenlaan,de Straat,de Dreef, de Eelsestraat, het Molenheike,de BrusselseStraat,het Laar,het Vliegplein en de Bakstraat.Deze gehuchten bestaanuit eenzekeraantalboerderijenalsookhier Dezearbeidersstaan en daareenarbeiderswoning. paraat veelal om tegen een kleine vergoedingde in geldmoeilijkhedenverkerendeboerenbij te staan in de drukke perioden. Een zekere oppervlakte landbouwlandis rondom de hoeveeigendomvan de landbouwergebleven.Slechtskleine,voor de landbouwmindergeschiktestukkenstaatmen af voor bouwgrond. Het Kadasterverdeelt de gemeentein 4 secties:sectieA west-Welsche Straat;sectieB: De Heggeen het Schoot;sectie C: het Molenheikeen sectieD: de Kerk.

I. Geografischeschets Weelde is een gemeenteuit de Noorderkempen. Op administratief gebied behoort Weelde tot de provincie Antwerpen, het arrondissement Tumhout, het kanton Arendonk. Gelegen in de meest noord-oostelijkgelegenbocht van de Belgischegrenslijnmet Nederland,wordt Weelde in het noordenbegrensddoor Poppelover een afstandvan 7.9 km. in het oostendoor Nederland over een afstandvan 2.6 km. in het zuiden door Arendonk, Ravels(8,7 km) en Tumhout (3,6 km) en in het westendoor Nederland(Baarle-Nassau en Baarle-Hertog)over een afstandvan 7,1 km. Op een oppervlaktevan 3724 ha 26 a werd op 3 I december1957eenbevolkingvan 2749 mensen B. De bodemverhevenheid genoteerd.Dit is een dichtheidsgraadvan 70 Gans de streek is een lage zandstreek,waar de inwonersner km2. rivieren en bekeneenzeerlaagverval hebben.De vanWeeldeschommelttussen bodemverhevenheid A. Plaatselijkeindelingen 26 en 36 m. Het centrum van het dorp, met een Naarde kerkelijkeverdelingin drie parochiënvalt meer verheventerrein vormt de scheidingtussen Weelde uiteen in drie bevolkingscentra.Het de waterlopen van de twee bekkens: het Kerkeinde, het grootstegedeelte,ligt centraalen Maasbekkenen het Scheldebekken.Links en rechts is rond de Sint-Michielskerkuitgegroeid,zoalsde van het Centrumzien we dat er hellingenzijn die naam reedslaat vermoeden.Deze oarochieis de deze scheiding toelaten.Dit gebeurt in het

lll

Noordwestendoor de Leiloop, in het oostendoor de Aa en in het Zuidwestendoor aangelegde grachtentot aande Mark. Langsbeide zijden van deAa vertonenzich beemdenen weiden waarvan de hoogte 30 m bedraagt.Bij de doorlopen van Weeldeheeft de Aa een helling van 4 m. Het oostelijk gebiedheeft eenhoogtevan 3 I tot 33 m, terwijl het westelijk gebied dat tot aan de Grote Baan Tumhout-Tilburg reikt een hoogte van 30 tot 33 m heeft. De Aa van 30 m toï 26 m en de beemden,die aanliggen,moeten dus ook een gelijkaardigehelling vertonen.Ten oostenvan de Aa op de grenstussenWeeldeen Poppelliggen de Witte Bergen. Hun hoogte, nl. 3l m, steekt natuurlijk aftegen de beemdendie slechtsgelegen zijn op een hoogte van 26 m. Alhoewel Weelde geenuitzonderlijkehoogtenbezit,wijzen detalrijke namen die wij verder zullen geven op meer verhevenplaatsen.Een meer gevarieerduitzicht veÍtoont de westerhelftvan het dorp. Het centrum van Weelde, dat op 3l en 32 m ligt, vertoont in noordelijke richting een laagte,die van 30 tot 27 m helt (hier vloeit dan ook de Leiloop). Van het centrumnaarhet westenligt een hoge rug (32 tot 34 m) met als hoogstetop "de HoogeindseBerg". Dezerug loopt uit in eenmoerassiggebiedvan 28 Íot 29 m. Talrijke moerassenen vennenbevinden zich rond deze bossen.Een gelijkaardigerug vertoont zich van uit het centrumnaarhet zuiden (31 tot 33m), waar we de Vossenbergontmoeten (32 m). Een klein merkwaardig heuveltje in het Centrum,de "Motte" genaamd,was vroeger"Het Hofter Bergen",waar eenkasteelstond,omgeven door de gracht: "De Borcht".

Geeneindseloop die wateruit de kom medebrengÍ stort zich in de Ossenvennenrivier,die tevens in het Centrum ontspringt. Zoals wij kunnen zien hebben wij geen natuurlijke waterwegennuttig voor de scheepvaart.Wij bezitten slechts onbeduidendekleine beken die het overtollise water afvoeren.

D. Verdelingvan bos-en bouwland

Bij de struktureleverdelingvan bos- en bouwland spelennatuurlijkverschillendefactoreneenrol, nl. eerst en vooral de ligging, vervolgens de bodemverhevenheid, de waterverdeling,de grondsamenstellingen de mentaliteit van de eigenaarszelf, die elkaarreedsgedurendeeeuwen hebbenopgevolgd.Naar de ligging kan en wordt er in het dorp een eerste onderscheidgemaakt tussen"de binnen" en "de heide". De binnen is duidelijk omlijnd en duidt de grondenaandie in de bewoondecentravanWeelde-Straat, hetKerkeinde gelegen en Weelde-Statie zi1n. Die naam is misschienwel gevolgvan de groteverdeeldheid die bestaatin individueleontgonnengebiedenin de centra, en in de grote nog onontgonnen eigendommenin het Westen.De verdeling van bouwlandis zeersterkbeihvloedgeweestdoor de vele vennen.Alhoewel men reedslang met de droogleggingbegonnenis blijven er nog enkele over. Deze liggen verspreid over de zuidelijke, oostelijke en westelijke uitkanten van het dorp. Noemenwij er enkelein hetzuiden:het Speeksel, de Paardsdrank,de Horstvennen,het Huzenblek, enz. In het westen:het Langven,het EindeGoorven, het Breugels Goor, het Rouwven, het Kievitven, het Vlasroot. Tussenhet gÍoot aantal C. De waters waterpoelenin het oostentreffen wij o.m. de Drie De Aa ontspringt aan de Zuidergrens en vloeit Vennenaan,het Krombusseltje,Krombusselde's verder in de richting Poppel om de Maas te zusteren het Bed. In het Centrumligt "de Borcht" bereiken. Ze maakt zuidetijk voor Ravels en die de pastorijomgeeften door iedereWeeldenaar noordelijkvoor Poppeleenzekereafstandde grens gekend is. Tot voor een paar jaren, stond het uit met Weelde.De Moleneindseloop, die het periferischgebiednog als primair aangeschreven. Straatsloopke opvangt,en de HeesdijkseLoop, die Dennenbossen, vennenen poelenzljn er nogzeer de Hogedriesloopopvangt,lopen zoals de Aa talrijk omdat het eenuitstekendjachtterreinmoet noordelijk en monden erin uit op de grens met blijven voor de eigenaars.Op aandringenzijn in Poppel. Dit zijn de beken die het water van het de laatstejaren een paar landbouwersbegonnen centraal gedeelte doen afvloeien. In de met de ontginning; vooral van de hoogst gelegen noordoostelijkehoekvanWeeldevloeit de Leiloop, gebieden.De reedsontgonnenhonderdenhektaren die vanuit Baarle-Nassaukomt en verderlangsde dienen al tot de teelt van grote hoeveelheden Nederlandsegrens voortvloeit naar Poppel. De graangewassen. De laagstegebieden,ontstaanuit

t12

de moerassen,vormen eenuitstekendgebiedvoor gemengdebedrijven, bestaandeuit een dubbele werkzaamheiddie de veeteelt aan de landbouw bindt. De meestelandbouwersvan Weeldehebben hun bedrijvigheidin hetcentrum,zodatmenweinig af te rekenenheeft met lange moeilijke wegen. Tevens tracht iedere landbouwer zich zo dicht mogelijk bij zijn velden te vestigen,alhoewel zij daarin nog niet altijd lukt. Voorgestelde rui I verkavelingen zouden veel grond doen inwinnen maar ook veel moeilijkheden doen oprijzen; niet alleen omtrent de grondlagen, de waterafvoer,maarook omtrentde vruchtbaarheid bestaaner immersbetwistingen.Helemaalwestelijk liggen de uitgestrektegemeentedomeinen. Deze zijn meestal begroeid met dennenbossen,en bezaaidmet moerassenen vennen "de goren" genaamd.Hier is de evolutie ook te zien. Enkele akkers zijn reeds ontgonnenvoor de landbouw, terwijl eenzeergroot gebiedkon gebruiktworden voor debouw van eenmilitair vliegveldlangsbeide zijden van de nu aangelegdebetonbaanWeeldeWeeldeStatiegelegenis. In de centra heeft men dusde meestbebouwde akkersgegroepeerd terwrjl de ontginningen,ten oostenvan de Aa, en in het westen honderden hectaren grond hebben opgeleverd,die aan de eigenaarsmeestalaan buitenstaanders der gemeentezelf. Dezebrengen heel wat intrest op zonder prestatie.Niet al die ontginningen hebben de boeren toegelatenhun gronden te vermeerderen,omdat nog gronden moeten vrijgelaten worden voor toekomstige nijverheden.Zoalsvroegervermeldzijn de meeste en voordeligste weiden en gronden langs de Leiloop en de Aa gelegen.

E. Verkeerswegen a. Plaatselijk Drie voorname verkeerswegen zijn oorzaak geweest van een centralisatie van de burgerbevolkingnl. de grote baan van Tumhout naar Breda, en de grote baan Turnhout-Tilburg, en de verbindingswegtussenbeide, de KoningAlbertstraat,die het Centrum aandoeten verder doorloopt tot Merksplas.Andere banen,meestal in beton,verbindenhet dorpmet de velegehuchten en lopen meestaldoor tot in andereBelgischeof Nederlandsedorpen.Zo verbindt eengoedebaan

de Straatmet Ravels-Eel,en verdermetArendonk. Zo treffen wij de Heggeaan,die Weeldemet Poppel verbindt. De weg naar Lage- en Hooge Mierde veÍrekt in Weelde-StÍaaten loopt over het Schoot en door de Overheide.De Meirstraatverbindt de Grote Baan met de Koning-Albertstraaten heeft tevenseen verbinding met Baarle-Hertog.Langs kronkelende boswegels komt de Heikantstraat tevens in Baarle-Hertoguit. De Leemputseweg snijdt zoalsde meestegehuchtbaneneendriehoek af met de Grote Baan en de Koning-Albertstraat. De verbredingof verharding is niet zozeer noodzakelijkalhoewelin zakehardheidde banen in zeer goede conditie ztjn. Deze kunnen gemakkelijkhet plaatselijkverkeerverwerken.De hierbovenbeschrevenbanenhebbenmeestaleen enkel baanvak.Zij voldoen voor het verkeer van paarden tractorvan de landbouwers,maarvolstaan van de plaatselijke ook voor de personenwagens bevolking. Het uitzicht van de wegen is zeer heeft immers bevredigend.Het gemeentebestuur de inkomstenvande gemeentenietonbenutgelaten en de bevolking eenzo groot mogelijk was in een dorp, maar men nog niet dacht aan nijverheid. Betreffendede verbinding tussenhet Moleneinde en de Koning-Albertstraat,kunnen wij moeilijk nagaanwelke oorzaak achter de verwaarlozing ervan steekt. De oprichting van een modern gemeentehuisschuilt daarnatuurlijk achter,maar de vraagstelt zich ofmen er wel noodzakelijkdie luxe moet aangevenen ofniet betereen modeme woonwijk gebouwdwerd om tochietsenigmodem aspektaanons dorp te geven. b. Regionaal Voor Weelde geeft de Grote Baan een goede verbindingtussenTumhout en Tilburg. Dezebaan kruist de waterweg te Ravels die nochtansvan weinig belang is voor ons en zelfs voor gans de streek.Het is de KempischevaaÍ die samenloopt met hetAlbeÍkanaal te Schotenen die slechtseen diepgangvan 1,90m heeft.Van groot belangzijn natuurlijk wel de drie grote wegen. Tilburg en Bredagevenrechtstreeks verbindingmet Tumhout langs Weelde.De grote Hollandsevrachtwagens komen in groot getal en zelfs bij nacht over deze banen om hun aldus intemationale transport te verzekeren.De Koning-Albertstraatloopt verder tot Merksolas. maar over een baan die in zeer

lt3

slechtetoestandverkeerten die als zodanigweinig nog wel zeet lang wachten, vooraleer men een gebruikt wordt. Men zal d,ezebaan slechts waterleiding zal aanleggen.De noodzakelijkheid gebruikenals de nood dwingt. Van minder belang van een waterleiding dringt zich overal op, maar zljn orze wegen voor het Belgisch vervoer. De zal het nut opwegentogen de kosten?De PIDPA streek mag dus geen verwijten maken over de (Provinciale Intercommunale slechte toestand van ons wegennet, dat zeer Drinkwatermaatschappijder ProvincieAntwerpen) verzorgdis en uitstekendis voor 21k een dorpje. is nochtansbereidin gansde Provincieeennet aan De klachtenbetreffendede onmogelijkheidvan snel te leggen.Dezeondememingwil door eencontract verkeer in de streek kunnen dus in geen geval op met Nederland de waterleiding, die tot aande grcns Weeldezwart boek geschrevenworden. komt van Weelde-Statie,over een afstand van ongeveer een km doortrekken op Belgisch grondgebied.Gezien de grote afstandtussenhet E Diensíen van openbaar nuí Centrum en Weelde-Statiezien wij in een a. Electriciteitsbedeling aanknopingaanhet bestaandenet aldaarook geen De verbruikte electriciteit in ons dorp wordt voordelige oplossing.Een waterleidingvan 6 km geleverddoor "Interkempen".Dezemaatschappij zonderafhemersis niet erg renderend. is de grote electriciteitsverdelervan de Kempen, want reeds29 gemeentenbehorentot de aftremers. d. Riolering Het aantal aangeslotengemeenten neemt Weeldebezit slechtslangsde straateen degelijke regelmatigtoe, zodat een groter verbruik de prijs riolering. Het is de Koning-Albertstraat, gans per eenheidkan neerdrukken.De prijs bedroegin vemieuwd door toedoenvan de hogeremilitaire 1955nog 3,15 tegen2,70 frank te Mechelenen autoriteiten.De aanlegvan een basisbrengt dus 2,40 frank te Antwerpen. Deze ondememingtracht toch heel wat vooruitgang mee. De andere ook personen te vinden die bekwaam zijn en waterovertolligheden worden afgevoerd door bekendzijn in hun streek.Zo wordenenkelevaste primitieve goten ofdoor nog primitievere grachten. posten toekend en de peÍsonen vrijgesteld hun Het is dus niet te verwonderendat de brandweer werk ver buiten de streekte moetenzoeken. somseenleiding van 500 m moet leggenom water te kunnen vinden. Toch legde deze laatstereeds b. Gasbedeling op verschillende plaatsen de zogenaamde Wij geloven niet dat men in de naastetoekomst "brandkuilen"aan.Dit probleemeist eengrondige zal denkenaangasdistributiete Weelde.Waarom studie, die zolang de huizen nog niet in rij en toch? Het gebruik van butagas,gas in flessen,is gebouwd zijn, nog overbodig is. De grachtenen tot bijna ieder huisgezin doorgedrongen.Het goten doen goed hun best. De Grote Baan eist gebruik van dit laatstelijkt ons alleszinsheel wat dringend een betereriolering, vermits bij zware economischerdan gas,dat afgetrokkenwordt van regenval het debiet van de bestaande vaak een net dat voor de aanlegervannog reusachtige ontoereikendis. kapitalen zou vergen. Interkempen verzorgt de gasbedelingvoor de Kempen tot Tumhout, maar e. Telefoon de Grote Baan van Tumhout naar Tilburg is nog De telefoon is nog altijd eenluxe-artikel, dat slechts niet dicht genoegbebouwd om voordeel te trekken nuttig is voor een handelaar.Nochtans stijgt het aantalgedurig, spijts de eeuwigetariefuerhogingen. uit eeneventueleaanleg. De telefoonverbindingenlopen nog over niet c. Waterleiding automatischecentrales.Een automatischecentrale Evenmin als van gasleiding hoort men bij ons zou voorzeker tegemoet komen aan de sprekenvan waterleiding. Het grondwateÍvan onze ongeduldigesprekers. streekis somszeer slecht,wegenshet hoge kalken ijzergehalte,waaruit dan ook moeilijk te genezen f. Tiam-Bus-Trein ziektenvoortspruiten.Alleen eengrondigestudie Tien jaar geledenwerd de stoomtramvervangen kan hierin verhelpen.De cenfa van Weeldekunnen door eenautobuslijn.Dezeautobuslijnis werkelijk

114

aangepastaan de localiteit. Voor een gezapig plaatselijk verkeer, dat zich naar de kleine frequentieder bussenkan richten,is de verbinding uitstekend.Men moetzich dusnietbij onsvestigen, wil mennietveeltijd verliezenaan"de bus",anders moet men over een eigen wagen beschikken.De bus komt overal.De N.M.B.S. heeft een nieuw systeemingevoerd.De aangekomengoederentot Turnhout worden verdeelddoor een camion van de N.M.B.S.tenhuizebesteldof afgehaald. Dit is een goedemethodevoor gewonegoederen,maar voor dringendezakenmoet men duszijn toevlucht tot iets andersnemen.

belangstellingen eenalgemeneinteressevoor deze diensten,omdatzezeerbelangrijkzoudenzijn voor onzeevoluerendebevolking. II. Beroepsstructuuren beroepsvorming

Inleiding De landbouw is sederthet ontstaanen nu nog de belangrijkstebedrijvigheid.De industrialisatievan de omliggende gewestenheeft wel een invloed gehadop de bevolking,maar de industrieis nog niet in onsdorpdoorgedrongen. De landbouwheeft zich kunnen handhaven dank zij de grote oppervlakte bebouwbaregronden. Zoals in alle g. De brandweer takken kent men hier ook veel moeilijkheden. Dit is eenalgemeneinstellingvan enkelepersonen, Alhoewel de tewerkstelling in de landbouw ver die paraatstaanom ons dorp veil te houdenvoor bovenhet Rijksgemiddeldeligt en de bebouwbare brandgevaar.De nieuwe installatieswerden oppervlaktehet gootste gemiddeldeheeftvan het aangekochtdeels door de staaten deels door de arrondissement Tumhoutziet mende toestandtoch gemeente.Hier werd dan ook rekeninggehouden niet rooskleurig in. De voomaamsteproblemen met het gÍotegevaaromwille van demilitairebasis. v lo e ie n v o o rt u it d e o v e rv lo e d v a n jo ng e geen Bij de aanleg daarvan,heeft men een grondige landbouwers waarvoor men vemieuwingdoorgevoerd.Ook werd de bestaande p I aatsingsmogelij kheden meer heeft hiërarchie,die algemeenis, gansgereorganiseerd. niettegenstaande de gunstige politiek voor de Tevensvoor zag men over een groot gebied der landbouwprijzen,maar dan in zijn geheelgezien. gemeentekunstmatigeputten, op regelmatige Het aantalzelfstandigefamiliale bedrijvenis zeer afstandenaangebracht, zodatvoor elk huis eenput groot. De tewerkstelling in deze bedrijven is binnenhetbereikis. voordelig zolang men werk heeft. Aangenomen wordt dat gemiddeldéén zoon en één dochter de Besluit landbouwerbehulpzaamzijn in hetbedrijf. Op die Een koele geografischeschetsheeft het de lezer basis berekentmen de winstmargevan een zeker klaar gemaakthoe het besprokengebieder landbouwersgezin;doch deze berekening geeft werkelijk uitziet. Wij hebbendus getrachteen zo meestalgeen bemoedigendecijfers. Ook de bondig mogelijke beschrijving te geven over de arbeideris goed vertegenwoordigdte Weelde. verhevenheidvan de bodem, de waters en de Sommigen vinden werkgelegenheidin het dorp, daaruitvolgendeverdelingvan bos- en bouwland. maarmeestalmoetenzij eenverplaatsingdoennaar Met de verdelingvan bos en bouwlandhebbenwij eenofander meergeindustrialiseerd centrum.Hier ons aan de zichtbareverdeling gehoudenen niet kan men onderscheid maken tussen zozeeraan dekadastraleverdeling.De kerkelijke arrondissementsarbeiders en de grensarbeiders. indeling,die tevensoppervlakkiggegevenis, heeft Laterzal gesprokenwordenover de mobiliteit van weliwaar geen rechtstreeksverband met de titel onze arbeiders,die van zeer groot belang is vooÍ maarwij mogentoch wel dit nut er van aanstippen. onze bevolking. Het aantal bediendenis niet zo Het hoofdstuk van de verkeerswegenheeft een groot onder onze bevolking alhoewel het aantal rechtstreeksverbandmet de ontwikkeling van een zelfstandigenregelmatigtoeneemt.Enkel eenpaar dorp en zelfs van een gebied,zodatwij dezezeer bediendenvan de gemeentevinden in Weeldehun grondigbestudeerdhebben.De besprekingvan de werk. Dus mag men toch zeggendat Weeldeniet "openbarediensten"heeft zeer veel vertoond op erg gunstig is voor een bediende werkzaam in de geweldige achterstanddie wij hierin hebben Weelde.Bediendenen grensarbeiders zijn er maar opgelopen. Nochtans is er een stijgende enkele,terwijl Tumhout onzegroteafzetal ofniet

gewillig afteemt. Het aantalbediendenvergroot, maat deze zijn meestal verplicht zich elders te vestigen,zodat vele jongeren hun geboortedorp voor altijd verlaten en dit ten koste van hun familie. Het is dan ook een dringendeopgavein het dorp eenaangepaste sfeerte scheppenom dezemensen zo mogelijk te behouden. Een zeker niet te verwaarlozen groep is de Middenstand. De verdeling van de winkels is zeer goed aangepast aan de structuur van ons dorp. We kunnen hier sprekenvan een plaatselijkeeconomie,want we kunnen werkelijk alles kijgen onder onze eigen torens.Dit "alles" verkrijgen is wel zeer relatief, want onze mensen hebben niet het modernste nodig."Gezelligheidbovenalles"is de spreuk.Een groot aantalambachtsmensen, meestalin verband met het landelijk leven,verdienenook hun dagelijks brood. Smederijenen ondememingenop gebied van het bouwbedrijf hebbenononderbrokenjaar in jaar uit hun werk met de nog aangroeiende bevolking. Wij mogen desondanksniet sprekenvan een industriële ontwikkeling. De meeste ondememingenbeperkenzich tot de voorziening van ons dorp, terwijl de uitzonderingenwel gaan tot tien krn in de omtrek. Een goed middel om de verdokenwerkloosheid op te lossenis het scheppen van nieuwe staatsplaatsenals postbeambte, douanier en nu ook beroepsmilitair.Uit al deze gegevenskan men toch wel afleiden dat het gemiddeldevan de welvaart nog ver achteruit is op die van het arrondissement,en nog verder op die van het Rijk. 1. A. De landbouwer Het aantalboerenin Weeldeis nog zeergroot. Bij een nawaag in het gemeentehuiswerd het aantal 210 opgegevenalsmeestbenaderendgetal.Hierbij moet men nog ongeveer500 helperstoevoegen, zodat ongeveer710 mensenrechtstreekshun bestaanvinden in de landbouw. '10%oyan onze boerenzijn eigenaars.Om hun bedrijfte vergroten trachtenzij gemeentegtondenin gebruik te nemen. Zoals kaart 13 aantoont,zljn onze boeren goed bedeeldnaarde bedrijfsoppervlakte.Zij bewerken gemiddeld 10 ha. Hier zijn natuurlijk gehuuÍde grondenbij, waarin de gemeentealtijd voorzien heeft.Niet alleende gemeentemaar ook de grote heregoeden,levereneen 150ha. huurgronden.De landbouwershebbenzelfs grondenliggen buiten

de gemeente,bekomen door erfenis of door aankoop.De gemeenteverkocht vroeger ook een grote oppervlakte gronden om de gerheentenaÍen teweden te stellen, maar met de stijgendewaag naar grond is de prij s zo geweldig gestegendat men tegenwoordig voor een ha 100 à 200.000 frank durft wagen. Het is de taak van het bosbeheer te onderzoekenof de grond nog mag verkocht worden of verhuurd worden. Het is dank zij de naarstigheidvan onze boerendat weinig sh-rkjes onbebouwdzijn gebleven.Niet alleende vlijt, maar ook de zucht naar verdienste is een voorname factor. Het inkomen van de landbouwer in het arrondissementblijkt volgens een berekening 44.461 frank per peÍsoon te zijn voor bedrijven met een grootte van 6,75 ha tot 24,6 ha. Wlj geloven niet dat dit voldoende is. Wat de landbouwer werkelijk moet toekomen vooÍ een bedrijf van zulke grootte. Het is hen dan toch onmogelijk verdere uitbreiding te nemen. Wat verbaastis dat de meestelandbouweÍseentractoÍ kopen en zelfs een personenwagen,maar hun voedingnog houdenzoalswoeger.Dezeaankoop van machines en auto's schakelt natuurlijk het beroep op arbeidskachten uit, dat anders toch moet betaaldworden. Wij kunnenniet nagaanof de aankoopop krediet of contant gebeurt,maar wij vermoedenzeersterkdat er meestalop krediet gekochtwordt. Zeker van de landbouwersdie een tractor bezitten menen wij te mogen zeggen dat niet alles afbetaaldis of gekocht met eigen geld. Zo hebben de kredietfaciliteiten toch de modemiseringvan de meestebedrijvenin de hand gewerkt.Toch mogenwe niet al te sceptischstaan tegenoverde steedsterugkerendeklachten over de levensmogelijkhedender landbouwbevolking, vermits de tijdelijke geldmogelijkhedenvan de landbouwers de basis vormen van de ontevredenheid.Wie werkt moet toch betaald worden,naarzijn werk. Soms,vooral in de oogst, staat de tractor maaÍ ook de landbouwer in beweging.Wordt dit alles betaald?Dit is niet het geval bij alle arbeiders. Om het te zwaÍe seizoenswerkte verrichten helpen sommige landbouwersfamiliesmekaar uit de nood. 's Morgens om 5 uur beginnenin de zomer is geen uitzondering en om 9 uur 's avonds werkt men somsnog. Dit is dus een dag van 16 uur. Als men dus de deling maakt komt men tot een cijfer van

116

ongeveerl5 frank per uur zuiver. Dit is toch niet voldoendevoor eenbedrijfskapitaalvan I .000.000 menenwij. Hier is dus een grote leemte die zou moetenaangewld worden.De moderneboer kan dus de snelleevolutie niet volgen. Hij wikt en het is zijn goed recht evenveelte werken om in zijn behoeftente voldoen. Menige uitingen zoals "de werkmanheefthettoch beterals wij" zijn gegrond, maarbij de landbouwerwisselengoedemet slechte tijden. De netto-opbrengstvolgensde groottevan de exploitatieoverganshetfujk, rekeninghoudend meteenredelijkevergoedingvanarbeiden kapitaal, zager uit als volgt: voor 10 à I 5 ha eenwinst van 33 17 frank per ha. Bij ons liggen de pachtprijzen hogerdan in de Zuiderkempen.Dus is het voor de kleineboermoeilijk om zijn kostte verdienen.Maar toch hebbenze gemiddeld3 à 4 kinderen.Vermits wij altijd een hoog geboortecijferhebbengehad bij de landbouwers,zijn zij de dupevan de historie, want hun inkomen leent er zich niet toe in de behoefte van grote gezinnen redelijkerwijze te voorzien. De overschakelingvan de boerenstand naar de andere beroepen is oorzaak van een Het betrekkelijk laaggelegenlevensstandaard. aantallandbouweÍsis geslonken,alhoeweldit nog boven het Rijksgemiddelde ligt. Deze overschakelinggebeurtmeestalmoeilijk en de minst gefortuneerdezonen moeten dan ook hun werk zoekenrond Turnhoutof als grensarbeiders in Nederland.Het leven van de landbouweris goedkoperdan dit van de anderebevolking. Het etenis niet meerprimitief, maartoch kan men nog bijna alles zonderkostenuit eigenwinning halen.

B. De boerderij Het merendeelvan de bevolkingvan Weeldehoudt zich bezig met het boerenbedrijf,zodatwij mogen spreken van een landbouwgemeente.Een groot gedeeltederbevolking wordt uit het boerenbedrijf uitgeschakeld,vermits de landbouwersgezinnen meestalkoostrijk zijn en alle zonenniet dezelfde bestaansmogelijkhedenkunnen hebben als hun ouders. De mening echter bestond lang dat de boerderijenniet mochtenverkaveldworden,zodat de drie grote centrabebouwdgewordenzijn en de boerderijenlangsde baneningeslotenwerdendoor meer modeme burgershuizenen handelshuizen. Waaromvallen de boerderijenin de hoofdstraten niet zozeeruit de toon? Hier komt natuurliik het

bouwsysteemmeespreken.De meesteboerderijen dragennog de oude stempel.Ze zijn toch reeds wat gemodemiseerdin vergelijkingmet het enkele boerderijtjemet strooiendak en een lemenwand, dat ook verleden jaar opgeruimd werd. Die boerderijen zijn gebouwd volgens het langgeveltype,met woonhuis,stalen schuurnaast mekaar. Op de gehuchten staan de boerderijen meestallos vanelkaar.Op zesplaatsenstaankleine groepjes,van tweetot vijfhuizen in het veld. Bijna allen hebbenhun aanliggendegrondensamenmet eenhofwaar vroegevruchtenofde reedsbloeiende groententeelteenplaatsvinden. Meestalstaande graangewassendicht bij de boerderij opdat de boeren,wanneerde nooddreigthet nodigekunnen bijhalen. Het is dan ook een voordeel voor onze boerendat ze practischbijna allen een"aanstede" hebben.Dat de boer geenromanticusis durf ik zo maar niet beweren, want doorgaans zijn de boerderijenomgevenmet eenbloemenhoÍke.Zoals wij vroeger hebben aangetoondis het meest voorkomendebouwtype van boerderijen,het langgeveltype.Het zijn reedserggemodemiseerde hoeven,gebouwd tussende jaren 1925 en 1940. De oudstestenenhoevenzijn gebouwd naar een geslotensysteem,dat van Germaanseoorsprong is. De gebouwenstaangeschaardrond het erf. Het woonhuisen de stalstaannog onderhetzelfdedak. De anderestallen staanin een rechthoekmet het woonhuis,zoalsbv. de varkensstallen, welke pas gebouwdwerdenrond 1950.Nu wordt meestal een nieuw systeemvan stal gebruikt waarbij een stevigevloer wordt gelegd,tegenoverde vroegere vochtigestallenmet enkel eenverhardeleemlaag. De invloed van Nederland in de bouw is niet te onderschattenen zo krijgen de hoevensoms een tweeledig karakter ofwel een blokvormig uitzicht.Eenalgemenebouwtrant in de hoevenis dus niet aan te wijzen maar de jonge boerenzijn bijna moreel verplicht te bouwen naar hun vermogen, hoewel de ouders vaak de bouw beïnvloeden.Toch strevenze naarmodernisering, om de menigwldige voordelente verkrijgen, die hen door de talrijke voorlichtingsdienstenworden meegegeven.Zo schijnt er een richting zich te openbarenin de bouw van een burgerwoningals woonhuis, met links de stallingen en rechts de schuur of soms ook de stal en de schuur samen verenisd.

tl7

C. Voortbrengselen De grond-verbouwing-tuinbouw-veeteelt. a) In de laagstgelegen zandgrondenvindenwe een zw arle aardlaag met een leemachtige ondergrond. Vroeger groeide er lage heide en mos, welke de grond voedde met humus en slechts door het toevoegenvan kleine hoeveelhedenmineralenals potas en stikstof, magnesium,koper en kobalt, komt hij in zeergoedeconditie. Hier kan de boer de grond berovenvan al zijn goedekwaliteiten of met Íegelmaat winstgevende produkten te verkrijgen. De slechte eigenschappenvan deze grondenkomenslechtsbij overvloedigeregenaan het licht, daarhetwateraltijd naarde laagtenvloeit en de vruchten versmoort. De hogergelegen percelenzijn bedekt met eendunne laag grij s zand, ongeschikt voor de landbouw, maar wel voor beplantingenvan bossenen houtsoortenals mast en den.Voor de plantenteeltzal men zich dusniet teveelbezighoudenmet dezegrond omwille van de te grote droogte, die hier een algemeen verschijnsel is. De hellingen worden kleiner en kleiner door de erosie,die de bestegrond naar de laagten doet vloeien. Op die heuvels treft men schurftlagenaan op een diepte van 40 à 60 cm. Deze beletten het water naar boven te komen, zodatde vruchtenverdrogen.Natuurlijk zou men die schurftlagenkunnenwegwerken.Doch, ze zijn niet talrijk en brengen veel moeilijkheden van technische aard mee en men laat deze onaangeroerd.De vennen, een andereplaag van de Noorderkempen,hebbenwel eenzeerdikke en als zodanig de zwartste bouwlaag, maar ze versmachtende vruchten.De heidegronden,zoals wij vele van onze gtondenmogennoemen.zijn dienstigvoor een gemengdbedrijf, t.t.z. een veeen graanbedrijf. De weiden moeten eeÍst goed ontwikkeld wordendoor het aanrullenvan humus en de nodige mineralen om dan gescheurd te worden ten einde humusrijke grondente bekomen. Het stalmest,dat de grond de bestehumus geeft, komt natuurlijk op de weiden.De bewerkingvan de later ontgonnengebiedenis natuurlijk aangepast aande modemetijd, maarmen moet toch dezelfde maniervan bewerkenbehouden. b) wat verbouut men? Hier moet men toch een onderscheidmaken tussen de srote en kleine

bedrijven. Op de gÍootstebedrijven zijn tarwe en gerst de hoofdprodukten(3/4 van de bebouwde grond) geworden, terwijl de aanplanting van suikerbieten,eenteelt die pas de laatstevijfjaren in leven geÍoepenis, gelijke tred houdt met het verbouwen van aardappelen (1/8 van de grondoppervlakte). Ds tarwe gaat naar de plaatselijke molens, naar Tumhout of naar de molens van het Boerenbondbedrijf.De tarwe nu, vraagt weinig werk en men kan met de moderne machinesen eengeweldigetij dsbesparingvan deze teelt een zeer voordelige produktie maken; natuurlijk komen hier ook weer de weersomstandigheden te pas,omdat de gewassen droog moeten gepikt worden om teÍ plaatse gedorst te kunnen worden. Dit gebeurt met een maaidorsmachine.De verbouwing van tarwe is meestalvoordelig omdat de prijzen door de Staat gesteundworden. De gemiddelde opbÍengst is 3000kg perha.De suikerbieten,die natuwlijk voor de nijverheid gekweektworden, moetenzeeÍ ver vervoerd worden, o.a. naar Berendrecht, Moerbeke en dergelijke. De suikerbietendie bij ons verbouwd worden hebben een gemiddelde opbrengstvan 35.000 à 40.000 kg per ha. Zij vragennochtansveel werk en kunnenniet met een tractorbewerkt worden.Het ontkoppenmoet nog gebeurenop primitieve wijze. De koppen van de suiker- en gewonebieten zijn eenextra voedervoor de dieren. Op de kleinere bedrijven is de verbouwing van tarwe niet zo uitgebreid omdat hethier gemengdebedrijvengeldten omdatanders aande dierenhet nodigevoedselniet kan verschaft worden. De verbouwing van voedergewassen en bieten is er dus zeer uitgebreid, maar ook rogge en haverzijn nog in grotematehet geliefdprodukt. Wanneerde bedrijven te klein worden zal men gemakkelijker overschakelen naar de jonge tuinbouw. De weilanden beslaan ongeveer eenzelfdeoppervlakteals de bebouwingvan deze drie gewassensamen.Het grasvan de weilanden wordt rechtstreeks als hooi gebruikt of als silovoedervoor de volgende winter opgeslagen. Na de nieuwe opgroei wordt het afgegraasddoor het vee. c) De tuinbouw. De tuinbouw met de verbouwing van bonen, aardbeien, zwarte en rode beziën, aspeÍgesen

augurken komt stilaan op. Niet alleen de landbouwers,maar ook de z.g. burgerij houdt er zich mee bezig. Dit komt wel door het feit dat de burgersofarbeidersnog wat landbouwersbloedin hun aderenhebben.Daarbij drijft ook de zucht naar een bijverdienstehen naar het bewerkenvan een aanzienlijk stuk voor de tuinbouw.De meeste groentenworden gebrachtnaarde veiling van Meer of rechtstreeksnaar deze van Hoogstraten,waar de vertegenwoordigers der conservenfabrieken de opbrengst opkopen. Het is dus soms wel gemakkelijk de groentenkwijt te geraken,maar de hoogsteprijzenwordennahrurlijkniet gegeven, omdat de aankoop in 't groot gebeurt en het beperktaantalkopersde prijs niet de hoogtedoet ingaan. Komt daarbij nog dat de opkopersin onderlingeconnectiestaan.Meestalis het aanbod te groot, zodat een aanzienlijkeprijsdaling onze tuinbouwersverplichthun produktente latenstaan of voor eigen gebruik te benutten.Zo zal de geweldigeprijsdalingvoor de bonenvan de oogst 1958nog lang in het geheugenblijven hangen.De prij s per kg bedroegongeveereengemiddeldevan 1.70 frank. zodat voor onze tuinbouwersde schameleopbrengstoverbleef van 0,65 frank na aftrekking van de vervoer- en inpakonkosten. Daarbij gebeurthet vaak dat lang gewachtwordt met de betaling, zodat de opkopersnog meer verdienenen onzetuinbouwersongerustuitkijken naarde volgendeafrekening.Tweemaalin de week voert men de opbrengstper wagennaarde veiling, hetgeennatuurlijk moet betaaldworden. Het zal dusmisschienwel nuttig zijn dat menoverschakelt naarde tuinbouw.In dat verbandspreektmen van eenaanpassing van het lageronderwijsen de bouw van een tuinbouwschool. De afzet van de voortbrengselenmoet echter verzekerdworden, zodat het vooruitzicht niet erg rooskleurig is. Daaromis het wel noodzakelijkde knepenvan het vak te leren door de oprichting van de besproken tuinbouwschool, die veel moeilijkheden onrechtstreekszal kunnen oplossen.Men moet echterniet alleenrekeninghoudenmet eengoede technischeopleiding van onzejongerenmaarook met de mogelijkheid dat de overproduktiena een paarjaren hen zal noodzakende tuinbouw de rug toe te keren. Dit probleem dient op voorhand onderzocht.Onzelandbouwbevolkinszal dus een

oplossingkunnenvinden in een gespecialiseerde produktie op gebiedvan tuinbouw. d) De veeteelt. Het vet mestenvan runderenen varkens is een voornaam bestanddeelvan de bedrijven. De verkoop van vetgemestedieren is ook niet erg renderend de laatste jaren, gezien de hoge produktiekostenen de voortdurendedrukking op de landbouwmarkt.De varkensmesting, die vooral toegepastwordt op het veredeld landbouwras Yorkshirevormt allesbij mekaartegenwoordigde ongewetenspeculatievan enkelen.De stijging en dalingvan prijzen schommeltzeererg.Een andere prikkel tot de veeteeltis de opbrengstvan melk. De verkoop van de melk wordt vooral gesteund om de grote coóperatievemelkerij eenvoldoende aantal liters melk te leveren. Hier komt hoofdzakelijk het procentueelvetgehaltete pas, dat toch kan verhoogd worden door een goede voeding van de dieren en een goede verzorging van de melk, wat nog niet ten koste van de winstmargeblijkt te zijn, geziende prijs van de melk. e) De pluimveeteelt. Ook de pluimveeteeltis een van de utopische oplossingengeweestdie onzelandbouwersuit de nood zou helpen. Maar dit bleek en blijkt geen voldoende oplossing te geven. De mestkuikens, die men inzet om tegeneengewicht van 1,200kg1,300kg te verkopen,hebbenniet alleengoede hokken nodig, maar moeten ook beschermd worden tegende talnjke ziekten.De prijs van het voederstijgt gedurig en toch blijft de prijs per kg pluimveezeermatig.Iederjaarzou men eenander hok moeten bouwen voor deze kippen, want de ziektekiemen kunnen zeer moeilijk verwijderd worden, ondanls de modeme middelen. Bij de vetmestingdezer kippen is er geluk nodig, want de prijs per kg moet al hoog liggen om de kosten van het voeder en van de verbruikte kolen- om niet te sprekenvan de arbeidsuren-te dekken.De arbeid wordt dan ook meestal door vrouwelijke peÍsonenverricht omdat men dan de eigenlijke arbeidsurentoch niet moet rekenen.Zonderziekte oftegenslagis dit dan toch eentoemaatvoor gans de ijverige bevolking.De eierenvan de legkiekens woÍden meestal opgekocht door plaatselijke

119

opkopersen dienen voor de consumptievan het publiek van de stad, waar deze opkopershun produkten kunnen afzetten.De landbouwerzelf, maar ook de burgerbevolkingmaakt overvloedig gebruik van dit goedkope en gezonde voedingsmiddel.De kwaliteit van de eierenin ons dorplijdt vanzelfsprekend onderhet steedsstijgend verbruik van de zogenaamde opgejaagde voedingsstoffen,o.m. geharmoniseerdevoeders. Aldus blijkt dat de verbruikervaakklaagtover het moeilijk bewaren.Gezien de broederijenvan de streek de aankoop van hun broedeierenvooral trachtente koppelenaanhun verkoopvan kuikens, dringt de produktie van broedeierenzich meer en meer op. D. De melkerij. Zoals vroegeraangegeven,heeft de veeteeltsinds langeenbedrijvigemelkerij in het levengeroepen. De Coóperatieve melkerijvanWeeldeonderscheidt zich door haar structuur,die aan een volledig democratischsysteemdoet denken.De melkerij "De Verbroedering"is een maatschappijmet aandelen opgericht en bestuurd door de landbouwers.De voorzitterwordt bijgestaandoor de Raadvan Beheeqgekozenuit de deelhebbende landbouwers.Voor elke koe kan men een aandeel van 100 frank verkrijgen. De winst op dit aandeel werd tot zeer onlangs op het einde van het jaar uitgekeerd.Wanneermen vroegerde prijs per kg botervetuitbetaaldeen de winst op het einde van het jaar, stondde maatschappijzonderreserveen moest de beheerder telkens de landbouwers aansprekenom geld te verkrijgen tegen een rentevoet.Dit was een groot nadeelomdat de ombouw en de modemiseringrechtstreeksvan de landbouwers-aandeelhouders aflringenen men de kosten voortdurend zag groeien door het aantal leningen.De aangelegde reservesblekenvooral de laatstejaren ontoereikendte zijn. Eendiepgaande ja zelfsautomatisatie, vernieuwingenmodemisatie, is de betrachtinggeweestvan de laatste tijd. Primitief tijkt toch nog het systeem van het aanbrengender melk te zijn. Uitgerekendkomt men tot kostendie niet zo hoog zijn, als de kostenvan een vrachtwagendie alles af zou halen, vermits hetvervoermeestalgeschiedtte paard.De melkerij betaalt de voerlieden en ook de zelÍbrengers (degenedie de melk moet brengentot aande weg

waarlangsmen komt. Hierdoorkan men eengroep landbouwerseenbijverdienstegeven,hoeweldeze zeerklein is. Het loont slechtsvermits dit vervoer meestal in het vroege van de dag gebeuÍ). De melkerij heeft tegenwoordig een grote melkaanvoerwant ze verwerkt de melk van al de landbouwbedrij ven van Weeldeen van sommige bedrijvenvan Poppelen Ravels.De hoeveelheid te verwerken melk is groter geworden sinds de laatste 10 jaren, maar sinds de ingebruikneming vanmelkmachines(hebbeneenmelkmachine:30à 40%ovan de zelfstandigelandbouwers)is de melk niet meer zo gezond als vroeger, omdat het onderhoudna iederemelking somswat te wensen overlaat. De melk is dus niet zo goed meer: de melkzuurbacteriën blijven achterin de darmenvan de machine en in de melkverwerking moet men daarbij rekening houden. Na de aanbrenging wordende kannenop eenlopendebandgeplaatst. De lopende band loopt langs de stand waar monsters genomen worden, die drie proeven moeten ondergaan.Na een zuiverheidsproef, waarbij men het zichtbarevuil vastlegt,wordt een proef genomenom de hoeveelheidmicroben te bepalen.Men mengt de melk met scheikundige stoffen zodat de witschakering de hoeveelheid bacteriën bepaalt. Een derde proef om het maandelijksgemiddeldevetgehaltete bepalensluit de reeksder proeven.Het gemiddeldevetgehalte schommelttussen33,5en 35%. De gewogenmelk wordt onderworpenaan de voorpasteurisatieop 40-50oom afgeroomdte worden. De afgeroomde melk die men verkrijgt wordt gedeeltelijk teruggegevenaande veehoudersvoor de voeding van de jonge dieren.Het anderegedeeltewordt geleverdaaneenpoederfabriekvoor de bereiding van melkpoeders.De boter wordt geleverdaande AntwerpseBoterveiling en aande klein-handelin de streek. De bereiding vereist volkomen zuiverheidvan de apparaten,die men in roeswrij staalneemt omdat dit bestandis tegende meeste scheikundigereinigingsmiddelen.Het ontbreken van eenwaterleidingheeftde direktiegenoodzaakt zelfwaterputten te slaanom in het groot onderhoud te voorzien. De schoonmaakvergt natuurlijk ook veel kostenmaar dit is toch de eerstevereistevan de melkerij. De gemodemiseerdemelkerij heeft reeds een hoog produktievermogenvoor wat betreft de hoeveelheidseleverdemelk. Met zulke

120

installatieskan men echtermeer verwerkenals er meer geleverd wordt. Daarom ook mag de landbouwersgevraagdworden meer runderenin te zettenof het ras te verbeteren. 2.Á. De loonarbeiden De Weeldseloonarbeiderkomt meestalvoort uit een landbouwersgezin,waar landtekortbestond. Zij is meestaleenklassedie zichzelfin standhoudt, maar toch nog steeds aangevuld wordt door deserteurs uit de landbouwbevolking. Het aantal gesyndiceerden bij hetA.C.V schommeltrond de 275. Hiein zijn natuurlijk mannen en vÍouwen samengebracht.Andere vakbondenhebbengeen leden in ons dorp. De loonarbeider moet eerst wetenwat zijn werk opbrengtvoor zijn familie of hij zal zich ni et inzetten, terwij I de landbouwerszonen,die een anderberoepmoeten kiezen.dit met meerenthousiasme en meerijver doen, maar ook met minder nadenken.De loonarbeiderzal niet gemakkelijkverhuizen,omdat hij houdt aande grond waarhij sindsjarengeleefd heeft. De mentaliteit van kinderbeperking is gelukkig niet tot hem doorgedrongen,omdat hij zich helemaal inzet voor zijn gezin mel een werklust,die zijn nakomelingenwel eentoekomst zal schenken.Hier is ook het aantalloonarbeidsters zeerminiem. De scholingis spijtig genoegnog niet ver genoeggevorderd,zodat degenendie willen werken maar geen beroepsvorminghebben, onbestendigwerk moeten gaan zoeken in de dichtsbijgelegennijverheidscentra.Waaromleidt die grote werklust niet tot het stichtenvan grote ondernemingen? Is het een gebrek aan zelfVertrouwen? Enderzijdswel, menenwij, omdat men vaak zegt: "Ik heb toch om zes uur gedaan, en voor de anderenbeginthet danpas."Eenandere oorzaak is de welvaart, zodat welstellendenniet mee willen. De grootste oorzaak echter is het gebrek aan grote kapitalen die hen voor zulke pÍestatiesontbreken.

Mannelijke arbeidersvinden ook hun werk in de grote cement-en pannenfabriekente Ravels.De grensarbeid,dus in de richting van.Tilburg is tameltjk groot. In 1956 werd een totaal van 45 grensarbeiders geteldwaaronder30 mannenen l5 vrouwen. Opvallend is hier het groot aantal arbeidsters.Dit is natuurlijk het gevolg van de "vraag" naar vrouwenhanden,maar ook van de lagerelonendie aande arbeidsters moetengegeven worden.Met dezemeestalminderjarigearbeidsters kan de Nederlandseondememernog concurreren, terwijl met de arbeiders,wanneer hun lonen aangepastzljn aan onze lonen, hem zeer duur uiwallen.Daarommaarliefst vrouwenhanden. Het aantal mijnarbeidersin 1956 mag ook wel aangegevenworden n1.5.Welke factorenhier een rol spelenkan moeilijk nagegaanworden. Wij denkendathet geldhier de schuldigeis en datmen, meestalgeenrekeninghoudt met hygiënischeen anderebeschouwingen.

C. lYerkloosheid. Het percentagewerklozenis hogerdan in het land, maar met zekerheidkan men zeggendat hier de geringstevrouwelijke werkloosheidte vinden is. De landbouwstructuuris gezonderen het aantal wouwelijke loontrekkersis zeerminiem.Naar een onderzoek kan men zeggen dat de ongehuwde mannenbovende 25 jaar gemakkelijkerwerkloos zijn dan de gehuwden.Wij sprakenvan de zeer gezondefamiliegeesten de volhardendeijver van het gezinshoofd om te werken. Het aantal werklozen,genoteerdop 5 januari 1959 bedroeg: mannen volledig 47 en mannengedeeltelijk 25, vrouwenvolledig3 envrouwengedeeltelijk1.Naar eenonderzoekmogenwij de bedenkingmakendat de tewerkstelling zeer onbestendigis, dat de bouwsectorensterkvertegenwoordigdzijn, omdat dezegewoonlijk slechtsgedeeltelijkwerklooszijn in de koude wintermaanden. De werkloosheid wordt genomenals een tijdelijke rustperiodeom alle wachtende zaakjes op te knappen. De landbouw is hulp in nood. Spijtig genoeghebben B.Mobiliteit Onze arbeider vindt wel wat werk bij onze wij geen statistiekengevondenvan later datum ondememersen ambachtslieden, maarhet grootste zodat wij ons tevredenmoeten stellen met deze. gedeelte moet kiezen tussen de voorname Hierin zien wij dat de werkloosheidin Ravelszeer bedrijfscentra,Tilburg en Tumhout. Fabriekente hoog staattegenoverdezevan Weeldeen Poppel. Tumhoutgevenbestendigearbeidsgelegenheid aan De landbouwstructuurligt aande basisvan de zeer jongensen meisjesdie eenredelijk loon verdienen. weinig vrouwelijke werklozen.Het verschil duidt

t2l

uitgesprokenvertegenwoordigervan is, maar wanneerboter en dierengesmokkeldworden,dan kan men dezewaren best bij boerenopstapelen. Sommige Hollandseproduktenwaarvan de prijs uitzonderlijk laag is, worden met zeer veel moeilijkhedenovergebracht.De smokkelgebeurt somswederzijds.Zo bereikt men een evenwicht, dat langs de staat om toch niet kan uitgewerkt worden. Daarbij houdt het onze werklozen en verdoken werklozen bezig. De klachten van de winkeliers de laatsteweken om de botersmokkel te doen op houden zijn misschien wel gerechtvaardigd.Wij zeggenook: "Koop onder uw eigen toren!", maar vooraleerte verwijten zoudende handelaarszelfer tochwerkelijk schade bij moeten ondervinden.Het aantal amateursis nahrurlijkgroot,omdatmengraageenbijverdienste heeft.Als menop moreelgebieder niet onderleed, zou men gerustkunnenbewijzen dat de smokkel heel wat voordelen teweeg bracht. De grenzen worden niet gesloten gehouden als een ijzeren gordijn. Er komt wel tienmaal zoveel over als er buitgemaaktwordt.Vanzulkekleinehoeveelheden kan het evenwichtvan de staats-in-en uitvoertoch niet aÍhangen.De meestesmokkelaarszijn een soort van knechtenvan een kapitalist en weÍken voor een loon. Edoch, de verdienste gaat grotendeelsmet eenevengÍotesnelheidals die van hun wagen over de toonbankvan Bachus.Het is nu eenmaalde mentaliteitte smokkelenen er zal altijd gesmokkeldwordente Weelde.Maarwaarom is de Staattegende smokkel en stelt hij eeÍ zeer uitgebreid douanekorpster beschikking om de smokkelaarste ontmaskeren? De wapenszijn geen speelgoedtuigen. De produktendie over de grens komen zonder dat er invoerrechtenvoor betaald worden, komen natuurlijk onder de prijs op de markt. Dat mag natuurlijk niet, want de armeman kanhet geld datzo verdiendis niet goedgebruiken. De smokkelechterbeperktzich niet tot de aktiviteit van individu's, doch hij is eerder georganiseerd langsgroepenvan smokkelaars,die over gansde Noorderkempen verspreid zijn. De groepskenmerkenopenbarenzich in private vergaderingenin herbergenwaar buitenstaanders geweerd worden. De beginnelingen amateursmokkelaars zijn natuurlijk aanhet ergste blootgesteldomdat zij het werk moeten leveren voor hun bazenen moeilijk de tegenslagenzoals

tzJ

aangeslagenen gevangennemingkunnen blijven ontlopen. Zij zijn geen miljonairs, zij lopen natuurlijk de meestebekeuringenop en worden somszo erg gestraft datzlj hun vroegerfinancieel niveau nooit meer kunnen bereiken. Zo zljn de kleinen meestalde dupevan de historie.De mens beschouwtde smokkelals eenavontuur,waarover hij spreektals over iets gewoons,maaÍ waaraan eenpremieverbondenis. Maar de Belgischestaat liet de smokkelzelfstoetoenonze veestapeltijdens de oorlogerbarmelijkwas.VoordebesteHollandse koe moest men dan 20 kg van de slechtste B e lg is c h e t a b a k g e v e n . Nu d e d o u an e gemoderniseerdis en met degelijke middelen uitgerust,is het voor de smokkelaarnatuurlijk een harde strijd. Deze toestand heeft zelfs aan die smokkelbende eengangsterachtig uitzichtgegeven. III Onderwijs en kultuur. Vermits het studerenzeer veel geld kost na het lager onderwijs zal men de studenten ertoe aamzellenzeer hard,te studeren.Het onderwijs wordt gegeven in iedere parochie in een k le u t e rs c h o o l in e e n la g e re s c h o o l. D e meisjesscholen worden bestuurd door de EerwaardeZustersvan Vorselaar,die reedstwee kloostershebbente Weelde.De schoolvanWeeldeStatie wordt bestuurd door de Zusters van De Herentals,namelijk de Franciscanessen. kinderenvan Weelde-Straat moestenvroegerlager onderwijsvolgen aanhet Kerkeinde,maarmet de uitbreiding van dezeparochieheeft men ook hier jongens- en meisjesscholengebouwd.De meeste schoolplichtigenblijven dezescholenbezoekentot na hun PlechtigeCommunie,met anderewoorden tot na het zesdestudiejaar,wat natuurlijk voor de leerlingeneenjaar vertragingmeebrengttegenover de anderen. Meestal moet men dan een voorbereidendjaar volgen aan de collegesen dit vooral voor de Fransetaal. De kinderen van alle klassenen vooral van de landbouwerslaat men gewoonlijk naar gekendecolleges gaan.Weelde leverdevroegerde meesteleerlingenaanhet Klein Seminarie te Hoogstraten.De leerlingen aldaar kwamen practisch allemaal uit de jaren landbouwersgezinnen.In de eerste van de liep het aantal Weeldse vertegenwoordigers oorlog te Hoosstratenzelfs tot 25. Later kwam men ertoe

hen te latenstuderenaanhet Sint-Jozefscollege of aan het Sint-Victorinstituut te Turnhout. De verplaatsing voor een extern is niet onoverkomelijk, maar de ouders, die in de mogelijkheid waren hun kinderen als intem te laten inschrijven, deden dit om de goede opvoeding gegevenin dezescholen.Wanneerdande leerling, goede uitslagen boekte liet men hem verder studerenen dit vooral te Leuven. Meestal ging men studerenvoor notaris of dokter, maar nu begint men zich ook te richten tot de specialescholen, zodat wij Weeldenarenhebbendie studerenvoor landbouwingenieur,technischingenieur,licentiaat in de Wiskunde, in de GermaanseTalen en in de Handelswetenschappen. Dit bleek echterniet altijd met suksesbekroond te worden, zodat eenjaarse hoogstudentenwij talrijk zijn. Men doet ook gretig mee aan de examensvooÍ staatsplaatsenals postbode en voor de openbarediensten,gezien dezepositiesvast zijn. Dit is eengoedeoplossing voor degenendie mislukken in het middelbaar onderwijs en zelfs voor bovengenoemden.Maar toch zijn dezeplaatsenniet voordelig vooÍ orrze jongelingen, geziende lonen,eraanverbonden,laag zijn. De grote vraag van het ogenblik is wel: kan men onder de jongeren geen toekomstige ingenieurs vinden? De studies voor technisch ingenieurwordennog niet ergbenut,hoeveeldeze sinds lang toevluchtsoord geweest zijn voor mensen,die in eenofandere studietakmislukken. Waarom is het technisch onderwij s niet zo aantrekkelijk als de humaniorastudies?Een onderwijzergeeft les, een licentiaatgeeft les, een dokter verdient zeerveel geld, terwij I eentechnisch ingenieur meestal in eenraderwerk als ongekende werkt. Daarbij komt ook nog de mentaliteit van onzemensendie het technischonderwijs aanzien als iets minderwaardigs, gezien het hierboven beschrevenverschijnsel.De voorkeur van onze jeugd ging lange tijd naarhet normaalonderwijs, gezien onze ouders zich erg tot het ambt van onderwijzer lieten aantrekken. Men kan hun dat niet verwijten, omdat de onderwijzerbeschouwd wordt als de "gentleman" van de gemeente. Misschienbeïhvloedenook de werkatmosfeeren de burgerlijkheid van de onderwijzersorze mensen. Iedere jongen zor in ztjn jeugd reeds moeten gericht worden op het ontwikkelen van zijn technische vaardisheid. Dit zou de ruwe

handenarbeid,van vroegerjaren uitschakelenen men zou oog krijgen voor de modemisering en zelfs de fijne techniek. Doch; men kan enthousiasmedaarvoor zo maaÍ niet opwekken. Wij kunnen ons niet aanmatigen een plan voor te schotelen en evenmin de jeugd interesse doen krijgen voor het onderwij s, om niet te sprekenvan het technischonderwijs, maaÍ onze plicht weze eerder in de mate van het mogelijke ieder dorpsgenooteenbeterwelvaartspeilte verschaffen. De zo druk besproken tuinbouwschool zal de welvaart wellicht verhogen.Doch, dit betekentniet dat ook zij geentegenstanders heeft.Er zijn altijd mensen die aan de "goede oude traditie" perse willen vasthouden.De enige oplossing is zich hierover te zetten en in de moderne noden te voorzien, want -al kan die school niet zo onmiddellijk bewijs leverenvan haareconomisch belang- toch zal zij een gedegen waarborg uitmakenvoor onzetuinbouw van morgen.Welke methodezou dan best gebruikt worden?Wrj zrjn geenspecialistenop gebiedvan landbouw,maar naarhet oordeelvan enkelelandbouwers-zou de oplossingin eenhalve-dag-schoolmet avondlessen. Dezezou de gelegenheidbiedenaande studenten gedurende de namiddag aan grondbewerking te doen, terwijl in de voormiddag theorie zou onderwezenworóen. Zo zou de praktische kennis wel de bovenhandhebben,maar de theorie in die tak wel veld ruimen voor de praktijk.

Kulturele-Socialeleven Het kulturele leven is niet sterk ontwikkeld. Aan de stippenvalt dat men te weinig gebruik maakt van de OpenbareBibliotheek.Tochmogenwe niet zeggendat er geen kultuur bestaat.Integendeel! Er is toch eenzekerinteressevoor toneel.muziek. film en gezondeontspanning.Dit duidt enigszins op een zekere verfijning. Door de plaatselijke afdelingenvan de K.S.A., B.J.B. en andere verenigingen worden er all erlei toneelvoorstellingen en andere ontspanningsavondengegeven.Eigenlijk speelt hier de romantiek een grote rol. Men tracht zoveel mogelijk sfeerte scheppen,o.m. door dramatische vertoningen. Een dramatisch toneel is mooi wameer het de mensontroert.Dit is eveneenshet geval voor de muziek en de film. De schoonmenseliikheidis wel een vereistevoor de

124

kultuurui tingen, maar toch niet het hoofdkenmerk.Deparochialekoren en de fanfare zorgenvoor de muziek. Wij vinden het spijtig dat in de fanfare vaak een onverantwoordepolitiek heerst.Beter ware in zulke verenigingensamente werkenom tenminsteietste kunnenpresteren.Een eigenlijkebioscoopbestaater nog niet, zodatmen bij eventuelefilmvoorstellingen,slechtsover o n t oe r e ike n d materiaal en zeer primiti e v e installatiesbeschikt. Het geinteresseerdpubliek, dathoudtaaneendegelijkfilmagendais nog steeds verplicht eldersde bioscoopte bezoeken,gezien recente films niet in het bereik liggen van plaatsehjke verenigingen. De radio, die vrij algemeenverspreidis, zal meestalhet middel zijn om op de hoogtete blijven van de berichtgeving. De reeds talrijke televisiepostenverhogenhet kontakt met de buitenwereld, maar men valt meestalop buitengewoneprogÍarnma's.De tonelen ende films komenook in de smaakvanhetpubliek, hetgeenwel gelukkig mag genoemdworden,want alduskomt de kultuur en opvoedingtochenigszins binnen de muren van de hoeve. De plaatselijke afdeling van het Davidsfondskent eenzeergÍoot succesen dit vooral door de nieuwe werkwijze die men sinds een paar jaar kent. De SinteLutgardiskring beijvert zich voordrachtenen debatavondenin te richten, waarop iedereen welkom is en welke getuigen van een tamelijk hoogstaandeaktiviteit. Deze shrdiekringricht elk jaar meerderereizen in naar kunstcentra,zoals Bokrijk en zelfs naar bekendemusea. De vele verenigingenhebben het meer algemeendoel ontspanning te geven aan alle lagen van de bevolking.De afdelingenvan BoerenJeugdBond, de KatholiekeStudentenAktie,de duivenbond"De Overvliegers", de Sint Ambrosiusgilde, de Sint Sebastiaansgilde, de "Missiekrans" en de nieuwe in wordendejeugdgroepenin de parochievan Weelde-Straat,vormen meestalonderafdelingen van nationale verenigingen,maar hun aktiviteit heefteenplaatselijkkarakter.De ontspanningvan onze bevolking ligt vooral in het gezellig ongekunsteld samenzijn van de familie. De jeugd als zou het bezwarenvan onzehedendaagse leven te rustig zijn en verstokenvan aangepaste ontspanning,zijn relatiefgezienwel gewettigd.Er is een tekort aanmodeme ontspanning,zoals wij hierbovenreedsvermeldden(o.a.fi lmgelegenheid).

Anderzijds dient zlj zelf er hetharc toe bij te dragen zich eengeregeldeontspanningte gunnendooreen meerregelmatige tijdsverdelingendooreengeleide poging tot eigen initiatief. Er zijn twee sportverenigingen,nl. de voetbalverenigingen de wielerclub, waarvan de eerste haar aktiviteit beperkttot het spelenvan matches.De laatstericht jaarlijkseenpaarwedstrijdenin. Dit allesmoetonze sportliefhebberstevreden stellen en wij kunnen getuigendat het aan interesseniet ontbreekt. IV. Toekomst der gemeente Een grote vraag naarnijverheidsgrondenkunnen wij bij ons niet bespeuren,alhoewel Weeldeeen van de weinige dorpen is in de Noorderkempen, waaÍ zeeÍ goedkope en onder voordelige voorwaarden ter beschikking te stellen nijverheidsgronden liggen.Waaromwordt hier niet een of anderenijverheid opgericht?Het vervoer zou zodanig duur uitvallen dat men bezwaarlijk zou kunnenconcurrerenmet betergelegen firma's. Daardoor blijkt de ligging van ons dorp zeer invloedarm te zijn. Gezien het zwaaÍ vervoer de rekening vooral bezwaart, zou men de vraag kunnen stellen of er geen anderenijverheid, die mindervervoermoetmaken,zou mogelijk zijn om z ic h in We e ld e t e v e s t ig e n . I n h e t h e l e streekverbandzou Weeldeeenbelangrijk snijpunt vormen tussenBelgië en Nederland.Dat alles is echter zeer relatief, omdat Tilburg en Tumhout uiteraardmeer de handelen de nijverheid tot zich trekken, gezien het feit dat beide grotere centra voÍïnen. De voomaamsteredenendie men kan aanhalen om te bewijzen dat een nijverheid niet door onze oplossingsbrengende eigen bevolking kan opgerichtworden zijn de volgende: L Het gebrek aan voldoendekapitalen om zulke ondememingte voeden. 2. De vreesder enkelingenom zulke firma in stand te houden.Men heeftlievereenkleinere,eigenzaak te besturen. 3. Het gebrekaan grondstoffenter plaatse. 4. De gehechtheidvan de landbouwersaan hun grond,die voor hun toch nog enigermaterendeert. 5. De afivezigheidvan een uitgebouwdspoor-of waterwegennet.

t25

Misschien zoudener wel kapitalenvoor investering gevonden worden, indien men gunstige voorwaarden stelde, nl. bij enkele onzer landbouwers.Langs eeneconomischevereniging om (bv. De Stichting voor de Kempen) zou het wel mogelijk zijn het tekort te doenaanvullen,zij het dan door beroepop het buitenland.De nabijheid van het militair vliegplein zal het grootstebezwaar niet zijn. Naar verluid zou dit slechtseennoodbasis uitmaken. Het ontbreken van vewoerwegen als spooÍ- en waterwegenis toch niet zo invloedrijk meer,gezienbij onseenHollandsevrachtvoerder, die leistenenen plaveien aanhaaltvan Sint Niklaas, nog kan concufferen. De grond vormt natuurlijk eenzeergoedebelegging, maarhij blijft waardevol genoeg om winstgevend bebouwd te worden. Daamaastmenenwij dat eenkleiner gedeeltegrond toch zou volstaanom eenrenderendetuinbouw in het leven te houden. Eerst en vooral zouden de boerenzonenieder een voldoende oppervlakte kunnenbebouwen,om ervante kunnenleven. Later echterzou eenveiling toch ook weer werkkrachten kunnen gebruiken. Een conservenfabriekop aandelenzou dan een goede stimulanszijn voor gansde bevolking. Hier komt ook de waardevan onzegrond ter sprake.Wij kunnen hier geen studie over maken maar misschienis er wel iemand die daaronzemensenwil in voorlichten. Het oprichten van de hierboven besprokentuinbouwschool moet het voorwerp zijn van een grondige studie,opdat onze bevolking er haar voordeel zal kunnen uithalen. In een artikel van de "Stichting van de Kempen" wordt de aandacht gevestigd op de Kempenaarsin verband met een verslag van de Commissie". "Belgisch-Nederlands-Luxemburgse Het rapport stelde na de beschrijving der beide gebiedenen na de zich daarvoordoendeproblemen van ruimtelijke aardbehandeldte hebbenvast in de betrokken grensgebiedenvooral tussenSchelde en Maas aanweerszijdenvan de grenseenzekere homogeniteit in geografisch en demografisch opzicht te signaliseren.Opvallend is dat juist in het laatstbedoeldgrensgebiedals het ware een vacuum valt te bespeuÍenten aanzienvan de elders intensievemaatschappelijkeontwikkeling. Er is geeneconomischeactiviteit in dit gebied maar aan weerszijden van de grensstrook heeft een ontwikkelingplaats, die de bevolkingsoverschotten voldoendezal kunnenbijdragen.In dit gebied,is

juist een gebrekaan goedeverkeersmogelijkheid waar te nemon. Het tweede argument van de Commissie heeft onze slechteafivatering op het oog en zegt dat er teveel zou moeten gedaan worden om het ongezondenijverheidswater te doen verdwijnen. Het derde argument van de Commissie om dit vacuum te behouden is gebaseerdop de vele bossen,heiden en vennen die dit gebied zou kunnen maken tot een natuuÍÍeseÍvaat- Deze aÍgumenten hebben natuurlijk zin als men beschouwt daï deze Commissie alleen naging in hoever stedebouwkundige maatregelen invloed kunnen uitoefenenop de ontwikkeling van het gÍensgebied. Een naderebesprekingvan die argumentendoet de ware betekenisvan dit verslaguitkomen. Met de ontstanenijverhedenlangsbeide zijden van deze strook bedoelt men vermoedelijk op deze van Antwerpen en het Albertkanaal. Maar stel U eens voor dat de arbeidersvan Weeldenaardie streken moeten gaan werken. Dit is toch zeker geen afdoende oplossing. Dan moeten zij maar naar Nederlandgaanwerken,de afstandis maar 18km. Waaromdit niet gebeurtis reedsvroegerbewezen. Wat de Commissiebedoeltmet het natuuÍschoon komen wij enigszins oveÍeen, er is wel wat te sparenmaaÍ van gansdie strook te bewarenin zo'n klein landje waar elke meter moet uitgebaat worden.Wij moetentot ons spijt meedelendat de Commissiehoegenaamdgeenrekeninggehouden heeft met de menselijkeaspektenvan het waagstuk, en de toekomstmogelijkhedenvan de moedige levenskrachtigebevolking uit het Belgisch Nederlandsgebied.Men zou toch moetengeloven dat geen demografisch materiaal ter hunne beschikkingstond.Hoeveelstemmengaanniet op om de nood aankinderente accentueren;maar de gÍote gevolgtrekkingen uit deze nog bevolkingsaangroeiheeft men niet in acht genomen:wie kinderen durft hebben,wordt nog steedsbestraften met hem ook zijn kinderen.Wat wij kunnen wagen uit de Stichting van de Kempen. "De Noorderkempenmoet opengesteldworden voor de nijverheid door eenreeksopenbarewerken en overheidsmaatregelen, die door Nederlanden België tesamenmoetengerealiseerdworden."

t26

V. Besluiten 1. Het uitzicht van ons dorp is in zekeremate nog primair gebleven,alhoewel duidelijk drie centra zich gevormd hebben.Slechtskleine waterlopen hebbende verdeling van bos- en bouwland in de hand gewerkt. De drie grote verkeerswegenkomen fel uit boven de vele kleine binnenwegen,zodat het dorp uiteenvalt in 3 afzonderlijke agglomeraties. 2. De landbouwer,die de hoofdvertegenwoordiger is van het dorp, leeft traditiegetrouw op middelgrote, gemengde bedrijven, waar de landbouwen de veeteelthun sporenreedsverdiend hebbenen waar tuinbouw en pluimveeteelt in groei zijn. De loonarbeider,die reedseenafzonderlijke, goedvertegenwoordigde klassevormt, woÍdt sterk geplaagd door de mobiliteit en hij gaat gebukt onder de werkloosheid,ingevolge het ontbreken van nijverheid. De Middenstand is zeer "gemeentelijk" en schakeltzoveel mogelijk alle concurrentieuit zonder zelf een felle uitbreiding te nemen. De ondernemingenkunnen verdeeld worden in twee grote groepen,waarvan de ene meerde landbouw terzijde staanen de andereonder

de blijvende demografischedruk eenvooÍdurende werkgelegenheidverschaffenaan enkelen en dit vooral in het bouwbedrijf. De sluikhandel is eengeorganiseerdeondememing geworden,waarin de avontuurlijkekapitalistende hoofdrol spelenen waarin de kleine man het zijne wil bijdragenom door eenonzekeren ongeregeld leven eencentbij te verdienen 3. Het onderwijsis eenuitweg voor de kinderenin dezeafgezonderdestreek.De kulturele en sociale middelendie onzebevolkingter beschikkingstaan zijn slechtsplaatselijk en zullen zeker verbeterd worden met de verbetering van de materiële welvaart. 4. De ligging van ons dorp is de oorzaakvan een totaal ontbreken van de nijverheid, waarin zou kunnen voorzien worden door een doorgedreven tuinbouwpolitiek.De overheidheeft vooral op het oog onzestreekte behoedenvoor luile waterlopen en er een natuurreservaatvan te maken, waar militaire basissenals toeristischeattractieszouden aangestiptworden.

t27

Tijdschrift 'De Drie Goddelijke Deugden' Afgiftekantoor: 2380 Ravclsl Redactie,samenstellingen lay-out: Marc Vermeeren. De Meerkens 10, 2382 Poppel

Verschijnt 3-maàndelijks Veràntrvoordelijke uitgever: Laurent Woestenburg, Beatrijs v. Nazarethln.2,23E2 Poppel