De Drie Goddeliike Deugden Ravels
Weelde
Poppel
TIJDSCHRIFT VAN DE HEEMKUNDEKRING NICOLAUS POPPELIUS VZW 12,ff. 48:juni 2008 Jaargang
HeemkundekringNicolausPoppelius V.Z.W Ravels-Weelde-Poppel Adres:ToÍenstraat 12.2381weelde B^nkÍ ekening. 733-3522204-67 Lidmaatschap:inclusiefabonnement op "De DrieCoddelijkeDeugden":l7 euro
BESTUUR: woestenbuÍg,BeatrijsvanNazarethlaan 2, VooÍzitteÍ: Laurent OndeÍvoorzitteÍ: MarcVanGorp, Secretans: RiaVerheyen, P€nningmeester:Agnes Luyten, StanDe KindeÍen, HansJansen, JosNooyens, FransSlegers, JosVerhoeven, CastonVerhoeven, MaÍcVermeeÍen, MagdaVloemans, MarinusWillems,
GroteBaan97 bus7, 14, Welvaartstraat Berkenlaan 91, l, Hogevoortstraat Tilburgseweg 9, OveÍbroekl58, Steenweg op Weelde60, KoningAlbertstraat E7, Steenweg op Weelde94, De Meerkens10, TuÍnhoutseweg 2, 154, Weeldestraat
23E2Poppel 0t4t656993 2380Ravels 0t4t656905 2300Turnhout0141421839 23E0Ravels 014/658346 2380Ravels 014/655030 2382Poppel 0t4/6s7370 2382Poppel 0t4/6s8636 2382Poppel 014/655751 2381Weelde 014/65619E 2382Poppel 014t655554 2382Poppel 014/6s8838 2381Weelde 014t655156 2381Weelde 0t4t655728
RXDACTIEADRES: Marc Vermeeren
De Meerkens10,
2382Poppel 014/658838
Voor informatiein verbandmet de inhoud,vormgevingof verschenen tekstenkan u steeds (
[email protected]). Wensru e€ntekstofeen ideevoor terechtop hetÍedactieadres publicatieaante bieden.dankanu datook steedsdoenbii eenvande bestuursleden. VOORRADIGEPUBLTCATIES: Boek"De Drie vanhetNoorden" j aargangen I Ym s + "D€ DrievanhetNoorden" De Drie GoddelijkeDeugden, jaarsansen I tln s: p€rjáaÍgans De Drie Godd€lijkeDeusden, De Drie GoddelijkeDeugden,jaargangen | ,m 5: perlosnummer De DÍie CoddelijkeDeugden,jaa€ansen 6 en 7: pcr losnummer IÈ Dne GoddelijkeDeugden.jaargangen 8 tm l0: pcr losnummeí Veriaardásskalendcr
25 euro 1,75euro
ARCHIEF/MUSEUM: Raadplegingvan het archiefkan slechtsna afspraakmet Marc Vermeeren(014-658838) kan men afsprekenmet of tijdensde openingsuren van het museurn.Voor groepsbezoeken (014-656993). LaurentWoestenbu.g Hetmuseumis openelkelaatstezondagvandemaandvan 14tot l7 uur (behalvein december). WEBSITE: httpr//users.skynet.be/Ravels-Weelde-Poppel
Inhoud 1. Het OoÍlogsboek vanPoppel(Deel2) 2. Schenkingenvoor het museumen archief 3. De Poppelse Janhagel (1926-1951) (DeelI) 4. KroniekvandeparochievanSt.-Janin Weelde-Straat
In december2007(Jaargang12, nr.46)publiceerdenwij het eerstedeel vrtr <'PoppelIIet Oorlogsboek",eenaantal gebundeldeopstellen van 34 Poppelaarsdie vertelletr over hoe zij de oorlog haddenbeleefd.Hier volgt het tweede deel. Maarjawel,in 1941werdennieuwe,mod€meklassengebouwden spoedigmocht€nwij er terug in. Hoe gelukkig elkanderweer te zien op de plaats van woeger,waaÍ het zoo rustig en kalm wastijdensde studie.Het waser tochnogwat vreemd! Alles veranderd:nieuweklassen,de koer vol aÊ gedanktedeuren,stukkenvensters,balkenenallen oveNchotvan de vroegerescholen;de koer was heelwat vergrooten de opgelapteof nieuwebanken,bordenenkassen,'t hadallemaaleenverschen reuk. Maar...het werd winter en bij gebrekaan kolen en hout moestde schoolgeslotenworden. Zoodrade winter voorbij was,werdende scholen heropenden kon onze studievooftgezetworden. Nooit lietenze onsgerustrgedurighommeldende met hun zwareAmerikaanschebommenwerpers wacht naar Duitschland, en brachtenoÍze gemeentein gevaaren stoord€nonzesfudiefel. Het gebeurdesomswel, wanneerhetDuitscheafueergeschutte hard toeschootdat we ons onder de bankenmoestenvenchuilen.In l9,M moestenwe onzeschoolontruimenvoor de DuitscheSs-mannen. Weeral een harde slag voor ons, weer een grootemoeilijkheid en achteruitgang!We moesten rveerevenalsin 1940op zoeknaareenplaats om de studievoort te zetten.De Cafélokalenvan
blz.1,6l blz.l89 blz.l9l blz.203
R.D.V en van Th.VH. haddenwe daarvoor uitgekozen.Ge kunt wel begrijpendat het er nooit rustig was,altijd maarlawaaiop de straatvanauHetgafer geeniever lo's.moto'sen voetgangers. 't om te leere[ in denhoek muziek,hier war mfelqes,daar wat stoelen,pintenenborrelsop den toog. Ook werd de deur dikwijls opengehokken en dan werd natuurlijk heel de les gestoord.Gelukkig rond denZomervertrokkende grijzemannenuit onzeschool.maar.zooalshet met alle legeÍsgaaLhaddenzedescholenbijna halfvemield en warcnze niet in staatde shrdieer voort te z€tten en bleven we maar in onze Café tot aan d€. vacantie.Na devacantiezou onzeschooldanherbeginnen,maarde tijden warenzoo akelig en de vacantiewerd verlengd...De menschenwaren dieovemlrondzwierven bang.ook de Duitschers nietwetendewat doenwantzij stondenvooreen akeligentij d.Debewijdingnaderde:deEngelschen warcn op komst.Na de bevrijding werdenonze bewoondenmoesten scholendoordeEngelschen we maarwachtentotdatzij de schoolzoudenverlaten, maar het bleef duren: gedurigkwamener nieuwebij . Tocheindelijktokken ze op engaven ze ons de kans om nog wat te leeren.Maar de Duitschersdie al ver var kant waren.lietetr zich ook nog eenshooren; toen ze zager'dat ze het oÍrderspitmoestendelvenzondenze de V-I en VII. Dezegevaarlijketuigen werdennaarAntwerpen onzehavenen naarLondengeshrurd.Gedurig knordenze over onze gemeenteen brachten ze in een allergrootstgevaar.Het was nu met te wagenom schoolte doen,met zooveelkinderctr
na eenigedagende moffenop Nieuwkerkkwamenbinnengestormd, waaflanieder,ennietzonschrikvan had.Het der reden,eenduivelschen duurdemaarenkeledagenofdaargingde grenswachtdermoffen,diedagennacht,zougaanlangs Nieuwkerk,heenen weer,op en af, om alleonveiligheidtebelett€n. Nieftegenstaande destrengvande zwaarste 16.Het witte huis (JosVan Beurden-Vrysen) stekontroleen de bedreigingen wisten de menschen toch hulp teverleenen strafen, Bezieeensde landkaart van België,en bovenin vliegeniers, aankrijgsgevangenen, het uiterstehoekjevan het Noorden,juist op de aanontsnapte Ook grensBelgië-Holland, daarvindt ge eenplaatske aan vluchtendeJodenen onderduikers. priesters Belgische en Hollandsche ofbuÍgers, die metdennaam:Nieuwkerk.Enhetisjuistdaardat het Witte Huis,met de ankers1657staat.Wan- niet meerde grensoveÍ konden,kwamenin het is, Wittehuis,daarhunleedvertellenendennoodigen neermenop de grootebaanTumhouFTilburg 2 kilometertenNoordenvanPoppel, is er eenbaan uitlegwagenom de reisverderte kunnendoordagofnacht op de linkerzijde,die naar het gehuchtMaerle zetten.Zoowarenertijdendatergeen voorbijging ofer werd bij het Witte huis, in stilte, loopt;wanneergeMaerl€teneindezijt, dankomt Zoo kwamendie armekrijgsgevangeop eenzandweg,diekonkelenddoor bosschen, aangeklopt. genen, gestuurd die werdenvan uit Hengeloen moemsen vagegrondenloopt,tot gij komt aan moerassen enkroneenprachtigedreefvanoudeknoestige eiken,de omstreken,Iangsdiebosschen, Donderdreef, zij leidtu naarhetWitteHuis.Komt kelendewegen,met eenbanghart,bij dat Witte Demeesten warenvoorzlenvar menvanHolland,dusvanGoirle,danis er op de Huisaangeklopt. die onderweggegeven was rechterzijde, op ongeveerI kilometervan de eenkleinelandkaart, vergemakkelijken. de reis te Als zij bij J. om dan Belgischegrens,eenweg die naarhet bekende de Hotel De Golf loopt, en zoo verder,langsde binnenwaren,moestiemandvanhethuisgezin dat bosschen tot gij opnieuwkomtaanhetWifteHuis. wachthoudenrondhethuisom te voorkomen de moffen onverwachts zouden binnen komen; over het witte Huis heeftieder,tijdensdenoor1og,overhoorenspreken;maarhetgaathierniet kwamer daneenmofte dichtdanriephij, diebuiover het Witte Huis in Amerika,waarPresident ten op wachtstond,hardtegendenhonden bindit sein.Op zekeren Roosevelt zijn besprekingen hield,maarwel over nenbegÍeepmenaanstonds officierentweesoldaeenver afgelegen, eenvoudige, wittehoeve,waar keerwarener eenFransche juist drogekleederen ten, die haddenaangehokeenieder, oud ofjong, rijk of arm,zijn toevlucht nam.Om te beginnen metonsverhaalhetwas l0 ken en de voetenhaddenverzorgddaaÍze op toenplots Nieuwkerkdrie uren gedooldhadden,daaralle Mei 1940,eenschooneLentemorgen, Ze wavanNieuwkerk de inwoners dooreenhevigge- wegenen sporenwarendichtgesneeuwd. 't 't ronk van vliegtuigenverrastwerden;zij dachten rensmakelijkaan etenenzoowat aan vefteldat lenvandereis,toenplotsbuitenopdenhondwerd hoegenaamd nietaanoorlogmaaroordeelden In eenwip warenzedenstalin, langshetslechtsoefeningenwaren,to€nop zekeroogen- geroepen... waar ze naar bovenkondenhethooi in. Gehoeft blik eenheviggevechtontstondtusschen de vliegerswatvoorgevolghaddateenregenvanbrand- niet te vragenwat kloppingendie hartendedenl bommenviel. Ook vielener eenigegrooteborn- Dusde tafelstondklaarvoordrieman,en terwijl gingenzegauw wegsprongen, mendiegelukkiglijkgeennoemenswaardige schade diea[mestumpers aanrichtten.Dadelijkkwamener, van links en zelfmet gedrijenuit 't huisgezinaantafelzitten, was.Ze zatennogmaar rechts,menschen en zoo werd er vemomendat netalsofernietsgebeurd juist ofde deurvloogopenen tweemoffenkwaDuitschland denoorlogaanBelgiëkwamte vermethungeweerschietens wist€n menbinnengesprongen, klaren.Met diezoogezegde vliegoefening gereedenmetbarsche stemwoegenzeofer geen ze wat er te doenstonden begonnenzij dadelijk waren.Zeer verte graven,waarinze dan,met vele smokkelaarsbinnengekomen schuilkelders plan te trekken,werdaaÍl geburente samen,hun veiligheidzochten,totdat schriktdochwetendhun demoffengeantwoord: "Onsj ongenszijnjuist binbijeen,wantmoestereen in denabijheid vallen,er zoudente veelslachtoffers zijn. DeOnderwij/ers kwamendanwekelijksonsten huizeles geven; maarhetwasookzoobitterweinigdathetonzen geestnietveelverlichtte. Op 8 Mei werddevrede gesloten school. ennuhebbenweweeÍregelmatig
162
vanPoppelen gezietwel datalsze binnenhadt, daarhadden demoffeneenzwaÍestmf nengekomen hongerkrijgenzij danop huisaanwillen, wantze opstaan, wel tot de doodstraftoe. Zij ook werden lustenhethierallemaalgoed".Endemoffen,met goedgeholpen en weggebracht. In Poppelwaren plaatsendie ze verderbrachten. hunslim verstand geloofdendit, hokkende deur er aangewezen toe en warende gatenuit. Zoo gauwmen dan Toenkwamde vervolgingderJodenaan.Zij ook goedwistdatallesveiligwas,werdenetenendek- wistenhet Witte huis staan;zij kwamener met Zij ook werden, selnaarbovengebrachtalwaarzij dennachtkon- wouw en kinderenaangeklopt. geholpen. 's Morgens,te 5.30uurwerden zooveelmogelijk Danweerkwamen de dendoorbrengen. jongensdie trachzij gewekthetwasbijnaniette doendaarze zoo onderduikers, de Hollandsche vastsliepen.Die sukkelaarshaddendrij dagenen tenom naarZwitserland ofEngelandte vluchten, ge€n nachten gehad. Als ze dan bezij ook kwamen om raad en daadbij J.aangeklopt. drij rustme€r nedenwaren,dedenzij hun baardaf, waschten Alhet mogelijkewerdgedaan omhundeveiligste :umte duiden,zondeÍde mofzich en dronkenkoÍïie; danwerd er buitennog wegenenplaatsen eensgoeduitgezienof allesveilig was en dan fenin handente loopen,want,werkelijkwaar,die overal;allesmoestmetdegrootste werdenzij weggebracht tot op denrechtenweg kerelsstonden gedaanworden.Watdie moffen naarPoppel,waar ze dan met tram of autobus voorzichtigheid 'sAvonds. verderkonden.Zoo gebeurde hetwel eensdatde ookdurfdenl heelstilaan hetWitte huis eenennogmaaramperwegwarellofer warener de wachthoudenom te zienwat er in en om het nieuwe.Op zekerenkeerkwamener vier enbin- huisgebeurde. Het wasop eenWinteravond, dat nendrieurenwarenernegen. toen,zooalsdikwijls, Wattoeval!Er kwa- zemetdekaartenspeelden, geronkderEngelsche mendaarin 't Wittehuiskrijgsgevangenen bin- hethuisdreundevanhet en nen.die elkanderin tweejaar niet meergezien Amerikaansche vliegers,zij gingen,volgensgehaddenen zewarenvanhetzelfdedorp.Gemoet woonte,naarbuiten, om,wanneer hetgeschut van nietvrÀgenwatvreugdehetvoordiemannenwas. 't vliegveldvanGilzeenRijenin werkinggrng, zij ge- dankondenzienwat er zoo al gebeurde. Wanneer Buiten al die sukkelaars hungerechtigheid had hadden,brachtJ. ze weer de baanop. Het gekomen,zei J.: "Het zijn allemaalTommies". wasop eenmistigenmorgen.J.voorop,negenm:rn Tweemoffenkwamenplots onderhetafdakult en gemoetgeenangst Ja,hetzijn Tommies, er achter.Ze warenjuist de Donderdreefteneinde zegden: zij gaannaarDuitschland". Maaropeens en daarmennietver konzienvandemist,liepen hebben, en het wasbijna één zebijnabovenop eenmofdiedaarstondtepraten kwamer eenluchtgevechL 't vuur in de lucht. J. en familie sprongen binnen;de hout aan werken bij buumanJ. die daarin 't Een zei tegenJ. den moffenvolgdenenvroegeneenschuilplaats. was,De mof die henbemerkte, gingendeslagen houtwerker:"Dat moestendie smokkelaars niet oogenblik "Boem,boem,boemll" gaan.Ikzalze Wat waser gebeurd? Men wist hetniet:de mofdoenmetzooveelrÍan bij elkander seÍïenswel hebbenalszemethunwachtterugko- fen liepenbuitenalswilden,zij lietengeweeren maarnaar e€nschuilplaats. men."MaarJ. waser meedepijpenuit enbracht allesachtetzij zochten ze wee. tot op den goedenweg.ToenJ. terug- Eentijdje later,toenhet wat kalmerwerd,kwakwamtot bij J.zeidezehem:"Ik hader welergin mendemoffentevoorschijn,namen't geweerweer vliegtuigafgedathet nietjuist was,€n ik hielddienmof, zoo- op en zegdenf'Eris eenEngelsch langalsik konaandenpraat.maarhij wasvastin schoten".Iederweetwel hoedat ging: wanne€r 't gedachtdathetsmokkelaars warenen nu heeft menzeergoedwist bÍ dat€I5 Duitschevliegtuihij zichverstoken in 't bosch,de Gorperij,totdat gen werdenomlaaggeschoten,dan zegdende vliegtuigenwerden zemethunvrachtterugzoudenkomen".Maar als moffendat er 20 Engelsche Zoowashethierweerhetgeva|een hij hadmoetenwachtentot zij terugkwamendan afgeschoten. lietzijnbomzal hij er nog wel zittenl Zoo ging het met de Duitschvliegtuigwerdaangeschoten, gelukkiglijk honderd vliegeniers men vallen, meters van 't krijgsgevangenen. of spionWanneerer nenkwamen,diewerdengewoonlijkgebmchtdoor Witte huis,en viel te plettereenpaarkilometer Hollandsche heeren. Datwas verder;de moffen dus denkenddat het een beambt€n, of andere vliegtuigwas,liepenheelzenuwachtig nog €rgerdankrijgsgevangenen, want als gij die Engelsch
163
Demoffenhadden rond daarzij vermoedden dat er valsche.m- ofte zien.Watwaser gebeurd? ingezeten al in denstrijdgewarenneergekomen in deomgevingvan eentegenoffensief springers ve.roerde, worpenwar ze kondenen bezettenvoor eenige het Wittehuis;als er ergenseentakje deeenemetzijn geweerendeanderemetzijn zoek- dagenterugNieuwkeÍkwat hun veledoodenen licht er naartoe enmoester,bij toeval,eensmok- materiaalkostten.Toen de menschenterugop stonden zeallenveÉtomd kelaarin de buungeweest zijn,zij zoudener van Nieuwkerkaankwamen, schrikop geschotenhebben.Zoo verliepende te zien,daarmennietsmeervonddangeteisterde zelfsjarengingenvoorbij.Danwaser huizen,doodepaardenen koeien,vernielde maanden, lijkenvanDuitsche tot datmeneindelijk bosschen, enEngelschesoldadit, dan\À/as er datgebeurd, . W€rkelijkmenzou kon opmerkendat er ietsvÍeemdsop til wasrde tenenallerleioorlogsmateriaal veftoerniet meer hebben kwamen, nacht, met alle Nieuwkerk herkend entochwamoffen dagen van België ren de menschen blij dat de bevrijdersgekomen middelen,die ze kondenmeenemen, Die terugtocht afgestormd. waszooschoonom af warenen van de moffenverlostwaren,die den was.Enzoo ganschen duurvan denoorloghun zooveelhadtezien,datiedereen zeernieuwsgierig stilwas het alle dagenwat versch.Hoe snellerde dendoenafzien.Toentrokkende menschen terug naar Nieuwkerk alles zoo terug moesten, zooveel te meer beest weraan en bouwden moffen denzij: hetwerd zooerg dat menmet goedfat- goedmogeltk op en levener nu allenweerheel soenni€tmeerbuitenkon komen;de eenevroeg tevÍeden.Het Wifte huisstaater steeds,langen paarden wagen;de andereeenfiets,en er kwa- wit, langsde zandbaan. mengeenmoffenmeerof ze haddenietste kort. endemoffen 1?,De Poppelseweerstand(GustaafDe Weerwareneenigedagenverloopen kregenwat andersin dg neusdan terugtekken. Jongh) aangelegd en verster- Weerstand! Overalwerdenloopgraven Watal beeldenroeptdit wooÍdin onkingengemaakt;als ze een menschzagendan zengeestwakker!Gewaagde brutale overvallen, graven.D€menschenwistensabotagedaden, moestdiemeehelpen in bossch€n en bergenverscholen honderdkeerenwerder levende nietmeerwataanvangen; mannen, strijdoorvliegtuigen bevoorrade de vraaggesteld:"Wat zal er toch gaangebeu- ders,machtigeoptochten, protestmeetingen... ren?"Iederbegonweerschuilkelders tegÍavenen "Poppelsche Weerstand!" Ja,ja ook Poppelhad zekondendoenwaszoogoedmogelijk zijn weerstand al h€tgeen en reedsvanin deeerstemaanden kwam der bezetting. allesverbergen, want het kanongebulder Emstigopggvatwerk,metbereidelkendag dichter.Op 5 Octoberverhokkende willige leden,in 't geheimaangeworven, zonder en dat buitenstaanders laatstemoffenom elfuren in denvoormiddag vermoedden, iets of zelfsde "Nu gaanwij envanavondis deTommie ledenonderling zegden: vanelkaars lidmaatschap afwisten. hier". En zoo was werkelijkde waarheid.En 's Maarja, hetfeit datwe in Poppelleven,maakte avondsom half achtkwamendie langverwachtedat Íeedsgeruimentijd vooÍ de bevrijding,onze Tommies,met hunnetanksen pantserwagens mannenop straatalsweeÍstanders nagewezen en Dernenschen warenzoo zelfsals zoodanigaangesproken Nieuwkerkbinnengebold. werden!Onze blij toenze onzebevrijderszagen,datze,alhoe- "Polar-Bears" kwamendanook niette vroegom wel deeenegranaat nognadeandereviel,nogop aandezenwantoestand entevensaanhetofiustig 'sAnderendaagsweggedokenlevenonzermanheneen eindete geenschuilkelders mgerdachten. werd het erger:De Tommiestrokkenstilaante- maken.Kort te vorenimmershaddendemannen officierhetbe- m€tdenstalenhelmen rug,en opeensgafeenEngelsche deborst dezilverenplaatop vel dat de inwonersaanstonds moestenvertrek- lontgeroken, en volgdenze,zoekendenvmgend, ken.Enzonderietsmedete kunnennemenmoes- hetjuistespoorEenpaarledenontsnapten op het tenze,toenzedachten datz€bevrijdwarenendat nippertjeaanhungreep,€n leefdend€ laatste wegedaan hen was, Nieuwkerk verde oorlogvoor in kender bezettingbij zeergastvrijemenschen, latenen zoovluchttenzij ondereenhelschvuur, de voorkamer van hun huis, waar een naarPoppel,alwaarze drij wekenmoestenver- gecamoefleerd om gatin denplankenvloerwachtte blijven,zondernog ietsvanNieuwkerkte horen bij 't minsteonraad"onderteduikenl"Bleekdeze
t64
plaatsnietmeerveilig,zoo]verdlatereengroote lieerdevliegersen, benevens die aan tientallen shoomut,met typischekap,de toevluchtin den Fransche krijgsgevangenen die onsdorppasseernood!Kwamdandezoolangverbeide bevrijding, den,en"heeltoevallig"eenonzerledenontmoeten,,-onzemamenwareneralsdekippenbij! Tal- ten,ofookwelaanhuiskwamenopzoeken? Neen! rijkeinlichtingen, zeervanbelangvool deinname enw€l verredaarvan!Eetstens omdatrvcnerons vanPoppel,werdendoorhen aande geallieerde enkelalseenplichtaanrekenden, onzevriendenin verkenners verstrekt. Ookaarzelden zij niet,med€ dennoodte helpen;en tweedens omdatwe zeer plaatstenemenin detanksenverkenningswagens goedwetendat er verschillende Poppelsche dieeenspeu.tocht in 's vijandlijnendedenlOnze menschen nietéén,oftwee,ofdriemaal,maargegeallieerden toonden zichechtersterk genoegom, durigaanhunlevenwaagden om vliegeniers en zonderverde.ehulp,devestingPoppelmeteigen andereverdwaalden op het goedespoorte brenkrachten tebezetten. In hununiform,nogoorlogs- genen hente helpenzooalshetpaste;we mogen goed,met mouwenen pijpende helft te kort; ta- danook nietnalatenaandezestillewerkershier melijk goedvanwapgnsvoorzien,mededoorde eeneere-saluul te brengen. Maarook k-unnen wij "spuiten"die ze zich zelf aangeschaft hadden, nietnalaten tevermelden deschoone daadvanden kwetendemannenzichflink vandehunopgelegde bewoner vaneenaardiggehuchtje onzergemeente, zeerondankbare taak.Menschen, dievanonshel- die niet aarzelde dencommandant van eenafgedendaden, of tenminsteroemrijkefeitenverwacht- schotenMosquitogastvrijheid, en, door zijn ten,zullen,teleurgesteld, zich afvragen:"ls dat tusschenkomst, ook de hoognoodige doktershr-rlp alles,watgeopuw actiefwisttebrengen?" En heteigenaardig Enwe te verleenen. toeval,dattwee antwoordenr "Neen!want al bodende lange onzerstoereledenin de buurt bracht,en zij op bezettingsjaren nietveelg€legenheid omonsin het hunbeuÍ denprachtkerel, diedevliegerwas,den stille Poppelte doengelden,is dat preciesalles volgendenmorgen,zeerin de vroegte,per fiets nog niet."Alle inlichtingenimmers,die onsvan naarTumhout loodsten ende"Stufelmannen" die hoogerhand gewaagdwerden,en zelfsmeerdan de wegenbezethielden,op hun neusdedenkijdeze,werdenvolledigen ten gepasten tijde ver- kenl Eenigentijd later,preciesof ze 't roken!, shektlGeenenkeleeenheid vanhetbezettingslegerkwamenhveeparachutisten aankloppen bij den vertoefdehier,ofhaarsterkte,slagvaardigheid gebuw van en onzenbovengenoemden vriend,enook wapenbezitwerdennagegaan enovergeseind. geenoogenblikom henonderdak, Zelfs dezeaarzelde voorbijtrekkendeonderdeelender Wehrmacht kleerenen etente geven.Ook daarwaseender werdenzoo noodigterloopsnagegaapt, de ver- onzenom deTommiesdenoodigeinlichtingen te langdegegevens genoteerd enovergemaakt Her- geven,en henwegwijste maken!Deze,en nog inneÍ U zichnogdenklarenvoolaarsdag, begin menigeanderedaadvanillegalewerking,zijn in Maart 1944,toende ledenvan eenonklaarge- uw oogenwellichtvanweinigbelang,misschien raakt"VliegendFort" bovenonzegemeente af- zonderbeteekenis. Geliefdanechterwelrekening sprongen,en eenervanzich de luxe permitteerde, te houdenmet tijdsen plaatsomstandigheden, en aande kabelsder hoogspanning, zonderstroom, methetfeit datu 1 allenkante, enwaÍmeer men't wat'n geluk,hangoefeningen tekomenuitvoeren?! minstvemoedde,eenofmeeronzervrienoence Defameuze"genz-wachters",methunfijnenreuk, bezetterskondenaanspreken, of, eveneens heel hadden natuurlijkseffens in 't snuiiewatergaande toevallig ! dedeurvanonzeboerenhofsteden openwas.en eenklopjachrwerd ingezet.die.jammer trekken.om naar"eierenund butter"te komen genoeg,ook resultaat opleverde: aldrahaddenzij vragen.En waartdanin eenzeercomprcmitteereenpaarR.A.F.vriendenbij de lurven,maar...de endgezelschap alshoogerbeschreven! De eenige anderen, herren?Cevlogenwarende vogels?En €n zeergemakkelijke, maarniet aangename uiF in beterhanden terechtgekomen dandievanu! Of komstwasdan:dedoodstralofmisschien, ...een wist ge nietdathetonzeK.L.-eIswaren,die,on- "straflager". MaaÍbeteekende dit niethetzelfde ... venchrokkenals steeds,de verdwaalden gehol- op langentermijn?Hier zoudenwij willeneindipen en op den goedenweg teruggebrachtheb- gen.Eilaas!erzijnooktreurigeherinneringen verben?Ofwe willenbluffenmetonzehulpaangeal- bondenaanonzeSectievar den weerctand. Op
165
24 Mer 1944werd een onzeÍ trouwe leden,toen genvallen,waaral reedsdrij slachtoffers hadden slechtskortentijd getrouwd,en sindsenkeledagen plaatsgenomen.Langzaamvertrok hij en enkele naareenanderegemeente veÍhuisd,daar,in plMts malenwerder nog gestoptom nieuweslachtofvanzijn wouw, en samenmetveleanderen, door fersopte laden.'t Is bij dezenhalt,datmijn zoon, beulsknechten weggesleept. Hij brachtin hetcon- diep onderden indrukvan de grootedroeÍheid centratiekamp vanNordhausen het offer van ztn vanztne moeder,plotsbeslootte ontsnappen ... leven. De zwaarste trofons als een wervelwind... geslag echter op I verdween hij. Er werd Jonge Maart1944,toen,'s morgensvroegonzegeliefde schoten ...een...twee...drie...herhaalde malen. overstevanvrouwenkinderenweggesleurd geraald naar Zotden zij hem hebben?Als hij ontkoen de Begijn€nstraatgevoerdwerd. Daar begonvoor men is, is hij zeergelukkig.Het naburigeveld hemdeontbering, de foltering,hetonmenschelijk wordt grondigafgezocht, dochzij vondenniets. lijden.Prachtigweerstond zoonniet gevonden hij echter:geenklacht, EenSS-manzegde: heb"den geenwoordkwamhemoverd€ lippen.Zijn brie- bend,stellenwij denvadertegendenmuui'. Het v€nuit dit tijdperk,getuigenvaneentaaienmoed, gaatverdernaar... de Jongensschoolt ruw,altijd eenonverzettelijken wil, en ...eeninnigehoopom ruw, wordenwij als koeienvandenwagengedrezijn geliefdenweer te zien! Helaas!Nog steeds ve[; metdenrevolverin denrug werdenwe dan wachtenzij, enwij, haastwanhopig, Wij warennietdeeersten: op zijn terug- in eenlokaalgebracht. keeruit deheldervervloekte enkeleopgepikten zatener reedsenzij zagenverconcenhatiekampen. Godgevedathij nogmogeweerkeeren ! Intusschen wonderdop.Nieuweslachtoffers werdenbinnenvoorhem:onzedankbare hulde.onzendiepeneer- gebracht,ook zij kekenevenverdwaasd als de bied,onzewrige gebedenl Hij was,is enblijftvoor anderen; zij begrepen nietsvandit alles;zachtjes onsengansch gefezeld, hetnageslacht: eenhelden€envoor- rverder doorsommigen anderen zuchtten. zuchtten.Brutaal,en onderstrengebewabeeld. king,werdenwij weernaardenwagengeleiden metzestienpe$onenvingde rit aannaareenon18.Naar de Begijnenstraat(FÍansVan Gool) bestemming. Achteropdenwagenwerd In dennachtvan I op 2 Augustus1944,hoordeik bekende wacht gehouden de door Ss-mannen en Gestaeeng€rucht.Watwasdat?Ik ging rechtzitten om beterte luisteren.Z|JDdat geenstemmen? Weer po's.Iederkniestenzucht:iedertastin 't duister zij hier zitten.Vrouw en kinderenschijwordter geklopten nu brutalerdan daarjuist. \À/aarom voor nen henreedsverweg.Is hetdelaatstekeer "Openmaken"dit klonk akeligdoor den stillen kandaaropantwoornacht.Dochde nachtwasnietmeervredig,neen, datzij henzagen?Niemand Niemand den! heeft moed den er aante denken; hij wasvol wreededingen;mijn haÍkloptesnel,ik dwalentelkensaf;allesis voorhen kleedde mij zogoedenzoor,lugalshetging.. en hungedachten weg. De wagenrammeltoverdenweg:huinaarbeneden... deedde deuropen.Mocilijk kon ver boomen zen, vliegenvoorbij:allesslaaptnogen ik eenkeet onderdrukken ...enweekeenstapachteruit:metdenrevolverin dehandstonden zedaar niemanduit die plaatsenbesefthoePoppel,het De juist alshongerige honden.Zij geboden mij aante grensdorpgetoffen is door de wegvoering. zijnesnelheidenmenbegreep kleedenenliepenlangsmij doorendadelijkwerd wagenvertraagde men waarschijnlij k opbestemningwas,eneer iederlaadjeen schui{edoorzocht;nietskon aan dat goed we wisten wat er gebeurde,werdenwij al hunonderzoekend oogontsnappen. Hopeloosstond ik toe t€ kijken.Neen,zulkskon niet waarzijnll evenbrutaalvandenwagengeduwd.Watzoude RuwduwdeeenSS-man mij wegenzegde:"Maak dag ons brengen?Wij bevondenons te AntwetDaamawerdenwij metvijf of u klaarenuw zoonook".Hunwerkzaamheden zijn pen,Elisabethlei. personen in eencel geduwd.Tamelijkvroeg hiergeëindigd. Mijn vrouwweetnietwat denken. zes hoorden wij de stemvandenheerFransWillems, Ruwwordenwij buitengeduwd;wij nemenafscheid vanPoppeldieal dadelijkin de vanhaar Buitenwashetkouden hoordenwij het d.d.burgemeester gesprongen bres was om zijne medeburgers vrij gekermvatrandeÍevrouwen:h€tafscheidwerdhaar ook geweigerden ruw tegenden muur weg- te kijgen; doch hier werd hem gezegdniet te werden, gedrongen. Moedelooslietenwij onsop denwa- wetenofer van Poppelbinnengebracht 166
24 Mei 1944werd eenonzertrouweleden,toen genvallen!waaral reedsdrij slachtoffers hadden Langzaam vertrokhij enenkele slechts kortentijd getrouwd, ensindsenkeledagen plaatsgenomen. naareenanderegemeente verhuisd,daar,in plaats malen werd er nog gestoptom nieuweslachtofvanzijn vrouw,en samenmetveleanderen, door Íersop te laden.'t ls bij de/enhalt.darmijn zoon. beulsknechten weggesleept. Hij brachtin hetcon- diep onderden indrukvan de grootedroefheid centratiekampvan Nordhausenhet offer van zijn vanzijnemoeder,plotsbeslootte ontsnappen ... jongeleven.De zwaarste slagtrofonsechterop I als eenwervelwind... verdweenhij. Er werdgeMaart1944,toen,'s morgensvroegonzegeliefde schoten...een...twee...drie... herhaalde malen. overstevanvrouwenkinderenweggesleurd ennaar Zotdenzlj hemgeraakthebben? Als hij ontkogevoerdwerd.Daarbegonvoor men is, is hij zeergelukkig.Het naburigeveld de Begijnenstraat hemdeontbering, de foltering,hetonmenschelijk wordtgrondigaÍgezocht. dochzij vondenniets. lijden.PÍachtigweerstond hij echter:geenklacht, EenSS-man zegde:"denzoonnietgevonden h€bgeenwoordkwamhemoverde lippen.Zijn bne- bend,stellenwij denvadertegendenmuur".Het venuit dit tijdperk,getuigenvaneentaaienmoed, gaatverdernaar... de Jongensschool: ruw,altijd eenonveÍzettelijken wil, en ...eeninnigehoopom ruw,wordenwij alskoeienvandenwagengedrezijn geliefdenweer te zien! Helaas!Nog steeds ven;metdenrevolverin denrug werdenwe clan wachtenzij, enwij, haastwanhopig, op zijn terug- in eenlokaalgebracht. Wij warennietdeeersien: keeruit deheldervervloekte concentratiekampen. enkeleopgepikten zaten€rreeds enzij zagenverGodgevedathijnogmogeweeÍkeerenl Intusschen wonderdop.Nieuweslachtoffers werdenbinnenvoorhem:onzedankbare hulde,onzendiepeneer- gebracht,ook zij kekenevenverdwaasd als de bied,onzevurigegebeden ! H ij was,is enblij ft voor anderen; zij begrepen nietsvandit alles;zachtjes gefezeld, anderen onsengansch hetnageslacht: eenheldeneenvoor- werder doorsommigen zuchtten ... zuchtten.Brutaal,en onderstrengebewabeeld. king,werdenwij weernaardenwagengeleiden metzestienpersonen vingde rit aannaareenon18.Naar de Begijnenstra.t(Fransvan Cool) bekende bestemming. Achterop denwagenwerd ln dennachtvan I op 2 Augustus1944,hoordeik door SS-mannen en Gestaeengerucht.wat wasdat?Ik ging rechtzitten om de wachtgehouden Weer po's.Iederkniesten zucht iedertastin 't duister beterte luisteren.Zijn dat geeli'stemmen? wordt er geklopten nu brutalerdan daarjuist. waaromzij hierzitten.Vrouwen kinderenschij"Open maken"dit klonk akeligdoor den stillen nenvoorhenreedsverweg.Is hetde laatstekeer Niemandkandaarop antwoornacht.Dochde nachtwasnietmeervredig,neen, datzij henzagen? hij wasvol u.reede dingen;mijn hartkloptesnel,ik d€n!Niemandheefldenmoeder aante denken; telkensat allesis voorhen kleedde mij zogoedenzoovlugalshetging...en hungedachtendwalen weg. wagen ver De Émmelt overdenweg:huinaarbeneden... deedde deuropen.Moeilijkkon ik eenkeet onderdrukken ...enweekeenstapach- zen,boomenvliegenvoorbij:allesslaaptnogen besefthoePopp€|,het teruit:metdenrevolverin dehandstonden zedaar niemanduit die plaatsen getroffenis door de wegvoering.De juist alshongerige honden.Zij geboden mij aante grensdorp zijnesnelheiden menbegreep kleedenen liepenlangsmij dooren dadelijkwerd wagenvertraagde men waarschijn dat lijk opbestemm ingwas,eneer iedeÍlaadjeen schuife doorzocht;nietskon aan werdenwij al hunonderzoekend oogontsnappen. Hopeloos stond we goedwistenwat er gebeurde, geduwd. brutaal van even den wagen Watzoude ik toe te kijken.Neen,zulkskon niet waarzijn!! Wij bevonden onste AntwerRuwduwdeeenSS-man mij wegenzegde:"Maak dagonsbrengen? Daamaw€rdenwij metvijf of u klaarenuw zoonook".Hunwerkzaamheden zijn pcn,Elisabethlei. personen zes in een cel geduwd.Tamelijkvroeg hiergeëindigd. Mijn vrouwweetnietwat denken. Ruwwordenwij buitengeduwd;wij nemenafscheid hoordenwij destemvandenheerFransWillems, vanPoppeldieal dadelijkin de vanhaar.Buitenwashetkouden hoordenwij het d.d.buryemeester wasom zijnemedeburgers vrij gekermvananderewouwen:hetafscheidwerdhaar bresgesprongen ook geweigerden ruw tegenden muur weg- te krijgen;doch hier werd hem gezegdniet te werden, gedrongenMoedelooslietenwij onsop denwa- wetenof er van Poppelbinnengebracht 166
vanderazzia'sdiemendaardeedachter alhoewelwij misschien nietmeerdantweeofdrie getuigen metersvanhemafzaten, achterslotengrendel. Na wandluizen. Zij warenonzetrouwecelkamemden denmiddag,hoordenwij nogmaals de stemvan en verschaften onssomseenaardigveimaakals Danwerdenzij tegendenmuur denheerburgemeester, die trachtteiets te weten wij opjachtgingen. en demurengeoverde weggevoerden, dochweerwerdhij afge- oftegendengronddoodgedrukt Eenmaal hebscheept.Om 5.30uur, werdenwij weer op een tuigenduidelijkvandezemisdaden. gehadvandeH.Mis te mowagengeduwd,met het aangezicht naarvoren, benwl hetgeno€gen goed bewaaktdoor SS-mannen, en naar de genbijwonen:natuurlijkal loopendeer heenen BegijnenstÉatovergebracht, waarwij, uitgenomen terug.Zoo sletenwij hier de dagen,iederedag J.VanHeystdiedenkelijknaardevrouwenafdeeling brengthebelfde,somskleineafirijkingen.De laatmoest,in eengrootekameropgesloten werden, ste w€ekwas €r dag en nachtmeerrumoer er personen waarinal ve6chillende waren,diedade- werdenveelmenschen vervoerden we weesden lijk afkwamen, toende bewakers wegwaren,om iederoogenblikdatzij onskwamenhalenom ons met onskenniste maken,waaronder Eerw.Heer naar't moffenlandte vervoeren. Kondenwij het pastoorte Mortsel,die onsmoedinsprak hier nog eenpaardagenuithouden,dan is daar Jespers, meervoor De dagenzijn druken onsmeedeelde wat er zooalte doenwas.Zoo geengelegenheid zijn wij gedu.ende eenweekte samengeweest, kend en ellendig:iedereenis zenuwachtig. rollendetanksnaaronslandjetoe: om daamain cellen,in groepvanvijf manopge- Ondertusschen pijp wordt nauwerom onsweg te voeren.De slotente worden.De deurklonkzwaarachterons de onslaatstespÍankeltje hoop.'s Duitschenbesefenzelfdathunrijk enheerschappij dichtenverdween Morgenswerdenwij te 6 uur gewektdoor het ten eindezijn. Zij zijn zenuwachtig,worden beenvriendelijkerZaterdag helschlawijd vandenonderofficierWij durfden daarder namiddag werd niet blijven liggen.Aanstonds werd ons zoo- er van uit de cellengeroepen, er werd niet meer genaamd gezien, datwij allennaarhuiskonden. bedopgeplooid enwij warenal bezigaan zoonauw 't poetsenvan lepel,drinkbeker.., Poetsen, heel Wasdit tochwaar?Wij kondenhet niet gelooven. dendagmaarpoetsen!En dande plagerijvanden 's Avondste 8 uur werdonsbevolenom metalles naarb€neden bewaker!Traagloopen de uren, traag de dagen; watwij bezaten tekomen,enop het hadallesleekzoooneindigrmenzit te stáxen op witte kantoorkegenwij terugalwatweafgegeven goed uurwerk De mee muren,menkijkt doorhetraampjedat voor- denbv. oÍïicierdeelde dat wij zien is van ijzerenstaven,en somsziet men een gelostwerdenen naarhuismochten.Watgeluk! vogel.Afirisselingkwamer wanneerwij om de Naarhuis! 't Wasbijnanietom te gelooven!Teom teluch- rug naaronzehaardstedel Weerd€ wije luchtte drij ofvier dagennaardekoermochten ten,danwarenwij tocheventjesuit onsdufhok mogeninademen! Op 3 September kwamenw1 gevangenisstraf voor gebeuÍde na een van weg,dochsoms nietlang,want het thuis, bijna 32 dagen dathetluchtalarmging alswij op de koerwaren, achteÍdenrugte hebben.De snelleopmarsch der legershadonzevrijmakingzoosnel weg,naarhun Verbondene danwarenseffensalle grijsjassen schuilkelder, en wij ... wij ... wij terug,al loop- verwezenlij kt. ende,want gaanbestonddaarniet: oud ofjong, kunnenofniet kunnen,loopenmoestgij, naarbo- 19.De kerk (PastoorBoogaerts) ven. Zoo werdenwij daardan beschermd. Met De kerk schijntin harebijzonderste deelentoete genoegen vemamenwij alser eenpakjevan huis hoorenaanhetbeginderXVIc eeuw.Zij is gansch aangekomen ]vasendit mochtenhalen,waarvoor van baksteenen wat schaarschen witten steenen somsheel wat brutalewoordennaaruw hoofd met schaliëngedekt. De toren is van den geslingerd werden.Wij kregensomsietsvanhuis; Kempischen vorm,vierkantig, ondersteund aande veelmeerdantoenwij kin- hoekendoortrapvormigesteunmuren. ditdeedonsgenoegen, Hij is gederenwaren en iets kregendat ons aanstond. maaktvaneengeltkvloersdattweeverdiepingen wasonsverboden. steuntBovende ingangsdeur, Schrijvenofbezoekontvangen die in eenenspitsZwa.e straf Als ik daarstraksgesprokenhebvan boogaangebÉcht is,zietmeneenoculus.Heteerwitte muren,danhebik gelogenwant de muren steverdiepis versierdmetschijnbogen. Aan elke
167
zijdevan het tweedeverdiepzijn hveelangwerpigeopeningen met galmschermen. AaÍl hettop- OnzeLieveVrouwklokwerdgegotenin l87l en punt van den lorenonderde Koomis is eenrij draagtvolgendopschiff: schijnbogen. De zeerscherpe spits,die sterknaar SanctaMariaVilgo Dei genitrixsinelabeconc€pta hetWesten overhelt, looptuit opeenpeervormigen FuditmeSeverinus VanAerschorlovanii bol.HetKoorheeftacht smallevenste$.Dekruis- PastoreC.J.Cools beukis geschutdoor steunmuren, aanelkuiteinde Burgimagisho: J.Remeysen iseenhoogeenbreede opening. Degrootemiddel- Patronus estJ.H.VanVessem gescheiden J.U.Vuchts beuk bestaatuit drie vakken, door Matrina uxorJoisMateusen rolvormigesteenenzuilen. De boogbovenheteerstevak heeftdenvormvaneenhoeltzer Hetg€- Zoo was de kerk met haarkunstschatten op l0 welf bestaatuit latwe*. In 1906wordt de kerk Mei 1940.Diendagbrakdeoorloguit in onsland vergroot:haartweezijbeuken wordenverlengden enop I I Mei werdPoppelgebombardeerd. Bij dit gehavend. verbreed. Na dezevergrooting wordthet hoogal- bombardement werd de kerk deerlijk taarvanCorintische ordevervangen doore€nlaag Al de geschilderde ramenvan hethoogkoorwaaltaarvanGotischen bouwtrant(giff vande hegr ren verbrijzelden al de anderevensterszwaarbeA.Misonne-Van VanhetdakwarentalrijkeschaliënafRavenstein) die de midden- schadigd. openingen vanhetkoorgansch in hetzichtbrengl. geÍukten in de sacristiewarenplafonden .aam Binnendekerkwasdeschade Alde openingen eervanhetkooÍwordenmetgeschil- totaalvemield. derderamenversierd, dievoorstellenr O.L.Vrouw, dergering.Welwarener balkendiede buitenmuverbinden. los den H.Jozef,den H.NicolausPoppelius, den ren metde zuilender middelbeuk en warener berstenontstaan H.Valentinus, bovende en de twaalfApostelen. ln de kerk geschokt, kruisen zi_jbeuken, maarverdere zijn merkwaardige kunststukken aanwezig.Een bogenhrsschen wàrener nietaangericht. prachtigbeeldvan St.Annamet de H.Maagddie vemielingen Niettegendenhaveloozen haargoddelijkKind draagtuit deXVe eeuwVi€r staande toesíand d€rkerkwgrucn voor- €r tochop Zondag19Mei de goddelijkediensten beeldenin gebakken aardede Evangelisten In de weekvan 19-26M€i w€rden stellend.Tweehoutenrelikwiekasten met borsh gecelebreerd. beeldenvan St.Valentinus en St.Willibrordus en voorloopige herstellingenaangevatdoor timmerliedenen glazenmakers versierdmetengelen geplaatst. Twee schaliedekkers, op wrongen in de kerk zonder houtenbiechtstoelen xVIIe zoodatspoedigde eeredienst metkunstuitgesneden Op2 December 1940 eeuw De predikstoel is van hetzelfde tijdvak:de veelhinderkongeschieden. de onderhandelingen methetCommisvoet bestaatuit een groot beeld van den begonnen voor's landswederopbouw H.Valentinus D€n vergezeldvan engelen; ronddekuip sariaat-Generaal Juli 1941 bracht heer Vergeynst, Provinciaal zijn medaljons trapleuning is 3 de melborstbeelden: de versierd eenbezoekaande kerk.Dit bezoek Dekerk Commissaris metloofuerkin herwordingsstijl. b e z i t d r i e kl o kke n : S t.Jo ze Íklokje, brachtde reddingin dennood.Plannenvan herwerdenopgemaakt, ontwerpenvan St.Valentinusklok, en onze Lieve Vrouwklok. stellingswerken ramenuitgevoerd. Na goedSt.Jozefklokje werd gegotenin 1850en draagt nieuwegeschilderde volgendopschrift: Lovanii sum fusa ac Divo keuringdezerplannenen ontwerpen doorde beJosephosacratain PoppelXVll Junii sub voegdeoverhedenwerd de heerHorsten,aanneR.D.J.H.DeWintet pastore.PatrinusPVGijsel, mer te Wortelgelastmet het uitvoerend€r herte Ad.J.Van stellingswerken ende heerCrickx,glasschild€r burgemagister. MatrinaJ.C.deSchutter. met het vewaardigender nreuwe AarschotSuccessor. A.L.VandenGheynmefudit. Jette-Brussel Nu kerkamen. hooptenwij: eenszoudekerkherramenzoudenhaarweSt.Valentinusklok werdgegoten in 1760endraagt steldwezenen prachtige deromve6ie.en.In 1943warende herstellingsvolgendopschriff: werkenvoltrokken maar de geschilderderamen S.Valentinus PatroonvanPoppel. werdenvoorzichtigheidshalve niet geplaatst. Op Al€xiuset PekusPetitmefuderunt. 1943 kwam 8 Juli van weeedechefvanhetmiliAc 1760-Gesooten in denhofvan PBiemans.
t68
tairebestuurdemededeeling toewaarbijdekerk- der kerk,hetdakder zijbeukenwaszeerbeschavemietigd. klokkenwerdenopgeeischt. Den 28 September digd,deraambovendezijdeurgansch wij daaropvolgend, op 't oogenblikdat de Zeereer- Overbrokkensteenenstukkenhoutgeraakten waardeHeerWouters, dekenvanTumhout,in de in dekerk.Endaarwerdenwij tochblij. Weknielmetdemeeste vurigheidden kerkkwamvoorhetjaarlijksch kerkvisiet,daagde dennederendankten het ellendigdienstvolkder beruchtefirma van goedenGod. De kerk wasimmers,spijtsde gegespaard geblehaastgansch Camp€nhout op dat de kerkklokkenzouwegne- weldigebeschieting, behouden. men en waaraanhet heelwat tijd zou besteden. venen hadal haarkunstschatten Op 't gereedschap Op 28 September werden en werk- oogenblikdatwij dit verslagschrijven,zijn er al volhokkenen de achtnieuwe tuigen aangevoerd; op 20 Octoberwerd de herstellingswerken ramenin hethoogkoorgeplaatst. We St.Jozefsklok uit d€ntorengehaaldendenzelfden geschilderde nieteindigen zonderonzen innigdag medegenomen. Op 22 Octoberonderging willenditverslag geSt.Valentinusklok hetzelfdelot. Op 6 November stendankte betuigenaandenheerVergeynst, provinciaal Commissaais voor's landswewerd deze St.Valentinusklok weergebrachten wezen en denheerClijsters,Hoofdvanden wederomin dentorengeplaatst. Met het wegne- deropbouw in de provincieAnF mendergrooteO.L.Vrouwklok op l0 November dienstder gemeentewerken dieonshunmildsten steunbij deherstelling eindigdehetvandalenwerk. Eentijd nadienkwam werpen, pastoorte derkerkhebbenverleend. onsvanwegedenZ.E.HeerTielemans, BouchoutbijAntwerpen, toe,dat hetblijdenieuws ons St.Jozgfklokje in den torenzijnerparochie- 20. Krijgsgevangenin Duitschland(Adriaan kerkeenveiligeschuilplaats hadgevonden. Laten Moonen) we hopendat dit klokje eensnaar zijn ouden Op I0 Mei 1940keeg ik mijn oproepingsbevel. 't Poppelschen torenmag wederkeeren en er zijn Wasoorlog! SpoedigwerdenmijnesoldatenkleedouderzusleÍmagvervoegenVoortraán zoudener erenenwat mondvooÍaad metgrootezenuwachgeenbijzonderegebeurtenissen meervoorvallen trgheidlijk eenmenschop zulk oogenblikheeff, tot op dendagder bevrijding:hetwasde kalmte bijeengebracht. geWe weÍdenper vrachtwagen voorhetonweerSedertdeH.Hartmaand van19,14 voerdtot Ravels-brug. Verderkon mennret,daar gunstiggeworden washetkrijgsbedrijfzeer voor dezebrugal in de luchtg€vlogenwas.Vandaarte onzeverbondene legers,die denaanvang hadden voetnaarTumhouten danper tramnaarAnfwergemaaktvanhunroemrijkezegetocht. September pen;daarmoestenwij al spoedigden kelderin, brachtonsdenaftochtderDuitschers. dievanna- om redcndater verschillende Duitschebommenbij doorAngel-Saksische troepen werdengevolgd. werpersden tunnelkwamenbombardeeren. Er kwamhoopen vreugdein de harten.Helaas, Zoodrawij de kanszagen,namenwe den tram dezehoop en vreugdezoudennog eensplaats naarSchellewaaronzedépótwas.Zooalshetgemoetenmakenvoor vreesen leed Poppelzou woonlijk is: weeromeensamenkomst van vroepijnlijkgetrof- geremakkers, nogmaals doorhetooÍlogsgebeuren elkander dehanddrukkendenover fen worden.Op enrondzijn grondgebied zouden denoorlogsprekend, 't liedjevan dendag.Daar de Duitschers weerstand te bieden.De eenigedagen"gelegen"tehebben,kregenwij behetvr'agen bosschen die Popp€lomringenvormeneensterke vel achteruitte trekken.Het wasal wat de klok verdedigingsltn endevtand hadvanHollanduit sloeg:achteruit. Dochviel onsdit nietnuchteÍop veÍsterkingen aangevoerd. OpDinsdag, 3 October de maag,daaronsregim€ntbestonduit soldaten ontbrandde de slagronddekom vanhetdorp.Te zonderwapens.Op dendag der overgavelagen eenuur begonde beschieting welkeanderhalven wij in LefÍnge.Om 4 uur 's morgens werdenwij 's avondste 7 uur gewektmetdeblijdetijdingdatdeKoningenzUn dagdurenzou. 's Woensdags warende Engelsche troepenin de stratenvanhet legercapituleerden. Onseerstegedacht wasrnaar dorp.En pashad het schrootvuur en 't daveren huis.Maarhoe?Weblevel gindermet drie man derstormwagens voor vandezestreektot 's anderdaags, opgehouden of wij stonden danzoudenwij de kerk. 't Eerstezicht was akelig. De stuk- het maar te voet aflappen.Zoo gezegd,zoo gegeschoten torenspits lagvoordehoofdingangsdeurdaan!'s Morgensvroegftokkenwij af...gansch
den dag gegaan... 's avondsbij eenboer in de w€erdoordiegastenafgehaald enzoodagin dag wasprimitief:de vensters schuurgaanslapen.Denvolgenden dagvroegop uit- Onzeslaapkamer met pindraad,de een€stroozakteom maarspoedig't huiste zijn. Ganschdendag afgespannen gegaantotdatwij in Sleidingeaankwamen waar gendenanderen, eenof2 emmelsenoverbevolkt wij doordenmof werdenopgehouden en in een metgrooteenkleineluiz€n.H€teerstedatwe de"Gevangen kerkwerdenopgesloten: manennaar denalswe's avondsbinnenkwamen wasdekleedDuitschland" zegdeik tegenmijn kameraden. Het erenuitdoenenaan't luizenvangen.Hetgingteweenenstondbij onsdichterdanhet lachen.Na geneenop:wieer hetmeeste konknippen.Ikweet wij. in rang.pervier.en nogdat€ensoldaatop eenavond120er hadgeeenhalfuurrust.moesten dan weer te voet naarLokeren.Welk eenever- vangen.Zoo wasdat alle dagen.Op eenZondag schrikkelijke marschvan's morgenszeventot's werdenwij naaÍboerJansgebrachtom te gaan nachtseenuur. immerverder.zonderetennoch werken. Zoodrawij daarkwamen. moesten wij zijn drinken!VandaarnaarMoerbeke-Waas, om dan auto poetsen,daarnade paardenvoeclerenen op een kolenbootgestomptte worden.Zooals kuischen. Wehaddenaltweeurengewerkteerwe haringenin eenkistje.Vooraleerop den boott€ iets te verorb€renkegen. Ik zegdeal seffenstestappen, kregenwedekansvierbrooden eneenige genJaaki"lk denkdatwij weer€enbeestgetrofworstente ratsen,om dat inwendiggeknorte fen hebben".Zooalshet w€l waar was ook. 's kalmeeren. Zoo werdener vier schepen vol ge- Morgenskegen wij eenschepsel botermelkzonpastomptmetdie aÍmestumpers die hunvaderland dersuikeren zonderzouten drieongeschild€ gaatde knechtbij den hadden verdedigd. Driedagenendrienachten heb- tatten.Volgensgewoonten gezeten, alles afzien; benwij daarop met drinkenuit Rijn en nieuwenboer eens allesging goed vermorzeld brood.Zwaí als negerskwamenwij totdatwij in hetkiekenhokkwamen,daarwerden in Wezel,de eerstestadvan dat grooteDuitsche we spoediguit verdr€venuit schrikvoor de eieRijk aan.Daarmoesten wij deneersten nacht,met ren,maardie hebbenwij er nogal verschillende duizenden soldaten, onderdenblootenhemelsla- getild.Zulk€slechteboerenzittenhierurenin den pen en weeromde schrikvoor de Tommiesdie rondeniet:nooitgeno€gwerken,weinigenslecht 'sAnderendaags hierkwamenbombardeeren. wer- eten.Zoo hebbenwij daarzesmaanden doorgegestoken we daarvertrekÏenenwerdenwl in beestenwagens omin hetkamp bracht.Toenmoesten vanCoelitzte b€landen. Hierveíoeldenwij eene denwe terugnaarhet kamp gezonden.Voorhoemaaad,bijnazondereten.De tweeeerstedagen lang?Daarwederom6 wekenbitterlijden,kwam hadik geenhonger,zoo'nsmerigeten,maarden er tijding dat wij moesteninpakken.Waarheen? daglietendie moffenonsin debitderdendagvloogik eral netin ofhetrijstpap\À/as. Eenganschen Het schoonein dit kampwasde WC.: eendiep terstekoudebuitenstaan,tot dat wij tegenden in Íangenvanviet hetkampmoeskot gegraven en eenpaarhoutener overzooza- avond,allemaal tende verdedigers in 't aanschijn der menschen. ten verlaten,Het ging naardentrein.BetergeNaeenvollemaandbitterlijdenin hetkamp,moes- zegdrmet50manin €enbeestenwagen, dochnieZoohebbenwij, tweedagen len we denboerop. 'Daarzal hetlochbelerTijn mandwistwaaÍheen. danhier in hetkamp"zegdenwij tegenelkander entweenachten, in dentreingezeten, halfbevro"Wij zullenerwel moetenwerken maarbetereten ren van de koude Den laatstenmorgenhoorden zullenwij erookkrijgen".Weergehooptop beter. wij in eenstationdater Vlaamschgesproken werd; per werd ergevraagd waar we ons Met eendertigtalsoldat€nmoestenwij trein dadelijk bevonden; 's hetantwoordwasuitstekend. De moedbegonbij naarhetdorp,Martin-Waldau in Neder-Silezie. zoodater al eenenkele Zondagswerdeenofmeer soldatenbij zijn boer onssteedste verhoogen gebracht. Ik hadhetgeluk,metmijn vriendJaak, begonte zingenondanksde bitterekoude.Tegen bij denzelfdenboerte mogenwerken.Eerstmoes- denavondkwamenweeindelijkteAntwerpen aán, gaan volk waar een zee van verwelkomde. tendiedertigsoldaten, allen,in eenzaal slaons Vandaar pen,achtersloten grendel.'s Morgensom 6 uur namiederdentramnaarztn streekom zoospoeaufstehen. Dan werdenwij door tweeDuitsche digmogelijktehuiste zijn.Hetis alzoodatik na8 buÍgers,iedernaaÍzUnboergebmcht en 's avonds maanden lijdenop l0 Januariom elfuur 's nachts
l'70
vrij. Ook in 1943hebbenonzeboeren thuisgekomenben,waarze mij al zoolangmet boerkens ter oorzake veel schrik enangstuitgestaan vandie ongeduldverwachthebben. grootebo€tenen stmffendie thuis gestuurdwer(FransWillemse) den:hetwasomfenteenmillioen-Dere€ltplannen 21. De oorlogsburgemeester Toen deze wr€€dewereldoorlogbegon, was van d€ g€strafteboerkenswerdenmedegenomen endaar ondergete€kende, Schepenin den gemeenterMd naarAntwerpenbij deOrtskommandantur gedaan. geduurd uitleg Die uitleg had wel 2 uren in te Poppel,dochtoende Duitscheverordening en op hetlaatstehad afdank- wanter warcn53 gestraften, | 94I dezestigjarigegemeente-ambtenaren persoonen ik ze allenvrij van de boeten.En nogergerwas ten,washij, normaal,de aangewezen naarDuitschland. Dat Overheidverplichtop te schui- voormij de tewerkstelling doordeBelgische te veel om te tijdelijk in te ne- heeftveelwerk en last gevraagd, ven en denburgemeesterszetel melden.DatwasmaarnaarTumhout endanweer men.Ovezwaretaak!Zoo schrijftdezedd. burnaarAntwerpen, vandagtot dag,enik haaldeeer enburgergemeester in zijnverklaring:"Staatszin vanmijn werk.En dandiegoede,behulpzame sezin hebbenmij geleid;nochvleierijnochtegencretarisdie mij zoo hielp.Dat wasvoor ml een Ik had eene werkingzoudenmij wederhouden. groot genoegen, want andershad ik het niet te zwaretaakte vervullen.Ik waseenonpaÍijdige, bovengekomen. Datwasaltijdmaar:"Frans,daar nergens aangesloten, heelsimpel,eenlandbouwer. is wederomeenkans,alsge durft,er is wederom Zooveeltemoeilijkerwashetvoormij.Veelwerk eenjongeling venastenzit in deBegijnenstraat". van kreegik te verdurenmet al die opeischi.gen De secretariswederomeenvalschteeltplangereed vleesch, granen, aardappelen, fi etsen,werkfuigen, gemaak,alsFransmaardurft echtverklaren!Maar jonge paarden enzelfsvan mannen. Hetwasvoor Fransdurftaltijd:hetwaszelfsmeerdaneenkeer mij eenezoomoeilijkezaakom redendat ik een geb€urddatop hetBevolkingsregister, eenbroe"Witte" was.Ik wasvan dienkant zeersterken van werd verklaard, en der denopgeeischte, dood hetmij moeilijker zoomaakenandersdenkenden dandaarmede naarAntwerpen.Het is mij altijd Orn te beginnenwas daar de woningnood,de gelukt jongemannen los le krijgenuit de de de vleeschlevenng. Ik bedeeling dervelobanden, te AntwerpenEn dandeArbeidsBegijnenstraat hadsteedshetgrootstemedelijden met de kleine centraleteTumhout,Ookgeenkleinigheid!Doch boeren.De leveringenvanroggeen tarwehebben wU mogenfier zijn eenegemeente te bewonen, mij veel werk gevraagd:dat ging in 4l-42 per waarzooweinig,bijnageenenkel,in Duitschland gewicht,endatwasverkeerd hetzelfde om hectare landenmoesten w€rken.De redendater bij onseengrootverschilin de gron- of in anderevreemde Tumuit hetArrondissement Toenhebik eeneLandbouwcommissieeenigstegemeente denbesraal. Ook in 1943 hebben zij onze landbouwers gestichten met die mannenheel de gemeente, hout. houtaante voeren.Grooteboehonderdeakkersoverschreden en eeneeerlijke hardgedwongen gedaan. schatting En datwasmetde aardappelenren en kleine boeren,iederdie eenpaardhad, mastenhout aanvoeren vooreenzeerklein hetzelfde, dochnog veel erger.In 1943was het moesten andershunpaard zooergdatmendagelijksconholeenhuiszoeking dagloonenwerdengedwongen geven. Hetjaar1944wasook zwa Í Mn gekreegen vandeboerendiemethungewichtach- af te jaar werdende 't terbleven. haalden deDuitschers eenigen. in eene beuÍenissen.ln beginvan 't alledagenlastiger:zij werdenop alle gemeente vanhetAirondissement, op en werden Duitschers fronten teruggedrongen. Wij haddenveleDuitsche opgesloten in hetgevang. Vanonzegemeente PopBij mij verblevenherhaaldelijk pel werdener ook tweeopgesloten, maardaarik inkwartieringen. BeginOctober enparachutisten. metdie zaaknietakkoordging,geendaglaterof ondergrondschen ikwasreedsteMechelen op deAardappelcentraleis voor mij z€erzwaarg€weest:paardenen wakonden,werdenmedeenzegdedatonzegemeenteal goedgeleverdhad. gensdie zij bemachten genomen. met terugtochtvan de Maar den Daaropvroegenzedalonzegemeenle nogeenige honderden kiloszouleverenalslosprijsvandetwee Duitscherswashetvoor mij onverdraaglijkgewoÍgemeentehuis. Het wasimmers opgesloten€n. Toenhadik gauweenpaarhonderd den:wij slotenhet enwagens. kilogramverstuurden eendag laterwarenonze maarom fietsen,danweerompaarden
t11
Er ginggeenminuutvoorbijof ik wasmetschrik enonrust!dagofnacht.Danwashetweer:"Daar is eentrammetschietvoorraad dieafgedragen moet worden.Frans,jongen, gauw weg want de Duitscherszijn wederomop ronde;zij moeten paardenen voerliedenhebben."Franswederom develdenin endatwaszoomaardagennacht,en alsik danwederommetschriktehuiswas,moest ik eenweinigetenmetonrusten danzeidevrouw: "Frans,daarzijnwederomtweeDuitschers aande voordeur,rap weg." Frans,wederomde velden in. Dat heeftongeveer 3 à 4 weken geduurd:altijd, dagennacht,verborgen moetenblijven. Toen kwamde bevrijdingen ook het eindevan mijn zwaar oodogsambt.
stellendditookwel lijkenmag,wasik er tochniet erg meegevleid.Ganschhet Belgischbestuur scheenwel ontredderdr ministers,gouvemeurs, a[ondissementscommissarissen warengevlucht. Postcheckdienst! Wij warenaangewezen op geldleeningen. De bedienden, enz. onderwijzers, moestendoor ons betaaldworden.En dan de zegelbedeeling, de rantsoeneering! Dit alles vereischte eenzwareboekhouding. Verordeningen, paardenmonstering, bewakingvan't telefoonnet, inleveringder wapens,tellingder auto'sen moto's, leveringvan granen,vleesch... 't Wasniet om bij te houden:'t gaf den indruk dat de Duitschers onsook wildenmotoriseeren! Poppel werd die slechtegemeente.'k Moest bij den Ortskommandant komen te Turnhout (DrOppermann) op 't kasteel:"Zoo de gemeente 22. Het gemeentesecretariaat tijdenshet nietbeterleverde, zouhij mij buitensmijten ofnaar (Josverheyen) zwareoorlogsgebeuren Duitschland sturen". We kregen inkwartiering ook PhaseD wasopgeroepen en daarmede warener paarden van 160 soldaten met 180 en wagensen gemobiliseerd. 70jongensonzergemeente Plakbrievenwerdenuitgehangen: iedersoldaat tusschen dit in hetdorpbij deburgersvanAugustus40 tot moestaan't leveren: l7 en 35jaar;enzooveÍtrokkener nogeenveer- Maaft 1947.De gemeente dekens enIakens, honderde coutigtal.Keuringte Tumhoutop 9 Mei 1940voor pottenenpann€n, gerief. ging vens en al her mogelijke dag er Ceen de klasvan 1941.Er diendeenkelgewerktvoor deoorlogsinspanning. Dezegelskwamentoe.De voorbijofwe kegen nieuweorders;wewarenhet wegenversperd,boomenomgezaagd, burgerwacht spelvoort gewoon.De gestapoop bezoek!Fijn gladgeschoren, kwamhij mij vooÍ gevuld,kunstschalten ver- uitg€streken, ingesteld, zandzakken gedaan. borgen.Proeven vanlichtdemping Onder- ofer ietsvrouwelijksin zijn wezenlag.Zeer bebooghij licht naarmij toe ... richtingen,geheimedossiers,armbanden, leefd,voorkomend, Hij wilde mobilisatieboekjes werdentoegestuurd enalleswas en:"Mag ik U eencigaretaanbieden?" voorHolland,kwamvanBrussel,had dringend,zeerdringend.Wij haddengeentijd tot eengrenspas familie in Tilburg, hij hadvemomendatdit langs nadenken. Omhetuur nieuweberichten. En tochl ging,dat er langshiervelen Op ll Mei, na eenbombardement van zeven Poppelgemakkelijk geholpen werden, en dat menhier wel ietsmeer Duitschevliegersop hetdorp,washet éénpuinhoopvan de kerk tot en met het gemeentehuis:durfdedanop eenander.Ik weeshemop destrenge en wanneeÍmen dle geenpanmeerop de daken,geenglasmeerin de Duitscheonderrichtingen volgde dat dan niemand hoefde bang te zijn. ramen.Toenmoestik reeds6 overlijdensin den Burgerlijken Standnoteeren. Alleslagstil: 't dorp "Dienstis dienst,'k kon spijtiggenoegMijnheer verlaten. Het leekwel ofhet eindevande wereld niet helpen".'t Wasdiezelfdedie achtdagente nakendwas.Op l3 Mei moesten we verschijnen vorenJ.AppelshadopgepiktennaarBuchenwald OokTirentijn,Claes,LensenBonbon, 't WarengÍ!zenzoo- verzonden. voordennieuwen regeerder. allen controlews vanderavitaileering diete Popalswe 22jaarterugnoghaddengekend,maardltwaren,maaÍechtevaderlanders blemaalzonderpinhelm.Zij waren geenvreemden pelwerkzaam gestapoman ven, werden doordenzelfden vanhun dus.Nieuweonderrichtingen, nieuwe besluiten, en kinderenweggerukt.Allen wernieuwewerkmethoden; maarallesin 't Duitsch. echtgenoote vermoorden stierHetviel nietmee,dochmengeraaktaanallesge- denin Duitschefolterkampen ven grootste te de heldendood na de ontberingen woonenonzeleuzewas:"A la gueÍe commeà la Diepbuigik voordezehelden, guene".Hetwerkstondnuregelmatig ondercon- hebbendoorstaan. gansche gemeente ook de is aandezejongens den trole van eenDuitschebediendeen hoe serust-
t't2
diepsteneerbiedverschuldigd.Slechtsvancontroleur Claesvemamenwe hoe dezeaanzijn einde gekomenis.Goedevriend.ik zie U nogbij mij op gij wist zoo smakelijkte vertelhet secretariaat, lenoverdienunterstumfuehrer.Wie zoutoenhebben vermoeddat ze u zoudenhebbenopgeladen, veÍvoerdnaareenconcentratiekamp om van daar gij van vewoerdte wordenin eenbeestenwagen, onder,plat op den wagenuitgestekt en bovenu nog 12 anderekameradenen zoo ganschdenwagenvol, endatgezoozoudtmoetenomkomen... gestikt.Gij waart de fiere zoonvan eenBelgisch kapitein.Om u treureneenegoedevrouw en uwe lieve kinderendie het zware leed te dragenhebben.De tijd gingverder...Dejongensderklassen Als wild 1920-1921 moestennaaÍDuitschland. werdenzij opgejaagd.Zij kwamenom raad.Wij hebbener velengeholpen; zelfshet onmogelijke werd gedaanom toch te reddenwat er te redden was:'k benzelfszoovergegaandat in eengezin van 6 kinderenik er 4 deedverdwijnenuit de registe$ om denzoon te reddendie reedsopgeslotenwasin deBegijnenstraatteAntwerpenom vervoerdte wordennaarDuitschland. De jongenis thuisgekomen.En dandeonderduikers ! Er waren vele onderduikemen 'k hadveel gedskeerden ik snaktenaarhet eindevar denoorlog.Steedswerd ik nog lastiggevallenom valschewerkbewlzen, om legitiematiekaarten, valschepassenvoor de onderduikers. Marcelneemhetmij niet tenkwade: gij ookwaartop 1Augustus19,14doordeDuiísche SSen gestapogezocht,gij hebtu toengewrcngen door het dak en u verstoptin den appelboomtergij moest wij I denazibeulen uw vadermeesleurden; u verschuilen,maaruw valschpashaddenzemede. Toen heb ik ook geledenwant ik was geenuur gerust.OokDr.Aussems hieldik hierzonderwettig verblijf enofhij eenvaderlarderwasdaarzoudenu de spionnenmeeroverkunnenvertellen.Ik kar u vertellendat zijn schoonzoon,Minister van SteenbergeÍr, teLondenwas.Dat zegtu misschien iets?Wij zagenstilaanhet eindevan den oorlog naderenen toch duurdehet lang, te lang,want ik leefdeniet meergerusten ook thuiswoog de last zwaaÍ na het afstervenvan mijne onmisbare echtgenoote. De laatstemaaadlegdeik alle werk stil: slootmijn registerswegenverhuisdemetmijn gezinnaardebosschenin deeenzaamheid endook zelfook onder.Dochwe haddengeengeluk:ook
dit gedeeltemoestdenlaatstendagontruimenvoor beschieting.Ik trok met mijn zevenkinderennaar mijn woningin 't dorp.Daargingenwe in den kelder Op 4 OctoberI 944te elfuren in denvoormiddagtoen reedsde eeGtegatenin den kerktoren waren geschoten,werd er bij mij op de deur gebonsd:Duitschesoldaten,2 Ss-mamenmet de gereed,namenmij mede.Ik werd wapensschietens vanmijne kindercnweggehaald waarmeeik alleen in denkelderzaten 'k moestbinnenhet halfuur 5 fietsenbezorgen,zoonietwerd ik n€€rgeschoten en zoo er iets in 't dorp gebeurdezoudenzij met mij negenanderenoogenblikkelijkneerkogelen en 't dorp in bland steken.'k Heb mij driemaalop den grcnd gesmetenvoor opeNpattendeobussen en heb bij goedemenschende fietsengekegen. Dit warendelaatsteordersderDuitschers.'k Vond mijne kinderenweenendeterugin denkelder Samen hebbenwe dannog eenuur gewacht,in gebed voor onsbehoud,en toen hebbenwij de eersteEngelschenontmoet.Soldatenvan denPolarBear,ik hebu dehandg€drulden 'k hebgeweend, tranengeweend,omdatgij de verlossingbÉcht! 23. De kabelwacht(AdriaanDekkers) Poppel,ons rustig gelegengrensdorpheeft ook geleden onderdegruwelenvandenvijand.Reeds in 1940bij deninval,vi€l deeersteramponsop 't lijf: ons gezin werd uitÊengerukt,en na egn 14. daagschevlucht, uit Frarkrijk weergek€erd, vond ik Gode zij dank, wouw en kinderenbehouden terug. Verderverliepen de oorlogsjarenin hoebele omstandigheden die ten zee$teverergerden toen in 1943wij verplichtweÍdenhet werk in Hollandneerte leggenom in Duitschlandte gaan werken.Alle pogingentotvrijstellingblevenlÍuchteloos:ik wasdusvoortvluchtigen bleefhetgedurendetweejaren. Onde.tusschen wasde groote gelegd kleinen meter dieptedoor kabel die op een dengrondloopt en de lijn vormt Holland-BelgiëFrankijk. Dezekabelpasseertonsdorp langsde baan:Tilburg-Tumhout.Deze kabel weÍd op Duitschbevel door burgersaangelegd;op regelmatigeafstardenwerd eenput geruimentijd open gelatenom er, mijns dunkens,de verbindi[gswerkente verichten. De volksmondnochtansbeweerdedatdezeputtenwerdengewld metsprings0offenendaarer ookjuist zich eenput bevoÍrdop den Boulevard,zoo beweerdende mensch€ndat
t'73
moestooitdeDuitschergaan loopen,heeldeBou- gezet:het was immerseenoud-schoolkamemad levardalsdanin de luchtzou vliegen.Zooalsop en dit gaf stofom veelte praten.Wij wandelden meerdereplaatsenhet gevalwas,venichttede danin drukgesprek terugin derichtingPoppelen WitteBrigadehierin denomtrekreusachtig werk: op rÍachthoudenwerdnietveelmeergedacht... in deomgevingvanTilburgwerddezekabelme- Plotshieldenwij stil,wij hoordenvoetstappen en geluisterd nigmaaldoorgeknipten de bevolkingdie er de gesprck.Nogmaals stil steldenwij ons wachtmoestoptrekkenhadhethardte verduren. gerust:hetmoesten ongetwijfeld dewachters zijn Allerleigeruchten dedenderonde,dochnietsdeed die den vorigenkilometerpaalbewaakten.Wij verÍnoeden wiehetzouden dathethierzoo'nvaartzounemen.Ik warennieuwsgierig zijn engingen hadmij nochtans misrckend: zekerenherfstavond op henaan.Bij elkaargenomenmerktenwij aanvanmijn werkweergekeerd, merkteik al dadelijk stondsdathetFonsenJeÍkewaren.Fonseenkedat er iets ernstigsaande handwas;de Witten rel.van alle marktenthuisen Jefke.eenoud-solhaddendenkabeldoorsneden ik gediendhad.Onderhetrooken en het bevelweÍd daatwaarmede afgekondigddat er elkennacht20 personende vaneencigaretwerdhier heelwat uiteengedaan: wachtmoesten optrekken omhemtebewaken. De Jefkevroegzichaf wat er zougebeuren moesten dit plegen; strafdie op de gemeente gedrukt oogenbliksabotage werd zou er de ze op mijn maat ergstegevolgenvandragenindienzulkszichnog Jangafgeenantwoorddathij erzijn handnietom voordeed. Er moestop dit oogenblikdus,zonder verdraaide, wantalzieik datzeaandenganggaan meer,den mof in de handwordengewerkt.Het danga ik er nog niet op af. Janwasduseengewacht-op-trekken vond ik minderbelangrijk:dit rusteziel en ik bedanknogmaals de overheiddie was immersvoor de jongeren,zoo dachtik, en mij zulkenmaatgaf.Nu viel Fonsin de rede:hij tochhadik eenzekerevreesdaarik overtuigdwas vroegofdit spelletjelangzouduÍenenmerkteop dat er onderde wachtersvele Wittenwaren(rrE dat er eengrootverschilbestondin 't aanduiden zichdoordenmofniet om dentuinlietenleiden. der pe$onenmet de wachtgelast.Zoo ging ons Slapeloos er kwameenbeetjebloeddrukbij en we brachtik de tweeeerstenachtendoor gesprek: geraakÍen dienochtans verliepen. nietuitgepraat. Wij hadden, kalmenmstig Denvolgenelk metzijn denmorgenwerder op dedeurgeklopt,eenbode maat,nogeensop enneeÍgewandeld en zijn dan getrad binnenzeggende: "Dezennachtte 12 uur, in denvroegenmorgen,te 6 uur, huiswaarts kabelwachtaan paall2-13",gafdaneenbriele en keerd. venrok.Ik huiverdevan schrik.Wat! ik! Voortvluchtige,zonderpapierenen de wachtoptrek- 24, De ondervindingvan eenpolitiek gevanken!?Sabotagel Contolel Dit deedmijn hartsid- getre(Yvonne Abeele) deren. verliepdedag. Aarzelend Ik begafmij vroeg was November Het 1940.Reedsenkelemaanden te bedom te l2 uur op postte zijn.Hetwas11.30 werdenwedoordenvrjandverdrukt.Stilaankwauur toenik ontwaakt€. Het wederwasguur,pikmenkrijgsgevangenen, Belgenen Franschen, die donkeren doodstil.Bevendvan schrikbegafik uit de kampenwarenontsnapt. Afgetrokkenen mij naarmijnpostin derichtingvanWeelde: pasvermagerdzagenzij er uit, ook erg vermoeid.De seerdede kerken groettein stilte.Enkelepassen meesten legdengroteafstanden te voetaf zoodat verderhoordeik voetstappen eneenebrutalestem zeerggewondwarenaande voeten.M€t dit alles riep: Halt! Halt! Wie daar!Ik schrokdochriep te zienen daarmijn manin l9l4-18, op dezelfde kotdaat:"Kabelwacht".Ik toondealsdanmr;n wijze uit Duitschland ontsnapte, kwamhetdat ik brie{e en vervolgdemijn weg.Na eenkrlometer gÍootebelangstelling voeldevoordezearmesukafstand te hebben afgelegd, werdik gerustgesteld I kelaars,en namhetbesluithente helpen,overal zekeren vriendFransdievandewachthuiswaarts waarik kon,ookop gevaarvanmijn eigenleven. keerdeen te kennengaf datmijn maatJanreeds In 't beginvlotteallesgoed,zoodater zichgeen met ongeduldstondte wachten.Opgebeurd moeilijkheden voordeden. Intusschen vlogende wenschte ik Fransgoedennachtenversnelde mijbommenwerpers vandeR.A.F.regelmatig naarhet nenweg.Hetwasinderdaad alzoo!Jankwammij vijaadigeDuitschland om er allerhande doelente reedstesemoet. Hierwerdalleliefen leeduiteenbestoken, zoodatook de piloten,die in de omge-
t74
gaanop afstandvan 3 meter vjng dooÍ den vijand getroffenwerden,of een tenlang;wij moest€n 't vanelkaar.Zoo ontmoette noodlandig moesten maken,bij mij aanklopten. ik mijn€vriendin,met gewerkthad;zepoogdemeiets Wasdaarmee dat ik in verbindingkwammet de wie ik persoonlijk maaraanhet scherpe HollandscheOrganisatieen me nadienbij de te doenverstaan, controlekon ze ni€t ontsnappen Belgische aansloot. Dochnuzouhetnietlangmeer oog van de bewakers en z€ verwezen tot de donkerecel.Nogmaals duren:talrijk warende ledenvan het Verzetmaar werd feldgendarmenzouze vancel moelenvemnderen en kwamjuist nogtalrijkerwarende Cestapo's, handlangers die allesin 't werk nevensmrj. Watgeluk!Na de wandelingen konen hungemeene werkenen denwij telkensterugnaarde koude,muffecellen stellen,om zooveelmogelijkgeheime op te lichten.Zoo kwamhetdat ik door waardeeentonigheidvan onsv€rdruktel€venverdiensten gevangen genomen. ging, afgezonderd vermadwerd Hetwasden9e der van de wereld.Zwijgen maaÍt1944.'s Morgensal heelvroegmoest1kme moeslenwe.maar.elkanderverstaan enbegrlpen 't wasvoorhet kondenzeonsnietbeletten. in denautovandeGF.P,begeven; Onzeoogenspraken pilotendanwerd ik eerst somsboekdeelen; helpenvan geallieerde er werd op murengeschreven genaar Turnhoul overgebrachten in een en fusschen de celmurenmet Morseteekens gesproken en zoodat gevangen€n toch onder-aandsche celopgesloten, daamawerdik naar klopt de gevoerd, in de Antwerpen naardeBelgielei.Gedurende altijd in veóindingwaren.Hoede toestand hetstrengverhoorwelke was,kwamenwij te wetendoorde er plaatshad,hieldik me buitenwereld Weermoest geheimetelefoonen dater ietszougebeuen,zadom,enzoohebikniemandverraden. ik verdervervoerdworden,nu naarde Begijnen- genwe wel aande bewakerst ze warenzoobang ze het moestblijven,tot op 2 en zenuwachtig dat uittierdenin boosheid straatwaarik 2 maanden washetalarm:we Mei. Ik zat er opgesloten, eerstin eencel alleen. enbrutaliteit.BeginSeptember onsvaardigmakenenonszakenmeeneDat zou 3 à 4 wekenduren.Nadienkwam ik in moesten gekomen, vrouwen.Meemaienwerd men.Ophetbinnenplein cellenmet meerdere werdenvr'e,na g€steld geduwd, ik in eenkruisverhoor enniettegenstaande eenwachttldvaneenigeuren,in camions als visschen. waarheen en mishandelingen die ik daarte opeengeperst Het lag nu de bedreigingen moesten verduren had,hebik volgehouden enniemand ver- op iedersmond.Aandentreingekomen, raden.Maartochkwamde straf:ik werdveroor- we niet meervragen:"waarheen?"Het was nu "lnstappen"bruldende Toen rechtnaarDuitschland. deeldop deLuftwaffetot 3jaar dwa.ngarbeid. "Ziet ge den toe- Duitschers en we werdenmet wapensbedreigd. sprakeenDuitschead,tokaa1]. vrouw" dierenwagens van den treinwasjuist hetstanddezer ídom).Zoo werdik dannaar In de alsom Wanneer ik ver- zelfdespelalsin decamionsr opeengepakt St.Gilleste Brusselovergebracht. waar- te stikken;er warener reedsdie begaven: uitgeoordeeldwerd,warenwij met 6 personen onder4 vrouwen,allenvoordezelfdezaakenhet- hongerdenziek.De treinvenrok.Zoudenwenog waarvoorwe hadzelfdewerk,datwe haddenverricht.Als ik u schrijf ooit ons duurbaarVaderland, gestaan veÍzet,terugzien? in de rijen van het overhet levenin de cel, voel ik me telkensbe- den [n In denvolgenden nachtwerddetreingesaboteerd nauwdalsik aandiebenarde dagenterugdenk. St.Gilleswarenwe met 4 in eencel, latermet 5 door den machinisten den stokervan dentrein vrouwenen4 strooizakken. Onsetenbestondge- zelf.Zij warenledenvandenweerstand. Nu was in den in 't zichtr's anderendaags woonlijk uit droog brood,soepen pap die we de verlossing kwamen we terug te Brussel in motocyclette-pap noemden. Werkenmochtenwe namiddag deMidi in denvreeselijken hein, ernietsrwijmoesten onsdenheelendagvervelen. waarwewareningestapt Het daglichtzagenwij op schaarsche wijze.AI- maarnu war€nhetledenvande WiÍe Bdgadeen leenhetbotsenvande moffenhielen, hetramme- van het Rood-kruisvan België.Vrij! We waren van lenvansleutelsen het kÍetsenvanoudegrendels vrij! Dangerstbeseftmendewarebeleek€nrs woordje! en zien wat wij wilden, voondrongtot ons door.Regelmatigkregenwe nog dit Gaan wat scheldwoorden te hooren,maarvooronswas gaanenblijvenstáan,zelfsspr€ken alshetonsbeder het zwijgenverplicht.Eenkeerper dag,als wij liefdenazoolangonderhetbrutalecommando nietgestraffwaren,mochtenwe buiten,l0 minu- Duitscherssebuktte hebben.De Verbonqcncn
1'75
baareerstv€rward,evenalswij, doorde valsche berichtenover Breda,hebbenze zich, na eenige dagenherpakt€n gaathet terug naaÍ hel fiont, in Geel,zegtmen:metauto's,vrachtwagens, karren ja, paarden, kruiwagens, fietsenen trotinetten, en metallesdatmaarbolt en eenranseldragenkan. Dagen lang trekt de HermannGóringdivisie...Werken wondternietmeergedaan. zijn er nretmeer.De fietsenzijn al lang Paarden de kameraden door meegenomen. Demannen slenterenronddoordevelden,ofhoudenhierendaar eenpraatje.Voordenhonderdsten keervertellen "Habensienichtzuarbeiten?" zehetzelfde: vraagt wel eenseenjaloerscheF.its. Op 't Hollandsch Bedafiserechternogelect.iciteit. Wij gaanseens luisteren... tanksstroomenTumhout "Geallieerde 25.De bevrijding is daar! (FransSlegers) FluisteVrijdag I September 1944!Rek! TeklTek!Kijk binnen"aldusLondenop 24 September. wordt voortvertelt "Ze rend het komen! Ze naeenshoelaagdievliegersoverdenweg scheren! Eer'tweerZondagiszullenzeerwelzijnl" Het zijn geallieerden die de terugtrekkendederen! dievan'l fionrkomenveíellenin verDuitschers bestoken. AandeHeihuiskens kijgt de Duilschers ge- trouwenvan hevigegevechtenin Postelen in autobusvan Tilburghaardeel:verscheidene kwetsten; zerijdtnietmeer:tegevaarlijk. Descho- Reusel.Er wordtweerjacht gemaaktop wagens len.paseenhalvendaggeopend. wordenopnieuw en paardenwant er moetmunitievervoerdwortram,middenin'tdorp, moetm€n gesloten. 's ZondagsklinkthetdoordeEng€lsche den.Eenheelen Hetwordteenkootsig gaanenkomenvan radio:Namenen Brusselzijn bevrijdendegealli- lossen. eerdenrukken op naarAntwerpenlVan uit soldaten,SS en andere.Op ZondagI October Putmannen. Arendonksijpelenontstellende berichten doorvan begintweerdejachtop deweerbare ten en loopgraven gemaakt moeten Met worden. Duitschegruwelenaande grensen 's Maandags marcheereh er naar" 't 's morgens, hangtaande melkerijhetlaconische de spadeop denschouder wantrouwend van uit de beemden bedchtvandenweerstand: werkzaamheden neer- Schaaienl", nagegluurd door degenen die tijdig hethazenpad leggen!DebevrijdingnadeÍ ... Overdenwegsnorren dichte rijen auto's met het Henenvolk in de gekozenhadden.Er wordtgedreigdmethuizenin En's anderen daagsopnieuw, door richtingvande Heimat.In allehaastwordenpak- brandsteken... de Pylakker... En alsze jes gemaakt, spaarboekjes ergensin dengrondge- de Hegge,'t Kruiphol, weerop eenhoepjebijeenstaan stopt,polissenvahdeverzekering tegenbrandop Dinsdagmorgen Pastorij plotshetbericht:"Terugnaar aan de komt zakgestoken endenboeropgevlucht, eeneindvan de grootebaanwantge kunt nooitwetenmetdie huis!:Tommiekomt!" Zou 't waarzijn?Verkan terugtrel4<end€ Duitschers.'sNachtsgeweldige hij in iedergevalnietmeerzijn.Gisterenbrandde plMtsenin de richtingvan ontploffingen: latenhetvliegveld deDuitscheN van het op verschillende vliegtuigencirkeldenvoortGilze-Rijenspringen. "Morgenzienwe tochwel Baerleen Engelsche durend over de omgeving .. De Weeldsche steenEngelsche" klappertandt Nelis tegenFonsin het Essen "BinneneineStunde. middenvan den nacht,als ze, opgeschrikt door wegmoetontruimen. mit nehmen". Het was te verwachten en toch klinkt het lawaai,evenbuitenstaan.Maar's anderenBinneneenuur!Datisdus daagsis het ijselijk stil. GeenEngelschen, maar hetalseendonderslagl omte eten: ookgeenDuitschers meer.Jatoch,gindernogeen om 9 uur.Niemandheeftnoggoesting zwart roggebrood met erzatskoffie. En weldra paarte voet.Waarmoetendienaartoe? Wezitten tochingesloten? WantBredais al bevrijden Ror trekkenze overdenweg: eenziekevrouw steuburen,sleuterdambijna! Of levenwij misschien inniemands- nendop den arm van hulpvaardige land?Neen,we ziftennog metde moffen!Blijk- rendmet pakken,dekensop den rug, door den ruktensnelop;rond5 uur zagenwe deeerctetanks komenaanrijden. LeveBelgië!LevedeVerbondenenklonk het nu. We waren nu voor goedontruktaandeklauwenvandendwingeland, dievoor de tweedemaalonsvrije Belgiëkwamvertrappen,ons tweemaal4 jaar vrijheidontnamen de Belgen,zooveelmogelijk,deedtergen.Danbleef ik nogeenigew€kente Brusselen te Antwerpen daarhet hier in Poppelnog ni€t vrij was.Op 7 Octoberdanzouik de familieen vriendenterugzien,voor goednu. Mogede offerswelkeik heb gebracht, nietvruchteloos zijn wantgeenpenkan beschiijven water is geleden voordevrijheidvan onsVaderland.LeveBelgië!
t'16
neersijpelenden regen.Vy'aar naartoe?Ze wetenhet zelfniet.Voorloopig maa.vandegrootebaanweg endanmaarop "goedvallehetuit" naarAe.leof Overbroek. Zoo ver van t' dorp en denweg gebeurttochniets!OpdeKleineVondlangsdeKooipadstaankanonnen. gravenzichin. Hier Soldaten en daaruit hetvenstervaneenverdiepinggrijnst eenmitrailleuse. Gaathet dantochemstworden en gaater tochnoggevochten wordenin Poppel? Gedurende denvoormiddag blijft alleskalm.Het wederwordt ietsbeter De miezerigeregenheeft opgehouden te vallen.Maardeluchtblijftbetrokken. Vanuit het karhuisbespieden we de bewegingenvanenkeleDuitschersreen paa.indeloopgÉven;eenlangsdengevelvaneenhuis... sluipend.Plotsgeratelvan eenmachinegeweer Het neemttoe.Komt opzettenals eenhevigeregenvlaag.Wevluchtenhaastig in denschuilkelder. Het schijntvlak bij te zijn.Kogelskletterentegenden gevel.Zijn ze daar?Zullenwe nu seffenskakhi zienin plaatsvanfeldgrau?Eenganschuur duurt het,danneemthetaf, ineensis hetstil...De stoutstenwagenzich na enkelentijd buiten.Niets te zien.Eenangstige stiltehangtin delucht.Haastig wordtde kachelaangemaakt en diegoesting hebbendrinkenkoffie. 't Doetdeugdin die koude! Ineensbeginnen dekanonnen te donderen. Iedereenzoektdekkingin schuilkelder of stal.Het g€dreunneemttoe;de losbrandingen volgenelkaarsnellerop, zondertusschenpoozen. De projectielensuizenoverons.NaarWeelde? Of waar naartoe? Hoor!Schieten deandeÍennietterug?Ik weethet niet.Het is eengekraakzonderophouden.Toch komt er eenpauze.Wordenze moe? We gaaneenspiepen!...Werkelijk,de anderen schi€ten terug.Ze zijnin denabijheid wantwe zien deuitwerkselen vanhungeschutr eengroolgal.in denkerktoren, openingen in verschillende daken. En hier korteÍbij ons:de hoogspanning stuk en eenpaalvan de electrische leidingmiddendoor Nog dichterbijr h{eedakpannen aanstukk€nen eenvenstenuituitr datisaloorlogsschade. Endan b€ginthetopnieuw,eengedonder, zonderophouden, geheelden donkerennacht door. Met de morgenklaarte keeÍtook de Íustweer.Wewagen onseeneindbuiten:eenb€klemmende stilte.Pregeladenis ofer eengeciesofde luchtelectrisch weldigestormdreigtdieelk oogenblikkanlosbarsten.Eengerammelop densteenweg; het houdt
gestalten stil.Voorzichtige sluipenoverdenKooipad, dekkingzoekendtegenachterbouwen en strooimijten. Zoudenhet...?Jal't zïn Engelschenl Kijk maarhoevoorzichtig zezijn enhoeeigenaardig zedoen.Wewillenbinnenloopen ende anderen het blijdenieuwsverkonden, maar... Pang! ...Pang!...Lichamen vallen;tanksrammelenterug naarWeelde enlangsdenKooipadwalmteendichten rook op. Hout en st oomijtenstaanin brand! Of is het ietsanders? En danbeginthetweer:het venijniggefluitdoorde lucht,het knallendklappen van ontploffendeobussen,het krakenvan splinterend houtwerk,het geklettervan vallende pannenenhetrinkelenvanglaswerk.De venaste patrouille heeftblijkbaardeartillerieverwittigddat Poppelnog nietzuiveris.De Duitschers antwoordennietmeer Gedurende de nanachtzijn de kanonnenspoorloos verdwenen. Nu endankomter eenoogenblikrust,voldoendeomhetslagveldeens te overschouwen. Meeren meergehavende huizen.De torenheeftzwaargeleden. Wekunnener dwarsdoorheen kijken.Rondeenuur in dennamiddagbezwijkthij en stortnaarbeneden... Het geschutvermindert, houdtop ... verte gedommel alsofmenmet zwaaetracIn de torenaan't ploegenis. Het geronkkomt dichter Nelis waagt zijn kop eensbuiten: "Tanks" schreeuwthij naarbinnen.Engelschen! Cinder langs't kÍuiphol! Kop terugbinnen;'t kan nog gevaarlijkworden.Maarin denschuilkelder begint menzich op te winden.Is 't eindedantoch nabij,komenze toch eensonzebevrijders!Het gebromisvlakbij...Scherpeberzinereuk. Despanningwordtgrooter... De gronddavert... Geritsel in dehaag...TweeIangekakhibeenen verschijnen vooÍdeningangvandenschuilkelder. Weroepen: "Daarzijn ze!" We springenbuitenen daarstaat hij voor ons:eenTommylEenprachtkerel! Een lachendgezichtonderdeomgekeerde telloor;het geweerin dehand:"Goodday!"klinkt hetenzijn handligt in deonze.Hij is deeerstevanoverzee. staanwe daar;wewetennietwat zegSprakeloos gen,neen,kunnennietszeggen. Zooveelgedachtenflitsenonsdoordengeest.Wezijn bevrijd! Geen meer!WezijnvrijlAls eennaredroom Duitschers zal het voorbijzijn: hongeren kou,onrust,onzegestapo, kerheid, dwingelandij !Vrijheid! Kijk daar zijnernog..., ennog...ennogl...En datzijntanks. Hé watgekmachiende komtdaaraangepuft?A}l!
117
noemtmendateenjeep!Op eenommezienslaat rukkenzeverderop.Danvierenwe feest,juichen heelde weívol Tommy'sIn dichterijenkomen onzebevrijderstoeen stekendevlaggenuit-Alle zeaangedrumd, zijn ...Als we trachtenin te achterde tanks,uit hetKruiphol, leedzal danvergeten onsweertot dewerdoor heggenen kanten,over grachtenen plat- duttenbrengende kanonnen gereden prikkeldraad. doorbeetenvelden en wei- kelijkleid terug... Morgenzal 't echtervoorbij den. Wordenze daarachterergensuit den grond zrJn. gestampt? Hetis ongeveer2.30 uur.Debevelheb berwenktdeeersteaangekomenen rukkenverder 26. De bevrijding van Bedaf(Maria a c h t e r d e ta n ks, d e n D i j k in.., Verwimp) op, Watis dat?Al deTommy's Datdebevrijdingkomenzouwistenwij allen,maar "Zoem!Bom!Krak!..." Iatenzich vallen."Boches"fluisterenze. Hoor, dat wij, hier op dezenstillenhoek,wat zouden weereen!Krak! Eenperenboom knaptaÍl Oei! beleven,dat haddenwe nooitgedacht.Dagenop Duitschers kanonnen De hebbenhun op de Klei- voorhandhoordenwe het kanongebulder en het nenVondg€richt.Ze spuwendoodenv€mieling. naderde iÍnJnerdicht€r.WezagendeMustangs en Godis 't dannognietgedaan? Boem!Weereen! deSpitfireslaagoverbosschen enwegenvliegen. ... het schopomverlHalsoveÍ kop tuimelenwe DelaatsteDuitschers, nogkonden die vertrekken, denschuilkelderin, volangstenschrik.Enwij die maaktenzich, groengecamoufleerd en dol van meendendat 't gedaarwas ... Als het eindelijk schrik,zoovlugmogelijk,uit devo€ten: eerstlangs ophoudtbeginthetal donkerte worden.De aan- de grootebaan,maar laterwerdenook minder steestaatvol trechtersvan ingeslagen obussen. belangrtkewegengebruiktzooals denBedafschen Het huisvanonzenbuurmanheeftverschillende weg.Indienwe nietzooemstigvanhunnenedervoltreffersgehad.Doch gelukkigzijn er geen laagwarenbewustdanhaddenwe zekergedacht doodenAchterdentuin is 't eengeweldigdruk dat we kankzinnigenvoor onshaddenKinderverkeer,van de Heggenaarden Dijk en omge- wagens,fi etsenmetenzonderbanden,triporteurs, keerd:tanksenjeepsnaardenDijk; roode-kruis- kleinewagens waarmee dekinderen zichzoogoed wagensin beiderichtingen. Eenroodegloedstijgt vermaakten,namenze met zich mee op hun afomhoog.Brandin 't dorp!Daarook! Gindernog tochtdieginglangsBedafnaarBaerle-Nassau en schimmen loopenheen Alphen.Kortmaarhardklonkendebevelen.Allen opeenplaatsl Spookachtige en weerin hgtduisterNu begintde omgevingte warenwe met grootenangstbevangen daarvele gelijkenop het beelddat we onsaltijd gevormd paarden verborgen stondenin de "OudeLokken" hebbenoverdenoorlog.Brandende huizen! Vluch- middenin de bosschen om te ontkomenaande tendemenschen! Bulderende kanonnen! Soldaten ontvoering welkereedsaanveleneenigedagente en vorenwas te beuÍt gevallen.Daaromwarenze dievallenop hetslagveld!Roode-kruiswagens tanksaandeneenenkant,moorden brald, aan verstoptin ver afgelegen weiden.Zoo werdhet3 denanderenkant,hulp aande lijdendeslachtof- OctoberEenhondeÍdtal Duitschers en veleRusfers-'tErgstezalwelvoorbijzijn.Zezullenal wel sische kijgsgevangenen verbleven nogophetkasin Tilburgzitten!Zoo breektWiesplorsde stilte. teelin de Schrieken. Zij haddennogjuist op het Vluchtelingenuit den Ovelaerkomenaan.De nippertje,langsdew€gen,kleineloopgraven aanDuitschers beschietennu dieplaats.Zoojuistwerd gelegd.Dat voorspelde het ergste.Rond 10 uur nog eensoldaatgedood,weetLiza.Ze zljí zich moesten de achterste hoevenvan Bedaf,, op Belvolop aan 't ingraven!Aan 't ingtayen?ZiÍlen ze gischgrondgebied, worden. Te I I .45uur ontruimd dannognietin Goirle?Zwijgendzoektiederzich zoudendeanderen volgen,diewat dichterbij het eenplaatsjevoordennachtin denschuilk€lderof dorpgelegenzijn. Met eenigepakkenen dekens elders.Wezijn bevrijd,hier in 't dorptenminste. zagenwe debevolkingvluchten.De eenehier,de Maarverderop? Het kanongebulder begintweer. andere weereldeÍs, misschienden doodtegemoet! Het snelleEngelschegekletter,het tragedoffe Er mochtniet te veel wordenmeegenomen, Duitschegebrom.Wezijn bevrijd.Maarandersdan snauwdeeenofficier onstoe, voor de soldaten En hoe moester ook wat blijven.Daarmeekondenwe wij onsdebevrijdinghaddenvoorgesteld. zalhetin't dorpgesteldzijn?Maarkom!Morgen gaan,verjaagd tot 3 kilometervan huis,doorniets 178
alseenrustpoos ontziendevijanden.IntusschennadeÍdenonze eenbeetjestillergeworden, m een bevrijders,wier komstzoovurig verlangdwerd. drama,om nadienmetgrooterehevigh€idte worOpsommigeplaatsen zagenwevagewiFgelevlek- denvoortgezet. Om vandezestiltete profiteeren, vele kenaandengezichteinder menschen naarhunhuisterugkeeren. daarwasreedsbrand wilden uitgebroken. Menhoordenu duidelijkhetknene- Maarer wasgeenmiddeltevinden:dewegwerd ren van machiengeweren; doordeWitteBrigade.Velenmaakwat zou de nachtons ovemlafgezet brengen?Bijna niemandsliep;vurige gebeden tendangebruikvankleinebinnenwegen. De eerwerdenvan uit schuilgrachten en keldersten he- ste ho€venbereikt,zagenwe rond 2 uur grcote melgestuurd. maardezenkeerwarennelonze Wewareneenvolk in nood.Einde- tanksin develden, lijk tochbrakdemorgenaan,maarnogwarende vriendendePolen.EenPoolsche OÍficierurEzccr bevrijderser niet. De mannenmochtenzich niet goedonzeVlaamschetaalmachtigwas,verklaarde op straatbegev€nen zekerniet in het verboden onsdatzevanBaerle-Nassau kwamenomaanden gebiedwaarzichdegrijzearenden nestelden voor mnd van ons gehucht,eenverbindingte sluiten eenaanval.Schuwliependesoldaten die het dorp haddenbevrijd. heenenweer met de Engelschen omdenminstenonmadtebespieden. Opdedaken Weesvoorzichtig,zoo zegdehij verder:wantin werdeneenigedakpannen verwijderden de loop de Schrieken zittennog vele Duitschers. Het vaneenmachiengeweer grijnsdeer dooren daar- duurdenietlangofze werdengevangen en wegachtereenpaarvijandigeoogendiehaatenwraak gevoerdom op hunnebeurtkenniste makenmet verrieden. De spanninghadzijn toppuntbereilÍ. de kampendie zij zelfeerstvooranderen hadden Het wasnamiddagop 4 OctoberVanop eenta- voorbereid. Ganu gauwterug,bevalonsde Offimelijk grootenafstandkondende bewonerseen cier,allegevaaris nognietallemaalweg.Voorh€t oogin 't zeil houden.'t Werd5 uur,dansteeger vallenvandenavondtradhetgeschut terugin volle vanuit eenboerderijeenrookwolkde hoogtein, actie.Ook de achterste hoevenvan Bedai welke docher wasgeenhulpte bieden:debommenvie- nogrechtstonden, zoudenmoetenbuigenvoorhet 't wasnogÍnaals len in de nabijheid.Eenuur laternog steedsde- oorlogsgeweld. hetvuurdatalles zelfderookwolk.Als hetdaarnu maarbij bleefl zouveÍslinden. Dezenkeerwerdener ookslachtMaarneenlRond6 uurvafteallesvuuri4 boerde- offersgevraagd. Tweesoldaten vandeverbondene rijen ineensmetdaarbijnogvelegraanmijten langsdenweg:dood. die legers;zelagener uitgeshekt in de veldenstonden.'t Leekeenware\.uurzee. Nooit zoudenze nognaarhun geliefdVaderland Hetbegonal vroegdonkerte wordenenom 7 uur terugkeercn. Dit wasde laatste,maarhardeslag moesteeni€derbinnenzijn. Daar stondende die aanonsgehuchtwerd toegebracht. Er sneumenschen nu, zwaarbeproefd,ver van huis en v€ldenook nog enkeleDuitschers.'t Wasvoor zonderwoning.De vlammenwarengezak: het hun Hitleren zijn nazi-regiem, datzooveetwanwasnogsmeulendl1lut watoverbleefvan in de wereld gebracht. deeens orde heeft Hetwashetbitzoorustigeboerderijen. Hoe ze in branduijn ge- tereeindevan het eenszoototscheHerrenvolk. raaktis en blijft voor ons eenvÍaag.Misschien Hunnederlaag wasnu nabij.Oppassen wasnu de want de Duitschershaddennog vele door de Duitschersaangestoken, wat wel bijna boodschap zeker is, of misschiendoor het geschut! mijnengelegdin de Schrieken. Ze wasonzichtDonderdagmorgen, waren perin een mijnenveld 5 Octobet €€nige baar herschapen. Overalhingen roodeenwitte,waaropstond: "Mines" sonengaanzien hoehet er bijstond;nog steeds erplaatjes, waxende achterste hoevennietvrij, niemandkon alswaarschuwing gevoorhet groote,dreigende zebereiken.De voorstehoevenlagendaarverla- vaar.Zoo gingenlangzaam, maarzekerde dagen tenen uitgebrand; menzager nog halÍVerbrandedergevechten voorbij.Tot op 26 Octoberzouden dierenliggenof rondloopen. Vreeselijksctrouw- we in hetonmiddellijkbereikvandenvijandblijspelvoor eenvredelievend m€nschlD€ weilan- ven. Een onzertrouwebezoekerswas het zeer den,waa.indeoveÍgeschoten hetMugske,datelken dierenvan€en4jaar kleineverkenningsvliegtuig, langeopeisching ofplundering,liepen,lagennu dagbovenonzehoofdenzweefde.Het trok eengedoode bezaaidmet doorzijn eigenaardig motorgeronk. beesten. Endatalleswashet iedersaandacht werkvaneenhalvendag.Op denmiddagwashet 't Wasschoonom zien hoe onzebevriiders,op
t79
dienge uwewapensafgeeft."Hl d€edhetal zeggende:"Het is geenlevenmeer;al in 3 dagenheb ik geenetenmeergehad.Hetisaltweejaarenhalf dat wij aandenterugtochtzijn". In 't beginder jaren,zoovertelde hij, moestikdenstrijdtegende RussenleveÍen,kort na de landingin Frankrijk (Normandië) op 6 Juni1944,werdik naardatfiont gevoerd enhebalzooaltijddenterugtocht beleefd; ik geefmij overaahde Tommy's.Tienminuten 27.De bevrijdingvan Aerle (Corneel laterkwamendeEngelschesoldatenr deDuitscher Heykants) gafzich kwam uitde schuilplaáts en over; hij werd Toenik, in dennachtvan4 op 5 October,in den warengevluchten haddeanderen zatmetmoeder,vrouwen kinderen, medegenomen, schuilkelder hun materialen achtergelaten. Toen dacht ik den washetmaarzeeÍkoud.Nu en danwerdonsgekwamenmet huchtbeschoten van uit het Noordendoor de datwij bevrijdwaren.DeEngelschen Du i t s c h e r se n va n u i t h e t Z u i d e n d o or de huntanksen voetvolkaf. Daarer diendagreeds Vandekoudegingenwe in dennacht huizenen schurenverwoestweÍden,bleefhet in Engelschen. metmoederenkinderenwarmen.Omstreeks 3 uren dennachtvan 5 op 6 Octobernogal rustig.VrijOp Vrijdag6 Octoberwashetruskwamen4 Duitschers bl ons;ik moestdenweg dag6 October. 4 uren.VeleEngelsche gaanwijzennaarAlphen. Eentijdjelatetkwamen tig gebleventot ongeveer haddenzichingegaven,Toenbegonhet ertweevanterug,toenmoestik medenaarAlphen soldaten bombardeeren der Duitschekanonnen en duurde omdenweg,terplaatse, medegaantewijzen.Toen heeldennachtdoor.Mijn b.oeder Louis weechteropdegrootebaan,dienaarA lphenloopt, regelmatig veÍtelde 's mij dat A.Schellekens, op dien dag, gekomen ]varen,stonden deanderetweedaarnog te wachtendaarze niet wistenwelkenkant oD- middags,bij hemaankwamaandenschuilkelder gaan.Daarik denwegterplaatsekonwijzen,kon wanrnogeenandeÍmenschvanAerlebijzat.Hij te- verteldedat hij strakseengeweerkrcegen dan ik huiswaarts keeren.waaroverik tenzeercte warenom m et het Engelscheleger Holland introk . vredenwasdaarzetehuiszeerongerust perfiets, vertrokin dennamiddag Ze warennu weerge- A.Schellekens wat er mij zou gebeuren. rust.5 October.In denvroegenmorgenkwamen meteenpotsop hethoofden eengeweerop den aanvan de Belgische vlag. de Duitschers weervanHollandafAerle binnen. rug! eenarrnband paar grcns een honderd meters over de Slechts tegen Zij steldenhungeschutop bij A.Walschots aandenzijgevelenbij deKinderenHeykants, vlakover gekomentezijn,werdhij doordeDultschers gehouden en medegenomen; na de bevrijdingverPophethuisop denweg.De kanonnen moesten hoevedatde pel beschieten. Maarhet was te laat.Omstreeks namik vandenpachterderAlphense vanuit Poppel, met Duitschersmet A.S. nog op de hoevegeweest l2 uurkwamendeEngelschen warenennietwist huntanksin derichtingvanAerle,langszijwegen waren,envandaarvertrokken gebeurd? Watis er metAdriaan plotskwamenzij tevoorschijn uit waarheen.Helaas! endoorvelden; 's morGod weet het alleen! 7 October. Toen het die hetbosch,ontwaarden de Duitschekanonnen De genslicht werd,washet nog niet gedaanmet oogenblikkelijk tot zwijgenwerdengebracht. doorde Duitschers werdener gevluchttenen kwamenbij mij aan,met bombardeeren: Duitschers vanMartinusMulders 14man.Vol schrik,en zegden:"wij kunnenniet bouwenin brandgeschoten Rond9 uur kwamener 4 meer;hebtgij geenschuilkelder?" lk antwoorde enAdriaanVersteynen. groote Engelsche tanksAerle binnentoendachtik datik er zelfgeenhad,dochdaarik er zelfinliep waarmijnmoeder. vrouwenkinderen al in/aten. datwij bevrijdwaren,maardietankstrokkenook volgdeeenDuitschermij op de hielenen vroeg weerteÍlg en toenwarenwij gaanvluchtennaar blijvenwantwij mochmij: "Mag ik ook in de schuilplaats, dangeefik Poppel,waarwij moesten mij overzoodrade Engelsche soldaten hierzijn." tenAerleniet binnen.Wij zijn er gebleventot 26 veftrokkenwarenen Dezewasechternog voorzien vanwapensen ik Octobertoende Duitschers in- toenmochtenwij weerterugnaarAerle.Water in zegdehem:"Cij moogthierin de schuilplaats dengrond,berichtenoverseinden, enhoehetvliegtuig deze,draadloos,opving. Tot op den 26e October,daamazouhetverderevliegtochten ondememen; wij warenimmersvrijlAlmoestenwe tochzienwemethoop onzevrijheidduurbetalen, onzetoekomsttegemoelGodzal onsblijvenbescn€ÍTnen,
voor centratiekampen. Zooliependeoorlogsjaren HulselvooÍs kalmenrustig;veelgeloopvanvoJk datoverdegrensging,dochzonderveelmeldingswaardigheden. Maarhet wasbezeten moestbevrijd worden.Die verlossingzou nog slechter 28. Hulselin den oorlog(Christiran willems) afloopendan de bezetting.Evenalswij de bezetwij in de ting zagenkomen,zoo zagenwij ook de verlosSpannende dagen,bangeurenbeleefden 1944de ve'jaren 1939en 1940.Watwe reedslangverwacht singkomen.Toenwij in September dachhaddenzouop l0 Mei 1940droevewerkelijkheid slagenDuitschelegerszagenterugtrekken, ten wij ook op een spoedige bevrijding, doch die worden.In denvroegenmorgenvan10Mei hoorverminderde, enhieldop,om danweer denwij de Duitschestuka'sbovenonshoofdron- terugtocht op4October in allerangender stilaanin gangtegaan.Zoobereikten ken,doodenvemielingzaaiend gemeente onze bondgenooten de Poppel en verbevolking,bruggenen wegen,koftom,alleswat Wij lostenonsvandeNazi's.DochHulselen Poppel voordenoorlogdienstigkonzijn,vemielend. van elkanderdoor bosschenen Zullenonze zijn gescheiden vroegenonsaf "Watgaater gebeuren? wasietsancn heideenbosschen zuiveren samen,machtig heide, eigenlegersen de verbondenen, genoegzijn om het helscheplanvandenvijand, dem.Op 4 OctobermetdebevrijdingvanPoppel Hulselin eenhelleke:granatenploften verijdelen". Hetpost- veranderde onslandte overrompelen,te enheide. Wij wachr wij moes- neer,kogelsflotendoorbosch beheerwerkte nietmeer.deradiozweeg: ten op de komst der bevrijders, doch zrj kwamen 'sAnderentenonsdusgefoostenmetafir,,achten. dooronsge- niet:Hulsellijdt nogonderhetnazijuk,enhetzal daagszagenwe reedsde Franschen hucht trekken,op weg naar Holland om onze nog 3 wekenduren.De Duitschersplunderden Noo.derburen bij te staán.Doch op Zondag12 immervoort.Op 5 October,in denmorgen,koderEngelschen onsgehucht Mei zagenwe reedsde FrÉnschelegersterugtrek- men2 pantserwagens binnengereden, doch op het einde van HulselgewijkenvooreenoveÍnacht.Het ken.Zij moesten gehuchtHulselgelegenten Noord-Oostender komen,looptde eerstetaDkop eenmijn envloog diepermotodetanksvolgde gemeente Popel,ver uitstekendin Holland,zou in delucht.Desoldaat getroffen werd door een vijandelijkekogel enbleef werd.Op dusde eerstepÍooizijn dievertrappeld in Maandagl3 Mei zettendeeerstenazihonden hun op slagdood.Dit warende eersteslachtoffers gehucht ons van de Verbonden€n. Dri€weken lang voetenin onsgehuchqhetmullezandvloogover hokkenzoodoor werd onsgehuchtbestooktdoor het geschuten hun hoofden.Heelekaravanen en huizen. alzingend"Wir fahren datdeedgeendeugdaandebosschen HulselopwegnaarPoppel, hoeve Eene werd totaal uitgebrandr vee en hachEngeland!" De sukkelaars, diemethunvoeEen deprooidervlammen. ten in 't zandstonden, begepenniet eensdat zij landbouwgeriefwerden 't al andere kasteeltje verging ook door wur; de nog voor waterzoudenkomenalvorenszij den Eenslachtofferviel te kondentoedienen. Edoch huizenwerdenbeschadigd. Tommie,dengenadeslag wanneerzoudenwij van hen afzijn?Die tocht betreuren.De inwonemvluchttennaarveiliger duurdezoo eendagof acht,al wat hun dienstig oordenen kondenslechtsop 27 Octoberhurspaarden, konzijnmedenemend: fietsen,eetwaren. waaís gaanen kondenzienwat er van hun haaf Endannogkalmzijn! Zoowerdener in Hulselop en goednog overbleefZoo verliepin Hulselde die oudebidplaats, 13Meial4paarden vande9meegenomen. Ja!die oorlog.De Roov€rtkapel, uit denstrijd.De oorlogis gehe€renwarengaameeenpaardewaard,zij waren kwamongedeerd immer onze bevrijders?!Enkeledagennadien daan!Levedevrede!Hopenwij datwij nooitmeer aaneenoorlog. kwam de zoogezegde"Grenswacht"in actie. moetendeelnemen Hulselzou er den lastweermeehebben. Smalle wegen,dichtebosschen, voor 29, Bezettingen bevrijdingvan Maerle(Lea datwasgemakkelijk gÍensverkeer Dagaandag,jaarinjaar uit, zagen Baeyens) wij ook mannenhier rondloopen, op zoek naar Eenkort ovezicht van al hetgeener gebeurdis voor de Duitschecon- van 1939tot 1945te Maerle.'t Is een sehucht Drooi.naarmaÍelvleesch die driewekenallemaalgebeurdis, kanik u niet vert€llen,maarik kon waarnemen: velegranaatputtenop de velden,verwoeste huizenen schurenenveelgeplundend en verwoest.
l8 l
onderde gemeente Poppel:gelegenvlak bij de heidhetkamptekunnenontvluchten, dochoveral jongens geholpen gÍensenteltl6 boerderijen, Hollandsche 2 burge$- zat de vijand en moestendie woningenmet het getalvan 93 bewoners. Op I wordenvan het eeneland naarhet andere.Vele vanhetgehucht vandiejongens September 1939werdendevolgende landbouwers inwoners hebben gehuchtMaerle grensgeherbergd, geld gegeven vanhet voo.de om hun reis voort te opgeroepen Zoo ook wacht,mannenvan 40 à 50 jaren:AntoonVan zetten.Jal ze werdenin allesgeholpen, zagenuit Nederland Iersel,Alois Timmermans, Adriaanïmrnermans, deJodendiezichgedwongen oorlogwerd FransMoonen.Dit wasnietvanlangenduur:koÍt te vluchten.Na velelangemaanden vanalgemeene en gingenop afdaamaaankondiging mobilisatie. hetbenauwdvoordeDuitschers grijze zagenwede mannende Nogmaals moesten verschillendejonge mannen ons tocht.Vliegensvlug gehuchtverlaten:Hendrik Van der Steen,Jan Nederlandsche grenszoeken,met fietsen,gestoVlaminckx.JanTimmermans. HendrikTimmer- len triporteurs,boerenwagens aanelkandergebonmans.AdriaanStabel.Hetviel allenheelzwaarte den;zij haddenteweinigpaarden. Er werdmetde veftrekkenvan oudersen woning.Ja! Zij waren paarden gevluchtnaarbosschen enmoerassen en plicht soldaten enkendenhun aandezijdevanden daarmoesten diedierenverstoken wordenomniet KoningLeopoldIIIte strijdenvooÍhetVaderland, vanhunmeesternaaÍdemoffenoverte gaan.Maar hetOnaÍhankelijk België.Zoo gingde tijd verder tochwerd er hier en daarnog eengevondenen totopzekeren morgen,velevliegtuigen bovenons danbestonder maaréénwoordr"Mit". De laatste hoofdzweefdenen de menschen zich afvragen: dagenvandebezetting zettedevijandzichvastrn "Watbeteekent dat".Men dachtdathetoefening Maerle:alle hoevenwerdenin beslaggenomen. wasvanhetHollandsch legermetvliegersboven Zooblevenwij ermeezitten vandeneenendagtot devliegpleinen teGilzeenteEindhoven. Daarble€f den anderentot de Engelsche troepenze verder het bij en iederging aan't werk. Eenpaaruren dreven.Op 4 October,rond5 uur in dennamidlater echterwat vreeselijkbericht!Oorlog! De dagwerd Maerledoorde Engelschen beschoten. DuitscherswaÍenHollandbinnengerukt zonderden De hoevevanC.Baeyens, Fr.Tinrmermans, A.Vaa gingenzij Ierselwerdenveel beschadigd. oorlogteveÍklaÍen. Hoeverschrik*elijk Op de werf van te werk! De boÍElenwerpers bestookten staden FrTiÍnÍnermans schoten zij eenDuitscheOfticier dorp en zoo ruktendie barbaarsche Dultschers dooden 2 soldaten werdenzwaargewond.Rond verdertot ze kwamenop het grondgebied van 5 à 6 uurin denavond,kwameenobuste vallenin Vanlersel,waarhij metgansch België.Op l2 Mei 1940,bij het vallenvan den denstalvanAntoon avondkwamende DuitscheÍsbij ons binnenge- zijn gezinop dit oogenblikverbleef;verscheidene Na een dierenwerdendoodtengrondegeslagen, tweevan shoomd.Nietsbijzonders waser gebeurd. paardagenverblijftrokkenzeverderen namen3 zijn gezingekwetstdoch zijnedochter, Josephina, paardenen eenwagenvan het gehuchtmedeom eenmeisjevan 20jaar werddoodelijkgetroffen, verderte voeren.Vandien niemandkon haarhelpenen zoo bezweekze in hun oorlogsmateriMl dag af blevenwij onderde bezettingvan de harehevigepijnenenstierfop5 Octoberom7 uur In dennachtvan4 op 5 Octoberwerd Duitschegrenswacht. Dagin daguit lagenzij op 's morgens. in zijn schuilkeldergedenloer of zeniemandkondengrijpendie langs JanTimmermans-Maas Maerlepasseerde. Na eenigedagenstrijd werd kwetstdooreenobusdie in de nabijheidviel en gedeeltelijk Driesoldaten vanonsgehucht den schuilkelder deedinstoíten.Jan Belgiëovergegeven. kondende haardstede bereiken,maar2 anderen brachtden nachtdoor in eengrachtachterzijne doordegeburen werd HendrikVanDerSteenenJanVlaminckxwerden woningwaarhij 's morgens werd als kijgsgevangenen naarDuitschlandgevoerd, opgenomen en in eennaburigeschuilk€lder waarzeonderdwang hunarbeidmoesten veÍich- gelegd.Niemandkon hem helpenen zoo moest pijnen ten.Na eenzekeren tijd werdendeVlamingenuit die mannogeenheelendagin geweldige en Duitschland naarhuisgezonden en zagenwij de blijvenliggen.ToenkwameenRood-kÍuisauto te beidegevangenen eindelijkterug.De Fransche en de manwerdvervoerdnaarde St.Jozefskliniek waalschesoldaten blevennog onderde dwinge- Tumhout,waarhij aanzijneverwondingenbezwelandijder Duitschers. Velenhaddende gelegen- ken is op ll Octob€r In den nachtvan 4 à 5
182
in allerOctobeÍ,werdendeDuitschersgedwongen met wagens haastMaerlete verlaten Paarden, hun gemunitieweÍdendoor henachtergelaten; gavenzij prijs en vluchltende stolenbezittingen in op Nieuwkerkaan.Eindelijkde be' bosschen vrijdingop 5 OctoberTe 8 uuÍ s morgenswerd bezet Dit waseen Maerledoor de Engelschen werdende blijdemorgen:vanuit deschuilkelders Maar groot vánkleinen verwelkomd, bevriiders eensiat Maerlewasbezet,werddit gehuchtdoor het zwaarDuitschgeschutbestookten de inwo' nerszagenzichverplichthunnehoeveteverlaten' De paardenwerdente Wat moester gebeuren? en moevoorschijngehaaldvan uit d€ bosschen
dieverbleefin 't moederdenvaderwasbezoeken qasthuisle Tumhoutom de verzorgingran zijn Éeen:het eersteongelukdat hembeproefdewat
zijn we aanheteindegekomenen hopenvooraltijd verlostteblijvenvanoorlog.
30, De mijnvelder (AdriaanWalschots) Op 26 Octobermoestde vijand oÍrzegemeente Datwaseenwarc aandeVerbondenen. prijsgeven vreugdealhoewelwij niet wistenmet welkegeof hetwasvooreen heimestÍekendevijandtewerkwasgegaantn oe niemandkondentijd bepalen nogvooreen dagentoenhij onzegemeente of drie weken. Veel van onze goederenwerden laatste getal Een gÍoot en prijsgegeven. deelbezethield.De vijandhadallemiddelengeachtergelaten zoe- bruiktom te voorkomendatde geallieerde legers onzerinwonersgtngeenveilig schuiloordje Weelde,waarwij buiten hem onverwachts, bij nachtzoudenverrassen, ken in ons buurtdorpje van en door waren daaromhaddevijandmeestgebruikgemaakt hetbereikvanhetDuitschgeschut is oorlogstuig werdengestoord develdmijndieeenzeergevaarlijk seenenkeleoorlogsgebeurtenis waaÍ houden:overal werdenOp26October Menmoesterrekeningmede ànzeerwiendelijkonthaald warenmlPoppel vastzetten gondgebied zich wilden vanhet de Duitschers warende Duitschers warenz4 aanMeerendeels aangelegd. nenvelden gewoonlijheeno[ meer gelegdtot winkelhaken: somszeer me!veldmlJnen' lanlgÍijnenenaangepasl menigvuldigin getal.Zoo kwameneenigegrensbewonerste Maerlevast te stellendat daarde haddenachtergelaook mijnenvelden Duitschers kon wathersteld enalleshersteld ten.Op eenstuk landvan TimmermaÍsA ont_ dendichtgelegd worden.Maar]vathaddende moÍfenachtergela- dekte men dat er zware tankmijnenwerden geverwonderen ten?Mijnen haddenze gelegdop veleakkersen legdenhetmagonswel tenzeersrc verloren heeft: mede dai daarniemandhet leven jagersgingenover't veldenkwamenmetontsteltenisbij zulkemijn terecht;menglngdanop zoeK naar mijnen omdatmen dachtdat dit juist het van den oorlog Helaas!Dit was niet waar! Bij monsters diegevaarlijke dag€nnacht,rommelden ov-eronzehuizenen,,eldenheen,om gedeeltelijk Antwerpente bereikenJa!op KeÍstdag1944om I uur, op den middagplofte eenvan die gevaarneet eenV2, naastde hoev€van lijke monsters zij weÍd ganschveÍwoesten ziJn A.Watschotsi
lagennog6 kleine Bij dezetanknijnen aanduiding. diezij niettezienhaddengekegenoP voetmijnen datoogenblik,maarwel nadienkwamenzij vast te stellendat zij er geenhalvenmeterafgestaan
183
hadden.Stoutekerelswildendie mijnentot een Van Steetrbergen) van het hoopverzamelen, erdaneenvuurkeaanleggen en En eindelijkzou ook onzegemeente 't geweldigen geven. geDuitschejukverlostworden! Waseentriestige dit zouwel een knal Zoo zegd,zoogedaan! De mijnenwerdenop eenhoop mistdag,dien3eOctober,toendeeersteTommiegedragen,wat strooi er rondgelegd,een helmpjes,slechtsevendeszichtbaarbovenden Shemankoepel, hun mtrede solferstekjeaangestoken en de brandontstond. zwaargepantserden min ofmeerde goede niets:slechts wat gegrom.Het deden.Daarde Duitschers Spijtiger gebeurde van 't Tommieaan wankelenhaddengedoetnietsaf: ze zijn zekeral vergaan!!De stoute trouw reedsden keÍelswordennieuwsgierigeren zienvoltallignaaÍ bracht,warende vroedePoppelaren de Íoodevlam . . maarziet: eensklaps daareen vorigendagveiligeroordengaanopzoekennaar geweldigeslagl De stukkensloegenlangshun Overbroek,Heide,Aerle,Hondseinde, Bedafen Zoo kwamhet dat de "Polar oorenen bleekals doodenstondenzij naastel- anderegehuchten. kaar Zij konden,Goddank,hog heelhuidshuis- Bears"misschien welte vergeefs uitgekeken hebwaartsgaan,maarmijnenzoeken,was gedaan! bentoenze binnenrolden, of er niet hier of daar Velesoorten mijnenwerdengelegd.Er warenhou- eenBelgische menste zienwas.Toen's anderenten bakjesdie vanbovenopenwarenen meteen daagsde "Canadianbusinesmen ofte zakenlui" veeÍwerkten:kwamdaareenwagenopmetzwaar aanlandden, kwamenstilaande burgerchunne gewichtdan...ging hij aanstukken.Ook beston- haardsteden, ofwat er dannogvanoverbleef, opwarenmetdraad- zoeken.Danwas't datde eersteCommando zijn dener lichtmtnendiegespannen jes,kwammenin aanraking dan laatsten rit maakteenalsrustplaats vond,eenklein metdiedraadjes gaf datbijnaeenfakkellichten de vijandmerkte stukjevanPoppelsgrond,gelegen langsdegroote dandateronheilwas.Dezemijnenwarennietvan baanin de weidevan denlandbouwer Coppens. 't, doodelijken aard;hetwarenmeerwaarschuwings-Enkeleenkleinstukjewas zesvoetlangentwee mijnen.Maar de voetmijnwashet gevaarlijkste voetbreed.Dil lerpjeeneenhoutenkruisjewaren mijntjedoordenvijandachtergelaten om nadien 't eenigewat hembleef.lk zegde,'t eenige,maar debuÍgersin 't ongelukte brengen, wantzekeris neen,bijlangenietheteenige!Hembleefzooveel! menzijnvoetofbeenverloÍenalsmenopeenvoet- 'k Noemenkeldeneeuwigen dankendegebeden gemeen Poppels menschen. mijn trapt.Maar hoe de vijanddie ook van Zijn naamwasSmith.L. reeds legdelHijnamrapenenzettezebovenopdemijn, Plekoly.Regt.14579643. Deenkel€geburen, juist of zij groeidenen niemandkon ze merken. teruggekomen, waren ten zeersteverwonderd in dengrondvan2 meters wanneerzedie mannenin khaki,ongewend nog, SoÍnswareneÍ pi_jpen lengte,licht onderdengÍonden daardevoetmijn met de spadezagenwerken.Begonnen die manzich al in te graven? ging ook Zou er nu weergedezemijnenafsloegen, het nen onder Wanneer Daarlangsdensteenweg echterkomt k wasmenden vaardreigen? schotrechtnaarbovenengewoonlij voetverlorenengekwetstover gansch mindeÍ vaart,draait hetlichaam. eenkleineRood-kruiswagen, genaamd, Hetantwoordop al Dezemijntjes,voetmijntjes warenook en komtop deweidegereden. kwamsnel,heelsnel,toenvaardige van houtenomtreken in de mijn eenbuisjemet de gissingen eenveer;kwammenmet de voet op het deksel, handendendoodenmakker,in eendekengewikdieveerdruktedatbuisjeaanstukenhetongeluk keld,uit denautonamenen in de groevelegden. volgde.Dezevoehnijnen terwijI sterkeamenhetgrafvulhebben in onzegemeente Enkelegebeden, enkeleminutenlaterduidtalleennog 2 personendenvoet afgerukt.Na veel lijdenen lenenslechts leed,zelfsdegrootstepijnenoverwinnend,loopen de verschomgewoeldengÍond de plaatswaar lakomenkunnenom nog zt nu weder,maar.-.metde hulpvaneenhouten ter minnendemenschen dichtbij hemtezijndienzeopaardenimvoet.Wij koesteren de hoopdat niemandonzer eenmaal rustnog op eenmijn zal loopenen dat mer zullenweerzien.En de doodengravers medeburgers dezelfdeonbewogen nooitmeereenvijandalhi€rzalkomenmijnenleg- ten niet. 's Anderendaags gezichten en dezelfdekalmeaalmoezenierl Toen gen. stond€n er zevenkruisjes.En hoeofwaardeoverisen ook vielenwetenenkelGodenhunkamera31. Het militaire kerkhof(Paulaen Marcel 184
den, die hen herwaartsbrachtenen teruggingen ommisschien reedsdenzelfden dagopeenJeepof Carrierof hoeook, hier gebEchtte wordenom te wachten,kalm en teweden,op denjongstendag. Enwie eenmaandlatervoorbij kwamkan20witte kruisjestellen \raaropin zwarteletteNden[aam, regimentennuÍrmer vandegevallenen,zeventien Engelschen, tweePolenenéénCaradees, metden van datum hun dood.En wat in de frontlijn eigen kameradenhaddenmoetenverwaaxloozen deden nueenafdeeling A.A.-mannen diegaamehunwijen tijd enhunkijklustbedwongen omhetnieuwekerkhof een waardiguitzicht te gevenvoor het Allerheiligenfeest.De mw vervaardigdekruisjes werdenve angendoornieuwe,alle vanhetzelfde formaat, de terpjes bijgewerkt en lat€ bloemen gulhartig door de geburenafgestaanals eenkleinen wederdienst. Enkelemaandenlater,den 13 Januari1945,werd het laatsteslachtofferonv€rdie tenslottebleek te zijn wachtnog aangebracht, een der aanvoerde$van Poppelsliberatorsen gewenschthadte rustenaan't hoofdvanzijn mannen. Hij werd begravende eercteop de vooGte rij. Hun teeken,de witte ster,waaÍonderze den ganschenglorierijken stoottochthaddendoorgemaakt,prijld nu te middenvan henals eenbanier van de goedezaakwaa oor ze vielen.En toen Poppeluitbundig de verjaring zijner bevrijding vierde,toen was daarook, last, but not least,het kerkhof in miniatuur,kunstig geimiteerdop een feestwagen. En's Zomersnu, wanneeralles zoÍneovergotente blekkerenligq daazingenalle hun lofen 2l kuisjes stekenwit af vogelsoorten tegen den donkergroenenachtergrond.Maar 's Wintersligt het troosteloos in den zompigen morgenmisten d'omringendeboomentreuaen dikke tranenom dejonge levensdie meedoogenloos geknakÍwerdenom eenzinneloozenoorlog die dood en vemielingbrachtover de gansche wereld.
10. K.Partwer,11.A.N.Pye,12. L.Smith,13. H.Gcriffits, 14. F.Towle,15. J.Gordon,16. J.WGraham,l'7. C.Magarry,18.J.A.Green,19. J.Hoar e,20. J.Fullar ton, 21. D.R.Cur r y,22. F.ïBill, 23.W.Relanrd,24. A.Gavn 25.Halhdan, 26.A.Noble. 27. W.MacMeakin A1 dezekuisjes vrageneen gebed,en vragen smeekenddat gij hun oÍïer niet vergetenzoudt. Wantzij zijn gevallenwellicht in onzeplaats.Oorlog is immers eentijdperk van doodshijd. Deze golgotha,dezecalvarieberg, dit kleinekerkhof zullenwe eerbiedigen,en de gedachtenis aanhun bloedig offer zal ons immer hednnerenaan de van oorlogenen zal ons doen onmenschelijkheid biddenensmeeken: Heet Spaaronsvar pestvan hongeGnood en oorlog.Amen.
32. Atrgstige uren in oorlogstijd (Hendrik Van de Pol) Wanneeriemandzijn verhalenen eryaringenvan onderdenoorlog veríelt, danwordt daarm€estal meegelacheÍr,en men denkf hij doet er wat bij. Maar hetgeenik hier verhalenga, is toch de zuiverewaaÍheid,dit verhaalhebik enmijn broerJaak meegemaaktzooalsik het hier kom te vertellen. Het wasin 1944den l2e Jaruari,omstreeks9 uur in denavonddat ik en mijn jongenbroet Jaakons naaronzeNederlandsche Noorderburenbegaven. Bijna aandegrensgekomen,moestenwij tochwat overleggenhoe wij best de grenszoudenpasseeren.TerwijI wij hettegenelkaaruitlegderLspringt er een Duitschegrenssoldaatop en riep: "Haltl Stehenblijven". Wij gingenaan 't loopen;maar het kon niet balen: hij stuurdeeengrootenhond op onsafdie onsduchtigmetonsbroekpakte,en wij waren gevangen.Dar moestenwij meenaar Hilvarenbeek(Holland)naardepastorij,die toen door de Duitscherswas aángeslagen. Daar werdenwij in eenkamerbij denOfficier gebrachtdie ons onder vr oeg en daar nam oeslen$ij ons Jongehelden, ontkl€edenen werderrganschonze kleederen Neergevelden, afgezochtl'aar geld. Toen dit alles in orde was, U zij roemen U zij eer brachtenze onsnaarde HollandscheGendarmen Uw offer brachtonsVredeweer. kazeme,waarwij bij driejonge mannekensgezet werden.Tochwasdit eengezelligenacht,zoomet Wij gedenken:1. S.Babula,2. J.Gorski,3. vijf in eenkooiken van 3 vierkant€meters.Den H.Langen, 4. G.Garven,5. J.Clayton, ó. volgendendag, rond tien uren, kwamendie verGr.Dobson, 7.L.Flenly,8.D.A.Law,9. S.Weedon, vloekteDuitschersonsallen daarhalen.en moes185
weer:tweesoldaten ten wij weer terug naar de pastorij; daar kegen spelleke kwamenonsop 100 weewij eenhalfstukjeboterham meteenkopjekoffie. metersvoorbijoverdedreefenwij rnoesten 't Scheendat ze nietsmeerkondel gevenwant ral tegendennattengïond.Totovemaatvanramp, daterandersnietgenoegmeerwasvoordesolda- blevendiesoldaten staanjuist opdenhoekvanhet ten.Daamawerdenwij nog op toeÍondervraagd perkwaarwij onsschuilhielden. Watnu gedaan? en toenzegdedie baasdat ik eenvoortvluchtige Ik beslooteendertigtalmetersterugte kruipen: wasen datik naarDuitschland moestgaanarbei- daarlag eendiepegrachtdwarsdoor den mast. den,ietswaaruoorik niet te vindenwas.Ik be- Daarwerddanook dadelijkmeebegonnenenzoo slootal dadelijkvaneensnaarhethazenpad uit te ginghetikruipendmetdenbuik tegendengrond, zien.Allen warenondervraagd en toenmoesten allenopeenrij achterelkaar,meteenhartdatklopte wij naarden hof, gaanspitten,en omdatik de alseenhijgendehond.Zoo geraakten wij weerin oudstewas,werd ik als eerstechef aangeduid. die grachtdie Dietergdroogwas:en nu moesten Natuurltk ging onsdat niet fel vande handzoo wij op handenenvoetendoorhetwater.Datging metgewapend toezichten ik vroegaandewacht zoo eenpaarduizendmetersen toenwarenwij hoelangwij daarmoetenblijven,maardie lachte aandenkleinendennenmastdaÁrdrongenw ij weer mij uit en zegdedat ik voor 18 maandennaar maardoor, blij datwe onsweerkondenoprichten, Duitschland moestgaanwerken.Toenzegdeik tochbleefhetnu nietbij nattehandenen beenen, hemdatik dangingloopen,maarhij geloofdemij maarwe warendadelijknattot op onzenbuik ioe, nietenschaterde vanhetlachen. Eenhalfuurlater van de druppelsdie daaraande boomenhingen, ginghij binnen;datvielin onzensmaak. Mijn broer en wij ijldenom ter hardstevan kou en honger. Jaakstooktemij nogwat meerop: wij warenhet tindelijk tegendenavondkwamenwij rerugin dadelijkeensmaarde anderen durfdenniet;toch Esbeekterecht,daargingenw€ de vroegeretramgeraakteik op hetdakvanhethondenkot datlangs baanover en kondenwe rechtdoor denkleinen denhofmuurstond,enzookonik degansche shaat mast,tot voorde grens(België-Holland) waarwe bekijken.Opeens namikdensprong,enonzeJaak den donkerenafivachtten. Toenhet donkerwas volgdemij, enwij liepen500metersmiddendoor kopen wij, op handenen voeten,overde vlakke de straat,dandraaiden wij afhet veld in, nageke- grens,tot 500 meterser over.Het was mij een gansche ken door de bevolking.Ik zou op dit steenvan mijn hartdar wij weeÍop onzeneigen graag,1000fi-anken oogenblik, willengevenheb- Belgischengrondstonden.Het gevaarwaswel ni€t ben als wij terugover den muur in denhof ge- geweken, doch,nu gingenwij vaneenafen ik en weestwaren,dochdatwaste laat!Hetangstzweet mijn broerwij dachtendat hetbestwasvanmaar begonte komen,nietteminging de vluchtverder niet naarhuiste gaanen gingennaurronzengewaarwij eensflinkkondenwarachterhetvoetbalveld door.Hetgingalseendolk buur,AI.Haagen, door mijn hart toen wij 2 Duitschersover clen menen goedetentot wij er tegeÍl(onden. Iemand gaan vervolgendenweg zagenrijden.Wij lietenonsplat vanAl. H. wasonzenvaderen moeder vallenin dehaagenhieldenzein degaten;geluk- wittigen.Wij gingennu maarnaarhetboschwaar kig haddenzij onsniet gezienen redengewoon wij eenhutjeingebouwd haddenvoorhet helpen van kijgsgevangenen gingen verder.Terwijl we daarlagen,zagenwij achterons die in Duitschland de andeÍemaÍnen,die metonsin denhofzaten, loopen:dit paleis,rondomin denmast,werd nu afkomengeloopen,die durfdennunietmeerin den onzewoning:daarwerd onshet etendoor onze nachtnog kwahof blijvenen warenonsgevolgd. Nu liepenwij zustersaangebracht. Denzelfden samenmet 5 man,rechtop de bosschen vanden mende Duitschers al naaronszoeken,endaarzij ni€t OÍ'angebont af, maaÍdooronzedollevluchtwas ons wistenwonen,kloptenzij bij onzengealles,watmij anders enwist buur.FransVoeten.aanen hoffendaarbinncn ccn bekend was,onbekend ik dadelijkgeenspoormeer,zoodatwij verplicht heelecompagnie smokkelaars aan,die het ongewaÍenden weg te vragen.Dit werd dan bij het luk vanonzegrapgingenworden.Terwijldateen wij wel- paarsoldatendaarbleven,gingener eenigenbij eerstvolgende huisgedaan entoenwaren pad ging dra weer op het goede het snelde ons thuis zoeken;het kleinst€hoekjewerd en bosschenin. Doch daar b€son het vervloekte afgezochten op 't laatstvan 't spelmoestonze
186
Maardaaakwamdemoeioudevaderzelfhetpaardenrvageninsparmen en rantso€ne€ringszegels. denbuitbij Frvoetenopladenendaarbij16man, lijkheid:Pasenkeledagenna denveítreksdatum zoodathet eenzwarevrachtwas.en moesthen kwamde Feldgendarmerie op nachtbezoek. Om naarHilvarenbeek waarallesgelostwerd. nietopgepiktte worden,warenwij vanzelfsverbrengen Ditwashetbeginvanonsboschleven. zoekeb, meestal Datduurde plichteengeheimnachtverblijfte zood.ie,viermelanden, totdatwij onsal eensthuis bij familieof bestevrienden.Wanneerde nachtgewaagden-Zoo was op zekerendag onze Jaak bezoeken nietgenoegopleverden, dachtdebezetmetdenhonddieTommieheette,in denstal:op- termeersucces te boekendoordehulpvanverraeensspronghet beestwoedendbuitenen blafte derlijkeBelgenin teroepen. Dezezoogevaarlijke geweldig.OnzeJaaknietvermoedend, looptook Gestapo,deed zijn wer k niet gelijk de buitenen riep: "Tommiekom hier!" Maar daar Feldgendarmen, maargingoverdaglangsdewestondeenmof voor hemen die riep het anders: genen hieldiedermanaanom naarwerkkaaÍof "Ha. manneke. in Duitschland, nu heb ik u!" en Jaakske waser vrij stellingvanarbeids-Dienstplicht weeraan.Maardoorhetsmeeken waren,te vragenenhetschreien welkeinmiddelsook r.ritgereikt Vader diedekaartofv.ijstellmgnietkontoonen, van en Moederliet hij hemtochthuls,om- Diegene dathij nogjongeneigenlijkniet Ondertusschen was het niet voortvluchtig was. werd aangehouden. Zoo warende oorlogsdagen voor menigejonge voldoende eenveilignachrverblijfte zoeken, maar kerels,altijd vol angsten schrikom niet in hetwasnietmeergeraadzaam zichnogopdeopenDuitschland te g€raken.Wat is het levennu, oar bareweg€nte begeven. Dankwamde tijd datwt we bevdjdzijn,tochwatrustiger!Overdestraten onsverplichtgevoelden, veÍ van wegenen huigaanen staanwaarwij willen! LevedeVrijheid! zen,in develdenonsverblijf,vooraloverdag,te zoeken.Zoo leefdenwij bijna,gelijk wij vroeger LeveBelgiëlLevedeKoning! in deGeschiedenis geleerdhebben, gelijkdeOudBelgen.Onzewoningbestonduit schuilkelders, 33. De onderduikers(Adriaan Daamen) maarvoor C€stapo-geOnde.duikenis geenfeest!Onderduiker spelen niet voor afireergeschut vaar Deze plaatsen gemaaktin strooi-of waren doetmennietvoorzijn plezierofuit sport!Laten in verafgelegen schurenen stallen, we hiereenkleinb€eldophangen overde levens- houtschelven, ZomeN in open velden of bosschen. Vooral wijzederjongelingen, die,onvrijwillig,bij dezoo 's genaamde onderduikers In de eerste wanneerer gevaarbestonddat de Gestapoop behoordgn. helft derbezettingsperiode waser vanverplichte komstwas,liepenallen,verwittigddoorgeburen gelijkwild medeburgers, tewerkstellingweinig spraakdoor het f€it dat of anderemedelijdende jagersachtenolgdwerd,develdenin Duitschland zijn tekoÍ aanarbeidskrachten door datdoorde tijd afuachtend den toter verwittigdwerddathet vrijwilligerswistaanterullen.Nadienwerdenalle de plaatswat lang werlliedenvoordeinmiddels opgerichte Arbeids- gevaarvooóij was.Wanneer kwamengoedwillige menschen met ambtenopgeroepen om teverklaren waarzij werk- onveiligbleef, goed die dan van pas ginspij/en kwamen. Alzoo zadrÍwaren.Indienhun werk niet noodzakelijk geacht werd,werdenzij verplichtnaarDuitschland gendagen.ueken.zelfsmaandenvoorbij:onze bijna te gaanarb€iden.Dochdat bleeknietvoldoende meesteverblijSlaatsin de veldenzoekend, vandemenschen, zeerzelden nogde te zijn: nadienwerdenallejongelingen,geboren afgezonderd londeronle vergaderingen en t us s c h e n1 9 2 0 -2 4 vo , o r d e zo o g e n a am de H.\,lisbij\aonend. gezellig samenzijn voort te kunnen zetten. Soms geroepen. Werbestelle Op enkeleuitzonderingen 's middagsof 's na,werdenallenvelplichtnaar Duitschland ofnaar kondenwij onshuis bezoeken, om het gezamenlijk avonds eetmaal metdefamilie eenanderdoor Duitschlandbezetgebiedte gaan plichtbrachtonstot te deelen.Dochzeerdikwijlswist ment€huisniet arbeiden. OnzeVaderlandsche ofvan welkegoedhartige besluitgeentekortaanoorlogsmateriaal tehelpen waarwij onsbevonden personen wij voedselontvingen. Wanneer ons wij voorkomenom den oorlogte helpenverlengen moedbijeenraapten om toch tegeneigenvolk enland,maardeed orlsweigeren danonzenstoutsten gezellig avonds eens bij een vriend door tebrente veÍrekl<en.ondanksdreigbrieven. opsporing 's deurenveiligachttqn, door Feldgendarmen en achterhouding van genenwij onsmetgesloten 187
plotshetgeronkhoorendvanautoofmoto, soms ren zijn hier altijd zoomaarlijdzaamen gedwee ook wanneereenvreemdeling kwamaankloppen en zeiden:"Het zal genoegietsdoen!"Zoo vonomdenwegtewagen,liepen wij allen,zoomoge- denzij er geenbezwaartegenal moesten zij hier lijk, naarbuiten,ofwasdit nietmogelijk, danmaar tot 5 uur bij deCorporatie wachten. Dit wasgeen binnenzich verschuilend in schuurof stalonder uitzondering; hetwasheelnormaalvandaaruren vandeeenever- langte zittenwachten,staanof te hangenom een strooiofhooi.Bij deverplaatsing blijfplaatsnaarde andere,wat meestal's avonds kalfop de stalkaaftte latenbijzetten,of eenbiggebeuÍde,werd vaak voor de gedaante van an- getjedoor te latendoendat gestoryen was.Daar dereonderduikers of van burgers,op de vlucht werdonderlingnogeensboertiggelachen en den geslagen doorde veldenheenop gevaarvanhier gek gehouden met de Corporatie; met ultzoncleof ginderin de grachtte stuikenof op weide- ring natuurlijkvan enkelendie te veel op thuis afsluitingte loopen.Terwijl wij alzoo allerlei dachtenen op het werk dat er te wachtenstond. onrustendoomaakten,lieten de moedersvele Altijd washetzooplezantniet:b.v.alsdecontroH.Missenopdragen en badenzij velerozenkan- leurskwamen, endatwasgeenzel&aamheid. want jongens senom hunne te mogenbehouden. Wat u begrijpt wel het zou heel zeldzaamzijn als de ook veel is gebeurdwant GoddankzUnwU van boer op geeneenkeleovertredingkon betrapt gebleven. dien gruwelgoedgespaard Leveonze worden.Zij ookkondenmethunÊntsoenniettoekomen,zoomin als in de stad.En u begrijptwel Vrijheid! datmendomis zoomenzlchtekortdoet.alsmen hetheeftop de boerderil. Vandaar dater zichdik34. De Corporatie(JosRuts) wijls wel een melkkit met melk onder de kachel Onderden ronlendentitel van NationaleLandbouwenVoedingscorporatie begondezeDuitsche bevondof eenbollekekaasin denkelder.En dit Volgens de conlroleurs immers instellingmetde boerenaanbandente leggen.Hij wasgevaarlijki de boerenmaarmethunmntsoentoekobegonlangzaam: Eerstmoesten dekoeienenvar- moesten kensopgenomenworden al dever- menen namenboteÍen kaaszelf mee.Er werd op stalkaarten; anderingen moestener op aangegeven worden. ook menigvarkenuit de kuip gehaalden als het gelijkzij hetons Daamavolgdenal deandere takkenvandenLand- danmaarwasvoordehospitalen wilden maken! wijs Bij dezen die te ver achterbou w r h e t t e e l tp l a nw e rd a a n g e p ast,de metdev leeschlevering, werdendekoeien vleeschleveringen enmelkleveringen werdeninge- stonden steldenvel zoodatdekleinelandbouwer hetme€st zoomaaruit denstalgehaaldendit werdgedaan Hetis hiergebeurd gehoffenwerd,dezeCorporatie, gedach- in'tbijzijnvanFeldgendarmen. onzaliger door de tenis,hadtotdoeldenkleinenlandbouwerte doen dat eenigeboerenwerdenopgehaald Feldgendarmen omdat zU aan de leveringsplicht verdwijnen.De Corpomtiewaser en het gerucht nietkondenvoldoen,zij werden deedde rondedat dezeinstellingeenblad ging vanaardappelen gezetmet "VolkenBodem",datiedereboermoestvooreenl4 dagenin de Begijnenstraat uitgeven: het doelzoo de aardappelen te doen vermenigvulnemenen debijdragewas 15frank(later45) per allemaalziet,die hectare. Wij wildenhetnietgeloovenr Wiezouons digen.Als u dezemaatregelen wij meemaakten, dan moet u met mij besluiten dat kunnendwingeneenblad te nemendat wij niet wilden?Edochwij zoudenhetmaaral te rapon- hetvoor denoorlognogal wat ande6wasralles dervinden onderwiensklauwwij waÍen.Het was vrij; menkonboerengelijk menwilde;eenschoone die nu tol op de helfl geslonkenis in in dit fameusbladdatons,onderdreigementen en veestapel dwangmaatregelen, de verplichtingenopgelegd waarde;schooneweidenen landerijen,nu done werden.Er warengÍootegeldboeten opgelegd aan weiden en uitgeputte gronden, versleten De boerheeftbij de Corporatie nietna,ofniet landbouwalaam. diegenen diehunneverplichtingen kondennakomen. Vanrechtenvoordenboerwas en tijdensdenoorlogheelwat ingeboet.En nu? hebbeningesteld is afgein ditbladgeenspraak, alleenmaarplichten enhet Alleswat de Duitschers niet.Waaromniet?Het noemdezicheenbladvoordenboer!Er wasgeen schaft,dochdeCorporatie is te hopen dat wij hieÍin ook devolledigevrijheid enk€l product op de boerderijdat niet onder de Dochdeboe- zoudenkennenzooalsvÍoegeren een voorspoeopeischingenvan deCorporatieviel. 188
behaagt!Door die verscheidenheid ook werdalhier,Poppeltijdensdenoorlog,veelzijdigbelicht: de bijdragenkomenvooÍt vanoogof oorgehrigen, 35. Slot beleefd;zij blijOnsoorlogsboekje loopthieÍ tenehde.Wellicht zij hebbende zaakme€gemaakt, wasernogveelte zeggen.Edochhetgetal33 mog€ ven veÍantwoordelijk,elk voor 't zijne, voor wat hier volstaan.VarietasDlacet.Verscheidenheidzij schrevetr. dige en gelukkigetoekomsttegemoetgaan.
Maria VeÍwlmp Jos Tlmmermans (Weeld€) - Doodsprendes - Caóuurlantaam overkoningLeopoldIII - Drie publicaties - Collection Roland Bauduin (Catalogusvan de Rik Kokke (Ravels) openbareverkoopin 1925) enoverlijdensbrieven - Eenoud veÍsierdbordje,ZestinD€nmaatbekeÍs - Verzamelingdoodsprendes Bundeltje oude brieven (mumetduiven,e€noude - E€nFranciscusbeeldje ziek)-speeldoos uit Lourdes,2 paardenbelletjes,- Doosdiverseboekjes scheerzeepkommetje, eengroteoliekruik, I exem- - Diplomavan Ida Schoenmakersi B.J.B.-opleiplaar"Christelyke Ondenigtingen voorjongeLie- dinguit 1944 den" uit 1840, I exemplaar"Den Godvrugtigen LandsmanoÍteGebedeboek", HandboekderChris- Familie Kolen (weelde) tenen.AntweÍpen,1878(metzilverensluiting),een - Bolhoed gÍootbeeldvanSt.FÉnciscus,Kruisbeeldmetivoren Chrishrsbe€ld F milie De Meijer-Van dcn Hout (Wcelde) - Merklap van ongeveer8 meter (Oud-T[rnhoua) Jan Woesaenburg Zondagmisboek, uitgave Frmilie Hermans-Kolen - Roomsch-Katholiek Proost.Tumhout.1934 - Ketelfe om thuiskaastemak€n,Groentenhakmes en Medidatieboek, uit- MoederMa a, Gebeden gaveBrepols,Tumhout,1901 Frmilie Kolen (Weelde) - Misboek en Vesperale,dr. Peeters,Van - Herenhemden Cauwenberg enJ.D.O'Connor,uitgaveSplichal, Turnhoul 1942 L.Vosters-Will€ms€ Warcnkeuis Werkwijzen Vo€ding en bij enHui& - Mechanische schrijÊnachine houding,dr. E. van Daele,uitgaveA. De Meester, Oudenaarde, 1933 F{milie Kolcn-Van He€s(Weelde) - Vuurtje om melk voor eenbabyop te rvarmen J. Boogserts(Turnhout) Brepols& Dierckx, Julia tffillems (Weelde) - DeNavolgingvanChdshrs, 1896:Prijsin I 904behaalddoorClementineProost - Snijmachine voorsnijbonen (Ravels)met vermelding:"Catechismus van de Volherding" Anna Hermans(Weelde) Sigarenvorm,Ve|zamelingoud€fo- Gasmasker, Parochie SL-Adrlrnus te Ravels.Eel to's in bruikleen - Tweeprocessievaandels Zietr Huysm{ns (Ibrnhout) Familie J.Dries-Var Tlgchela - EncyclopedieAutomobileUniverselle(2 delen) van de bakkerij van Henri - Boekr"PraktischeLeergangvan Hoefsmederij" - WeÍkplaatsregl€ment VanGils. Weeld€straat - Diplomavanhoefsmiduit 1957 189
uit hetple- J.Nuyts,Bedelheiligenm Bedeldagen zante TurnhoutseKinderleven.Overdruk uit TaxandriaI 953
De HeemkundekringNicolausPoppeliusdarkt de talrfke schenkersvsn d€zeindrukwekkend€ lijst obJectenetrboeken. vullen op eenschittererde manier de collectiesrar.
door JosNooyeng
Al I 70jaar *ordt er in Poppeljanhagelgebakken ennadatJohannes Dalleuer in 1838meebegon,is op hedenbaLkerGatzende tiende opvolger die het receptin handenheeft en nu in Poppelde janhagelbakt. In het boek "PoppelToenen Nu" datin I 997doorMarcVeÍmeercnwerdgeschrcven wordt de stamboomeÍ de geschiedenisvan de PoppelseJanhagelduidelijk geschetst.Wenemen hier de twee betreffendebladzijdeí 124-125 integraalover.
van die mensenomdal hij er al jaren kwam en goedecohtaetentuet hen onderhield. We vermoedendat Joannes WilhelmusDolleu omsheek:1830in Waaht'ijk Janhagelbakte,maar na de dood van zijn vrouw in 1838verhuisdehij naar Poppelwaar hij samenmetzijn zoonLucas JoannesDalleu suikerbakkerwas.LucasJoannes Dalleu huwde te Poppel in l84l met Maria Josepha de Jong en beiden |esíigden zich te Tumhout.In "DcI_kDp94seL" von 7 augushts I84l lezenwe: "De ondergeteekende heefide eer het geèerdpubliek ter kennis te brengendat hij zichgeëtablisee heefimetzin Banket,Hollandse Koek, Brood en Beschuit Bakkerij en Luquerhandel ik het hoekhuys eon de Hereníhalssíraeíop de Groote Merkt (laest bewoonlgeweesldoor denheerJ.B. VanDer laet. Thanswoonendein het begin vande Otterytraet) endal bUhemte beginnenvanden18dezerzullen ve
"De geschiedenisvan de PoppelseJanhagel is natw verwerenmetdegeschiedenis vandefamilie Dalleu. Deze Dalleu s waren oorspronkelijk Franse paardenhandelaarsuit Atas die zich omsíreeks1745 te Waalwukhaddengevesligd. Later gikgen de Dalleu's uiteroard ook anderc beroepen uitoeÍenen en Sommigenwerdeh logemekthouder,bokker, burgemeester en secrela t. JoannesWilhelmus Dalleu (gehuwdmet Maria ÁnhaPiercn)uit Waalwijkis degrondlegger van de PoppelseJanhagel.Als paardenkoopman kwam hij veel in het weslen van de provincie Noord-Brabantwaar elkeboerzijn eigenjanhagel Lucasheeít iet lang le Tumhoutgewoond,waní bakte en bijna zeker heeft hij daar het recept z|k kinderenwerdente Poppelgeboren.Hij was gelcregen.Dslleu genootimmershe! vertrouwen een yeelzíjdig mon want te Poppel was hij
Oudstefoto van de JanhagelbakkeÍijLouis De Jongh-Melisaan de kerk (1908)
suikerbakker, winkelier, herbergie/ en gemeenlesecretaris en toen hij zich na 1870 te Brassel en le Mechelen vestigde met z|n tweeale rrouw noemt hij zichzelf: " Directeur d'assurances" Hij overleed te Brussel op 24 januari 1887.Dalleu wenl in de bakkerij geholpen door zijn dochrerAnna l.4ariaJosephacn ziin non Lucas JoannesHermanus De laatste volgde zijh r)aderop ols gemeentesecretarisvan Poppel naar verhuisde in 1869 naar Mechelen waar hij nog hetzelftlejaar overleed. Zijn aísíanmelikgen bewaren nog altijd heí receptenboekje uit 1867 en daarin lezen we o a "RecepÍen voor fine hollandsche Gebakkendoor L J.H.Dalleu, Poppel den I augusíus 1867: Nadm der gebakkeh: beste Poppelsche Janhagel, Roflerdams Spaonsbrcotl, alderheste Boterbiesjes, finen Hetlígmaker, Wezepermoppen,Utrechtsche Theerantjes,B i Iter KoekJes, Virons à la FranEaise, Speculatie, Kon i ngl ij ken Marcepij n, Orangc ltlorcepij n. Orange brood, Marcep|n met conitutr, Biscltitjes, Theemoppen,Boíer Sprits, Beste Boterle ers, Besle Amandeltaart, PaÍiencie, Soezen, Kaneelkoek, SpoaranUs biscuií, Moscovische
lulbant, Mulzen, Boterkoekjes, BliÍem". Toen Lucas Dalleu senior naar Mechelen lrok kwum de Janhagelbakkeru in het bezit van zijn dochlerAnna Mafia Josepha.Zij huwdein 1865 mel Antonius Coppens die in 1869 gemeentesecrelarísvan Poppel werd maar reeds in 1870overleed.Anna MarioJosepha hertrouwde in J873 neí Jocobus De Jongh die toen cle volgendejanhagelbakker werd. Het bedrijf werd na zijn doorl voortgezet door zijn zonen Louis en GusldoÍ De Jongh De zoon van Louis was Staí De Jongh en die verkochÍ het rccept aan bakker Herman Ba:í uit Baarle Hetlog. Jaren later trerd Jan Buyckxjanhagelbakker die op zin beurt heÍ recepl doorgaf adn de huidige janhogelbakker Peter Gatzen-" Tot zover het artikel van Marc Vermeerenin "Poppel Toen en Nu". In cen plakboekvan Alice De Jongh vinden wij een krantenknipselterug met de titel: "Een lekkemij die befaamdwerd". De joumalist van diensttekentmet de lettersO.T. en moet volgens de tekst in 1968 op bezoekgeweestzijn bij Staf
De Jonghdie poseeÍaanhet grotewiel vanzijn enuit zijn bednietmeerkan.Maardriejaargeleden janhagelrnolen. Wie achterde letters O.T. stonddieLouisDe Jonghnog in zijn bakkerijtje! schuilgaaten in welk dag- of weekbladhet nu Hij hieldermeeoptoenhij dat70j aarlànggedaan hebbenwt nietkunnen had. Als vijftienjarigejongen was hij er mee volgendeartikelverscheen bij zijn vaderaandeoven.Zij verkochten achte.halen. WelatendeteksthierintegrMlvolgenl begonnen j niet de anlagelin eenonooglijkwinkel{ e aandekerk. "Menkanwellichtvandedoorsnee-Vlaming zeggendathij eenwerkelijkehjnproeveris,maar Die vadervanLouiskeeg het receptvanzrjn dieDalleuheette.Die Dalleuzal de men zal hem wel overalherkennenals een schoonbroer, geweest zijn om in Poppelmethetbakken smakelijke eteÍ,alseensmuller:vlaaien,rijstpap, eerste lek:kemijtebeginnenin 1830. hutsepot,enz. En alleen in dat Kempische diermerkwaardige grensdorpPoppelbiedt men u eenknappende Er wordt gezegddat Dalleu zijn receptzou let*emij, diejanhagelheet.Het is moeilijk om gekegenhebbenvan eenFranssoldaat.Als die dat inderdaadin Poppelheeft zeggenwat janhageljuist is, omdatniemand Napoleonsoldaat dan is om hemte binnengebracht, heefthlj er toenookeenhele eigenhkweetwat er allemaalnodig geweest dieer iets demonshatiebij gehouden,want om dat hapjete maken.Er zijn al meerbakkers zondersucces overigens. makenmoetmennogietsmeerkunnendandeeg vanwillenmakenhebben, in Poppel komen maKenl eneÍ is zelfseenseenHollander binnenduiken om"zijn"janhageltelatenproeven. Het leeker gewoonniet op! Het goedjehadeen De janhagelmolen was,toen zegtStafDeJongh,en hij kan Wij gelovendathet eenhelegebeurtenis drogemeelsmaak, het weten,want hij is de man die "echtefijne StafDe Jonghonsbinnenlietin zijn heiligdom.De janhagel"maakt,en hij is de enige!Hl VlaamseTelevisieis een paarjaren geledenniet Poppelse heefthetgehelmvanzijn vaderdienu 88jaar is, verder geraaktdan de huiskamer,maar het dient
JanhagelbakkeÍijLouis De Jongh-Melisaan de kerk (1924)
l9.l
JanhagelbakkerijLouis De Joígh-Melisvestigdezich beginjaren dertig in de PoppelseDorpsstraat (íu AXA-Bank)
gezegddatde oudeLouisDe Jonghtoennog de vanpijpjes,bolletjes deegkijgt. Omzo'ntrogdeeg Dlakzwaaidein die enkelevierkantemeteÍs erdoortekrijgen,gaatdatmeseenhalftrurlangin tempoop en neer,een tempo door eenverbijsterend bakkerij,waawande helftwordtingenomen zo'n oude,onverslijtbareoven, met een witte waarzelfseenstielmankampenvanzoukrijgen. tegelwand kroonlijst Maarhetresultaatis er: eenbakvol grijs-bruine ervoor,eneenDelftsblauwe waarmee debakkernuzijnovenplaten tegende lagezoldering.In eendiepehoekstaat deegkonels, lweemeterlang trog.Daarinwordt"het gaatvullen.Zo'nplaatisongeveer nu eengemechaniseerde geheim"aangemaakt met meel,melk, suikeren en éénmeterbreed,en die wordt over die hele meteenjuiste laagdierkonelsbedekt. boter,maarhetgaatom dekuiden,en diemaken oppervlakte natuurlijkde fijne smaak.Het mirakelzit hem Dangaatdie zwaÍe plaatvoor eenklein halfuur verderin debewerkingvandatdeeg,diezo waar de ovenin. vandat opeenvolksritueelgelijkt-Hetkroonstuk ritueelis eeÍronderalleoogpunten originelemolen, Vlug snijder koekmoetbinnendetweeminuten diegewoonnergens anderste vindenis. Het ding De gebakken zijn,wantdaama is hij hard,enzosprok lijkt wel op eenvleesmolen, wantookhlerwordt gesneden gaatjes het deegdoor een aantal heengeduwd. dathij nietm€erte snijdenis. De heteplaatwordt Achter aan de molen hangteen reuzewiel, dusrechtuit de ovenmondop de tafelgezet,en Ook datmesrs weer waarme€ diegaatjesplaateerstin de lengtegesneden. datstijvedeegdoorheen gewurmdwordt.Eigenlijkzouer duseenbundel eeneniginstrument. Hetis eenrondhoutmetacht in. waarmee diewakkekoekmet macaronipijpjes uit diemolenmoeten komen,maar krommemessen Omde zoverkomt hetniet,wantterwijl diebrij doorde hveelangehalenin repelswordtgesneden. gaatjesheendringt, ritstdebakkermeteenknaap koekin debreedtetesnij denheeftbakkerDeJongh vaneenmeslangsheen dieplaatzodathij in plaats eenplankmetvieÍretenin,waarhij meteengroot
engemeentesecreDePoppelse Janhag€lbakker Lucas Hermanus Dalleuop 19tàris Joannes jarige leeftijd in lE64 ('Poppel 7/,1/1E45fotovanPoppel) ïMechelen19/10/1869Xoudste
Onder: Enkele doodsprentjesvan familiclcden Dalleu uit de 19€ eeuw.
cid
I ul \oofi on zn:t,
.to\NN.\lti,ls.\li I Br\\, ,, Lr jil h \ ï r ! lÍ r k d n 1 1 ,í!l (l i trji i t2 1 ,e ( i 0 L t di leP ip rsdi e nl j . i | i l rN trs1 $ È ! Lr I ' c t I nnldo)n ,J n c r,l ÍS,,,)g r i k n rc r d c ( \ ho) \ ic is { lc N c rs rh ,l i ,l c c rr.trd c (l o o d tr ic lz ic nz . l l l ,s I \\\\l r, ' 1, , ' os tu, gl. d i c D r\ l )e r)i D t, rk rc )h c r c . n ls . r r ol ell o rl A) o n , i n tc c ro r i D i ,c t rl k dd . lus igc 1 rd d g ,l .. l l (:rL . \ !\ Strr_ lf f g. c í DI nic t -c tr L i d t r0 o r \-. l s . tl " r n . orzE \rDl] R, -
ío^
.:ove.
It
\ t it r sc t 10[ 0t r r . L
ílo ticl
D[ JONGI!. ll.tltlI JOSliPllrt
J O ÁN N E S B A P T IS T A D A L L IU ,
'!-
voor"
tr,
rtr'trLttrr.- trrft r,lr ! uidrl\ zddr
195
\ \ ', r r l s ( o J r t r r l : \ I - ; T I r i s . : yoor .cD o.1urbl,r \.À.hiiirr c i d\iltrt. BID \-r)()ir l)ti z tl tr\
!Èn,l.r,it)die r . 'r L s r o r i rrr! Ê íls. i\. ri ) l\ll(;ljR
Jacobus Franciscus DE JoNGH A ntra l V a.i a Josephi rá D a Ler (: \1 -\Rl\.\ I) \ \\ll,\ l . i , l t r r 1 , 1 : 't r ! I \ \ \ 'l '; l 1 t : ', i l i t r s i r e N. , l n , r r !lirr.n t. l\r,r)Jl Jcx r \Ílí ro!?i$ \rr \l; llrl Sr..trn.,ir.n. so.ifrr.:Lil o t r I s l . i l , c.rL ! n r l : r t r u r i r s r j ii, .ler llI ' gr il, ri.,ir ,il l i 't , i n l ) ! r n , i J J . , n i i j r d . l 'i . f
i!rrr -\lldlir rt( Lin,l0rcf, l\r\tNrt J.n \r((, : l r l n i r \ ! l i l t r ! n l l J È r c r r r . r l r t . r ! ( i i l lr . n . . n I r t r ; . f , I l d r I . . l ; , , g r o \ l , j r '1 . ( n r i \ . r x r Í . J e f r { n i1,,,.. it (itr \l,l j \ \ 'i i h d n , q i l , u r L 'd n i t r d, I t r , (. 's T i i x u g ! ! l 't h r i { 7 i j n , r 0 r , l , t \ i i l , c t t l o o r . i u c{r b e 'l c r i t r l r l t \ a 'i l i l i d ! r ( ! l u r ^ i i , : d , T n l l t n ! r l \ , r c l , t L , c l , l , . r ' ( l J . - \ r I i '$ l u s , ) T $ u - \ Í r r i . L . T , t . l . . ! È c f u t r r r r nl , r i c n r r i i n r,i., J. ,' , , . \i , , i L, I , r , . , LL Ln i 'r L rj i n , , L i l c \ l . L 'h , j t . r . 1 , . , , 'r i l..,Ftrn J, l\:rl!1. -J.,. (ji,Ll r! ) \ i ( r L Í r . r r | r r \ q r ? r l : : r . r f i t 'L f ! r .
Janhagelbakker JacobusFranciscus DeJongh(1852-1895)
mesdoorheen ritst.EndatgebeuÍallcmaalbinnen dic tweeminuten!In zijn schaalhoudtde bakker nu 400 matbruinebrokkeligekoekjesover,een soortspeculaas, maarkrakendhard,en met een kruidige smaak, waarvoor vaderDeJonghin l88l deere-medaille kreegopdc"Expositionartistique et Industrielle" vanTumhout,enwaarvoorhi.jeen patentontving.Die oudeafgesleten molenheeft straksafgedaan, wantbakkerDe JonghhecÍieen mechanische molenlatenontwerpen. Tochzaldit Kempischproduktniet enkeleenverfijnd,maar ook een folkloristischsmaakjeblijven nouoen, omdatnietalleendebereidingvanhetdeeg,maar ookdehelebewerking ervanoorspronkelijk is,en onmogelijkna te bootsen. Wie te Tumhoutof in dc buurtvanPoppelkomt krijgt dusde kanseen snoepjemecte nemendathij nergens anderskan etcnlBij zijn thuiskomst kandie snoeper danÍier janhagel" vertellendat hij "echtefijne Poppelse gegetenheeft.En dat kan beslistniet icdereen
zeggenl" Tot zover het krantenartikel, Enkele wetenswaardighedenover janhagel - Louis De Jongh, geborente Poppel op 27 september I 880heeRecntijdlangmerzijnjongcre b ro e r S t a f (v a d e r v a n A lic e Dc J o ng h ) samengewerktin de bakke j van hun vader tegenoverde kcrk, maar toen Louis zich vestigde in ziJn nieuwgebouwdpand naast maaldcrij Moonen in de PoppelseDorpsstraat,was hij de enigeopvolger. - Het verhaalovcr de deserteuÍvan Napoleonop de VlaamseTelcvisiewerd geslikt als zoetekoek en menig toe stenbusstoptein die dagenaan de winkel vanStafenJuliaenmenschoofaanom een doos"echtefijne ..." wettig gedcponeerd meenaar huis te nemen. - Rond 1830 werd op den buiten, vooral bij de boeren,in eigenovengebakkenennadathetbrood uit de ovenwas gehaaldwasdezenog heetgenoeg
196
om er eensoortEpeculaas in te bakken.Eenrestant koek mooi te verpakkenin de witte dozenmet van brooddeeg,gemengdmet velstof, bruine blauwedruk van 50Ogram.De janhagelvoorde suiker,honingen kruiden,bijeengezochtnaar losseverkoopwerd verpaktin hogeen half hoge iedersinzichten vermogen, werd in de nog hete blik:kendozenwaarvanhet dekselmet eengele oventot eensooÍ plattekoek gebakkenen dat bandpapierluchtdichtwerdvastgeplakr. recepth€€ftwaarschijnlijkaandebasisgelegenvan - Bij de inhuldigingvan burgeme€ster He :i Ruts de eerstejanhageldeeg.Meerderegeneraties in 1937stonder in elkeklasvandejongensschool bakkersDalleuen De Jonghhebbenhet recept zo'n blikkendoosop de lessenaar vandemeesler verfrjndener vormaangegeven, en in 1881,toen en als traktatiemochtenwij aanschuivenvoor elk de koek achterhet winkeltjetegenoverde kerk driejanhagelkoeken, los in het handjeen eenr€ep werd gebakken door JacobusDe Jonghwerdde chocolade. janhagelvereremerkt Poppelse met eendiploIna - Somsgebeurdehetdat LouisDeJongh onsonder en enigeeremedaille op de ExpositionArtistique demiddagvanschooltijdevenbinnenriep om met et Industriellevan de Admincecommunalede z'n tweeèhaanhetgrotewiel vandejanhagelnolen Tumhout. te dmaien,Dan mochtenwij na schooltijdeen - GustaBotermansweet te vertellendat zij als builtje janhagelstukjes ophalendie bij het zeventi€njarige ginghelpenbij hetjanhagelbakken. rechtinijdenopdegrotebakplaat achterbleven. Er Tijdenshetbereiden vanhetdeeghieldLouisde warener altijd wel diemeewildenprofiteren,maar deuropslotenvooraldegebruikte kruidenwaren diewarenbij Louisaanhetverkeerde adres.Voor zijn grootgeheim.lneenlangedag,vanzevenuur hen hield hij een lege bloemzakopen met 's morgenstot Somsnegenuur 's avondswarenze janhagelrestjes opde bodemvandediepezak.En dan met drie personendruk in de weer om de als zij dan begerigde opgehoudenzak indoken, wekelijkseomzetaantevullenendeversgebakken dan schuddehij die eensferm dooreen,zodatzij
JanhagelbakkerLouis De Jongho880-1969) met echtgenote Maria ChrlstinaMelis(1880-
r939)
GustaafDeJongh(1882-1956) hielp gedu, jaren rendeenkele zijn broer Louis in de Janhrgelbakkerij
19',1
(meikever) witbestoven alseenbommulde. in mei geteisem en droogpoeper. Daarkande naamvan te voorschijnkwamen.Koekrestjes wasvoor ons het Poppelsedelgebak dusnietvanzijn afgeleid. is een gewaardeerd buitenkansje, en werd in hun Eenkoekjebestrooidmet witte suikerbrokjes specerij-en drankwinkelals een snoepjebij een janhagelkoekje, lees ik in mijn prismawoordenboekje aankoopmeegegeven. ennaarkleurenvormis dat van een festival de Poppelse fanfare in de een aanvaardbare omschrijving. Als bloemwit - Op dertiger jaren op een weide langs de bepoeierde deegbolletjes aaneengesloten en over Pannenhoefsedreef, maaktde firma De Jongh- elkaarop de grotebakplaatzijn uitgespreid, lijkt veldje.Ook al komt,wat Melis in het programmaboekjeop een volle dit op eenwit behageld bladzijde reclame voorjanhagelaan vijffi'ankvoor hagelwitin deovenwordtgeschoven, erbruinuit, eenpak.Eenlandbouwarbeider op dePannenhoef maarelk versredenkoekjeheeftwel zijn eigen verdiende toen4,25Íiankperuurenmoestmeer identieke hagelpatroon. Als de eerste daneenuurwerkenomeenpakjanhagel tekunnen janhagelbakkerdestijds hetzelfde heeftvastgesteld betalen.In dengoedenoudentijd was de koek, enaanal datgehageldat voorafgingzijnvoomaam gerekend naareenuurloon,driemaalduwderdan Janheefttoegevoegd, danis hiermeehetkwadraat nu in 2008. vandecirkelbewezen. - Op de zolderbij Aliske De Jonghvondenwij - Omdaterkruidenin verwerktzijn,werdjanhagel onlangsde eerstepersdie gebruiktwerdom het van oudshergeneeskracht toegedicht.Als neef stuggejanhageldeeg tot korreltjeste maken.Het Jandeoverbuikpijnkloeg,dankeeg bij vanmie is de voorlopervandejanhagelmolen beschreven Tanteenhalf koekjejanhagel.En als neefJantje in hetkrantenartikel. De pers,misschien wel 170 janhagelwilde snoepen dankeekhij moederziek jaar oud, is een mooi stukjevakwerkvan een smekend aanmetdewoorden:"Mun,krijg ik een jn jankoekhagel, plaatselijke wantdebuikedoetzo zeer!" smidenstaatnutentoongesteld ons MaÍtinVerbeek, grootindushieel nieuwmuseum"Het Kaske".De zielvandepers, - Wanneer in de een.oestigebaÍkvijs, is waanchijnlijkdoormidden cement-,baksteenen dakpannenindustrie en gebroken toenmeneentegrootwielaandemolen eig€naarvan de boerd€rij"Het Zwartgoor"in bevestigde omdeperskachtteverhogen. Meteen Merksplasen "De Pannenhoefin Poppelin de ging zijnboerderij tePoppelbezocht, kleineingreepzoudit karakteristieke museumstuk dertigerjaren Louis nog klaarte makenzijn voor hergebruik. Of het er altijdeentelefoontje naarjanhagelbakker janhagel, fijn metzijnpistonvanhoutenijzer,afgedekt meteen De Jongh-Melisom enkeledozen papier gezondheidskeuring met roze kleurig koordje, zoolleer en koper de verpakt en een schij{e van warenkan doorstaan, latenwij overaunhet klaa. te maken.Zo eenpakjanhagel,beweerde relatiegeschenk ooÍdeelvan de geinteresseerde museumbezoekeÍ hij, is het besteen goedkoopste durf - In onsmuseumis ook te zienhet oudedeurtje dat ik al mijn vriendenen zakenpartners enzelfsvooreenkoninklijkeaudiëntie datjarenlangtoegang heeftverschaff totdeeerste aanbieden janhagelbakkerij. Poppelse Middenop die deur zoumeenemen staanvierraadselachtige leÍersin helhoutgekerfd. - ln 1913 gaatde specialiteitvoor het eerst als J L.Bax uit BaarleHertogde Heeft hier een Dalleu of een De Jonghhet buitendorps janhagelmesgehanteerdom zijn naam te janhagelovemeemt vanGustaafDeJongh-Beyls. vereeuwigen? De J en D zijn duidelijk,maarde Baxheeftzijn eigenbakkerij,endekoeh gebakken kleinerelettertussende D en de L mist het op de wijze zoalshij het van zijn voorganger dwarsstreepje om eenA te kunnenzijn,terwijl de geleerdheeft,wordtgoedverkochtin zijn winkel Doorde L slechtslichtaangezet is in hethout.De\.raagis: "Het BelgischHuis" in het€nclav€dorp. staathier Johannes Dalleu 1838of JacobusDe snellestijgingvandelonen-omdejanhagelmolen Jongh1873. te bedienenzijn drie personelnodig- drong janhagel geeft te mechanisatie zichop,Maarhetstroevedeegnaar Hoe men aan de naam kwam denken.In eenweekbladtrof ik onlangshet hetouderecept,leendezichdaarniettoe.Op het tijdsgebrek drielettergrepig woordjanhagelaanin eenadem momentdat strengere bakkerijregels, genoemdmet:racaille,schoften,tuig, schorem, en een conflict met EconomischeZakenover
198
Alice en Sooi De Jongh met moederPaulina BaÍ in het dorpswinkeltjeaaÍr de kerk waarjaÍenlangde Poppelse JanhagelweÍd verkocht
JanhagelbakkerGustaafDeJongh(zoonvan Julia Beyls Louis De Jongh)met echtgenote
De lettersin het oudedeurtjevan de Janhagelbakkerij(MuseumHet Kaske)
p p e l s e,l a nhage Echt e f iin e P ogld.9onېrd w.rtig
o,Droru
ffi !D g .d .m.d a r'.
W
T.L. BAX 2338BAARI.,E.
@p pel s e
J a n h a ge l Wettig gedePone€rd
Janhagelpers met eenaantalattributenin het Heemkundemuseum "Het Kaske"
'
1753,fWaalwijk prijsverhoging in l98l samenvallen is voor Bax B. MariaRosaDalleu,'Waalwijk demaatvol enhij zoektdringendeenovememer. 24/| 1I l'769. Robben-Hopmans die C. JanBaptistDalleu, Dievindthij in hetechtpaar "Waalwijk1755,ïwaalwijk kerk 7/ll/l8l l, xx Waalvtijk2012/1786. naastAliske DeJonghtegenover dePoppelse eenbloemen-, fruit- en kruidenierswinkel open D. Jan FransDalleu,'Waalwijk 4/10/1757, 15/9/1815, xx Waalwijk 31/1/1780. houdengekendonderde naam"Bloemenhuis ïBesoyen E. BerthildisDalleu,"Waalwijk1759,fWaalwijk Elisabeth". - Op nog geentien metervan zijn oudstestek 10/1211769. Dalleu,'waalwrjk 19/1/1161, draaideweerom de janhagelmolenen Aliske F.JoannesAdrianus kennende mogenwij aannemen dat zij met haar tWaalwijk3/2/1843,xxWaalwijk24/10/1'796. gedaan heeftwat G LucasAlbetus Dalleu,volgtonderIII. $oot hartvoorde familie,alles zij maarkonomdespeciali0eit vanhaarvooroudeF periode IIL LucasAlbertusDalleu,"Waalwijk1751, overeenmoeilijke heente tillen. xx Waalwijk29/10/1781 De machines waarvan sprake in dit artikel, lWaalwijk 24/211836, beperkten zich nog altijd tot dezelfde Maria walteriaOlifiers,"Wa lwtjk 9/'7/1748, janhagelmolen Kinderen: diewij zagenin h€tkantenaÍikel twaalwUk5/7/1802. van 1968.Dezepers,naarhetschijntgemaaktuit A. PetrusWalterusDall€u, 'WaahÀ/ijk1782, eenstuk van de loop van eenDuits kanonmet tWaalwijk19/8/1783. l784,tPopp€l l2l wel B. Hermanus Dalleu,'Waalwijk ingegraveerde letters,was ond€rtuss€n voorzienvan een vemuftig mesjedat over de 5/1858. geperforeerde plaatdraaideendedeegstrengen tot C. Joannes WilhelmusDalleu,volgtonderIv korrelssneed.In 1983wordtbakk€ÍJanBuyckx WilhelmusDalleu,'Waalwijk2ll8/ de negendeopvolger.In zijn bakkerij aan de lV Joannes l0/10/l863,xxWaalwijk6/10/1813 Tilburgsewegliet hij een licht aangepast l?85,ïPoppel janhageldeeg doorde speculaaspers lopenen het Maria Anna Pieren,'Waalwijk 25/911791, Kinderen: hagelpatmon werdmeteenrolin hetdeeggedrukt. twaalwijk 2ól10/1838. 30/7/1815, terechten A. PetrusH€rmanus Dalleu,'Waalwijk De oudeperskwamop de schroothoop Toenbakker ïWaalwijkl419/1831. wieweetis ere€nkanonmeegegoten. Buyckxzijn bakkerijdooromslandigheden sloot, B. Maria WalteraDalleu,"waalwijk 3l2ll8l'7, kwamdejanhagelin handenvan bakkerCatzen ïWaalwijkl/12l1818. Joannes Dalleu,'Waalwijk2917/1818, die in de PoppelseDorpsstraatnu de traditie C.Adrianus voortzeten ons verwendmet: "Echtefijne ïWaalwijkl0/9/1847. PoppelseJanhagel",verpaktin eeneigentijdse D. Anna Maria Dalleu,'Waalwijk 31/8/1820, fiissedoosin wiFgroendieop d€ acht€rztdeeen ïWaalwijkl4l2/1856,xx Waalwijkl516/1848 Dalleu,'Waalwijk18/8/1831, mooieteksten verplichtde tien ingrediënten E. FransJoannes vemoemd dieeenshetgÍootgeheimwarenvande tWaalwijkl/9/1831. F. PetrusHermanus Dalleu,"Waalwijk5/7/1833, familieDeJongh. ïWaalwijkI l/7/1833. cen€alogie Dall€u (Samenstelllng:Mrrc G. Jan BaptistDalleu,'Waalwijk l5/l/1823, vermeeren) ltVaalwijk312/1823. H. FransJozefDalleu,'Waalwijk25/l/1826, L Eustache Dalleux MarieIsabelleNieooe ïWaalwijk2211/1831. L MariaWalteraDalleu,'Waalwijk9/9/1827, II Jean FrancoisDalleu, o Arras8/3/1726, fwaalwtlk28/l/1831. Dalleu,oWaalwijk 2/9/1829,tGemert 6/6/|746Maria J.Josephus lWa lwljk2S/'|ll'192,v,xWaalwijk oWaalwijk ElisabethBrouwers, 1?25,f Waalwiik 2/'1/ 1868. K. Jan Baptist Dalleu, 'Waalwijk ll/2/1824, 23lllll'/99. Kiídercn: oWaalwijk xx Poppel7/l/1848Joanna A.Maria IsabellaDalleu, 1748, lPoppel8/8/1860, oWeelde Elisabeth Bax, t6l12l1825, l616/1824, xxWaalwijk24/8/177 3. tWaalwijk23/ fwaalwijk
201
oPoppel2715/1868, tBorgerhout27ll 0/l 894,xx Maria HendrikaJanssens, 'Meldert8/4/1864. Kinderen: 1.Joannes Dalleu,'Antwerpen20ll l/1888. 2. JuliusAntonius Eduardus Dalleu oBorgerhout 13/10/1892,ïBorg€rhoutl4l 5/1920. Dalleu,volgtonder 3. LeoLouisHippoll,tus VIII. l/7/1814, V LucasJoannesDalleu,"Waalwijk Maria fBrussel24ll/1887,xx Poppel2617/1841 29ll l/ VIll. Leo Louis HippolvtusDalleu,oBorgerhout Josepha De Jongh,"Watermaal-Bosvoorde I Z4ll 890,ïBorgerhout24/2/1964,xx Antweryen 1812,tPoppel2l/4/1864.Kinderen: A. MariaTheresiaElisabethDalleu,'Poppell2l 3ll3/1917 Maria JulianaHerminaVan Hae.en. Kinderen: l / 184'7,tP oppel13/7 1862. l. MariaHendrikaPaulusJoannaDalleu, B. Emilia Petronella Dalleu,'Poppel2l/7/1848, oBorgerhout 12/2/1923,fBoryeÍhout, xx tPoppel2814/1858. BorgerhoutRobertusBraet C.Joannes Dominicus Sebastianus Dalleu,'Poppel 2. CarolusJoannaPaulusLeo Dalleu,volgt I 0/I I / I 850,xx MariaFÍanciscaLamée,oDonchéry onderlX. 3ll3lIU1 . KiÍrdl L RosalieLouiseDalleu,'Parijsl3l9/1876. Dalleu,'Poppel3/l U1843, D.AnnaMariaJosepha Huwt voor de eerstemaal te IX. Ca.olus Joanna Paulus Leo Dalleu, tPoppel21711875. 26/111918, xx Maria Ludovica Poppelop 8/ll/1865 met Antoniuscoppens, oBorgerhout 1 4/ lO/18'10. LenaeÍs "Poppel 22/4/1842, fPoppel Kinderen: L MariaAnnaJosepha Coppens, 'Poppel7/ GenealogieDe Jongh (Samenstelling:Marc 9/1866. 2. AdrianusCoppens, 'Poppel1/2/1868. Vermeeren) Antonius 3. Joannes Josephus Coppens, Franciscus Jacobus De Jongl, "Poppell/3/1852, l614/1870. "Poppel xx Poppel 1Ol8ll876 HuwtvoordetweedemaÁlte Poppelop 3/9/1873 tPoppel 2512/1895, De Jongh,"Poppell/3/ CatharinaDaemen,'Poppel7/12l1851,tPoppel met JacobusFranciscus Kinderen: Kind: 30/7/1893. 1852,fPoppel2512/1895. Antoon De Jongh,'Poppell6ll/1886, 3/9/ De A. Juliaan l ComeliusPetrus Jongh,'Poppel AnnaVan 1874. tPoppell4ll/1949,xx Poppel4/4/1910 E. LucasJoannes HermanusDalleu,volgt onder Laarhoven,'Weelde l0/6/1886,tPoppel 2318/ t963. vI. B. Philomena LouisaDeJongh,'Poppel4/4/1889, I l/l tTumhout /19ó4,xx Poppel5/7/I9l0 Emilius VL LucasJoannes Dalleu,'Poppel7/ EduardusDe Bonnaire,oAntwerpen24ll/1886, Hermanus 4/l845,tMechelen19/10/l369,xx Antwerpen18/ tPoppel14l9/1952. De Jongh,oPoppel26/7/ VanEs,'Antwerpen 30/ C.AnnaMariaElisabeth 5/1867Theresia Catharina 1878,tPoppel6/10/1878. l1l1838.Kinderen: HenricusPetrusAnloniusDe Jongh,oPoppel Dalleu, D. l. LeoniaJoannaMariaCatharina 'Poppel3/5/1868,fLonderzeell3/111946. 16/9/1879. Ny'aria E. AdrianusLudovicusDe Jongh,'Poppel27/9/ 2. HippolirusJosephus Joannes 1880,tPoppel 24/3/1969,xx Maria Christina Dalleu,volgt onderVIL I 8/1211939. Melis,'Retie28/10/1880,'fPoppel VII. HippolitusJosephus Dalleu, Kinderen: Joannes Maria l0/1850.KindeÍenl l AntoniusDalleu,'Waalwijkl/12l1848, fPoppell712/1851. 2. AnnaMariaDalleu,"Waalwtjk26/l2l 1849, I Gemert2/ | / 19 | 6. L. LucasJoannes Dalleu,volgtonderV
202
1.GustavlsHenricus DeJongh,"Poppell8/ 2/ 1909,lPoppel 4/9/1977. F. Gusta\usValentinusDe Jongh,'Poppel 16/2/ 1882,tPoppel l9/4/1956,xx Poppel16/4/1920 PaulinaBax, 'Poppel 9/2/1890,JPoppel20/2/ 1972.Kinderen: 1.Alice De Jongh 2. FraÍlsDe Jongh
door Pa6toorTUbbrx(Í)
beweegredenen steunende verkeren de ond€rgetekendenin de grootstehoop dat zijne en Emincntiehun verzoekschriftzal onderzoeken met eengunstigonthaalveÍeren".
1926 vaÍ al de Dezepetitie, welke de handtekeningen In t' jaar I 896werd volgendepetitie opgesteld: inwonersder "Straat" moest dragen,werd door 'iAan zijne EminentieMonseigneurGoossens, sommigenondeÍtekend,maar ... werd nooit naar KardinaalAartsbisschopvanMechelen, Mechelenverzonden.De Z.E.HeerS.Jacobstoen EmiÍeÍtie, pastoor,een heilig en verstandigpriester,fijn De ondergetekenden alleninwonersder geme€nte diplomaat,die oneindigveel goedgedaanheeftte Weeldenemende eerbiedige wijheid aanzijne Weelde,maar de noodzakelijkheideÍer tweede Eminentiehet volgendeschrijvenmedete delen: parochieniet inziendeendaaÍomsteedsstrevende De grootstehelff der inwonersvan Weeldeis op naarcentralisatiein en rond de "Kerk", had lont eentamelijkgrotenafsrandvandeKerkverwijderd; gerokenen ,,. waser bij: de eeÍsteondeÍtekenaarÈ degehuchteÍStraatenMol€neyndzijn op twintig tÍokken terug,anderendiervenniet meeren daar minutenafstandgelegenendegehuchtenHeikant, kwam niets van in huis noch van schrijvennaar Schooten Heg vaneenhalfuur tot ten minstedrij Mechelen, Het afschriftdezer nochvanparochie. kwartieN, daaromook gaatheÍ grootsteged€elte petiti€ bleef bewaarden in 1930 werd zij derbewonenvanHegnaarPoppelter K€rkedaar overhandigd aankapelaanTubbaxdoorKarelBolsdie afstandwat korter is. De gemeenteWeeldeis Haagen,gemeenteraadslid. Dezepetitietekentden in twee grote delenvcrdeeldgenaamd"d€ Kerk" gemoedstoestand vande"Straat".De gedachteaan en "de Straar".dezedelenbestaandan weer in eennieuweparochiebleefsmeulen; dochdaarwerd kleineregehuchten, zoalsdiehierbovenzijn gemeld zeldenuiting aangegeven. Elk jaar toch op ofi zo te zeggeí aÍhangendevan de Straat.De Drievuldigheidszondag (Kapellekenskermis) en't gemeenteWeeldeverkegrtjuist in denzelfden Zondagsna den feestdagvan St.JanBaptist (24 toestandalsdegemeente Ravelswelkepasgeleden Juni)kwamdiegedachte boven.Opdiedagenwerd e€n tweedeparochieheeft gekregen.Daarom de hoogmisin de Kapel gezongenen vroegende van zijne Eminentie mensenzich danwel eensverbaasdaf. waaromdit durvende ondergetekenden komenverzoekenvanhendezelfdegrotegunstte elkenzondagniet kon enmochtgeschieden. Daar willen toestaanals aanhunnegeburenvan Ravels werd danwel eensover gemopperd,voomemens in gemaakt,besluitengenomen,eenglasgedroÍken met henook eentweedeparochiete schenken de Stiaat,te meerdaareÍ reedseenkapelb€staat, op de "nieuweparochie"en "de zaakbleef zoals welkezeergoedgeschiktis om voor parochiekerk ze was", De extru grote invloed en de fijne te dien€nvoor de helft vaÍl de gemeent€.Op die diplomatievanPastoorJacobszoÍgdener w€l voor
oudenatiebMs,rentenierin de Straathad in zijn plat Antwerps gezegd:"PastoorJacobsheefï 1926 zoq en nog we1helemaalonverwachts, ontzaggelijk veelgedaanvoorWeelde,nu zethij veranderingbrengen.PastoorJacobszou in deKroein op zainwaairk". Op zondagI 8juli, zou septemberzijn ontslagindienenen op rust gaan. E.H.Pastoor Jacobshetnieuwsplechtigafkondigen Washet omdatZ.E.H.Jacobs, met zijn scherpen van op den predikstoel,onder de missen.Hij blik, inzagdathet voor zijn opvolgermoeilijk zou meendeechterde nieuwe schikkingietwat te zijn Straaten Kerk bijeen te houd€n;was het, moetentemperen.Wantwasde geestdriftgÍoot in omdat hij ove.tuigd geraakt was van de "de StÍaaf', aande Kerk werd het erg koeltjes noodzakelijkheidenigeveranderingaantemoet€n ontvangen, sommigenhaddeneenmin of meer Veleoudenvanjarengingen'sZondags afkeurendprotest laten horcn, een had er zelfs brengen. van uit de Straatper tram ofper autobusnaarde g€zegddatWeelde'hu kapot"was.Het iDbrengen hoogÍriste Poppelof Ravels-Eel, was het, om van die dagelijksemis in de kapel,aldusPastoor zondertot een tweedeparochiete moeten Jacobs,meerwas het in den beginneniet, had overgaan,enigetoqgevingen voldoeningaande hoofdzakelijkvoor doel aan de zieke en oude Straatte geven;washet om denwegte barennaar mensen, ver van de kerk afwonende, eenfweedeparochie? !e geventot mishoren.Zo b.v. Washetom al dieredenen? gemakkelijkheid Wie zal zulks uihnaken?Wat er ook van wEzcrn moesthetMoleneJmdblijven naardeKerk komen juni trok Z.E.H.Jacobs naarMechelennaarzijn ...indiener misbruiken doorzouden zou ontstaan, wiend MonseigneurVan Olmen om door dezes alleswordenafgeschaft. Om te beginn€l:elken voorspraakvan het bisdomte bekomeneen werkdageengelezenmis.Binnenenigewekenzou Vicariusresidensvoor de StÍaat,met machtiging er 's zondagsook mis gelezenworden.De eerste om daarte gaanverblijvenen dagelijksde H.Mis mis hadplaatsop maandagl9juli. in dekapelte lezen.Op zondag4juli kwam er op depastorijeenbriefvanMgr.VanOlmentoewaann Nota: E.H.L.Tubbax, tot vicaÍiusresidens De vraagstelt zich: waaÍtoediendedie kapeltot onderpastoot werd aangesteldvoor WeeldeStraat met de daÍItoe?Overhetontstaandierkapelis schierniets toelatingenverplichtingelkendagin dekapelvan geweten.VolgenskanunnikLemaire,leraarin de St.Jan-Baptist aldaardeH.Misop tedragenenter bouwkundeaandehogeschool vanLeuven,dateert plaatse tewonen.Eenwoonstzoeken in deStraat? het koor der kapelvanuit de 12eeeuwWashet "De eenvoudigste oplossingzou zijn, volgens vroegerde parochiekerk?Zeker is het dat ze van Mgr.VanOlmen.dat E.H.TubbaxzelL op eigen ouderendatumis als de St.Michielskerk. Bij het kosteneen huis bouwde".Wellicht be.ust dit gravenen de gÍondwerkender vergroting werd schrijvennog in het archief van de Sint- nietsontdekt,tenzij hier en daar,allen in dezelfde Michielskerk.Dit deuwswilde Z.E.HeerJacobs richting gegraven,kuilen van de groottevan een nog voorlopig geheimhouden,maar zoals gewoongÍaf, hebbendedegewonediepteook van gewoonlijk,hij brachthet zelf uit. Als een een gewoon graf. Voor het maken van de strooi\,'uurliep het rond en 's namiddagsnog was fundamenten moestmengnven tot op denvasten het in de Straatbekend.NotadsE.deBoungneen grondenzokwamendiekuilentevoorschijn.Maar DokterA.VanBaelenkwamentoegesneld, wilden daarinwerdnietsgevondennochoverblijfselsvan uit eigenmondvan denPastoorhet nieuwshorcn kisten,nochbeenderen.Men steldeenkelvastdat bevestigen. Cansde"SÍaaf'slond te been.in rep er rcgelmatig in dezelfderichting, op dezelfde en roec het nieuwskwam te plotselingom waar diepte,volgendezelfde gÍooÍe gegïavenwas en te zijn; alles waszo kalm, zo rustig, en daarviel de grond omgewoeld!Was 't daar ooit een Ja.De actevdí25 maálrt134'7meldt hetmeteenalseenhemelsgeschenk opaardeneder. begraa&laats? Hetnieuwswerdbevestigden,famacresciteundo, ons dat er eertijdseen kerkhof rond de kapel 's avondswerd er eenstevigepint gedronkenop bestaanheeft.Hoelangdaarbegravenwerd is niet de"Nieuwe St.Jarsparochie". Dien avondwashet seweten. geenpolitieuur.Een zekercDoor Van RooÍ een dat allesrustig enkalm bleef.
204
PastoorT[bbax van de parochie St.Jan in WeeldeStraat
So-Go.t-n-G.r Dae ! dêaa, dicn dc Har sed.lt Àc.ft | tdr o Gr op juicf,.D .! otu vèË
Í
ï:; :ïï':; '' i;'"' '"'., ",' Ê:i,ï,':"i1.
o"d;.p*@o.^*esM.r.
TÊR DÀN(8ARÉ HERINNERINC r.n dc Èliidë vi.tia ÈÍ
l o;oa'h'
-
r05i
h,jh
vIlrr.ltr_-l1VINTIG.Ja.RIí;
PRIEtlTERS(jHÀP t9la
-
,r ME -dlÈ_
llr llêh U g.dcld oE b sdb Sii È dr.sa, .h dlr !w. vrch
t919.
q
vruchÈn ..uhs'n
lL Èo bid elÍohcn oí sqii.nd r. vodch,h&ronrêdià.n. MATH. xx 23. {/.nnér .ná Jii sêa..n Àêh Í!t u dij tjD onnutr. h.voL! n, zgt d6h dicnÍLhc.hên , vàt v.' d.acn wdêr w. M.ri., go.d. Mo.d.n À+ Eij io onn .vcn iblds ' eo.
TUBBAX
è. een ho'sdaand heru sê@M. tsri wê5 $Íens voor zichzeÍ, voo. de andeÍen. Ak PrGsÈr m dr Pès ,mr w d hi ui .h zwàre veêntw@rdelikheld, die h'i dres God en vèi de h8nsen D nrcin v zin srote bekommernh w* zjin k4k en hêr so!sdiênitis levên va^ êL ziin 9êrovts Mrn di érbare hm'l ê w mde^ s .?n ' hiieE, I dànl tildê^s mirn rê*nê /ekrc. Briift mil in uw sebêdènqadênken vo$è13àr, bid v@r mii b€Íhêrm miin $ iêíd'
In vroegerjaren moetdekapeloverveleengoede Hoogmis.De overleveringzegt dat dezemrs rs inkomsten van den doekvan het hebben beschikt. PastoorAmaerts zegt: ing€steldter gedachtenis "EcclesiamultumdebetCapelle" die in de kapelop dien omredendatde H.BloedvanHoogstraten, Kerk geleendheeftvande kapelvoorhaareigen dag berustheeftwameermen den doek van 's naarSt.Michielsabdij teAntwerpen onderhoud. Tijdensde Revolutieen in het eerste Hertogenbosch deelder l9e eeuwzijn velerentenofverlorenof bracht.Dien dag vieÍt men Kapellekenskermis. metdeKruisdagen waser Kruisprocessie afgekochtgeweestgelijk blijkt uit de Manualen Dinsdag vanhetseculieren hetregulierbeneficie, zodatop naardekapelenwerder demis gecelebreerd. Op versmolten de/enslonddebeidebeneficiën zijn in W itten Donder dagbleef de kapel volgens "Kapellanie". van 12tot 5 uur open, éénbeneficie onderdentitelvan De gewoonte Kapellanieheeft volgensde reductiedoor Z.E.Kard. Goossensgedaan,de volgende Haderin vroegerejaren eenprocessie plaatsin de inkomsien Straat?De archievenzeggenhet volgende: en Iasten. Inkomsten BisschopHenricusGabriëlvanAntwerpenkeurt a. Het huismet 2 woningenis in 1896verkocht goedin 1763te gevenaanden Pastoor:voor de I gulden,voordeprocessie en door d€n notarisGillesvoor 95 frank.Daarvan misop St.Jansdag: heeftm€nnueenschoon I gulden.Aan den kostervoor sn-rk land,Kapellanieakkerlof op St.Jandag genaamd, verhuurdaanFr.Haagen l5 stuivers.Dezelfde voor 22 frank mis en lof en processier jaar bisschopordonneertde venstersder Capellete voor9 Een genaamd omdatzete duisterwas;lindebomen b. stuk land"boonland" verhuurd vergroten uit aanPeeters te houwen.In de kapelberusttehet H.Sacrament voor l0 frank. c. De Kapelakkerrond de kapel in de Straat, niet! Voor de H.Mis, moestenzij die wilden verhuurdaanRosalieWoutercvoor T frank. communieceren, in desakristie komenverwittigen d. Een som op het Grootboekopbrengstvan en de hostieswerdengeteld.Tol grole ergemis afgelegde renten,cijnzen,enz. van Tante Roos, RosalieWoutersde oude Voordezeinkomsten wareneÍ somsdie niet kwamen moetenjaarlijks3l gelezen koster€sse, gecelebreerd verwittigen,en toch communiceerden. missen Dan worden. Nota l: Volgensoudegewoonte er H.Hosties endanscheen dendagvan is dehuurdervan ontbraken hetKapelhofgehouden te beginnen. Dan was dekapeltekuisenen/uiveÍ hetijverigmensheelslecht haar te houden;hij is ontslagen pachtgeld. zeuit humeur vanhet Nota 2: Wat de obligatieaangaat, de missen volgensdestichtingen in dekapelte lezen,daarvan Op zondag25 juli had in de kapelde eerste plaatsdoordekerkfabriekDeze is Ínaarhetvolgendeovergebleven. stoelverpachting verpachting verriedtenzeerste hoeblij demensen aat waren. 't weldat De E.H.onderpastoor pastoor inwonende derSt Scheen allenofziek of bij den is verplichtalle maandagen, woensdagen en oud warenen dusrechtop eenplaatsje,Er werd vrijdagenmis te doenin de kapel,uitgenomen rn om een plaatsgevochten.Een honderdtalte gevaldie dagenonmiddellijkvoor e€nheiligdag v€rpachten plaatsen brachtde mooiesomop van vallenofivel als hij door slechtwedermoraliter 4478 frank... zelfswerdener voorbehouden beletis naarde Straatte gaan.De Gemeente kent plaatsenop het hoogzaalstormenderhand hemdaarvooreensomvan 100franktoein hare ingenomen. In devergadering vandekerkfabriek voor het rekening.Tentijde vanE.H.Lod.Tubbax werder werd beslotenhet geld te besteden ook geenmis gecelebreerd in de kapel:op 1e versterken van het hoogzaal, voor het wijdag in denPaastijd,bij eenlijkdienstaande ineentimmerenvan een biechtstoelen een Kerk.Tweernaal zou voortaan in t jaar waser eenhoogmisin predikstoel.Het H.Sacrament de Kapel en eenseenlof. Op den Zondagna den gestadigrusienin de kapel.Eenoudegodslamp feestdag vanSt.Jan-Baptist waserhoogmisen lof werd gevondenop den zolder der kerk en de pastoorte Ravels-Eel, ter gelegenheid van St.Jansfeest.Op Z.E.HeerVoordeckers, De H.Drievuldigheidszondag is er slechtseen zorgdevoor een klein eiken tabemakeltje.
206
Zondag8 augustus: Vanafdezen zondagzouer 's zondagsgeregeldin de kapeléénH.Mis gelezen woÍdente 6 l/2 uur Ho€fthet gezegddat ieder thuisw€gkonin deStraardeze diemaarenigszins mis bijwoonde!Vanafdeneersten zondagwasde kapelveelteklein;velemensen stondenbuiten, en in de kapelen op 't hoogzaalhingenze tegeneen geen Huizinevandenvicariusr€sidens alsdruivenaaneenongeknipten druiventros; Daar moest voor een woonst voor den kansom destoelen omtedraaien. Onvermijdelijk, gezorgd Eerw.Vicarius Residens woÍden.De eeniedervoorzaghet, daarmoestietsgebeuren: eenvoudigste oplossing,had Mgr. Van Olmen of de kapel vergrotenofwel 's zondagstwee gezegd!zotl zijn dat E.H.Tubbaxzelf een huis H.H,Misseh daarstellen. Er werdechtergezwegenl Jacobs zoumetseptember daaropvolgend bouwde.E.H.Tubbaxzelf beslootdit, met Pastoor toestemming enhulpvanzijn ouderste doen.De op rust gaan,65 jaar zi,lll'dehad hij recht op tijdenwarenmoeilijk.Webeleelden endan..ja danzoumenverderzienwat decrisisvan pensioen denfiank (1926).Dezetuimeldeen decampagne te doen. De meiboomwappertop het schier tegende democratische regeringPoullet-Jansen20 augustus: was op haar hevigste.Toch maar vooruit. 57 onderdakstaandenieuwehuisvan denVicarius roedengÍondwerdenaangekocht in de Koning Residens. prijsvan 22 september: AlbertstrMt,aandenuiterstvoordeligen veÍtrekvan PastoorJacobs.Voor hadhij zijn ontslagaangeboden 100fiank de roede,van KarelBols-Haagen. en De 23 september gewoneprijs wastoen200à 300frank.KarelBols verkegen.Hij gingeenwelverdienderustgenieten ging eÍ trotsop. op zijn oudendag.hij ging naar te Sint PietersRodebij zijn zustermevrouwde de tachtig,den €erstencadeaut€ kunnengeven weduweBemardDe RaeymakerEn 't maghier gezegd: v€el,ontzagltkveelhadPastoor aande nieuweparochie.Dezelfdeweekwashet nogmaals plan klaar, de bouwmaterialen aangekocht, de JacobsvoorWeeldegedaan.Grootwaszijn invloed geweest gedurende zijn langverblijfteWeelde. Hij aanbesteding uitgeschreven. waseenheiligepÍiester,eenijverigepastoor,een eenschranderdiplomaat.Non 3l juli: dewerkenbeginnen. Metse.ijJanOoms- wijze raadgever, Van Beers.SchrijnwerkerijGebroedersVan de. recusolaborem,'t was zijn leus.Zijn he€ngaan Voort.Timmerwerk:AdriaanDe Rijk & Zonen. werddanook beireurd.Zijn invloeden zijn wijs geweest Weelde langejaren De boeren,allenzonderuitzordering,zoweldie beleidwarenbij machle gratisgrond éénte bewaren.De wijze en vooruitziende haalden man vandeKerkalsvandeStraat, aan.Iederewijk keeg zijn dagen voo.zagdat dit na hemniet meerzou mogelijk en materialen 't zijn.Omwillevanhetzieleheilenvoor't voor aanbrengen, dit onderde leidingvanJozef geweest moeden Van Hees,toen dekenvan de Boerengilde.De goedvanWeeldehadhUdenovergroten om te latenvarende eerstesteenwerd dien dag gelegddoor dgn denodigezelllerloochening E.H.LouisNuyens,mstendpastoorte Tumhout cantralisatiegedachte welkehij zijnganse loopbaan Dit bevr'ijst Aanzijntussenkomst had nagestreefd. enoomvanE.H.Tubbax. was doorzo hardnekkig grotendeels het te dankendat de familie Tubbax eenste meeÍzijn zielegrootheid. toelatingtot bouwenhadgegeven.De heerLaurent Bie,booÍikweker,zouzorgenvoorhet PastoorJacobsvertrokden 22 september's Swaan-De aanleggen endebeplantingvandenhof.Hij leverde morgens,te Tumhoutwoondehij nog juist de gratisal debomenen sierplanten, Nuyens, daaringetrouw begÍafenisbij vanEerw.HeerOud-pastoor aanzijn g€woonte: hij washetimmersdie steeds hoger vernoemd.Tekenendlvas het: nog vanWeelde dienzelfden dag,'s namiddags beldebij den bereidenedelmoedigdegeestelijkheid laterVicaris €n omslrekenvan planlenvoorzagnodig tot Z.E.HeerPastoorDekenJ.Jansen, opluisteringen versieringder godsdienstigeGeneraal,aaneen delegatievan Weelde-Stmat. plechtigheden Aug.Dries, enkerkelijkeaangelegenheden. Dezebestonduit: Burgemeester toelagevan500 kerkfabriek stemdeeenjaarlijkse frank voor den vicarius residensen de gemeenteÉad meteenparigheid vanstemmen als huurprijsvoor dezeswoning 1500frank Later werd dezesom tot 2500 fiank gebracht,ook bij eenparigheid vanstemmen.
De St.-Janskapel in Weelde-Straat voor de vergrotingvan 1928
LauÍentSwaanen JanGovers.Hun doelwashet algemeenversierd,overaltriomfbogen,overal verkrijgenvoor de kapelvan eentweedeH.Mis jaarschriften. De nieuweherderwerddoorruiters verwelkomd opdezondagen. DeZ.E.HeerDeken vanTumhout afgehaald vandeStenenbrug, aande zagin de billijkheidvandezevraag,maarkon in villa vandenheerLaurentSwaan,vandaaruitook dezenietsanders doendandieherennaar'tbisdom veÉrokde stoet.Dezeging dan langsde straat, verwijzen.Er werddanookbesloten Het neder igSint de volgende naar de St.Michielsker k. weekdereisnaarMechelente wagen.Zij werden Jansklokjevan de kapelluiddefeestelijken op het bisdomhartelijkdoor Monseigneur Van geestdriftig in volkomenharmoniemetde zware Cauwenbergh, \Ícaris Generaal, ontvangen enhen St.Michielsklok. Op zondag7 novemberhad de werd voldoeningbeloofd.Op 13 oktoberkwam eerstebinatiemis plaatsin dekapel:le miste 6 l/ de be n o e m i n gt o e v a n E .H .Ja nJa n sse n s,2 uur,de tweedemis,ook gelezen, te 8 l/2 uur onderpastoor te Retietot pastoorte WeeldeSt.- l6 november:De E.H.L.Tubbax, die tot dantoe Michiel.Op26oktober,daagsvoordeinhalingen verbleefop de pastorij.belÍektzijn nieuwe. de aanstelling van E.H.Janssens kwamer een voltooidewoning.Vanafdezendagwerdenvoor schrijventoe van 't bisdom,bestemdvoor de inwonersder Straatde berechting der zieken E H.L.Tubbax:Concediturbinatioin sacello gedaan vanuitdekapeldoor dehVicariusResidens. St.Joannis Baptistae dominiciset diebusfestivis. Stippenwe aandatvanafI augustus tot enmet3l 27 plechtige Op oktoberhad dande inhalingen december1926 et ií de kapel ll.84l aanstelling plaatsvan pastoorJanssens. Het H.H.Communies werdenuitgereikt. Voorzeker, het inhalingsfeest lukteop gansde lijn. GansWeelde godsdienstigleven der Straatwas er, door de deed mede,"Straat" zowel als "Kerkeind" toegebrachte verandering nietopachteruitgegaan.
1926washetjaarderBlijdeVerrassing.
Z.E.HeerTubbaxtenvollezal mogenrekenenvoor zijn werk op den algehelensteunvan de hogeÍe 1921 geestelijke overheiden menigvoordeelten bate 1927. Jaatvangrote,vangeweldigegebeurtenissen van de Straatzal bekomen.De pastoorafuezig, voorde "Straat".Als ietsaan't rollengaat,blijft belt Monseigneur bij denVicariusResidens aan. het dikwijls aanhet rollen.De veranderingen in Dekapelwordtbezocht ener wordtmeteenbeslist 1926 aangebrachtmoestenmoeilijkheden datde kapelkostwat kostmoetvergrootworden, meebrengen. Men kreeg "Kerksgezinden", Van de gelegenheidgebruik makende,daarin spottend"Veemollen"genoemd;men kreeg aangemoedigd door Z.E.HeerDekenJansen, "Straatsgezinden", die dan spottend vraagtE-H.Tubbaxaan Monseigneur:le de "Geitenbokken" werdengedoopt. Bij eenverdeling toelatingom lofte mogendoen;2eom gezongen of eenuiteengaan zijn er gewoonlijktevredenen missentehebbenin dekapel;3emeergelegenheid enmistevredenen. 't Is nueenmaalzo, 't Antwoordwastwe zullendat mensen zijn tot biechthoren. zeldentevreden.Wien iets werd gegund,wil allesonderzoeken. dikwerf nogmeerbekomen,endeomstandigheden brengen heeldikwijlsaardeaandendijk.Hetis en Op I maaÍ kwam danook bij pastoorJanssens hetzalblijvendealtijdterugkomende geschiedenisvolgend schrijven van MonseigneurVan vanÍesidenties, kapelanies ennieuweparochies met Cauwenberghtoe: "EerwaardeHeerPastoor.Wij haarstrijdenmoeilijkheden, methaartriomfenen hebbenbeslotentoe te latendat er op Zon- €n verliezen. Ookhier.Biechtmochtin dekapelenkel heiligdagen in deSt.Janskapel lofgeschiede endat gehoord wordenonmiddellijk voorenonmiddellijk er in de weekde H,Mis gezongen worde.De na de H.H.Missen. Daarwasonmogelijkdoor te E.H.Onderpastoor mag 's Zaterdags in de kapel komenop dagenvan iets of wat drukte.Op de biechthorenin denwinteÍna4uen, in denzomer zateÍdagen,op de Vigiliedagen der feesten, na 4 l/2,Í.Í.2. na biechtte hebbengehoordin de moesl€nzij die wildenbiechtenop andercuren, kerk.Geliefvandit schrijvenkenniste gevenaan naardeKerk.'t Spreekt vanzelfdat zulksongaame E.H.Tubbax. Aanvaar d,enz...( w.g- )J.V an gedaanwerd en dan ook weinig gebeurde. Cauwenbergh, Vic.Cen.Kortentijd daamakwam Uitgezonderdop denzondagna't feestvanSt.Jan, ertengemeentehuize eenschrijven toewegens den was er in de kapelnooit lof. Natuurlijk dat de HeerGoevemeur derProvincieAntwerpen advies mensen diedemissenkondenbijwonenin dekapel vragendeaandeKerkfabriekendengemeenteraad voorhetgaanbijwonenvaneenlofin dekerkniet overdeaanlraagingediend doorMonseigneur de te vindenwaren.Buitenweetder geestelijkàeid Aartsbisschop VanRoeyomdebidplaatsvanSt.Jan vergaderden zealsdan'szondags rond2 uurin de Baptistte Weelde-Straat tot Kapel, dus tot kapelom gezamenlijk hetrozenhoedje te bidden. Kapelanie op te richten.Te dien tijdebestondde Elkenzondagnamiddagliep de kapelvol: 't kon kerkfabriekuit de H.H.JanBax-VanHees nietanders, daarmoesteenoplossing komen.Zeer voorzitter, FransKolen,AdriaanKolen(zoonvan Eerw.HeerDekenJansen lichttehetbisdomm en Comelius),FransVerheyen-Olieslagers, Edmond Grootvicaris Monseigneur Van CauwenberghVloemansen E.H.Pastoor Janssens. De kerkaad verwittigdeZ.E.HeerPastoorJanssens dathij op wer d bijeenger oepen. Na discussie en I 4 februarihemeenbezoekzoubrengente Weelde niettegenstaande protestvan H.Fr.Verheyenom de zakenbetreffendede kapelte regelenOlieslagersachttede meerderheid,incluis de I 4 februari:komstvanMgr.VanCauwenbergh met E.H.Pastoot hetonnodigadvieste uiten,daarzij Z.E.HeerDekenvanTumhout.PastoorJanssens dieoprichtingonnodigvond;en er werdbesloten was op reis gegaan,dus afwezig.En juist die aandenHeerGoevemeur te schrijvendat "zij in afuezigheid, voorMonseigneur ongemotiveerd en diezaakniettussenkwamen!!!" Natuurlijkprotest niette verrechtvaardigeh, gaathetgrootgeluk,de vanwegeden E.H.Onderpastoor. Na heelwat felix culpa,zijn voorde Straat.Die tekortkoming moeilijkheden envoomamelijk danl deenergieke wegens denE.H-Pastoor, misschien intrinsece niet medewerking van dhr EdmondVloemanswerd zo slechtbedoeld,gaatde oorzÀakzijr warom er enigedagendaamatocheengunsligadviesals
209
't wareafgedwongen. Eenpaa.dagendaamagaf kunnengevenvoor "de kapel".Die kindergiffen van zoudenzegenaanbrengen. 't Mag met fi€rheid danook de Gemeenteraad met eenparigheid gunstigadvies. worden gezegd: nooit ging priester zo stemmen triomfantelijk rond;nooitwerdbedeltocht zulkeen nooit werd bedelaarhart€lijker Maaktendeel uit van dien.aad: Aug.Dries, pleziertocht; Warendagenvaninnig burgemeester, AdriaanVanGils,KarelBols,Frans verwachteÍverwelkomd.'l Hermans, vertegenwoordigers vandeShaat,Frans genoten grotevoldoening, 't warengloriedagen. Haagen,JanVan Loon,ComeelVan Beek-Van En in menighuisroldenmethetgelddetranenvan van den priesterin de beurs.Op 5 Loon, JacobusMertens, Edmond Esters, aandoening vertegenwoordigers Eeniedergaf, vanKerkeneind. Op zondag dagenwasderondegemaakt. engaf 6 maarthadheteerstelofplaatsin dekapelen op rijkelijk en zeervelendruktenbij het veledatze spijtuit nietmeerte kunnen dinsdag8 maaÍtde eerstegezongen H.Mis voor gavenhungemeend wijlen PetrusHermans.Omstreeksdien tijd geven.Die vijf dagenbrachten49.366fÍank op. eenwaarrecord k wam e n Z. E. H e e Í Ka n u n n i k R .L e ma i re , Dit voorcirca150huisgezinnen: hoogleraar te LeuvenenZ.E.H.Deken Jansen van vanmilddadigheid: Turnhoutnaar de kapelom na te gaanhoe de 3 giftenvan2000frank vergrotingbest zoukunnengeschieden. Kanunnik I gift van 1500frank Lemairein medewerkingmetbouwmeester Frvan I gift van I100 frank denDaeluit Leuvenmaaktehetplan.'t Waseen 15giftenvan 1000ftank dogmadat de koor ongeschonden moestblijven 20 giften van 500íïank staan.Beslistwerddekapelte verbreden doorhet I gift van700frank aanbrengen van2 zijbeuken. Deonkosten werden I giff van 400 frank geschat op75.000frank.Daarechterdievergroting 28 giftenvan200frank nogteminiemtoescheen, keeg bouwmeesterVan33 giftenvan 100frank giftenvan den Daelopdrachtde kapeltevenste verlengen Verderegiftenvanminder,waaronder meteenboog.Bij 't eersteplankwamener 60Í12 50 frankvan mensendie meergavendan ze bij, bij het h{eedenog zoveel,dusin het geheel vermochten. 120m2.Nog zoudekapelte kleinbllven. Eenste 26 juni: plechtigheid van St.JanBaptist,patroon meermoest haderdiendageengrote ietsomdathetoud wasbewaard blijven derkapel.Voorvelejaren plaats,waarinbedevaaft als heiligerelikwievandenoudentijd ten koste begankenis devereerders van hetpraktische nut,omdatze oudwas,moest van St.JanBaptistin grotengetalenaartoe de koorbehouden blijven,wantalsmonumentof kwamen.Zo kwamener,volgensdeoverlevering, type van bouw diendeze niet in aanmerking te jaarlijksvelemensenuit Arendonknaartoe, deze komennochbehouden. Betreurenswaardig! Bij zijn hadden zelfs den bijnaam gekregenvan laatstebezoekhaddeZ.E.HeerDekenJansen Naar't schijntverhokken deze's aan "platvoeters". E.H.Tubbaxde toelatingen opdrachtgegeven nachtste voet uit Arendonkom met de vroegte zodmmogelijktebeginnen en methetinzamelen van aande kapelte staan.Van dezebegankenrs bleefernietsover.Dit waarschijnlijk te de nodigegelden.Het uiwoerenvan het tweede bedevaaÍt geestdeÍ plan zou de onkostenmerkelijkverhogen.Daar wijten aanden allescentraliserende pastoors moestdus rondgegaan vanSt.Michiel.In deplaatsdaarvanwas worden.Op zondag21 gekomen, maartonderde misseneengeestdriftige waardanookdelaatste oproep deSt.Janskermis j ar en, jaar voor het 1926, jaar lijks ommildeenedelmoedige bijdragen. Dieweekzou E.H.Tubbax opgesteld werden. alle huizenaandoen. Er moestveel dansgelegenheden geld zijn, er moestveel gegevenworden,de nutonendatzeveel 't Lag voor de hand: die bedevaarten die "Straat"moestdaadwerkelijk h ield a a n "h a a r k a p e l " . A a n d o e n l i j k e n begankenis moestterugin ere wordenhersteld. plechtiggevierd aanmoedigend washetna de hoogmisreedsvele VanafditjaarzouhetSt.Jansfeest kindertjeste zien afkomengelopenmet hetgeld wordenmetOctaaf.De plechtigehoogmis,in die uit hun spaarpot,blij dat ze warenook iets te kleine oude kapel,werd "gepontificeerd"met
assistentie van5 Eeíwaarde Heren.En 't blijftnog Aanwezig:Bur gemeester A.Dr ies, K.Bols, steedseenonopgelost raadselhoe in die kleine FrHermans, A.VanGils, J.VanLoon,Com.Van sacristie achterhetaltaarop eenruimtevancrrca Beek,Ed.Esters, J.Mertens. Afi'r'ezigr Fr.Haagen. pdesters 3 m2 5 en 3 misdienaars kondenplaats Uitslagder stemming:5 stemden vooÍ: namelijk geraken.Onderde A.Dries,K.Bols,F.Hermans, vinden en ooit aangekleed Adr.VanGils,J.Van H.Mis groot Sermoon,ook een innovatie,door Loon,3 tegen:C.VanBeek,J.Mertens, E.Esters. PaterLongunusDe MunterO.F.M. 't Waseen De zaakwaswarm verdedigdgeweestdoor den gebeurtenis. En dit jaar, dankzij Goden St.Jan, Heer Burgemeester. De oppositievond dat het geen waser dansgelegenheid opgesteld. Dit laatste verbouwenen vergfotender kapel volstrekt waswelhetschoonste nummerophetprogmmma onnodigwas!"De lui vandeStraatmoesten maar jaar. Wasdit alleshet naarde Kerk blijvengaan;ze haddenhet zolang der St.Jansfeesten vooÍ dit voorspelvanheelwat anderebedrijven? Nu eerst gedaan.En nu warener goedewegen,en fietsen, gaankomenOch!zonder enz..." Oppositietekentverderprotestaan en zouden demoeilijkheden moeilijkheden bekomtmenzo luttel,endekerken verklaartdestemmingongeldig: of kapellendie op moeilijkheden zijn geoouwo, l. Er werd, volgensde Wet,48 uren voor het staanhetsterkst enkunnenstomentrotseren. Hoe bij€gnkomenvan den raadgeengedetailleerde groterdestrijd.hoegroterdik:wijlsdeoverwinning. dagordeaande raadsleden ter inzagegezonden. Vergadering kerkfabriek.E.H.Tubbaxkeeg van Ietswatt€ dientijdezeldengebeurde enwaartegen uit Mechelentoelatingdezevergaderingbij re tot dantoenooiteenopmerkingwerdgemaakt. wonen,dit om dentoestand uiteente zetten.De 2. Laterwerd nog ingeroepen het feit dat Frans kerkfabriekwerd gevraagdeen aanvraagin te Hermansaanverwant was met FÉns Haagenen dienenbij hetgemeentebestuur vanWeeldetot 't eenvandetweedusin denraadnietzetelen mocht! toestandbestondsinds1926,jaar bekomenvaneentoelagevan 85.000frankvoor Nota Bene,die devergrotingderkapel.Ditwerdgoedg€keurd en derverkiezing,en loktenooitenigprotestuit. De in ordegebracht. Voorde restkwammentot de stemmingwerd van hogerhand nietigverklaard. hoogsteenvoudigste -en voor de kerkfabriek Er zotrdaneen nieuwezittingen eennieuwe plaatshebbenop 9juli. hoogstgemakkelijksteconclusie dat E.H.Tubba"\ stemming zijn planverdermaartreklen moesten op eigen risicoalshetnodigwasmaargeldlenen.Totdaar 9 juli. Dien dag vertrokken's morgens-het bepaalde zichde"grote"hulpvaneenkerkfabriek trouwplunjeaan-SecretaisVloemans,Edmond tegenover eenkapeldie tenslottetochharezaák Esters,Corn. Van Beek en Albert Van den uitmaakte.Jammergenoegdient hier het spijt Driesschedezelaatsteheóergierin denSingel, uitgedruktdatvan dedrieledenvandekerkfabriek nadenoorlogteWeelde aangelandnaar'tbisdom "Straat" diebij de hoorden: J.Bax,voorzitter, Frans teMechelen, omteprotesteren tegendeve.groting tegenhetinrichtenvan Verheyen en FransKolen,slechtsFransVerheyen derkapelen dengeregelden dezaakderkapelalleen methardnekkigheid, doch eredienstaldaar.Zij werdenontvangendoor Monseigneur Van Cauwenbergh, dikwijlsvruchteloos, verdedigde. GrootVica.is. Dezeverklaardevastbemden dat de geestelijke Ontvingdandekapelverdernietsvandekerk?Ja, overheiddievergroting endieoprichtingwilde€n toch wel! Een hele uitzet!Namelijk: eenoude vastverhoopte datdieherendaartoe alskatholiek, godslamp, eenrokket,eengroenenkasuifel,een hunnemedewerking zoudenverlenen.I'En, zei purperenstool en een "k.amankelachtigen"Monseigneur latertot E.H.Tubbax, nadathij dit bidstoel!Prachtigegift van "Moeder"de Kerk! bezoekverteld had, - "ze zljn verhol,l<enen ze "Ecclesiamultum zullenhier zo gauwniet meerterugkomen!" Staater ergensnietgeschreven: En debetCapellae!"EilaashettegenoveÍgestelde zou die heÍenkwamenterugte Weelde, zoalshetin 't Vlaamsheet,vaneenkalereis. zekernietwaarzijn! 4juli: Gemeenteraadszitting met alsbijzonderste 's Namiddags vandienzelfden daggreepplaatsde puntop de dagorde:de toelagevoor de kapel. aangekondigdegemeenteraadszitting. Een
Kapel en gemeertehuis(1904)
Genaamde Baxwoondejuist opdegrens schrijvenvandenheerGoevemeur derprovmcre afhangen. wordtvoorgelezen waardoorstemmingvan4juli tussenStraaten Kerk. Wat zou hii doen?Het onwettigenongeldigwordtverklaard omreden dat bisdomvondde zaakzo belangrijkdatzij J.Baxer in den gemeenteraad 2 nauwaanverwanteVanGils naarMechelenontboodom vanhemde verkijgendathij stemensteunzou familieledenzetelden.Een van de rweemoest verzekeringte absoluut aftreden.Daar FmnsHemansbij de verkiezing gevenaaneenwerkdatZijne Eminentie van 1926minderstemmen behaalde danzijn oom wilde tot standzienkomen.Nooit werdwellicht FransHaagen,moesthij aftreden.De Heer iemandvriende lij kerop hetbisdomontvangen en voorziendedat de stemmingzou aanZijneEminentie enaanMgr.VanCauwenbergh Burgemeester enplechtigzijn plichtals uitlopen op 4 tegen4. duszonderbeslissing zou beloofdehij geestdriftig katholiekte zullendoenente zullen blijven,steldevoor,destemming teverdagen totdat gehoorzame Tot blijvendeere voor hem weze degemeenteraad wee.voltalligzijn zou,Hermans pro stemmen. moestveryangen worden.Zondertwijfel zou de gezegddat hij zijn woordgestandbleeflZou nu aanhetopklarengaan? stemming uitgemaakt hebben:4 iegen4: A.Ddes, eindeltkdetoestand K.Bols,Adr.VanCils en JanVan Loon.Tot eer vandezelaatste Derdezittingvandengemeenteraad. dientgezegddathij,alhoewelaan 4 augustus. voorhetpubliekwaren de Kerk wonende,zijn stemen zijn steunsteeds Veelvolk:de gaanderijen aan het werk der kapel heeft gegeven.Tegen oveÍbezetl!!Wie nietbinnenkon wringen,bleef denuitslagafuachten. Vooreerst zoudengestemd hebbenrFr.Haagen, E.Esters, buitenongeduldig tot radslid. C.VanBeeken J.Mertens. De grotezaakvoor de wordt JanBax-VanGils aangesteld kapelwasnu of de enigekandidaat -tot raadslid Dankomtonmiddellijkhetpuntdertoelagevoor. aante stellen,metnameJanBax-VanGils-pro of Men gaatovertot de stemming!Onderdaverend wordende 85.000frank contrade kaDelziin zou.Van hem zou alles gejuichder aanwezigen
gestemd: te tonen aan den 5 tegen4. Stemden voor:Burgemeesterpiëteitsvollegenegenheid Dries,K.Bols,Adrvan Gils,J.Bax-Van Voorloper van den Messias. Gans Weeldeis nog Gils,Jan Van Loon. Stemdentegen:Mertens,Haagen, immeronderdenzaligenindrukvan't heerlijken Esters, VanBeek.Nietshaddezelaatsten kunnen grootsefeest.Danken huldewezegebrachtaan 's Avondsvoorde hendie enigszins meehielpen aanhetolganiseren doenvangedachtveranderen. bijeenkomst vandenGemeenteraad had,omwille van dit feest;vooral aan de geestelijkeen van den vrede en het algemeenbelang,de wereldlijkeoverheid.Aan u ook, vriendenvan E. H . K a r e l K o l en , zo o n va n w i j l e n oud- Weelde,vragenwe, dat u zoudt voortgaanmet Kolen,rectorte Weelde-Staat, mild te blijvensteunen, burgemeester een onzekapellanie Godeter laatstepogingaangewend: le bij E.H.Pastoorereenu tenbate.Luisternietmeernaardelkken, 2e bij de raadsleden Janssens; die vermoedelijk naar de Judassenvan Weelde:want u hebt tegenstemmen en u verdient't wooadvandenHeer zouden om eenalgemeen akkoord welgedaan zondares, MariaMagdalena: te verkrijgenom tenminstete bekomendatde 4 aande boefvaardige tegenstanders zich bij de stemmingonthouden "Wat zij gedaanheeft zal aan de komende verkondigd zouden.Eilaas,vruchteloos! worden".Ja,uw werkzal, Bij 't vememenvan geslachten de gunstig€stemmingrvolop feestin de Straat. te W€elde,in ere blijven en dankbaarzullende De klok van St.Jandie 's morgensdroefgeluid kinderennaarhun vaderenopzien.Zii die, te dekapellanie hielpenstichten, had bij de verjaringvan het uitbrekenvan den Weelde steld€n een jubelde 's avondsin triomfantelijkgelui daadvanhogewaarde,eendaaddie henvergeld oorlog, zoalszenooitgeluidhad.Devredesklanken? Hier zal worden met eeuwig loon. Wanne€rde belangen aan't woordzijn,moetende dienteenblijvendehuldegebrachtaande heren geestelijke tijdelijke zwijgen!!l Dus luisterenwe niet naaÍ Gemeenteraadsleden diezomoedig, zovolhardend debelangen derkapel,debelangenvan hetgrootste ikzuchtigen,maar gaanwe recht door op den weg en zo zullenwe onzekapellanie deelder bevolking,haddenwetente verdedigen ingeslagen endienen.Eenbizondere huldeaanburgemeestervoerentot hogenbloei.Dit geveCodetot heilvan enonslief Vlaanderenland! ! !" Driesdiezo krachtdadigen taktvoldiespannende Weelde tot gelukkig geleid. zittingen €en eindehad Ook huld e a a n E. H .re cto r K o l e n vo o r den Nog uit "Nieuwe Kempen":Weelde-Hevige voortdurenden steunen kostelijkehulp steeds Spanning. van zaterdag9 juli zal tegenover de zaakder kapelbetoond.Na de De gemeenteraadszifting stemmingvandengemeenteraad herbegondanook voor taanijzer vastin' t geheugenvan el k geprentblijven.'t Wasimmersdeze goed voor diedroevestrijdtussen"Kerk enStraat", Weeldenaar endit hevigerdanooit.Amcheswerden's nachts raadziningdie zoubeslissen over 't welzijnvan aangeplakten ... afgescheurd, dreigbrieven 130 huisgezinnenonzer gem eente; d e geschreven; was bijeengeroepenom de artikelsverschenen in de krant; gemeenteraad voor onzekapellaniegoedte peÍsonenachtemageroepen, metstenenenmetslijk gemeentebijdmge gebruikt keuren of te verwerpen. MaaÍin Weeldezit't vol nagesmet€n. Alle middelenzouden die wringenen wroeten,allenom worden,alle middelenwarengoed,als ze maar vanveemollen denschijnhaddenbij dedragentot stremming der ter meest;dus geengeitenwant die stoteneens gedaan. flink doorendaarmee Debelang-ennietwerkenderkapel. 'NieuweKempen"van9juli 1927:Weelde. vanWeeldewarenop 't raadhuis Nooit belanghebbenden 't tegenwoordig om de raadsleden te beïhvloeden, ofnooit werd St.Jans feestmetzo'n luisteren prachtgevierddanditjaar. om ze zachtjeste dwingen. De zaal was zo'n indrukwekkende mensenenookvanzweetgeur De oudegothiekekapelwaszo rijk versierd;de proppensvol diein mensender kapellanie door't oveGpannen blijgeestigen geestd.iftig rij kematewerdvoortgebracht omhunbescherm-her lge, denH.Joannes, dedoper, derhersenender tegenpartij.EÍ werd€ndaarlange echt feestelijkte huldigen.Alhoewel 't weder uren getwisten geredekaveld over zakenvan ongrnstigwas,wareneÍ toch vele vriendenen groot-engeenbelang:er warener daardie spraken kennissen vanheindeen verregekomenom hun overalle zaken,behalveonderde zaak-degrote
2t3
zaak,De heerburgemeester dtonger immerop aanomalletwistentweedracht tevermijden, maar dat was onmogelijk- veemollenwroeten.Met wdngenenstotenbmchten zebijnaviervolleuren door ( 't wereldrecord in 't veemolswerk). Wij wisten niet dat er te Weelde nog zov€el onbeschaafden bestonden, tenminsteniet in den raad,dievolgensrechtenrede't keurvan't dorp zou moetenuitmaken.Ze wetenwaarlijk geen verschilmeerte makentussenhogereen lagere belangen;ze schijnende orde door God in de natuurgelegdverlorente zijn. Ofweet 't kleinste kind niet, dat een sieskeverstandheeft,dat Godshuis meerbelangmoetinboezemen daneen heóergof't is eenderwelkeneringdoeners. Wij wetenniet of velenonzerraadsleden zulks niet verstaan, ofdat ze met opgezette wil en radedie natuurorde willenovertreden, maardanverdienen zedennaamvanredelijkwezennietmeer
Vlaamsevolk in, met en doorChristus;wanroe kerk is toch het centrum,van waaruitalle ware veredeling wordtrondgedragen. Nogmaals.oepen we: "Gave God zulks tot heil van Weeldeen Vlaanderen!!!"
En zo kwam het, dat zekeÍenmorgen- 22 augusfu s- eenafir'aardiging, waaronder secretaris Vloemans, AlbertVandenDriessche en eenpaar anderen naarDuffeltoogperauto,ombij denheer Vander Linden,lid derbestendige deputatie van Antwerpenaante dringenhetmogelijke in .twerk te stellenom dedoordengemeentemad gestemde toelagedoor de deputatiete doenafkeuren..t Scheelde weinigofze slaagden in hunopzet.Bij eeneerstevergadeingvandedeputatie beleefden we eenfeit-schierongelooflijkenwellichtenigin de annalen-dat de katholiekeafgevaardigde Van derLindenhetgoedkeuren bekampte, terwijlVan der Gracht,socialistischafgevaardigde bij de Toe,herenraadsleden, laatzienaanWeeldedatu deputatie, oudstudiemakker vanE.H.Tubbax, het verstandhebt,dat u als redelijk wezenwilt voorstond.De He€r Nobels,katholiek, onthield doorgaan; of handeltvolgensuw persoonlijk zichdaarhij geenlichtzagin diezaak,enzowerd gewetenen niet volgensdat van eenopwinder, dezaakdertoelageaandekapelnaare€nvolgende van een veÍstoken twistzoeker.van een zittingverschoven. schijnheilige. We hopenallen dat vuil polteken voortaanvan onsraadhuiszal geschopt worden; EdochMechelen wasverwiÍigdenop8 september we hopenen met rechtdat onzegeestelijke kwambij denZ.E.H.Pastoor Janssens eenschrijven belangen hogerzullen staandandegrillenvaneen vanhetbisdomtoewaarinte lezenstonddat,,zij gedeelt€ vanonsdorp.Wij verlangen nietsmeer dietegenwerkten tegendeoprichtingderkapelen dan vrede,dan warechristelijkev.edeonderde daartoede medewerkinginriepen van de Weeldenaren en daarvoorhoeft den H.Nicolas burgerlijkeoverheidzich blootstelden te vallen WeeldenaaÍ nietaanroepen te worden,zo detwist onderAr|23J4no2van't KerkelijkRechtr..Inter met opzet wordt ontstoken.Ja, de raadsleden excommunicationes R.Pontificispecialimodo hebbenzelfdenvredein handen!Zij kunnendlen res€rvatae: Qui impediuntdirectevel indirecte aan hun onderhorigenschenken,die hem exercitium jurisdictionis ecclesiasticae sivernternr rechtmatig mogenopeisenvanhen,die €€nshun siveextemifori, ad hocrecurrentes adouamlibet stem,hunvoorkeurkegen! ! ! laicalempotestatem". Dit schrijvengaf den genadeslag. Hetwezetot lofvan detegenstanders Vrede,driemaalvrede,is onzeleus;wij willen gezegddat sindsdiende openlijketegenwerking tlechtsvooronsenonzekindereneenkaoellanie. gansophield. :en huisvanGod.geenJ/4 uur vanonz; woon. Wij eisenslechtsonsrechten datkan nochmag l7 augustus: debidplaats vanSt.JanBaptistwordt rnsontnomenworden! ! ! Wehopendan,zospoedig bij KoninklijkBesluitverheven tot Kapelanie. De nogelijkin eenNoorderhoekje vanonsallerliefste plaatsvan onderpastoor aande St.Michielskerk flaanderen,Weeld€,eennederigke.kje te mogen wordt afgeschaften de bezoldigingdaarbij neertellentot zieleheilvaneendeelderVlaamse behorendovergemaaktop den heerkapelaanvan revolking.Zo zullenwe machtigveel bijdragen St.JanBaptist. :ot veredelibgen versterkingvan onsWeeldse,
Koninllijk Besluit: dusalweer:algemene bevlagging, klokkengelui, AlbeÍtI KoningderBelgen, en FransSwaan,eenmeesteren beroemdheid in Wij hebbenbesloten enwij besluiten: hetafschi€ten vanfeestkanonnekens -wijd enzijd Art.l-EenkapelaÍhangende vande hulpkerkvan daarvooÍbekend-scheen voordiendagzijn b€ste Weeldeis onderdeaanroeping vandenH.Joannes en strafstepoederbewaardte hebben. op hel gehuchtde Slraatin dezegemeenle is opgencn[. l2 december: Dankwameindelijkdegoedkeuring Art.2-Deweddeop staatsgelden bij koninklijk totveryrotingbij KoninklijkBesluit.Ermochtdus besluit van 28 maart 183'1aan de plaatsvan overgegaan wordentot deaanbesteding. Daardeze goedkeuring onderpastoor bij dekerk vanWeeldeverbondenis vertrouwelijk werdmeegedeeld drie afgeschaft. Deweddeverbonden aandeplaatsvan wekente voren,was de aanbesteding reeds onderpastoor aldaar,wordt overgedragen op de uitgeschreven en kon er tot de aanbesteding plaatsvankapelaan. overgegaan wordenden 13 decemberDezehad plaatsophetgemeentehuis. Brussel,17augushrs 1927. Tegenwoordig waren: de voorzittervan de KerkfabdekSt.Michiel:Jan Het feit van die definitieveerkenningvan de Bax-VanHees,E.H.Pastoor Janssens, J.Taeymans, geestdrift kapelanie werdmetgeweldige onthaald provinciale bouwmeester,Van den Dael, doordeinwonersderStÍaat;eenvooreenkwamen bouwmeester der kapel, E.H.C.VanHerck, de vlaggente voorschlnen menigepint werder onderpastoor van St.Joriskerk Antwerpen-deze geestd.iftigop gepakl.Op 12 oldoberkwamtoe woondede aanbesteding bij door toelatingvan de goedkeuring der plannender vergrotingder Mgr.CauwenberghE.H.Tubbax,Burgemeester kapelwegens deCommissie vanKunsten vanStaat Dries,Schepenen FrHaag€nen J.VanLoon. Er en Provincie.Van30 oktobertot 2 november had waren9 inschrijvers: in de oudekapelhet eersteT.idum-hetzou ook L A.De Ryck Weelde:219.949frat:,k hetlaatstedaarinzijn-plaatsalsvoorbereiding tot 2. Jos& AII GorisTumhout224.000frank hetfeestvanAllerheiligen. De sermonen werden 3. FransMeyersMinderhout237.876frank gepredikt doorPaterAlf. VerwimpS.J.-rectoraan 4. A.VandenEyndeHeverlee248.429 ftank hetSt.Jozefscollege teTumhout-latertotBisschop 5. Jos& H.BaekTumhout253.61Ifrank gewijdvoor Congo.De bijval wasovergroot:de 6. Fnns Comelissen, Meir 256.300lrank kleinekapelwastelkensbomvol;onderhetlofvan 7. JosFaesTumhout268.700frank Allerheiligen waren zelfs de trappenvan het 8. JosVanSteenbergen Beerse272.000fiank hoogzaalbezet en de massastond tot bulten de 9. JanOomsWeelde2'72.300fmnk samenmet "Als ik datzie,begonPater Gebroed€rsVan der Voort kapelalsop eengeplakt: Verwimp, dan begrijp ik dat de kapel MOET vergrootworden".Doordezeenkelewoordenhad Op te merkenviel dat hoogsteen laagste hij dealgemenesympathievandetoehoorders met inschrijvingvan Weeldezelf kwam. De Ryck éénslagverworven. schrijnwerkerzou samenwerken met Nicolas Verhoeven vanWeeldealsmetserOomsJanmetser 17 oktober Officieuswordt meegedeeld dat de zouhebben samengewerkt metdeGebroeders Van (85.000 deputatiede stemmingvan de toelage derVoortvanWeelde.'s Namiddags reedshader fiank) hadgoedgekeurd en op 21 oldoberkwam tenhuizevankapelaan Tubbaxeenbuitengewone plaatsvandekerkfabriek.Daannwerd hetomcieelbedchttoebij denheerBurgemeester.vergadering Dit wasde triomfderShaat.Natuurlijk,er moest meteenparigheid vanstemmenbeslisthetwerkaan 't De Ryck toe te kennen.De nodigeformulieren weergefeest wordeqendit gebeuÍde spontaan. De ondervinding Moet gezegddatnooit in de St aatmeergefeestis werdeningewld enondertekend. geweestdan in de jaren 1927-1928.Bil elke en het beleidvan den E.H.C.VanHerckkwam gelegenheid, vanpas. elkegebeurtenis, elke overwinning hierbijtenzeerste "warenzeer eenbeetjebij". Nooitwerdeenkerk Gunstig ofkapel met meeÍgeestdriffgebouwd.Diendag I 6 december:Vergaderinggemeenteraad.
215
advieswerd uitgebracht der TheodoorSwaan,pastoorte Merksplas over beraadslaging -zoonvan kerkfabriekwaarbijDe Ryck tot aannemer DczeH.Mis werd EdmondSwaanenPelagiaWouters. verklaard. werd opgedragen voor dezielerustder overledene 27 december:De bestendigedeputatievan familiesSwaan&Wouters.Beidefamilieshadden AfltwerpenverklaartDe RyckaannemerHetwerk sinds onheuglijketijden het "kostersambt" in dekapel.Eendermeest dervergroting kanbeginnen. Hoestondhetnumet edelmoedig uitgeoefend eendie met de kapelals vergroeldwas definanciële kantdervergÍoting. Ookhierinheeft bekende, geweest, Voorzienigheid en 't kosteresseambt als "het" hoogste de op klaarblijkelijkewijze geholpen.Zoalshogervermeldbrachtdeonhaling ambtuitoefende totdatze zo versleten wasalsde te Weelde49.366frank op. Ten voordeleder kapelzelve was RosalieWouters,dochtervan prentjesalssteentjes TheodoorWouters vergroting werden(volgende) -in levenburgemeesterehvan verkochtaan 2, 5 en l0 frank. Dezeprentjes MariaComeliaVanRooy.Zij wasdeTanteRoos br a c h t e n I l . | | | fra n k o p . D e gÍote van elkeen.Zij stierf te Weeldeop 73 jarigen prentjesverkope., den23juni 1923,daagsvoorhetfeest wie rechtverwierfop een ouderdom eervolle vermeldingwas eenzekereLouisFifisvan vanharengeliefdenHeiligetH.Joannes Baptista. uit Zutphen(Holland),gehuwdmet Maria Zeer zeker werd bewaarheidwat op haar Hoppenbrouwers van Weeldeen te Weelde doodsprentjete lezen stond: "Thans leeft zij verblijvende. Dezereisdevandorptot dorp,gans gelukkig in den Hemel, verenigdmet den Baptis!a. wiensbidkapel/ij talvanjaren deKempendoor Zelfsbrachthemzijn r.urigheid H.Joannes voor de goedezaak in de ha.den van den vol ijver en liefdeverzorgdheeft" Ook aanhaar poliliecommissaris vanTumtrout.Daarhijzeerop dachlenwe dankbaaronderdie laatsteH.Mis in zijn Hollandssprak,mishouwdemende zaakte "hare"kapel. Tumhouten werd hij opgeleiddoor de politie, degoddelijke diensten evendraechterlosgelatenen zijn ijver was er Waarmoesten in tussentijd vooreenspanne Teruggaan helemaalniet door verkoeld.Aan vrienden. geschieden? tijdsnaar kennissen engeestelijken werdenbedelbneven en ...deKerk?Daarvielnatuurlijknietaantedenkenpostcheckvelletjes gezonden had gezegdte ondermottorAlter MonseigneurVan Cauwenbergh portate. alterius onera De opbrengstdaarvan lr achlen een schuur te bem achr ige n.D e zou ook hier weerhelpen.Naast bedroeg40.0I I frank,daaronder2 giftenvan5000 Voorzienigheid frank, namelijk ene van Mr. & Mevr.Tubbax- de aloudekapel stond een schone,grot€ schuur aan de WeduweJan HoÍkensNuyens te Turnhout (de ouders van den toebehorend (afgebrand in 1933).De edelmoedige E.H.Kapelaan) en enevanMr. & Mevr JanVan Meeussen steldespontaan enkosteloos Mierlo-Proostinsgelijksvan Tumhout.Daarbij eigenares die schuur Op minderdan2 dagenwas kwamendan:le de toelagedergemeente 85.000 tot onzebeschlkking. De heer franken2e detoelagederProvincie36.000frank dezehertoverdin eenechtemissiekapel. Eug.Levrie,houthandelaar te Tumhout,leende Totaal: 221.488 frank Wie had ooit in de versteveÍte zoietskunnen gratiskepersen planken,eenzolderingwerd eenplankenvloer,eensacristie veronderstellen. Zienderoge rusfteCodszegenop gelegd,eveneens het werk.Ook in geestelijkopzichtmochtenwe afgetimmerd,zelfs achteraaneen verhoogals eendeurgekaptin denmuur ons verheugen. In 1927werdener in de kapel hoogzáalaangebracht, langsdenkantderkapel-zelfseenportaaltjevan 35.384H.Communies uitgereikt. I l/2 metervierkantmochtniet ontbreken. Een gegev€n rustaltaarwerd in bruikleen 1928 door Mechelen,pastoorte Ravels.De 1927waseeI]'jaatvanhardenstrijd, maarook van E.H.Fr.Van schitterende overwinningen. 1928maghetjaarder heiligen-onzemooieoudebeelden"hielden"als bekroning genoemdworden. Het jaar der vogelshunthuistussenen tegende schuurstenen goed. vergÍolingen der Inzegening. Op l0 januarizou enbalken.'t Geheelvoldeedbuitengewoon "oude" in de kapelde laatsteH.Mis worden Een stemmigeoorlogskerkvan in den ttd van opgedragen. Dezewerdgedaan doordenZ.E.Heer "bachtende kupe". Op ll januari had in deze
2t6
(1924) Kapel en gemeentehuis
gevolg.De koperenbol enditohaandroegen nog den naamvan den vervaardiger: J.Janssens, bijgenaamd"den Koperen".Die haanmoest natuurlijkbewaardblijven. Was het niet de "hoogste"relikwievan de oudekapel.Hij werd \ anop depui van op /ondag22januariverkochl het gemeentehuis per Amerikaans opbodten voordelederkapel Iedereen wildehembezitten. Ten sloltebleef als laatstebiederen definitieve koper over: Louis Bols, zoon van Karel BolsHaagen.Dezekeermochtmenzeggendateenhaan goudeneierenhadgelegdihij bracht1000frank op Langenti.jdbleefhij bewaardin de huiselijke "glazenkast";hij zou er slechtsuitkomenbij de inzegenmg; danzouhij vanop dehoogtevaneen derfeestarken luidemeetriomfkEaien Buitende noodkapelwerd er eendrie meterhogestellage opgetimmerd waarinde klok werdgehangen. De klok,thansnoggebruikt,draagtvolgendopschrift: ter ere Op2 I januaÍiwerdhetoudetorentjenedergehaald. Gheghoten den H van EÍ wasaandit torendeeendroeveherrnnering Baptista verbonden: namelijkbijeenvroegerherstellen van Johannes pro nobis dittorentje-in 1884-wasdeaannemer EduardVan Ora gestort der Voort naar beneden met dodelijk A' 1775JanBaptist
noodkapel de eersteH.Misplaats.'t Lagvoor de handdatdezemis gezongen werdtot intentievan zaligerJanHoÍkens. Dienzelfden dagbegonnen de vergrotingswerken. Vanafhetbegindezerwerken tot opheteindetoeis er nooitrondeenwerk zoveeI geweest belaagstelling alswel hier.Daarrondom washetdagelijksvergadedng var demannenvan de "Straat"; daar werdende "grote" zaken besproken,de grootsteplannenontworpen,de schoonstetoekomstdromen hardopgedroomd; daaxschootde frerheidovet en de liefdetot de kapeldieperendieperwortel,daarverstevigde en groeidedegenegenheid voor"hun" kapelmetelken gelegd steendie werd.Steeds warendaartientallen krachten enhanden tevindenomtehelpensjouwen en werken. Gans het "Straatse leven" concenteerde zich Íondomde in opbouwzijnde kapel.
2t'7
enFransus Wierinck hebben mij gheghoten tot Overmeire In deschuurkapel kondennog I 4 plaatsenverpacht worden.Op het zogenaamd hoogzaalnog 6. Op plaatsenbÉchtde l5 januarihaddieverpachting fiank. mooiesomopvan1088 Deoverigeplaatsen in de oudekapelin bezit -reedssindsó maanden en thansnogvoor6 maanden in gebruikgegeven in de noodkapel brachtendezelfdesomop als in 1926-2'7ditis 4478fiank. De vergrotingswerken vorderdensnel; begunstigddoor een pÍachtig 4 dagenmoesthetwerkworden weder:tenhoogste 'n paardagendoorvorst,eenpaar onderbroken, door regen. Op 6 april werd het torentje opgetrokkenen op 9 april wapperdefier en statig de Meivlagop dekapel.
wezehierhartelijkdankgezegdvoor zijn trouwe steun,zijn wijze raad,zijn groteendaadwerkelijke sympathievoor de kapel €n de Straat.Bij gelegenheid vanzijnekomsthieldMonseigneur er bizonderaaneenbezoekte brcngenaanJanBaxVanGils, omhempersoonlijkdankte zeggenvoor zijn kanige houdingin dengemeenteraad bij h€t stemmen dergemeentetoelage. Hij immershadhet lot"onzeC'kapel enigszins in handengehad:zijne stem waseenstemvan 85.000fiank. Onnodig hierbij te voegenhoe hij dit hoge bezoek waardeerde. Stilaanging het werk naarziJn voltooiing; zodat de inzegeningervan kon vastgesteld wordenop 4 september't Lag voor de hand dat Mgr. Van Cauwenbergh daarvoor gevraagd werd. Maar deze stelde voor Monseigneur Jansendaarvoorte vragen,zijnde oud-dekenvan Turnhouten Weeldeuiterst genegen.Dezenam geestdftig aanzeggende: "Zietdatgediendagfeest;gefeest moeterworden, en dit zoveelals 't maarkan". En er zou sefeest worden:
Op3 I meidraaide voor't eersthetnieuweblinkend haántjeophetnieuwetorentje,N ooitte vorenwerd alsop diendag;iedereen er meernaaropgekeken wild€wetenvanwaardewindkwam-..deze waalde nanrurlijkin de richtingvan d€ "Straat"en ...hij Op 9 augustusstemdede gemeenteraad m€t kwamvan...Mechelen. vanstemmen ditmaalduizendfrank bewijs?Op 5 eenparigheid 't Stavende ju n i o n t v i n g E .H .T u b b a xh e t b e ri cht van voor de feestvier ing. Een comm issiew er d gneurJansen, Monsei van sam engesteldMaakten er van deel ui t: GrootVicaris,oud-deken Dries;FransSwaan;Lod.VanBeek Tumhout,dat Z.EminentieKard.VanRoeyaan Burgemeester de kapeleengift zou doentogkomenvan 5000 onderwijzer,Adr.VanGils, FransVgrheyenen Tubbax.'t [s nu eenmaál eigenaaneen frank. Dezesteenvan Z.Eminentieschreef kapelaan maaÍ degelijke commissie vandikwijlsbijeentekomen. Mgr.Jansen is "zekernietom U te stenigen veeleerom in diensteenter eeuwigegedachtenis Of dezehet deed!Tussenpot en pint werdende plannenontworpen, het grootstefeest te beitelenal hetgenegij voor de kapelgedaan schoonste hebf'. ineengestoken. Deomhaling bij deinwonersbracht 3000 frank op. Daar was als voorbereiding: geestdrift algemene ! De 20juni: Z.Eminentie KardinaalVanRoeyzouhet algemene sarnenwerking, Watwas H.Vormseldien dag komentoedienenln de laatstehandwerdaande kapelgeslaan! gelegenheid van kapel om er nu de oude, de vroegere overgebleven: St.Michielskerk. Hij benufte deze de in opbouwzijndekapelen de noodkapelmet enkelhet koor en het dak tot aande 2dekolom. zijn hooggewaardeerd bezoek te vereren. De rest is vemieuwd.Bijgevoegdwerd er: de hetmagazijn, Daardoor gafZijneEminentienogmaals eenklaar sacristie, dedoopkapel, dezijbeuken en enwat achterdelaatste kolommenkomt.Vroeger en welsprek€nd bewijsvan zijn genegenheid ka pel ... had de kapel een ruimte voor 't volk van60 m2, be l a n g s t e l l i n gvo o r d e za a k d e r Z.Eminentiesprakzijne hoogstevoldoeninguit nu hadzeer 180m2 gekregen. overhet werk. In de 1ekolomrechtswerdbij hetoptrekken een ingemetseld. Eenzeerinteressant 6 juli: Alweer hoogbezoeklVan Mgr.Van bouwdocument opgesteld door Dokter Amandus VanBaelen. Cauwenbergh, GrooFvicaris.De oprichtingder stuk kapelanie wasimmersgrotendeels zijnw€rklHem God weet wanneerdit documentooit zal t€
voorschijnkomen!Op 4 september,de grotedag Uit het Aankondigingsblad van Tumhout:Uit voorde "StrMt" zoudende laatsteHH.Missenin WeeldeStraat,Plechtigeinzegeningder Sintdeschuurkapel word€ngelezen. Er warener dien Janskapel: dagnietminderdan6 en de laatstedaarvanwerd "Weeldeis er bovenop!"zo hoordeik dinsdag andermaalgelezentot intentievan zaligerJan avond zeggenin den tram door een vreemde Hofl<ens! Eenblijkvandankbaarheid diezoalsikde luisterrijke, tegenover de medereiziger, de$ootse familieHoÍkensvoordezobereidwilligafgestane plechtigheid derinzegening vanSintJanskapel had schuurvoor den dienstdes Heren.Over de bijgewoond. Enik moestdienbravemanvolkomen feestelijkheden zelf te schrijven,is schier gelijk geven;want dat de Weeldenaren er een onmogelijk!We kunnenniet beterdoendan het handjevanweg hebbenom kerkelijkefeestente prachtigverslagdaarvaD, vandehand vierenis reedslangbekendin onzeKempen. verschenen Doch van PaterFaustinus VanRillaer(Pardaff)O.F.C. ditmaalhebbenzeal hunvoorgaÁnde in deschaduw in het"Aankondigingsblad" vanTumhouthierop gesteld.Elke Kempenaar,die per tram of per !e nemen. autobusde gemeente doorreisde, heeftachter't gemeentehuis, ongeveer in hetmiddenderStraat, vanhetfeestin d€weekblad€n: deoudetamelijkvervallenkapelvanSintJanden Aankondiging WEELDE-STRrA'AT. Dooperbemerkt.Dat heiligdomwas sedert PlechtigeiÍzegeningder Sint-Janskapel. Op geruimentijd totaal ontoer€ikendvoor de dinsdag4 september noodwendigheden a.s.zal de St.Janskapelgodsdienstige derbevolking. En plechligwordeningezegend kapellekehebbenthansde door Monseigneurvandat oud-versleten vikaris-generaal Jansen, aannemer, volgensdeplannen van Zijne Eminentie bouwmeesterende Kardinaal VÈn Roey. Met koortsigen en vandenZeerEerwaarden HeerLemaire, prcfessor onverpoosden rjverwordter schierdagen nacht aande Hogeschool te Leuven,eenechtpareltje door de bevolkinggewerktom er van te maken vaneenkerkjegemaakt. "het feestder feesten".Programma: Maandagavondte 7 ure en dinsdagmorgente 7 MonseigneurJansen,vicaris-generaal van het we kanonnengeschut Aartsbisdom, wasdoorZijneEminentie en klokgelui. Kardinaal 8 3/4uur:UithalingvanMonseigneur Van Roeyafgevaardigd om de ceremoniën Jansen. der 9 uur:lnzegening inzegening te voltrekken.OnzeLieve Heerhad derkapel. 9 1/2uur:Plechtige H.MisdoorMonseigneur met gezorgdvoorhetbesteweer,dat menvoorzulke gelegenheidssermoon door maarkan dromen.Ook wanneer Z.E.Heer gelegenheid pastoor-Dekenvar Tumhout. Rae)'rnaekers, Monseigneur, vergezeld door den pastoor-deken \a deH.MisTeDeumeneerste plechtige verering Z.E.H.Raeyrnaekers, vanTumhout, in de nieuwekapelvan de relikwie van St.Jan rond half negenin de Shaataankwam,was cle Baptist,patroonder kapel en paÍoon tegen algemene versiering derstratenenhuizentotin de puntjesafgewerkt. hoofdpijn,vallendeziekte,neurasthenie Aaneenbeschrijving enandere laatst€ zal zenuwziekten. ik menietwagen; datmoetmengezienhebben om ll uur: Bezoekaande vercierde het te kunnengeloven."Ceheelde Straatéén straten. 3 l2 uur:Ballonprijskamp bloemengaarde", hooÍd€ik zeggen, voorkinderen. Oplating reusachtige en vanluchtballons. die spreuk was de beste uitdrukking der 5 uur Concertop de kiosk door de fanfare werkelijklrcid.kr 1 bizondernochtansmagvermeld "St.Nicolauskring". destraatvandengrotensteenweg naarde woning 8 l/2 uun Ontgloeiïngder kapel.Algemene vandenE.H.IGpelaanTubbax.Vandaaruit verhok verlichtingder Straat.Feërische feestapotheose. rond legen uur een grote witte stoet van N.B. De laatstetramnaarTumhoutzal diendag, geestelijken omZ.H.Mgi.Jansen, onderhetzingen dank zij het bestuurder trammaatschapp naar de kapel te geleiden. ij, van psalmgebeden, vefiraagdwordenenuit WeeldeStraatveÍtrekken Beuftelingswerd het heiligdomlangsbuitenen te 9.45ure. binnenvolgensdeschone, zinrijkeenzinnebeeldige ceremoniënvan het Rituale aan den Heer
2t9
@
Weetde-Straat
De 5l.l Jànshpêl vóó. dê uerqroollig - Zlizlchl
Zijkant kapelvoor de vergroting
toegewijd.Dan stroomdede ongeduldige schaar genezenMet volle rechtmochtdan ook na de "TeDeum"wordenaangeheven gelovigende ruime kapeJbinnenom de eerstc H.Mishetdanklied H Mis bij te wonen.Op de eersterangenhadden en ten slotte't mooiefeestliedte ere van de door al het volk meegezongen. Een plaatsgenomende heerBurgemeester met al de H.Johannes aan gemeenteraadsleden en al de ledenvan den bizonderwoordvanhuldedienthiergebracht het uitgelezen zangkoor, dat zo meesterlijkde kerkraad. Monseigneur zelf voltrok de misvanAlfonsMoortgaten H.Geheimen, bijgestaan dooÍ al de priestersvan mooietweestemmige derH.MisvandenH.Johannes Weeldeen van de omliggendedorpen Na het zofij n hetProprium uitvoerde H.Evangelie hielddeZeerEeíwaarde HeerDeken van Tumhout,met zijn gewone,meeslepende welsprekendheid, eenprachtige kanselrede, omaan Na de ker kelijke plechtigheidbr ach t de met Monseigneur en denZeet de aandachtige toehoorders te doenverstaan hoe geestehjkheid, HeerDekenvan Tumhout, eenbezoek enwaaromdekerkis hethuisvanGodenhethuis Eerwaarden aan de versierde straten, om de bewoners een gelovigen, der en welkeverplichtingen voor hen welverdienden profictattewensen voor daaÍuitvoortvloelen. Nog maarzeldenhebik de hartelilken, goed gelukte hun zo versiering. Dat de brave betekenis van eenkerk voor ganshet levenvan mensen daarÍnee zichtbaar in hun schik waren, denchristenmens,ja voorallestappen zijn weg op RondéénuurnodigdeHeer naarden hemelzo heerlijkhorenuiteenzeften. hoeftwelnietgezegd. Kapelaan Tubbax aan zijn gastvrijetafel een Aangrijpend en vol zaligeontroeringwasvooral het ogenblik,waaropJezusvoor de eerstemaal veertigtalgenodigden,priesters,familielcden, personen, overheden enandere diemet nederdaalde op hetwoordvandenpriesterin zijn burgerlijke nieuwewoning,waarhij voortaanelkendagzal zoveelzorg en toewijdingaande kapelhebben heil&onksprakhij verblijven, temiddenvanzijnbraafendiep-gelovig gearbeidIn eendiepgevoelden gepast vurigen een woord van dank tot Onzen volk,om allesmaÉen te lenigenenallewondente
220
Lieven Heer en tot al zijne hulpvaardige ve.diende,die gelievehet mij goedhartigte medeweÍkeÍs. Inzlnantwoordprees PARDAFF. MonseigneuÍ vergeven. terechtden voorbeeldigen priesterijvervan den Eerwaarden Heerkapelaan en gafhemde stellige Het feestwasalgemeen: de Shaatjubeldeen ... vezekering daÍ al zijn doenen latende volle triomfeerde. Dit feestblijft bij velenbij als een goedkeuringen waarderingvan de hoogste kostbareen zoete gedachtenis aan een der kerkelijkeoverheidgenoot.Terwijlhetetmaalin schoonste dagenuit hunleven.Heelzekerwashet de bestestemmingverliep,heerstein de Straat deschoonste dagin hetlangelevenderkapel.Aan immer toenemend€ feestvreugde. De te stippenvi€l de aanwezigheid van gansd€n ballonprijskamp voor kinderen,die honderden gemeenteraad op devoorhemaangewezen plaats gekleurde bollendenlachenden bij deinzegening hemelinzonden, vooraan derkapel.In zijnprachtig en wat later een kunstvolmuziekfeestdoor de sermoonhad de Zeet EeÍw- Heer Deken fanfaren"St.Nicolausking"gegeven, gezinspeeld mochtenzich Raeymakers op de betekenis der overeenongewonen bijval verheugen. Dochhet doopvont9ndeverhevenheid vanhethuwelijkdat puikstenummervan hetfeestprogramma wastot zouvoltrokken wordenaandenvoetvanhetaltaar denavondvoorbehouden. Om 8 1/2uur schoten Dit wasgenoegom de mensenvan de Straatte alsbij toverslag de honderden elektrische lampen doengelovendathet toedienen dierSacramenten op de p.aalbogen der stratenin lichtlaaien brand. voortaanook in de kapelzoutoegelaten wordenl Echt feërischwas de aanblik,waaropdichte EÍ waaromniet?De "Deken"hadhet immers drommennieuwsgierigen hunnebewondering gezegd... Monseigneur Jansen wistechtervan niets stondenuit te staren, terwijl daarhoogin de lucht af: hij zouer te MechelenvansprekenNog geen de uiteenspattende veelkleurige stenenregen der tweedagenlaterkwamer eenschijvebvanMgr vuurpijlenen de knetterende knallender fuseën Jansen | "l k sprakMgr.VanCauwenbergh overden wijd enzijd defeestvreugde bekendmaakten.Doch "lapsuslinguae"vanMÍ.denDeken. Allesingezien daarslingertopeens alseenflitsendebliksemstraal durft Mgr toch niet zo ve. gaanom de dopen, door de donkerte, waarin de kapel is enz.ook in de kapeltoete laten,Gezoudter dus weggedoezeld. Van ondertot bovenstaatze maareenuitlegaanmoetengevendatMr. Deken veranderd in eenechttoverpaleis. Als vurige. over de parochiekerkin 't algemeenheeft lichtendeslangenliggenin reusachtige k.onkels gepredikt,en nietheeftwillen zeggendatook in de veelkleurigeguirlandenvan duizenden St,Janskapel al die plechtighedenmogen gloeilampenrondde koonlijstender dakgoten, geschieden". DaaropvroegE.H.Kapelaan een de slankespitsbogen der venstersen de boorden onderhoud aanmetMgr.VanCauwenbergh. Deze derbuitenpijlers. Langsbeidezijdenvandentoren stondhettoemaarvoegde erbij "dater geenspraak heffenzehunschitterend nveevoudig bovenlijfnaar kon zijn van dopenenz.in de kapel".Op 12 het kruis, dat ze omstrengelen toogde E.H.Kapelaan in menigvuldige september toch naar't sierlijkebochten.HeerClementVanden Bome, Bisdom.Monseigneur VanCauwenbergh scheen het moge hier wel bekend, gij hebt een vast beslotennietstoe te geven;maartoen als meesteawerk, enig in zijn soort,wetenvoort to laatsteargumentwerd aangehaald dat Weelde( E.H.Kolen) brengen. Statie dopen en ker kgangen verrichtte,toen vielenalle moeilijkhedenen 't En daarmee is SintJanskapel ingehuldigd. Moge zelfdewerdtoegestaan aandeSt.Janskapel. 't Was zeblijvenvooreeuwigenaltijd,lijkzewasdinsdag de eerstemaaldat WeeldeStaat,WeeldeStraat avond.de klaarlichtende vuurbaak.waaruande hielp, 't zou ook de laatstemaalniet zijn. Mgr. bewonersvan Weelde-Straat nimmer de ogen Van Cauwenberghhad tijdens dit onderhoud afivenden in alletoevallenvanhun leven.Danis gezegd:"TtrlangalsE.H-Jansens pastoorteWeelde enblijftze ookvoorhen,zoalsdeZeerEerwaa.de is,kunnenwegeenhuwelijken enz.ioelaten; mo€st HeerDekenvan Tumhoutzo schoonzegde,de dezeooit vertrekken dan.,-zullenwe eenklaren deurdeshemels.En hebik nu vergetenhuldete toestand trekken.."Dezebetekenisvolle woorden brengenaan iemanddie het nochtanswel stakde E.H.Kapelaan zorgvuldigdiep in zijn
221
mouw,ze zoudenwellicht wel eensooit te pas Anno Domini 1928 die 2 mensisOctobrisab infrascriptos komen. baptisatus esl I udovicusFranciscus LeontinaHofkensnahrsdie I Octobrishora4 l/2 geboorte: a,m.filius H€nriciHofkensexWeeldeenEulaliae Op 8 septembeÍ:Fegstvan O.L-Vrouw 's morgens heelvroeg:eenverrassing. E.H.Kolen Aerts ex Edegem,junctorum in Edegemkomt meteen's morgensvoor de mis de kapel Susceperunt LudovicusProostet LeontinaAeÍs. binnenen zegt: "te willen preken".Hij moest preken,daarwasni€tsaante doen.Hij deedhet De vlaggenkwamenweereenste voorschijn,de enaanstonds kwamdeaapuit demouwthij preekte kanonnendedende lucht daverenen het eerstoverhetwerk enhetaandeelvanKapelaanTubbax gedooptkindjewerdmet eenwit koontje onder gekoond. enz.enz,-met feestelijkeoverdrijving-en maakte de doopplechtigheid aande gelovigendenwensvan hetfeestcomiteit 25 december:Kerstmis.De gelovigenwerden bekend,nl. uit dankbaarheid te veÍastmeleennieuwkibbekenlDeH.Franciscus aanE.H.Tubbax willen aanbieden hetkoperentÁbemakel van het kon met zijn kribbekenniet blijderzijn geweest nieuwealtaar.Daarzourondgegaan wordentijdens dan op dezenkerstdagonsvolk van de St aat.In de retraitevandenkapelaan! 40.200 Op 14september's 1928werdener in de kapeluitgereiktr avondsbrachtde feestcommissie Godewezelofenblijvende dank stralendvan H H.Communiën. \..eugdedeveelzegg€nde sommevan I I .875fiank. gebrachtvoor 'tjaar 1928!Gedurigeaanbidding Voorde zoveelste maalwasde Straatedelmoedig in dekapeltoegelaten op I augustus 1928:Teno.e geweest.In die som was begrepen permittimus ut in SacelloSt.Joannis eengift van proesentium, den heerNotarisde Boungnevan 5000 fiank. in WeeldeDeStraat, feshrmAdorationis Perpetuae NatuurlijkweÍd er dien avondeenflinke fles op quotannisl€ diedominicamensisMartii instihrti geledigd.Zondag9 september: eeNtegezongen possitacdebeat.MechliniaeI Augusti1928. hoogmisin de kapel.Andermaaleenverassing! Niemand wist ervan al Tot dan toe werd de In de sacristiemoester een brandkasten een hoogmisopzon-enfeestdagen gelezen. gewaadkastkomen. De brandkast werd eenvoudig door de Firma Robberechts Daar werden 6 kaarsenop het hoogaltaar vervaardigd van ontstokenen JacobusVerheyen-een echte Tumhouten kostte3500fiank. De gewaadkast, speurhond-had tot zijn gebuurin de kapel al werkvanNapoleonDaemsenZoonvanTumhout, geknipoogd: "DaaÍgaatietsgebeuren, wart kijk, kwamuit op een3051,50fiank. 's Namiddags, daarzijn 6 kaarsenaangestoken" dienzelfden dag,algemene verpachting derstoelen 1929 De kapelwasvergrooteningezegend, meteenmooieopbrengst van 15,690frank. maareilaas, plaatsing van lietnogfel te wensen 2 oktober:Aankomsten het beeld debemeubilering over.Onze der H.Theresia vanhetKindjeJezus(ó00frank), LieveHeerzoublijvenhelpenendemensen blijven gift van HendrikBols-DeBock,zoonvan Karel steunen.Het nieuwealtaar-het stenengedeelte stonder reedsbij deinzegening-werd ingezegend Bols-Haagen. 5 oktober:Eerstelof op le vrijdag (Toelating door den Z.E.HeerDekenRaeymakers van Turnhoutop 25 februari.Dit altaar -ontwerp bekomenop l2 september ll). 2 oktober:Eerstedoopin de kapel.Zoalslichtte getekenddoor Kan. Lemairevan lruven- werd begrijpenviel waseeniederfel benieuwdwie of uitgevoerddoor de Steengroef La Baronnrevan deneersten dopelingnaardekapelbrengen zou... Feluy-Arquennesvoor wat betreft het stenen En was het eenzichtbarebeloningvoor familie gedeelte€n door H.Holemans-Boogbrugstraat HoÍkensvoorhetedelmoedig afstaanvandeschuuÍ Brussel-voor het koperwerk.Dit altaarheeft voor voorlopigebidplaats,het gelukbeviel aan gekost:voor koperwerken gordijnen(courlines): ftankenaanarduinenwittesteenr12698 Louis Hofkens,kindje van Hendrik -zoonvan 32.646,80 Èank.De provncie Paulina- en Eulalie Aerts. In het nreuwe fank, in 't geheel45.3,14,80 doopÍegister vande kapelleestmenduseerstop Antwerpengaf daarin 10.000fiank dank zij den steunvandenZ.E.H.C.Van HerckvanAltwemen. deeerstebladzijde:
222
118 7 6f r a n k w a s e r ro n d g e h a a l vo d o r het Dekenvoegdeerbij: "Hij mag dus de toelating tabemakel.De restmoestgezochtwordenen werd vmgenaandenHeerPastoor;staatdezetoe,dan gevonden. Hierondereenfoto vanhet altaarder is hetgoed,wanthetantwoordvanMechelenlaat oudekapel.Dit Renaissance altaarwas tamelijk veronderstgllen, dat ze in princiepde zaak goedvanlijn ennatuurlijksterkimponerend goedkeuen voo. enze laterzo zullenreg€len".Daarop zulke kleine kapel.Daarinstondeen schilderij venoek aan PastoorJansensdoor Burgemeester voorstellende hetdoopselvan Jezus. Dit werdwerd Dries.Pastoorzegtzich te zullenhoudenaanhet in 1729er ingeplaatst, werd te Brusselg€maakt gedachtvan het bisdomen het niet toe te staan. doorGrangé voord€somvan50gulden.Dezelfde ToenschreefE.H.Kapelaan Tubbaxrechtstreeks schilderijmoetzich nogbevindenin het St.Jans, naar't bisdomen gaf alsredentot hetverkijgen Hospitaalte Brussel.Bij toevalte Brusselzijnde, op, dat... te Weelde-Staat die plechtigheid plaats op de Kruidtuinlaan, zagde E.H.Kapelaan daar vondenop 2 maaft1929kwamvolgendschrijven schilderijen lossen enbinnendragen in dithospihal. van MgÍ.Jansen toe: "VermitsWeeldeStatiede Doornieuwsgierigheid gedreven kwamhij dichter toelatingwerd gegevenom de kinderendaarde bij en was uiterstverwonderd "de schilderijder PlechtigeCommuniete laten doen,heeft het kapelvan St.Jan"te zien binnenbrengen in het Vicariaatgo€dgevonden dezelfde toelating aande hospitaal. Zelfdeonderwerp; zelfdegrootte;zelfde St.Janskapel te geven".Wewarentoch weereen kleuren, zelfdeuitvoering.Is deschildedjderkapel stap vooruit! 's Anderendaagsbegon de daarvan wellichteenkopij? Catechismus van voorbereiding in d€ kapel.De plechtige Eerste Communiehad plaats op Dit renaissance altaarwas totaal versletenen Passiezondag zijndel7 maart.Denamebvandeze ver$trmd.Wiedewiendelijkheid haddeengeltjes eersteplechtigeCommunicanten mogenwel ervante shelen,lietde indrukvanzijnvingersdiep vermeld: staanin molligekaakjesdezeÍgasten.Het moest HendrikVanGils afgebroken, en werdafgebroken! Het geheelwas LodewijkJansens in houl, de tombein baksteen.In de voorzijdevan AdriaanVerbeek detombewas eenopening waarineenlodendoosjeKarelWillems metrelikwievanSt.Jan Baptist.DebisschopszegelKarelVlaeminckx halfvemieldenonherkenbaar Dezeopeningwas JozefVosters afgesloten dooreenplaveiendaamaast stondhet ElisaMaggen jaartalr1684metvermelding van"St.JanBaptisf'. ElisaDaemen Achterdit altaarwas de farneusesacristie.De RosaHavermans schilderij werd later opgehangenin het LudovicaGysemans priesterkoor, met omlijstingontworpendoor AnnaVanBaelen J.Kuypervan Mechelen,toen dezede kapel LeoniaGeerts schilderde. AnnaDries PlechtieeCommunie: Op 28 maankwamde doopvonttoe.De blauw De le H.Communie vandekleintjesmochtvanaf stenenkuipkostte 1742frank en het koperwe.kschierhetbeginbij toelatingvanPastoor Jansens scheeldoorH.Holemans vewaardigd1800frank. in de kapelplaatshebben,anderswashetgesteld Hetgeheelwas ontworpen doorKan.Lemairevan voor wat betreftde PlechtigeH.Comrnunie. De Leuven.Op 30 april werd h€t triomÍkruis in het oudersder plechtigeCommunicanten wensten priesterkoor opgehangen. Vewaardigddoor Jos zulks natuurlijken de heerburgemeester Dries Van U),tvank van Leuven volgens ontwerp van schreefdaaroveraan den Z.E-HeerDekenvan Kan.Lemaire, werdditdoordefamilieJanSegersTumhout.Op 3l januari 1929antwooddedeze: Abbeelaan dekapelgegeven ternagedachten isvan "Mgr.Jansen schrijftme:dringvoor't ogenbliknog JozefSegers in maart1929overleden. Prijs2775 niet aanvoor de plechtigeCommunie.Zeg dat franl. Het Kristusbeeldis in hour.We gingen a.u.b.aanden He€rBurgemeester" en Z.E.Heer zachtjesaan naar het feestvan St.Jan!Een
223
zal dan dat wasniet meer vanenen der groepen.Op zijn paasbest St.Jansfeest zonderprocessie gegeven zegen hebben, gelegdl Weer ook onzeLieveHeerzijn denkbaar! Ho€ditnu weeraanboord eens naar Weelde-Staatgekekenen maar voor 't eerstna zoveleen zovelejaren vanafde geschrev€n, op goedvallehetuit naarMechelen, tw€e devootopg€timmerdeen opgesmukte processie Te DeumLaudamus!De "Straat"O van Weelde-Statieals Íustaltaxen. met de u i t h a n g b o r d.Op 4 j u n i kw a m ve rh eugend Heer, looft U en dankt U! Quia respexit qui "CoedeHeerKapelaan. humilitatem ancillae suae...Quialecitmagna antwoord vanMgÍ.Jansen: desedeet exaltavit vernamenwe hier dat op potensestlDeposuitpotenties Met verwondering processie plaatsheeft, humiles; Esurientes implevitbonisetdivitesdimisit weelde-Statie €enplechtige l5 had de tÍaditionele vrndt van ioelating, inanes. Op september een teken daarmen nergens plaats.Dezebr'Àcht 15.775frank mag.Wellicht stoelverpachting zonderdewelkedienietgeschieden jaren, kapel uitgereikt45.28l geschiedt doch op.In 1929werdener in d€ die daarreedssedertenige gelieveuw goeden vriendMijnheerKolen€r op te H.H.Communies. wijzen dat voortaangeen nieuweuiterlijke p l e c h t i g h e i dma g p l a a ts h e b b e n zonder 1930 kruisweg toelating.We verstaandat de Kruisweg.Eenoude,nietszeggende voorafgaande Hoe aan deverrezen kapeleennieuwe, vande Straatwatjalo€rsopziennaarde ontsierde invr'oners niet ietwatmodemengemakt?FamilieSegers-Abbeel S r a t i ee n h e t ve rsch i lva n h a n d e l w ijze zerkaantebrengen te inplaatsvan ophetkerkhofeen begrijpen.Om dan niemandin verlegenheid had het triomfkruis processie ra voor wijlen Jozef Segers, zoídag 24 brengen,wordt u de op juni, bestna dehoogmis,toegestaan; vandenoverledene. ternagedachtenis dochik ben geschonken gedacht "te niet toegepast voor het Waaromdit zekerdat ge vooralin den beginnemet niet veel"groepen zult uitpakken, om geenonnodigen bekomenvan de Kruisweg!De E.H.Kapelaan genegenheid"Tubbaxdeedzekerenzondaghet voorstelvanin naijveroptewekken.Metdemeeste 't vervolgin plaatsvan arduinenzerkenaante stapvooruit brengenop een kerkhofwaar men zeldennog Dit wasnu weereen"processionele" aantebrengen kruiswegstatie De"Statie"hader onseenste meer komt,in dekapeleen voordeStraat. van overledenen. Het voo$tel zou als nagedachtenis Kost wat kost,de processie door-geholpen. jaar warenal enzeginguit. bekwamsuccesenop minderdan I enmoestvierwekenlateruitgaan... De heer Arthur Van pastoor de staties besproken. gemaakt met Jansens om de Akkoord voor te doen Gmmheren van Tienenzou hemschilderen kindergroepen ook in de St.Jansprocessie prijs frank. Besteld den 28 van 24.000 marcheren.De hulp ingeroepenvan het den van Turnhoutvooral van december1928werd dezenkruiswegingewijd missienaaikransje te Tumhout O.F.M.gardiaan enMevrouwVe.wilt-VeÍeet doorPaterGerlacus JuffrouwPelckmans maart 1930 Volgen hierde staties en denamen we 4 op 8 tegen processie moest uitgaan hadden en de voorwiezewerdengegeven: vlaggen,baldakijn,vollediggewaadmetkoorkap vandeafgestorvenen envelum,daarvoorbetaald334I , I 0 f.ank. DaaÍbij Wordt vervolgd vanh€tkindje eennieuwegroepvandeH.Theresia maarnooit Jezus.Er werd rewenwerkgelevead; prccessie waarvoor meea belangstelling waser een staptezeonder wasdanvoordeze.Triomfantelijk diealsverwonderd opkeken deoudeeikenbomen, optochtenhunversgroen bij diennooitgezienen met de schitterende kleurender harmonieerden 'lijdschrift 'D€ Dri€ GoddelijkeDeugdcn' 2380Rtv€lsl ^tgiÍtek{ntoor: srnenÍelling en lry{ul: Redrclie, Mrrc vermeeren, D€ MeÍkens 10,2362Poppel
YcrschijÍt 3-mr.ndcllJks Ver..lwoordelijle uitgcrc.l LourcDtWoesrerburg, Be riF v. Nrz.ethln. 2, 23E2
