Dertien nieuwe synodeleden Kastenlozen-theologie in India Lutherse traditie in stukjes

elkkwartaal uitgegeven door de Evangelisch-Lutherse Synode I Jaargang 5, nr. 2 I juni 2005

Dertien nieuwe synodeleden Kastenlozen-theologie in India Lutherse traditie in stukjes

Colofon

Ten geleide

Z elkkwartaal verschijnt vier keer per jaar en wordt gratis toegezonden aan degenen, die ingeschreven staan in het register van evangelisch-lutherse leden in de Protestantse Kerk in Nederland. Overname van artikelen is toegestaan, mits vermeld wordt uit welk nummer van elkkwartaal deze afkomstig zijn.

Redactie C. Aartsen-Kraaypoel, F. Akerboom, T. Albers (voorz.) D. Bohlken, A.T.P. Bouwman (hoofdred), T.J. Everaarts-Bilyam (secr.), H. Leker, H.P. Vink-Roosch

Redactieadres Praxedis Bouwman (mw.) Ruitenborghstraat 37 7721 BB Dalfsen e-mail: [email protected]

Kopij volgend nummer Inleveren bij de redactie voor 29 augustus 2005

Adreswijzigingen Wij verzoeken u voor adreswijziging en aan- of afmeldingen altijd gebruik maken van de wikkel of envelop waarin u elkkwartaal ontvangt.

Website Dit nummer en vorige nummers van elkkwartaal zijn te raadplegen op www.pkn. nl. Klik vanaf de homepage op Dienstenorganisatie, vervolgens op Periodieken en tenslotte op Elkkwartaal. Download daar de aflevering die u zien wilt.

Productie Frans Rozemond (Afdeling Communicatie en Fondsenwerving Protestantse Kerk in Nederland)

Grafische verzorging Hoonte Bosch & Keuning, Utrecht

Afbeelding voorpagina In de voormalige lutherse kerk (1737) aan de Korenmarkt in Arnhem is momenteel danscafé Luther gevestigd (foto: Jaap Broekhuizen).

oekend op de website van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) vind ik tot mijn grote schrik niets over de EvangelischLutherse synode. Niets is een beetje overdreven, in de uitleg over de generale synode van de PKN is een kleine voetnoot te vinden: ‘De Protestantse Kerk in Nederland kent ook een Evangelisch-Lutherse Synode. Deze heeft een andere positie dan de generale synode en vervult een aantal specifieke taken. De taken en werkwijze van deze synode komen in deze tekst niet aan de orde.’ Als het dan in ‘deze tekst’ niet is, ben ik benieuwd waar dan wel. Een zoekopdracht binnen de internetpagina’s van de PKN brengt mij niet verder. Ik realiseer me dat Elkkwartaal dus het enige kanaal is waardoor het lutherse nieuws naar buiten sijpelt. Al eerder sprak ik namens de redactie dank uit voor de vele bijdragen die wij in toenemende mate ontvangen: ze zijn hard nodig.

over lutherse traditie. Dit naar aanleiding van grote belangstelling voor diverse lutherse cursussen, we berichtten daar al eerder over, en vragen van lezers. Een studiereis van Kerkinactie deed vijftien predikanten afreizen naar India. India, omdat dat land dit jaar centraal staat in het buitenlands diaconaal programma. Een van hen beschrijft een boeiende zoektocht naar de Dalit-theologie. Nu ik dit inleidende woord schrijf, de tweede week van juni, zou je niet zeggen dat aan het einde van deze maand de files naar vakantiebestemmingen een feit zijn. De temperatuur is zodanig dat ik op kapstokken tussen de jassen zeker nog voor de helft dunne winterjassen zag hangen. Namens de redactie wens ik u een aangename, warme zomer vol inspiratie voor de tijd erna. Praxedis Bouwman Nieuwe samenstelling synodale commissie: Presidium: ds. I. Fritz (president), ds. D. Bohlken (vice-president, predikant), W. Littel (vice-president, niet-predikant), H. Leker (1e secretaris), O.W.D.C. von Hertzberg (2e secretaris). Overige leden: M. Aartsen, H.J. Brussel, ds. C. van Opstal, ds. A.C. Verwaal, ds. K.M.T. Wedemeijer-Holdt, K. van de Wetering.

Natuurlijk vindt u dus in deze Elkkwartaal een artikel over de nieuwe samenstelling van de lutherse synode, die op vrijdag 3 en zaterdag 4 juni op Hoekelum bij elkaar kwamen. Als extraatje en laatste nieuws vindt u onderaan dit stukje de samenstelling van de nieuw gekozen synodale commissie. Verder in dit blad de start van een serie

Inhoud Meditatie ........................................................................................................................3 Synode verwelkomt dertien nieuwe leden ............................................................ 4/5 Toos Reichman bezocht Zuid-Afrika ...........................................................................6 ‘Lutherse sporen’ krijgt een vervolg ............................................................................7 Dalit-theologie doorbreekt kastenstelsel India ..................................................... 8/10 Elkwartaal: Vrouwen en de paus ...............................................................................10 Nias en Batu-eilanden opnieuw getroffen ................................................................11 Ontmoetingsdag In-en Uitwendige Zending ............................................................11 Ontmoeting in Plön ...............................................................................................12/13 In memoriam: Joop Metz ........................................................................................... 13 Lutherdag 2005 over de vitale gemeente................................................................. 13 Kriskraskort .............................................................................................................14/15 Lutherse traditie in stukjes ........................................................................................ 16 Kwartjes: jongeren in Genève ................................................................................... 17 Overleden ..................................................................................................................... 18 Nederlandstalige kerkdiensten op vakantie ............................................................. 18 Boekbespreking: Moderne devoties .......................................................................... 18 Berichten ..................................................................................................................... 19 Agenda 2005-2006 ..................................................................................................... 19 elkkwartaal

2

Ik geloof… Z

o begint over het algemeen een belijdenis. In ieder geval een geloofsbelijdenis. Maar ook wanneer ik de radio aanzet hoor ik heel vaak zinnen die beginnen met ‘Ik geloof…’ En dan volgt een keuze uit de eindeloze variatie van geloofsmogelijkheden. Geloof in feiten, geloof in ideologieën, geloof in gevoelens, geloof in behoud of verandering, geloof in toekomst of verleden, geloof in anderen of in jezelf. Er wordt in van alles en nog wat geloofd en dat wordt ook met alle gemak gepubliceerd. Bij belijdenis denk ik ook aan de bijna heilige noodzaak om steeds weer je belijdenis uit te spreken in de vorm van je eigen bekering. Het persoonlijke geloofsverhaal komt boven alles te staan en wie niet zo zeker is van zijn of haar geloof, die hoort er niet meer bij. Dat doet veel mensen pijn. Vooral op de momenten waar je het meest ondersteuning nodig

Maarten Luther voor de Reichstag in Worms (Houtsnede 1556).

hebt, namelijk in crisistijden. Juist dan blijk je ineens alleen te staan, omdat je niet voldoet aan de verwachting van anderen. Maar ik zie ook Luther staan voor de Reichstag. En ik zie de Augsburgse confessie. De poging van de reformatoren, van Luther en Melanchthon, om hun positie te markeren. Om aan de ene kant te beschrijven, wat hen met de oud-christelijke kerk verbindt, maar ook wat hen van de Rooms-katholieke kerk scheidt. Ook al was de bedoeling veeleer, om aan te tonen, dat de reformatorische opvattingen wel niet van de essentie van het geloof afwijken, zo was de uitwerking toch gauw een andere. De Augsburgse confessie werd niet tot bindende factor tussen verschillende groepen binnen een kerk, maar tot identificatieschrift voor een nieuwe kerk. Nog steeds vormt zij de basis voor veel ‘lutherse’ kerken (die in veel landen ‘Kerken van de Augsburgse confessie’ heten). Waarvoor zijn belijdenissen eigenlijk nodig? Door een elkkwartaal

Luister Israël: de Eeuwige, onze God, de Eeuwige is de enige! Heb daarom de Eeuwige lief met hart en ziel en met inzet van al uw krachten. (Deuteronomium 6: 4 en 5)

belijdenis worden dingen helder geformuleerd. Je geeft aan, waar mensen jou aan kunnen houden – omdat je jezelf daaraan wilt houden. Je geeft daarmee aan een keuze te maken. Je staat ergens voor. En dat wil dan natuurlijk ook wel geformuleerd zijn. Afhankelijk van de wereld om je heen geef je in een belijdenis aan, waar het volgens jou om gaat. Een belijdenis heeft dus altijd de functie je ergens van af te grenzen. Binnen een eindeloze zee aan mogelijkheden worden keuzes gemaakt. Niet dat andere keuzes niet mogelijk zouden zijn of niet goed zouden zijn. Dat niet. Maar ik maak deze keuze. Zeker in een tijd, waarin er steeds meer keuzemogelijkheden worden geboden is dit een vorm van structuur voor het leven. Ik kies voor biologisch. Niet omdat het de enige mogelijkheid zou zijn en ook niet omdat wie anders kiest per definitie fout handelt. Maar wel omdat ik voor mijzelf weet, dat deze keuze het beste bij andere uitgangspunten in mijn leven passen. Daarmee geef ik iets van deze God aan, iets van mijn geloof. Ik geloof niet in de schepping als dogma, maar als beschrijving van de relatie tussen God en de wereld. En in die zorgzame verhouding past biologisch nou eenmaal beter. Ik kies voor de zwakkeren. Voor sociale politiek. Voor de onderdrukten. En steeds weer dus: ‘Ik geloof in deze God’, wat in deze samenhang niets anders is dan ‘Ik kies voor deze God’. Omdat er voor mij geen andere is. Omdat deze God voor mij kiest. Mijn keuzes vallen op hun plek binnen een belijdenis – zij het oud, zij het nieuw. Er is een kader voor mijn keuzes. Mijn geloof is meer dan alleen maar vrome gevoelens of alleen maar een spirituele ervaring. Mijn geloof vindt zijn kader in een oud verhaal. Maar tegelijk geldt natuurlijk ook, dat iedere belijdenis gerelativeerd mag worden. Er zijn oude belijdenisgeschriften, die wij met alle christelijke kerken delen en er zijn andere geschriften, de specifiek de belijdenis van een kerk verwoorden. En zoals alle teksten staan ook deze in een historische context. Deze samenhangen kennen wij vaak niet meer. In ieder geval spelen voor ons ander vragen. De wereld om ons heen is veranderd en ook ons geloof past zich aan een andere context aan. Daarom hebben wij naast de algemene belijdenissen ook tijdgebonden en persoonlijke teksten nodig om ons geloof de ruimte te geven. ‘‘Luister Israël’ l’ is daarbij een goede basis. Een zin, waaraan je vroeger door de Mesusa regelmatig werd herinnerd. Aan de deurpost van Joodse huizen was deze tekst aangebracht. Ook Jezus begint met deze woorden – en gaat dan natuurlijk door, zoals ook wij vandaag… Luister! Detlef Bohlken 3

Synode verwelkomt dertien I

n de maanden februari en maart hebben veel kerkenraden zich bezig gehouden met de verkiezing van een nieuwe Evangelisch-Lutherse Synode. Hoewel de Evangelisch-Lutherse Kerk bij de fusie is opgegaan in de Protestantse Kerk in Nederland is er wel een synode blijven bestaan, die als adviescollege van de generale synode de belangrijke taak heeft te zorgen voor het bewaren en aan de hele kerk dienstbaar maken van de lutherse traditie en voor het contact met en tussen de Lutherse gemeenten. Er is in de afgelopen periode regelmatig gesproken over het verkleinen van de omvang van de synode maar tussen 1 mei 2004, de datum van de fusie, en het tijdstip waarop de oude synode aftrad, was er te weinig tijd om een nieuwe regeling te ontwerpen. Er is dus voor

gekozen om de verkiezing nog op de oude manier te laten gebeuren. Dit heeft dan ook tot gevolg gehad, dat aan de samenstelling niet zo heel veel veranderd is. Bij de twaalf predikantleden zijn vier nieuwelingen, waarvan er al twee als plaatsvervanger fungeerden. Bij de niet-predikanten zijn negen nieuwe leden, vier van hen waren al plaatsvervanger in het vorige college. Van de nieuwe plaatsvervangende leden waren er vier lid van de vorige synode, de overige acht zijn nieuw. Zoals gebruikelijk is het aantal vrouwen in de lutherse synode heel anders dan in de partnerkerken. Was is in de vorige synode de verhouding veertien vrouwen tegen eenentwintig mannen, in de nieuwe synode is de verhouding nog opvallender: zeventien vrouwen

De predikant-leden zijn: Mw. drs. P.K.A. Akerboom-Roelofs Drs. D. Bohlken Mw. ds. T.K. van Dam Mw. drs. S. Freytag Mw. drs. I. Fritz Mw. ds. K.I. Hagg

Drs. S. van Kammen Mw. ds. C. van Opstal Ds. D.Th. Strasser Drs. A.C. Verwaal Drs. R.H. de Vos Mw. drs. K.M.T. Wedemeijer-Holdt

De niet-predikant-leden zijn: Mw. E.E. Aarsen-Schiering Mw. M. Aartsen Mw. F.K.A. Akerboom Mw. M.M. van den Berg H.J. Brussel Mw. T.J. Everaarts-Bilyam Mw. F. Hafkamp O.W.D.C. von Hertzberg Mw. S. Hiebsch H. Leker W. Littel W.J. Littel

R.C. Loggen K.G. van Manen H. van der Meer A.K. van der Meij Mw. M.J. Monsees-Meijer J.H. Poppen Mw. N.A. Smeding-de Jonge J.B. Val A. IJzerman K. van de Wetering Mw. J.A. Wilders-Schorn F.W. Winkel

Plaatsvervangers zijn de predikanten: Drs. E. de Fouw Mw. drs. IJ. De Mol-Buizert Ds. F. Kalis Mw. drs. A.E. Reichman-Scheffer en de niet-predikanten: Mw. G.R. Hassink-Kronig D.H. Helmhout Mw. C. Köhler Mw. M.F. Lichtenbelt

N. Pellenbarg Mw. S.J.A. Tempelaar-van Leeuwen M.H.H. de Weerd W. van Wingerden elkkwartaal

en negentien mannen. Bij de nieuwe groep plaatsvervangende leden is de verhouding helemaal correct: zes om zes. De gemiddelde leeftijd mag je in deze tijd, waarin op leeftijd niet gediscrimineerd mag worden, eigenlijk niet uitrekenen. Als je echter kijkt, wie er zijn teruggetreden en wie de open plaatsen hebben ingenomen, dan moet er zeker sprake zijn van een verjonging.

Nieuw synodelid Detlef Bohlken: ‘De lutherse traditie blijft bestaan’ Eén van de nieuwe leden van de dit jaar gekozen Evangelisch-Lutherse Synode is de jonge predikant van de gemeenten Tiel, Leerdam en Culemborg, Detlef Bohlken. Afkomstig uit de evangelisch-lutherse kerk van Oldenburg (Duitsland), waar hij onder meer betrokken was bij het jeugdwerk, studeerde hij onder andere in Amsterdam. Hij werd in 1999 beroepen in Tiel. Twee jaar later volgen de beide andere gemeenten. Bolhken is tot nu toe slechts zijdelings betrokken geweest met het synodewerk, hoewel hij inmiddels wel namens de lutherse predikanten in het georganiseerd overleg over de traktementen zit, namens de synode toegevoegd is aan de visitatoren en in de redactie van dit blad meewerkt. Ook zit hij al in het moderamen van de classis. Als predikant van drie gemeenten zal hij niet zo heel veel méér op zich kunnen nemen. In de opdracht van de synode staat, dat deze moet zorgen voor het bewaren en dienstbaar maken aan de hele kerk van de lutherse traditie. Hoe zou je dat moeten doen ? Ik denk niet dat je van een vaste lutherse identiteit kunt spreken, maar dat er wel degelijk belangrijke verschillen bestaan. Het zou wat mij betreft dan ook niet gaan om slechts bewaren van wat er is, maar veelmeer om het ‘leven’ van een levendige lutherse identiteit – iets dat steeds opnieuw door de leden wordt ingevuld en dus veranderlijk is. Voor de synode lijkt mij het contact houden met de gemeenten van groot belang. Zowel op zakelijk gebied (financiën, predikantsbezetting, 4

n nieuwe leden gebouwen enzovoort) als op inhoudelijk gebied (vragen rond identiteit, kerkmuziek en liturgie en meer) bestaat veel onzekerheid. Er ligt bijvoorbeeld een taak bij de gemeenten om een beleidsplan op te stellen (als dat nog niet gebeurd is) – hoe doe je dat als lutherse gemeente? Uiteraard hoort ook Elkkwartaal bij deze opdracht. Op welke manier zou het onderhouden van contact moeten worden opgezet? De visitatie is een belangrijk contactmoment eens in de vier jaar. Maar ook daarnaast zouden er een aantal contactmomenten moeten zijn. De informatieronde van de synode naar aanleiding van de landelijke fusie was daarvoor een heel goed voorbeeld. Het zou ook goed zijn om de verschillende keuzes van lutherse gemeenten in kaart te brengen om onderlinge contacten zo te vergemakkelijken. Zouden de lutherse gemeenten snel naar samenwerking, c.q. fusie met andere gemeenten in de PKN moeten streven?

Detlef Bohlken: ‘Ik verwacht nog wel zo’n dertig jaar luthers predikant te zijn in Nederland.’ Ik vind vooral dat de lutherse gemeenten niets moeten – gelukkig niet. De kerkorde voorziet in verschillende mogelijkheden – laten wij daar gebruik van maken. Samenwerking zal waarschijnlijk steeds belangrijker worden, maar ik geloof niet, dat de lutherse gemeenten op afzienbare tijd

verdwijnen. Dat zou ook jammer zijn. Waar het kan is een federatie of fusie zeker heel goed, maar ook dan zijn er verschillende mogelijkheden. Er ontstaat altijd iets nieuws, maar binnen dat nieuwe zullen de identiteiten herkenbaar blijven. Als de meeste gemeenten op den duur toch besluiten tot fusie zal dan de lutherse traditie niet uitsterven? Nee! De traditie bestaat niet vanwege de traditie, maar vanwege de inhoud die mensen (wij zelf dus, of wij nou luthers zijn of niet) eraan geven. Dat staat los van de organisatorische vorm. De lutherse traditie heeft ook hier in Nederland een plek – wellicht kwetsbaar en klein, maar toch wel degelijk aanwezig. Ik verwacht dan ook nog wel zo’n dertig jaar luthers predikant in Nederland te zijn!

Nieuw synodelid Willem Littel: ‘Gedachtegoed bewaren en uitdragen’ Eén van de vijf nieuwe niet-predikantleden van de synode is W. J. Littel uit Woerden. Willem Littel is getrouwd en heeft twee kinderen. In zijn gemeente is hij twee perioden ouderling geweest en heeft jarenlang meegewerkt in de ‘kosterspoule’. Hij werkt bij een bank en houdt zich daar bezig met het uitgeven van obligatieleningen. In de opdracht van de synode staat, dat deze moet zorgen voor het bewaren en dienstbaar maken aan de hele kerk van de lutherse traditie. Hoe zou je dat moeten doen? Het zal in de komende jaren belangrijk zijn om binnen de nieuwe kerk onze plaats te vinden en ons gedachtegoed te bewaren en waar mogelijk uit te dragen. Verder is het heel belangrijk dat we waar mogelijk door samenwerking intern maar ook met onze PKN-partners een kerk neerzetten die de toekomst met vertrouwen tegemoet kan zien. Je kunt dit overigens alleen doen als je voldoende luistert naar wat er op lokaal en regionaal gebied leeft en speelt. Uiteindelijk zijn het de gemeenten die de kerk vorm geven. In dat kader kunnen regionale of lokale commissies een belangrijke rol spelen. elkkwartaal

Willem Littel: ‘Fusie of samenwerking van PKN gemeenten moet vanuit de basis zelf ontstaan.’ We moeten overigens wel uitkijken dat we dit soort zaken niet gaan overorganiseren. Zouden de lutherse gemeenten snel naar samenwerking of fusie met andere gemeenten in de PKN moeten streven? Ik heb daar nu nog geen vaststaande mening over. In mijn ogen moet dit vanuit de basis zelf aangegeven worden. Er kunnen vele redenen zijn waarom men tot fusie zou willen overgaan of juist niet. Samenwerking met lokale PKN-partner moet echter altijd worden toegejuicht. Je kunt heel goed samenwerken zonder je eigen identiteit of gedachtegoed op te geven. Ik wil het zelfs omdraaien: het is een hele goede vorm om je gedachtegoed te bewaren en verder uit te dragen! Als de meeste gemeenten op den duur toch besluiten tot fusie zal de lutherse traditie uitsterven? Ik ben niet zo bang dat de lutherse traditie zal uitsterven, daar is die traditie veel te sterk voor. Bovendien: de wereld kan er over tien jaar weer heel anders uitzien. Of er dan nog lutherse gemeenten zijn in de huidige vorm weet ik niet maar dat de traditie zal voortleven is voor mij duidelijk. Tom Albers 5

De waarde van verbondenheid Diaconie is voluit verbonden met theologie en verkondiging. Vanuit deze gedachte nam Toos Reichman, predikante van de lutherse gemeente in Leeuwarden, tijdens haar studieverlof deel aan diaconaal werk in ZuidAfrika. Benieuwd naar deze ervaringen zocht ik haar op. Wie is zij en wat drijft haar?

D

ominee Toos Reichman kreeg wat je zou kunnen noemen ‘een late roeping’. Na een carrière als onderwijzeres in het basisonderwijs werd zij in 1999 geordineerd en bevestigd als predikant van de lutherse gemeente Leeuwarden, een gemeente die zich uitstrekt over de hele provincie Friesland. Vol enthousiasme ging ze daar aan de slag. Mede vanuit de gedachte ‘wie de jeugd heeft heeft de toekomst’ richtte zij zich naast de volwassenen ook heel nadrukkelijk op de kinderen binnen deze uitgestrekte gemeente. Op zes zaterdagen per jaar worden de zogeheten kindervieringen gehouden. Op zaterdagmiddag komen zo’n acht tot tien kinderen van vier tot tien jaar uit de hele provincie met hun ouders naar de stad. De ouders gaan lekker de stad in, de kinderen gaan samen met Toos aan de hand van een verhaal of thema aan het werk. Er wordt gepraat, getekend en geknutseld in een ontspannen sfeer. Om vijf uur gaan de winkels dicht en de kerkdeuren open, Toos trekt haar toga aan en samen met kinderen en ouders wordt een korte viering gehouden.

Zuid Afrika Vanuit deze aandacht voor kinderen en jeugd is het te begrijpen dat Toos zich ook tijdens haar studieverlof op kinderen wilde richten. Eén van haar gemeenteleden woont al vijfentwintig jaar het grootste gedeelte van het jaar in Pretoria (Zuid-Afrika). Hij nodigde haar uit om te komen ervaren hoe geloof en kerkzijn in dat land wordt beleefd en in praktijk gebracht. De lutherse kerk aldaar werkt samen met

andere Afrikaanse landen Aids een groot probleem. Naast het werk in het opvanghuis werkte Toos ook in een kindertehuis waar kinderen met Aids waren opgenomen. De indringende gebeurtenissen daar, zoals het overlijden van één van de kinderen, waren soms aanleiding om met de meisjes het gesprek aan te gaan. Zij slaagde erin om door deze gesprekken en praktische voorlichting over de ver schillende voorbehoedmiddelen een steentje bij te dragen aan het vergroten van de kennis over mogelijkheden om HIVbesmetting te voorkomen.

Band met lutheranen in Pretoria

Toos Reichman getooid met de Afrikaanse hair-extensions als teken van verbondenheid. vijf andere kerkgenootschappen in de Pretorian Community Ministries (PCM). Deze organisatie werd na de afschaffing van de apartheid in het leven geroepen. Zij richt zich op diaconale projecten onder de (zwarte) bevolking. Eén van de projecten beoogt resocialisatie van jonge meiden die in tehuizen worden opgevangen en verzorgd. Hun achtergrond is heel verschillend. Sommigen komen uit de gevangenis, anderen werden seksueel misbruikt of werkten in de prostitutie. Of ze kregen Aids en liepen uit schaamte weg van huis. Als vrijwilliger kreeg Toos onder meer huiswerkbegeleiding in haar takenpakket. Langzamerhand ontstond een vertrouwensband. Toos sprak met hen over van alles wat hen bezighield en soms ook over hun leven voordat zij in het Leratohuis terechtkwamen. In Zuid-Afrika is net als in veel elkkwartaal

Tijdens haar verblijf had Toos contact met de lutherse gemeente in Pretoria. Deze gemeente was nauwelijks op de hoogte met het PCM-werk. Toos bracht de meiden soms mee naar een dienst en hielp op die manier een band op te bouwen. De plaatselijke predikant maakte kennis met de mensen uit het project waardoor het minder abstract werd. De meisjes werden uitgenodigd voor een uitje dat voor de jeugd uit gemeente was gepland. En een aantal meiden ging meezingen in het kerkkoor. Bij haar vertrek heeft Toos een dringend beroep gedaan op de predikant om het contact voort te zetten. Haar toekomstdroom is een blijvend contact tussen de lutherse gemeenten in Zuid-Afrika en Nederland dat vorm krijgt door een uitwisselingsprogramma. Jongeren uit Nederland zouden daar inhoud kunnen geven aan een diaconaal jaar, meisjes uit Zuid-Afrika zouden hier als aupair in Nederlandse gezinnen kunnen worden opgenomen. Na tweeënhalve maand van intensieve en indringende contacten nam Toos afscheid van haar meiden. Ten afscheid vlochten zij gedurende zes uur vele ‘hair-extensions’ in haar grijze haren zodat zij ook de uiterlijke tekens van de gegroeide onderlinge verbondenheid meenam naar huis. De eerste zondag waarop ze weer voorging in haar eigen gemeente droeg ze dit teken met trots. De extensions zijn er niet meer, de verbondenheid wel. Heleen Vink–Roosch 6

Terugblik en vervolg cursus Lutherse Sporen De cursus ‘lutherse sporen in theologie en kerk’, die de afgelopen twee jaren op tien plaatsen werd gegeven, krijgt wegens succes een opvolger.

D

e eerste cursus viel samen met de totstandkoming van de Protestantse Kerk in Nederland. Deze omstandigheid maakte het noodzakelijk dat de lutherse traditie opgefrist werd, of waar nodig, nog eens hernieuwd onder de aandacht gebracht. Met name in het tweede projectjaar waren er deelnemers van buiten de lutherse gemeenten, die wel eens iets meer wilden weten over de derde partner in de Protestantse Kerk in Nederland. De cursus is positief geëvalueerd met reacties als: ‘verdiepend’, ‘verrijkend’ en ‘ik weet weer waarom ik luthers ben’. Er zijn ook kanttekeningen gemaakt: over de grote hoeveelheid onderwerpen die aan bod kwam. Sommige thema’s werden snel herkend en stonden wat dichter bij de deelnemers, zoals liturgie, kerklied, sacramenten. De lutherse geloofsovertuigingen, zoals twee-rijken leer en het spanningsveld tussen wet en evangelie, zijn op het eerste gezicht minder toegankelijk, maar ook op deze gebieden zijn boeiende gesprekken gevoerd.

Brochure lutherse spiritualiteit Zo’n 220 mensen hebben deelgenomen aan de cursus. Om de overige belangstellenden van dienst te zijn, is een deel van het cursusmateriaal bewerkt in een eerste brochure Lutherse Spiritualiteit die tijdens de decemberzitting van de synode gepresenteerd is. De tweede brochure Lutherse Leerstukken. Geloofsopvattingen van de lutherse gemeenschap zal gepresenteerd worden

tijdens de synode in juni 2005. Ook deze brochure is gebaseerd op het cursusmateriaal. De belangstelling voor de eerste brochure is zó groot dat de eerste oplage bijna uitverkocht is en een herdruk gerealiseerd is. Dit betekent dat er ‘in het land’ mee gewerkt wordt. De opzet voorziet daar ook in. Deze is als volgt: een gedeelte uitleg en vervolgens een handreiking voor persoonlijk gebruik of toepassing in de gemeente. Dat de brochure ook een missionair karakter heeft, bewijst de gemeente Haarlem. Deze gemeente bestelde een flink aantal exemplaren voor belangstellenden tijdens de aanstaande Open Monumentendag. Wellicht een voorbeeld dat navolging verdient.

Vervolgcursus In de bestaande cursus ‘lutherse sporen…’ is niet expliciet gewerkt aan het gebruik ervan in de eigen gemeente. Er start in het najaar een vervolgcur-

Thema’s van de vervolgcursus ‘Lutherse sporen…’ (1) Maarten Luther: de grondlijnen van zijn theologie. (2) Ontwikkelingen in het lutherse belijden. (3) Lutherse theologie. (4) Geschiedenis van het Nederlands lutheranisme. (5) Actuele positie van het lutheranisme in Nederland. (6) Kerk-zijn in luthers perspectief in relatie tot vragen rond liturgie en cultuur. De cursus zal gehouden worden op een zestal zaterdagen, te beginnen in najaar 2005, op een locatie in het midden van het land. Meer informatie kunt u verkrijgen bij Alida Groeneveld, Rolling Stonesstraat 69, 1311 JS Almere, telefoon (036) 536 69 20, e-mail: [email protected]

Luther, afgebeeld als de evangelist Mattheüs, werkend aan een vertaling van het Nieuwe Testament (houtsnede 1530).

sus waar dat wèl het geval zal zijn. Aan de hand van een zestal thema’s zal er verdieping van de kennis in de lutherse traditie plaatsvinden, gecombineerd met een concrete verwerking ten behoeve van het gebruik in de gemeenten van de Protestantse Kerk in Nederland. Het is zaak dat de lutherse traditie stevig verankerd raakt, of met een andere bijbelse term: royaal uitgezaaid wordt, in de Protestantse Kerk in Nederland. Dat gebeurt in de plaatselijke gemeenten, maar ook door zogenaamde lutherse-traditie-experts die in de breedte van de kerk ingezet kunnen worden. Deze vervolgcursus voorziet hierin. Alida Groeneveld

elkkwartaal

7

Dalit, de christelijke onderk de samenleving in India Ds. Jaap Wiegers uit Olst maakte begin dit jaar met een

te bestaan tussen kastenchristenen en Dalit-christenen.

Verder valt het beroep van kapper in deze categorie. Kaste-hindoes vermijden zo mogelijk elk contact met hen: zij zijn de ‘onaanraakbaren’. Door dit stelsel is een cultuur ontstaan waarin de ‘hogeren’ de ‘lageren’ minachten, maar tegelijkertijd van hen afhankelijk zijn voor het kunnen functioneren van de maatschappij.

Kan de Dalit-theologie dit helpen doorbreken?, zo vroeg

Christendom in India

Wiegers zich af.

Het christendom heeft al oude wortels in India. Volgens de traditie heeft de

paar collega’s een studiereis naar India. Voor Kerkinactie bestudeerden zij speciaal de positie van de kastelozen (Dalits). Zelfs in de Indiase kerken bleek er verschil

D

e bevolking van India bestaat voor 85% uit hindoes, voor 12% uit moslims en voor 3% uit christenen. Dat laatste lijkt niet veel, maar het zijn altijd nog tussen de 25 en 30 miljoen mensen. De volkeren die rond 2000 voor Christus vanuit het noordwesten India binnentrokken brachten een religie mee die in de loop van de tijd geëvolueerd is tot het Hindoeïsme. Centraal kenmerk daarvan is de opdeling van mensen in ‘reinen’ en ‘onreinen’. Het kastenstelsel dat daarop gebaseerd is kent bevolkingslagen die van boven naar beneden steeds minder ‘rein’ zijn. Door goed volgens je kaste te leven bestaat er de mogelijkheid dat je in een volgend leven hogerop komt. Na een slecht leven kan je ‘gedegradeerd’ worden. De Brahmins, de priesters, staan bovenaan en maken tegenwoordig ongeveer vijf procent van de bevolking uit. De daaronder gelegen kaste, die van de krijgers, speelt nu geen belangrijke rol meer. De derde kaste is die van de boeren en handelaars. Daaronder komen de arbeiders en bedienden. Zij behoren niet tot de ‘tweemaal geborenen’ en tellen eigenlijk al niet meer mee. De in het subcontinent aanwezige bevolking werd door de invallers verdreven of tot slaaf gemaakt. Zij vormen de kastenlozen, tegenwoordig de Dalits

Jaap Wiegers voor het Henry Martyn Institute in Hyderabad met op de achtergrond de kapel die mede met geld van de Nederlandse kerken is gebouwd. genoemd. Samen met de onderste kaste vormen zij bijna vijftig procent van de bevolking. Het woord Dalit is afgeleid van de werkwoordstam ‘dal’, wat betekent ‘vertrapt’ of ‘gebroken’. Deze mensen moeten de laagste arbeid verrichten, zoals het weghalen van lijken en kadavers, het opruimen van uitwerpselen en ander vuil. Zij vinden hun beroep onder meer in de leerbewerking - leer is immers afkomstig van dode dieren. Ook het bespelen van de met leer bespannen drum valt hieronder. elkkwartaal

apostel Thomas in de tweede eeuw het christendom naar India gebracht. In de loop van de tijd zijn door verschillende missie- en zendingsgroepen allerlei kerken gesticht. In de loop van de twintigste eeuw heeft een aantal kerken in Noord- en Zuid-India zich verenigd tot respectievelijk de Kerk van Noord-India en de Kerk van ZuidIndia. De belangrijkste groepen die in dit verenigingsproces niet meededen waren de Rooms-katholieke en de Lutherse Kerk. 8

kant van Toen christendom en Islam in India voet aan de grond kregen waren deze godsdiensten aantrekkelijk voor de Dalits, omdat deze religies geen kastenstelsel kenden. In het hindoeïsme mochten zij zelfs niet in de tempel komen. In de moskee en de kerk mochten zij gewoon samen met anderen hun geloof belijden. Tegenwoordig is ongeveer vijfenzeventig procent van de Indiase christenen afkomstig uit de bevolkingsgroep van de Dalits. Hoewel de christelijke kerken gelijkheid van mensen beleden heeft de gedachte van ‘hoger’ en ‘lager’ toch ook sommige kerken in zijn greep gekregen. Zo zijn er in steden soms aparte kerken voor Dalits en kastenchristenen. Ook komt het wel voor dat bij de viering van het Heilig Avondmaal de Dalit-christenen pas als laatste aan de beurt zijn. Hoewel er volgens de Indiase grondwet uit 1947 geen kastenonderscheid tussen de ingezetenen bestaat, is de dagelijkse praktijk anders. Voor jongeren uit een Dalit-gemeenschap is het moeilijk goed onderwijs te krijgen. Toch wisten mensen zich aan deze beperkingen te ontworstelen. Onder de beter opgeleiden kwam de vraag op hoe je als Dalit tegen de verhalen van de bijbel aankijkt. Waar worden zij specifiek door aangesproken en hoe kunnen zij dit anderen duidelijk maken? Een hoog-laag onderscheid binnen de christelijke gemeenschap

Dalitvrouw in Punjab die in haar open keuken(!!) de chapati’s bereidt op een vuurtje gestookt met koeienmest. staat haaks op wat het evangelie ons wil duidelijk maken. Aan de hand van de volgende voorbeelden wil ik aangeven hoe de Dalits hun spiritualiteit ontlenen aan bijbelse verhalen. Het Nieuwe Testament speelt daarbij een belangrijke rol. Het begint al aan het begin. Christus wordt als verschoppeling geboren. Hij heeft als baby geen passende plaats om ter wereld te komen. Dat geldt voor Dalits vaak net zo. Jezus ging met alle mensen om alsof er geen onderscheid was. Hij raakte melaatsen en gehandicapten en doden aan, ging om met tollenaars en zondaars, mensen die door de hogere sociale lagen van de Joodse bevolking werden gemeden. De aan bloedvloeiingen lijdende vrouw (onrein!) die Jezus aanraakte werd daarvoor door Hem niet bestraft, maar werd genezen.

Bestemming: India, januari/februari 2005 Doel: interreligieuze dialoog Organisator: KerkinActie, omdat India dit jaar in het buitenlands diakonaal programma centraal staat Groep: 15 Nederlandse predikanten onder wie de schrijver, Jaap Wiegers (Olst) Studie: naar de Dalit-theologie, voorbereid thuis en in een introductieweek van het Henry Martyn Institute in Hyderabad (christelijk instituut voor samenwerking moslims en hindoes). Daarna in een kleiner groepje naar Delhi, het Centre for Dalit Studies; van daaruit naar Dalit-gemeenschappen in Ludhiana, Jullundar en Amritsar in het noordwesten.

elkkwartaal

Dit soort verhalen kan mensen helpen om zich vrij te maken uit de hen van bovenaf opgelegde verdrukking. Die verdrukking hebben zij al zoveel eeuwen ondergaan, dat het ‘er-niet-mogen-zijn’ helemaal in hun bewustzijn ingeprent. Aan de andere kant hebben de kastenchristenen (en -hindoes) al zoveel eeuwen geleerd dat zij superieur zijn dat het voor hen moeilijk is te accepteren dat die anderen net als zij mensen, schepselen van God zijn, die in zijn schepping geen onderscheid heeft aangebracht.

Spanning tussen hoog en laag De prioriteiten voor de Dalit-theologie worden onder meer bepaald door de uitspraak van Jezus dat Hij is gekomen voor de bevrijding van armen, gevangenen, blinden en onderdrukten èn in het feit dat Hij deze ‘Dalits’ opzocht en zich niets aantrok van hun ‘onaanraakbaarheid’. De vragen die opkomen vanuit het ‘bijbellezen met de ogen van Dalits’ worden tot nog toe hoofdzakelijk beantwoord door een intellectuele bovenlaag. Om het gedachtegoed een bredere ingang te laten krijgen is het noodzakelijk dat ook de ‘gewone’ kerkleden hierover mee kunnen spreken. Voor de ongeletterden is ‘beleving’ van hun godsdienst belangrijker dan bestudering. Maar zonder zelf zich te bezinnen op vragen en antwoorden kunnen zij niet deelnemen aan het 9

proces van bevrijding, of dat zelfs in eigen hand te nemen. Ze zullen dan afhankelijk zijn van anderen die hen willen bevrijden. Zonder volledige participatie van de onderdrukten blijft de vraag om hervormingen gering. De theologische vragen vragen om een oplossing op het sociale vlak.

is doorgedruppeld. Vanuit de Dalitgroepen in gemeenten zullen vragen gesteld moeten worden aan kastechristenen om hen op hun verantwoordelijkheid te wijzen. Dalit-gemeenten zullen meer aandacht moeten vragen voor sociale rechtvaardigheid.

In de kerk bestaat er vaak een kloof tussen kastenchristenen en Dalit-christenen. Zolang die situatie voortduurt is het zullen niet-christenen hun onderdrukkende houding jegens de Dalits niet snel veranderen. De Dalit-theologie kan voor kastenchristenen pas verstaanbaar worden als zij zich ten volle hun rol als ‘onderdrukker’ (= kopie van het sociale Hindoe kastenleven) beseffen. Ik heb wel artikelen gezien in Indiase theologische tijdschriften, maar ik weet niet welke verspreiding die kennen. In kleine groepen worden de gedachten uit de Dalit-theologie door cursussen van het Centre for Dalit Studies in Delhi besproken. Het heeft tijd nodig voordat dit naar de basis

Ook in onze maatschappij wordt de kerk teveel door een bovenlaag bestuurd en hebben gemeenteleden op het grondvlak maar weinig inspraak in grote beleidsbeslissingen ten aanzien van kerkstructuur of keuzen in het maatschappelijk leven op grond van het geloof. De ‘armen’ in onze samenleving hebben zich vaak aan de officiële kerk onttrokken en vinden we nu soms terug in diaconale projecten die de ‘rand van de kerk’ opzoeken. Een direct onderscheid tussen kerken in ‘hoger’ en ‘lager’ kan ik in onze maatschappij niet aanwijzen. Maar wel zijn binnen onze gemeenten ambtsdragers vaak uit een bepaalde sociale laag afkomstig. Ook wordt de acceptatie

Les voor Nederlandse kerk

van anderen (‘nieuwe Nederlanders’) bij ons voor een deel bepaald door de mate van opleiding en zelfbewustzijn. Dit is een weerslag van drie weken intensief bezig zijn en vele gesprekken, die vaak bemoeilijkt werden door taalbarrières. Maar we hebben tussen de Dalits gezeten en geleefd. Je kunt er stapels artikelen of boeken over lezen, maar je merkt pas echt hoe het werkt als je er midden tussen zit. Dan voel je de spanning tussen ‘hoog’ en ‘laag’ en merk je dat mensen, hoe goed ze het ook bedoelen soms ongemerkt in een hiërarchisch gedrag terugvallen. Wat dat betreft heeft dat al invloed op de manier waarop ik tegen de lezingen van de zondag aankijk: telkens kijkt ook een Dalit-oog met mij mee: Hoe zou ik die tekst lezen als ik aan de onderkant van de samenleving zou zitten? Jaap Wiegers

elkwartaal Vrouwen en de paus Het is alweer even geleden dat Paus Johannes Paulus II stierf. Alom werd zijn strijd tegen onrecht, tegen armoede en vóór vrede geroemd. Zijn houding ten opzichte van vrouwen in de kerk werd echter nogal gehekeld. Kort na het overlijden van JP II verscheen in de Volkskrant een open brief van Hans Küng aan de kardinalen die toen nog een nieuwe paus moesten kiezen. Küng is een vooraanstaand hedendaags rooms-katholieke theoloog, een Zwitser woonachtig in Duitsland en al tientallen jaren verwikkeld in een strijd met de kerkelijke autoriteiten. Als gevolg hiervan is hem door het Vaticaan het recht om les te geven ontnomen. In zijn brief wijdt hij een flink stuk aan vrouwen en hun plaats binnen de kerk, hij hoopt op een pastor die vrouwen goed gezind is en hij verzoekt de kardinalen een paus te kiezen die

onder meer het seksisme, het patriarchaat in de kerk en de verdeling van leden van de kerk in twee klassen afwijst; die afziet van moraliserende oordelen over gecompliceerde zaken als anticonceptie, abortus en seksualiteit; die het recht van dienaren van de kerk respecteert om te trouwen – een recht dat duidelijk wordt gewaarborgd in het Nieuwe Testament én de kerk van het eerste millennium – en die het discriminerende verbod op een huwelijk voor priesters, dat pas van de 11e eeuw dateert, in heroverweging neemt en de wijding van vrouwen toestaat, wat in het licht van het Nieuwe Testament dringend nodig is vanwege de veranderde huidige situatie. Hij heeft nog veel meer wensen, vanwege de beperkte ruimte heb ik slechts een paar uitgekozen. Intussen is er een nieuwe paus en we hebben kunnen constateren dat hij het beleid van zijn voorganger zal voort-

zetten, dat belooft dus nog niet veel voor de vrouw in de Rooms-Katholieke Kerk. In 1986 heb ik in Elk eens een aflevering van de toenmalige rubriek ‘Kritisch vrouwengeluid’ gewijd aan een boek van de Rooms- Katholieke feministische theologe Catharina Halkes, ‘Zoekend naar wat verloren ging’ met als ondertitel: ‘enkele aanzetten tot feministische theologie’. Nog steeds heel lezenswaardig en ook nog steeds een vrouw die wat te zeggen heeft. Onlangs las ik van haar een uitspraak (Pinksternummer NCRV-gids) en ik citeer hier niet alles maar wel een stukje: ‘Ik hoop dat hij (de paus) afstapt van het klassieke Vaticaanse beeld van moeder en maagd en de vrouw zal zien als mens met alle mogelijkheden. Want die duif, Gods adem, kan alleen bij ons binnenkomen als niet al te veel mannen roepen hoe het moet’.

elkkwartaal

10

Tjally Everaarts-Bilyam

Natuurgeweld treft Nias en de Batu-eilanden opnieuw De wederopbouw na de tsunami van tweede Kerstdag was op Nias en de Batu-eilanden net in volle gang. Plotseling kwam die tweede ramp, die vlak na Pasen opnieuw honderden mensenlevens eiste. In vier minuten tijd maakte een zware aardbeving de schade en de chaos compleet. Een overzicht van de activiteiten en plannen voor hulp.

D

e tsunami veroorzaakte veel schade aan wegen, bruggen, boten, huizen; waterbronnen en akkers werden door zout water overstroomd en zijn onbruikbaar geworden. Vanuit de niet getroffen Niassische hoofdstad Gunungsitoli kwam de hulp op gang. Met de hulp van de lutherse achterban kon het Luthers Genootschap voor In- en Uitwendige Zending in samenwerking met Kerkinactie een schip met voedsel, drinkwater, medicijnen en medische en pastorale hulpverleningsteams langs de Batu-eilanden laten gaan.

Vreemde verschijnselen En dan op tweede Paasdag dus die tweede ramp. De aardbeving verraste de bewoners in hun slaap. Vele dagen lang zijn er nabevingen en er is angst voor een tsunami, die gelukkig niet komt. Het hele eiland Nias is vernield, en er zijn honderden doden. Veel mensen liggen onder het puin en kunnen niet geborgen worden, omdat er geen gereedschap is om het puin te ruimen. Veel huizen zijn door de aarde opgeslokt, geheel in de grond verzonken. Duizenden mensen wonen in tentenkampen. Vele anderen hebben het eiland verlaten, waaronder de Chinese en Padangse handelaren, die de economie beheersen, hun winkels en koopwaar zijn verwoest. De handel en distributie zijn tot stilstand gekomen en de honger neemt toe: 300.000 mensen zitten zonder voedsel.

De Indonesische regering is te laat met de hulpactie vanwege een foute inschatting: men vindt het een lokale ramp en buitenlandse hulp is niet nodig, zegt men. In werkelijkheid is het een nationale, regionale ramp. Ieder is getroffen, de één kan de ander niet helpen. De infrastructuur is ontwricht, men komt niet verder dan de haven. De aardbevingen houden aan, 15 april nog een beving van 6,2 op de schaal van Richter. Alle huizen die nog staan, storten in. Veel mensen geloven dat het eiland verzinkt, op grond van nog levende oude mythologische voorstellingen, maar ook vanwege het feit dat er in het noorden van het eiland bij Hilimaziaja een grote scheur in de aarde ontstaan is, waaruit zout water opborrelt. Het strand is vijftig meter breder geworden. Het zijn vreemde verschijnselen, die de mensen bezig houden.

Voedselprogramma Op dit moment loopt er een groot voedselprogramma, waarin VEM, Kerkinactie, Luthers Genootschap en andere al dan niet kerkelijke hulporganisaties met de BNKP (de Protestantse Kerk van Nias en de Batu-eilanden) samenwerken. Tussentijds wordt er al gewerkt aan een masterplan om de wederopbouw te realiseren. De samenwerking tussen de kerken is er wel, maar niet tussen kerken en overheid. Indonesië staat bekend als een van de meest corrupte landen, ambtenaren elkkwartaal

willen bijvoorbeeld steekpenningen in ruil voor een vergunning. Foto- en filmbeelden getuigen van de enorme verwoesting die heeft plaatsgevonden. Het moge duidelijk zijn, dat hulp noodzakelijk is èn nog heel lang blijft. Lutherse gemeenten, diakonieën, fondsen en individuele lutheranen geven op een bijzonder warme en ruimhartige wijze blijk van hun verbondenheid met de mensen van Nias en de Batu-eilanden, met de partnerkerk en de nood waarin zij verkeren. Uw bijdragen blijven welkom op Postbanknummer 43360 van het Luthers Genootschap te Woudrichem. Coby Aartsen-Kraaypoel

Ontmoetingsdag Genootschap 10 september Het Luthers Genootschap voor In- en Uitwendige Zending houdt op zaterdag 10 september van 10.00-16.00 uur haar jaarlijkse ontmoetingsdag in het koetshuis van kasteel Hoekelum te Bennekom. Na een huishoudelijk gedeelte in de ochtend wordt ’s middags een drieluik gepresenteerd over de werkvelden waar de aandacht van het genootschap in nauwe samenwerking met Kerkinactie naar uitgaat. Het betreft actuele informatie over de hulp- en wederopbouwprojecten op Nias en de Batu-eilanden. Voorts een verslag van een bezoek aan de partnerkerk in Namibië (ELKRN) van een Kerkinactie/luterse delegatie (de dames Fritz en Akerboom-Roelofs en de heren Kling (Kerkinactie) en Jager). Tenslotte zullen mw. drs. Fritz en drs. Val rapporteren over hun bezoek aan Suriname. Aanmelding: Coby Aartsen-Kraaypoel, tel. (030) 880 14 35 of e-mail: [email protected] 11

Ontmoeting met Nordelbische lutheranen in Plön De lutherse synode in Nederland en de Nordelbische Synode onderhouden sinds 2003 intensief contact met elkaar via een werkgroep. Elkkwartaal berichtte daar al eerder over. In mei 2005 vond de jaarlijkse ontmoeting van deze werkgroep plaats.

D

e Nord-Elbische Kirche (NEK) was vertegenwoordigd door in Nederland bekende mensen: Kurt Triebel en Jan Christensen en Gisela Groß. De Nederlandse groep bestond uit Marianne van der Meij, Jacques Bras, Karel van de Wetering, Maurice Schütz en Martin van Wijngaarden.

in de kerk en hoe wordt die verstaan? Daarom had de avondsluiting in de kapel een licht experimenteel karakter. Omdat enige theologische samenhang nodig was werden de thema’s aan de hand van het begrip ‘genade’ onder het vergrootglas gehouden. Na een beknopt bijbels-theologisch overzicht over genade volgden voor de Duitse afgevaardigden een aantal voorbeelden uit de Amsterdamse-school.

Jeugd

Ditmaal was de locatie de Koppelsberg bij Plön (tussen Kiel en Lübeck). Het landgoed met een buiten is vermaakt aan de NEK door de handelsfamilie Moll uit Hamburg; een comfortabel oord met prachtig uitzicht over een meer en felgele velden vanwege het bloeiende koolzaad. Op deze berg is een centrum ingericht voor jeugdactiviteiten en studieconferenties. Deze dagen waren een vervolg op de studieconferentie van vorig jaar in Rotterdam. We probeerden te ontdekken waar inhoudelijke punten liggen die onze beide kerken aangaan. ‘Jeugd’ en ‘multiculturele vraagstukken’ werden de zogeheten pilotstudies. Daarbij was het nadrukkelijk de bedoeling om uit te vinden hoe er in beide landen/kerken tegen deze thema’s werd aangekeken. Een van onze voorvragen was: welke theologische/kerkelijke taal spreken we

Daarmee kwam de weg vrij voor de samenvatting van de lezing die Christa Gabler hield op de laatstgehouden Lutherdag. Met haar toestemming was het verslag van die dag door Coby Aartsen in het Duits samengevat. Deze teksten gaven aandacht aan het geleidelijk verschoven beeld ten aanzien van de jeugd. Emancipatie, politiek, kerkverlating en individualisme waren reflecties; ook de veranderde geloofsbeleving werd een uitgebreid punt van gesprek. Waar meerdere gemeenten in Duitsland nog op grotere groepen jongeren kunnen rekenen (vaak ook nog met bijbehorende vrijwilligers) is dat in luthers Nederland wezenlijk anders. Zaken als het actualiseren van kinderkerkmaterialen en -vormen (zoals in onder meer Rotterdam respectievelijk Leiden) kwamen ter sprake. Gelijkwaardigheid, verbondenheid en ontmoeting werden gaandeweg als belangrijkste punten ervaren. Wekelijks kerkbezoek moest het afleggen tegen de gedachte dat openheid, spirituele ruimte en eventuele ondersteuning van veel groter belang zijn. Samengevat: ontmoeting is de dragende kracht en elkkwartaal

daarvoor moet de kerk/gemeente een goed moment creëren.

Multicultureel De tweede insteek - ‘Andere nationaliteiten’ – werd door de afgevaardigden uit beide landen omgebogen naar de eigen situatie. Hoe en wanneer men andere nationaliteiten ontmoet is een belangrijk punt in de beoordeling, zo vond de delegatie uit Noord-Elbië. Problemen met kerkverhuur (met uitlopende diensten) is een andere setting dan die bijvoorbeeld op scholen en in ziekenhuizen gevonden kan worden, waar duidelijke protocollen zijn. De Nederlandse bijdrage over het samenleven met diverse nationaliteiten kwam aan de orde in een paar kernvragen. Waar sta je zelf? Wat is je relatie met andere levensbeschouwingen/godsdiensten? Hoe is de relatie met autoriteit/macht? En: wat is de relatie met betrekking tot vrouwen? Er volgde een discussie over micro– en macrodenken. Ook hier (dus net als bij de gesprekken over de jeugd!) kwamen we op het punt van de ontmoeting. Concreet gezegd: over groepen buitenlanders heerst vaak een andere mening dan over de goede buur die een buitenlander is.

Een belangrijke constatering was dat het doorsnee (kerk-)mensen in de regel ontbreekt aan voldoende christelijk bewustzijn om discussies te durven aangaan. Daar het gesprek in Plön niet bedoeld was om over deze zaken concrete afspraken te maken lag de nadruk meer op de route om voorwaardenscheppend 12

bezig te zijn voor latere afspraken. Er komt een vervolg, volgend jaar in Nederland. Bijzonder om nog te noemen is de zondagmorgendienst, tevens het slot van deze dagen. De dienst, met medewerking van een uitstekend spelend blazerkwartet, werd gehouden in de na oorlogsschade herstelde St. Nikolaikirche in Kiel en stond in het teken van

een in Schleswig-Holstein gehouden Europa-Woche. Zodoende sprak ook de plaatsvervangend voorzitster van de Landstag. Een bijzondere ervaring voor ons Nederlanders. De voorbeden waren vanuit de werkgroep voorbereid. Inspirerend was de preek van bisschop Knuth. Hij refereerde aan de banden met landen als Nederland. De ontmoetingen in het vaak geteisterde Europa zijn nu geheel anders dan

zestig jaar geleden! Een voorbeeld hoe ontmoeting internationaal, maar ook intercultureel en intercontinentaal zou mogen doorgroeien. De door Christus gezonden Geest moge ons bijstaan om, uit liefde voor de naasten, te staan als een duidelijke en betrouwbare kracht die bijdraagt aan deze wereld van deze tijd. Martin van Wijngaarden

In memoriam: Johan Karel (Joop) Metz In de vroege ochtend van donderdag 21 april 2005 ontviel ons Joop Metz. De laatste weken werd steeds sterker zichtbaar, waar we bang voor waren, maar waarmee we al geleerd hadden rekening te houden. Onvermijdelijk, maar toch ook onbarmhartig snel. Joop’s klachten waren zorgwekkend geweest. Menigeen zal in die tijd wel eens gedacht hebben: ‘Ischias!?’ Toen de ware toedracht bekend werd was Joop bijna verontwaardigd. Hij had er geen rekening mee gehouden of misschien wel geen rekening mee willen houden. Joop is gedurende vele jaren in de gemeente Haarlem actief geweest als ouderling, diaken en voorzitter van de Kerkenraad. Ook voor de landelijke kerk heeft hij veel bete-

kend als lid en later voorzitter van de Diaconale Raad; verder was hij lange tijd lid van de Synode. Beschikbaar, bereidwillig en gastvrij naar vreemden was Joop zeker. Joop was op zijn best als hij voor problemen op zoek kon naar een oplossing. Verder was hij bijzonder accuraat en precies en goed thuis in allerhande procedures. ‘Hebben jullie daaraan gedacht, vergeet niet daar en daar op te letten.’ Dat werk. Voor diepe beschouwelijke gesprekken over wat hem en de mensheid beroerde was hij de man niet. Het kan haast geen toeval zijn, dat Joop graag puzzelde, van schaakproblemen hield en zich met de systemen van het bridge bezighield. Zoals het ook geen toeval is dat hij via het jeugdwerk in Den

Haag en later Delft, de wereld van het diaconaat in rolde; want in de wereld van de diaconie worden ook concrete oplossingen voor concrete problemen gezocht. Joop was een markant mens, die zijn plek in ons midden ten volle heeft gehad. We zullen hem bijzonder missen. In een dankdienst voor zijn leven, gehouden op maandag 25 april lazen wij, in een volle kerk, Lukas 2: 25-32, de lofzang van Simeon. Bij deze tekst heeft de volgende overdenking geklonken. ‘Nu laat Gij, Heer, uw dienstknecht gaan in vrede, naar uw woord, want mijn ogen hebben uw heil gezien.’ Sietse van Kammen

Lutherdag 2005 over de vitale gemeente De jaarlijkse Lutherdag wordt gehouden op zaterdag 29 oktober 2005. Het thema is dit keer ‘De vitale gemeente’. Er wordt in de kerken de laatste jaren veel nagedacht over de vitaliteit van de vaak kleiner wordende gemeenten. Kunnen wij nog groeien?, was enige tijd geleden de uitdagende titel van een conferentie in het noorden des lands. De belangstelling was groot. De Lutherstichting, die de Lutherdag organiseert, is begaan met de vitaliteit van lutherse gemeenten in Nederland

en daarbuiten. Het is daarom een uitdaging om hierover met elkaar van gedachten te wisselen en wellicht ideeën te ontwikkelen om als gemeenten weer verder te kunnen. Er wordt nog overlegd omtrent de invulling van het programma. U kunt zich nu echter al opgeven. Aan de dag zijn geen kosten verbonden. Er zal een collecte worden gehouden tijdens de slotviering. Voor een lunch, alsmede koffie en thee, wordt gezorgd. Opgave graag met naam, adres, postcode

en woonplaats, telefoonnummer en eventueel e-mailadres. Zodra er meer bekend is over het programma wordt u daarover geïnformeerd. De bijeenkomst duurt van 10.00-16.00 uur en wordt gehouden in de Lutherse Kerk aan de Hamburgerstraat in Utrecht. Opgave bij de secretaris van de Lutherstichting, Berkenlaan 25, 9678 RT Westerlee, e-mail: [email protected]

elkkwartaal

13

kriskraskort De BimBam in PURMEREND bestond dit jaar 40 jaar, daarom werd op 1 mei een viering gehouden in de Taborkerk aldaar, vanuit deze kerk werd de jubilerende instelling gestart. De BimBam is een interkerkelijke organisatie die begon met het ophalen van oud papier en intussen al weer jarenlang ook textiel, oude kleding etc. inzamelt en verkoopt. Ooit was er ook een babysitcentrale waar scholieren op de kleintjes pasten en intussen hun schoolwerk maakten, de opbrengst ging naar de BimBam. Ook oud meubilair werd opgehaald en verkocht, dit vereiste wel heel erg veel inspanning hoewel het leuk werk was vertellen de vrijwilligers. Op dit moment zijn er zo’n 190 vrijwilligers actief, elke dag ziet men het rode BimBambusje door de stad rijden en tijdens actiedagen rijden er twaalf en soms wel vijftien auto’s rond. De opbrengst van al dit inzamelwerk gaat naar de verschillende kerken, de lijst van gesubsidieerde instellingen is indrukwekkend. Zo werd onder meer de vervanging van de vloeren in de lutherse kerk gesubsidieerd. Bij het 25-jarig jubileum werd door één van de sprekers gezegd: ‘De oecumene in Purmerend is op straat geboren’. Een groter compliment aan het adres van de BimBam is nauwelijks denkbaar. Zoals gezegd werd de 40e verjaardag op 1 mei feestelijk gevierd; de Nicolaaskerk, De Doortocht en de lutherse kerk waren die dag gesloten. Het was een viering van Schrift en Tafel met voorgangers van protestantse en katholieken huize en de ‘huiskoren’ van de diverse kerken verleenden allen hun medewerking. Niet in alle kerken werd op Hemelvaartsdag een dienst gehouden. Op enkele plaatsen gebeurde dit in een samenwerkingsverband met andere kerken en in GRONINGEN werd dit jaar voor de tweede maal een avonddienst gehouden, om 19.30 uur. Vorig jaar voor het eerst weer sinds meer dan een halve eeuw. Het avondtijdstip beviel goed, bij mooi weer heeft men de hele dag om er bijvoorbeeld op uit te trekken en kan men ’s avonds alsnog ter kerke gaan. Toen vorig jaar tijdens de dienst de avondzon door een van de noordramen van de kerk scheen

merkte een kerkganger van gevorderde leeftijd, die zijn hele leven al in de deze kerk komt op, dat hij dat tijdens een dienst nog nooit gezien had. Avonddiensten zijn er verder alleen in de donkere maanden en dan zie je dat dus niet. Dit jaar viel Bevrijdingsdag op Hemelvaart, ook dit aspect is in de dienst aan de orde gekomen. In DELFT wordt al een hele tijd gewerkt aan de restauratie van de kerk aan het Noordeinde. De restauratie is nog steeds niet klaar maar het einde komt zo langzamerhand toch in zicht. Daarom wordt nu ook al vast gedacht aan een gezellig feestje om dit te vieren en in combinatie daarmee aan een viering

Lutherse Kerk Delft om het kerkgebouw opnieuw op te dragen dan wel in te wijden. Het moet een dienst worden waarbij de verschillende groepen zich aangesproken voelen: alle vrijwilligers, de buren, mensen en instanties die de restauratie financieel hebben gesteund, de timmerlieden van het bouwbedrijf (hetzelfde dat in de 60-er jaren reeds een restauratie aan het gebouw heeft uitgevoerd) en uiteraard de gemeente zelf. Het ziet elkkwartaal 14

er naar uit dat ongeveer in september de werkzaamheden helemaal afgerond zullen zijn en dat rond die tijd de viering plaats kan vinden. Een bijzonderheid valt nog te melden betreffende het bijzondere uurwerk dat de kerk heeft. Het dateert uit de periode vlak nadat Christiaan Huygens het uurwerk had uitgevonden en het is vergelijkbaar met het uurwerk op de eerste trans van de Nieuwe Kerk te Delft. Het bijzondere van het uurwerk van de lutherse kerk is, is dat het na de nog uit te voeren restauratie nog op de oorspronkelijke plaats staat en dan ook de wijzers op de toren en in de kerk weer kan aandrijven. Voor deze restauratie is al een voorinvestering geschonken zodat de verdere werkzaamheden kunnen gebeuren zonder steigers. Later dit jaar zal er een actie komen om gelden in te zamelen om het torenuurwerk te laten restaureren, daarna zal de klok weer gaan lopen. Een bijzonder stukje Delftse historie zal hiermee weer in ere worden hersteld. In HOORN werd voor het eerst tussen Hemelvaartsdag en Pinksteren een pelgrimage gehouden. Als Protestantse gemeenten en Katholieke parochies ging men samen op weg. Zoals De Driehoek het verwoordde: Tussen Hemelvaart en Pinksteren komen we in beweging om samen te bidden en te vieren op negen kerkplekken rond de thema’s ‘de vruchten van de geest’. Ook de lutherse kerk was één van die kerkplekken, de vieringen werden ’s avonds om 19 uur gehouden en duurden ongeveer een half uur.

De kerkenraad van de gemeente ZUID-LIMBURG heeft zich begin dit jaar enkele dagen teruggetrokken op domein Hoekelum om zich te bezinnen op de toekomstmogelijkheden van de gemeente en op het eigen functioneren. Eén van de zaken die aan de orde kwamen was het hebben dan wel houden van twee kerkgebouwen. In de ‘wandelgangen’ van de gemeente werd de laatste tijd herhaaldelijk het geluid gehoord dat stiekem besloten zou zijn dat één van de kerken gesloten en verkocht zou worden. De kerkenraad ziet hiertoe echter de eerstvolgende jaren geen noodzaak, het hebben van twee in plaats van één gebouw kost bijna niets meer hoe wonderlijk dat ook moge klinken. Verkoop zou bovendien slechts voor een kort aantal jaren een positief geldelijk voordeel opleveren om daarna te veranderen in een groter negatief effect. Heerlen wordt derhalve geen moskee en Maastricht geen disco. Een overzichtje in Luthers in Limburg meldt dat in het afgelopen jaar in Maastricht zeventien keer gekerkt werd waarvan zeven maal met avondmaal met een gemiddeld kerkbezoek van negenentwintig personen. In Heerlen werden dertig diensten gehouden, twaalf maal met avondmaal en een gemiddelde van dertig kerkgangers. In Maastricht werden ook nog zes diensten gezamenlijk gehouden met de St. Jan gemeente. Van 2 op 3 oktober 1942 bracht een grote groep Zwolse joden de nacht door in de gymzaal van het voormalig Gymnasium Celeanum aan de Veerallee. Zij waren op die plaats bijeen gedreven door de bezetter en vervolgens doorgevoerd naar de vernietingskampen in Oost-Europa. In totaal kwamen tijdens de Tweede Wereldoorlog 499 joden uit ZWOLLE om. Om deze mensen te gedenken werd zestig jaar na de bevrijding van de stad, in de nacht van 13 op 14 april een nachtwake gehouden. Tijdens de avond en de nacht werd er onder meer gemusiceerd en werden gedichten en andere teksten voorgedragen. De herdenking begon in de synagoge waarna men in een stoet vertrok naar het Gymnasium Celeanum waar de wake werd voortgezet.

De Groningse gemeenten Pekela, Winschoten en Wildervank-Veendam hebben zich beraden op een gezamenlijk voortbestaan als lutherse gemeente. De leden van de gemeente WILDERVANKVEENDAM hebben echter besloten zelfstandig te willen voortgaan. Hoewel de andere kerkenraden teleurgesteld waren, respecteren zij het besluit. De beide andere gemeenten gaan nu spoorslags werken aan het samenvoegen van hun gemeenten. Voorlopig gaan de drie gemeenten wel door met de diensten in regioverband, maar Wildervank-Veendam doet dus niet mee met de fusie en blijft zelfstandig, met alle consequenties van dien.

lopig uit dit overleg teruggetrokken. Dat dit geen lichte beslissing was laat zich raden, er ging veel overleg, ook met het presidium van onze synode, aan vooraf. Dit wil echter niet zeggen dat men zich van de Protestantse Kerk distantieert, men oriënteert zich echter na vele jaren van gezamenlijk vergaderen, bewust op andere vormen. Zoals elk jaar hielden de lutherse gemeenten in het Noorden, te weten Groningen, Kampen, Leeuwarden, Pekela, Stadskanaal, Wildervank-Veen-

Een internationale lutherse conferentie, de ‘Lutherse Europese Commissie voor Kerk en Jodendom’ (Lekkj) was bijeen in AMSTERDAM en deelnemers daarvan hebben op 23 mei deelgenomen aan de dienst in de Augustanakerk. Afgevaardigden uit Noorwegen, Denemarken, Estland, Oostenrijk, Hongarije, Roemenië, Duitsland, Slowakije, Frankrijk en Engeland alsmede een gastlid van de ELCA (USA) waren te verwachten. Vanwege deze bijzondere gasten kreeg deze zondag Trinitatis ook een bijzonder feestelijk karakter, de cantorij zong en het avondmaal werd gevierd als teken van de gemeenschap in Christus met mensen van dichtbij en ver weg. Na de kerkdienst was er uiteraard koffie met iets lekkers en gelegenheid tot ontmoeting. De samenwerking met andere gemeenten binnen de Protestantse Kerk in Nederland verloopt in luthers Nederland niet overal gelijk. In sommige plaatsen gaat alles van een leien dakje en is men heel blij met het verenigingsbesluit. Er worden dingen gezamenlijk georganiseerd en op sommige plaatsen is er al nauwelijks onderscheid meer, maar dat is niet overal het geval. In ROTTERDAM heeft de kerkenraad na rijp beraad besloten de partners te melden dat er na zoveel jaar vergaderen er op dit moment te weinig overzicht geboekt is om onder de huidige omstandigheden over nieuwe bestuursvormen te spreken. Het lijkt zelfs of discussies zich herhalen en daarom heeft de kerkenraad zich voorelkkwartaal

Liturgisch wandkleed van Bert van Klis dam en Winschoten, een gezamenlijke buitendag. Die dag wordt steeds in een andere gemeente gehouden en dit jaar was STADSKANAAL aan de beurt. Na de dienst met Heilig Avondmaal werd na de lunch een bijbels familiespel gespeeld. De heer Bert van Klis te Emmen gaf uitleg over zijn zelfgemaakte liturgische (wand)kleden. Om vier uur ’s middags werd de dag afgesloten met een vesper. Tjally Everaarts-Bilyam 15

Lutherse traditie: de peilers Deel 1: Rechtvaardiging en vrijheid Nu de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden landelijk is gefuseerd met de hervormde en gereformeerde partners tot de Protestantse Kerk in Nederland, staat de lutherse traditie opnieuw in de schijnwerpers. Naar aanleiding van het Paasnummer van Elkkwartaal kreeg de redactie een aantal vragen juist over het hoe van de lutherse traditie. Met de nieuwe serie ‘Lutherse traditie: de peilers’ hopen we aan deze vragen tegemoet te komen.

Geen mens is in staat zichzelf voor God te rechtvaardigen. Dit is een principieel punt voor de reformatie. Het lukt de mens niet uit zichzelf in een ideale relatie met God te leven. Dat dit niet lukt heeft alles met de zonde te maken. Alles wat ons van God verwijdert en op onszelf gericht laat zijn, wordt in de theologie zonde genoemd. Zonde is het niet willen antwoorden op de oproep van God; we blijven God dan ons antwoord schuldig. Omdat de mens niet in staat is zichzelf te rechtvaardigen is de mens aangewezen op de genade Gods. Genade betekent een onverdiende vrijspraak.

Genade Wat betekent dit nu voor de zaak tussen God en mens? Blijven we in dit beeld van de rechtspraak dan heeft de zaak tussen God en de mens een ongekend verloop en een onverwachte uitkomst. Want in deze rechtsgang is God aan de ene kant de aanklager maar tegelijk in Christus ook onze advocaat en plaatsvervanger. De rechtszaak eindigt in de vrijspraak van de schuldige, de zondaar wordt vrijgesproken. In de rechtvaardiging door genade gebeuren twee dingen tegelijk: God doet zijn recht gelden, daar wordt niet aan getoornd, en tegelijk wordt door de genade de relatie tussen God en de mens hersteld naar een relatie zoals God die bedoeld heeft. Tevens maakt het ‘sola gratia’, ‘alleen uit genade’ duidelijk dat God de handelende is in de rechtvaar-

diging, en de mens de ontvangende.

Christus Voor onze rechtvaardiging zijn wij op Christus aangewezen. We zijn gerechtvaardigd vanwege Christus, vanwege hem zijn onze zonden ons vergeven. Het is belangrijk te realiseren dat het bij de rechtvaardiging niet om een leer, leerstuk of dogma gaat, dat moet worden aanvaard, maar dat de rechtvaardiging draait om een gebeuren, een bevrijdende ervaring in de relatie tussen God en mens. Dit gebeuren proberen we te omschrijven als een leer of leerstuk. Maar het rechtvaardigende geloof is niet het geloof in de leer van de rechtvaardiging. Want iemand kan geen weet hebben van de leer van de rechtvaardiging en toch deelhebben aan het rechtvaardigende geloof. Ook andersom geldt dat iemand veel kan weten van de leer van de rechtvaardiging en geen deel hebben aan het rechtvaardigende geloof. Uiteindelijk gaat het niet om de vaktaal van de rechtvaardiging, maar om de zaak waar het in de rechtvaardiging om gaat.

Calvijn Ook Calvijn ziet de rechtvaardiging als ‘de voornaamste pijler, waarop de godsdienst rust’. Maar de lutherse nadruk op de rechtvaardiging alleen wordt in het calvinisme als te eenzijdig op de mens gericht gezien. In de gereformeerde theologie is de rechtvaardiging veel sterker ingebonden tussen aan de ene kant de predestinatie, Gods uitverkiezing, en aan de andere kant de heiliging, het nieuwe leven en handelen vanuit het geloof.

Ethisch handelen Door de nadruk op de rechtvaardiging door het geloof alleen is lutheranen het verwijt gemaakt het christelijk ethisch handelen, zowel in het publieke domein als in het privé leven, niet zo belangrijk te vinden. Het christelijk moreel handelen heeft echter een typisch lutherse elkkwartaal

benadering. Het begrip vrijheid heeft in deze aanpak een belangrijke plaats. Luther heeft in zijn traktaat Over de vrijheid van een christenmens (1520) de vrijheid centraal gesteld, maar op zo’n manier dat het morele handelen ingesloten wordt. De stelling in het genoemde traktaat luidt: Een Christen is in vrijheid heer van alle dingen en niemands onderdaan; een Christen is in dienstbaarheid knecht van alle dingen en ieders onderdaan. Deze paradox is zó opgebouwd dat het ene onderdeel voorwaarde vormt voor het andere. Dienstbaarheid kan alleen in vrijheid, pas dán heeft dienstbaarheid betekenis en inhoud. Dit betekent concreet dat er geen sprake is van gemakzucht. De lutherse benadering laat zien dat men bevrijd moet worden tot handelen. Dit is in de eerste plaats bevrijd van dwang om enige zelfrechtvaardiging tot stand te brengen. Hier wordt het verband tussen ethiek en rechtvaardiging duidelijk: wie voor en door God gerechtvaardigd is, hoeft deze niet nog eens te realiseren via prestaties van wat voor aard dan ook. Op basis van de rechtvaardiging is de mens volledig vrij om zijn (moreel) handelen geheel ten dienste van de naaste te laten komen. Dat wil zeggen de concrete naaste die met alle nood letterlijk voor onze neus staat. Dit handelen aan de ander is per definitie goed, omdat het aan de ander wordt gedaan. De gelovige als dader blijft, in het actieve goede handelen, tegelijkertijd ontvanger. In de goede daden wijst de ontvanger niet naar zichzelf, maar naar Hem in Wie alle goedheid en gerechtigheid besloten zijn. Met andere woorden in de goede daden van de gelovige aan de ander is Christus zichtbaar. Hierin wortelt de lutherse vrees dat het doen van goede werken alleen gebeurt om te voldoen aan de geboden die in de bijbel staan of door kerk of traditie zijn bepaald. De ander is op deze manier volstrekt buiten beeld geraakt. Het criterium voor moreel handelen is gelegen in de ander die in alle concreetheid een beroep op ons doet. Susanne Freytag & Alida Groeneveld (Deze tekst is gebaseerd op hoofdstuk 2 en 3 uit de brochure Lutherse leerstukken die vanaf juni 2005 verkrijgbaar is via de SLUB Den Haag).

16

‘Kwartjes’ (15-25 jaar) Jongerenconferentie Genève Van 4-9 mei vond er op initiatief van de Lutherse Wereld Federatie (LWF) een conferentie plaats in Genève voor jongeren van lutherse minderheidskerken in Europa: Servië-Montenegro, Oekraïne, Tsjechië, Polen, Frankrijk, Zwitserland en Nederland.

O

fficieel behoort de Nederlandse lutherse kerk nu tot de Protestantse Kerk in Nederland, waarbinnen de lutheranen de minderheid vormen. De eerste paar dagen brachten we door in het oecumenisch instituut van de Wereldraad van Kerken te Bossey, vlakbij Genève. De laatste paar dagen verbleven we in gastgezinnen in Genève en omgeving en maakten we kennis met het ‘Zwitser(se) leven’.

Relatie verbroken vanwege geloof Vijf dagen heb ik samen met dertien andere jonge lutheranen doorgebracht in het mooie Zwitserland. Vijf dagen vol met bijzondere gesprek-

ken. Hoe is het als jongere in een lutherse (minderheids)kerk, tegen welke problemen loop je aan? Hoe ziet jouw gemeente eruit en de lutherse kerk landelijk? Gesprekken over het verleden, het heden en erg belangrijk de toekomst van de lutherse kerk. Vijf dagen vol met mooie momenten; veel gesprekken voeren in voor de meeste van ons een lastige taal. Maar ook samen zingen in alle talen. En kon je niet meezingen omdat je de tekst niet kon uitspreken dan zong je ‘lalala’. We noemden dit het échte oecumenische zingen want iedereen kon meedoen. In de vijf dagen hebben we ook gepraat over verzoening en moei-

lijke momenten met elkaar gedeeld. Sommigen van ons hebben vrij recent in oorlog op de Balkan geleefd, een verhaal over verzoening op de frontlinie tussen twee vrienden die eigenlijk elkaars vijanden hoorden te zijn. Maar ook verhalen die niet tot verzoening leidden. Zo vertelde een ander dat ze haar relatie heeft moeten verbreken vanwege haar geloof. Ze werd niet geaccepteerd door haar orthodoxe schoonfamilie. Het klinkt als vijftig jaar geleden in Nederland maar het gebeurt nu nog steeds.

Hechte groep Vijf dagen met verschillende jongeren, allemaal luthers maar ook met een heel andere achtergrond, een andere thuissituatie en andere opvattingen over het geloof (wat bij het samen voorbereiden van een viering ook niet makkelijk is). Toch vormden deze verschillende mensen een hechte groep, waarin nieuwe vriendschappen zijn ontstaan over de grenzen heen! Marieke Aartsen

Deelnemers aan de jongerenconferentie voor het Olypisch Museum in Genève. Met witte sjaal: Marieke Aartsen.

elkkwartaal

17

Overleden In de afgelopen periode zijn enkele markante persoonlijkheden overleden. Joop Metz, die als synodelid nog actief functioneerde, wordt elders in dit nummer herdacht. Mevrouw J. Bruinsma-Haan (94) overleed op 5 maart 2005. Zij was een groot deel van haar leven de verpersoonlijking van de gemeente Bergen op Zoom, waar zij formeel alleen maar secretaris van de kerkenraad was, maar feitelijk de gemeente draaiende hield. In de landelijke kerk was zij jarenlang synodelid en ook vele jaren tegelijkertijd voorzitter van de Diaconale Raad. Met grote trouw en liefde heeft zij de verschillende functies vervuld. Uit een iets latere tijd herinneren we ons de naam van de heer J.C. Struckman. Hij overleed te Naarden op 26 februari 2005 in de leeftijd van 79 jaar. Als lid van de Pensioenraad en als penningmeester van de Zendingsraad en het Nederlands Luthers Genootschap voor In- en Uitwendige Zending kon hij zijn kennis en kunde over de beleggingsproblematiek in de praktijk brengen. Hij leek daarin vaak meer deskundig dan de professionele adviseurs. Hij was ook een

Nederlandstalige kerkdiensten in het buitenland De vakanties komen er weer aan. Wie in het buitenland een Nederlandsta-

aantal jaren lid van de synode. Te Rozendaal overleed op 8 maart 2005 drs. P. van Pesch. Hij bereikte de leeftijd van 84 jaar. De heer Van Pesch heeft als synodelid, lid van de Synodale Commissie maar bovenal als lid van de Financiële Commissie veel contacten onderhouden met gemeenten en op vele terreinen zijn waardevolle adviezen kunnen geven.

Bij al deze mensen moet worden vastgesteld, dat in onze kleine kerk door vrijwilligers belangrijke taken vervuld werden waarvoor in andere organisaties een bureau met vrijgestelde medewerkers bestaat. De persoonlijke aandacht van deze deskundige vrijwilligers kan niet genoeg worden gewaardeerd. Wij gedenken hen met grote dank! Tom Albers

Tot ons groot verdriet is toch nog onverwacht overleden onze geliefde, hartelijke en zorgzame broer en oom THEODORUS ARNOLDUS FAFIÉ docent engels, drager van het verzetsherdenkingskruis *Rotterdam, 3 augustus 1920 - Amsterdam, 18 april 2005 Tot op hoge leeftijd was hij een enthousiast tennisser en schaker. ʼs Gravenhage: Haarlem: Putten:

C.M.F.M. Fafié Arno Fafié, Petra Renes Gerard Fafié, Els Fafié-van den Kieboom

Theo Mann-Bouwmeesterlaan 74, 2597 HJ ʼs Gravenhage De plechtigheid en crematie hebben op 21 april plaatsgevonden.

lige kerkdienst mee wil maken, kan het beste de website van de Protestantse Kerk in Nederland raadplegen (www. pkn.nl) . Er worden Nederlandstalige

diensten gehouden in België, Luxemburg, Frankrijk, Duitsland, Spanje, Portugal, Engeland, Hongarije en Zwitserland.

Boekbespreking Moderne devoties: vrouwen over geloven In het boek Moderne devoties beschrijven veertien moderne, geëmancipeerde vrouwen in persoonlijke essays wat geloof en geloven voor hen betekent. De vrouwen zijn afkomstig uit verschillende religieuze tradities. Eén ding is zeker: met angstig fundamentalisme hebben ze niets op. Evenmin trouwens met het dédain voor religie in intellectuele kring. Het geloofsgoed is hun dierbaar. Religie is voor hen een bron

van inspiratie, in hun persoonlijk leven en voor hun maatschappelijke en creatieve identiteit. Wat de vrouwen in de bundel verder bindt is hun ondogmatische houding. Mannen hebben al snel de neiging om te redeneren, te bewijzen, te ordenen, hun positie te bepalen, kortom: te theologiseren. Daarvan bij deze vrouwen geen spoor. Zij spreken vanuit eigen inzichten en ervaringen, zonder drang die te verabsoluteren. Dát is de toekomst van de religie, meende Jan Greven in een opgetogen voorbespre-

king in Trouw. Reden waarom hij op religieus vlak de vrouw als toekomst van de man ziet. Moderne devoties is een samenwerkingsproject tussen IKON, het Dominicaans Studiecentrum en uitgeverij de Prom.

elkkwartaal

18

Manuela Kalsky, Ida Overdijk & Inez van der Spek (red.), Moderne devoties. Vrouwen over geloven. Uitgeverij L.J. Veen, € 15,95 189 blz., ISBN 90 6801 082 4.

Berichten Wijzigingen Luthers Dagboek 2004-2005 De WELJA (blz. 250) nam afscheid van haar voorzitter R. Herrewijnen. Nieuwe voorzitter is mw. M. Aartsen, Schipholplein 119, 6843 BK Arnhem, tel. 06-41471930, email [email protected] Er is een vacature voor het secretariaat. Het nieuwe adres van ds. J.B.O. Buller (tot 1 april jl. gemeentepredikant van de ELG Groede-Middelburg-Vlissingen) is Rua Nassau 279, Colônia Castrolanda, 84.165.970 Castro, Paraná, Brazil, tel. (0055) 42 32 34 - 1125. Het adres van ds. A.J. Maasdorp (blz. 263 en 278) staat foutief vermeld en moet zijn: Fumahout 41, 2719 JS Zoetermeer, tel. (079) 361 23 30, email [email protected] Mr. dr. F.W. Winkel, synodelid (blz. 281) zendt adreswijziging (m.i.v. 1 augustus 2005): Jufferkade 104, 3011 VW Rotterdam, email [email protected] In de vorige Elkkwartaal is per abuis het faxnummer van mevrouw Aar-

sen genoteerd, nog even de goede gegevens: drs. E.E.Aarsen-Schiering, Hoogoord 95, 1102 CE Amsterdam ZO, tel. (020) 697 64 93, e-mail: [email protected], of [email protected]

Afscheid Op zondag 20 maart jl. is in de Evangelisch-Lutherse Kerk te Middelburg afscheid genomen van ds. J.B.O. Buller als gemeentepredikant van de ELG Groede-Middelburg-Vlissingen. Ds. Buller is op zijn verzoek eervol ontheven van het ambt van predikant van de Protestantse Kerk in Nederland en vanaf 1 april jl. werkzaam als predikant van de Igreja Reformada do Brasil (adres zie boven). Op zondag 17 april jl. nam mevrouw drs. K.M.T. Wedemeijer-Holdt afscheid als geestelijk verzorgster in Verpleeghuis Wittenberg te Amsterdam.

Ordinatie Op zondag 22 mei jl. is in het kerkgebouw van de ELG Eindhoven mw. drs. S.J.A. Tempelaar-van Leeuwen door de presidente van de Evangelisch-Luther-

se Synode mw. drs. I. Fritz geordineerd tot het Openbare Ambt van Woord en Sacrament. Aansluitend volgde de intrede als predikant in algemene dienst van de Evangelisch-Lutherse Synode. Het adres van mw. drs. Tempelaar-van Leeuwen is Amerlaan 2, 5626 BP Eindhoven, tel. (040) 262 31 04.

Jubilea Twee predikanten vierden hun 25-jarig ambtsjubileum: mw. ds. B.H. Nieminen op 16 april jl. en ds. W.J.H. Boon op 8 juni jl.

‘Nieuws Wereldwijd’ Onlangs verscheen het eerste nummer van bulletin ‘Nieuws Wereldwijd’, met actuele informatie uit de lutherse wereld. Samensteller is Jibbo Poppen. Het blad wordt gratis toegestuurd aan lutherse gemeenten, kerkenraden en redacties van gemeentebladen. U kunt het aanvragen via e-mailadres [email protected] of bij het synodesecretariaat: Coby Aartsen-Kraaypoel, tel. (030) 880 14 35 of e-mail: [email protected]

Agenda 2005/2006 2005: 23 juli–20 augustus - Vakantiekampen Stichting Vakantiekampen ( 7 – 17 jaar) 23 juli–30 juli - Werkweek Lutherse Werkgroep voor Kerkmuziek, Heeswijk-Dinther 10 september - Algemene Ledenvergadering/ontmoetingsdag Nederlands Luthers Genootschap voor In- en Uitwendige Zending, Koetshuis Hoekelum, Bennekom 24 en 25 september - Najaarsweekend Commissie Weekenden ((11 – 15 jaar) 30 september - Generale Synode en Kleine Synode Protestantse Kerk in Nederland te Lunteren 3 oktober - Algemene Ledenvergadering Vereniging Luthers Diakonessenhuis Fonds, Utrecht. 29 oktober - Lutherdag (Lutherstichting), Lutherse Kerk Utrecht. 29 en 30 oktober - Themaweekend Commissie Weekenden (16 jaar en ouder) 18 november - Kleine Synode te Utrecht. 24 – 26 november - Generale Synode Protestantse Kerk in Nederland te Wageningen. 10 december - Evangelisch-Lutherse Synode te Bennekom. 2006: 25 maart 8 april 1, 2, 3 mei 6 mei 6, 7, 8 oktober

- Ontmoetingsdag Melanchton, Koetshuis Hoekelum, Bennekom. - 50-jarig jubileum NLVB, Kasteel Hoekelum, Bennekom - Vrouwencontactdagen, Kasteel Hoekelum, Bennekom - Ontmoetingsdag Vrienden van Hoekelum, Kasteel Hoekelum, Bennekom - Vrouwencontactdagen, Kasteel Hoekelum, Bennekom.

Voor meer informatie kunt u terecht bij het synodesecretariaat, Coby Aartsen-Kraaypoel, tel. (030) 880 14 35. elkkwartaal

19

Advertentie

Duc de Brabant

Topvilla’s met gehandicaptenvoorzieningen op een toplocatie De villa’s

Kortingen

De bungalows hebben vier tweepersoonskamers, een ruime woonkamer, volledig ingerichte keuken, sauna, infrarood-cabine, bubbelbad en een zonnehemel.

Er worden aanzienlijke kortingen gegeven indien één van de gasten gehandicapt, ouder dan 60 jaar of lutheraan is.

Er zijn speciale voorzieningen voor gehandicapten, zoals een aangepaste badkamer met toilet op de begane grond en een traplift.

SLAB, De Bus 42B, 5581 GP, Waalre Tel. 040 - 22 33 44 0, fax 040 - 22 33 17 3 E-mail: [email protected]

Voor wie? 50-jarig huwelijksfeest met de hele familie, een catechisatiegroep, bejaardengroepen, gehandicapten met begeleiders.

Voorzieningen Ontbijtservice, ‘diner dans la bungalow’, Brabants café, restaurant in antieke boerderij, high tea, barbecue: het is allemaal beschikbaar op het eigen terrein.

Uitjes Duc de Brabant ligt vlak bij de Efteling, grote landgoederen, Tilburg, een trappistenklooster en Safaripark De Beekse Bergen. U kunt wandelen, fietsen, paardrijden, schaatsen of bij een vennetje gaan liggen.

Informatie en boekingen