DEPARTEMENT WERK EN SOCIALE ECONOMIE Kerncijfers Vergrijzing en Werkzaamheid Versie 20 juni 2013
1
De arbeidsmarkt wordt krapper: alle talent is nodig
Evolutie van de vervangingsgraad (verhouding 15-24-jarigen ten opzichte van 55-64-jarigen), Vlaams Gewest
JAAR
2000
2010
2020
2030
2050
Vervangingsgraad
1,12
0,94
0,78
0,88
0,88
Bron: FOD Economie ADSEI Bevolkingsvooruitzichten 2007-2060
04-09-2012 Evolutie bevolking op arbeidsleeftijd en van de verhouding jongeren/ouderen (Vlaams Gewest; 1990-2040)
150
140,8 140
137,4
220
132,5 130
117,3
120
121,4 170
110 100 90
101,9 99,6 98,7
100
112
109
106
80
102
102 99,8 97,8
100,8
99
96,2
97,6 92,9
93,9
90,3
96
120
90,3 87,7
93 83
70
74
74
70
60 50
20
2000
2002
2004
15-24 jaar / 55-64 jaar
2006 15-64 jaar
2008
2010
15-24 jaar
2015 25-54 jaar
Bron: FOD Economie- Algemene Directie - bewerking WSE
2020 55-64 jaar
2025
2
3
De arbeidsmarkt wordt krapper: alle talent is nodig Tegen 2020 staan er voor elke 100 55-64 jarigen (potentiële uitstromers) maar 74 15-25 jarigen (potentiële instromers) klaar op de arbeidsmarkt. Door de vergrijzing en de ontgroening kan de Vlaamse arbeidsmarkt het zich niet langer permitteren om talent te verspillen De komende jaren zal er een belangrijke vraag zijn naar werknemers ter vervanging van ouderen die uitstromen. In de periode 2010-2015 verwachten we een vervangingsvraag van zo’n 300.000 personen in Vlaanderen, of 60.000 per jaar (Steunpunt WSE). Dat is een toename met +35% ten opzichte van de voorgaande 5 jaar.
3. De demografische wissel: Aan de vraagzijde komt er ruimte
Bron: FOD Economie – ADSEI – EAK (bewerking Steunpunt WSE).
5
De arbeidsmarkt wordt krapper: alle talent is nodig In sommige sectoren loopt het aandeel 50-plussers vandaag al op tot meer dan 30%. Op de sector ‘informatica’ en ‘de uitzendsector’ na zijn er nog maar nauwelijks sectoren met een uitgesproken ‘jong’ profiel. Deze grote vervangingsvraag creëert kansen en uitdagingen. Werkgevers zullen moeten investeren in het langer aan het werk houden van hun werknemers en oudere werknemers zullen bereid moeten zijn om langer aan de slag te blijven. Werkgevers zullen zich ook steeds meer moeten wenden tot een ouder doelpubliek om vacatures ingevuld te krijgen.
6
De arbeidsmarkt wordt krapper: alle talent is nodig Aandeel 50-plussers in een selectie van sectoren, 2009 (Vlaams Gewest) SECTOR Post Openbaar bestuur Vervoer Onderwijs Financiële diensten Ziekenhuizen/overige gezondheidszorg Chemische industrie Maatschappelijke dienstverlening Bouw Groothandel en handelsbemiddeling Kleinhandel Horeca en toerisme Uitzendbureaus en arbeidsbemiddeling Informaticatechnologie Totaal Bron: RSZ (Bewerking Steunpunt WSE)
(%) 39,0 38,2 34,2 28,2 27,5 24,5 22,6 21,1 20,2 19,6 17,2 17,2 13,2 8,6 22,6
(n) 9.191 19.915 27.752 61.166 22.383 26.358 10.517 34.245 25.936 26.023 22.748 10.980 11.674 2.361 465.495
7
De arbeidsmarkt wordt krapper: alle talent is nodig In de sectoren ‘Post’ en ‘Openbare besturen’ is 38% à 39% van de werknemers ouder dan 50, wat wil zeggen dat deze sectoren in de komende 10-15 jaar 39% van haar werknemers zullen moeten vervangen. In de sector ‘Vervoer’ (34% is 50+) vindt men vandaag al moeilijk goede, geschoolde werknemers. In de sector ‘onderwijs’ is al 28% 50plus. Omwille van zijn grote omvang telt deze sector het grootst aantal oudere werknemers. Ook in de sectoren ‘Ziekenhuizen/gezondheidszorg’(25% 50+) en ‘Maatschappelijke dienstverlening (21%) is een forse veroudering aan de gang. Het gaat beide om zeer omvangrijke sectoren. Dit geldt ook voor een sector zoals “financiële diensten” (27% van de werknemer is 50+).
8
Marge voor arbeidsdeelname bij 55-59 en 60-64-jarigen Evolutie van de werkzaamheidsgraad per 5-jarige leeftijdsklasse, Vlaams Gewest, 20012011
Bron: FOD Economie ADSEI – EAK (Bewerking Departement WSE/Steunpunt WSE)
9
Marge voor arbeidsdeelname bij 55-59 en 60-64-jarigen Om arbeidskrapte te voorkomen, de welvaart veilig te stellen en de betaalbaarheid van de welvaartsstaat te garanderen moet de werkzaamheid stijgen. Volgens de nieuwe EU2020-strategie dient 75% van de 20 tot 64jarigen in Europa aan het werk te zijn in 2020. In het Vlaams Gewest bedroeg de werkzaamheidsgraad van 20 tot 64-jarigen in 2010 72,1%. De Vlaamse werkzaamheidsgraad wordt vooral afgeremd door de geringe arbeidsdeelname van ouderen. De werkzaamheid daalt scherp met de leeftijd. Van de 50-54 jarigen werkt nog 78,7%. Bij de 55-59 jarigen is dat nog maar 57,4%. Van de 60-64 jarigen werkt er nog maar 18,4% (cijfers 2011).
10
Vlaanderen aan de staart van het Europese peloton De werkzaamheid van 55-64-jarigen, Vlaanderen in internationaal perspectief, 2010 80% 70%
60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
Bron: FOD Economie ADSEI – EAK, Eurostat LFS (Bewerking Departement WSE)
11
Vlaanderen aan de staart van het Europese peloton Met een 4 op 10 55plussers aan het werk bengelt Vlaanderen aan de staart van het Europese peloton Het Vlaamse Pact 2020 schrijft voor dat tegen 2020 50% van de 55plussers werkt. In 2012 is dat nog maar 40,5%. De arbeidsdeeIname van oudere leeftijdsgroepen is de laatste jaren wél gevoelig toegenomen. In 2012 was ruim 40 procent van de 55-plussers aan het werk in Vlaanderen, dat is 6,2 procentpunten meer dan in 2008 (start van de crisis) en maar liefst 14,9 procentpunten meer dan in 2000, toen slechts één op de vier (25,6%) 55-plussers aan het werk was.
Evolutie werkzaamheid 55+ (Vlaams Gewest 1983-2012)
46,8% 40,5% 34,2%
Bron: FOD Economie ADSEI – EAK, Eurostat LFS (Bewerking Departement WSE)
13
Prognoses werkzaamheidsgraad 2020 Op basis van een projectie die rekening houdt met maatschappelijke trends (zoals de stijgende arbeidsdeelname van vrouwen), demografische ontwikkelingen (vooral de veroudering van de bevolking op arbeidsleeftijd), conjunctuurvooruitzichten (in de vorm van de geraamde evolutie van de werkloosheid) én de voorspelde impact van recente beleidshervormingen (zoals de hervorming van het brugpensioen en het vervroegd pensioen) verwacht het Steunpunt WSE een werkzaamheidsgraad van 73,3% in 2020, Dit is lager dan de vooropgestelde Vlaamse doelstelling voor 2020 van 76% Vlaanderen zou in 2020 zo’n 104.600 werkenden tekort komen om de doelstelling te halen. Voor 55-plussers wordt 48,7% werkzaamheid verwacht in 2020. We zullen dus niet de 50% doelstelling bereiken in 2020. Dus: de arbeidsdeelname van ouderen en andere ondervertegenwoordigde groepen zoals allochtonen moet substantieel stijgen om de tekorten op de arbeidsmarkt weg te werken.
We werken langer, maar nog lang niet tot aan de wettelijke pensioenleeftijd Met de feitelijke gemiddelde uittredeleeftijd van 59,4 jaar in Vlaanderen hebben we nog steeds niet de kaap van 60 jaar bereikt. Er is wel een toename merkbaar, maar die bedraagt gemiddeld maar 1 jaar tussen 2001 en 2010. We stoppen nog steeds vér voor de wettelijke pensioenleeftijd (65 jaar). Toch leven we alsmaar langer, dus het is niet echt logisch dat we zo vroeg stoppen met werken. De gemiddelde levensverwachting van mannen bedraagt 77,8 jaar en van vrouwen 82,9 (cijfers 2011). We leven langer en bovendien steeds langer in goede gezondheid.
14
58,7
59,4
We werken langer, maar nog lang niet tot aan de wettelijke pensioenleeftijd: Gemiddelde uittredeleeftijd naar gewest
Bron: Datawarehouse Arbeidsmarkt en sociale bescherming (bewerking Steunpunt en dep WSE) Bron: Datawarehouse AM&SB bij de KSZ (bewerking Steunpunt WSE).
01-04-2009
En we werken gemiddeld weinig jaren over de totale carrière (mannen en vrouwen die op rustpensioen gingen in 2007, België) men
women
Gewerkte jaren
28
18
Gelijkgestelde jaren
9
9
Inactieve jaren
7
17
44 jaar
44 jaar
Totaal aantal jaren in de carrière
Bron: CIMIRe en Datawarehouse AM&SB (bewerking door Steunpunt Werk en Sociale Economie)
16
Toch leven we alsmaar langer Gemiddelde levensverwachting bij geboorte (België) mannen
1900
2011
43,6
77,8
vrouwen
46,9
82,9
Bron: FOD Economie, Algemene directie statistiek en economische Informatie
01-04-2009
18
Aandeel van 50+ in het totaal aantal indienstnemingen en in de beroepsbevolking, 2000-2012
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek - EAK (Bewerking Departement WSE/Steunpunt WSE)
19
Herintrede van 50-plussers verloopt zeer moeizaam Eens 50plussers hun werk verliezen of stoppen met werken is het zeer moeilijk om opnieuw aan de slag te gaan. Slechts 6,9% van alle nieuwe indiensttredingen gaat over een 50plusser terwijl hun aandeel in de totale beroepsbevolking 25% bedraagt. Wanneer een oudere werknemer werkloos wordt is de kans zeer klein om opnieuw werk te vinden. Elke maand vindt slechts 3% van de Vlaamse werkzoekende 50-plussers een baan. Ter vergelijking: bij jongeren -25 jarigen vindt 19% elke maand een baan (cijfers 2011). Er is over de tijd ook weinig vooruitgang te bespeuren: de herintredekans voor oudere werkzoekenden blijft structureel zeer laag.
Herintrede van 50-plussers verloopt zeer moeizaam: Uitstroom van Nwwz naar werk, naar leeftijd (gemiddelde uitstroom per maand), 2007-2011
Bron:VDAB (verwerking Dep WSE/Steunpunt WSE)
21
10 beleidstips: Met meer, langer en beter werken 1.
Benader de arbeidsmarkt vanuit een competentiebril in plaats vanuit diploma’s. Oudere werknemers hebben een schat aan ervaring en verworven competenties. Zorg hierbij ook voor valorisatie van verworven competenties (EVC, ervaringsbewijzen). 2. Verklein de kwalitatieve mismatch: de beschikbare profielen bij oudere werkzoekenden beantwoorden dikwijls niet aan de vraag op de arbeidsmarkt. Investeer in permanente vorming van werknemers zodat ze langer productief blijven. 3. Maak loopbaankeuzes bespreekbaar: zorg ervoor dat (oudere)werknemers niet vastlopen in hun job (via loopbaangesprekken, loopbaanbegeleiding,..) 4. Zorg voor maatwerk: dé oudere werknemer bestaat niet. 5. Breid kansen voor jobheroriëntatie uit via interne en externe mobiliteit 6. Investeer in gezonde werknemers en een gezonde werkplek over de ganse loopbaan 7. Werk de loonkostverschillen tussen leeftijden weg (zorgt voor een drempel bij aanwerving en een stimulans bij ontslag) 8. Maak flexibele arbeidsarrangementen mogelijk in functie van een goede combinatie tussen werk en privé 9. Bestrijd stereotypen door sensibilisering. 10. Bestrijd (leeftijds)discriminatie
