Demografie Uitdagingen en opportuniteiten in een wereld die verandert

Duurzaam & Verantwoord Investeren (DVI) Research Paper

Demografie – Uitdagingen en opportuniteiten in een wereld die verandert April 2011

Inhoud Algemene samenvatting

2

1. Inleiding – Mensen in een continu veranderende wereld

3

2. De uitdagingen van deze demografische veranderingen

5

3. Businessopportuniteiten van en oplossingen voor demografische uitdagingen – De beleggingscase

7

9

3.1. Tekort aan geschoolde werknemers

Voorbeeld van een businessoplossing: het verstrekken van opleiding

3.2. Basis/Voet van de piramide (BOP)

Voorbeeld van een businessoplossing: toegang tot telecommunicatie

3.3. Meer begoede klanten

3.4. Producten die inspelen op het ouder worden van de bevolking

Voorbeeld van een businessoplossing: gezonder leven & levenskwaliteit

3.5. Grondstoffenschaarste en milieuvervuiling

Voorbeeld van een businessoplossing: hygiëne & gezondheid

4. Aandelenselectie en marktopportuniteiten

15 16 17 19 21 23 25

4.1. Aandelenselectie van ondernemingen die goed geplaatst zijn

11 13

om businessoplossingen aan te reiken

4.2. Verschillende businessoplossingen vertonen wisselende opportuniteitsgraden

5. Conclusie

samen naar de essentie

26 28 29

Research paper: Demografie - Uitdagingen en opportuniteiten in een wereld die verandert

Algemene samenvatting Deze paper wil een blik werpen op en inzicht verschaffen in de actuele en toekomstige demografische trends; het document belicht businessoplossingen en opportuniteiten die bijdragen tot een duurzame ontwikkeling en financiële winsten in het vooruitzicht stellen; tot slot bakenen we hierin ook goed geplaatste ondernemingen af die wel kunnen varen bij deze demografische uitdagingen. Dat de wereldbevolking niet-aflatend evolueert, is een gegeven van alle tijden. Huidige prognoses wijzen in de richting van een gestage aangroei van de wereldbevolking (maar op een dalende procentuele stijging); verwacht wordt dat we in 2050 de kaap van 9 miljard halen. Binnen de bevolkingsgroei tekenen er zich twee belangrijke trends af: Bevolkingsaangroei: Hogere bevolkingscijfers en een verhoogde economische groei zijn in de eerste plaats kenmerkend voor ontwikkelingslanden; ■■ Het ouder worden van de bevolking: Vooral in de ontwikkelde landen neemt het aandeel senioren binnen de globale bevolking toe. ■■

Deze twee weliswaar op zich staande, maar onderling toch gerelateerde trends hebben aanzienlijke gevolgen voor de beroepsbevolking, voor de consumentenpopulatie en voor het koopgedrag van de consument. Het milieu blijft al evenmin van de gevolgen van deze trends gespaard. De ontwikkelingslanden die te kampen hebben met een onderwijsdeficit zijn niet de enige waar er zich tekorten aan geschoolde arbeidskrachten zullen voordoen. Dit probleem zal zich heel zeker ook stellen in de ontwikkelde landen waar grote groepen van de actieve bevolking de pensioenleeftijd naderen, terwijl de instroom op de arbeidsmarkt opdroogt. Op het vlak van de investeringsperspectieven bakenden we een aantal businessopportuniteiten af die zowel duurzame oplossingen als financiële opbrengsten in het vooruitzicht stellen. Die oplossingen bestrijken een groot aantal sectoren. Zo zijn er o.a. de bedrijven die via hun opleidingsaanbod het tekort aan gekwalificeerde arbeidskrachten een halt trachten toe te roepen, die de consument met een laag inkomen betaalbare telecommunicatie aanbieden, of die gezondheidszorg producten ontwikkelen specifiek voor de verouderende bevolkingsgroepen, of nog, nutsbedrijven die instaan voor de waterdistributie of afvalophaling en elementaire sanitaire diensten verstrekken. Uit onze analyse blijkt dat de markt momenteel de demografische trends integreert in de waarderingen en groeivooruitzichten van bedrijven die goed geplaatst zijn om businessoplossingen aan te bieden. Toch blijkt een doorgedreven inzicht in de demografie nog verdere businessopportuniteiten en -oplossingen voor een investeerder in petto te houden.

2


1. Inleiding – Mensen in een continu veranderende wereld Demografie is de studie van het bevolkingsaantal, van de groeien leeftijdsstructuur en van de krachten (vruchtbaarheid, mortaliteit, migratie) die aan de basis liggen van veranderingen in de bevolking

De wereld zoals we die kennen, verandert en evolueert voortdurend. Demografie is de factor die deze veranderingen wellicht het sterkst beïnvloedt; de veranderende dynamiek van de wereldbevolking en de gevolgen daarvan beïnvloeden onze omgeving en onze samenleving in het algemeen. De wereldbevolking steeg van twee miljard in 1930 naar het huidige cijfer van zeven miljard. Prognoses hebben het over een totale wereldbevolking van negen miljard tegen 2050. Een nieuw rapport opgesteld door de Demografische Afdeling van de Verenigde Naties stelt tegen 2100 een verdubbeling tot 14 miljard in het vooruitzicht.

Geraamde wereldbevolking, 1950-2000, en prognoses: 2000-2050 Milliards 11 10.6

High Medium Low

10 9

9.8

8 7.4

7 6.1

6 5 4 3

2.5

2 1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

2020

2030

2040

2050

Bron: VN

Deze eerder ongeziene aangroei van de wereldbevolking heeft een aantal afzonderlijke, maar vaak toch onderling samenhangende gevolgen:

Geografische uitsplitsing De bevolkingsgroei zal zich het sterkst in de ontwikkelingslanden doen gevoelen. De 50 minst ontwikkelde naties zullen daarbij de snelste aangroei voor hun rekening nemen. Geraamd wordt dat tegen 2050 86 % van de wereldbevolking (of goed acht miljard mensen) in de minder ontwikkelde regio’s van de wereld woont.

Leeftijdsstructuur Door een combinatie van hogere levensverwachtingen en een dalend geboorte cijfer stijgt het aandeel senioren wereldwijd sneller dan de jongere bevolking. Hierdoor zal de mediane leeftijd van de wereldbevolking oplopen van 28 jaar vandaag naar meer dan 38 jaar in 2050. Dit zal meer uitgesproken zijn in de meer ontwikkelde landen, waar de mediane leeftijd tegen 2050 zal opgelopen zijn tot 46 jaar. Tegen 2050 zullen zowat twee miljard mensen de leeftijd van 60 of meer hebben bereikt.

3


Verstedelijking Vermoedelijk zal de toekomstige bevolkingsgroei zich wereldwijd in de steden concentreren en dan meer specifiek in de steden in Azië, Afrika en in LatijnsAmerika; grotere bevolkingsgroepen zullen het met een laag inkomen moeten stellen. Verwacht wordt dat meer dan 60 % van de wereldbevolking de komende 25 jaar in stedelijk gebied zal wonen.

Kenmerken van de bevolkingsgroei: De bevolkingsaangroei en de economische groei zullen in de ontwikkelingsgebieden hoger uitvallen dan in de ontwikkelde gebieden; ■■ Toename van de internationale migratie; ■■ Toename van de verstedelijking. ■■

Kenmerken van de vergrijzing van de bevolking: Een groter aandeel oudere personen, vooral in de ontwikkelde landen vergeleken met de ontwikkelingslanden; ■■ Een hogere levensverwachting, vooral bij vrouwen; ■■ Lagere fertiliteit. ■■

4


2. D e uitdagingen van deze demografische veranderingen De demografische evolutie door de aangroei en het ouder worden van de bevolking stelt het individu, de overheid en de samenleving voor een reeks uitdagingen: Actieve bevolking Er wordt een tekort aan geschoolde arbeidskrachten verwacht in: - Ontwikkelingslanden, waar er zich een onderwijsdeficit kan voordoen; - Ontwikkelde markten, waar grote groepen van de actieve bevolking de pensioenleeftijd naderen, terwijl de instroom op de arbeidsmarkt opdroogt.

Consumentenpopulatie Nood aan producten/diensten voor - Consumenten met een laag inkomen in de ontwikkelingsmarkten; - Consumenten met een hoger beschikbaar inkomen in alle markten; - Veroudering van de bevolking in de ontwikkelde markten.

Veranderingen in de actieve bevolking In de ontwikkelde landen stelden we al een daling van de actieve bevolking vast, een fenomeen dat zich in de komende jaren versterkt zal doorzetten. De huidige demografische prognoses tonen aan dat de actieve bevolking (15-64 jaar) in de EU de komende 50 jaar met zowat 15 % zal dalen. Deze trend zal zich echter niet tot de ontwikkelde landen beperken. Ook in China bijvoorbeeld zorgden de drastische daling van het geboortecijfer en de hogere levensverwachtingen de afgelopen twee decennia ervoor dat Chinezen een eerder ongekend hoge leeftijd bereiken; verwacht wordt dat de oudere bevolkingsgroep in China tegen 2050 de kaap van 322 miljoen zal hebben gerond, wat neerkomt op een verdrievoudiging (24 %) ten opzichte van 2006 (8 %) (1). Als gevolg daarvan zullen er zich binnen meer sectoren tewerkstellingsproblemen en tekorten op het vlak van geschoolde arbeidskrachten voordoen, wat op zijn beurt weer zal leiden tot een lagere economische groei en een lager productiepeil. Tenzij er iets op het vlak van de leeftijd van de actieve bevolking en de pensioenleeftijd wordt ondernomen, verwacht de OESO bovendien dat de ratio van de oudere niet-actieve bevolking per actieve inwoner tegen 2050 nagenoeg zal verdubbelen. Dit zal de druk op de sociale voorzieningen en de overheidsfinanciën bijkomend opvoeren. De zorgen om de pensioenen en om het spaargeld zullen enkele toenemen naarmate vier op vijf volwassenen wereldwijd geen inkomen ontvangen uit pensioen- of overheidsplannen. Dit verhoogt de druk op de actieve bevolking die meer belastingen en andere bijdragen zal moeten betalen om de stroom van inkomsten voor de oudere bevolkingscategorieën op een stabiel peil te handhaven. Tegen deze achtergrond zullen we wellicht ook te maken krijgen met een evolutie in het migratiebeleid, waardoor de actieve bevolking alleen maar verder zal diversifiëren.

Veranderingen in de consumentenpopulatie In de meer ontwikkelde markten zullen de demografische veranderingen door een oudere bevolking leiden tot een afkalving van de groep consumenten en tot een sterkere vraag naar producten en diensten toegesneden op de oudere consument. In de ontwikkelingslanden zal men rekening moeten houden met de uitdagingen van een groeiende consumentenpopulatie en specifiek met de noden van de consument die over een laag inkomen, en over een lage maar groeiende koopkracht beschikt. Hoewel deze trend globaal genomen meer uitgesproken is in de groeilanden, stellen we ook een grotere instroom van consumenten met een hoger beschikbaar inkomen en dus een hogere koopkracht vast; dat betekent dat de vraag naar premium- en luxeproducten en merken zal stijgen. Een hoger bbp per capita en de daarmee samengaande veranderingen in levensstijl en in het consumptiegedrag zullen op die manier een sterkere groei van de vraag bij de consument schragen.

5


Grondstoffen en milieu Producten en diensten die de natuurlijke rijkdommen meer ontzien en het milieu minder belasten worden cruciaal.

Verhoogde druk op de grondstoffen en op het milieu De bevolkingsgroei wordt vaak aangewezen als een van de onderliggende oorzaken voor de milieuproblematiek zoals de klimaatverandering, de ontbossing, de uitputting van de watervoorraden en de teloorgang van de biodiversiteit. De toenemende verstedelijking stelt dit probleem nog scherper. Volgens een rapport van het WWF consumeert de wereldbevolking nu al zowat 25 % meer natuurlijke rijkdommen dan dat onze Planeet kan voortbrengen. De verwachte wereldpopulatie zal bij een ongewijzigd consumptiepatroon tegen 2050 de biologische capaciteit van twee Planeten vergen (2). De druk van de bevolkingsaangroei op de natuurlijke rijkdommen van de aarde stelde de schaarsteproblematiek op het vlak van natuurlijke hulpbronnen zoals onder meer energie en voedsel alleen maar scherper.

6


3. B usinessopportuniteiten van en oplossingen voor demografische uitdagingen – De beleggingscase Elk van de drie hiervoor aangehaalde uitdagingen van de demografische verandering leiden tot een aantal verschillende business- en investeringsopportuniteiten:

Changes in the Workforce

Changes in the Consumer Base

Skills Shortages

Base / Bottom of the Pyramid (BOP)

Wealthier Consumers

Education Services

Affordable Healthcare

Aspirational Products

Ageing Populationfocused Products

Pressure on Resources & the Environment

Resource Scarcity & Environmental Degradation

O

PP BUS O IN RT E U SS N IT IE S

CH A LL

EN G ES

De drie voornaamste uitdagingen van de demografische verandering creëerden een waaier van zakelijke kansen voor ondernemingen

Bron: Dexia AM, 2011

Healthier Living & Quality of Life

Food Productivity

Ondernemingen die uiteenlopende Employment & producten en diensten aanbieden die de demografisch gestuurde druk gevoelig kunnen Affordable Outsourcing Hygiene & van Sanitation verminderen, kunnen garen spinnen bij dezeFood trend. Deze businessoplossingen moeten Financial inspelenSecurity op de blootstelling de & Nutrition Services landen en regio’s omdat de verschillende niveaus van economische ontwikkeling, leeftijdsstructuur van de bevolking enz. verschillende opportuniteiten bieden. Automation Affordable Management Finance

Resources

SO

LU

TI O

N

S

Services

Access to Telecoms

Access to Transport

Access to Energy

Fairtrade Systems

7




Skills Shortages

Base / Bottom of the Pyramid (BOP)

Wealthier Consumers

Education Services

Affordable Healthcare

Aspirational Products

Employment & Outsourcing Services

Affordable Food & Nutrition

Automation Services

Affordable Finance

Ageing Populationfocused Products


Resource Scarcity & Environmental Degradation


Food Productivity

Financial Security

Hygiene & Sanitation

Management Resources

SO

LU

TI

O

N

S

O B PP US O IN RT E U SS N IT IE S

CH A LL

EN G ES

We bakenden vijf belangrijke pijlers af die de businessopportuniteiten van en oplossingen voor uitdagingen die samenhangen met de demografie groeperen

Access to Telecoms

Access to Transport

Access to Energy

Fairtrade Systems


In de paragrafen hierna belichten we de vijf voornaamste pijlers van businessopportuniteiten en de belangrijkste oplossingen op het vlak van activiteiten. Daarin komen een aantal uitgewerkte casestudy’s aan bod die ingaan op het marktpotentieel, de duurzaamheid en de financiële kansen. Tot slot geven we een paar voorbeelden van ondernemingen die ten aanzien van de geschetste thematische oplossingen goed gepositioneerd zijn.

8


3.1. Tekort aan geschoolde werknemers Changes in the Consumer Base


SO LU

TI O N

S

O B P P US O IN RT E U SS N IT IE S

CH

A

LL

EN

G

ES

De demografische veranderingen hebben een aanzienlijke impact op zowel de leeftijdsstructuur als op de beschikbare vaardigheden van het regionale en globale arbeidspotentieel. Concreet uit zich dit in Ageing Resource Base / Bottom een tekort aan onderwijs en beroepsopleiding, maar Wealthier PopulationScarcity & Skills Shortages of the Pyramid Consumers focused Environmental (BOP) ook in een veroudering van de actieve bevolking Products Degradation binnen de meest uiteenlopende sectoren. Het probleem wordt nog scherper gesteld door een Education Affordable Aspirational Healthier Living & Food Productivity Services Healthcare Quality of Life ondermaats aanwervingsbeleid en eenProducts pover beleid op het vlak van het behoud van werkkrachten of door onaangepaste Employment & opleidingsvoorzieningen en ontwikkelingskansen voor werknemers binnen de ondernemingen. Bijgevolg verliezen heel wat Affordable Outsourcing Financial Security Hygiene & Sanitation Food & Nutrition Services sectoren veel van hun geschoolde arbeidskrachten die de pensioengerechtigde leeftijd bereikten. Verwacht wordt dat 40 % Automation Affordable Management van het personeelsbestand van de Canadese mijnbouw de komende tien jaar met pensioen gaat; om het productiepeil ook in Services Finance Resources de toekomst te handhaven heeft deze sector in Canada nood aan 81.000 geschoolde arbeidskrachten. Zowel de landen in Access to Telecoms ontwikkeling als de ontwikkelde markten zagen het gebrek aan geschoolde werknemers nog toenemen door een ondermaatse instroom van gekwalificeerde Access to werknemers op de arbeidsmarkt. Het aandeel van de Europese actieve bevolking dat over Transport weinig of geen formele kwalificaties beschikt, wordt geraamd op een op drie; hun kans op tewerkstelling ligt met andere to woorden 40 % lager danAccess wanneer ze matige kwalificaties zouden kunnen voorleggen (3). Het probleem van het tekort aan Energy arbeidskrachten in Europa moet worden gezocht bij een lage arbeidsparticipatiegraad; verwacht wordt dat dit probleem in Fairtrade Systems de toekomst door de vergrijzing van de bevolking enkel nog zal toenemen. CEDEFOP (4) voorspelt dat er door natuurlijke afvloeiingen tussen 2006 en 2020 85 miljoen banen zullen vrijkomen en raamt de verdere tewerkstellingsaangroei in Europa op 20,3 miljoen (5). Ter vergelijking schat Eurostat dat de actieve bevolking (tussen 15-64 jaar) in de Europese Unie in diezelfde periode zal dalen met 6 miljoen. CEDEFOP merkt op dat om de hogere noden aan arbeidskrachten te kunnen lenigen de tewerkstellingsgraad van zowat 71 % in 2006-2008 zou moeten stijgen naar om en bij 74 % in 2020. Maar zelfs dan nog zouden er 12 miljoen arbeidskrachten extra nodig zijn om de tekorten aan geschoolde werknemers en de mismatches op de arbeidsmarkt op te vangen. Changes in the Workforce

In markten met hoge groeicijfers zoals China, India en delen van Latijns-Amerika doet het gebrek aan geschoolde werknemers zich even sterk en in sommige gevallen zelfs nog sterker gevoelen dan in andere delen van de wereld. Dit accentueert enkel het chronische tekort aan geschoolde arbeidskrachten. Volgens het Annual Global CEO Survey van PCW vormt het opdoemende gebrek aan geschoolde werknemers een gigantisch probleem voor de meerderheid van de bedrijfsleiders (6). Twee derde verklaart dat ze te maken hebben met een ‘beperkt aanbod van kandidaten met de juiste vaardigheden”, terwijl 54 % “problemen bij het aanwerven en behouden van jongere werknemers” ervaart. Het tekort aan geschoolde arbeidskrachten zal ongetwijfeld een negatieve financiële impact hebben op de bedrijfsactiviteiten en concreet leiden tot een lager productiepeil van het personeel, hogere kosten voor aanwerving en opleiding als gevolg van verloop, langer termijnen voor project realisatie enz.

9


Percentage werkgevers dat moeilijkheden ervaart bij het invullen van arbeidsplaatsen door een tekort aan Talent (Focus EU) 50%

40%

30%

20%

10%

0% United Kingdom

Spain

Ireland

France

Czech Republic

Sweden Netherlands Belgium

Greece

Germany

Hungary

Austria

Italy

Romania

Bron: Manpower, 2010

Prognoses over vereiste vaardigheden in de EU tot 2020 EU skills breakdown in total employment (%)

55 50 45 Medium qualification High qualification Low qualification

40 35 30 25 20 15 1996

2001

2006

2015

2020

Bron: CEDEFOP, 2008

Hoewel de situatie op het vlak van aanwervingen en openstaande betrekkingen binnen de EU-landen erg uiteenloopt,wijzen prognoses over toekomstige kwalificatiebehoeften onveranderlijk in de richting van toenemende problemen.

Voornaamste businessoplossingen voor het gebrek aan geschoolde werknemers: ■■

■■

■■

Het verstrekken van opleiding: ondernemingen die educatief materiaal voor onderwijssystemen aanreiken en die over een groot klantenbestand in de groeilanden en ontwikkelingslanden beschikken, waaronder ook ondernemingen gespecialiseerd in volwassenenonderwijs, taalopleidingen en particulier hoger onderwijs. Tewerkstelling & outsourcing: ondernemingen die advies verstrekken rond tewerkstelling en human resources, ondernemingen gespecialiseerd in faciliteitsbeheer en dergelijke. Automatiseringsdiensten: ondernemingen die automatiseringsoplossingen aanreiken die het tekort aan geschoolde werknemers onder de beroepsbevolking kunnen opvangen.

10


Voorbeeld van een businessoplossing: het verstrekken van opleiding Binnen de groeilanden en de economieën in ontwikkeling vormt het gebrek aan onderwijs een van de voornaamste hinderpalen voor de ontwikkeling; een ongelijke toegang tot het onderwijssystemen ligt immers aan de basis van de in stand gehouden maatschappelijke en economische ongelijkheid. Op nationaal niveau verhindert dit bovendien de industriële ontwikkeling: investeerders vrezen immers de discrepantie tussen het vereiste aantal geschoolde arbeiders en de mogelijkheden van de plaatselijke arbeidskrachten. Terwijl privéonderwijs voor de grote meerderheid nog steeds onbetaalbaar blijft, biedt een verbeterde toegang tot het internet een goedkoper alternatief, met een stijging van de vraag tot gevolg. Wat het toenemende tekort aan geschoolde arbeidskrachten betreft, zullen de arbeidskansen binnen ontwikkelde economieën voor werknemers met meervoudige vaardigheden (verhoogde arbeidsmobiliteit), en voor werknemers die zich kunnen aanpassen aan nieuwe technische (doorgedreven procesautomatisering) of culturele (vb. arbeidsmigratie) omgevingen aanzienlijk toenemen.

Bruto inschrijvingsgraad per onderwijsniveau, 1970-2007 120

Developed countries 103

100

102

Developing countries

Primary Secondary Tertiary

109

103

101

93

90

81 75

71 64

60 46

43

30 25

23 18 6

2

0 1970

1990

2001

1970

1990

2001

Bron: UN Human Development Report, 2010

Meer kinderen lopen school, maar het secundair en hoger onderwijs blijven vatbaar voor verbetering. De vraag naar en het groeipotentieel van onderwijs zijn in de in ontwikkeling zijnde landen enorm. Het groeiende bevolkingsaantal, de toename van het beschikbare inkomen en de aanhoudende overheidsuitgaven zijn de voornaamste drijfveren voor de stijgende onderwijsconsumptie in India. Verwacht wordt dat de samengestelde jaarlijkse groei van inschrijvingen in het hoger onderwijs er tijdens de academiejaren 2010/2011 en 2012/2013 met om en bij 8,7 % zal stijgen, terwijl voor de markt van het hoger onderwijs een samengestelde jaarlijkse groei van ongeveer 15 % wordt verwacht en tegen 2013 de kaap van 22 miljard dollar zal overschrijden (7). Om tegemoet te komen aan de vraag van het Indiase bedrijfsleven naar een arbeidspotentieel bestaande uit geschikte geschoolde arbeidskrachten aangepast aan de snelle nationale groei, plant India de onderwijsuitgaven voor het volgende begrotingsjaar op te trekken tot INR 520,6 miljard (USD 11,5 miljard). Met een verwachte onderwijsconsumptie die tegen 2025 zal oplopen tot USD 150 miljoen vormt India een van de grootste onderwijseconomieën. Everonn Education is een in India gevestigde onderneming die onderwijs en opleiding aanbiedt, en op de Indiase binnenlandse markt specifieke onderwijsuitrusting verkoopt. De onderneming haalt haar inkomsten grotendeels uit de invoering van computeronderwijs in overheidsscholen en uit de implementering van technologische onderwijsoplossingen in diverse particuliere scholen en universiteiten. Everonn telt momenteel meer dan 8 000 onderwijscentra met meer dan 3 miljoen studenten verspreid over 27 Indiase deelstaten. In financieel opzicht realiseerde Everonn de afgelopen drie jaren een stijging van haar opbrengsten en winst die varieert van 50 tot 80 %.

11


Nog een goed geplaatste onderneming is Pearson, in de eerste plaats uitgever van didactisch materiaal en dienstverlener die meer dan 70 % van haar opbrengsten realiseert met diensten in de marge van het onderwijs. Het bedrijf is actief op het vlak van testontwikkeling, testverwerking en de verwerking van puntentotalen en geeft daarnaast ook cursusmateriaal uit. De onderneming verwezenlijkt 21 % van haar inkomsten in Azië en andere delen van de wereld, en wil haar expansie in de onverzadigde mediamarkten voortzetten. Bijgevolg voerde Pearson haar internationale expansie op en investeert ze intussen in activiteiten in onder meer China, India, Zuid-Afrika en Latijns-Amerika. Dat de onderneming haar groei en haar marktaandeel verder zal opvoeren, is gezien de verdere omschakeling op digitale onderwijsprogramma’s en de verkoop van opleidingspakketten aan huishoudens meer dan waarschijnlijk en dat terwijl haar concurrenten momenteel af te rekenen hebben met kapitalisatieproblemen.

12


3.2. Basis/Voet van de piramide (BOP) Changes in the Consumer Base


SO

LU

TI O

N

S


CH

A

LL

EN

G

ES

Een aantal noden en diensten en elementaire levensbehoeften wordt beschouwd als een universeel recht van de mens. Zo onder meer het recht op voeding, gezondheidszorg en op medicatie; het verstoken Ageing Resource Base / Bottom blijven van die rechten wordt doorgaans gelijkgesteld Wealthier PopulationScarcity & Skills Shortages of the Pyramid Consumers focused Environmental (BOP) met armoede. Om armoede uit te bannen, is het Products Degradation essentieel dat de toegang tot elementaire en essentiële goederen en diensten wordt verzekerd. Education Affordable Aspirational Healthier Living & Food Productivity Services Healthcare Products Quality of Life Het World Resources Institute en de International Finance Corporation berekenden dat de “Base of the Pyramid” (BOP) Employment & consumentenmarkt – die Affordable wereldwijd vier miljardFinancial mensen met een inkomen van minder dan USD 3 000 in lokale koopkracht Outsourcing Security Hygiene & Sanitation Food & Nutrition Services telt – momenteel ongeveer 5 biljoen USD vertegenwoordigt. Het lijdt geen twijfel dat bepaalde producten en diensten zich Automation Management inherent beter lenen om Affordable oplossingen voor de BOP-demografie aan te reiken; het geheim om met succes, ongeacht de Services Finance Resources activiteitensector, de BOP-markten te bevoorraden bestaat erin innovatieve paden te bewandelen en komaf te maken met de Access to gebrekkige infrastructuur Telecoms en de verspreide bevolkingsgroepen met een laag inkomen. Het succes van de strategieën biedt Access to uitzicht op een groter marktaandeel, op de vestiging van het merk en op de getrouwheid van de klant, drie factoren die op Transport lange termijn de leefbaarheid van de producten en diensten garanderen. Changes in the Workforce

Access to Energy

De BOP-markt van betaalbare levensmiddelen en voeding bezit momenteel het grootste marktpotentieel met een geraamde Fairtrade Systems marktwaarde van 2,895 miljard USD. Dit hoeft niet te verbazen; voeding is immers de zwaarste post van het BOP-huishoudbudget. Het inkomen blijft de factor met de grootste impact op de veranderende voedingsgewoonten. Daarom is duidelijk dat wanneer het inkomen toeneemt het aandeel van de voeding daarin daalt, terwijl het gedeelte dat aan transport en telecommunicatie wordt besteed, snel stijgt. Multinationale ondernemingen zijn heel lang de pioniers geweest, vooral dan binnen de sectoren voeding en consumptieartikelen. Grote nationale ondernemingen bewezen zich als de meest innovatieve spelers in het lenigen van de noden van BOP-consumenten en -producenten, vooral dan op het vlak van huisvesting, landbouw, consumptiegoederen en financiële diensten (8).

Geraamde BOP-markt per sector, 5 biljoen USD ICT

Transport

Health

Water

Other

Energy

Food

Housing

Bron: WRI/IFC, april 2007

13


Voornaamste businessoplossingen die aan de BOP-noden tegemoetkomen: ■■

■■

■■

■■

■■

■■

■■

Betaalbare gezondheidszorg: ondernemingen die zich toeleggen op volksgezondheid en bedrijven die lagekostenbedrijfsmodellen ontwikkelen (vb. generische producten) in groeien ontwikkelingsmarkten; Betaalbaar voedsel & voeding: Bedrijven die zich toeleggen op voeding en drank en zich richten tot consumenten met lage inkomens; Betaalbare financiële diensten: verstrekkers van financiële diensten met een groot klanten bestand in groeien ontwikkelingslanden die geld lenen aan kmo en/of aan de overheidssector; microfinanciering of bankdiensten voor leefgemeenschappen; Toegang tot telecommunicatie: bedrijven die diensten op het vlak van infrastructuur voor (vaste en draadloze) telecommunicatie aanbieden in groeien ontwikkelingslanden, vooral dan die landen met een lage ICT-penetratiegraad, evenals aanbieders van telecommunicatie-/internetdiensten met lagekostenbedrijfsmodellen in groeien ontwikkelingsmarkten; Toegang tot transport: bedrijven die betaalbare mobiliteit voor personen en goederen aanbieden; Toegang tot energie: ondernemingen die energieoplossingen tegen lage kosten aanbieden op groeien ontwikkelingsmarkten; Systemen van eerlijke handel: ondernemingen die hun engagement ten aanzien van de bevoorrading en levering van producten van eerlijke handel, en dergelijke kunnen aantonen.

14


Voorbeeld van een businessoplossing: toegang tot telecommunicatie Het wellicht grootste BOP-succes is dat van telecommunicatie. Door de verspreiding van de internet- en mobiele technologieën wordt kennis voor steeds grotere bevolkingsgroepen en voor de markt toegankelijk. Mobiele telefonie biedt nieuwe en cruciale communicatiemogelijkheden voor regio’s die tot voor kort geen toegang hadden tot ICT. Zo bedraagt de penetratie van mobiele telefonie in Sub-Saharisch Afrika meer dan 30 %, terwijl de penetratie van de vaste telefonie er slechts rond 1 % schommelt. Afrika blijft het enige continent waar de penetratie van de draadloze communicatie nog aanzienlijk potentieel heeft. Globaal genomen bedroeg de penetratie van de draagbare telefoon in de ontwikkelingslanden einde 2010 68 %. Ook het internet kende wereldwijd een forse toename. Terwijl 71 % van de bevolking in de ontwikkelde landen online is, ligt dat percentage in de landen in ontwikkeling op slechts 21 % (9). Voor bedrijven die telecommunicatieen ICT-oplossingen aanbieden, ligt er op deze markten, en meer specifiek bij de klanten in de meer afgelegen gebieden, nog een groot potentieel. WRI/IFC raamt de waarde van de BOP-markt voor ICT op 51 miljard USD.

Digital Inclusion Index 2011

Bron: Maplecroft, 2011

De Digital Inclusion Index rangschikt landen volgens hun niveau van, of gebrek aan, “digitale inclusie” – m.a.w. de mogelijkheid om zich toegang te verschaffen tot en gebruik te maken van informatiecommunicatietechnlogoie (ICT), zoals computers, het internet en mobiele telefoons. Een belangrijke speler binnen dit domein is Millicom International Cellular (MIC), die cellulaire telefonie- en kabeldiensten levert in 13 nieuwe markten in Midden- en Zuid-Amerika, Afrika en Azië. Hoewel MIC actief is in landen met een laag bbp/capita, is het bedrijf financieel heel succesvol. Zijn voornaamste strategie is mobieletelefoniediensten aanbieden binnen het retailsegment met een lager inkomen, via vooruitbetaalde diensten tegen lage kostprijs. Bovendien wordt er een tarief per seconde aangerekend, wat de diensten voor gebruikers met een beperkt budget aantrekkelijker maakt; het unieke distributiesysteem van de onderneming is specifiek bedoeld om ook de afgelegen landelijke gebieden te ontsluiten. Betaalbare schema’s zoals dit zullen in Afrika een almaar grotere rol vervullen; dat continent kent immers de laagste graad van mobiele penetratie wereldwijd. Dat de onderneming met deze strategie succes boekt, blijkt het feit dat MIC in 12 van de 13 markten het op een na grootste marktaandeel bezit. In Q4 2010 steeg het aantal klanten vergeleken met Q4 2009 met 14 % en kon het bedrijf een organische inkomstengroei met twee cijfers optekenen. Bovendien handhaaft het marktaandeel zich in alle regio’s op een stabiel peil terwijl de churn (uitstroom van abonnees) een respectabele 4,9 % bedraagt. Verwacht wordt dat de inkomsten tijdens de komende jaren verder met 10 % of meer zullen stijgen.

15


3.3. Meer begoede klanten Changes in the Consumer Base


SO

LU

TI O

N

S


CH

A

LL

EN

G

ES

In dit gedeelte gaan we in op de fenomenale aangroei van zowel de middenklasse als rijke bevolking wereldwijd en de invloed daarvan op de evolutie van de consumptietrends. De Aziatische middenklasse Ageing Resource Base / Bottom vertoont het grootste groeipotentieel; de meeste Wealthier PopulationScarcity & Skills Shortages of the Pyramid Consumers focused Environmental (BOP) economieën op dit continent beleven immers een Products Degradation versnelde economische groei waarbij een aanzienlijk aandeel van de populatie zich uit de lagere inkomens Education Affordable Aspirational Healthier Living & Food Productivity Services Healthcare Products Life klassen heeft opgewerkt. Volgens ramingen vanQuality de ofWereldbank zal de middenklasse wereldwijd die in 2000 430 miljoen Employment & mensen telde, tegen 2030Affordable aangroeien tot 1,2 miljard personen. India en China nemen met hun twee het gros van deze aangroei Outsourcing Financial Security Hygiene & Sanitation Food & Nutrition Services (10) . Tegen 2020 zal het totale inkomen van de gezinnen met een beschikbaar inkomen van 5 000-15 000 USD voor hun rekening Automation Affordable Management in de Aziatische groeimarkten het globale jaarlijks beschikbare inkomen, wat neerkomt op een Services Finance 4,9 % vertegenwoordigen vanResources stijging met 0,8 % tegenover 2000. De opkomende middenklasse vertoont dus gigantische mogelijkheden voor de wereldAccess to wijde consumptiemarkten;Telecoms deze bevolkingsgroep zal zijn beschikbaar inkomen immers in toenemende mate kunnen besteden aan meer gesofisticeerde Access hoogwaardigere consumptieproducten. to Changes in the Workforce

Transport

Access to Ook met de groei van de markt van de luxeproducten moet rekening worden gehouden; die markt wordt immers aange Energy dreven door de toename van het aantal gezinnen met een hoger beschikbaar inkomen en met High Net Worth Individuals Fairtrade Systems (HWNI’s – vermogende particulieren). Hoewel de VS de grootste afzetmarkt voor luxeproducten blijven, en meer dan 33 % van de wereldwijde markt voor deze goederen voor hun rekening nemen, winnen de opkomende en zich ontwikkelende markteconomieën zoals Brazilië, China en India steeds bijkomend aan belang. De Indiase markt voor luxeproducten groeide tijdens de periode 2005-2010 in reële termen met 306 % en wordt vandaag op 1,65 miljard USD gewaardeerd (11). De internationale markten van de luxeproducten zijn intussen hersteld van de wereldwijde financiële crisis. Verwacht wordt dat ze in 2011 met 10 % zullen groeien, goed voor 168 miljard EUR, daarin gesterkt door de fikse opleving in de Verenigde Staten en China(12). De meest in het oog springende productcategorieën zijn luxekleding, juwelen en horloges, premium schoonheids producten en producten voor persoonlijke verzorging, luxewagens en luxueuze elektronische gadgets”.

Wat de duurzaamheid betreft, is het haast onmogelijk om ondernemingen in de selectie op te nemen die zich toeleggen op het verstrekken van producten met een zekere waarde als statussymbool. Anders dan voor de andere oplossingen bieden producten die worden geassocieerd met statussymbolen geen duurzame oplossing voor uitdagingen die samenhangen met de bevolkingsevolutie en aanverwante problemen; ze bieden slechts een antwoord voor de onmiddellijke consumptienoden van de meer welvarende consument. Bovendien kunnen deze producten leiden tot een verdere en onnodige overconsumptie van grondstoffen die al beperkt zijn.

16


3.4. P roducten die inspelen op het ouder worden van de bevolking ES

De toenemende vergrijzing van de bevolking doet zich op heel wat terreinen gevoelen. Wat het maatschappelijke aspect betreft, heeft de veroudering van de bevolking gevolgen voor huisvesting, de vraag Ageing Resource Base / Bottom naar huisvesting, migratietrends, epidemiologie en Wealthier PopulationScarcity & Skills Shortages of the Pyramid Consumers focused Environmental (BOP) de nood aan een gepaste gezondheidszorg (13). VanProducts Degradation uit een economisch perspectief heeft de vergrijzing van de bevolking gevolgen voor de spaartegoeden, Education Affordable Aspirational Healthier Living & Food Productivity Services Healthcare Products Life beleggingen en pensioenen enz. Bovendien rijst Quality ookofde vraag naar de mogelijkheden van een oudere bevolking van financiële & stabiliteit. Employment Affordable Outsourcing Financial Security Hygiene & Sanitation Pressure on Resources & the Environment


O

PP BUS O IN RT E U SS N IT IE S

CH

A

LL

EN

G


Food & Nutrition

Services

SO

LU

TI

O

N

S

Automation Affordable Deze trend biedt heel wat marktopportuniteiten.Management De opkomende generatie 65-plussers leidt nu al tot een sterke Services inderdaad Finance Resources groei van een aantal consumentenmarkten wereldwijd. De oudere consumenten zullen de groei van bepaalde consumptieAccess to Telecoms sectoren zoals OTC-geneesmiddelen, toestellen i.v.m. gezondheidszorg/comfort, voedingsproducten of meer geïntegreerde financiële producten (waaronder advies inzake verzekeringen en financiële diensten) dragen. Access to Transport

Access to Energy

Percentage van de bevolking van 60 jaar of ouder, 2000-2005 Fairtrade Systems

16.2

20.3

24.5

18.4

27.6

24.3

Russian Federation

Europe North America

Asia

8.3

15.1

Latin America & Carribean

10.6

8.5

14.6

15

Africa

13.4

19.8

Oceania

2000

2025

Bron: Verenigde Naties 2008 Herziening

17


Voornaamste businessoplossingen die tegemoet komen aan de consumptiebehoeften van de ouder wordende bevolking: ■■

■■

Gezonder leven & levenskwaliteit: ondernemingen die diensten met betrekking tot gezondheids zorg en oplossingen voor aandoeningen die overwegend onder de oudere bevolking voorkomen aanbieden, evenals ondernemingen die specifieke producten aanbieden die de oudere consument helpen zo lang mogelijk een gezonde levensstandaard aan te houden; Financiële zekerheid: ondernemingen die producten voor pensioenfinanciering verkopen, zoals levensverzekeringen en spaarproducten en die zich overwegend situeren in overgangs- en ontwikkelde economieën.

18


Voorbeeld van een businessoplossing: gezonder leven & levenskwaliteit Tussen 2000 en 2050 zal de groep senioren (60 jaar en ouder) binnen de wereldbevolking zijn gestegen van 600 miljoen tot 2 miljard; de levenskwaliteit vormt een cruciaal aspect voor de oudere consument die zijn levensstandaard graag zo lang mogelijk zo hoog mogelijk wil houden, of althans de veranderingen in de verwachte levensstandaard maximaal wil beperken. Industriële spelers schatten dat de uitgaven voor de gezondheidszorg voor de categorie van 65-plussers tot vier keer hoger liggen dan voor de jongere bevolkingsgroepen (14). Met andere woorden, ondernemingen die zich bezighouden met het onderzoek naar, de ontwikkeling en de productie van en de kleinhandel in vaccinatie en/of geneesmiddelen om ziektes of een zwakke gezondheid van ouderen te bestrijden of om de symptomen van ziektes of een gebrekkige gezondheid bij senioren te behandelen en te verzachten, zijn goed geplaatst om voordeel te halen uit deze trend. Tegen deze achtergrond dienen onder preventieve geneeskunde ook voedingssupplementen zoals probiotica (die het afweersysteem stimuleren en de spijsvertering bevorderen) te worden begrepen. De categorie van functionele voeding wint binnen de oudere bevolkingsgroep verder aan populariteit; dergelijke producten bevatten immers bestanddelen die heel wat kwaaltjes die met het ouder worden gepaard gaan kunnen voorkomen; verwacht wordt dat de markt van de functionele voeding en drankjes in de VS, in West-Europa en in Azië-Pacific, tussen 2007 en 2012 tegen een samengestelde jaarlijkse groei van 5,7 % zal evolueren (15). Met de toename van het aantal vermogende senioren en dankzij de hulp van een aantal nationale wetgevingen (vb. subsidies) zijn ook bedrijven die ouderenhulp verstrekken, zich toeleggen op gezondheid thuis, gemeenschapdiensten, service rond begeleid wonen of voorzien in bejaarden- en verzorgingshuizen goed geplaatst om hun graantje van deze trend mee te pikken. Vooral dan in de ontwikkelde landen profiteren medische hulpmiddelen (zoals tandimplantaten, hoorapparaten en orthopedische hulpmiddelen) duidelijk van de groeiende groep senioren. Ook in de groeimarkten vallen gelijkaardige trends te verwachten, vooral dan wat de orthopedische hulpmiddelen betreft. Hoewel oudere generaties tegenwoordig nog behoorlijk fit zijn, hebben senioren een zwakkere gezondheid en hebben ze vaak af te rekenen met degeneratieve aandoeningen zoals osteoporose of artritis.

Musculoskeletale diagnoses volgens leeftijd (16) 80% 70%

Arthritis Osteoporosis

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% <25 year

25 – 44 year

45 – 64 year

65+ year

Prevalentie van musculoskeletale aandoeningen bij 65-plussers.

19


Smith & Nephew (S&N) is een onderneming die goed is gepositioneerd om te profiteren van gezondheidszorgge relateerde diensten voor de ouder wordende bevolking in zowel ontwikkelde als ontwikkelingsmarkten. Het concern is actief in de sector van orthopedische reconstructie en trauma, endoscopie (inclusief artroscopie) en doorgedreven wondverzorging. In 2010 waren de orthopedische activiteiten van de onderneming goed voor 57 % van de globale opbrengsten. Hoewel de druk op de prijzen van “standaardproducten” in Europa toeneemt (goed voor 33 % van de globale inkomsten van de groep in 2010) – hoofdzakelijk door besparingsmaatregelen van de overheid die de kosten van de gezondheidszorg treffen – blijft de groep verder investeren in innovatie waaronder het vervaardigen van gewrichten op maat. Geheel gelijklopend investeerde de groep jarenlang in opkomende markten zoals China, hoofdzakelijk door opleidingscentra voor chirurgen op te richten; dit had niet enkel tot gevolg dat de markten zich beter konden ontwikkelen, maar zorgde ook voor een grotere binding van specialisten aan het merk. Sinds 2006 steeg de omzet op de groeimarkten met 20 % op jaarbasis. Hoewel de orthopedische activiteiten in 2010 negatief werden beïnvloed door de marktomstandig heden, stegen de inkomsten van de afdeling niettemin met 2 %. Doordat de specialisaties wondverzorging en endoscopie minder hinder van de markt ondervonden, steeg hun omzet zelfs met 7 %. De opening van een nieuwe productievestiging in China in 2010 zal de kosten van de afdeling wondverzorging drukken. S&N blijft hogere winsten binnen alle afdelingen genereren; in de periode 2006-2010 steeg de winst op jaarbasis met 14 %, wat aanzienlijk meer is dan de stijging van de omzet. Ook verzorgingshuizen vormen een aantrekkelijke investering. Orpea is de grootste exploitant van verzorgingstehuizen voor senioren, en van postacute en psychiatrische ziekenhuizen in Frankrijk. Deze groep is ook actief in België, Italië, Spanje en Zwitserland. De bedrijfsactiviteiten profiteerden van de samenloop van diverse factoren die aan de basis liggen van het groeiende aandeel van de privémarkt binnen de sector(17). Voorbeelden daarvan zijn de gestegen levensverwachting en de grotere afhankelijkheid van oudere bevolkingsgroepen, een minder grote inbreng bij de verzorging van oudere personen door familieleden enz. Orpea dankt haar uitstekende positie niet alleen aan haar jarenlange expertise in het beheer van verzorgingstehuizen, maar vormde de voornaamste onderscheidingselementen ook om tot grijpbare buitenkansen (zoals door de vroegtijdige ontwikkeling van gespecialiseerde Alzheimereenheden in de verzorgingstehuizen) en haar proactieve aanpak op terreinen zoals humanresourcesbeheer (zoals het eigen specifieke opleidings- en kwalificatiecentrum). Gezien de hoge vraag naar haar diensten – de groep 85-plussers zal in Frankrijk tussen 2008 en 2015 met 66 % stijgen – kan de onderneming de prijzen op jaarbasis met 3-4 % verhogen; die verhoging wordt gemakkelijk gecompenseerd door de toename van de kosten. De huidige bezettingsgraad van de centra bedraagt 96 %; in 2014 opende de onderneming 14 nieuwe centra (wat haar totaal op 364 bejaardenhuizen brengt). De historische toename van het inkomen steeg sinds 2002 met 25 % per jaar.

20


3.5. Grondstoffenschaarste en milieuvervuiling Pressure on Resources & the Environment


TI O

N

S


CH

A

LL

EN

G

ES

Ondanks de recente economische vertraging treden grondstoffenschaarste en de daarmee samenhangende bekommernissen rond milieuvervuiling weer op de voorgrond, vooral dan op de opkomende markten. Ageing Resource Base / Bottom Die problemen manifesteren zich vooral in gebieden Wealthier PopulationScarcity & Skills Shortages of the Pyramid Consumers focused Environmental (BOP) waar de verstedelijking zich in een hoog tempo Products Degradation doorzet met alle gevolgen vandien in de vorm van overbevolking, besmet water, een gebrekkige hygiëne Education Affordable Aspirational Healthier Living & Food Productivity Services Healthcare Products Quality of Life en luchtverontreiniging. Die problemen worden nog scherper gesteld door industriële vervuiling en vervuiling door landbouw. Employment & werken aan oplossingen voor deze problemen, bieden enorme kansen, zeker wanneer deze markten grote Ondernemingen die Affordable Outsourcing Financial Security Hygiene & Sanitation Food & Nutrition hoeveelhedenServices grondstoffen gaan gebruiken. Het stijgend verbruik van eindige grondstoffen (vb. olie) en de overexploitatie van Automation Affordable Management potentieel hernieuwbare grondstoffen (vb. water of grond) voert Services Finance Resources de druk op hun beschikbaarheid en/of kwaliteit verder op. Changes in the Workforce

LU

Access to

SO

Telecoms Voornaamste prioriteiten zijn een oplossing vinden voor de waterschaarste om de groei te handhaven, het temperen van de escalerende vraag naar energie door een combinatie van efficiënt gebruik en hernieuwbare oplossingen en het veiligstellen Access to Transport van adequate voedselvoorziening om tegemoet te komen aan de bestaande en stijgende vraag naar voedsel. De marktopAccess to portuniteiten zullen toenemen naarmate de plaatselijke, nationale en internationale overheden zullen inzien dat er grenzen Energy moeten worden gesteld aan de ontginning van grondstoffen (vb. visquota’s), dat producten moeten worden gerecycleerd en Fairtrade Systems dat er een meer milieuvriendelijke aanpak van producten nodig is, dat de impact op het milieu van ontginning beter moet worden geëvalueerd en moet worden getemperd, dat er middelen moeten worden vrijgemaakt voor groene energie, en dat ondertussen verder in de basisbehoeften wordt voorzien. Deze businessopportuniteiten zullen heel wat actoren aanbelangen, gaande van de producenten van uitrustingen over de verstrekkers van diensten.

De bevolkingsgroei leidt tot een toename van de consumptie en voert de druk op de schaarse grondstoffen op 900 800 700

1950 = 100

600

Population Urban population Energy demand Grain consumption Carbon emissions Real GDP per capita

500 400 300 200 100 0 1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010E

2020E

2030E

Bron: Goldman Sachs, juli 2010

21


Voornaamste businessoplossingen voor grondstoffenschaarste en milieuvervuiling ■■

■■

■■

Voedselproductievermogen: bedrijven die ijveren voor een verschuiving van het consumptie patroon naar het eten van minder vlees; die efficiënte landbouwtechnieken aanreiken (vb. irrigatie) en die de productiviteit van de landbouw op lange termijn verhogen. In een eerdere Dexia AM research paper over Voedselschaarste, gingen we dieper in op dit aspect (18) ; Hygiëne & gezondheid: bedrijven die producten en diensten aanreiken voor de verwerking van afval en het zuiveren van water, verbruiksproducten voor persoonlijke hygiëne, in de eerste plaats in groeimarkten en markten in ontwikkeling; Beheer van grondstoffen: bedrijven die zich toeleggen op de ontginning van grondstoffen, die op het vlak van materialen en processen alternatieven voor traditionele grondstoffen ontwikkelen (vb. nieuwe brandstoffen, recyclage, hernieuwbare energievormen); en die technologieën ontwikkelen die een efficiënt gebruik van grondstoffen verzekeren (19).

22


Voorbeeld van een businessoplossing: hygiëne & gezondheid De hoeveelheid afvalwater die in de ontwikkelingslanden ongezuiverd rechtstreeks in de natuur wordt geloosd, wordt geraamd op 90 %. Dit vormt een belangrijke oorzaak voor allerlei ziektes. Volgens de VN/WGO sterven elk jaar 2,2 miljoen mensen, waarvan 1,8 miljoen kinderen, door diarree/ziekten als gevolg van vuil water. Deze situatie wordt nog erger door een tekort aan hulpmiddelen om de gezondheid te bevorderen en te vrijwaren, gecombineerd met een beperkte infrastructuur voor afvalbehandeling. Afgezien van de voor de hand liggende effecten op de gezondheid, heeft dit ook gevolgen voor de economie in de zin van een verminderde productiviteit en verdere schade aan natuurlijke rijkdommen zoals mariene ecosystemen. De rechtstreekse kost van de waterschaarste en watervervuiling wordt in China bijvoorbeeld geraamd op 2,3 % van het bbp (20).

Ratio van de afvalwaterbehandeling

Bron: VN Habitat, 2010

De hoeveelheid ongezuiverd afvalwater dat in ontwikkelingslanden rechtstreeks in rivieren, meren of in de oceanen wordt geloosd, wordt geraamd op 90 %. China Everbright International is een Chinees conglomeraat dat in 2010, vergeleken met 2009, met een sterke toename van de inkomsten (+60 %) en winst (+34 %) uitpakte. Hoewel de constructie en de exploitatie van krachtcentrales die afval omzetten in energie het snelst groeiende segment is van de onderneming, waren de milieuvriendelijke waterprojecten, de historische activiteiten van de onderneming, in 2010 nog steeds goed voor 30 % van de opbrengsten en winst. Dit segment omvat de constructie, de upgrade en de exploitatie van centrales voor de zuivering van afvalwater, herbruikbare installaties voor waterzuivering en installaties voor de zuivering van oppervlaktewater. Als gevolg van de verstedelijking en industrialisering wordt verwacht dat de productie van afvalwater in 2015 zal zijn opgelopen tot 79 miljard ton, terwijl dit in 2008 nog 57 miljard ton bedroeg. De huidige infrastructuur voor het zuiveren van afvalwater is en blijft nog steeds ondermaats; de vraag naar investeringen op dit vlak is dan ook immens (21). In 2010 behandelden de water projecten van Everbright meer dan 460 miljard m³ afvalwater, een toename met 18 % ten opzichte van het jaar voordien. Deze toename van het volume had een rechtstreekse positieve impact op de opbrengsten en winst uit de exploitatie van deze centrales.

23


Een andere belangrijke speler op het vlak van Hygiëne & Gezondheid is Suez Environnement. Dit bedrijf wordt beschouwd als het nummer twee in de wereld van de water- en afvalverwerking en is aanwezig in 25 landen. Het bedrijf biedt een volledig geïntegreerd aanbod van diensten binnen de water- en afvalwaardeketen. De bijdrage van Suez tot het recht op toegang tot water- en afvalservices is duidelijk bewezen; tijdens de afgelopen 15 jaar maakte het bedrijf drinkwater toegankelijk voor meer dan 11 miljoen mensen en sloot het 5,3 miljoen mensen aan op de netwerken voor de zuivering van afvalwater. De seculaire groei van milieuservices (water- en afvalbeheer) wordt hoofdzakelijk gestuwd door nieuwe behoeften aan infrastructuur in opkomende markten (en door de moderniseringsbehoeften van de installaties in ontwikkelde markten). Suez zou er in 2011-2012 in moeten slagen haar uitgaven voor nieuwe investeringen op te voeren en daarnaast de verhouding eigen vermogen/vreemd vermogen geleidelijk moeten verminderen. Suez is goed geplaatst om te profiteren van de gestage groei binnen internationale waterprojecten, vooral dan door haar verdere aanwezigheid in China.

24


4. Aandelenselectie en marktopportuniteiten Uit de voorstelling en bespreking van de businessoplossingen hiervoor blijkt duidelijk dat de oplossingen aangepast moeten zijn aan de blootstelling van de landen en regio’s omdat de verschillende niveaus van economische ontwikkeling, de leeftijds structuur van de bevolking enz. uiteenlopende opportuniteiten bieden. Onderstaande grafiek illustreert dit:

Businessoplossingen voor demografische uitdagingen verschillen afhankelijk van de graad van economische ontwikkeling developing economies

economies in transition

developed economies

Base/Bottom of the Pyramid

Skill Shortages

Wealthier Consumers

Ageing Population-focused Products

Resources Scarcity & Environmental Degradation

Economic Development Level Bron: Dexia AM, 2011

Onderstaande paragrafen illustreren hoe Dexia AM deze business- en investeringsopportuniteiten in haar DVI-analyse integreert en welke positie de verschillende ondernemingen in het licht van businessoplossingen voor demografische uitdagingen ten aanzien van de duurzaamheid en de financiële vooruitzichten bekleden.

25


4.1. A andelenselectie van ondernemingen die goed geplaatst zijn om businessoplossingen aan te reiken We stelden een selectie aandelen van ondernemingen samen die goed geplaatst zijn om businessoplossingen voor de demografische uitdagingen aan te reiken. We pasten een top-downbenadering toe, die uitgaat van de meest relevante duurzaamheidsthema’s met betrekking tot demografie. In die optiek gaat binnen deze selectie de voorkeur uit naar meer duurzame oplossingen (zoals hernieuwbare energie, recycling van materiaal of openbaar vervoer). Dit maakt het ook mogelijk om ondernemingen uit te sluiten die producten of diensten aanbieden die verband houden met automobiel, olie en gas, en mijnbouw of die binnen deze sectoren actief zijn. Uitgaande van de eerder besproken businessoplossingen, selecteerden we meer dan 500 aandelen die verband houden met demografie. Deze selectie bevat zowel ondernemingen uit de MSCI World index, als small- en midcaps en ondernemingen uit opkomende markten.

Aandelenselectie afgestemd op de demografische uitdagingen die businessoplossingen aanreiken (De ondernemingsselectie gaat uit van de blootstelling van de opbrengsten aan producten, landen, regio’s enz.) developing economies Base/Bottom of the Pyramid Telecommunication Services

Health Care Equipment & Services

Media

Others Banks Capital Goods

Food & Staples Retailing

23 companies

Utilities

Ageing Populationfocused Products Pharmaceuticals, Biotechnology

Others

145 companies

Others

192 companies

Health Care Equipment & Services

Insurance

Technology Hardware & Semiconductors

Capital Goods

Skills Shortages

Others Materials

Consumer Services

developed economies

Resources Scarcity & Environmental Degradation

150 companies

Pharmaceuticals, Biotechnology

Skills Shortages

economies in transition

Food Beverage & Tobacco

Capital Goods

Media Consumer Services

30 companies

Others

Capital Goods

Commercial & Professional Services


De demografieselectie kan als volgt worden beschreven: ■■

■■

De sector van de gezondheidszorg is heel sterk vertegenwoordigd; de sectoren uit de economieën in ontwikkeling onderscheiden zich door een grotere diversiteit: Ondernemin gen uit de sector Gezondheidszorg zijn vaak heel sterk vertegenwoordigd; hun inherente bedrijfsactiviteiten zijn immers heel vaak gericht op de uitdagingen die samenhangen met het ouder worden van de bevolking. Gelijktijdig stellen we vast dat de sectoren uit economieën in ontwikkeling van een grotere diversiteit getuigen dan de sectoren van de ontwikkelde economieën. Dit blijkt overduidelijk bij de businessopportuniteiten van de Basis/voet van de Piramide; de oplossingen uit deze groep omvatten immers heel diverse sectoren die variëren van telecommunicatie tot kapitaalgoederen. De ondernemingen met een hoge marktkapitalisatie zijn ten gunste van small/mid caps en/of groeimarktondernemingen, binnen de “Basis/voet van de piramide” ondervertegen woordigd: Vergeleken met hun gewicht binnen de voornaamste indices blijken large caps, ten aanzien van de marktopportuniteiten en oplossingen, binnen de “Basis/voet van de Piramide” (BOP) ondervertegenwoordigd. Dit hangt samen met een aantal factoren zoals de plaatselijke en regulatorische barrières die aan de voornaamste BOP-markten, zoals India, worden opgeworpen, aan een onderschatting van het groeipotentieel in BOP-markten, maar ook met de westerse consumptie patronen die intussen uitgroeiden tot de norm. Bovendien lijken de small/mid caps en/of de groeimarktbedrijven binnen de selectie gemakkelijker te opteren voor het “pure-play” bedrijfsmodel, dat volledig aansluit bij de demografiegerelateerde uitdagingen. Dit heeft tot gevolg dat de inkomsten minder verwateren en dat het groeipotentieel toeneemt.

26


Praktijkvoorbeeld: toegang tot telecommunicatie aan de basis/voet van de piramide Zoals eerder al aangestipt, besteedden we bij de selectie uitvoerig aandacht aan het identificeren van ondernemingen die zowel financieel alsook qua duurzaamheid sterk presteren. We illustreren dit aan de hand van de businessoplossing “Toegang tot telecommunicatie”.

Het differentiëren van ondernemingen binnen een businessoplossing vanuit een meer duurzaamheidsgericht perspectief: Een manier om ondernemingen binnen de businessoplossing “Toegang tot telecommunicatie” te differentiëren bestaat erin de behoeften aan telecommunicatie-infrastructuur binnen de verschillende landen te evalueren aan de hand van een reeks indicators betreffende wereldwijde duurzame ontwikkeling; voorbeelden van dergelijke indicators zijn het aantal abonnees van mobiele telefonie, het aantal internetgebruikers en de populatie gedekt door de mobiele telefonienetwerken. De combinatie en het samenvoegen van die indicators levert voor ieder land een score op die de noden van ieder land aan telecommunicatie-infrastructuur weergeeft: de duurzaamheidsuitdaging. Vervolgens wordt nagegaan in welke mate een onderneming is blootgesteld aan landen en wat de behoeften van die landen op het vlak van telecommunicatieinfrastructuur is; op basis daarvan wordt voor iedere onderneming een duurzaamheidsgerichte prognose opgesteld.

Het differentiëren van ondernemingen binnen een businessoplossing vanuit een meer financieel gericht perspectief: In een eerste fase wordt het toekomstige gemiddelde economische groeipercentage van een land bepaald. Dit is een vrij eenvoudige oefening waarbij voor ieder land de samengestelde jaarlijkse groei van het bbp voor de periode 2010-2015 wordt beoordeeld. Vervolgens wordt de omzetgewogen blootstelling aan de groeipercentages van het bnp van het land bepaald, zodat we voor iedere onderneming een meer financieel gerichte prognose kunnen opstellen. De samengevoegde ondernemingsselecties worden berekend door toepassing van een rekenkundig gemiddelde waaraan een evenredig gewicht wordt toegekend. De resultaten van beide evaluaties worden dan gecombineerd. Dat levert een indicatie op over de blootstelling van een onderneming aan de businessoplossing “Toegang tot telecommunicatie”.

In welke mate is de ICT-sector blootgesteld aan de demografische businessoplossing “Toegang tot telecommunicatie”? 2010-2015 GDP CAGRe (%)

6% Business Solution: Access to Telecoms

5% 4%

Non-MSCI World Selection Average

MSCI World Demographic Selection Average

3% 2% 1%

MSCI World Technology Hardware & Equipment Average MSCI World Telecoms Average

0% Presence in countries with High ICT Infrastructure Needs

Presence in countries with Low ICT Infrastructure Needs (Company presence score is based on sales' breakdown)

Bron: Bank of America Merrill Lynch en Dexia AM, 2011

Ondernemingen links bovenaan in de grafiek zouden hogere groeiopportuniteiten moeten bieden naarmate de behoefte aan telecommunicatie-infrastructuur toeneemt. Zoals uit bovenstaande grafiek blijkt, zijn telecombedrijven die binnen de MSCI World index vallen niet voldoende blootgesteld aan landen met hoge behoeften op het vlak van infrastructuur. Het omgekeerde geldt voor niet-MSCI World ondernemingen die werden geselecteerd wegens hun positieve blootstelling aan het lenigen van behoeften inzake “Toegang tot telecommunicatiebehoeften”.

27


4.2. V erschillende businessoplossingen vertonen wisselende opportuniteitsgraden Uitgaande van een korf van aandelen die met iedere businessoplossing overeenstemmen, kunnen we simuleren welke businessopportuniteiten momenteel betere groeiprofielen en -opportuniteiten bieden. De samengevoegde selecties van ondernemingen uit de MSCI World index, van small en mid-cap ondernemingen en van groeimarktbedrijven werden berekend door toepassing van een rekenkundig gemiddelde waaraan een evenredig gewicht werd toegekend. Hieronder een samenvatting van de samengevoegde resultaten voor demografische businessoplossingen (22).

Groeiprofielen van de demografische ondernemingsselectie Actuele EV/EBITDA en EBITDA CAGR 2011-2013e van de ondernemingen geselecteerd in het kader van de demografische businessoplossingen. 14

Affordable Food & Nutrition

Valuation (EV/EBITDA 2011E)

12

Affordable Healthcare Fairtrade Systems

10

Food Productivity

Hygiene & Sanitation

8

Access to Energy


Access to Transport

MSCI World ex Financials

Demographic Selection

Employment & Outsourcing Services Education Services Automation Services Management of Resources

6 Access to Telecoms

4 5%

10%

15%

20%

25%

30%

Growth Potential (EBITDA CAGR 2011-2013E) Bron: Bloomberg en Dexia AM, 2011

De uitdagingen door de demografische veranderingen zullen ongetwijfeld de vraag naar en de groei van alle businessoplossingen op middellange en lange termijn stuwen. Maar zoals in bovenstaande grafiek al is geïllustreerd, vertonen deze businessoplossingen op korte termijn een verschillend groeipotentieel en bijgevolg verschillende waarderingen. We kunnen hieruit een aantal belangrijke conclusies trekken: ■■

■■

Het groeipotentieel van de geselecteerde demografische businessoplossingen is groter dan dat van de MSCI World index. Dit bevestigt onze overtuiging dat de opportuniteiten van deze oplossingen tastbaar en goed gefundeerd zijn. Producten en diensten zoals telecommunicatie voor de BOP-markten staan al geruime tijd op het verlanglijstje van ondernemingen; intussen werden ook al tal van innovatieve oplossingen ontwikkeld die tegemoetkomen aan deze noden; dit verklaart waarom de groeiverwachtingen voor telecommunicatie lager uitvallen dan voor andere geïdentificeerde businessoplossingen. De demografische trends strekken zich uit over de lange termijn; voor de blootstelling aan die trends zouden we een hogere prijs betalen; toch blijven er nog een aantal opportuniteiten. Een hoger groeipotentieel gaat doorgaans hand in hand met hogere waarderingen. Dit wijst erop dat de markt de opportuniteiten van aandelen al heeft verrekend. Wij zijn ervan overtuigd dat de demografische trends, de uitdagingen en de daarmee samenhangende businessoplossingen zich over de lange termijn uitstrekken en dat we een hogere prijs moeten betalen voor de blootstelling daaraan. Toch zijn er al een paar gevallen zoals de businessoplossing “Grondstoffenbeheer” die lagere waarderingen met een hoger groeipotentieel vertonen.

28


5. Conclusie Het verwerven van inzicht in trends die samenhangen met demografie, en in de uitdagingen en geboden oplossingen die daarmee samenhangen, is een complexe aangelegenheid. Terwijl demografie meteen doet denken aan mensen en bevolkingen, mag niet uit het oog worden verloren dat demografie ook heel wat gevolgen heeft voor andere aspecten zoals aantasting van het milieu, overexploitatie van grondstoffen en grondstoffenschaarste. Het erkennen van vaak ongrijpbare maar beschikbare oplossingen vergt een grondig inzicht in de menselijke gezondheid, de arbeidsmarkt, de aangroei en de veroudering van de bevolking. Algemeen kunnen we stellen dat een doorgedreven begrip van de demografische uitdagingen tal van investeringsmogelijkheden in heel wat regio’s, markten en sectoren biedt; investeringen in demografie beperken zich niet louter tot de “traditionele” demografische aangelegenheden zoals de sector van de gezondheidszorg. Doel van dit document was onder meer om een tastbare link te leggen tussen de demografische uitdagingen en duurzame oplossingen met een goede financiële return voor deze demografiegestuurde problemen. Ondernemingen die in tijden van crisis door een tekort aan vaardigheden opleidingen verstrekken aan een groeiende groep van ongeschoolde arbeiders, bieden duidelijk duurzame oplossingen en stellen een financiële win-winsituatie in het vooruitzicht. Ook ondernemingen die meer duurzame oplossingen voorstellen voor een meer efficiënt gebruik van grondstoffen of die de productie van reeds schaarse grondstoffen trachten op te voeren, bieden goede perspectieven. Een stevig inzicht in demografische trends biedt voor een investeerder heel wat businessopportuniteiten en oplossingen. Die oplossingen bestrijken een ruime waaier van markten (vb. ontwikkelde en groeimarkten) en sectoren gaande van gezondheids zorg tot hernieuwbare energie. Bij de identificatie en de selectie van ondernemingen lijken de beste groeicijfers en oppor tuniteiten voor te komen bij kleine en middelgrote ondernemingen, veeleer dan bij grotere marktspelers. De markt lijkt de demografische trends te hebben geïntegreerd in de bedrijfswaarderingen en in de groeivooruitzichten van goed geplaatste bedrijven. Toch blijven er nog mogelijkheden om te investeren in ondernemingen met lagere waarderingen en beloftevol groeipotentieel. Omdat de uitdagingen die met de aangroei en het ouder worden van de wereldbevolking samenhangen niet snel zullen verdwijnen, zijn investeerders het zichzelf verplicht om de verschillende investeringsmogelijkheden op te sporen en overeenkomstig te handelen.

29


Hoe integreren we onze demografische inzichten momenteel in onze Duurzaamheids analyse? Onze inzichten in demografie en de daarmee samenhangende duurzaamheid zijn reeds geïntegreerd in de analyse van onze core Best-in-Class funds binnen alle regio’s en activacategorieën. De mogelijkheid van een onderneming om oplossingen aan te reiken voor de uitdagingen die samenhangen met demografie valt heel natuurlijk binnen onze Macroanalyse; bij de macroanalyse trachten we bepaalde bedrijfsmodellen en producten te identificeren die positief bijdragen tot het temperen en bestrijden van belangrijke duurzaamheidstrends zoals veroorzaakt door de bevolkingsgroei (de macroterm die we de “Economieën in Ontwikkeling” noemen) en door de veroudering van de bevolking (de macrotrend omschreven als “Demografische evolutie”). Deze analyse bekijkt ook de uitdagingen die de bevolkingsgroei veroorzaakt voor grondstoffen en voor het milieu (de macrotrend “Uitputting van de Grondstoffen” genoemd). Het belang van demografieverwante trends voor de analyse van ondernemingen is inherent afhankelijk van de individuele productmix en activiteitensector van iedere onderneming. Een aantal ondernemingsactiviteiten is sterk gericht op het aanreiken van demografiegerelateerde businessoplossingen zoals onderwijsservices en producten bestemd voor een ouder wordende bevolking, terwijl andere activiteiten, zoals mijnbouw, veeleer worden beïnvloed door andere macrotrends zoals Klimaatsverandering. Onze Macroanalyse stelt ons vanuit een top-down benadering in staat om die ondernemingen te selecteren die producten voortbrengen die heel goed inspelen op de demografiegerelateerde uitdagingen. Het Demografische thema is heel goed in onze Macroanalyse geïntegreerd: vermits vier van onze zes globale duurzaamheidstrends (economieën in ontwikkeling, demografische evolutie, uitputting van de grondstoffen en gezondheid & welzijn) demografiegerelateerde uitdagingen zijn. Onze Microanalyse stelt ons in staat, ditmaal vanuit een bottom-up benadering, om te evalueren hoe afzonderlijke ondernemingen op de demografische uitdagingen door potentiële tekorten aan geschoolde werknemers onder de arbeidskrachten reageren, hoe ze de impact daarvan op de grondstoffenschaarste en op de milieuvervuiling temperen, en hoe zij hun productportefeuille aanpassen om duurzaam tegemoet te komen aan de veranderende behoeften van de consument. We kunnen bijvoorbeeld beoordelen of en in welke mate ondernemingen beschikken over aangepaste en ontwikkelde nieuwe versies van bestaande producten voor consumenten met een lager inkomen, en evalueren hoe het gebrek aan geschoolde werknemers op het niveau van de onderneming wordt aangepakt.

30


(1)

Population Reference Bureau, www.prb.org/Articles/2006/ChinasConcernOverPopulationAgingandHealth.aspx

(2)

WWF, 2010, “Living Planet Report”, http://wwf.panda.org/about_our_earth/all_publications/living_planet_report/

(3) EurActiv, februari 2010, www.euractiv.com/en/enterprise-jobs/unemployment-soars-due-to-skills-shortage (4) Europees Centrum voor de Ontwikkeling van Beroepsopleiding (CEDEFOP) (5) Economist Intelligence Unit – Country and Economic Research, November 2009, “Estimating potential labour shortage and supply in the European Economic Area – A report for the Home Office Migration Advisory Committee” (6) PWC, 2011, “14th Annual Global CEO Survey”, www.pwc.com/gx/en/ceo-survey/pdf/14th-annual-global-ceo-survey.pdf (7)

ReportLinker, oktober 2010, “Indian Education Services – A Hot Opportunity”

(8) World Resources Institute, 2007, “The Next 4 Billion – market size and business strategy at the base of the pyramid” (9) ITU, oktober 2010, “The World in 2010 – ICT Facts and Figures” (10) Onder middenklasseverdieners worden personen bedoeld die per dag 10-20 USD verdienen. (11) Euromonitor, december 2010, “India: spotlight on key market trends in luxury goods”; en januari 2011, “Luxury Industry Review” (12) Bain & Company, oktober 2010, “Bain & Company projects 10% surge in worldwide luxury goods sales in 2010, erasing recessionary declines” (13) VN, 2009, “World Population Ageing 2009”, www.un.org/esa/population/publications/WPA2009/WPA2009-report.pdf (14) Healthcare Reform, July 2009,T”he Aging Baby Boomer Population, Stroke Treatment And Stem Cell Therapy”, American Chronicle (15) Datamonitor, maart 2008, www.datamonitor.com (16) William McIlhargey, 9 januari 2008, “Orthopaedic Environment, A Market And Company Review” (17) Goldman Sachs, 12 januari 2011, “Identifying growth opportunities in the care home sector” (18) Dexia AM, 2010, “Food Scarcity – Trends, Challenges, Solutions”, http://sri.dexia-am.com/LibrarySRI%2fFOOD_SCARCITY.pdf (19) De zakelijke oplossing “Grondstoffenbeheer” betreft onvermijdelijk een aantal kwesties die verband houden met het milieu. Dit document legt de nadruk op hernieuwbare energie, energie-efficiency en recyclageactiviteiten. Dexia AM ging in eerdere publicaties al dieper in op een aantal milieukwesties, meer bepaald “Fukushima Accident: An Inflection Point for Nuclear Power”, april 2011, http://sri.dexia-am.com/LibrarySRI/ Research%20Paper%20-%20An%20Inflection%20Point%20for%20Nuclear%20Power.pdf, en “Generating Negawatts – Energy Efficiency’s Threats and Opportunities for European Utilities”, mei 2010, http://sri.dexia-am.com/LibrarySRI%2fGENERATING_NEGAWATTS.pdf (20) UBS, september 2010, “UBS research focus – The rush for resources challenges emerging markets” (21) JLJ Group, januari 2010, “Wastewater Treatment Industry in China, Overview of Key Tier 2 City Markets 2010 Update” (22) De resultaten gelden exclusief de gegevens van de GICS Financiële Sector, aangezien de waarderingsindicator niet representatief is voor de sectorale activiteiten. Bijgevolg zijn de Financiële Sectoren ook niet opgenomen onder de MSCI World benchmark. Tot slot zijn ook de zakelijke oplossingen “Betaalbare Financiële diensten” en “Financiële Zekerheid” uitgesloten.

31

Belgium Dexia Asset Management Belgium Place Rogier 11 1210 Bruxelles Tel.: + 32 2 222 11 11 France Dexia Asset Management SA 40, rue Washington 75408 Paris Cedex 08 Tel.: + 33 1 53 93 40 00 Luxembourg Dexia Asset Management Luxembourg SA 136, route d’Arlon 1150 Luxembourg Tel.: + 352 2797-1

Australia Ausbil Dexia Ltd Veritas House – Level 23 207 Kent Street Sydney NSW 2000 Tel.: + 61 2 925 90 200

Italy Dexia Asset Management Luxembourg SA, Succursale italiana Corso Italia 1 20122 Milano Tel.: + 39 02 31 82 83 62

Bahrain Dexia Asset Management Luxembourg SA, Middle East Representative Office Bahrain Financial Harbour, Financial Center, West Harbour Tower, Level 23 King Faisal Highway PO Box 75766 Manama Tel.: + 973 1750 99 00

Spain Dexia Asset Management Luxembourg SA, Sucursal en España Calle Ortega y Gasset, 26 28006 Madrid Tel.: + 34 91 360 94 75

Canada Dexia Asset Management 155 Wellington Street West 6th Floor Toronto, ON M5V 3L3 Tel.: + 1 416 974 9055 Germany Dexia Asset Management Luxembourg SA Zweigniederlassung Deutschland An der Welle 4 60422 Frankfurt Tel.: + 49 69 7593 8823

Switzerland Dexia Asset Management Luxembourg SA, succursale de Genève 2, rue de Jargonnant 1207 Genève Tel.: + 41 22 707 90 00 The Netherlands Dexia Asset Management Nederlands bijkantoor Lichtenauerlaan 102-120 3062 ME Rotterdam Tel.: + 31 10 204 56 53

Disclaimer Dit document heeft een louter informatief karakter. Het bevat geen aanbod tot aan- of verkoop van financiële instrumenten en houdt geen beleggingsadvies in. Het vormt evenmin de bevestiging van enige transactie tenzij uitdrukkelijk anders overeengekomen. De informatie in dit document is afkomstig van verschillende bronnen. Dexia Asset Management legt de grootst mogelijke zorg aan de dag bij het kiezen van zijn informatiebronnen en het doorgeven van de informatie. Fouten of weglatingen in deze bronnen of processen kunnen echter niet van tevoren worden uitgesloten. Dexia Asset Management kan niet aansprakelijk worden gesteld voor rechtstreekse of onrechtstreekse schade die voortvloeit uit het gebruik van dit document. De inhoud van dit document mag niet worden overgenomen zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van Dexia Asset Management. De intellectuele eigendomsrechten van Dexia Asset Management moeten te allen tijde worden gerespecteerd. Als dit document melding maakt van resultaten behaald in het verleden van een financieel instrument, een financiële index of een beleggingsdienst, verwijst naar simulaties van zulke resultaten of gegevens bevat met betrekking tot toekomstige resultaten, is de cliënt zich ervan bewust dat de in het verleden behaalde resultaten en/of prognoses geen betrouwbare indicator vormen voor toekomstige resultaten. Meer nog, Dexia Asset Management preciseert dat: • indien het gaat om brutoresultaten, het resultaat kan worden beïnvloed door provisies, bijdragen en andere lasten. • indien het resultaat in een andere valuta luidt dan die van het land waar de cliënt verblijft, de vermelde winsten kunnen stijgen of dalen, afhankelijk van de valutaschommelingen. Indien dit document verwijst naar een bepaalde fiscale behandeling, is de belegger zich ervan bewust dat zulke informatie afhangt van de individuele omstandigheden van elke belegger en in de toekomst aan wijzigingen onderhevig kan zijn. Dit document bevat geen onderzoek op beleggingsgebied zoals gedefinieerd in artikel 24 §1 van de richtlijn 2006/73/EG van 10 augustus 2006 tot uitvoering van de richtlijn 2004/39/EG van het Europees Parlement en de Raad. Indien deze informatie een publicitaire mededeling is, wenst Dexia AM te verduidelijken dat deze niet werd opgesteld overeenkomstig de wettelijke voorschriften ter bevordering van de onafhankelijkheid van het onderzoek op beleggingsgebied en niet onderworpen is aan een verbod om te handelen reeds vóór de verspreiding van onderzoek op beleggingsgebied.

Voor meer informatie over het productengamma van Dexia Asset Management kunt u ons steeds contacteren via mail op [email protected]. U vindt ook meer informatie op onze internetsite http://sri.dexia-am.com.

samen naar de essentie

Demografie Uitdagingen en opportuniteiten in een wereld die verandert

Recommend Documents