DEMENTIE anno 2009 OUD WORDEN

DEMENTIE anno 2009

OUD WORDEN LEVENSVERWACHTING VROUWEN van 65 jaar +19.9 jaar, waarvan 12.8 jaar gezond MANNEN van 65 jaar +15.9 jaar, waarvan 11.1 jaar gezond Streefdoelen 1. Behouden van competenties op ADL ondersteuning 2. Voorzien van voldoende zorgpersoneel 3. Invoering Belevingsgerichte ‘warme’ zorg, validatie, ROT LODEWIJKS en Jacobs 2002

Warme zorg Evenals de validerende benadering en snoezelen heeft warme zorg niet genezing of herstel als doel, maar staat de beleving van de oudere mens centraal bij deze benadering. Het doel van warme zorg is een sfeer te scheppen waarin gedesoriënteerde oude mensen zich veilig voelen waardoor angsten en onzekerheden verminderen of verdwijnen. Bij warme zorg staat niet zozeer de hoedanigheid van de therapie, maar de aard van de zorg centraal; namelijk een veilig en warm leefklimaat binnen de afdeling. Aandachtspunten: •

•

•

Nabijheid. Voor de dementerende bejaarde is het van belang dat de hulpverlener weinig afstand neemt en niet bang is voor lichamelijk contact, zoals een knuffel. Tevens is het van belang dat de hulpverlener mee kan gaan in de wereld van de patiënt en wezenlijke interesse toont. "Herkenbaarheid. De omgeving van de dementerende dient vertrouwd en rustgevend te zijn. Om de afdeling zo min mogelijk op een ziekenhuis afdeling te laten lijken en om een vertrouwde sfeer te creëren, zijn ziekenhuismeubels zo veel mogelijk vervangen door meubels die de bewoners van huis uit gewend zijn, zoals een fauteuils, kleedjes, kastjes, een vaste vloerbedekking. Daarnaast wordt zachte muziek gedraaid. Ook is het van belang dat de verzorgenden geen uniform dragen maar eigen kleding. Tenslotte is het, ter bevordering van een band tussen hulpverlener en patiënt, van belang dat er kleine zorgteams zijn rond een vaste groep bewoners. "Huislijkheid. Op een psychogeriatrische afdeling dient zo weinig mogelijk verboden te worden en dienen er zo weinig mogelijk regels te zijn. Dagelijks wordt er een herkenbare dagindeling gemaakt. Dat hoeft niet perse elke dag hetzelfde te zijn. Een voorbeeld is het gezamenlijk ontbijt ''s ochtends in de huiskamer aan tafel, waarbij de patiënt de gelegenheid krijgt zijn boterhammen zelf klaar te maken. Een ander voorbeeld is het verzorgen van huisdieren. Deze kunnen het gevoel van huislijkheid ook versterken. Bij deze activiteiten is het van belang dat de bewoner de ruimte krijgt om zijn eigen tempo te bepalen.

Vanden Eynden Werner

60+ beurs

Vorm Vzw

DEMENTIE anno 2009 •

•

•

"Vrijheid. Voor mobiele bewoners is het van belang dat ze vrijheid ervaren door te kunnen rondlopen. Voor dit doeleinde is een loopcircuit het meest ideaal. Er dienen zo min mogelijk gesloten deuren te zijn. Zomers is een tuin om in te zitten en in te lopen geschikt. Ook worden er binnen deze methodiek geen dwangmiddelen gebruikt zoals verplicht zitten of zitten in een Zweedse band of een ander fixatie middel. "Familie. Vanwege de band speelt de familie een belangrijke rol bij het contact van de patiënt met de werkelijkheid. Er is dan ook alle ruimte voor contact tussen patiënt en familie en er zijn geen vaste bezoektijden. Voor de familie is het van belang dat er gelegenheid is om mee te helpen bij de verzorging, dat een familielid mee kan eten en als het gewenst is kan blijven slapen. Bij warme zorg wordt veel waarde gehecht aan contact met familie. Om het contact met de familie de ruimte te geven, zijn vaste bezoektijden niet wenselijk. Voor de familie is gelegenheid om mee te helpen met de verzorging, ook kan een familie lid blijven eten. "Bij deze benadering is het gehele team van hulpverleners betrokken dat wil zeggen de arts, psycholoog, fysiotherapeut, ergotherapeut, activiteitenbegeleiding, verzorgenden en verpleegkundigen.

Dementering Dementie, een proces van geestelijke achteruitgang, is een ingrijpende verlieservaring, zowel voor de oudere persoon in kwestie als voor diens omgeving. Bij dit proces staan inprentingsstoornissen voorop die een gedesoriënteerdheid tot gevolg kan hebben. Er ontstaan geheugenproblemen. De beleving van de eigen persoonlijkheid - zijnde een mens met een verleden, heden en toekomst - raakt verstoord. Door de gestoorde inprenting "maakt" de dementerende oudere geen nieuw hier-en-nu terwijl er ook problemen gaan ontstaan met de organisatie en constructie van herinneringen (het verleden). Daarnaast valt, in het geval van een dementie-syndroom, een achteruitgang van de kwaliteit van het vermogen tot denken en oordelen waar te nemen. Het bewustzijn is echter intact. Een en ander leidt ertoe dat "tijd" steeds minder een structurerende rol heeft en dat herinneringen uit de verschillende levensfasen door elkaar heen naar boven komen en op een voor de zorgverleners niet logische manier in een nieuw verband worden geplaatst. Vier stadia. •

•

•

•

Het eerste stadium is het stadium van "Lichte verwardheid" (Disorientation). Hiermee wordt niet bedoeld de desoriëntatie in tijd, plaats én persoon. Het proces van dementeren begint met gaten in het heden en verleden (inprentings- en geheugenstoornissen) waarbij tijd nog zijn structurerend karakter bezit. Ook zijn er problemen met het ordenen van de waarnemingen en met het vermogen tot oordelen. Voor de mensen die in dit eerste stadium van geestelijke achteruitgang zitten, heeft oriënteren op de werkelijkheid wel degelijk zin. Pas in een latere fase, het tweede stadium "Verwardheid in tijd" (Time Confusion), verliest de tijd zijn structurerende functie en komt de oudere in een tijdloze algemeenheid terecht. Verleden en heden lopen door elkaar. De oudere praat meer over zijn herinneringen en leeft meer in een eigen werkelijkheid. Als de dementerende in het derde stadium van "Voortdurende beweging" komt, zijn de verbale vermogens langzaam aan het verdwijnen. De persoon is steeds minder ontvankelijk voor prikkels uit de omgeving. Deze mensen houden van bewegingen en ritmische herhalingen. In het vierde stadium van "Vegeteren", dringt de omgeving nauwelijks meer door. De ogen zijn gesloten. Er is wel een reactie op aanraking en deze ouderen zijn zeer gevoelig voor warmte en koestering.

Vanden Eynden Werner

60+ beurs

Vorm Vzw

DEMENTIE anno 2009 Deze ouderen zullen zeker gebaat zijn bij een Realiteits- en Oriëntatietraining (ROT). Vanuit de validerende benadering is relevant dat Stadium 1 de zorgverlener geen "waarom" vragen stelt (dit leidt tot discussie). De Lichte verwardheid vragen kunnen beter beginnen met wat, wie, waar en wanneer. Stel geen directe vragen over gevoelens raak de oudere alleen aan als de zorgverlener hiertoe uitgenodigd wordt. Hier is het wel van belang om gevoelswoorden te gebruiken, b.v.: Ik merk, ik voel,...enz. De stemming is niet altijd duidelijk. Lichamelijk contact en Stadium 2 oogcontact is belangrijk. Vragen die gesteld kunnen worden zijn: "Wat bent Verwardheid in tijd u aan het doen?", "Voelt u zich prettig?", "Mist u uw eigen huis?", "Zijn de mensen hier aardig?" Stadium 3 Voortdurende beweging

Belangrijk is dat er vage vragen gesteld worden met de bedoeling het gedrag te bevestigen. Voorbeeld: "Ik zie dat u plezier hebt", "Ik zie dat u boos bent", "Voelt u zich prettig als u zingt ?", "Bent u verdrietig ?". Het is belangrijk om dicht bij de oudere te zitten en aan te raken, maak oogcontact.

Stadium 4

Het accent ligt hier op het non-verbale contact. Van belang is het aanraken van de oudere, het aanspreken (eventueel) met voornaam of meisjesnaam. Gebruik daarbij een zachte stem en werk met muziek waarbij mee tikken belangrijk is.

Reminiscentie Reminiscentie of het ophalen van herinneringen kan in het contact met ouderen zeer waardevol zijn. Oudere mensen hebben in jaren gemeten meer verleden dan toekomst. Het is daarom niet zo verwonderlijk dat ouderen in gesprekken met leeftijdgenoten, maar ook met anderen nogal eens gebeurtenissen uit het verleden inbrengen. Dit praten over het verleden, maakt hen niet altijd populair. Vooral jongeren kunnen vanuit hun zo andere tijdsperspectief soms het geduld verliezen of snel naar het 'hier en nu' toegaan. Het is nog niet zo lang geleden dat het ophalen van herinneringen of reminisceren beschouwd werd als een teken van regressie van geestelijke achteruitgang. Een aantal jaren geleden is een positieve wending gegeven aan het ophalen van herinneringen. Het ophalen van herinneringen stelt ouderen in staat, de belangrijkste ontwikkelingstaak van de laatste levensfase, het opmaken van de balans van het leven, tot een positief einde te brengen. Dit ophalen van herinneringen is trouwens niet exclusief voor ouderen. Telkens als er een fase in het leven is waarin iets belangrijks wordt afgesloten, komt de neiging tot het ophalen van herinneringen naar boven. Wij kijken in dat soort situaties even achterom, om daarna weer vooruit te kijken. Reminiscentie is bij ouderen gekoppeld aan het bewaren van de eigen identiteit. Het praten over positieve en negatieve gebeurtenissen uit het leven helpt henzelf en anderen te herinneren wie men was en is en kan een gevoel van veiligheid en zekerheid geven. Snoezelen Snoezelen is primair gericht op het leggen van contact met ernstig demente oude mensen, het creëren van een veilig leefklimaat, en het teweegbrengen van gevoelens van eigenwaarde, ontspanning en rust bij ouderen. Evenals bij de validerende benadering staat bij snoezelen de innerlijke leefwereld van ernstig dementerende oude mensen centraal, waarbij zij niet gecorrigeerd worden. Met andere woorden: deze mensen mogen dement zijn, en worden in hun waarde gelaten. Het karakteristieke van snoezelen is dat er een specifiek appel wordt

Vanden Eynden Werner

60+ beurs

Vorm Vzw

DEMENTIE anno 2009 gedaan op zintuiglijke waarnemingen: mensen worden via het selectief prikkelen van zintuigen in de gelegenheid gesteld hun emoties en gevoelens (in het bijzonder gevoelens van genegenheid en tederheid) te uiten. Het uiteindelijke doel van snoezelen is het optimaliseren van gevoelens van algemeen welbevinden van iedere individuele oudere. Het levensboek Een levensboek is een boek over iemands leven. Door terug te kijken wordt de mogelijkheid gecreëerd om met iemand belangrijke gebeurtenissen uit het leven te herbeleven. Het is daarvoor belangrijk om een zo compleet mogelijk beeld te krijgen van de levensloop. Uiteraard is levensboek strikt persoonlijk en daardoor altijd heel divers van samenstelling. Het lijkt een gemakkelijk en gezellig hulpmiddel. Een beetje kletsen met de bewoner, herinneringen ophalen, wat oude dagboeken openslaan, foto's erbij en klaar is Kees. Zo simpel is het maken van een levensboek niet. Er zijn een aantal valkuilen en het gevaar bestaat dat het voltooide levensboek in een stoffige kast verdwijnt. Aan het maken van een levensboek gaan een aantal stappen vooraf. Een levensboek is namelijk niet iets dat je alleen voor de gezelligheid maakt. Het kan een belangrijke functie hebben bij het leveren van individuele (cliëntgerichte) zorg. Bij het werken met levensboeken wordt gebruik gemaakt van het gegeven dat herinneren met behulp van foto’s en dergelijke makkelijker gaat dan het louter herinneren. Het is een ook een praktische toepassing van reminiscentie. Vaak komen bij het maken van een levensboek gegevens over de bewoner boven tafel waar je als begeleider anders moeilijk achter komt. Ze gaan bijvoorbeeld over de normen en waarden die iemand heeft en de gewoontes die hij of zij vroeger had. Deze staan zelden in het zorgdossier, omdat dit meer 'zakelijke informatie' bevat. Terwijl het juist die persoonlijke dingen zijn waar je als begeleider op in wilt spelen. Communicatiemiddel Het levensboek is niet alleen een geschikt instrument om de dagelijkse zorg en begeleiding te verbeteren, het stimuleert ook de herinnering van de bewoner. Bovendien dient het als communicatiemiddel tussen de bewoner en familie. Soms weten kinderen of andere familieleden niet meer waar ze over moeten praten. Het gevolg kan zijn dat ze maar niet meer komen. Een levensboek blijkt vaak een goede ingang te zijn om een gesprek op gang te brengen. De familie van de bewoner speelt soms een grote rol bij het maken van het levensboek. Voordat aan het levensboek kan worden begonnen wordt contact met de familieleden opgenomen. Zij dienen bij voorkeur toestemming te geven en hun medewerking te verlenen. Is de doelstelling geformuleerd en zijn de familieleden in staat van paraatheid gebracht, dan gaat het maken van het levensboek van start. Het is handig een multomap met een losbladig systeem te nemen. Hier kun je bladen met informatie tussenvoegen. Ga praten met de bewoner en neem iets wat hij of zij over het verleden vertelt als uitgangspunt. Praat deze bijvoorbeeld vaak over de periode waarin hij in een bepaalde plaats woonde, vraag dan waar hij daarvóór woonde, waar hij op school zat etcetera. Soms vertelt een bewoner twintig keer hetzelfde verhaal en heb je het gevoel dat je niet verder komt. Je kunt de bewoner dan voorzichtig naar andere periodes of gebeurtenissen sturen, maar pas op dat je niet teveel pusht. Dat roept vaak weerstand op. Bewoners hebben soms een reden om niet over een bepaalde ervaring te praten, bij voorbeeld omdat de herinnering emoties oproept. Respecteer hun privacy.

Vanden Eynden Werner

60+ beurs

Vorm Vzw

DEMENTIE anno 2009 MEEDELEN DIAGNOSE DEMENTIE? Eindelijk duidelijkheid”. De diagnose is een bevestiging van hun angst. Dat kan hard aankomen, maar daarmee eindigt ook een periode van onzekerheid, ook bij diens omgeving. • nieuwe periode • zakelijke belangen - testament • Er kan een behandeling starten, • bij behandeling moet u ook denken aan begeleiding of training. Steeds meer mensen durven te zeggen: ‘Ik heb dementie.' Daarmee nodigt u de omgeving uit om rekening te houden met uw dementie, het als een handicap te zien waar je hulp bij nodig hebt. PSEUDO DEMENTIE UITSLUITEN VAN LICHAMELIJKE AANDOENINGEN • VERMOEIDHEID • LEVERAANDOENINGEN • GEHOOR of GEZICHTSPROBLEMEN • TUMORALE PROCESSEN bepaalde medicijnen, hoge koorts, hartklachten, hersenletsel, slechte voedingsgewoonten of alcoholmisbruik. UITSLUITEN VAN PSYCHISCHE AANDOENINGEN • VERMOEIDHEID • DEPRESSIE • ANGST ONZEKERHEID • DESINTERESSE Eigenwaarde herstellen! PSEUDO DEMENTIE… of Depressie • • • • • • •

• • •

vermindering van interesse in alle of bijna alle activiteiten. afname van de eetlust. Slaapklachten; teveel slapen of juist niet kunnen slapen. Vermoeidheid of verlies van energie. Gevoelens van waardeloosheid of ernstige inadequate schuldgevoelens. Vermindering van het vermogen om te denken, zich te concentreren Depressie bij ouderen relatief veel voor bij 65-80 jaar 16% van de somatische Rvt-bewoners heeft een depressie Depressie verhoogt de kans op overlijden; 75% van de mannen en 41% van de vrouwen is overleden binnen 6 jaar na ontstaan van de depressie. (. somatische presentatie en de depressie gaat gepaard met geheugenklachten. generatie van niet-klagen komen. verward met rouw en eenzaamheid. •

Vanden Eynden Werner

Schoevers e.a., 2003 - Beekman e.a., 1997, Falck e.a., 1999

60+ beurs

Vorm Vzw

DEMENTIE anno 2009 visie DEMENTIE (behandeling) • Ontstekingsremmers Enkele jaren geleden constateerden onderzoekers dat mensen die als nietsteroïde ontstekingsremmers (NSAID’s) gebruikten minder vatbaar waren voor het ontwikkelen van de ziekte van Alzheimer. De medicijnen die zij gebruikten, staan bekend De meest bekende van deze stoffen is aspirine. Dit suggereert ook dat de ziekte van Alzheimer het immuunsysteem van onze hersenen in werking zet. De meeste van deze remmers hebben een remmend effect op de productie van de stof met de naam cyclo-oxygenase (COX). •

Antioxidanten Soms leidt zuurstofgebruik tot de productie van zogenaamde vrije radicalen= agressieve bijproducten van zuurstofgebruik die vrijkomen in ons lichaam. Beschadigen het erfelijk materiaal; de chromosomen. Stoffen die vrije radicalen kunnen verwijderen, zijn antioxidanten, vitamine A en vitamine C. Een hele krachtige antioxidant is alfa-liponzuur.

•

Vaccin Onderzoekers in de VS hebben een vaccin ontwikkeld dat de vorming van de zogenaamde ‘eiwit plaques’ tegen gaat, een van de kenmerken van de ziekte van Alzheimer. Onderzoekers zijn er echter in geslaagd een stukje menselijk DNA in het erfelijk materiaal van muizen in te bouwen. Het vaccin kan de vorming van ‘plaques’ voorkomen en bleek zelfs in staat om reeds gevormde neerslag van dit eiwit af te breken. Maar mensen en hun gedrag zijn niet vergelijkbaar met muizen.

•

Neotrofine Neotrofine is een zenuwgroeifactor die in onze hersenen voorkomt. Deze stof speelt in het embryonale stadium een belangrijke rol bij de celdeling en later bij het instandhouden en repareren van onze hersencellen. Momenteel wordt onderzocht in hoeverre deze stof, indien extra toegediend, kan bijdragen bij het herstel van beschadigde hersencellen.

•

Oestrogeen Oestrogeen is een vrouwelijk geslachtshormoon. Een recente studie laat zien dat vrouwen, die na het bereiken van hun menopauze oestrogeen vervangende medicijnen gebruiken, een verhoogd risico hebben op een vorm van dementie. Voorheen dacht men juist, dat oestrogeen vervangende middelen een beschermende werking zouden hebben tegen cognitieve aandoeningen.

visie DEMENTIE (preventie) Gezonde leefstijl vertraagt wellicht ontwikkeling dementie • Een gezonde geest in een gezond lichaam… • Regelmatig bewegen • Matig met vetten en alcohol • Fruit en voldoende vezels innemen • Een evenwichtige voeding nuttigen • Niet roken Ook GOED voor hart en vaatziekten, obesitas, carsinomen, … Vanden Eynden Werner

60+ beurs

Vorm Vzw

DEMENTIE anno 2009 GOUDEN TIPS AGRESSIE BIJ DEMENTEN • • • • • • • • • • • • • • • • • •

DENK NA EN TEL TOT TIEN ( of 20 – 30 –40 –50 …) GEEF EEN 2é KANS OM TE HERPAKKEN VOEL JE NOOIT PERSOONLIJK AANGEVALLEN REAGEER NIET NAAR PERSOONLIJKE ZAKEN MAAR OP DE GEBEURTENIS BENADER DE BEWONER RUSTIG IN EEN KALME OMGEVING SPREEK PERSOONLIJK NIET VANOP EEN AFSTAND (let op gehoor- en gezichtsveld) MEERDERE GELUIDEN WEKKEN AGITATIE OP 60 CM IS EEN AANVAARDBAAR TERRITORIUM 100 CM BIJ AGRESSIE ALS VERDEDIGING VOOR JEZELF ROEPEN VAN VER KAN NIET (tegen wie zou je ook al roepen) SPREEK OP OOG- EN OORHOOGTE SPREEK NIET MET MOEILIJKE WOORDEN LAAT GEEN OPEN VRAGEN PRAAT TRAAG EN DUIDELIJK (geef ook tijd om het te beseffen) IK VORM (ik begrijp, ik weet het is niet aangenaam, ik voel dat je …) VERMIJDEN VAN ONVERWACHTE HANDELINGEN MAAK GEEN VERWIJTEN GA ZITTEN (lichaamscommunicatie STAAN of ZITTEN)

BELEID DEMENTIE • • • • • • • • • •

Herstel en korte opvang Ambulante behandelfunctie (Dag Nachtritme) Uitbreiden nachtopvang Ondersteunen kangeroe-wonen Mantelzorgondersteuning Vrijwilligerswerking in de instellingen Verhogen van kennis bij de zorgverleners Versneld werken naar kleinschalige begeleiding Een sociaalassistent die de opnames plant zal meer multidisciplinair moeten plannen en… een zorgmakelaar moeten worden voor de toekomstige bewoner •

Vanden Eynden Werner

60+ beurs

Declerck 2007

Vorm Vzw