DEEL ll: Bouwkundige concepten en voorbeelden voor langdurige zorg De hier opgenomen voorbeelden illustreren een aantal mogelijkheden voor de bouwkundige uitwerking van voorzieningen voor langdurige zorg in een beschermende of beveiligde setting. Gekozen is voor een themagewijze uitwerking rond belangrijke zorginhoudelijke uitgangspunten. Voorbeeld 1: variatie in verblijfsconcepten & flexibiliteit Het ontwerp1 is bedoeld voor 26 plaatsen verdeeld over twee bouwlagen. Op de begane grond zijn individuele zit-/slaapkamers (met individueel sanitair) gesitueerd en op de verdieping kleine appartementen (HAT-eenheden) met twee kamers, een pantry en eigen sanitair. De voorziening is gekoppeld aan een woonblok met appartementen bestemd voor reguliere woningbouw. De HATeenheden zijn bedoeld voor cliënten die in beperkte mate zelfstandig kunnen verblijven, met meer behoefte aan privacy omdat zij bijvoorbeeld minder goed in een groep kunnen functioneren. Op beide verdiepingen worden de verblijfsarealen van cliënten ontsloten door een rondgang en een gemeenschappelijk gebied, een binnentuin of een dakterras. Er zijn naar gelang de zorgvraag en zorgintensiteit dus verschillende verblijfsconcepten mogelijk, met keuzemogelijkheden. Er zou door cliënten (op termijn) zelfs ook nog gebruik gemaakt kunnen worden van de naast gelegen reguliere woningbouw, hetzij individueel hetzij in kleinschalig groepsverband. Voor verdere flexibiliteit is ook gekozen voor dezelfde stramienmaat voor zowel de individuele zit/slaapkamers op de begane grond als de HAT-eenheden op de 1e etage (onderling inwisselbaar). In het uiterlijk van het gebouw (o.a. de gevelstructuur) is bewust geen onderscheid gemaakt tussen de zorgvoorziening en de reguliere woningbouw.
z = zorg; w = reguliere woningbouw begane grond
begane grond
1
e 1 verdieping
1e verdieping
Prijsvraag GGZ ‘Humane zorg in een gesloten setting’ 2004, motto ‘Niet gek !’ (Wentink Torsing architecten, Baarn).
Langdurig verblijf in een beschermende / beveiligde setting Signaleringsrapport
begane grond 4 eenpersoons zit-/slaapkamers met kamergebonden sanitair
1e verdieping 2 HAT-eenheden op dezelfde stramienmaat als de zit-/slaapkamers op de begane grond
Voorbeeld 2: variatie in verblijfsconcepten & flexibiliteit Ook in dit ontwerp2 is de stramienmaat zodanig gekozen dat met relatief eenvoudige bouwkundige aanpassingen omgeschakeld kan worden van groepsverblijf naar individueel verblijf of afdelingsverblijf of vice versa.
2
Prijsvraag ouderenzorg ‘zorg voor wonen, wonen met zorg’ 2003, motto ‘Melange’ (Van Aken architektuur en stedebouw).
Cbz/nr 0322a-04
1
Langdurig verblijf in een beschermende / beveiligde setting Signaleringsrapport
Voorbeeld 3: variatie in verblijfsconcepten & flexibiliteit Het gaat hier om een integraal ontwerp3 bestemd voor langdurig zorgafhankelijke cliënten met uiteenlopende zorgintensiteit, van relatief lichte en gestabiliseerde problematiek tot zeer ernstige psychiatrische problematiek. Er is ook gekozen voor een combinatie van verschillende verblijfsconcepten (individueel, kleinschalig groepsverblijf en eventueel afdelingsverblijf) met diversiteit in autonomie - toezicht. Deze variatie geeft cliënten perspectief op verandering en groei en biedt tegelijkertijd mogelijkheden om eenvoudig in te kunnen spelen op wisselende zorgvragen en gemoedstoestanden. De meest zorgintensieve cliënten hebben een eigen gesloten ‘woning’ met patio op de begane grond, die ontsloten wordt door een courtyard (een omsloten binnentuin). Minder zorgintensieve cliënten hebben een ‘woning’ (kleine HAT) op de eerste verdieping met een eigen toegang naar de straatzijde. Een andere optie voor deze cliënten is een individuele zit-/slaapkamer met eigen sanitair (binnen een kleine groep met gemeenschappelijke voorzieningen: woonkamer, dakterras, pantry, e.d.) op de 2e verdieping met uitzicht op de twee courtyards en onder andere toegankelijk via de centrale entree van de zorgstrip.
Impressie (zicht voorgevel: hoofdentree en zorgstrip)
A1 / A2: de meest zorgintensieve cliënten B: cliënten met relatief lichte problematiek B1: individuele zit/slaapkamers (kleinschalig groepsverblijf) B2: HAT-eenheden (individueel verblijf)
3
Prijsvraag GGZ ‘Humane zorg in een gesloten setting’ 2004, motto ‘Het binnen’ (E.H. Tom, e.a.).
Cbz/nr 0322a-04
2
Langdurig verblijf in een beschermende / beveiligde setting Signaleringsrapport
Voorbeeld 4: ‘genormaliseerd’ (geïntegreerd in stad/wijk) Ook zeer intensieve zorg kan geïntegreerd in de samenleving worden vormgegeven. Op een eigen plek, met enige afscherming en beschutting dat wel, maar wel als onderdeel van een straat of wijk. Eventueel met een maatschappelijke functie voor de betreffende wijk in de vorm van een zorgstrip (huisarts, fysiotherapie, apotheek, etc.), winkels of een buurtcentrum. ‘Genormaliseerd verblijf’ dus, met respect voor het individu en zijn/haar mogelijkheden. Cliënten kunnen afhankelijk van hun behoefte en mogelijkheden kiezen voor de bescherming en rust van de voorziening of de drukte en activiteiten van de stad. Door materiaalgebruik (bv. glas) en functionele opzet (zone, atrium, besloten binnenterrein) kunnen overgangen tussen ‘binnen-buiten’ geleidelijk in elkaar overlopen. als onderdeel van de stad, wijk of straat
e
Oase (1 prijs GGZ prijsvraag 2004, VHP s+a+l bv., Rotterdam)
e
Buitengewoon binnen (2 prijs GGZ prijsvraag 2004, Architectenbureau G.J. Knevel, Amsterdam)
Het Binnen e (2 prijs GGZ prijsvraag 2004, E.H. Tom, e.a.)
Cbz/nr 0322a-04
3
Langdurig verblijf in een beschermende / beveiligde setting Signaleringsrapport
Voorbeeld 5: ‘genormaliseerd’ (geïntegreerd in stad/wijk) Dit ontwerp4 gaat nog een stap verder in het ‘normaliserende karakter’. Qua vormgeving en verschijningsvorm wordt nadrukkelijk aansluiting gezocht bij de reguliere woningbouw. De voorziening bestaat uit een aantal geschakelde woningen (voor 6 cliënten) met elk twee verdiepingen. Deze woningen zijn gesitueerd in een woonwijk, maar kunnen eventueel ook aan de rand van een instellingsterrein worden gesitueerd, bijvoorbeeld in geval er sprake is van een zeer zorgintensieve groep.
situering woonwijk
impressie zuidgevel
een eigen voordeur per ‘woning’
Op de begane grond (aan de ‘rugzijde’ van de woningen) bevinden zich algemene ruimten zoals de receptie, ontmoetinggsruimten en therapie-ruimten. De woningen zijn ook via deze centrale zone te bereiken. Iedere woning heeft een eigen afgesloten buitenruimte (terras, patio). Op de 1e en 2e 4
Prijsvraag GGZ ‘Humane zorg in een gesloten setting’ 2004, motto ‘Vrij / begrensd’ (IAA Architecten, Enschede).
Cbz/nr 0322a-04
4
Langdurig verblijf in een beschermende / beveiligde setting Signaleringsrapport
verdieping bevinden zich de zit-/slaapkamers van de cliënten met een gemeenschappelijke woonkamer, keuken en een multifunctionele ruimte. Op de 2e verdieping beschikken cliënten over meer privacy en rust. Als de zorgvraag toeneemt en/of meer toezicht nodig is kan iedere verdieping als afzonderlijke groep functioneren dan wel worden samengevoegd met een groep op dezelfde verdieping.
entree
1e verdieping begane grond
Voorbeeld 6: variatie groepsgrootte, individueel versus groepsverblijf Afhankelijk van de zorgbehoefte en de mate van gewenst toezicht kan variatie worden aangebracht in de groepsgrootte en de mate van geslotenheid van een groep5. Een cliënt kan een ‘verblijfscarrière’ doorlopen van een gesloten afdelingsverblijf naar gesloten zelfstandig verblijf naar open zelfstandig verblijf. De opzet van de verblijfsvoorzieningen biedt bovendien de mogelijkheid om ook vanaf de straatzijde ontsloten te worden (een ‘eigen voordeur’). Het gebouwdeel (bovenzijde plattegrond) met op beide hoeken de separeervoorzieningen kan (tijdelijk) als aparte afdeling functioneren, bijvoorbeeld voor cliënten met extreem ernstige problematiek.
variatie & flexibele groepsgrootte gevisualiseerd
6+6 5
4+2+2+4
Prijsvraag GGZ ‘Humane zorg in een gesloten setting’ 2004, motto ‘Hofje’ (Greiner van Goor Architecten, Amsterdam).
Cbz/nr 0322a-04
5
Langdurig verblijf in een beschermende / beveiligde setting Signaleringsrapport
8+4
4+4+4
Voorbeeld 7: leef-, bewegingsruimte In deze Woon Werk voorziening voor Autisten (WWA-voorziening)6 is gekozen voor afdelingsverblijf met 8 cliënten. De cliëntenkamers (gelegen op twee bouwlagen) grenzen alle aan een gemeenschappelijke woonkamer. Door het niveau verschil dat ontstaat door de vide lijkt de woonkamer groter. Hierdoor wordt de belevingswaarde van het verkeersgebied en de woonkamer vergroot. Naast een ruimtelijk effect wordt de voorziening ook overzichtelijk voor de verschillende gebruikers.
1 cliëntenkamer 2 woonkamer
DOORSNEDE
6
GGZ ’s Hertogenbosch, Adhesie (Architecten- en Ingenieursbureau Kristinsson, Deventer)
Cbz/nr 0322a-04
6
Langdurig verblijf in een beschermende / beveiligde setting Signaleringsrapport
gemeenschappelijke woonkamer met vide
buitenaanzicht WWA
Voorbeeld 8: leef-, bewegingsruimte Met name in gesloten voorzieningen, waar de bewegingsvrijheden van cliënten vaak beperkt zijn, is het van belang dat er aandacht is voor buitenruimte.
‘Het Binnen’: impressie binnentuin (courtyard)7
7 8
Forensisch Psychiatrische Kliniek (FPK)8
Prijsvraag GGZ ‘Humane zorg in een gesloten setting’ 2004, motto ‘Het binnen’ (E.H. Tom, e.a.). FPK De Meren, Amsterdam (Architecten aan de Maas, Maastricht).
Cbz/nr 0322a-04
7
Langdurig verblijf in een beschermende / beveiligde setting Signaleringsrapport
Voorbeeld 9: leef-, bewegingsruimte In deze verblijfsvoorziening9 is een ruime foyer opgenomen. Deze ruimte is centraal gelegen, tussen twee verblijfsafdelingen. De foyer functioneert als ontmoetingsruimte voor cliënten en geeft hen een uitloopmogelijkheid en afleiding. In de ruimte kan eventueel ook bezoek worden ontvangen en het is mogelijk om ook andere activiteiten te organiseren. Als sprake is van een gesloten setting, met beperkte bewegingsmogelijkheden voor cliënten, kan dit een goed alternatief vormen.
entree
9
Kentron Verslavingszorg West- en Midden-Brabant, Breda (Oomen, Havermans & Waltjen b.v. Breda)
Cbz/nr 0322a-04
8
Langdurig verblijf in een beschermende / beveiligde setting Signaleringsrapport
Voorbeeld 10: flexibiliteit en variatie in niveau van toezicht en veiligheid Uitgangspunt bij dit ontwerp10 is dat individuele zit-/slaapkamers van cliënten zodanig zijn vormgegeven dat ze op alle niveaus van beveiliging en privacy gebruikt kunnen worden. De ruimte is aanpasbaar aan de zorgintensiteit en behoefte aan toezicht van de betreffende cliënt. Dit concept zou het gebruik van separeervoorzieningen wellicht kunnen reduceren. Op relatief eenvoudige wijze kan met een schuifwand dat deel van de kamer worden afgesloten waarin zich de kwetsbare componenten bevinden. Omgekeerd, als een cliënt juist goed functioneert, kan hij een grotere zelfstandigheid krijgen, onder andere door de eigen buitentoegang. De kamer wordt dan een klein appartementje inclusief een eigen buitenruimte.
bovenaanzicht
impressie cliëntenkamer
10
Prijsvraag GGZ ‘Humane zorg in een gesloten setting’ 2004, motto ‘Smart rooms’ (De Jong Gortemaker Algra architecten en ingenieurs, Gouda).
Cbz/nr 0322a-04
9
Langdurig verblijf in een beschermende / beveiligde setting Signaleringsrapport
Voorbeeld 11: flexibiliteit en variatie in niveau van toezicht en veiligheid
slaapkamer
zitkamer
buitenruimte Æ
sanitair
Hier is bewust gekozen voor een scheiding tussen ‘wonen en slapen’11. Deze opzet biedt nl. de mogelijkheid om de privé ruimte(n) van de cliënt te compartimenteren naar gelang het gewenste ‘prikkelniveau’. Het woongedeelte (zitkamer) kan volledig worden ingericht en de doucheruimte is vanuit dit gedeelte bereikbaar. Het slaapgedeelte is vrij sober ingericht met alleen een bed. Dit gedeelte geeft toegang tot het toilet en de privé buitenruimte.
normale situatie: cliënt heeft toegang tot gehele unit
11
‘crash situatie’: alleen de veilige zone is door de cliënt in gebruik
overgangsituatie: cliënt maakt alleen gebruik van zijn individuele ruimten
Prijsvraag GGZ ‘Humane zorg in een gesloten setting’ 2004, motto ‘Gesloten openheid’ (G. van der Wiel, S. de Vries).
Cbz/nr 0322a-04
10
Langdurig verblijf in een beschermende / beveiligde setting Signaleringsrapport
Voorbeeld 12: flexibiliteit en variatie in niveau van toezicht en veiligheid
12
binnenzijde gebouw met erker aan de patio
buitenzijde gebouw/ straatzijde
Variabel kamergebruik, afhankelijk van behoefte aan privacy en prikkelniveau12. De zitslaapkamer is door middel van verplaatsing van schuifwanden te veranderen. De kamer kan aan de buitenzijde (straatzijde), dan wel aan de binnenzijde van het gebouw geplaatst worden. De sanitaire eenheid vormt de vaste kern. Aan de buitenzijde heeft de kamer een hoger plafond en is het prikkelniveau lager.
Prijsvraag GGZ ‘Humane zorg in een gesloten setting’ 2004, motto ‘Buurtschap’ (R. Lagerwaard, e.a., Amersfoort).
Cbz/nr 0322a-04
11
