Inhoudsopgave DEEL 1 .................................................................................................................................................................... 1
HOOFDLIJNEN VAN BELEID EN ........................................................................................................................... 1 FINANCIEEL KADER .............................................................................................................................................. 1 1. Bestuurlijke hoofdlijnen van beleid ................................................................................................................. 2 2. Ontwikkelingen in het financieel kader ............................................................................................................ 4 DEEL 2 .................................................................................................................................................................. 19
BELEIDSBEGROTING .......................................................................................................................................... 19 3.
Programma's met veranderopgaven ............................................................................................................. 21
Programma P1 ...................................................................................................................................................... 23 Van wijken weten ............................................................................................................................................... 23 1.1
Wijksturing ................................................................................................................................................ 24
1.2
Innovatie & recombineren van centraal aanbod naar de wijkvraag ......................................................... 27
1.3
Versterken participatie en zelforganiserend vermogen van inwoners...................................................... 29
Programma P2 ...................................................................................................................................................... 31 Stad op de kaart ................................................................................................................................................. 31
4.
2.1
Werk! ........................................................................................................................................................ 33
2.2
Vitale centrumstad en het Rijngoud .......................................................................................................... 35
2.3
Energy made in Arnhem, ElectriCity ......................................................................................................... 37
2.4
Marketing van Arnhem ............................................................................................................................. 39 Reguliere programma's ................................................................................................................................. 41
Regulier Programma R0 ........................................................................................................................................ 42 Algemeen bestuur en publieke dienstverlening .................................................................................................. 43 Regulier Programma R1 ........................................................................................................................................ 46 Veiligheid ........................................................................................................................................................... 46 Regulier Programma R2 ........................................................................................................................................ 49 Verkeer, vervoer en waterstaat .......................................................................................................................... 49 Regulier Programma R3 ........................................................................................................................................ 57 Economie ........................................................................................................................................................... 57 Regulier Programma R4 ........................................................................................................................................ 62 Educatie ............................................................................................................................................................. 62 Regulier Programma R5 ........................................................................................................................................ 69 Cultuur, recreatie en sport.................................................................................................................................. 69 Regulier Programma R6 ........................................................................................................................................ 77 Participatie en Maatschappelijke Ondersteuning ............................................................................................... 77
Regulier Programma R7 ........................................................................................................................................ 86 Gezondheid en Milieu ........................................................................................................................................ 86 Regulier Programma R8 ........................................................................................................................................ 95 Wonen en Ruimte .............................................................................................................................................. 95 Regulier Programma R9 ...................................................................................................................................... 101 Financiën en bedrijfsvoering ............................................................................................................................ 101 5.
Paragrafen .................................................................................................................................................. 108
Paragraaf 5.1 ....................................................................................................................................................... 109 Stresstest: financiële status en weerbaarheid .................................................................................................. 109 Paragraaf 5.2 ....................................................................................................................................................... 116 Lokale heffingen ............................................................................................................................................... 116 Paragraaf 5.3 ....................................................................................................................................................... 118 Weerstandsvermogen en risicobeheersing ...................................................................................................... 118 Paragraaf 5.4 ....................................................................................................................................................... 128 Onderhoud kapitaalgoederen........................................................................................................................... 128 Paragraaf 5.5 ....................................................................................................................................................... 137 Financiering ..................................................................................................................................................... 137 Paragraaf 5.6 ....................................................................................................................................................... 141 Bedrijfsvoering ................................................................................................................................................. 141 Paragraaf 5.7 ....................................................................................................................................................... 149 Verbonden partijen ........................................................................................................................................... 149 Paragraaf 5.8 ....................................................................................................................................................... 155 Grondbeleid ..................................................................................................................................................... 155 Paragraaf 5.9 ....................................................................................................................................................... 159 Investeringen ................................................................................................................................................... 159 Paragraaf 5.10 ..................................................................................................................................................... 166 Subsidies ......................................................................................................................................................... 166 DEEL 3 ................................................................................................................................................................ 173
FINANCIËN ......................................................................................................................................................... 173 6
Financiële begroting ............................................................................................................................... 174
6.1
Overzicht baten en lasten per programma ............................................................................................. 175
6.2
Overzicht van incidentele baten en lasten .............................................................................................. 181
6.3
Financiële staten .................................................................................................................................... 182
BIJLAGEN .......................................................................................................................................................... 191
BIJLAGE 1 ....................................................................................................................................................... 192 Portefeuilleverdeling ........................................................................................................................................ 192 BIJLAGE 2 ....................................................................................................................................................... 195 Ontwikkelingen meicirculaire en overzicht (mutaties in) decentralisatie- en integratie-uitkeringen Gemeentefonds ............................................................................................................................................... 195 BIJLAGE 3 ....................................................................................................................................................... 197 Totaaloverzicht (toekomstgerichte) bezuinigingen 2012-2020 ......................................................................... 197 BIJLAGE 4 ....................................................................................................................................................... 203 Lokale heffingen ............................................................................................................................................... 203 Afkortingenlijst ..................................................................................................................................................... 207
DEEL 1 HOOFDLIJNEN VAN BELEID EN FINANCIEEL KADER
DEEL 1 bestaat uit: 1.
Bestuurlijke hoofdlijnen van beleid;
2.
Ontwikkelingen in het financieel kader.
1
1. Bestuurlijke hoofdlijnen van beleid De kracht en ambities van Arnhem zijn:
de stad op de kaart en meer aandacht voor de burgers en bedrijven in de wijken, om te werken aan de sociaal-economische vitaliteit van de stad; ruimte voor lokale en bovenlokale coalities van burgers, bedrijven, instellingen en overheid om de maatschappelijke opgaven gezamenlijk op te pakken, meer op maat maar ook met inzet van minder middelen; minder overheidsbeleid, ruimte geven aan kansen en mogelijkheden, om te komen tot een betere uitvoering in de wijken, waarbij rekening kan worden gehouden met de verschillen in de Arnhemse samenleving; minder zorg vanuit de overheid, maar wel effectievere ondersteuning door versterking van de onderlinge zorgzaamheid en individuele zelfredzaamheid, waarbij de zorg voor kwetsbare burgers die dit nodig hebben gewaarborgd blijft.
De ontwikkelingen op het gebied van de economie, de informatiesamenleving, de sociale verhoudingen en de internationale positie kennen een ongekende dynamiek. Hierin krijgen de steden en daarbinnen de wijken een steeds meer centrale rol. Arnhem gaat meebewegen met deze veranderingen in de samenleving en staat klaar voor de toekomst. Mensen wachten niet meer op wat de overheid doet, maar geven de samenleving steeds meer zelf vorm. Daarbij wil men zelf alternatieven ontwikkelen en uitvoeren. Er worden door inwoners en ondernemers initiatieven genomen om maatschappelijke opgaven in co-creatie aan te pakken. Dit alles vraagt om een andere verhouding tussen overheden, bedrijfsleven en de samenleving. De gemeente werkt dan ook aan de ontwikkeling van een andere overheid die flexibeler is, bijdraagt aan de kracht van de stad en de wijken alsmede sneller en adequater op de maatschappelijke ontwikkelingen kan inspelen. De financiële armslag van Arnhem wordt sterk beïnvloed door eerder gemaakte keuzes op rijksniveau (regeerakkoord 'Bruggen slaan'). Ook de impact van reeds doorgevoerde, maar ook nog te verwachten (aanpassingen van) nieuwe verdeelmodellen op het sociaal domein is groot. Nieuwe bezuinigingen zijn onontkoombaar. De gebruikelijke methodes en zoekrichtingen zijn afgelopen jaren uitgeput. De bezuinigingsrichtingen moeten worden opgepakt vanuit de vraag hoe we het anders kunnen doen met minder geld. In hoofdstuk 2 Ontwikkelingen in het financieel kader wordt de uitwerking van de bezuinigingsopgave van € 17 miljoen nader toegelicht. De ontwikkelingen in de samenleving en de bijbehorende financiële opgaven voor de komende jaren vragen om een nieuwe koers, een nieuwe manier van denken en een nieuwe manier van werken, samen met de partijen en inwoners in de stad. In deze begroting is een nadere invulling gegeven aan de uitwerking van het Coalitieakkoord 2014-2018 'Met de Stad!' en de aanbevelingen vanuit de dynamische Arnhem Agenda. Hiertoe zijn nieuwe programma's met veranderopgaven geformuleerd en in deze begroting concreet uitgewerkt: 1.
Van wijken weten: • Wijksturing (vanaf 2017); • Innovatie & recombineren van centraal aanbod naar de wijkvraag; • Versterken participatie en zelforganiserend vermogen van inwoners.
2.
Stad op de kaart: • Werk; • Vitale centrumstad en het Rijngoud; • Energy made in Arnhem, ElektriCity; • Marketing van Arnhem.
Deze programma's zijn leidend voor de komende periode. Beide programma's met de onderliggende veranderopgaven staan niet los van elkaar en kennen een onderlinge samenhang. Zonder een krachtige sociaal economische ontwikkeling van de stad, zijn er geen vitale wijken en andersom. De doelstellingen vanuit de veranderopgaven zijn richtinggevend voor de reguliere programma's (bestaand beleid) zowel beleidsinhoudelijk als financieel en voor de gemeentelijke organisatie (wijksturing, uitbesteding van taken, regionalisering etc). Deze samenhang is in de begroting verwerkt. In 2016 wordt intensief gewerkt aan de versterking van het sociaal economisch profiel van Arnhem, meer werk, een impuls voor de Binnenstad en profilering van de stad, o.a. op het unieke terrein van energie. Voor de veranderopgave 'Wijksturing' worden pilots gehouden in de wijken Presikhaaf en De Laar/Elden om hiermee ervaring op te doen en ruimte te geven voor innovatie en experimenten. Uitgangspunt hierbij is om te
2
komen tot wijk/gebiedssturing op de besteding van budgetten. De pilots met de daarbij behorende budgetten zijn in deze MJPB opgenomen. De transformatie van het sociaal domein zal met het oog op 2017 een forse omslag maken naar een duurzaam sociaal stelsel gebaseerd op de kracht van burgers in de wijken. Initiatieven van burgers die betrokkenheid bij de samenleving en de zelforganisatie van burgers vergroten, worden gestimuleerd. Dit alles in een financieel kader dat vraagt om scherpe keuzes en efficiënte uitvoering. Hierbij zal kritisch gekeken worden naar wat nodig is maar ook naar wat niet of onvoldoende bijdraagt aan de ontwikkeling van stad en wijken. De Arnhemse ambitie en beleidskaders, waarop de hoofdlijnen van beleid zijn gebaseerd, staan verwoord in:
het Coalitieakkoord 2014-2018 'Met de stad': Het coalitieakkoord is een akkoord op hoofdlijnen gebaseerd op de hoofduitgangspunten ruimte om te leven en ruimte om te ontwikkelen. Deze hoofdlijnen worden samen met de stad nader ingevuld via het proces van de dynamische Arnhem Agenda; Arnhem Agenda: inspiratie van en door de stad/maart 2015: Vanuit de stad aanbevolen thema's voor de toekomst van Arnhem: Groen; Creatief & Innovatief; Menselijke maat; Samenwerken; Perspectiefnota 2016-2019: de introductie van de nieuwe programma's met veranderopgaven vanuit stedelijk perspectief (Arnhem vitaal maken en houden) en vanuit een fundamentele wijkbenadering (minder gemeente, meer wijk, anders doen); de bezuinigingsprincipes voor de op handen zijnde bezuinigingsoperatie vanuit 4 D's: Decentraliseren; De-institutionaliseren; Differentiëren; Daling bezit; Zomernota 2016-2019: de uitwerking van de nieuwe programma's met veranderopgaven; de uitwerking van de bezuinigingsrichtingen voor circa € 17 miljoen.
In hoofdstuk 2 Ontwikkelingen in het financieel kader en overzicht van de financiële gevolgen van de gemaakte beleidskeuzes zijn de bestuurlijke hoofdlijnen van beleid inclusief de in de Zomernota vastgestelde bezuinigingen nader uitgewerkt om te komen tot een sluitende begroting. _________________________________________________________________________________________
Aangenomen amendementen MJPB 2016-2019 De volgende amendementen, die op 2 november 2015 door de raad zijn aangenomen, zijn verwerkt in deze geamendeerde MJPB 2016-2019: 1.
Amendement ChristenUnie/15A43 'De winst van de pilots inzichtelijk', verwerkt in hoofdstuk 2 Ontwikkelingen in het financieel kader onder kopje 2.3.8 op bladzijde 14;
2.
Amendement Partij voor de Dieren/15A44 'Ook aandacht voor de Arnhemse dieren in de MJPB' , verwerkt in het reguliere programma 7 Gezondheid en Milieu op bladzijden 86 en 88.
De tekst is in het rood weergegeven en er is een hyperlink aangemaakt naar het betreffende amendement.
3
2. Ontwikkelingen in het financieel kader De impact van de nieuwe verdeelmodellen op het sociaal domein en de herverdeling van de rijksmiddelen voor de bijstandsuitkeringen zorgen voor de komende periode voor een onzekere, financiële positie van Arnhem. Met forse bezuinigingen is een sluitende meerjarige begroting tot stand gekomen.
2.1
Inleiding
Kort na het vaststellen van vorige MJPB (MJPB 2015-2018) werd al duidelijk dat nieuwe negatieve ontwikkelingen de financiële positie van Arnhem bedreigden. Om de financiële positie op de lange termijn gezond te houden, is eind 2014 een bezuinigingstraject opgestart: 'Anders doen met minder geld'. Bij het opstellen van zowel de Perspectiefnota 2016-2019 als de Zomernota 2016-2019 bleek de financiële positie zorgelijk. De financiële armslag van Arnhem wordt sterk beïnvloed door eerder gemaakte keuzes op rijksniveau (regeerakkoord 'Bruggen slaan'). Ook de impact van reeds doorgevoerde, maar ook nog te verwachten (aanpassingen van) nieuwe verdeelmodellen op het sociaal domein is groot. De financiële gevolgen hiervan zijn voor Arnhem veelal ongunstig. Daarnaast is het een flinke uitdaging om op korte termijn voldoende koerswijzigingen in het sociaal domein aan te brengen om daarmee de kosten in lijn te brengen met de beschikbare budgetten. Bovendien is er nog steeds sprake van een onrustig economisch tij. Ondanks dat er op landelijk niveau tekenen van een voorzichtig herstel zijn, is dit in Arnhem nog nauwelijks merkbaar. Ook moet ermee rekening worden gehouden dat de positieve wending niet zal beklijven. Mondiale ontwikkelingen, zoals die in Oost Europa, het Midden Oosten en ook in Azië, creëren nieuwe politieke en economische onzekerheden. De geschetste ontwikkelingen dwingen ons om te bezuinigen en creatieve oplossingen te zoeken voor het verminderen van de werkloosheid, het verminderen van het aantal uitkeringen, het beperken van de kosten voor zorg en ondersteuning en het voorkomen van armoede. Dit alles op basis van de in de Perspectiefnota 20162019 gepresenteerde nieuwe manier van werken in de stad en in de gemeentelijke organisatie. Ook blijft Arnhem actief in lobby-trajecten, om invloed te blijven uitoefenen op de besluitvorming van het Rijk. In de Zomernota 2016-2019 is het meest recente financiële beeld geschetst. Meegenomen zijn hierin de ontwikkelingen uit de meicirculaire 2015 voor het gemeentefonds, de inventarisatie van knelpunten en wensen op de diverse programma's en de wijze waarop de bezuinigingen worden vorm geven. In de volgende tabel is samengevat weergegeven hoe de meerjarenprogrammabegroting (MJPB) 2016 - 2019 zich ontwikkelt ten opzichte van de vorige begroting. In de navolgende paragrafen worden de betreffende posten met uitzondering van de uitgangspositie, zoals reeds bij Zomernota besloten, uitgewerkt en toegelicht. Ontwikkelingen financieel beeld MJPB 2016-2019 Financieel beeld 2016-2019
2016
2017
2018
2019
0 -1.450 -14.846 0 -4.244 0 -1.345
0 -1.450 -10.316 0 -3.860 0 -1.295
0 -1.450 -6.306 0 -3.406 0 -1.695
0 -1.450 -5.195 0 -3.646 0 -1.695
Bedragen x € 1.000 Uitgangspositie MJPB 2015-2018 Nieuw e w etgeving en belastingheffing door het Rijk Herverdeling van rijksuitkeringen Overige bijstellingen rijksbudgetten Bekende knelpunten en oplossingen ID-banen Intensiveringen Jaarlijkse bijstellingen en bedrijfsvoering
312
-380
418
-215
20.028 -1.545
4.003 -13.298
-2.201 -14.639
-2.149 -14.350
2016
2017
2018
2019
-1.500 3.046 1.546
7.000 4.490 11.490
10.000 7.173 17.173
10.000 7.685 17.685
Totaal na bezuinigingen
0
-1.808
2.534
3.334
Toevoegen - /onttrekken + aan de AR Totaal AR
0 0
1.808 1.808
-2.534 -2.534
-3.334 -3.334
Totaal MJPB 2016-2019
0
0
0
0
Reëel ramen GRP II Totaal financiële positie voor bezuinigingen Bezuinigingen Bezuiniging via w ijksturing Overige bezuinigingsvoorstellen Bezuinigingen
4
2.2
Rijksontwikkelingen
In deze paragraaf worden de rijksontwikkelingen geschetst, die consequenties hebben voor de gemeentelijke begroting. In de Zomernota zijn in hoofdstuk 1 onder de kopjes Rijksuitnames en herverdelingen van rijksuitkeringen deze ontwikkelingen ook toegelicht.
2.2.1
Nieuwe wetgeving en belastingheffing door het rijk
Als gevolg van een aantal maatregelen van rijkswege ontstaat er een structureel nadeel van € 1,5 miljoen. Nieuw e w etgeving en belastingheffing door het Rijk Bedragen x € 1.000 Heffing op export van afval Effecten als gevolg van VPB-plicht voor gemeenten Effecten afschaffen pv-vergoeding Openbare Ruimte: nieuw e omgevingsw et Totaal nieuw e w etgeving en belastingheffing door het Rijk
2016
2017
2018
2019
-546 -650 -254 0
-546 -650 -254 pm
-546 -650 -254 pm
-546 -650 -254 pm
-1.450
-1.450
-1.450
-1.450
Heffing op export van afval (R7) De gemeente wordt geconfronteerd met een nieuwe belasting die wordt geheven over afval dat door de gemeente ter verbranding wordt aangeboden dan wel voor dat doel naar Duitsland wordt geëxporteerd. Deze nieuwe belasting kost de gemeente € 0,5 miljoen op jaarbasis.
Vennootschapsbelasting (Vpb)-plicht gemeenten (R9) Vanaf 2016 moeten alle gemeenten en andere overheden vennootschapsbelasting (vpb) gaan betalen over de winst die ze met hun ondernemingsactiviteiten maken. Onze inschatting is dat dit € 0,7 miljoen per jaar zal bedragen. Afschaffen procesverbaal vergoeding (R7) Het rijk geeft met ingang van 2015 geen vergoeding meer voor de processen verbaal die door handhavers worden opgesteld. Vooral de handhaving bij parkeren wordt hierdoor getroffen. Arnhem loopt hierdoor bijna € 0,3 miljoen per jaar mis. Nieuwe Omgevingswet (R7) Als aanvulling op dit onderdeel geven we aan dat het Rijk bezig is met de voorbereidingen voor de nieuwe Omgevingswet, die regels voor ruimtelijke projecten moet vereenvoudigen en bundelen. De wet, die in 2018 moet gaan gelden, kan volgens een Kamerbrief uit 2011 een besparing opleveren. Vooralsnog is dit echter nog niet concreet te vertalen naar onze begroting.
2.2.2
Ontwikkelingen gemeentefonds inclusief de herverdeling van rijksuitkeringen
In de Zomernota is de prognose van het gemeentefonds verwerkt, zoals volgde uit de doorrekening van de meicirculaire 2015. Deze ontwikkeling is met name negatief als gevolg van alle herverdeeleffecten in het sociaal domein. Afgelopen jaren is het zogenaamde groot onderhoud van het gemeentefonds uitgevoerd. Gemeenten blijken aan de verschillende clusters meer of minder uit te geven dan waarmee in de verdeling van de algemene uitkering rekening wordt gehouden. Deze scheefgroei is met het groot onderhoud hersteld. Het grootste deel van dit groot onderhoud is in 2015 reeds verwerkt in het gemeentefonds en in de MJPB 2015-2018. Voor Arnhem betekende dit een nadeel van € 6 per inwoner vanaf 2015. Het groot onderhoud is in 2014 en 2015 voortgezet voor de overige clusters. Voor Arnhem geldt voor deze tweede tranche een nadelig herverdeeleffect van € 11 per inwoner. Hierop is wel een overgangsregeling van toepassing. Deze beperkt de gevolgen van jaar op jaar van het groot onderhoud, in combinatie met de herverdeeleffecten van de IU Sociaal Domein, tot de bestuurlijk overeengekomen norm per inwoner van € 15. In de volgende tabel wordt een overzicht gepresenteerd over de ontwikkeling van het gemeentefonds op basis van de meicirculaire en de herverdelingen waardoor de rijksuitkeringen worden beïnvloed. Herverdeling van rijksuitkeringen
2016 2017 2018 Bedragen x € 1.000 Ontw ikkeling gemeentefonds obv meicirculaire 2015 837 -374 1.608 IU Sociaal domein Wmo2015 -2.750 -638 -1.260 IU Sociaal domein Wmo2015 Beschermd Wonen -6.770 -4.395 -2.656 IU Sociaal domein Jeugd 1.499 3.401 3.942 Effecten herverdeling BUIG-budget -7.662 -8.310 -7.940 Totaal herverdeling van rijksuitkeringen -14.846 -10.316 -6.306 * Hierbij gaan wij er vanuit dat de vangnetregeling vanaf 2017 op eenzelfde wijze wordt voortgezet. Wanneer de vangnetregeling zou verdwijnen, levert dat voor Arnhem een extra nadeel van circa tien miljoen op.
5
2019 1.442 -1.491 -1.335 4.129 -7.940 -5.195
Ontwikkeling Gemeentefonds op basis van de meicirculaire (div.) De provincie beoordeelt de begroting op reëel en structureel evenwicht, dat er - voor wat betreft de algemene uitkering uit het Gemeentefonds - tenminste uitgegaan moet worden van de meicirculaire (2015) en de daarin opgenomen uitkeringsfactoren. Op 2 juni 2015 is de meicirculaire 2015 verschenen. De meicirculaire geeft een vertaling van de Voorjaarsnota van het Rijk. De Voorjaarsnota van het Rijk resulteert voor het jaar 2016 in een zeer beperkt hoger accres dan in september 2014 werd voorzien. De oorzaak van het hogere accres in 2016 ligt in een hogere loonontwikkeling bij het Rijk dan eerder geraamd. Voor het jaar daarna ontstaat (mede door de structurele doorwerking van de accresdalingen in 2015 en 2017) een licht lager accres dan in de septembercirculaire 2014 is opgenomen. In Bijlage 2 worden de wijzigingen van het Gemeentefonds als gevolg van taakmutaties en nieuwe of gewijzigde decentralisatie- en integratie-uitkeringen toegelicht. Per mutatie is aangegeven in hoeverre deze met de verschillende beleidsvelden worden verrekend. Integratieuitkeringen sociaal domein (R6) Vanaf 2015 voert de gemeente taken uit op het gebied van de jeugdzorg, participatie en zorg aan langdurig zieken en ouderen. Ook wel de drie decentralisaties genoemd. Vanaf 2015 worden in de vorm van een integratieuitkering (IU Sociaal Domein) de decentralisaties (Jeugdzorg, Participatie, Wmo 2015) opgenomen in het Gemeentefonds. In de meicirculaire 2015 zijn forse mutaties opgenomen op de verschillende onderdelen van de IU Sociaal Domein vanaf 2015. Deze worden grotendeels veroorzaakt door nieuwe of aangepaste verdeelmodellen die ten grondslag liggen aan de verdeling van het macrobudget. Ten aanzien van de Wmo regulier, de Wmo beschermd wonen en de Jeugdzorg worden de herverdeeleffecten vanaf 2016 in de algemene middelen meegenomen. We gaan er daarmee als gemeente vanuit dat de lasten, zoals die thans geraamd zijn op de desbetreffende beleidsvelden, voldoende zijn om de werkelijke kosten te kunnen dragen. Op basis van de huidige gegevens is dit echter nog niet met zekerheid vast te stellen. Het risico bestaat dat in de volgende Perspectiefnota geconcludeerd moet worden dat er extra structurele middelen nodig zijn. Herverdeeleffecten Buig (R6) De herverdeling op het BUIG-budget heeft een groot negatief effect. We blijven ons inspannen om zo veel mogelijk mensen aan het werk te helpen, maar door de vangnetregeling levert dit voor de gemeente geen direct financieel voordeel op. Bij iedere inwoner die uit de bijstand komt, daalt immers de uitkering, die de gemeente ontvangt vanuit de vangnetregeling. Het financiële voordeel, komt dus alleen het Rijk ten goede. Daardoor is het onmogelijk geworden de oude openstaande taakstelling van € 3,9 miljoen op de Wwb in te vullen (zie ook 2.3). Uiteraard is en wordt er sterk gelobbyd om de fouten die in het verdeelmodel zitten, aan te passen. Er zijn van rijkswege al toezeggingen gedaan om het model op onderdelen te corrigeren. We verwijzen hiervoor naar de brief van 19 juni van staatssecretaris Klijnsma aan de Tweede Kamer. Er kunnen echter nog geen uitspraken worden gedaan of en in welke mate deze aanpassingen een positief effect zullen hebben voor Arnhem.
2.3
Reeds bekende knelpunten en oplossingen
In de Perspectiefnota 2016-2019 is ingezoomd op de reeds bekende knelpunten (vooral gebleken uit de jaarrekening) die nog opgelost moeten worden. Afgelopen maanden is op een aantal beleidsvelden nader onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om de tekorten op te lossen. In de Zomernota is op de eerste resultaten ingezoomd. In deze paragraaf worden de knelpunten en oplossingen nader toegelicht. Bekende knelpunten en oplossingen Bedragen x € 1.000 Niet in te vullen taakstelling op de WWB Presikhaaf Bedrijven WABO/ODRA ID-banen Raadsbudget Totaal bekende knelpunten en oplossingen
2016
2017
2018
2019
-3.900 -515 155 0 16 -4.244
-3.900 -131 155 0 16 -3.860
-3.900 323 155 0 16 -3.406
-3.900 83 155 0 16 -3.646
Niet in te vullen taakstellingen op de WWB (R6) Er is enige jaren geleden besloten tot een taakstelling op de Wwb. In de MJPB 2015-2018 hebben we al geconstateerd dat het invullen van de taakstelling op dit moment niet realistisch is. De taakstelling, die uiteindelijk oploopt naar een bedrag van € 3,9 miljoen, blijkt jaar op jaar een niet te realiseren opgaaf. Zoals ook aangeven in paragraaf 2.2.2 dient deze taakstelling mede in het licht te worden gezien van de herverdeling op het BUIGbudget. Ondanks dat we ons inspannen om zo veel mogelijk mensen aan het werk te helpen is het onmogelijk om deze taakstelling te realiseren en wordt deze ten laste van de algemene middelen gebracht. Presikhaaf Bedrijven (R6) Er is ingestemd met de transitienota Presikhaaf. Presikhaaf Bedrijven komt als gevolg van dit besluit in een overgangsfase, waarbij de kaders duidelijk zijn en deels ook nog ingevuld dienen te worden. Ondanks de gemaakte keuzes in het gekozen scenario is Presikhaaf Bedrijven niet in staat de rijksbezuinigingen volledig binnen de eigen begroting op te lossen.
6
Er wordt uitgegaan van een structureel overblijvend tekort voor de gehele combinatie (Werkgeversservicepunt en Presikhaaf Bedrijven) van circa € 7 miljoen (in 2020). Conform de huidige verdeling tussen de deelnemende gemeenten moet Arnhem 52% van deze rijkskorting voor zijn rekening nemen, wat resulteert in een nadeelbedrag van € 3,6 miljoen (2020). In de jaren daarvoor schommelt het tekort rond dit bedrag. Deels is dit al in de huidige begroting voorzien. Daarnaast wordt de positieve mutatie op het Wsw-deel in de Integratieuitkering Sociaal domein hiervoor meerjarig ingezet. Er resteert dan nog een beperkt tekort in de jaren 2016 en 2017. WABO/ODRA (R8) In de Perspectiefnota is het beeld geschetst dat er zich een structureel knelpunt van € 1,8 miljoen voor doet op het onderdeel WABO/ODRA vanwege teruglopende legesopbrengsten en te hoge kosten. Hierop zijn maatregelen genomen om dit tekort terug te dringen. Enerzijds door besparingen aan de kostenkant, anderzijds leidt een nieuwe prognose op basis van actuele (meer positievere) cijfers tot het aframen van het tekort aan de opbrengstenkant tot € 0,5 miljoen. Samen met de ingezette besparingen blijft bijna € 0,2 miljoen voordeel over. ID-banen(R6) In 2014 was de verwachting dat het omzetten van de ID-subsidie (toen gefinancierd vanuit het Participatiebudget) naar de structurele loonkostensubsidie (te financieren vanuit het I-deel) tot een positief financieel effect zou leiden op het Participatiebudget. Door het opstarten van een landelijke lobby zou een aanzienlijk macro effect kunnen ontstaan. Helaas heeft dit niet tot het verwachte resultaat geleid. Feitelijk was Arnhem nog één van de laatste gemeenten waar nog via een ID-regeling werk werd gesubsidieerd. Daarbij leverde financiering vanuit het I-deel toen geen voordeel op. Bij de MJPB 2015-2018 is toen besloten de ID-regeling voor tenminste één jaar te continueren, bekostigd deels vanuit de algemene middelen en deels binnen het Participatiebudget (o.a de Meeneemregeling 2014 ). Voorgesteld wordt om de regeling ook in deze begroting verder te continueren. In 2016 kan de regeling incidenteel worden bekostigd vanuit het Participatie-budget. Voor de jaren 2017 t/m 2019 worden structureel binnen het Participatiebudget oplossingen gevonden.
Raadsbudget (R0) Voor de raad resteerde uit de vorige begroting een knelpunt van € 80.000. Van dit knelpunt is een bedrag van € 50.000 voortgekomen uit het voornemen van Minister Plasterk om het aantal bestuurders te verminderen. Het andere deel van het knelpunt betreft een bezuinigingstaakstelling van € 30.000 die voortvloeit uit de niet gehonoreerde claim in verband met de stijging van het aantal fracties, de oplopende kosten van het notubizz contract en de organisatie van raadsactiviteiten. Door het verlagen van de fractiekostenvergoedingen is inmiddels € 15.000 van dit deel van het knelpunt opgelost. Tenslotte resteren nog voor € 19.000 structurele knelpunten (w.o. de nieuwjaarsreceptie) binnen de begroting van de raad en een ICT knelpunt van € 16.000 met betrekking tot de audio video faciliteiten in commissiekamer Landgoed/Festival. Per saldo een totaal knelpunt van € 100.000. Het knelpunt wordt opgelost vanuit de ruimte (zie ook 2.5.3) die ontstaat binnen het budget raadsvergoeding, als gevolg van het lager uitvallen van de pensioenpremies, sociale verzekeringspremies en zorgverzekeringswet, dan afgelopen jaar begroot.
2.4
Intensiveringen
Zoals bij de Zomernota is besloten, wordt op een aantal beleidsterreinen geïntensiveerd. In deze paragraaf worden deze intensiveringen toegelicht. Intensiveringen
2016
2017
2018
2019
-345 -500 0
-345 -500 -400
-345 -500 -800
-345 -500 -800
-50 -450 -1.345
-50 0 -1.295
-50 0 -1.695
-50 0 -1.695
Bedragen x € 1.000 Informatiecentrum BAAK Passende kinderopvang Terugdringen schooluitval ICT- onderw ijs senioren middels verlagen taakstelling Bibliotheek Sanering oude gemeentew erf in park Klarenbeek Totaal intensiveringen
Informatiecentrum Baak (R3 en R5) In het Coalitieakkoord 2014-2018 wordt uitgesproken dat het college recht wil doen aan de oorlogsgeschiedenis van de stad, onder meer door het realiseren van een volwaardig informatiecentrum. Met partijen in de stad is een gezamenlijke koers uitgewerkt 'BAAK' (Battle of Arnhem Aanbod Keten). De ambities die de stad en het college hebben op 'de Slag om Arnhem', hebben tot nog toe geen plek in de begroting. Alle activiteiten en inzet zijn incidenteel en gefragmenteerd gedekt. Voorgesteld wordt hiervoor jaarlijks € 0,3 miljoen in te ramen. De uitwerking en vormgeving van deze ambities en de financiering daarvan zijn coproducties met partners in de regio, landelijke fondsen, gemeenten en provincie.
7
Passende kinderopvang Om te stimuleren dat er meer kinderen instromen in het reguliere onderwijs in plaats van het speciaal onderwijs wordt er vanaf 2016 € 0,5 miljoen vrijgemaakt voor het realiseren van passende kinderopvang en peuterspeelzaalwerk. In 2016 wordt het budget (deels) eenmalig gebruikt om te voorkomen dat het peuterspeelzaalwerk ruimte moet afstoten, terwijl in 2017 het leerrecht voor alle kinderen vanaf 2,5 jaar wordt ingevoerd, waardoor deze ruimte juist weer nodig is. Terugdringen schooluitval (R4) Met ingang van het schooljaar 2017-2018 wordt € 0,8 miljoen toe gevoegd aan de sociale wijkteams om vanuit de wijk en samen met de scholen beter te kunnen sturen op jongeren die dreigen vroegtijdig het onderwijs te verlaten. ICT-onderwijs senioren De bestaande taakstelling op de bibliotheek wordt verlaagd met € 50.000, waardoor de bibliotheek extra aandacht kan besteden aan de scholing van senioren op het gebied van het omgaan met ICT. Sanering oude gemeentewerf De oude gemeentewerf in park Klarenbeek zal worden afgeboekt en gesaneerd (circa € 0,5 miljoen) ten laste van de algemene reserve. Hierdoor is er geen woningbouw nodig ter compensatie van dit verlies.
2.5
Jaarlijkse bijstelling en bedrijfsvoering
Voor elke begroting wordt een actualisatie gemaakt van de belastingen (indexatie), het investeringsplan, het gemeentelijk rioleringsplan en de nominale compensatie van gesubsidieerde instellingen. Daarnaast ontstaan er een aantal voor- en nadelen in de bedrijfsvoering. In totaal leidt dit tot in onderstaande tabel aangegeven tekorten en overschotten in het algemeen beeld. Jaarlijkse bijstellingen en bedrijfsvoering Bedragen x € 1.000 Nominaal, belastingen en areale ontw ikkelingen Actualisatie meerjareninvesteringsplan Diversen bedrijfsvoering Diverse mee- en tegenvallers
2.5.1
298 1.703 -2.911 1.222 312
365 16 -1.138 377 -380
402 826 -1.167 357 418
965 -349 -1.167 335 -215
Nominale, areale en belastingopbrengst ontwikkelingen
Onderstaand een nadere detaillering van de nominale ontwikkeling, de ontwikkeling van de belastingopbrengst en de financiële consequenties van de areale ontwikkeling. In de Zomernota wordt in hoofdstuk 2.1 onder het kopje "Jaarlijkse bijstellingen in de bedrijfsvoering" dit kort toegelicht. Hier worden de ontwikkelingen uitgebreider toegelicht. Nom inaal, belastingen en areale ontw ikkelingen Bedragen x € 1.000 Nominale compensatie v.a. 2016 Ontw ikkeling belastingopbrengst Areale ontw ikkelingen Totaal nom inaal, belastingen en areale ontw ikkelingen
2016
2017
2018
2019
-172 414 56
-172 602 -65
-172 701 -127
-172 1.280 -143
298
365
402
965
Nominale ontwikkelingen In het Coalitieakkoord is afgesproken (afspraak F5) om de budgetten voor goederen en diensten binnen de gemeente en bij verbonden partijen niet aan te passen aan inflatie. Wel worden de gesubsidieerde instellingen gecompenseerd voor de inflatie. Per saldo bedraagt de door te geven nominale compensatie bijna € 0,2 miljoen. Dit is gebaseerd op het in het Centraal Economisch Plan van 5 maart 2015 gepubliceerde indexatiecijfer 'Prijs overheidsconsumptie, beloning werknemers 2015 (0,30 %) en 'Prijs overheidsconsumptie, netto materieel (imoc) 2015' (0,30%). Voor de verdeling over de instellingen wordt gerekend met een nominaal percentage van per saldo 0,3 % (looncompensatie 0,3 % (58 %) en prijscompensatie 0,3 % (42 %)). Belastingen In het Coalitieakkoord zijn afspraken gemaakt over de belastingontwikkeling, die met ingang van 2015 zijn doorgevoerd. Voor de begroting van 2016 wijzigen deze afspraken niet. Als algemene regel is afgesproken dat alle belastingen, heffingen, leges en parkeertarieven jaarlijks met maximaal de inflatie (CBS consumentenprijsindex, over het jaar 2015 uit Centraal Economisch Plan van 5 maart 2015) worden verhoogd. De toegepaste verhoging voor 2016 is 0,4%.
8
E.e.a. resulteert in het volgende plaatje dat de lastenontwikkeling voor 2016 afzet tegen 2015. Overzicht lastenontwikkeling gemiddelde woning Gemeente Arnhem 2016 ten opzichte van 2015
2015
2016
% Lastenontwikkeling
330 165 244 739
331 166 245 742
0,40% 0,40% 0,40% 0,40%
Bedragen in €
Onroerend zaakbelasting Rioolheffing Afvalstoffenheffing (meerpersoonshuishouden)
Voor de effecten die de ontwikkelingen hebben voor de eigenaren en huurders verwijzen wij u naar de paragraaf Lokale heffingen. Areale ontwikkelingen Op basis van de ontwikkeling van het aantal inwoners en het aantal woningen is de groei van de stad financieel vertaald. Vanaf 2017 is de groei lager geraamd dan in de vorige MJPB werd begroot.
2.5.2
Investeringen en de bijbehorende kapitaallastenontwikkeling
In de Zomernota is niet specifiek ingezoomd op de investeringen en de bijbehorende ontwikkeling van de kapitaallasten. Het meerjarig investeringsplan dat is opgenomen in de Paragraaf Investeringen, is een gedetailleerd plan, waarin afzonderlijke investeringen per programma zijn gerangschikt. Hiermee heeft het gemeentebestuur een middel in handen om goed onderbouwde afwegingen te maken en de realisatie van investeringen door de tijd nauwgezet te volgen. Op basis van deze investeringsplanning is het voor de gemeenteraad mogelijk om investeringen over de programma's tegen elkaar af te wegen om – wanneer nodig – ruimte te scheppen voor de ambities met onze stad. In de investeringsplanning 2016 - 2018 zijn alle voorgenomen investeringen opgenomen met een onderscheid in programma- en bedrijfsvoeringsinvesteringen. De bedrijfsvoeringsinvesteringen betreffen veelal de vervanging van bedrijfsmiddelen, zoals het vervangen van de computers, de ICT-infrastructuur, meubilair en dergelijke. De investeringen voor jaarschijf 2019 worden in de volgende MJPB opgenomen. Dit om te voorkomen dat ze nu zouden worden vastgesteld, zonder de impact van de bijbehorende kapitaallasten te kennen. De kapitaallasten op investeringen die in 2019 worden begroot starten door het gehanteerde waarderings-en afschrijvingenregiem pas in 2020 en vallen daarmee buiten de scope van deze begroting. De investeringen zijn zo reëel als mogelijk geraamd, dit conform de in de MJPB 2014-2017 ingezette lijn om structurele vrijval op kapitaallasten te realiseren door het reëler plannen van investeringen. Voor de jaren 2016 tot en met 2018 worden in deze MJPB kredieten aangevraagd van € 174,8 miljoen. De nadruk ligt in de jaren 2017 met een totaalbedrag van € 77,9 miljoen en 2018 met een bedrag van € 58,1 miljoen. Voor de hele planperiode van deze MJPB inclusief 2015 wordt uitgegaan van investeringen tot een totaalbedrag van € 247,4 miljoen. Dit is iets meer dan het totaal aan investeringen van € 240,4 miljoen, dat in de vorige MJPB was voorzien voor de periode 2014 - 2018. Voor een vergelijking tussen de huidige investeringsplanning en de vorige wordt verwezen naar de Paragraaf Investeringen. Kapitaallastenontwikkeling (div) In de volgende tabel is in de regel kapitaallastenontwikkeling op basis van de in de Paragraaf Investeringen opgenomen investeringsplanning (MIP) de ontwikkeling van de kapitaallasten ten opzichte van de MJPB 20152018 weergegeven. Ook is in deze ontwikkeling de vrijval meegenomen die ontstaat door het verschil tussen de werkelijke kapitaallasten van alle in het verleden gedane investeringen (niet MIP investeringen) en de begrote kapitaallastenruimte. Kapitaallastenontw ikkeling en hierm ee sam enhangende ontw ikkelingen Bedragen x € 1.000 Kapitaallastenontw ikkeling Budgettair neutrale correctie kapitaallasten Mip en activa agv aanpassen interne rekenrente van 5,25% naar 4% Budgettair neutrale correctie nadelen treasurybegroting agv aanpassen interne rekenrente van 5,25% naar 4% Totaal Kapitaallastenontw ikkeling en hierm ee sam enhangende ontw ikkelingen
2016
2017
2018
2019
1.703
16
826
-349
-8.050
-8.382
-8.873
-9.267
8.050
8.382
8.873
9.267
1.703
16
826
-349
Budgettair neutrale correcties als gevolg van het aanpassen van de omslagrente (div) Er is ook rekening gehouden met het verlagen van de omslagrente van 5,25% naar een meer marktconform tarief van 4%. Gezien de ontwikkelingen op de internationale kapitaalmarkt valt een sterke stijging van de rente op korte tot middellange termijn niet te verwachten, waarmee een omslagrente van 4% gedurende een reeks van jaren vastgehouden moet kunnen worden. 9
Voor de begroting van de gemeente Arnhem als geheel is het resultaat van de verlaging van de omslagrente vanaf 2016 budgettair neutraal verwerkt. De voordelen die op de beleidsterreinen ontstaan als gevolg van het lagere rentetarief zijn verrekend met de nadelen die ontstaan in de treasurybegroting als gevolg van het dalen van het rentetarief.
2.5.3
Diversen bedrijfsvoering
In de Zomernota is geschetst dat er een aantal voor- en nadelen ontstaat in de bedrijfsvoering. In deze paragraaf worden deze ontwikkelingen nader toegelicht. Diversen bedrijfsvoering
2016
2017
2018
2019
-716
557
528
528
Niet meer toe te w ijzen kosten uit de reorganisatie
-1.695
-1.695
-1.695
-1.695
Taakstelling huur huisvesting Totaal diversen bedrijfsvoering
-500 -2.911
0 -1.138
0 -1.167
0 -1.167
Bedragen x € 1.000 Effecten in de bedrijfsvoering
Effecten in de bedrijfsvoering (R9) Per 1 januari 2017 is op grond van de Cao iedere gemeente verplicht tot het beschikbaar stellen van een individueel keuzebudget. Dit budget bestaat deels uit het vakantiegeld. Omdat dit nu niet als een verplichting op de balans staat, zal dit eenmalig tot een extra last leiden. Ter dekking van deze last worden middelen gebruikt als gevolg van het lager uitvallen van de pensioenpremies, sociale verzekeringspremies en zorgverzekeringswet. Daarnaast ontstaat een voordeel met betrekking tot de verhoging van de raadvergoedingen bij het bereiken van 150.000 inwoners. Vanwege de in 2015 ingevoerde werkkostenregeling hoeft geen belasting meer te worden afgedragen voor die raadsleden die onder de loonbelasting vallen. Per saldo resteert in 2016 nog een voordeel van € 0,6 miljoen dat wordt ingezet ter dekking van de nog niet gerealiseerde taakstelling op bedrijfsvoering. Incidenteel wordt derhalve € 0,7 miljoen ten laste van de algemene middelen gebracht. Vanaf 2017 wordt de volledige taakstelling uit dit voordeel pensioenpremies gefinancierd en kan er nog ruim € 0,5 miljoen vrijvallen ten gunste van de algemene middelen. Niet meer toe te wijzen kosten uit de reorganisatie (R9) Ondanks dat in de periode na de reorganisatie de budgetten zo reëel mogelijk zijn toegewezen aan afdelingen en budgethouders en er bovendien een grondige beoordeling plaats heeft gevonden van alle budgetten, is helaas gebleken dat er op een tweetal plekken in de begroting formatie is opgenomen waarvoor de dekking ontoereikend is. Vóór de reorganisatie werd deze formatie gefinancierd uit programmabudgetten en externe financieringsbronnen. Deze uren/formatie zijn in het verleden uit budgetten van de diensten gefinancierd, echter als gevolg van de reorganisatie is er geen directe relatie meer te leggen tussen deze historische budgetten en de huidige taken en formatie. Deze kosten worden voor € 1,7 miljoen ten laste van de algemene middelen gebracht. Taakstelling huur huisvesting (R9) In 2007 heeft de gemeente een huurcontract afgesloten voor de huisvesting van haar ambtenaren voor de locatie Stadskantoor en Eusebiusveste. In de begroting is een taakstelling opgenomen op de huurkosten. Realisatie van deze taakstelling hangt samen met de keuze voor een eventuele nieuwe huisvesting of het sluiten van een nieuw contract. Op dit moment loopt er een onderzoek naar de toekomst van de huisvesting van de ambtenaren die nu in het stadskantoor gehuisvest zijn.Dit wordt ook in samenhang bekeken met de ontwikkelingen ten aanzien van de wijksturing. Voor 2016 worden de consequenties van het niet kunnen invullen van deze taakstelling van € 0,5 miljoen ten laste van de algemene middelen gebracht.
10
2.5.4
Overige mee- en tegenvallers
Naast alle hiervoor genoemde ontwikkelingen, worden in deze paragraaf de overige van invloed zijnde mee- en tegenvallers toegelicht. Diverse m ee- en tegenvallers
2016
2017
2018
2019
784 11
572 11
572 11
572 11
-120 20 100
-120 20 100
-120 20 100
-120 20 100
800
0
0
0
-1.004 230
pm pm
pm pm
pm pm
774
pm
pm
pm
-100
-160
-160
-160
100
160
160
160
Correctie kapitaallastenbudget voormalig huisvestingsbudget Kunstbedrijf tbv Rozet Indexatie Armoede-agenda
-27 -175
-31 -175
-36 -175
-58 -175
Opbrengst kabels en leidingen Lagere opbrengst leges kabels en leidingen Kostenbesparing (taakstelling) bij openbare ruimte Verhogen leges kabels en leidingen tot kostendekkendheid
-110 47 63
-110 47 63
-110 47 63
-110 47 63
Bestemmingsreserve Volkshuisvesting inzet voor activiteiten w onen Dividend-uitkering BNG lager dan begroot
0 -171
0
-15
-15
Inzetten op bestrijding schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten Inzetten op bestrijding schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten Invulling taakstelling Educatie
-62 -100
-288 -100
-288 -100
-288 -100
162 1.222
388 377
388 357
388 335
Bedragen x € 1.000 Diverse herallocaties Stadsregio Arnhem Nijmegen Meerkosten exploitatie en beheer fietsenstallingen Arnhem Centraal Meerkosten exploitatie en beheer fietsenstallingen Arnhem Centraal Inzetten Presikhaaf Bedrijven Dekken vanuit Bereikbaarheidsfonds Vrijval bereikbaarheidsfonds Knelpunt beheer en onderhoud Arnhem Centraal Knelpunt beheer en onderhoud Arnhem Centraal Dekking beheer AC uit OZB Dekking beheer AC uit BR Risico en Beheer Arnhem Centraal Taakstelling Gelders Archief Gelders Archief In overleg met deelnemers taakstelling invullen op Gelders Archief
Stopzetten subsidie Rijnstad functie Brede schoolcoördinatie Totaal diverse m ee- en tegenvallers
Diverse herallocaties Op basis van de jaarrekening 2014 is gebleken dat er op een aantal begrotingsonderdelen structurele overschotten zijn ontstaan, die geheralloceerd kunnen worden. Het gaat om het wachtgeld voor het college € 0,3 miljoen in 2016 en vanaf 2017 € 45.000, de structurele onderbesteding van het budget Minder Opvang Beter Leven van € 0, 26 miljoen, dat voorheen werd verrekend met de bestemmingsreserve herstructurering OGGZ, de lagere uitvoeringslasten en het rentevoordeel dat ontstaat (per saldo € 50.000) door het werkelijke ritme van startersleningen in te voeren in de begroting en het niet benodigde budget schade uitkeringen verzekeringen.
11
Stadsregio Arnhem Nijmegen De Stadsregio Arnhem Nijmegen (SAN) wordt in zijn huidige vorm opgeheven. Na deze opheffing blijft de regionale samenwerking van de SAN bestaan op het terrein van economie, wonen, mobiliteit en duurzaamheid. De inwonersbijdrage valt iets lager uit dan begroot. Derhalve ontstaat een klein voordeel ten gunste van de algemene middelen. Meerkosten exploitatie en beheer fietsenstallingen Arnhem Centraal (R2) Aan het uiteindelijk bepaalde exploitatie- en beheerregiem voor fietsenstallingen Arnhem Centraal bedraagt de bijdrage van Arnhem € 120.000. Dekking wordt gerealiseerd via inzet van Presikhaaf bedrijven (kostenbesparing naar verwachting € 20.000) en voor € 0,1 miljoen vanuit de BR Bereikbaarheidfonds. Bij de invoering van het nieuwe regiem wordt de tijdelijke openluchtstalling aan de Sonsbeekzijde opgeheven. Vrijval bereikbaarheidsfonds (R2) Het op basis van de actuele begroting doorrekenen van de ontwikkeling van de Bestemmingsreserve bereikbaarheidsfonds heeft geresulteerd in het incidenteel kunnen laten vrijvallen van € 0,8 miljoen vanuit deze bestemmingsreserve. Knelpunten beheer en onderhoud Arnhem Centraal (R2, R7 en R8) De OV-terminal van station Arnhem Centraal nadert zijn voltooiing. Om dit stationsgebied op een hoog ambitieniveau te beheren (zowel het vastgoed als de openbare ruimte) is naar verwachting meer budget nodig dan nu beschikbaar is. Voor een deel zijn deze kosten beïnvloedbaar (ambitieniveau), voor een deel niet (zoals de OZB-kosten). De hoogte van de kosten zijn niet zeker. Daarom wordt voorgesteld voor de OZB budget toe te voegen. Voor het overige wordt voorgesteld overschrijdingen ten laste te brengen van de bestemmingsreserve Risico en beheer Arnhem Centraal. Op basis van de werkelijke kosten zal in de tweede helft van 2016 een voorstel aan het college worden voorgelegd voor de periode vanaf 2017. Taakstelling Gelders Archief Het Gelders Archief heeft aangegeven dat de taakstelling waartoe een aantal jaar geleden besloten is, niet goed in te vullen is. In 2016 kan de taakstelling in 2016 deels worden afgedekt met een incidenteel BTW voordeel. Aan het bestuur van het Gelders Archief is verzocht om hier samen met de andere partners invulling aan te geven. Correctie kapitaallasten voormalige huisvesting Rozet (R5) In de business case Rozet is per abuis het vrijvallende kapitaallastenbudget bij de verkoop van de toenmalige huisvesting van het Kunstbedrijf aflopend in plaats van constant meegenomen als dekking voor de huurkosten. Er ontstaat hierdoor een knelpunt dat ten laste van de algemene middelen wordt gebracht. Indexatie Armoedeagenda (R6) In het Coalitieakkoord is opgenomen (afspraak W5), dat het budget voor armoedebeleid in de begroting wordt bepaald door het begrote budget in het voorgaande jaar te vermeerderen of te verminderen met de procentuele toe- of afname van het aantal huishoudens met een laag inkomen (op basis van landelijke ramingen in het jaarlijkse Armoede Signalement van het CPB). Dit is taakstellend voor de uitvoering en staat innovaties binnen het armoedebeleid niet in de weg. De indexatie is op basis hiervan berekend op € 175.000 en wordt ten laste van de algemene middelen gebracht. Opbrengsten Kabels en leidingen (R7) De legesinkomsten uit vergunningverlening voor het leggen van kabels en leidingen zijn verminderd en leiden daardoor tot een structureel tekort van € 110.000 per jaar. De werkzaamheden verbonden aan de vergunningverlening nemen echter niet in gelijke mate af, omdat de basiswerkzaamheden een minimum inspanning van de gemeente vergen. Ter dekking worden de legestarieven verhoogd tot een kostendekkend niveau (€ 63.000). De voorgestelde nieuwe legestarieven komen ongeveer overeen met het gemiddelde van de tarieven van omliggende gemeenten. Voor het resterende tekort vind er een besparing plaats op het budget voor het beheer van de openbare ruimte. Daarnaast worden de legestarieven per m1 waarvoor nu één tarief geldt, gedifferentieerd door een staffel te gaan hanteren. De structurele dekking van de gemeentelijke kosten wordt hierbij gerealiseerd in het basistarief. Hierdoor wordt beter aangesloten bij landelijke ontwikkelingen en wordt voorkomen dat incidentele grootschalige ontwikkelingen op het gebied van de aanleg van glasvezel en warmtenetten onnodig worden belemmerd. Dividenduitkering BNG (R9) De dividenduitkering van de BNG valt lager uit dan begroot. De lagere winst kan volledig worden verklaard door een verplichte lagere waardering van een aantal Engelse obligaties (die overigens wel gegarandeerd zijn). De verwachting is niet dat de winst weer op het oude niveau komt. De jaarlijkse raming van een dividenduitkering wordt aangepast aan een realistischer niveau. De aframing ad € 171.000 wordt ten laste van de algemene middelen gebracht. Bestemmingsreserve Volkshuisvesting (R8) Tot voor kort werd jaarlijks uit de bestemmingsreserve Volkshuisvesting een bedrag van € 75.000 onttrokken ten behoeve van de jaarlijkse activiteiten op het beleidsterrein van wonen. Hieruit werd o.a. onderzoek bekostigd. De middelen van de BR Volkshuisvestings zijn gebruikt voor een stimuleringsregeling voor duurzame bouw.
12
Bij deze omzetting is afgesproken dat de jaarlijkse uitname uit het fonds vervangen zou worden door een structurele opname in de MJPB van een post van € 75.000 voor woonactiviteiten. Bij de omzetting bleek dit echter maar tot € 60.000 mogelijk. In deze begroting wordt het restant gerepareerd ad € 15.000 ten laste van de algemene middelen. Inzetting op bestrijding schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten/invulling taakstelling Educatie (R4) Er wordt een hoge prioriteit toegekend aan het tegengaan van schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten in Arnhem. Op de bestrijding van schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten wordt dan ook extra ingezet. Daarnaast resteerde nog een taakstelling op het programma educatie van € 0,1 miljoen. Dekking kan worden gevonden door het stopzetten van de opdracht en subsidie aan Rijnstad ad € 388.000 voor de functie brede schoolcoördinatie in de wijken vanaf 1 augustus 2016 (einde schooljaar 2015 / 2016). De ontwikkeling van het integraal kindcentrum (IKC) maakt de opdracht aan Rijnstad overbodig. Het IKC gaat verder dan de huidige samenwerking van - in principe onafhankelijke - organisaties in een brede school. Een belangrijk verschil is dat - anders dan in de huidige brede scholen - de aansturing binnen een IKC duidelijk belegd is. 2.6 GRP-investeringen Mede in het kader van het zo reëel als mogelijk ramen worden met ingang van 2017 de kapitaallasten voor de investeringen in het GRP II opgenomen in de begroting. Deze kapitaallasten van de reeds aangelegde riolering werden in tegenstelling tot de kapitaallasten van de andere GRP-plannen nog gedekt vanuit de bestemmingsreserve GRP. Door de toekomstige kapitaallasten van deze onder het GRP-II aangelegde riolering vanaf 2017 in de exploitatie op te nemen kan de bestemmingsreserve van het GRP van ruim € 26 miljoen vrijvallen. In 2016 valt ongeveer € 20 miljoen vrij en in 2017 het restant. Reëel ram en GRP II
2016
2017
2018
2019
20.028 0 20.028
6.226 -2.223 4.003
-2.201 -2.201
-2.149 -2.149
Bedragen x € 1.000 Vrijval BR GRP Inramen kapitaallasten GRP Oplossing reëel ram en GRP II
2.7
Totaaloverzicht
In onderstaand overzicht zijn de ontwikkelingen zoals geschetst in de paragrafen 2.2 tot en met 2.6 samengevat weergegeven. De geschetste ontwikkelingen resulteren, zoals ook verwacht in de Perspectief- en Zomernota, in een meerjarig tekort. Financieel beeld 2016-2019
2016
2017
2018
2019
0 -1.450 -14.846 0 -4.244 0 -1.345
0 -1.450 -10.316 0 -3.860 0 -1.295
0 -1.450 -6.306 0 -3.406 0 -1.695
0 -1.450 -5.195 0 -3.646 0 -1.695
Bedragen x € 1.000 Uitgangspositie MJPB 2015-2018 Nieuw e w etgeving en belastingheffing door het Rijk Herverdeling van rijksuitkeringen Overige bijstellingen rijksbudgetten Bekende knelpunten en oplossingen ID-banen Intensiveringen Jaarlijkse bijstellingen en bedrijfsvoering Reëel ramen GRP II Totaal financiële positie voor bezuinigingen
2.8
312
-380
418
-215
20.028 -1.545
4.003 -13.298
-2.201 -14.639
-2.149 -14.350
Bezuinigingen
Om het verwachte meerjarige tekort op te lossen zijn structurele bezuinigingen noodzakelijk. In de Zomernota hebben we de bezuinigingen, waarvan in de Perspectiefnota 2016-2019 de richting was bepaald nader uitgewerkt. De bezuinigingen zijn gebaseerd op de bezuinigingsprincipes: decentraliseren, de-institutionaliseren, differentiëren en daling bezit. 2.8.1 Terugdringen structurele knelpunten Een deel van de structurele effecten uit de jaarrekening 2014, is binnen het beleidsveld opgelost. Specifiek geldt dit voor Presikhaaf Bedrijven en WABO/ODRA. Zoals in paragraaf 2.2.1 op deze onderdelen reeds is toegelicht, is in de afgelopen maanden op deze beleidsvelden nader onderzoek gedaan en blijkt het mogelijk te zijn de bij de jaarrekening verwachte structurele tekorten op termijn om te buigen naar een minder groot nadeel en bescheiden voordeel. In het totaalbeeld is dit reeds verwerkt. 2.8.2 Voordelig effect nieuwe verdeelmodellen voor WMO en jeugdzorg Uit het overzicht van de herverdelingen van de rijksuitgaven (zie paragraaf 2.2.2) blijkt dat de herverdelingen op Wmo (regulier en beschermd wonen) en jeugdzorg samen vanaf 2019 een voordelig effect laten zien. Dit effect is ten gunste van het algemeen beeld gebracht. In de Zomernota is aangeven het voordelig effect ten opzichte van de verwachting in de Perspectiefnota 2016-2019 lager is uitgevallen. Het uitgavenverloop is een onzekere factor.
13
Pas in het najaar kan met meer zekerheid aangegeven worden of de uitgaven binnen het kader blijven. Voor de eerste jaren zou het noodfonds kunnen worden aangewend voor het opvangen van eventuele overschrijdingen. 2.8.3 Vergaande verwijking We gaan meer naar werkelijke behoefte middelen in wijken besteden. Niet het aanbod, maar de vraag staat centraal. Wijksturing op budgetten wordt het uitgangspunt. Juist de keuze voor centrale sturing moet gemotiveerd worden. Als consequentie daarvan wordt een aantal budgetten (grotendeels) onder de sturing van wijkniveau gebracht. Hiermee is minimaal € 100 miljoen budget gemoeid. Vooralsnog wordt aangenomen dat we hierop € 10 miljoen kunnen besparen, doordat wijksturing een betere en efficiëntere besteding van middelen mogelijk maakt. In november 2015 starten 2 pilots in de gebieden Presikhaaf respectievelijk Elden/de Laar die kennis en ervaring op moeten leveren voor de brede implementatie van wijksturing vanaf 1 januari 2017. Voor de invoering van de wijksturing is in deze begroting ten laste van de algemene middelen een incidenteel invoeringsbudget van € 1,5 miljoen opgenomen. Daarnaast is de verwachting dat er in het eerste jaar van de volledige invoering van wijksturing sprake is van frictiekosten, bijvoorbeeld in het geval van lopende contracten. Om die reden wordt in 2017 rekening gehouden met € 3,0 miljoen aan frictiekosten. Onderstaand overzicht brengt de bezuiniging via wijksturing in beeld: Bezuiniging via w ijksturing
2016
2017
2018
2019
10.000
10.000
10.000
-3.000 7.000
10.000
10.000
Bedragen x € 1.000 Bezuiniging door Wijksturing op budgetten obv decentraliseren, differentiëren en de-institutionaliseren Incidenteel invoeringsbudget Frictiekosten Totaal bezuiniging via w ijksturing
-1.500 -1.500
Om in de pilot-gebieden ervaring op te doen met wijksturing is in deze MJPB, onder het programma 1 Van wijken weten, onder de veranderopgave 1.1 Wijksturing, per pilotwijk een aantal budgetten aangewezen die onder de wijksturing komen te vallen. Voor dit doel zullen per pilotwijk de niet-uitgenutte budgetten ten goede komen aan een te creëren aparte post, waarmee de pilotwijk een doel kan financieren ten voordele van het algemeen belang in die wijk (amendement ChristenUnie 15A43 De winst van de pilots inzichtelijk). De geselecteerde budgetten geven de wijkteams Leefomgeving de mogelijkheden om op een breed terrein ervaring op te doen met de afwegingen en prioriteringen in de uitvoering op basis van deze budgetten. Ze hebben betrekking op zowel het welzijnsbeleid als op het gebied van onderwijs, cultuur, sport, openbare ruimte, groen, spelen en afval. Alle budgetten met betrekking tot het vastgoed in de wijken zijn hier niet in betrokken. Evenals de budgetten met betrekking tot GREX, GRP en BGB. De sturing op de uitnutting van de budgetten in het kader van de Wmo en de Jeugdwet zijn al belegd bij de sociale wijkteams voor jeugd en volwassenen. Door budgetten in de pilots onder te brengen kan onderzocht worden op welke wijze meer samenhang en synergie aangebracht kan worden in de uitvoering passend bij het profiel van de betreffende wijken. Zonder dat er een expliciete taakstelling gekoppeld is aan deze budgetten wordt wel de opdracht meegegeven om te zoeken naar besparingsmogelijkheden. Kern is om in de pilots te ontdekken in welke mate en op welke manier wijksturing toegevoegde waarde heeft voor de sturing op de gekozen budgetten. 2.8.4 Gemeentelijk bezit Enerzijds is dit principe erop gericht om het gemeentelijk bezit zo laag mogelijk te laten zijn, anderzijds het bezit dat overblijft beter te benutten. Belangrijk hierbij is om slimme verbindingen aan te gaan met andere partijen en proberen geld te maken van het bezit dat Arnhem al heeft. Voorgesteld wordt om de verkoop van gemeentelijk vastgoed voort te zetten, hetgeen naar verwachting de komende vier jaar in elk geval telkens incidenteel € 1 miljoen oplevert. Binnen de beleidsvelden Cultuur en Sport wordt op zoek gegaan naar nieuwe besparingsmogelijkheden, die passen bij de uitgangspunten van de Perspectiefnota, waardoor het incidentele voordeel op termijn structureel gemaakt kan worden. Zoals ook al aangegeven in de Zomernota in hoofdstuk 2.1 onder het kopje "Intensiveringen" blijkt dat doorrekening van alle nu bekende beleidsvoornemens op het gebied van onderwijshuisvesting, dat er in de komende jaren fors geld over blijft. Vanaf 2018 is er, gemiddeld, bijna € 3,5 miljoen structurele ruimte. De bestemmingsreserve onderwijs zal daardoor ultimo 2019 ruim € 8 miljoen bevatten. Een deel van deze ruimte kan terugvloeien naar de algemene middelen. Sinds het amendement Polsstok uit 2011 blijven vrijvallende kapitaallasten beschikbaar binnen het onderwijsveld. Echter, in de jaren daarna bleven investeringen in onderwijsgebouwen - zoals te doen gebruikelijk - opgenomen in het MIP en werden deze gefinancierd vanuit algemene middelen. De vrijval kwam dus niet ten gunste aan de algemene middelen, terwijl nieuwe investeringen daar wel uit betaald werden. Het afgelopen jaar is het totale investeringsprogramma voor onderwijshuisvesting doorgelicht, waarbij bleek dat de gereserveerde kapitaallasten inmiddels veel hoger waren dan nodig voor het afgesproken onderwijshuisvestingsprogramma. Daarmee kan vanaf 2018 ruim drie miljoen structureel vrijvallen. Dit financiële voordeel staat los van het thans lopende onderzoek naar het beperken van de leegstand binnen onderwijshuisvesting.
14
In onderstaand overzicht staan de genoemde bezuinigingsrichtingen op een rij. Bezuinigingen op gem eentelijk bezit Bedragen x € 1.000 Verkoop gemeentelijk vastgoed Vrijval middelen onderw ijshuisvesting Totaal bezuinigingen op gem eentelijk bezit
2.8.5
2016
2017
2018
2019
1.000 500 1.500
1.000 900 1.900
1.000 3.300 4.300
1.000 3.300 4.300
Overige bezuinigingsrichtingen
Om voldoende te kunnen bezuinigen zijn in de Zomernota in hoofdstuk 2.2. ook een aantal overige bezuinigingen voorgesteld. In onderstaand overzicht zijn deze opgenomen. Overige bezuinigingsrichtingen
2016
2017
2018
2019
0
750
750
750
1.054
1.054
1.054
1.054
492 0 1.546
786 0 2.590
1.069 0 2.873
1.035 546 3.385
Bedragen x € 1.000 Bezuiniging op VGGM Taakstelling op bereikbaarheid, w aaronder oplossen knelpunt PV vergoeding Volumegroei Participatie-reintegratie oplossen binnen bestaand budget Taakstelling op afvalinzameling Totaal overige bezuinigingsrichtingen
Bezuiniging VGGM (R7) De gemeenschappelijke regeling VGGM is de afgelopen periode redelijk ontzien van grote bezuinigingen. De verwachting is dat er in elk geval besparingen te realiseren zijn als gevolg van meer efficiency en het terugdringen van de indirecte kosten. Dit naar analogie van de bezuinigingen op de gemeentelijke organisatie. Per saldo wordt verwacht een bezuiniging van € 0,75 miljoen te kunnen realiseren. Bereikbaarheid (R2) Op het terrein van mobiliteit kan er € 0,8 miljoen structureel vanaf 2016 bezuinigd worden. Deze bezuinigingen zullen voornamelijk gevonden moeten worden door verhoging van inkomsten door vernieuwing van het parkeerproduct en lagere lasten door de kosten van handhaving te verminderen. Inmiddels heeft zich een stijging van parkeeropbrengsten ingezet. Door investering in klantvriendelijkheid en aantrekkelijkheid van het parkeren zullen enerzijds kosten worden teruggedrongen en ontstaat anderzijds een dynamischer en gastvrij parkeerproduct. De mogelijkheden van kostenbesparing door verdere digitalisering worden opgepakt. Bezien wordt of integratie van parkeerhandhaving en handhaving en toezicht openbare ruimte leidt tot kostenbesparing Re-integratiemiddelen (R6) De toename van de IU Sociaal domein voor de re-integratiemiddelen wordt ten gunste van de algemene middelen gebracht. Het beschikbare budget voor re-integratie wordt met deze bezuiniging bevroren. De uitdaging wordt om met gelijkblijvende middelen een groter wordende doelgroep (toename vanuit WSW en Wajong) te bedienen. Afval (R7) Vanaf 2019 is een taakstelling op afvalinzameling voorgesteld om de genoemde rijksheffing op het verbranden van afval af te kunnen dekken. In de eerste jaren zal dit nadeel in de algemene middelen worden opgevangen.
15
2.9
Het beeld ná de bezuinigingen
Na het verwerken van de voorgestelde bezuinigingen in het beeld, ontstaat het volgende nieuwe totaaloverzicht. Financieel beeld 2016-2019
2016
2017
2018
2019
0 -1.450 -14.846 0 -4.244 0 -1.345
0 -1.450 -10.316 0 -3.860 0 -1.295
0 -1.450 -6.306 0 -3.406 0 -1.695
0 -1.450 -5.195 0 -3.646 0 -1.695
Bedragen x € 1.000 Uitgangspositie MJPB 2015-2018 Nieuw e w etgeving en belastingheffing door het Rijk Herverdeling van rijksuitkeringen Overige bijstellingen rijksbudgetten Bekende knelpunten en oplossingen ID-banen Intensiveringen Jaarlijkse bijstellingen en bedrijfsvoering Reëel ramen GRP II Totaal financiële positie voor bezuinigingen Bezuinigingen Bezuiniging via w ijksturing Overige bezuinigingsvoorstellen Bezuinigingen Totaal na bezuinigingen
312
-380
418
-215
20.028 -1.545
4.003 -13.298
-2.201 -14.639
-2.149 -14.350
2016
2017
2018
2019
-1.500 3.046 1.546
7.000 4.490 11.490
10.000 7.173 17.173
10.000 7.685 17.685
0
-1.808
2.534
3.334
Het beeld laat door de bezuinigingen alleen nog incidenteel in 2017 een fors tekort van € 1,8 miljoen zien. In de jaren hierna ontstaan overschotten. Deze overschotten bedragen tezamen € 5,8 miljoen en zijn voldoende om met een kasschuif via de algemene reserve het tekort in de jaarschijf 2017 te dekken. Per saldo resteert in 2018 en 2019 tezamen € 4 miljoen. Voorgesteld wordt om deze € 4 miljoen ter verbetering van de vermogenspositie toe te voegen aan de algemene reserve. Vermogenspositie In de paragraaf Weerstandsvermogen is de meest recente vermogenspositie geschetst. Hieruit blijkt dat wanneer de beschikbare weerstandscapaciteit van € 35,3 miljoen wordt geconfronteerd met de berekende benodigde weerstandscapaciteit van € 42,9 miljoen (90%) en € 36,4 miljoen (75%), dat de gemeente, bij het opmaken van deze MJPB, voor het minimaal gewenste zekerheidspercentage van 75% over onvoldoende weerstandsvermogen beschikt. Ten opzichte van de 75%-grens is er sprake van € 1,1 miljoen tekort. Zoals ook in Zomernota en in de inleiding van dit hoofdstuk vermeld, zijn er veel ontwikkelingen die naar de toekomst toe de financiële positie van Arnhem onzeker maken. De impact van reeds doorgevoerde, maar ook nog te verwachten (aanpassingen van) nieuwe verdeelmodellen op het sociaal domein is groot. Het wordt een flinke uitdaging om op korte termijn voldoende koerswijzigingen in het sociaal domein aan te brengen om daarmee de kosten in lijn te brengen met de beschikbare budgetten. Tenslotte is er nog steeds sprake van een onrustig economisch tij. Al met al redenen temeer om het overschot in de jaarschijven 2018 en 2019 toe te voegen aan de algemene reserve en hiermee de vermogenspositie van Arnhem te versterken.
16
Uitgaande van het vorenstaande kunnen wij u een sluitende begroting presenteren, die wordt samengevat in het volgende financiële beeld. Financieel beeld 2016-2019
2016
2017
2018
2019
0 -1.450 -14.846 0 -4.244 0 -1.345
0 -1.450 -10.316 0 -3.860 0 -1.295
0 -1.450 -6.306 0 -3.406 0 -1.695
0 -1.450 -5.195 0 -3.646 0 -1.695
Bedragen x € 1.000 Uitgangspositie MJPB 2015-2018 Nieuw e w etgeving en belastingheffing door het Rijk Herverdeling van rijksuitkeringen Overige bijstellingen rijksbudgetten Bekende knelpunten en oplossingen ID-banen Intensiveringen Jaarlijkse bijstellingen en bedrijfsvoering
312
-380
418
-215
20.028 -1.545
4.003 -13.298
-2.201 -14.639
-2.149 -14.350
2016
2017
2018
2019
-1.500 3.046 1.546
7.000 4.490 11.490
10.000 7.173 17.173
10.000 7.685 17.685
Totaal na bezuinigingen
0
-1.808
2.534
3.334
Toevoegen - /onttrekken + aan de AR Totaal AR
0 0
1.808 1.808
-2.534 -2.534
-3.334 -3.334
Totaal MJPB 2016-2019
0
0
0
0
Reëel ramen GRP II Totaal financiële positie voor bezuinigingen Bezuinigingen Bezuiniging via w ijksturing Overige bezuinigingsvoorstellen Bezuinigingen
17
18
DEEL 2 BELEIDSBEGROTING
De Beleidsbegroting bestaat uit drie onderdelen:
1. Programma's met veranderopgaven (P);
2. Reguliere programma's (R);
3. Paragrafen.
19
20
3. Programma's met veranderopgaven
In deze MJPB zijn twee nieuwe programma's met onderliggende veranderopgaven opgenomen die voortvloeien uit de Perspectiefnota 2016-2019 en de Zomernota 2016-2019.
P1
P2
Programma 'Van wijken weten' met veranderopgaven: 1.1
Wijksturing (vanaf 2017)
1.2
Innovatie & recombineren van centraal aanbod naar de wijkvraag
1.3
Versterken participatie en zelforganiserend vermogen van inwoners
Programma 'Stad op de kaart' met veranderopgaven: 2.1
Werk!
2.2
Vitale centrumstad en het Rijngoud
2.3
Energy made in Arnhem, ElectriCity
2.4
Marketing van Arnhem
De beide programma's staan niet los van elkaar en kennen een onderlinge samenhang. In de veranderopgaven van de programma's is aangegeven welke belangrijke vernieuwingen de gemeente in de stad in de komende jaren wil realiseren. Elke veranderopgave speelt in op: onze opgave; onze ambitie; onze doelen; onze aanpak. In het overzicht van de doelen is het beoogde maatschappelijke effect (outcome) van een veranderopgave opgenomen. Om dit te monitoren is het van belang om effectindicatoren in 2015/2016 te ontwikkelen die bruikbaar zijn en stuurwaarde hebben en die zijn afgestemd op reeds bestaande monitoringsinstrumenten en/of landelijke indicatoren. De doelen vanuit de veranderopgaven zijn richtinggevend voor de reguliere programma's zowel beleidsinhoudelijk als financieel. Bij de veranderopgaven is in een overzichtstabel aangegeven welke producten van de reguliere programma's een bijdrage leveren aan de veranderopgave(n).
Pilots veranderopgave Wijksturing Voor de veranderopgave Wijksturing in het programma 'Van wijken weten' worden in 2016 pilots gehouden in de wijken Presikhaaf en De Laar/Elden om hiermee ervaring op te doen en ruimte te geven voor innovatie en experimenten. De pilots met de daarbij behorende wijkbudgetten zijn in deze MJPB verwerkt.
21
22
Programma P1 Van wijken weten VERANDEROPGAVEN 1.1
Wijksturing
1.2
Innovatie &recombineren van centraal aanbod naar de wijkvraag
1.3
Versterken participatie en zelforganiserend vermogen van inwoners
Samenvatting Van wijken weten betekent een radicaal keerpunt in de verhouding tussen de gemeente en de wijken. Het perspectief vanuit de bewoners en de kwaliteit van de woon- en leefomgeving in de Arnhemse wijken worden uitgangspunt. Hiermee ligt de focus op wat nodig is voor een decentrale uitvoering en een aanpak die met minder middelen inzet op kwaliteit vanuit het perspectief van bewoners en uitvoerende professionals. We vergroten onze kennis van de wijken en werken naar een nieuw duurzaam stelsel van zorg en maatschappelijke ondersteuning. We bieden ruim baan voor initiatief van burgers en bedrijven via een structurele regeling van burgerinitiatieven.
23
1.1 Wijksturing Coördinerend wethouder: Martijn Leisink
Onze opgave
De uitdagingen voor de gemeente Arnhem om met een groeiend takenpakket en krimpende budgetten te komen tot effectieve uitvoering en efficiënte besteding van middelen; Veranderde opvattingen over burgerkracht en burgerparticipatie leiden tot een andere verhouding en verdeling van verantwoordelijkheden tussen overheid en burger; Inzicht en kracht van burgers worden maatgevend voor gemeentelijk handelen; Wij vinden het geweldig als bewoners en organisaties zelf het initiatief nemen. De overheid moet loslaten en vertrouwen geven aan de burgers; dit vraagt om een forse cultuuromslag op de eerste plaats bij de gemeente, maar ook bij burgers, bedrijven en instellingen.
Onze ambitie
Frontlijnsturing op wijkgerelateerde budgetten maakt een betere en efficiëntere besteding van middelen mogelijk. In het kader van de bezuinigingsopgave wordt aangenomen dat dit een besparing van 10% oplevert; In de Arnhemse wijken (georganiseerd naar 8 gebieden) worden medewerkers van de gemeente verbonden aan de gebieden om samen met burgers en bedrijven vorm te geven aan de uitvoering van het beleid in de betreffende wijken. De wijkteams zijn bevoegd tot het fiatteren van uitgaven op hun domein. Hiermee geven zij richting aan grote delen van de gemeentelijke begroting.
Onze doelen Wijksturing Wijk/gebiedssturing op budgetten Doelen
Effectiever en efficienter uitvoeren van gemeentelijk beleid door meer ruimte te bieden voor keuzes en prioriteiten die bij de wijk passen;
Strategie
Inwoners hebben indirect meer invloed op de keuzes bij de besteding van gemeentelijke middelen;
Beter inzicht in de besteding van middelen op wijkniveau.
Stapsgewijs toewerken naar een gemeentelijke organisatie gebaseerd op ondersteuning van de uitvoering in de frontlijn; De ambtelijke organisatie gaat 100 tot 150 fte ambtenaren toegevoegen aan de wijkteams: inzet op een krachtige ondersteuning in de uitvoering van wijksturing; Bezuinigingsopgave voor de helft realiseren door in de uitvoering scherpe keuzes te maken in de prioritering van de inzet van gemeentelijke middelen.
Effectindicatoren Om de strategische doelen van het programma te monitoren wordt gekeken naar: De zelfredzaamheid van inwoners en cliënten op diverse leefgebieden (maatschappelijke meedoen, arbeidsparticipatie, sociaal netwerk, financiën, gezondheid, huisvesting, leefbaarheid en veiligheid etc.); Ontwikkeling in zorgconsumptie en innovatie in het aanbod; Cliëntervaringen en cliënttevredenheid; Het maatschappelijk rendement van onze inspanningen. Indicatoren op deze thema's worden in 2016 verder ontwikkeld. Hierbij wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande gegevens.
Onze aanpak Met de Stad We gaan een sterk beroep doen op de participatie en het zelforganiserend vermogen van burgers en bedrijven; Herschikking van sturing, verantwoording en budgettering en inzet ambtelijke medewerkers is noodzakelijk om tot realisatie van wijksturing en de bezuinigingen te komen; Wijksturing zal stapsgewijs, proefondervindelijk worden ontwikkeld waarbij het centrale ambtelijke apparaat zich steeds meer als dienstverlener gaat verhouden tot de wijkteams; 24
In de wijken Presikhaaf en De Laar/Elden worden in 2015/2016 pilots gehouden. De budgettaire uitwerking daarvan staat in deze MJPB 2016-2019.
Samenhang met reguliere programma's In de Zomernota 2016-2019 is besloten voor 2016 twee pilot gebieden aan te merken voor de veranderopgave Wijksturing, te weten Presikhaaf en De Laar/Elden. De pilots zijn beperkt tot twee gebieden die van elkaar verschillen om zoveel mogelijk te leren van de verschillen voor de implementatie stadsbreed. De pilotgebieden zijn geselecteerd uit Arnhem Noord en Arnhem Zuid. Daarnaast is gekozen voor een wijk die ook een heel gebied is, maar ook een wijk die een deel is van een gebied. De keuze voor de pilotgebieden heeft zich gericht op het onderscheid tussen veel traditie en actuele opgaven enerzijds en minder urgente opgaven die zich qua bewonersinitiatief en burgerparticipatie wat meer naar binnen heeft gericht; In 2016 wordt een uitvoeringsprogramma vastgesteld waarin de samenhang wordt gelegd tussen wijksturing en de reguliere programma's in de vorm van een herschikking van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden ten aanzien van budgetten die onder de wijksturing komen te vallen. Sturingsbudget Voor 2016 is € 1,5 miljoen aan invoeringsbudget beschikbaar gesteld en voor 2017 is € 3 miljoen voor frictiekosten gereserveerd, dit om nadere invulling te geven aan de inrichting van wijksturing. Daarnaast is vanaf 2017 een bezuinigingstaakstelling van € 10 miljoen structureel opgelegd. Sturingsbudgetten w ijksturing
2016
Bedragen x € 1.000 R9.10 Algemene stelposten: Taakstelling w ijksturing R9.10 Algemene stelposten: Incidenteel invoeringsbudget R9.10 Algemene stelposten: Frictiekosten Totaal
25
2017
2018
2019
10.000
10.000
10.000
-3.000 7.000
10.000
10.000
-1.500 -1.500
Budget pilots Wijksturing Presikhaaf en De Laar/Elden In 2016 worden pilots voor wijksturing gehouden in Presikhaaf en De Laar/Elden. De volgende budgetten vanuit de onderstaande reguliere producten leveren een bijdrage aan deze pilots. Producten
Presikhaaf
De Laar/Elden
Totaal pilot
Bedragen x € 1.000 R2.2 Mobiliteit en openbare ruimte: beheer R2.4 Oppervlakte w ater en havenbeheer R4.3 Bovenw ettelijk onderw ijsaanbod R4.4 Aanpak onderw ijsachterstanden R5.1 Culturele basisvoorzieningen R5.2 Meerjarenvoorzieningen R5.4 Incidentele culturele activiteiten
75 1 10 815 301 107 20
152 6 0 815 301 107 20
228 6 10 1.630 602 214 40
R5.7 Stedelijk groen
206
277
483
53 33 47 2 95 368 165 318 39 28 691 255 6 3.636
88 29 47 2 95 368 165 318 29 28 613 100 16 3.577
141 62 95 4 190 735 331 636 68 57 1.304 355 22 7.214
R5.8 Spelen R5.10 Binnensport R5.11 Buitensport R5.12 Sportbeleid en -ontw ikkeling R6.4 Schuldhulpverlening R6.5 Samenlevingsopbouw R6.6 Wijkgericht w erken R6.7 Ondersteuning opvoeden en opgroeien R6.8 Maatschappelijke ondersteuning R6.9 Ondersteuning vrijw illigers R7.3 Afval R7.4 Stadsreiniging R7.5 Riolering Totaal pilot
26
1.2 Innovatie & recombineren van centraal aanbod naar de wijkvraag Coördinerend wethouder: Henk Kok
Onze opgave
Met de decentralisaties heeft de gemeente aanvankelijk vooral ingezet op continuïteit van zorg; Nu ligt er de opgave om een nieuw duurzaam stelsel te bouwen in het sociaal domein dat aansluit bij de vraag van kwetsbare burgers met ondersteuning vanuit de eigen woon- en leefomgeving; Nieuwe uitvoeringspraktijken ontwikkelen en verankeren in beleid en uitvoering waardoor de kanteling naar wijken en burgers wordt versterkt; Structureel binnen de financiële kaders van de decentralisaties in het sociaal domein blijven ondanks risico's op een groeiende zorgvraag en achterblijvende economische ontwikkeling.
Onze ambitie
Eigen initiatief en zelfredzaamheid van burgers moet gestimuleerd worden; Vermindering van een beroep op specialistische voorzieningen; De overheid en professionals dragen altijd de verantwoordelijkheid voor een vangnet voor mensen die niet in staat zijn om te voorzien in de basisbehoeften; Integratie van beschut werk en arbeidsmatige dagbesteding voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt.
Onze doelen Innovatie & recombineren van centraal aanbod naar de wijkvraag Doelen
Van individuele specialistische inzet naar meer algemene voorzieningen; Effectievere nieuwe arrangementen die meer aansluiten op de zelfredzaamheid van burgers ter vervanging van de honderden huidige producten in zorg en welzijn; Minder professionele voorzieningen en meer door burgers georganiseerde voorzieningen; Integrale contractering van aanbod van gemeente, instellingen en bedrijven op basis van de wijkvraag.
Strategie
Door specifieke contractering en bekostigingsvormen toe te passen op algemene voorzieningen in de wijken; De rol van de wijkteams verder te versterken; De specialistische voorzieningen scherp te contracteren op hun bijdrage aan de versterking van de zelfredzaamheid van de (kwetsbare) burgers; Door toepassing van de (tijdelijke) regeling burgerkracht; Door een substantieel deel van de middelen in het sociaal domein als integraal budget te contracteren in wijken (georganiseerd in gebieden); Door inzet van nieuwe arrangementen gebaseerd op een vereenvoudiging van de huidige range aan producten en subsidies.
Effectindicatoren Om de strategische doelen van het programma te monitoren wordt gekeken naar: De zelfredzaamheid van inwoners en cliënten op diverse leefgebieden (maatschappelijke meedoen, arbeidsparticipatie, sociaal netwerk, financiën, gezondheid, huisvesting, leefbaarheid en veiligheid etc.); Ontwikkeling in zorgconsumptie en innovatie in het aanbod; Cliëntervaringen en cliënttevredenheid; Het maatschappelijk rendement van onze inspanningen. Indicatoren op deze thema's worden in 2016 ontwikkeld. Hierbij wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande gegevens.
27
Onze aanpak Met de Stad In 2017 willen we komen tot populatiegebonden bekostiging van het zorgstelsel. Daarbij koersen we niet meer op een op een contracten met zorgverleners, maar op een collectief zorgaanbod door meerdere partijen; We gaan onderzoeken op welke wijze de huidige wijkteams sociaal domein in 2017 het beste gepositioneerd kunnen worden ten opzichte van de gemeente; In kaart brengen wat het betekent als in het kader van wijksturing de gemeente meer ambtenaren in de wijken gaat inzetten voor de taken van de sociale wijkteams; We zullen bij de contractering van nieuwe arrangementen steeds meer gaan afrekenen op resultaat voor de (kwetsbare) burgers en dit via een scherpe monitoring van de dienstverlening rapporteren; Er zal gefaseerd worden toegewerkt naar een integrale benadering vanuit een gemeenschappelijk expertisecentrum voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt; De wijkteams ondersteunen daarbij de keuzevrijheid van burgers uit dit pakket. De keuzevrijheid voor de dienstverlening vanuit de wijkteams heeft betrekking op de inzet van medewerkers binnen het wijkteam; Overheid en professionals dragen altijd de verantwoordelijkheid voor een vangnet voor mensen die niet in staat zijn om te voorzien in de basisbehoeften. Samenhang met reguliere programma's: In januari 2016 wordt een uitvoeringsprogramma vastgesteld waarin de verschillende domeinen waarop gecontracteerd wordt, uitgewerkt zijn in budgetten voor de algemene voorzieningen in de wijken, de wijkteams en de specialistische voorzieningen. Daarin wordt de relatie met de reguliere programma's R4 Educatie, R6 Participatie en maatschappelijke ondersteuning en R7 Volksgezondheid en milieu opgenomen. Budgettaire relatie met de reguliere programma's In de volgende tabel wordt aangegeven welke productbudgetten uit de reguliere programma's een bijdrage leveren aan de doelstellingen van deze veranderopgave. Middeleninzet vanuit reguliere producten
Begroting Bedragen x € 1.000
R0403 R0404 R0405 R0406 R0601 R0605 R0606 R0607 R0608 R0609 R0610 R0611 R0613 R0614 R0615 R0616 R0701 R0702
Bovenwettelijk onderwijsaanb en voorzien Aanpak onderwijsachterstanden Voorzien in zorgstructuren vh onderwijs Verzorgen leerlingenvervoer Participatie (minder afst t arbeidsmrkt) Samenlevingsopbouw Wijkgericht werken Ondersteuning opgroeien en opvoeden Maatschappelijke ondersteuning Ondersteuning vrijwilligers Integratie, interculturalis antidiscrimi Maatsch opvang, OGGz en verslavingszorg Vrouwenopvang en huiselijk geweld Algemeen sociaal deelfonds Wmo 2015 sociaal deelfonds Jeugd sociaal deelfonds Algemene publieke gezondheidszorg Jeugdgezondheidszorg
2016 2.107 8.243 1.214 1.744 50.266 5.178 1.784 4.624 19.325 1.014 296 11.112 5.503 11.226 80.856 35.182 3.070 2.519
28
2017 1.882 9.258 1.939 1.494 46.954 5.176 1.784 4.599 18.061 964 296 11.507 5.107 11.105 79.521 33.941 2.313 2.520
2018 1.880 9.258 2.339 1.494 44.636 5.176 1.783 4.584 18.061 964 276 11.507 4.145 11.095 79.345 34.151 2.306 2.386
2019 1.881 9.258 2.339 1.494 44.995 5.175 1.783 4.561 18.061 964 276 11.507 4.145 11.085 79.825 34.151 2.300 2.386
1.3 Versterken participatie en zelforganiserend vermogen van inwoners Coördinerend wethouder: Alex Mink
Onze opgave Er zijn grote verschillen in de intensiteit waarmee en de wijze waarop inwoners van de stad Arnhem participeren in de vormgeving van hun eigen woon- en leefomgeving. Nu er steeds meer zelfwerkzaamheid van hen wordt gevraagd komen tegelijkertijd de grenzen van de mogelijkheden in zicht, aangezien de gemeente zich vooralsnog blijft opstellen als de klassieke 'loods' die de Arnhemse samenleving verder brengt. Hoe kan deze functie terug naar de inwoner, zodat die zijn eigen koers kan bepalen, waarbij de gemeente zich als partner opstelt?
Onze ambitie
We geven als gemeente inwoners de ruimte goede ideeën te verwezenlijken en invloed te hebben op de juiste wijze van aanwending van budgetten; We benoemen samen met hen welke regels écht nodig zijn en op welke punten onze steun echt nodig is; We willen wijken met elkaar verbinden en bevorderen dat onderlinge uitwisseling van kennis en ervaring, met name op het gebied van de woon- en leefomgeving, tot stand komt; We stimuleren onderlinge zorgzaamheid en zelfwerkzaamheid van onze inwoners; Buurtrechten en de buurtwet worden verankerd in het gemeentelijke beleid.
Onze doelen Versterken participatie en zelforganiserend vermogen van inwoners Doelen
Wijken worden leuker, aantrekkelijker en veiliger en bewoners krijgen meer contact; Gedeelde verantwoordelijkheid met bewoners voor de kwaliteit van de eigen woon- en leefomgeving.
Strategie
Uitvoeringsprogramma "De veerkrachtige Samenleving Arnhem 2015-2016";
Regeling burgerinitiatieven;
Ambtenaren in de wijk.
Effectindicatoren Om de strategische doelen van de veranderopgave te monitoren wordt gekeken naar: welke taken zijn overgedragen in welke mate (burgers/gemeente); maatschappelijk rendement van de inspanningen van de burger, met als basis ons huidig meetinstrumentarium; burgerervaringen-burgertevredenheid (idem gemeente); reductie in volume van gemeentelijke inspanningen in de wijk; aantal actieve bewoners.
Onze aanpak Met de Stad We verbreden en verdiepen de wijkactieplannen ter versterking van burgerparticipatie; In 2016 zullen we starten met de verdere ontwikkeling van de huidige wijkprofielen; Met ingang van 2017 wordt een structurele regeling burgerinitiatieven van kracht die helder weergeeft onder welke voorwaarden professionele dienstverlening kan worden overgenomen; Wijkgesprekken worden geïntensiveerd en vinden cyclisch plaats. Meer bewoners worden in zo mogelijk wisselende samenstellingen betrokken; We gebruiken de kracht van verenigingen om mensen te versterken en wijken te verbinden (Uitvoering motie inzet op ondersteuning verenigingen); De gemeente neemt een faciliterende rol aan; We stimuleren de structurele dialoog tussen bewoners, gemeente en uitvoerende instellingen om tot een zo effectief mogelijke inzet te komen.
29
Samenhang met reguliere programma's In 2015/16 worden een kadernota en een uitvoeringsprogramma vastgesteld waarin de samenhang wordt gelegd tussen wijksturing en de reguliere programma's. Het gaat hierbij om een herschikking van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden ten aanzien van het maken en uitvoeren van beleid en de aanwending van de budgetten die onder de wijksturing komen te vallen. Budgettaire relatie met de reguliere programma's In de volgende tabel wordt aangegeven welke productbudgetten uit de reguliere programma's een bijdrage leveren aan de doelstellingen van deze veranderopgave. Middeleninzet vanuit reguliere producten Bedragen x € 1.000 R0002 R0404 R0405 R0607 R0608 R0609 R0611 R0701 R0702 R0801
Raad Aanpak onderwijsachterstanden Voorzien in zorgstructuren vh onderwijs Ondersteuning opgroeien en opvoeden Maatschappelijke ondersteuning Ondersteuning vrijwilligers Maatsch opvang, OGGz en verslavingszorg Algemene publieke gezondheidszorg Jeugdgezondheidszorg Voldoende woningen vd juiste kwaliteit
2016 1.422 8.243 1.214 4.624 19.325 1.014 11.112 3.070 2.519 1.022
30
Begroting 2017 2018 1.417 9.258 1.939 4.599 18.061 964 11.507 2.313 2.520 1.098
1.417 9.258 2.339 4.584 18.061 964 11.507 2.306 2.386 1.133
2019 1.417 9.258 2.339 4.561 18.061 964 11.507 2.300 2.386 1.131
Programma P2 Stad op de kaart VERANDEROPGAVEN
2.1
Werk!
Meer werk in Arnhem
Meer Arnhemmers aan het werk
2.2
Vitale centrumstad en het Rijngoud
2.3
Energy made in Arnhem, ElectriCity
2.4
Marketing van Arnhem
Samenvatting Stad op de kaart betekent werken aan een vitale stad. Dat is een stad die aan het werk is, aantrekkelijk is voor bezoekers, bewoners, bedrijven, studenten en die duurzaamheid in de praktijk brengt. 'Be good and tell it' staat centraal. Stad op de kaart werkt vanuit de kracht en kwaliteiten van de stad (groen, creatief, innovatief, ondernemend) en wil meer investeringen van allerhande partijen en meer (passende) werkgelegenheid te weeg brengen. Dit vraagt om intensieve samenwerking met partners in bedrijfsleven, onderwijs, investeerders en instellingen. We versterken onze inzet op het snijvlak van economie, werk en onderwijs, op de binnenstad en onze ligging aan de Rijn, op Energy made in Arnhem en op de marketing en lobby.
31
32
2.1 Werk! Coördinerend wethouder: Ine van Burgsteden
Onze opgave
Steden zijn de economische motor. Echter de groei van Nederlandse steden ten opzichte van Europese steden blijft achter en ook de positionering van Arnhem - Nijmegen binnen Nederland neemt in kracht af; Arnhem kent enkele ongunstige uitgangspunten in haar sociaaleconomische structuur: de stad kent een hogere werkeloosheid dan gemiddeld in Nederland en heeft relatief veel lager opgeleiden; Betere aansluiting tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt en nauwere samenwerking tussen kennisinstellingen, bedrijfsleven en overheid is noodzakelijk voor optimaal human capital en vergroten van het innovatieve vermogen; Voor Arnhem ligt een grote maatschappelijke en financiële opgave. Hoe gaan zoveel mogelijk mensen aan het werk, binnen nieuwe (financiële) kaders, vanuit het uitgangspunt meer werk is minder zorg. En welk instrumentarium zetten we daarbij zo effectief mogelijk in; Een herijking van de strategie is nodig om te komen tot de juiste investeringen in de stad en het bevorderen van zoveel mogelijk gewenste werkgelegenheid; De overheid staat hier voor een intensief rollenspel dat varieert van loslaten en ruimte geven aan partijen in de stad, samenwerken in constructieve coalities, soms agenderen en trekken, en kiezen voor de juiste schaalniveaus; Samengevat: meer (passend) werk en meer Arnhemmers aan het werk!
Onze ambitie
Meer werk in Arnhem; Meer Arnhemmers aan het werk.
Onze doelen Werk! Doelen
Versterken van de strategie om te komen tot meer werkgelegenheid, in intensief samenspel met partners (bedrijfsleven en onderwijs);
Meer benutten aanwezige innovatieve vermogen;
Versterken regionale samenwerking;
Strategie
Herijking van de economische strategie (Economische Agenda en Economisch Investeringsprogramma) en verkenning van het werkgelegenheidsoffensief 2020. Welke aanpak rendeert het meest? Hierbij past ook het verkennen van mogelijkheden voor (het terughalen van) maakindustrie (uitvoering motie Meer maakindustrie in Arnhem) en het betrekken van innovatieve ontwikkelingen op bijvoorbeeld Papendal. We kijken ook naar samenwerkingen over de grens, onder meer naar Duitsland. Ondertussen werken we verder op de lijn zoals bepaald in de economische agenda: Focus op kansrijke clusters Energie en Creatieve Industrie (en cross overs), versterken wat sterk is en een goed vestigingsklimaat, waarbij ook acquisitie nadruk krijgt; We bundelen onze krachten op een groter schaalniveau en met partners uit bedrijfsleven en onderwijs in de Triple Helix Arnhem - Nijmegen. De Triple Helix geeft richting, initieert en zorgt voor zichtbaarheid buiten de regio; We werken intensief samen met de onderwijsinstellingen in de stad (3 hogescholen en ROC's), conform de convenanten die we met hen afsloten op aspecten als innovatie, aansluiting van onderwijs bij de arbeidsmarkt, jong ondernemerschap, (internationale) studenten (uitvoering motie Arnhem studentenstad);
Meer investeringen binnenhalen (onder meer acquisitie; 33
Effectievere (re)ïntegratie;
Ontwikkelen tot een van de beter presterende werkbedrijven.
De regionaal ontwikkelde koers op de uitvoering van de Participatiewet gaan we implementeren. Dit betekent onder meer doorontwikkeling van het regionaal werkgeversservicepunt in samenhang met ontwikkelingen bij Presikhaaf & Bedrijven, Werk en Inkomen en zorginstellingen. Daarbij hoort een goed functionerend werkbedrijf (waarin sociale partners bestuurlijk samenkomen); Wij zijn bijzonder scherp op reïntegratieinstrumentarium dat resultaat oplevert; het nieuwe kader van de Participatiewet nodigt hierbij uit; Vormgeven van sociaal ondernemen waarbij een herijking van het bestaande SROI beleid zal plaatsvinden waarbij onderzocht wordt hoe het meetinstrument Prestatieladder socialer ondernemen (PSO) kan worden opgenomen (uitvoering motie Sociaal ondernemen).
Effectindicatoren Tegelijk met de herijking van de economische strategie en het werkgelegenheidsoffensief wordt gewerkt aan een set van indicatoren; Op basis van het Wwb-onderzoek worden doelen voor de periode 2016-2017 opgesteld met een daarbij behorend monitoringsplan; Er wordt in 2015 een nulmeting uitgevoerd onder werkgevers naar de tevredenheid over het werkbedrijf.
Onze aanpak Met de Stad De samenwerking met partners in en buiten de stad op dit domein is intensief. Zowel voor de strategievorming als voor de uitvoering. Het gaat hierbij om bedrijfsleven, onderwijs- en kennisinstellingen, regiogemeenten en andere overheden; We komen tot een herijking van bestaande overlegvormen, in het kader van efficiëntie en effectiviteit voor alle betrokken partijen. Waar nodig stoppen we of ontplooien we nieuwe initiatieven. Samenhang met reguliere programma's Voor beide componenten 'Meer werk in Arnhem' en 'Meer Arnhemmers aan het werk' ontwikkelen we een uitvoeringsprogramma. Dit heeft zeker een inhoudelijke relatie met de reguliere programma's economie, onderwijs, werk en inkomen, cultuur en mogelijk openbare ruimte. Budgettaire relatie met de reguliere programma's In de volgende tabel wordt aangegeven welke productbudgetten uit de reguliere programma's een bijdrage leveren aan de doelstellingen van deze veranderopgave. Middeleninzet vanuit reguliere producten
Begroting Bedragen x € 1.000
R0301 R0302 R0601 R0602
Economisch beleid Exploitatie markten Participatie (minder afst t arbeidsmrkt) Bijstand
34
2016
2017
2018
2019
4.428 279 50.266 115.186
4.125 279 46.954 115.883
4.122 279 44.636 115.513
4.119 279 44.995 115.513
2.2 Vitale centrumstad en het Rijngoud Coördinerend wethouder: Gerrie Elfrink
Onze opgave
De stad is steeds meer de economische motor, maar de groei van de Nederlandse steden ten opzichte van andere Europese steden blijft achter; De binnensteden veranderen en het kernwinkelgebied zal verder krimpen. Toenemende leegstand, minder werk, bestedingen en investeringen zijn het gevolg; Binnensteden zijn versteend, het ontbreekt aan groen en water en vormen daarmee hitte eilanden in de stad; De Rijn fungeert voor velen als barrière tussen onze twee stadsdelen in plaats een verbinding; Voorzieningen op het gebied van cultuur zijn essentieel voor de binnenstad, maar de culturele sector moet vernieuwen naar cultureel ondernemerschap in tijden van financiële krimp; En de overheid moet loslaten en ruimte geven aan de stad, de stad zorgt voor reuring en creativiteit.
Onze ambitie De Rijn is het goud van onze stad en ons centrum; dit willen we economisch, ruimtelijk en cultureel tot uitdrukking laten komen, waarbij we laten zien dat: de Rijn de verbinding is tussen Noord en Zuid; de Rijn de plek is om te vertoeven en ontmoeten; de Rijn de economische motoren Arnhems Buiten, Binnenstad en Kleefse Waard verbindt; de Rijn de verbinding is tussen het culturele en creatieve van Museum en Artez in het Coehoornkwartier en het stadspark Stadsblokken/Meinerswijk; de binnenstad aan de Rijn een topplek is om te wonen, werken en verblijven, met het gezicht naar de Rijn.
Onze doelen Vitale centrumstad en het Rijngoud Doelen
Vitalere binnenstad koesteren en versterken ruimtelijke kwaliteit; een gastvrijere en bereikbaardere binnenstad; creatieve en aantrekkelijke programmering Versterken positie van culturele hoofdstad van het oosten
Strategie
Uitvoeringsprogramma Zuidelijke Binnenstad 2014-2017
Arnhemse binnenstad 2015
Meer ruimte en minder kaders
Stadsblokken/Meinderswijk
Meer initiatieven rondom de Rijn
Gebiedsontwikkeling Koningspleij/Arnhems Buiten
Effectindicatoren Met de binnenstadsmonitor wordt vanaf 1996 de beleving, bezoekers en bestedingen in de Arnhemse binnenstad gemeten; Samen met de partners in de stad gaan we in 2016 we het instrument binnenstadsmonitor aanvullen met meer geschikte indicatoren op het terrein van kwaliteit, bereikbaarheid, programmering.
Onze aanpak Met de Stad Samen met partners in de stad wordt de recent uitgezette koers in de binnenstad verder vormgegeven. Waar de overheid een rol heeft geven we ruimte en passen kaders aan of investeren we, vooral langs de rode lopers naar het kernwinkelgebied, in openbare ruimte en maatschappelijke voorzieningen;
35
Het Rijngoud wordt binnengehaald. We verbinden, geven ruimte en faciliteren de vele initiatieven rondom de Rijn waardoor synergie ontstaat en de Rijn steeds meer een sociale en economische verbinding wordt. Binnen Arnhem, maar ook naar Duitsland gaan we relaties leggen.
Samenhang met reguliere programma's In 2016 ligt hiervoor een uitvoeringsprogramma, waarin de inhoudelijke samenhang wordt gelegd met reguliere programma's op het gebied van economie, mobiliteit, openbare ruimte en milieu. Budgettaire relatie met de reguliere programma's In de volgende tabel wordt aangegeven welke productbudgetten uit de reguliere programma's een bijdrage leveren aan de doelstellingen van deze veranderopgave. Middeleninzet vanuit reguliere producten Bedragen x € 1.000 R0302 R0501 R0601 R0610 R0803 R0804
Exploitatie markten Culturele basisvoorzieningen Participatie (minder afst t arbeidsmrkt) Integratie, interculturalis antidiscrimi Grondexploitatieprojecten Niet-grondexploitatieprojecten
2016 279 21.991 50.266 296 31.090 17.502
36
Begroting 2017 2018 279 21.473 46.954 296 28.051 9.047
279 24.744 44.636 276 28.696 619
2019 279 25.280 44.995 276 32.950 599
2.3 Energy made in Arnhem, ElectriCity Coördinerend wethouder: Henk Kok
Onze opgave
Voor een duurzame en onafhankelijke energievoorziening is een transformatie nodig van het gehele energieveld; De energiesector is van oudsher sterk vertegenwoordigd in Arnhem. Met de specifiek in Arnhem aanwezige mix van kennis, expertise en faciliteiten, zijn de mogelijkheden voor economische groei volop aanwezig. Voor Arnhem is de transitie van een fossiele naar een duurzame energievoorziening daarom niet alleen een opgave, maar ook een kans; Onze verantwoordelijkheid is om de normen voor fijn stof en stikstofdioxide te halen. Sinds 2011 voldoen we aan de grenswaarde voor fijn stof, maar de grenswaarde voor stikstofdioxide wordt maar nét gehaald.
Onze ambitie
Transformatie naar een duurzame en onafhankelijke energievoorziening; Een brede laag van buurtinitiatieven tot bedrijven, van startups tot gevestigd is nodig voor de transformatie; Bewoners en woningbouwcorporaties bruisen van de ideeën en samen met hen gaan we voor lagere woonlasten en een duurzame autonome energievoorziening. Dat is Arnhem; creatief, ruimte voor experimenten en gewoon doen; De Arnhemse energiesector loopt voorop in de toepasbare kennis en krijgt volop kansen. Kansen om te innoveren, studenten te trekken, showcases en banen; Met Trolley 2.0 laten we met Arnhemse technologie zien wat vooruitgang is; De kracht van de stad wordt benut om energieneutraal te worden en bouwen we door op het bestaande netwerk van Energie made in Arnhem. We geven zelf het goede voorbeeld;
De eerste periode van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) is begin dit jaar afgelopen. De gemeente Arnhem heeft de ambitie om het luchtprogramma voort te zetten en kan daardoor aansluiten bij het landelijk Actieplan Luchtkwaliteit. Om de luchtkwaliteit verder te verbeteren zetten we maatregelen in op het gebied van verkeer (doorstroming en milieuzone) en mobiliteit (schoon vervoer).
Onze doelen Energie made in Arnhem, ElectriCity Doelen
Doorzetten en verbeteren inzet op energietransitie: - Energieneutraliteit in 2050; -1,5 % energiebesparing per jaar, 14% duurzame opwek in 2020;
Strategie New Energy made in Arnhem 2015 - 2020
Versterken van Arnhem als een toonaangevend EMT-cluster, en zich profileren als dé electriciteitstad (ElectriCity) van Nederland; Vergroten voorbeeldfunctie van de gemeente Arnhem; Geen overschrijdingen van de grenswaarden fijn stof en stikstofdioxide langs de wegen in Arnhem.
Effectindicatoren Sinds 2010 houden we een Energiemonitor bij om de effecten van de inspanningen te monitoren.
37
Onze aanpak Met de Stad Een blauwdruk voor het verduurzamen van de Arnhemse samenleving bestaat niet. Allerlei partners, ondernemers, bewoners en organisaties bewegen zich immers binnen eigen netwerken. Werken aan de duurzaamheidsopgave vindt geheel in lijn met de geschetste visie in de Arnhemse Perspectiefnota 20162019 en het programma Van wijken weten, steeds vaker plaats vanuit die samenwerkingsverbanden. Binnen deze netwerken ontstaan voortdurend nieuwe ideeën en initiatieven; Burgerparticipatie, overheidsparticipatie, nieuwe allianties, sociale cohesie, het accent op leefbaarheid in de wijken (zowel fysiek als sociaal) en sterke intrinsieke motivatie zijn hierbij gemene delers. De gemeente Arnhem streeft daarom bewust naar co-creatie van duurzame resultaten en samenwerking. De gemeente is een van de spelers op het speelveld; In de afgelopen vier jaar, vanaf de start in 2010, is een rijk netwerk ontstaan bestaande uit 117 partners (bedrijven en instellingen uit de regio) die in de meest diverse sectoren actief zijn, maar zich gezamenlijk willen inzetten voor het verduurzamen van de stad. De gemeente wil de kracht van dit netwerk aanspreken en vergroten. Het netwerk staat al jaren bekend onder de naam Energie made in [Arnhem] en daar zal de komende periode geen verandering in komen. Via het programma New Energy made in [Arnhem] beoogt de gemeente de instandhouding van het tweerichtingsverkeer. Tegelijkertijd is er het besef dat de verduurzamingsopgave ook niet alleen met deze partners kan worden volbracht, maar dat hiervoor inspanningen benodigd zijn van nog veel meer bedrijven, organisaties en inwoners. Het programma Van wijken weten met de daarin opgenomen veranderopgaven kan in dat kader helpen bij activering van inwoners; Wij hebben de focus op Arnhem, maar voor alle onderwerpen geldt dat zij over alle schaalniveaus heen spelen. Oorzaken en oplossingen houden zich niet aan gemeentegrenzen en ook EMT-bedrijven werken vaak internationaal. Arnhem is actief in landelijke en regionale netwerken en samenwerkingsverbanden en zet zich in voor het verder uitbouwen van internationale banden, om te leren met anderen en om slimme voorbeelden over te nemen of te exporteren. Samenhang met reguliere programma's: De realisatie van de doelstellingen zijn mede afhankelijk en inhoudelijk afgestemd met de reguliere programma's wonen, mobiliteit, openbare ruimte, milieu en economie. Budgettaire relatie met de reguliere programma's In de volgende tabel wordt aangegeven welke productbudgetten uit de reguliere programma's een bijdrage leveren aan de doelstellingen van deze veranderopgave. Middeleninzet vanuit reguliere producten
Begroting Bedragen x € 1.000
R0301 R0402 R0501 R0610 R0706 R0907
Economisch beleid Huisvesting onderwijs Culturele basisvoorzieningen Integratie, interculturalis antidiscrimi Milieubeheer Huisvesting en facilitaire zaken
2016 4.428 25.905 21.991 296 4.755 16.932
38
2017 4.125 26.499 21.473 296 4.364 16.063
2018 4.122 27.526 24.744 276 4.364 16.063
2019 4.119 29.065 25.280 276 4.364 16.207
2.4 Marketing van Arnhem Coördinerend wethouder: Ron König
Onze opgave
De competitie tussen steden wordt intensiever en onze (regionale) positionering staat onder druk; De uitdaging om gericht doelgroepen bewoners, bezoekers, bedrijven, studenten en andere overheden voor onze stad te behouden, te interesseren en aan te trekken wordt steeds groter. Ontwikkelingen in de herkomstgebieden spelen hierbij ook een rol (zoals voor de kennisinstellingen); De uitgangspunten van Arnhem bieden potentie om, op basis van de juiste keuzes, geprofileerd en scherp voor het voetlicht te komen. Om zo meer investeringen en bestedingen uit te lokken, leidend tot een aantrekkelijker stad en meer werkgelegenheid.
Onze ambitie
We willen gericht bewoners, bezoekers, bedrijven, studenten, andere overheden behouden en aantrekken; Meer investeringen (van anderen) in een aantrekkelijke stad en werkgelegenheid; Meer studenten in de stad die hier ook blijven na hun studie, mede vanwege de unieke verbindingen tussen onderwijs en bedrijfsleven; Door aanwezigheid in meer relevante netwerken ook meer invloed.
Onze doelen Marketing van Arnhem Doelen
Doelgerichte citymarketing, afgestemd op toeristische marketing;
Meer studenten en intensievere verbindingen met en grotere zichtbaarheid van de kennisinstellingen;
Strategie
Terugkerende beeldbepalende evenementen;
Ontwikkeling van het 'nieuwe herdenken';
Versterken van onze (inter)nationale positionering en lobbykracht
We komen tot een herijking van de uitvoeringsagenda voor citymarketing in de komende jaren waarin de diverse doelgroepen aan bod komen, evenals de inhoudelijke aspecten waarop wij bepaald hebben sterker voor het voetlicht te willen treden. We brengen de toeristische marketing en de citymarketing met elkaar in samenhang en kijken naar de positionering van de uitvoering. Onze sterke posities zoals ook Papendal komen hierin aan bod; Samen met de drie kennisinstellingen werken wij aan de ontwikkeling en uitvoering van het actieprogramma Arnhem Studiestad; De evenementenvisie en visie op hoogwaardige culturele evenementen maken dat wij consequent werken aan de zichtbaarheid van Arnhem. Komende tijd gaat dat in elk geval om de Giro d'Italia en Sonsbeek Internationaal in 2016 en Velocity in 2017; Samen met het Airbornemuseum en de Eusebius werken wij aan versteviging van de Battle of Arnhem Aanbod Keten, waarin brug en kerk een rol krijgen. Daarbij hoort ook de ontwikkeling van het 'nieuwe herdenken' onder meer door een jaarlijks terugkerend evenement. Wij verkennen en versterken de regionale samenwerking op het gebied van herdenkingstoerisme, inclusief de educatieve waarde (uitvoering motie Regionale samenwerking herdenkingstoerisme); We groeien door op de ontwikkeling en uitvoering van internationaal beleid en de lobbystrategie. Dat doen we samen met andere overheden en partners in en buiten de stad. Steeds op een passend regionaal schaalniveau. Ontwikkeling van een hospitalityprogramma hoort daar ook bij.
39
Effectindicatoren We werken aan een set van indicatoren in 2016, waarbij bijvoorbeeld de binnenstadsmonitor, het merkenonderzoek en de nationale studentenenquête hiervoor input leveren.
Onze aanpak Met de Stad Samen met partners in de stad wordt de organisatievorm herijkt, met name ook om citymarketing nog meer van de stad te maken; Samen met de kennisinstellingen (en bedrijven) wordt een structurele aanpak ontwikkeld en activiteiten uitgevoerd om Arnhem als aantrekkelijke stad voor studenten op de kaart te zetten; Samen met partners in de regio en onder meer Airbornemuseum en Eusebius werken aan de vernieuwing van de herdenkingen en versterking van herdenkingstoerisme. Samenhang met reguliere programma's In 2016 ligt hiervoor een uitvoeringsprogramma waarin de inhoudelijke samenhang wordt gelegd met de reguliere programma's op het gebied van economie, cultuur, onderwijs, en bijvoorbeeld openbare ruimte. Maar zeer zeker ook ligt er een relatie met de veranderopgaven Vitale centrumstad en het Rijngoud, Werk en Energy Made in Arnhem. Budgettaire relatie met de reguliere programma's In de volgende tabel wordt aangegeven welke productbudgetten uit de reguliere programma's een bijdrage leveren aan de doelstellingen van deze veranderopgave. Middeleninzet vanuit reguliere producten
Begroting Bedragen x € 1.000
R0301 R0302 R0502 R0503 R0504 R0601
Economisch beleid Exploitatie markten Meerjarenvoorzieningen 2-jaarlijkse cult activ (programmatisch) Incidentele culturele activiteiten Participatie (minder afst t arbeidsmrkt)
2016 4.428 279 2.122 609 159 50.266
40
2017 4.125 279 1.899 708 159 46.954
2018 4.122 279 1.898 708 159 44.636
2019 4.119 279 1.897 708 159 44.995
4. Reguliere programma's
De diverse taken waar de gemeente voor verantwoordelijk is, zijn opgenomen in 10 reguliere programma’s:
R0
Algemeen bestuur en publieke dienstverlening
R1
Veiligheid
R2
Verkeer, vervoer en waterstaat
R3
Economie
R4
Educatie
R5
Cultuur, recreatie en sport
R6
Participatie en maatschappelijke ondersteuning
R7
Gezondheid en milieu
R8
Wonen en ruimte
R9
Bedrijfsvoering
De reguliere programma's worden nader toegelicht met de onderdelen: Ambitie: een beknopte beleidstoelichting met de belangrijke doelen in dit programma. Hierbij wordt tevens aandacht geschonken aan concrete beleidswijzigingen, de uitwerking van het coalitieakkoord en de impact van veranderopgaven; Samenhang: bijv. met het Coalitieakkoord 2014-2018 'Met de Stad', met veranderopgaven of bezuinigingstaakstellingen of met een paragraaf; Belangrijke raadsonderwerpen: onderwerpen die voor raadsbehandeling in 2016 staan gepland; Actuele kaders: de bestaande en relevante beleidskaders van de gemeente en andere overheden bij de uitvoering van het takenpakket. Zoveel als mogelijk zijn hierbij hyperlinken aangebracht; Financiën: - exploitatieoverzichten 2016-2020 inclusief toelichting op de exploitatie en de mutaties in de reserves; - tabel Kosten per product met taartdiagram; - tabel Relatie met veranderopgaven en pilots Wijksturing 2016, voorzover producten in het reguliere programma een bijdrage leveren aan de doelen van de veranderopgaven of aan de pilots Wijksturing 2016; Prestatie indicatoren: met indicatoren kunnen de beoogde prestaties van een regulier programma (output) gemonitord worden. Bij sommige producten in een programma is aangegeven dat de indicatoren in ontwikkeling zijn. Dit heeft te maken met de ontwikkeling van nieuwe prestatie indicatoren in samenhang met de nieuwe veranderopgaven, de bezuinigingsopgaven of afstemming met reeds bestaande monitorinstrumenten en landelijke indicatoren, ook in verband met benchmarking tussen gemeenten.
41
42
Regulier Programma R0 Algemeen bestuur en publieke dienstverlening De taken van raad en college zijn gericht op een transparant, democratisch bestuur met de focus op samenwerking met de stad. Arnhem werkt samen in bestuurlijke organen in regionaal, landelijk en Europees verband. Arnhem biedt haar inwoners een laagdrempelige en betrouwbare dienstverlening. Publieke dienstverlening is gericht op digitale dienstverlening. Bij klantcontacten wordt continue aandacht besteed aan een klantvriendelijke benadering.
Ambitie
Arnhem verkent en ontwikkelt de toekomst van de stad met zijn inwoners, bedrijven en instellingen; Arnhem streeft waar nodig en nuttig naar intensieve samenwerking in de regio en netwerken van steden; Arnhem draagt bij aan versterking van de economische vitaliteit binnen het stedelijk netwerk Arnhem Nijmegen; Arnhem optimaliseert de digitale dienstverlening aan zijn inwoners.
Rekenkamer Een raadswerkgroep onderzoekt ten tijde van het opstellen van de begroting de inrichting van een nieuwe rekenkamerfunctie op basis van de in 2015 uitgevoerde Evaluatie Rekenkamer Arnhem. Regionale en andere bovenlokale lichamen In de paragraaf Verbonden Partijen wordt ingegaan op algemene (bestuurlijke) organen en lidmaatschappen van onder andere de Euregio, VNG, samenwerkingsverband grote steden en Nicis (Platform 31) . Wegens stopzetting van de plus-variant binnen de Wet gemeenschappelijke regelingen is de Stadsregio Arnhem Nijmegen in liquidatie. Nieuwe samenwerkingsvormen zijn: een gemeenschappelijk orgaan om regionaal het regionale beleid aangaande economie, wonen en verkeer vorm te kunnen geven. Mogelijk ook op andere terreinen zoals milieu; een modulaire gemeenschappelijke regeling om bijvoorbeeld regionale aanbesteding van doelgroepenvervoer te kunnen regelen; een economic board (Triple Helix) met partners uit de overheid, onderwijs- en onderzoek en ondernemerswereld; samenwerking in Euregioverband en met Duitse steden in de deelstaat Nordrhein-Westfalen. Arnhem versterkt zijn positionering in de landelijke netwerken G32 en VNG. Door deelname in verschillende werkgroepen en commissies dragen Arnhemse bestuurders bij aan kennisontwikkeling en lobbytrajecten, onder andere op het gebied van gemeentefinanciën en specifieke dossiers in het sociale domein. Verwacht wordt dat de G32 een belangrijke gesprekspartner blijft voor het Rijk voor Agenda Stad. De burgemeester is portefeuillehouder Agenda Stad in het dagelijks bestuur van de G32. Klant Contact Centrum (KCC) Het KCC vervolgt de ingeslagen weg en zet steeds meer in op digitale dienstverlening. Het is een belangrijke weg om de in 2014 ingezette bezuiniging die oploopt tot € 0,7 miljoen vanaf 2017 te halen en sluit naadloos aan op het gedachtegoed 'slimmer organiseren / meer digitaal' uit de Perspectiefnota 2016-2019. Een tweede belangrijke pijler zijn investeringen in de medewerkers om de gastvrijheid naar een hoger niveau te brengen en te houden. Het voornemen is om de bij het Klant Contact Centrum opgedane kennis en kunde in te zetten voor andere onderdelen van de gemeente met klantcontacten.
Samenhang
Het product Raad heeft een relatie met het Programma Van wijken weten, veranderopgave Versterken participatie en zelforganiserend vermogen van inwoners; Het product Regionale bovenlokale organen hangt samen met de paragraaf Verbonden Partijen; Het Burgerjaarverslag zoomt in op de dienstverlening naar de burger.
Belangrijke raadsonderwerpen
Evaluatie gemeenschappelijk orgaan, een nieuwe samenwerkingsvorm voor het stedelijk netwerk; Input voor het jaarplan gemeenschappelijk orgaan en economic board.
43
Actuele kaders
Nota 'De raad aan zet'; Griffieplan; De MIRT-agenda is het werkkader van de regio, provincie en Rijk voor de versterking van de economische vitaliteit binnen het Stedelijk Netwerk Arnhem - Nijmegen.
Financiën Middelen Bedragen x € 1.000 Lasten Baten Exploitatieresultaat Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserve Saldo
Rekening 2014 10.967 3.231 -7.736 26 100 74 -7.662
Begroting 2015 Geamendeerd
9.625 2.271 -7.354 0 0 0 -7.354
t/m Raad 27 Juli
10.186 2.467 -7.719 0 0 0 -7.719
2016 9.689 2.457 -7.232 0 0 0 -7.232
Begroting 2017 2018 9.151 2.442 -6.709 0 0 0 -6.709
9.132 2.442 -6.690 0 0 0 -6.690
2019 9.130 2.442 -6.688 0 0 0 -6.688
Toelichting mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015) x €1.000
Lasten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen - Oplossing restant taakstelling griffie en raad als besloten in MJPB 2015-2018 - Oplossing knelpunt raad (oa. nieuwjaarsreceptie) - Lagere fractievergoeding raad - Voordeel loonsom raad als gevolg van fiscaal voordeel - Herallocatie: Aframing budget wachtgeld van college, in 2016 worden lagere kosten verwacht dan in 2015 - Aanpassing interne rente van 5,25% naar 4%
80 19 -15 -100 -334 -7
Bestaand beleid - Aframen incidenteel in 2015 verhoogd budget vanwege gecombineerde verkiezingen in dat jaar - Kapitaallastenontwikkeling - Diversen
-90 -55 4
Totaal mutaties lasten
-498
x € 1.000
Baten Bestaand beleid - Diversen
-10 -10
Totaal mutaties baten Totaal mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015)
495
Kosten per product Kosten per product
Rekening Bedragen x € 1.000
R0001 R0002 R0003 R0004 R0005 R0006
Verkiezingen Raad Griffie Rekenkamer College van B. en W. Bovenlokale / Regionale organen R0007 Publieke dienstverlening Totaal
2014
Begroting 2015 Geamendeerd
t/m Raad 27 juli
Begroting 2016
2017
2018
2019
409 1.532 601 190 1.716 1.395
252 1.360 646 113 2.206 526
246 1.443 655 115 2.200 773
155 1.422 655 115 1.898 757
155 1.417 655 115 1.747 756
155 1.417 655 115 1.747 756
155 1.417 655 115 1.747 755
5.124 10.967
4.523 9.625
4.754 10.186
4.687 9.689
4.306 9.151
4.287 9.132
4.286 9.130
44
Toelichting tabel kosten per product In de volgende tabel is een product uit dit reguliere programma opgenomen dat een bijdrage levert aan de doelstellingen van een veranderopgave. Relatie productbudget met veranderopgave(n) Van wijken weten Pilots 2016 Aanbod Wijksturing naar wijkvraag
Participatie en zelforg. vermogen R0002
Stad op de kaart Werk Vitale centrumstad
EMiA/ ElectriCity
Marketing
Prestatie indicatoren Gelet op de aard van de meeste producten in dit programma zijn geen prestatie-indicatoren benoemd. Indicatoren voor het product publieke dienstverlening zijn in ontwikkeling, waarbij aansluiting gezocht wordt bij indicatoren die door de VNG zijn ontwikkeld.
45
Regulier Programma R1 Veiligheid Veilig zijn en zich veilig voelen is voor alle mensen erg belangrijk. Leven in een veilige omgeving levert een wezenlijke bijdrage aan vrijheid, expressie en ontwikkeling. De gemeente heeft een regierol op het terrein van de brede veiligheid: veilig ondernemen, veiligheid in de wijk, veilig uitgaan, veiligheid op straat en veilig in huis. In nauwe samenwerking met partners in veiligheid werkt de gemeente aan integrale aanpak voor veiligheid en aan een positiever veiligheidsbeleving van haar inwoners en bezoekers van de stad.
Ambitie In Arnhem vraagt veiligheid continue aandacht: in uitgaansgebieden, in de wijken, achter de voordeur. Dat vraagt een blijvende investering in het netwerk van veiligheid- en zorgpartijen. Voor 2016 en verder is naast de onderwerpen inclusief prioritering (veilige woon- & leefomgeving; jeugd) zoals beschreven in de kadernota Veiligheid, aandacht en inzet voor: bestrijding maatschappij ondermijnende activiteiten; bestrijding radicalisering; ontwikkelingen rond prostitutie en mensenhandel; ontwikkelingen rond de 'achterdeur-problematiek' (coffeeshops); ontwikkelingen het horeca concentratiegebied; verdere ontwikkeling werken in de wijken, ook in samenhang met het Veiligheidshuis; doorontwikkeling repressieve organisatie (DRO) (Brandweer); aandacht voor en inzet op (brand en calamiteiten) preventie (Brandweer).
Samenhang
Regulier programma 6, onderdeel 6.10: integratie, interculturalisatie en antidiscriminatie. Vanuit dit programma worden extra inspanningen gedaan op het voorkomen/wegnemen van spanningen in de Arnhemse samenleving die zouden kunnen leiden tot radicalisering van Arnhemmers. Hierbij wordt intensief samengewerkt met het Veiligheidshuis; Paragraaf Verbonden Partijen (gemeenschappelijke regeling Veiligheids- en Gezondheidsregio GelderlandMidden/VGGM en Stichting Het Veluwse Bosbrandweer Comité); Zomernota 2016-2019: bezuinigingsopgave van € 750.000 op de bijdrage aan de GR VGGM (brandweer en volksgezondheid). Deze opgave is voorlopig ondergebracht in het financieel kader van Regulier Programma R7 Gezondheid en Milieu (zie ook Paragraaf Verbonden Partijen).
Belangrijke raadsonderwerpen
Kwartaal cijfers politie en brandweer; Onderzoeksresultaat Leefbaarheid en veiligheid; Onderzoek radicalisering; Ontwikkelingen achterdeurproblematiek; VNG model-APV prostitutie; Sluitingstijden horeca; Evaluatie kadernota Veiligheid.
Actuele kaders
Kadernota Veiligheid 2012-2016; Regionale crisisplannen; Convenant Regionaal Informatie en Expertise Centrum.
46
Financiën Middelen Bedragen x € 1.000 Lasten Baten Exploitatieresultaat Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserve Saldo
Rekening 2014 14.116 728 -13.389 0 8 8 -13.381
Begroting 2015 Geamendeerd
13.535 416 -13.119 0 0 0 -13.119
t/m Raad 27 Juli
13.896 541 -13.355 0 0 0 -13.355
2016 14.939 1.805 -13.134 0 0 0 -13.134
Begroting 2017 2018 14.919 1.781 -13.138 0 0 0 -13.138
14.900 1.781 -13.119 0 0 0 -13.119
2019 14.881 1.781 -13.100 0 0 0 -13.100
Toelichting mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015) x € 1.000
Lasten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen - Kapitaallastenontwikkeling MeerjarenInvesteringsPlanning (MIP) - Aanpassing interne rente van 5,25% naar 4% - Actualisatie legesopbrengst
1.335 -211 35
Bestaand beleid - Generieke bezuiniging VGGM in het bijzonder brandweer : Bezuiniging MJPB 2014-2017 - Ontwikkelingen horeca concentratie gebied : Incidenteel 2015 : MJPB2015-2018 - Sturingsbudget van veranderopgaven naar R1.1 - Diversen
-200 -50 75 59 1.043
Totaal mutaties lasten
Baten
x € 1.000
Bestaand beleid - Huur brandweerkazerne - Beëindiging inzet GSO-middelen tbv leefbaarheid in de wijken (MJPB 2013-2016)
1.314 -50 1.264
Totaal mutaties baten Totaal mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015)
221
Kosten per product Kosten per product
Rekening Bedragen x € 1.000
R0101 Openbare veiligheid R0102 Voorkomen en bestrijden van rampen R0103 Brandbestrijding Totaal
2014
Begroting 2015 Geamendeerd
t/m Raad 27 juli
Begroting 2016
2017
2018
2019
2.917 16
2.486 16
3.044 16
3.162 16
3.161 16
3.160 16
3.158 16
11.183 14.116
11.033 13.535
10.836 13.896
11.761 14.939
11.743 14.919
11.724 14.900
11.707 14.881
47
Prestatie indicatoren Een tabel met productindicatoren wordt achterwege gelaten. Reguliere monitorgegevens komen terug in de kwartaalcijfers van de politie en brandweer. Tweejaarlijks wordt het onderzoek Leefbaarheid en veiligheid uitgevoerd om het resultaat van en de ontwikkelingen in het veiligheidsbeleid te meten. Het onderzoek Leefbaarheid en veiligheid zorgt tevens voor een vergelijk tussen steden onderling en meet daarnaast ontwikkelingen in de verschillende Arnhemse wijken. In het najaar van 2015 wordt dit onderzoek wederom uitgevoerd; de rapportage met de onderzoeksresultaten volgt in de eerste helft van 2016. Doordat het onderzoek door de jaren heen in eenzelfde vorm wordt gehouden zijn de uitkomsten goed bruikbaar om zowel als indicator te gebruiken als ook om beleid te ontwikkelen.
48
Regulier Programma R2 Verkeer, vervoer en waterstaat Arnhem is een goed bereikbare, toegankelijke, aantrekkelijke en vitale stad en wil dat blijven. Om sociaal en economische bereikbaarheid te waarborgen wordt naast onderhoud ingezet op het verbeteren van de voorzieningen voor fietsers, voetgangers en OV-reizigers, het verdelen van schaarse parkeerruimte in en rond de binnenstad en de bereikbaarheid van de economische kerngebieden in de stad. De focus ligt ook op de samenhang tussen mobiliteit en milieu/duurzame energie. Een voorbeeld hiervan is de koppositie van Arnhem met de ontwikkeling van Trolley 2.0 op het gebied van elektrisch vervoer en het havenbeheer.
Ambitie Het principe van wijksturing (veranderopgave Wijksturing) zal grote invloed hebben op het bepalen van de ambitie in de wijken. Een goed toegankelijke en aantrekkelijke openbare ruimte draagt bij aan de veranderopgave Vitale binnenstad en het Rijngoud. De ambities van het Coalitieakkoord 2014-2018 Met de stad! worden verder uitgevoerd, waaronder kandidatuur fietsstad van het jaar 2016; autoluw/autovrij maken van het Gele Rijders Plein en de Markt in 2016; uitwerking (pilot) watertaxi; vormgeving Trolley 2.0. Door innovatieve vernieuwing van de aandrijving van de trolleybussen mogelijk maken om delen van het openbaar-vervoernet bovenleidingloos te rijden. Dit dient het milieu en de financiën; verkenning capaciteitsuitbreiding gratis fietsenstalling Gele Rijders plein. Mobiliteit en openbare ruimte: Ontwikkeling De ambitie van Arnhem voor 2016 en verder op het gebied van mobiliteit zijn: Fiets verdere voorbereiding van Velocity 2017; realisatie fietsverbinding Arnhem-Velp langs het spoor; invulling snelfietsroute Arnhem-Wageningen en Arnhem-Dieren. Openbaar vervoer uitrol HOV-Arnhem-Wageningen; herinrichting omgeving Velperpoortstation in combinatie met verbeterinvesteringen van ProRail aan het station en spoordijklichaam; verplaatsing NS-station Presikhaaf passend in ontwikkeling Science Park. Dit project vormt onderdeel van de Integrale MIRT-agenda Stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen. Gebiedsontwikkeling en onderhoud hoofdwegen Vervolg herinrichting stationsgebied Arnhem Centraal, 2016; 2016-2017; In deze periode wordt een belangrijke kwaliteitsimpuls gegeven aan de zuidelijke binnenstad. Een kwalitatief hoogwaardige openbare ruimte wordt gezien als één van de dragers van de ontwikkeling van dit gebied; herinrichting Velperweg 2016-2017; Apeldoornseweg, 2017-2018; Groningensingel; Verbetermaatregelen centrumring, waaronder logischer strookindeling, herkenbaarheid en verbetering ontsluiting parkeergarages Musis en Velperplein; integrale aanbieding van diensten (water, electra, afname afval) aan passagiersschepen; Langs de nieuwe kade en aan de Boterdijk worden electra aansluitpunten gecreëerd voor de passagiersschepen. Hiermee kan het gebruik van generatoren door de passagiersschepen beperkt worden zodat geluidsoverlast wordt teruggedrongen; verhogen aantrekkelijkheid van Arnhem als aanlegplaats voor passagiersschepen. De volgende ontwikkelingen zijn gaande: Provincie Gelderland draagt de exploitatie van de regiotaxi over aan de Gelderse regio's, waaronder onze regio Arnhem Nijmegen. Hiermee kan uitwerking worden gegeven aan de bundeling van het doelgroepenvervoer (regiotaxi, Wmo-vervoer, leerlingenvervoer, Wsw-vervoer etc.);
49
Vervolg van het rijksprogramma Beter Benutten. Na de succesvolle start van Beter Benutten 1, waarin infrastructuurmaatregelen domineerden, zoekt het programma nu naar gedragsbeïnvloedingsmaatregelen. Arnhem cofinanciert € 0,5 miljoen en genereert daarmee € 9 miljoen aan maatregelen in Arnhem. Dit programma komt tot uitvoer in de periode 2015 tot 2018; Door de aanleg van het derde spoor in Duitsland zullen meer goederentreinen door Arnhem rijden. Overlast door geluid, trillingen en veiligheid voor de inwoners van Arnhem zullen extra aandacht krijgen; Maatschappelijke ontwikkelingen, zoals in de zorg, bijvoorbeeld langer thuis wonen, hebben hun gevolgen voor de bereikbaarheid van woningen en voorzieningen; Ook ontwikkelingen in het vakgebied - compacte-stadgedachte, beter benutten bestaande infrastructuur, steeds verdergaande informatie- en communicatietechnieken (ICT), de uitrol van de elektrische fiets - leveren nieuwe mogelijkheden voor het bereikbaar houden van Arnhem. Openbaar vervoer en fiets hebben en krijgen hierin een steeds grotere rol. Deze vervoerwijzen maken verdere verdichting van Arnhem mogelijk binnen het bestaande stedelijke gebied; In het licht van de algemene financiële problematiek is besloten tot een bezuinigingstaakstelling op het terrein van mobiliteit van € 0,8 miljoen structureel vanaf 2016. Deze zal voornamelijk gevonden moeten worden door verhoging van inkomsten door vernieuwing van het parkeerproduct en lagere lasten door de kosten van handhaving te verminderen. Inmiddels heeft zich een stijging van parkeeropbrengsten ingezet. Door investering in klantvriendelijkheid en aantrekkelijkheid van het parkeren zullen enerzijds kosten worden teruggedrongen en ontstaat anderzijds een dynamischer en gastvrij parkeerproduct. De mogelijkheden van kostenbesparing door verdere digitalisering worden opgepakt. Bezien wordt of integratie van parkeerhandhaving en handhaving en toezicht openbare ruimte leidt tot kostenbesparing.
Mobiliteit en openbare ruimte: Beheer Om een aantrekkelijke, toegankelijke stad te blijven, is het van groot belang dat de openbare ruimte op orde is: veilige wegen, fietspaden, trottoirs, bruggen, viaducten, goed werkende openbare verlichting en verkeersregelinstallaties. De Arnhemse ambities voor 2016 en verder zijn: de openbare ruimte sober en doelmatig te onderhouden, met als doel deze schoon, heel en veilig te houden, waarbij kapitaalvernietiging wordt voorkomen en een veilige openbare ruimte voorop staat. Op enkele locaties in de stad ligt het ambitieniveau hoger: in het Centrum, in het vernieuwde stationsgebied en rondom winkelcentra. In paragraaf 4.4 Onderhoud kapitaalgoederen wordt verder ingegaan op de kwaliteitsnormen; Buiten Gewoon Beter (BGB) is de inhaalslag om wijkgericht alle Arnhemse wijken eind 2022 op het vereiste kwaliteitsniveau te hebben. In 2017 zal het werk aan de vijfde ronde BGB-wijken worden afgerond. Dit betreft de wijken Holthuizen (al gereed), Rijkerswoerd west, Graaf Ottoplein, St Marten, Sonsbeek-Noord, Spoorhoek, Het Dorp/ Mariëndaal, Plattenburg en Spijkerbuurt. De werkwijze van BGB raakt aan de lijn van de Perspectiefnota 2016-2019 en specifiek de veranderopgave Wijksturing. In het proces van de twee pilotwijken wordt specifiek gekeken wat dit voor BGB betekent; in de MJPB 2015-2018 is aangekondigd dat in 2015 de nota Openbare Ruimte aan de Raad ter vaststelling zou worden voorgelegd. Door de lijn van de Perspectiefnota 2016-2019 en wel specifiek de wijksturing, wordt van het opstellen van deze nota afgezien. De nieuwe weg die met het programma "Van wijken weten" ingeslagen is heeft, met de daarbij behorende bezuinigingen, zijn weerslag op de manier waarop de openbare ruimte en de kapitaalgoederen onderhouden worden. In de MJPB 2017-2020 wordt de gebiedsgerichte uitwerking opgenomen. In de nu voorliggende MJPB is hiermee nog geen rekening gehouden; er wordt een prachtig nieuw stationsgebied gerealiseerd (zowel het vastgoed als de openbare ruimte). Om dit complexe en intensief gebruikte gebied op een hoger ambitieniveau dan voorheen te beheren is naar verwachting meer budget nodig dan nu beschikbaar is. Hierbij moet worden aangetekend dat de gemaakte ramingen weliswaar gedetailleerd zijn onderbouwd, maar dat eerst ervaring met beheer en onderhoud van het nieuwe stationsgebied zal moeten worden opgedaan, voordat definitief kan worden vastgesteld welke budgetten noodzakelijk blijken om de vereiste kwaliteitsniveaus te kunnen realiseren. In de MJPB 2017-2020 wordt een voorstel gedaan waarbij ambitie en dekkingsvoorstel op elkaar afgestemd zullen zijn; in de binnenstad wordt nadrukkelijk ingezet op het verbeteren van de kwaliteit van de openbare ruimte. Naast de grote inspanningen in de zuidelijke binnenstad wordt inzet gepleegd op de vier Rode Lopers. Parkeren Het intern verzelfstandigde Parkeerbedrijf Arnhem (PBA) is verantwoordelijk voor alle uitvoerende parkeertaken zoals beheer parkeerautomaten en garages, fietsenstallingen, uitvoeren handhaving en verlenen van vergunningen en ontheffingen. Er zijn ontwikkelingen die van invloed zijn op het parkeerbeleid: invoering van vennootschapsbelasting voor de parkeergarages; evaluatie betaald avondparkeren; door het vervallen van de proces-verbaalvergoeding van het rijk ontstaat een tekort binnen het beleidsveld van circa € 254.000. Dit zal door lagere kosten van onderhoud en hogere opbrengsten binnen het saldo van parkeeropbrengsten worden opgevangen. Eventuele meeropbrengsten door een andere wijze van innen van boetes of minder kosten van handhaving worden meegenomen bij de taakstelling op mobiliteit. Dit krijgt uitwerking in het integrale en nieuwe handhavingsplan voor de fysieke leefomgeving;
50
de twee fietsenstallingen in Arnhem Centraal zullen de eerste 24 uur gratis worden. Arnhem loopt hierin in Gelderland voorop. Hiernaast heeft NS besloten om niet alle beheerkosten voor de twee fietsenstallingen van Arnhem Centraal op zich te nemen. Voor de gemeente houdt dit in dat er een bijdrage van € 120.000 per jaar nodig is. Onderzocht wordt of het inzetten van medewerkers van Presikhaaf Bedrijven deze kosten met circa € 20.000 per jaar omlaag kunnen brengen. Het resterende bedrag (€ 100.000) komt ten laste van het Bereikbaarheidsfonds.
De Arnhemse ambities voor 2016 en verder zijn: uitbreiden mogelijkheden voor digitaal parkeren, digitale handhaving en digitalisering van parkeerproducten zoals vergunningen en ontheffingen (noodzakelijk in verband met taakstelling op mobiliteit); verbetering uitstraling, veiligheid en toegankelijkheid parkeergarages; uitbreiding gebieden betaald parkeren (bv. Nieuwe Kadekwartier, Spijkerkwartier, Spoorhoek, Sint Marten en Sonsbeekkwartier-Zuid. In Heijenoord bestudeert een bewonersinitiatief of wel of geen uitbreiding zinvol is); evaluatie invoering parkeerregime in Transvaal. In nauw overleg met de belanghebbenden. Oppervlaktewater en Havenbeheer Waterbeheer omvat onder meer afkoppelvoorzieningen, ecozones, oppervlaktewater(bodems) zoals de Immerlooplas en Malburgerhaven. Ook civieltechnische watergerelateerde werken, zoals duikers, en fonteinen horen in deze categorie; Het Actieplan Wateroverlast geeft aan op welke manier gevolgen van toekomstige extreme regenbuien verminderd kunnen worden. Dit is nadrukkelijk een gedeelde verantwoordelijkheid van de overheid (gemeente en waterschap) en de particulieren, bewoners, bedrijven, instellingen. Op basis van dit plan kan de Raad bepalen of zij een hogere gemeentelijke ambitie wenst voor de aanpak van (extreme) wateroverlast dan besloten in oktober 2013 (Keuzenota Integraal Onderhoud Openbare Ruimte); Onder havenbeheer vallen het exploiteren van en toezicht houden op het gebruik van de havens en kaden.
Samenhang Dit reguliere programma heeft een samenhang met: programma Van wijken weten: het principe van (de veranderopgave) Wijksturing zal grote invloed hebben op de wijze waarop middelen in de wijken worden ingezet. Doel is de wijken meer zeggenschap te geven over hun eigen de woon- en leefomgeving en daarmee ook over de openbare ruimte. In de pilots wordt samen met bewoners en wijkgebonden bedrijven op zoek gegaan naar hoe zij meer zeggenschap kunnen krijgen over de (kwaliteit van) de openbare ruimte; programma Stad op de kaart: een goed toegankelijke en aantrekkelijke openbare ruimte draagt bij aan de veranderopgave vitale binnenstad en het Rijngoud. Om die reden is het verbeteren van de kwaliteit van de openbare ruimte één van de speerpunten voor de Arnhemse binnenstad (koersdocument). Ook aantrekkelijke ligplaatsen voor de cruisevaart dragen bij aan het programma Stad op de Kaart; veranderopgave: Energy made in Arnhem, ElectriCity: vanuit mobiliteit wordt met Trolley 2.0 een bijdrage geleverd aan de doelstellingen; Regulier programma R7 Volksgezondheid en milieu (bodem, afval, stadsreiniging, riolering); Paragraaf 4.4 Onderhoud kapitaalgoederen: de staat van de openbare ruimte en de wijze van het beheer hiervan wordt beschreven in deze paragraaf; Paragraaf 4.7 Verbonden partijen in het geval van gemeenschappelijke regelingen en andere samenwerkingsverbanden.
Belangrijke raadsonderwerpen
Uitwerking fietsmaatregelen; Uitwerking openbaar-vervoermaatregelen; Uitwerking aanbesteding doelgroepenvervoer; Diverse Beter-Benutten-vervolgmaatregelen; Het is op dit moment nog onduidelijk wat de nieuwe bezuinigingsopgave en de uitwerking van het programma "Van wijken weten"(zoals omschreven in de Perspectiefnota 2016-2019) voor het beheer van de openbare ruimte gaat betekenen; Actieplan wateroverlast waarin naar de oorzaken wordt gekeken en in overleg met de wijk naar oplossingen wordt gezocht (zie voor meer informatie bij regulier programma 7, kopje Riolering); Beheer stationsgebied van Arnhem Centraal; Evaluatie betaald avondparkeren + € 0,50-tarief in de garages; Gedifferentieerde parkeertarieven; Verbetermaatregelen parkeergarages; Parkeerplan Heijenoord;
51
Parkeerplan Spijkerkwartier, eventueel Spoorhoek; Parkeerplan Nieuwe Kadekwartier; Parkeerplan Sint Marten/Klarendal/Sonsbeekkwartier-Zuid.
Actuele kaders Mobiliteit en openbare ruimte Structuurvisie Infrastructuur en Milieu, Ministerie van I&M, 2012; Omgevingsvisie provincie Gelderland, 2014; Invulling Basismobiliteit 2016-2018, visie en kaders voor samenwerking, provincie Gelderland, 2012 Rijksprogramma Beter Benutten-vervolg 2015-2018, 2014; Beleidsnota Fietsverkeer "Nieuwe verbindingen, nieuwe fietsers", gemeente Arnhem, 2013; Beleidsnota Openbaar Vervoer "De reiziger centraal", gemeente Arnhem, 2013; Rijksprogramma Beter Benutten (2011-2014); Beleidsplan BGB ‘Buiten Gewoon Basis’ en BGD; Buiten Gewoon Doorgaan’ (2002); Gemeentelijk Rioleringsplan 2014-2018 (vaststelling door de Raad voorzien in september 2015). Oppervlaktewater en Havenbeheer: Waterplan 2009 t/m 2015 (gezamenlijk plan van gemeente en beide waterschappen); Waterbeheerplan 2010-2015 van het waterschap Rivierenland; Waterbeheerplan 2010-2015 van het waterschap Rijn en IJssel; Omgevingsvisie Gelderland (2014). Parkeren Parkeervisie binnenstad, gemeente Arnhem, 2011; http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/xhtmloutput/Actueel/Arnhem/344525.html; Uitwerkingsbesluit Parkeren Arnhem 2015.
52
Financiën Middelen Bedragen x € 1.000 Lasten Baten Exploitatieresultaat Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserve Saldo
Rekening 2014 26.979 14.626 -12.353 3.479 3.145 -334 -12.687
Begroting 2015 Geamendeerd
27.738 13.889 -13.849 2.353 1.006 -1.347 -15.196
t/m Raad 27 Juli
2016
27.814 13.681 -14.133 2.407 1.187 -1.220 -15.353
34.173 14.048 -20.125 3.374 7.803 4.429 -15.696
Begroting 2017 2018 31.440 14.030 -17.409 3.344 4.102 759 -16.651
31.142 13.988 -17.154 3.300 3.617 317 -16.837
2019 31.123 13.948 -17.175 3.260 3.645 385 -16.790
Toelichting mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015) x € 1.000
Lasten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen - Rijksuitname: Taakstelling door afschaffen pv-vergoeding - Bijstelling: meerkosten exploitatie en beheer fietsenstallingen Arnhem Centraal - Bijstelling: Knelpunt beheer en onderhoud Arnhem Centraal - Bijstelling: Kostenbesparing (taakstelling) bij openbare ruimte - Areale ontwikkelingen - Bezuiniging: taakstelling bereikbaarheid - Actualisatie MIP - Aanpassing interne rente van 5,25% naar 4%
-254 100 507 -47 -56 -200 874 -1.516
Bestaand beleid - Kapitaallastenontwikkeling - Van veranderprogramma's P1 en P5 (oa. Buiten Gewoon Beter) - Einde tijdelijke versobering Groot Onderhoud (Rb. 5-11-2012 , MJPB 2013-2016) - Bezuiniging op mobiliteit (Rb 3-11-2014, MJPB 2015-2018, F10 Coalitie-accoord) - Einde tijdelijke verhoging lasten verkeersprojecten (Rb. 11-11-2013, MJPB 2014-2017) - Parkeerresultaat - Herijking BGB - Diversen
- 278 5.664 500 - 150 - 200 27 1.627 - 239
Totaal mutaties lasten
6.359 x € 1.000
Baten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen - Bezuiniging: taakstelling op bereikbaarheid - Bijstelling: Knelpunt beheer en onderhoud Arnhem Centraal openbare verlichting - Actualisatie MIP - Bereikbaarheidsfonds Parkeerresultaat
-600 25 874 93
Bestaand beleid - Actualisatie parkeerresultaat - Diversen
93 - 118 Totaal mutaties baten
Totaal mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015)
53
367 -5.992
Toelichting mutaties reserves 2016 x € 1.000
Mutaties reserves 2016 Toevoegingen - BR Bereikbaarheidsfonds: Dotatie kapitaallasten voor garage Rijnboog (Rb 03-11-2014) - BR Bereikbaarheidsfonds: Parkeerresultaat 2015 (Rb 03-11-2014) - BR Bereikbaarheidsfonds: Betaald parkeren Verschuerwijk (Rb 29-05-2015) - BR Bereikbaarheidsfonds: Effecten afschaffen Pv-vergoeding (MJPB 2016-2019) - BR Bereikbaarheidsfonds: Bezuinigingsvoorstel bereikbaarheid (MJPB 2016-2019) - BR Bereikbaarheidsfonds: Parkeerresultaat 2015 (MJPB 2016-2019)
529 1.904 6 254 800 -119
Totaal mutaties toevoegingen
3.374
Onttrekkingen - BR Bereikbaarheidsfonds: Kapitaallasten mobiliteit (Rb 11-11-2013, MJPB 2014-2017) - BR Bereikbaarheidsfonds: Groot onderhoud wegen (Rb 11-11-2013, MJPB 2014-2017) - BR Bereikbaarheidsfonds: Invoeren betaald avondparkeren (Rb 3-11-2014, MJPB 2015-2018, E5 Coalitie-acoord) - BR Bereikbaarheidsfonds: Extra jaarlijkse onttrekking (Rb 3-11-2014, MJPB 2015-2018, F10 Coalitie-accoord) - BR Bereikbaarheidsfonds: Meevaller Incidentele vrijval (MJPB 2016-2019) - BR Bereikbaarheidsfonds: Overige bezuinigingsvoorstellen (MJPB 2016-2019) - BR Bereikbaarheidsfonds: Dekking en beheer fietsstaal AC (MJPB 2016-2019) - BR Risico en Beheer Arnhem Centraal: Dekken knelpunt beheer AC (MJPB 2016-2019) - BR Buiten Gewoon Beter: Groot onderhouds wijken (Rb 25-02-2008) - BR Evenementen: Velocity (Rb 15-12-2014) - BR Taakmutaties gemeentefonds-overloop: Bijdrage Nachtnet (Rb 24-11-2014) - BR Bereikbaarheidsfonds: Resultaat parkeren (MJPB 2016-2019) - BR Buiten Gewoon Beter: Herijking (MJPB 2016-2019)
1.600 150 200 75 800 800 100 302 2.079 35 25 10 1.627
Totaal mutaties onttrekkingen
7.803
Totaal mutaties reserves
4.429
Kosten per product Kosten per product
Rekening Bedragen x € 1.000
R0201 Mobiliteit en openbare ruimte: Ontwikkel R0202 Mobiliteit en openbare ruimte: Beheer R0203 Parkeren R0204 Oppervlaktewater en Havenbeheer Totaal
2014
Begroting 2015 Geamendeerd
t/m Raad 27 juli
Begroting 2016
2017
2018
2019
3.916
3.467
3.770
3.542
3.655
3.863
3.925
11.257
11.810
11.353
18.667
15.974
15.507
15.517
9.625 2.182
9.979 2.481
9.961 2.729
8.838 3.126
9.233 2.577
9.189 2.583
9.113 2.567
26.979
27.738
27.814
34.173
31.440
31.142
31.123
54
Toelichting tabel kosten per product R0202 Mobiliteit Openbare Ruimte. De tijdelijke ophoging van het 'subproduct Buiten Gewoon Beter' loopt tot en met 2016, zodat de middelen voor dit programma vanaf 2017 (aanzienlijk) dalen. In de volgende tabel zijn de producten uit dit reguliere programma opgenomen die een bijdrage leveren aan de doelstellingen van één of meerdere veranderopgaven. Relatie productbudget met veranderopgave(n) Van wijken weten Pilots 2016 Aanbod Wijksturing naar wijkvraag (*1) (*1)
Participatie en zelforg. vermogen
Stad op de kaart Werk Vitale centrumstad
EMiA/ ElectriCity
Marketing
*1: Voor 2016 zijn de volgende bedragen opgenomen voor de pilots Wijksturing: Producten
Presikhaaf
De Laar/Elden
Totaal pilot
Bedragen x € 1.000 R2.2 Mobiliteit en openbare ruimte: beheer R2.4 Oppervlakte w ater en havenbeheer Totaal voor pilots w ijksturing vanuit R2
75 1 76
55
152 6 158
228 6 234
Prestatie indicatoren Productindicatoren R2
Bestuurder
R2.1 Mobiliteit en openbare ruimte: Ontwikkeling Bereikbaarheid centrum (cijfer) uit Binnenstadsmonitor > fiets > OV > auto R2.2 Mobiliteit en openbare ruimte: Beheer % hoofdwegen minimaal op C-norm % fietspaden op A-norm % oppervlak OR op basisniveau R2.3 Parkeren Aantal verkochte parkeertickets x 1000 (garageparkeren) Aantal verkochte parkeertickets x 1000 (straatparkeren) R2.4 Oppervlaktewater en havenbeheer Aantal passagiersschepen
Mink
2014 JV
2015
2016
2017
2018
2019
8,3 8,0 6,0
7,9 7,9 6,5
8 8 7
8 8 7
8 8 7
8 8 7
73
100 100 79
100 100 85
100 100 88
100 100 91
100 100 94
954
967
1.004
994
984
974
1.290
1.267
1.304
1.292
1.280
1.268
700
680
700
725
750
775
v.Burgsteden
Mink
v.Burgsteden
Toelichting prestatie indicatoren R2.1: Betreft gerealiseerde prestatie, er zijn geen doelstellingen geformuleerd. R2.2: Opmerking: In het jaarverslag 2014 zijn de resultaten voor hoofdwegen en fietspaden niet opgenomen omdat in de MJPB 2014-17 deze indicatoren ontbraken. R2.4: Door de werkzaamheden in Nijmegen hebben in 2014 tijdelijk meer schepen Arnhem bezocht. Verwacht wordt dat door aangebrachte verbeteringen het aantal schepen dat Arnhem bezoekt zal stijgen.
Indicatoren voor de prestaties bij de producten riolering, straatreiniging, stedelijk groen en bossen en parken zijn terug te vinden in de reguliere programma’s 5 (parken & bossen, stedelijk groen en spelen) en 7 (afval, stadsreiniging en riolering).
56
Regulier Programma R3 Economie De Arnhemse economie is volop in beweging: behoud van de basiskwaliteit en een vitale centrumstad met evenementen, maar tevens investeren in sterke en kansrijke economische sectoren. De focus van Arnhem ligt op een betere match tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt en passend onderwijsaanbod. Nieuwe, bestaande en lokale initiatieven waar de gemeente, ondernemers en onderwijs samenwerken zorgen voor nieuwe innovatiekracht, groeikansen en werkgelegenheid.
Ambitie De ambitie is een hogere plaats van de Arnhems sociaal-economische positie in 2019 ten opzichte van andere 100.000+ gemeenten, uitgedrukt in een hoger cijfer voor de positie van onze binnenstad, minder werkloosheid, minder schooluitval en meer gerealiseerde duurzaamheidsambities. Lokaal, regionaal, provinciaal en landelijk is veel aandacht voor werkgelegenheid en het ontwikkelen van talenten, waarbij de koppeling van onderwijs en arbeidsmarkt sterk naar voren komt. Ook Arnhem verbindt onderwijs en arbeidsmarkt met als doel behoud van bestaande werkgelegenheid en waar mogelijk uitbreiding van werkgelegenheid. Uitvoering van dit reguliere programma vindt in nauwe samenwerking (financieel en beleidsmatig) plaats met het programma 'Stad op de kaart' en de daarbij behorende veranderopgaven: Werk!; Vitale centrumstad en het Rijngoud; Energy made in Arnhem, ElectriCity; Marketing van Arnhem. Vanuit de veranderopgaven zet Arnhem in op: handhaven van de basiskwaliteit van het ondernemersklimaat; betere dienstverlening aan ondernemer; bereikbaarheid op niveau; een betere match van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt; een bij de arbeidsmarkt passend onderwijsaanbod door het versterken van de samenwerking tussen bedrijfsleven, overheid en onderwijs (Triple Helix en Economic Board). Tevens wordt in Arnhem samen met andere partners een International School gerealiseerd, waarmee de aantrekkelijkheid van de regio voor het bedrijfsleven wordt vergroot; versterken van sterke economische sectoren: zakelijke dienstverlening, toerisme en vrije tijd en zorg en welzijn; extra inzet op de kansrijke economische cluster Energie en Milieu technologie (EMT) en creatieve industrie/mode en vormgeving (M&V); een sterke en vitale binnenstad; een aantrekkelijke evenementenstad met minimaal een beeldbepalend evenement per jaar. In 2016 zullen dit de doorkomst van de Giro d'Italia en de Sonsbeektentoonstelling zijn; een eigentijdse manier van herdenken, waarbij recht wordt gedaan aan de oorlogsgeschiedenis van de stad, o.a. door het Brugevent en investeren op BAAK (Battle of Arnhem Aanbod Keten). De kosten van de exploitatie worden verantwoord op regulier programma R5 Cultuur, recreatie en sport. exploitatie warenmarkten: het streven om samen met de marktkooplieden de aantrekkelijkheid van de markten in Arnhem te vergroten. Belangrijk aandachtspunt hierbij is een zo aantrekkelijk mogelijke vrijdag- en zaterdagmarkt te creëren, op een nieuw aan te wijzen locatie in de binnenstad.
Samenhang
Programma Stad op de kaart met de diverse veranderopgaven.
Belangrijke raadsonderwerpen
Economische Agenda 2016-2020
57
Actuele kaders Bovenlokaal beleid Economische programmerings- en ontwikkelingsdocument (Stadsregio Arnhem Nijmegen; 2009) Provinciale structuurvisie Bedrijventerreinen en Werklocaties (2010) Regionaal Programma bedrijventerreinen (Stadsregio Arnhem Nijmegen (2013)) Masterplan Mode & Vormgeving (Provincie Gelderland ArtEZ en gemeente Arnhem; 2010) Regionaal programma Detailhandel (RPD) Omgevingsvisie Gelderland (Provincie Gelderland; 2014) Nederlands Topsectorenbeleid (2013) Lokaal beleid Visie op Binnenstad (2015) Evenementenvisie (2015) Visie op Transformatie (2015) Herijking Detailhandelsbeleid (2008) Horecabeleid Gastvrij Arnhem (2005) Stand van zaken hotelontwikkelingen (2009) Economische Agenda Arnhem 2012-2015 (2009) Nota Ruimte voor creatieve milieus (2009) Programma Arnhem Energiestad (2011) Herijking Kantorenbeleid Arnhem (2008) Stand van zaken Kantorenbeleid incl. aanvullend beleid (2010) Actieplan Toerisme en Vrije tijd (2013) Citymarketingvisie Arnhem 2013-2015 (2013) Marktverordening 2004 Beleidsregels marktverordening 2004 Marktgeldverordening 2014 Standplaatsenbeleid 2008
58
Financiën Middelen Bedragen x € 1.000
Rekening 2014
Lasten Baten Exploitatieresultaat Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserve Saldo
2.708 788 -1.920 16 0 -16 -1.936
Begroting 2015 Geamendeerd
1.408 672 -736 0 0 0 -736
t/m Raad 27 Juli
2.234 602 -1.632 36 0 -36 -1.668
2016 4.707 558 -4.149 0 400 400 -3.749
Begroting 2017 2018 4.404 558 -3.846 0 0 0 -3.846
4.401 558 -3.843 0 0 0 -3.843
2019 4.398 558 -3.840 0 0 0 -3.840
Toelichting mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015) x € 1.000
Lasten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen - Intensiveringen: Structurele financiering brugevent - Intensiveringen: Marketingkosten herdenkingsgemeenten - Intensiveringen: Kapitaallasten informatiecentrum de Baak - Aanpassing rente van 5,25% naar 4%
30 15 200 -33
Bestaand beleid - Van veranderprogramma P1, - Van veranderprogramma P2 - Van veranderprogramma P3 - Van veranderprogramma P4 - Giro d' Italia (Rb 29-06-2015) - Sonsbeek (Raadsbrief 15-09-2015) - Correctie subsidie RBT KAN van R0 naar R3 - Diversen
100 100 577 855 350 -50 336 -7 Totaal mutaties lasten
2.473 x € 1.000
Baten Bestaand beleid - Eenmalige incidentele verhoging legesbudget vervalt in 2016 - Van veranderprogramma P4 - Actualisatie legesopbrengst
-124 45 35 Totaal mutaties baten
Totaal mutaties exploitatie 2015 (t/m Raad 27 juli 2015)
-44 -2.525
Toelichting mutaties reserves 2016 x € 1.000
Mutaties reserves 2016 Onttrekkingen - BR Evenementen: Dekking Giro d' Italia (MJPB 2016-2019) - BR Evenementen: Sonsbeek (Raadsbrief 15-09-2015)
350 50 Totaal mutaties onttrekkingen
Totaal mutaties reserves
400
400
59
Kosten per product Kosten per product
Rekening Bedragen x € 1.000
R0301 Economisch beleid R0302 Exploitatie markten Totaal
Begroting 2015
2014
Geamendeerd
2.396 312 2.708
1.130 277 1.408
t/m Raad 27 juli
1.955 279 2.234
Begroting 2016 4.428 279 4.707
2017
2018
4.125 279 4.404
4.122 279 4.401
Toelichting tabel kosten per product In de volgende tabel zijn de producten uit dit reguliere programma opgenomen die een bijdrage leveren aan de doelstellingen van één of meerdere veranderopgaven. Relatie productbudget met veranderopgave(n) Van wijken weten Pilots 2016 Aanbod Wijksturing naar wijkvraag
Participatie en zelforg. vermogen
Stad op de kaart Werk Vitale centrumstad R0301 R0302
R0302
60
EMiA/ ElectriCity
Marketing
R0301
R0301 R0302
2019 4.119 279 4.398
Prestatie indicatoren Productindicatoren R3
Bestuurders
R3.1 Economisch beleid
König, Kok, v.Burgsteden
A. Basis op orde houden Begeleide starters 'ik-start-smart' (1) Aantal actieve bedrijfsbezoeken Aantal zelf georganiseerd hospitalitybijeenkomsten B. Versterken wat sterk is Aantal Arnhemse bedrijven aangesloten bij RBT KAN Aantal beeldbepalende evenementen C. Inzet op kansrijke clusters Energie Made in Arnhem: aangesloten Arnhemse bedrijven en organisaties EMT bedrijvigheid: begeleide nieuwe ideeën, bedrijven en starters M&V-bedrijvigheid: begeleide nieuwe ideeën, bedrijven en starters (2)
2014 JV
2015
2016
2017
2018
2019
46 142 3
17 100 5
p.m. 100 4
p.m. 100 4
p.m. 100 4
p.m. 100 4
174
180
175
175
175
175
1
1
1
1
90
100
100
100
100
100
32
30
30
30
30
30
20
20
20
20
p.m.
p.m.
Toelichting prestatie indicatoren (1) Periode 2012 - 2015 zijn er 200 startende ondernemers begeleid met Ik-Start-Smart-traject. In 2015 eindigt dit project. In het najaar beslist de provincie hoe zij dit voort willen zetten. Afhankelijk daarvan zal besloten moeten worden hoe de gemeente hierop aansluit. (2) Het project heeft een looptijd tot en met 2017. Momenteel vindt er een verkenning voor het cluster Mode & Vormgeving, voor de toekomst, plaats.
61
Regulier Programma R4 Educatie Arnhem zet in op invoering van het leerrecht vanaf 2,5 jaar en streeft naar passend onderwijs zo dicht mogelijk bij huis. Samen met de onderwijspartners wordt invulling gegeven aan de overdracht onderwijshuisvesting, het bovenwettelijk onderwijsaanbod en voorzieningen, zoals schoolbegeleiding, schoolzwemmen, natuureducatie en leerlingenvervoer (waaronder bevordering zelfredzaamheid in het openbaar vervoer). Inzet op het voorkomen van taalachterstand en voortijdige schooluitval vindt in nauwe samenwerking met de wijkteams plaats. Volwasseneneducatie richt zich samen met de regiogemeenten op het tegengaan van laaggeletterdheid.
Ambitie Leerrecht vanaf 2,5 jaar Arnhem zet in op de invoering van het leerrecht vanaf 2,5 jaar dat bijdraagt aan een goede voorbereiding op school voor alle peuters in de stad. Speerpunt in het Coalitieakkoord 2014-2018 is dat alle reguliere peuters per 2017 in plaats van 2 dagdelen, 4 dagdelen naar een peuterspeelzaal of kinderdagverblijf kunnen gaan. De ambitie is: in 2016 de Subsidieregeling Voorschools aanbod te evalueren; in 2016 het invoeren van het leerrecht samen met de aanbieders voor te bereiden; in het schooljaar 2017/2018 het leerrecht in te voeren, waardoor alle reguliere peuters 4 dagdelen naar een voorschoolse voorziening gaan. Voor het realiseren van passende kinderopvang en peuterspeelzaalwerk wordt vanaf 2016 € 0,5 miljoen extra ingezet om te stimuleren dat meer kinderen instromen in regulier onderwijs in plaats van speciaal onderwijs. In 2016 wordt het budget (deels) eenmalig gebruikt om te voorkomen dat het peuterspeelzaalwerk ruimte moet afstoten, terwijl in 2017 het leerrecht voor alle kinderen vanaf 2,5 jaar wordt ingevoerd, waardoor deze ruimte juist weer nodig is. Overdracht onderwijshuisvesting Arnhem koerst op een volledige overdracht van de verantwoordelijkheid voor onderwijshuisvesting naar de schoolbesturen (PO, VO en (V)SO) in 2017. Samen met de schoolbesturen wordt in de periode 2015-2017 hieraan uitwerking gegeven om de overcapaciteit in de onderwijsgebouwen terug te dringen; de financiële consequenties van de doordecentralisatie te verkennen; te komen tot een kwaliteitskader voor bestaande en nieuwe schoolgebouwen in het basisonderwijs; te komen tot een verbeterd binnenklimaat; te komen tot een integraal huisvestingsplan/meerjareninvesteringsprogramma; te komen tot realistische normbedragen voor bestaande en nieuwe schoolgebouwen. Op basis van de ingezette reductie overcapaciteit en de ambitie gemeentelijk bezit zo beperkt mogelijk te laten zijn, wordt de verkoop van gemeentelijk vastgoed voortgezet. Dit levert naar verwachting de komende vier jaar telkens incidenteel € 1 miljoen op. Na doorrekening van alle nu bekende beleidsvoornemens op het gebied van onderwijshuisvesting blijkt dat er de komende jaren geld overblijft. Hiervan wordt met ingang van 2018 € 3,3 miljoen structureel ingeboekt, waarvan € 2 miljoen terugvloeit naar de algemene middelen en € 1,3 miljoen wordt ingezet op ander nieuw beleid van onderwijs. Passend Onderwijs Met de invoering van Passend Onderwijs per 1 augustus 2014 hebben de schoolbesturen een zorgplicht voor leerlingen met een specifieke ondersteuningsbehoefte. Zij moeten alle leerlingen, zo dicht mogelijk bij huis een passende plek in het onderwijs bieden, met de ondersteuning die de leerling nodig heeft. Dit sluit aan bij de uitgangspunten die de gemeente hanteert voor de transitie van de jeugdzorg. De komende jaren zal duidelijk worden welke gevolgen Passend Onderwijs heeft op huisvestingsbehoefte, tegengaan van schooluitval etc. Bovenwettelijk onderwijsaanbod en voorzieningen Het bovenwettelijk onderwijsaanbod omvat bredescholen / Integrale Kindcentra (IKC), conciërges, combinatiefunctionarissen, vredeseducatie, schoolzwemmen en Natuurcentrum Arnhem. Met ingang van 2016 wordt de subsidie brede scholen stopgezet om onder meer in te zetten voor het voorkomen van voortijdige schooluitval. De in 2014 doorgevoerde harmonisatie van het aanbod 0-4 jaar is een eerste stap richting het vormen van IKC voor 0-12 jaar: centra, waarin peuterspeelzalen, kinderopvangorganisaties en scholen samenwerken. De gemeente Arnhem ziet IKC als een goed perspectief voor de doorontwikkeling van het concept van brede scholen.
62
Natuureducatie resulteert in een groter bewustzijn om zorgzaam om te gaan met de leefomgeving (houding en gedrag). Natuurcentrum Arnhem beheert twee stadsboerderijen en is onderdeel van Sportbedrijf Arnhem, waarbij gewerkt wordt aan verzelfstandiging. In deze nieuwe fase lijkt er binnen Sportbedrijf Arnhem géén rol meer weggelegd voor Natuurcentrum Arnhem. Dit leidt tot een verkenning van de haalbaarheid van een zelfstandig natuurcentrum. Aanpak onderwijsachterstanden Het onderwijsachterstandenbeleid (OAB) richt zich op het voorkomen en bestrijden van taalachterstanden bij kinderen vanaf 2,5 jaar. Het Rijk stelt iedere 4 jaar de budgetten en inhoudelijke kaders vast voor het OAB-beleid. Voor de periode 2016- 2019 zijn deze tot op heden nog niet bekend. Gemeenten hebben de wettelijke taak om voor alle peuters (2,5- 4 jarigen) met een taalachterstand te zorgen voor een intensief voorschools aanbod zodat kinderen een goede start op de basisschool kunnen maken. Omdat veel (ouders van) VVE- kinderen ook een jeugdhulp vraag hebben is een nauwe relatie en goede afstemming met de wijkteams, jeugdgezondheidszorg en aanbieders van jeugdhulp van belang. De gemeente Arnhem subsidieert diverse vormen van leertijdverlenging voor kinderen met een risico op onderwijsachterstand: schakelklassen, opvang van nieuwkomers, activiteiten verlengde schooldag, een Zomer- en Weekendschool. Aanpak onderwijsachterstanden (Voor- en Vroegschoolse Educatie/VVE) Arnhem streeft ernaar om in de periode 2016-2019 in ieder geval 90% van alle peuters met een VVE- indicatie te bereiken met een passend en effectief VVE- aanbod, hun leerresultaten te volgen en hierover resultaatafspraken te maken met de schoolbesturen. Per voorschoolse locatie is er een maatwerkafspraak tussen wijkcoach, locatie en jeugdgezondheidszorg over het vroegsignaleren en doorverwijzen van kinderen met een hulpvraag. De ouderprogramma's VVE zijn vindplaatsen voor laaggeletterdheid en sluiten aan op het aanbod laaggeletterdheid vanuit Volwasseneneducatie. Zorgstructuren voor het onderwijs Gemeenten hebben wettelijke taken ten aanzien van de uitvoering van de leerplicht- en RMC-functie (regionaal meld- en coördinatiefunctie voortijdig schoolverlaters/Vsv). Het doel is dat elke leerling op de juiste school zit en dat zo veel mogelijk jongeren een startkwalificatie behalen. Om dat doel te realiseren is het belangrijk dat leerlingen zo weinig mogelijk ongeoorloofd verzuimen. Voor jongeren die zonder startkwalificatie stoppen met een opleiding maar wel de capaciteiten hebben, is het belangrijk dat zij ondersteuning krijgen om de draad opnieuw op te pakken en een voor hen geschikte opleiding af te ronden. In het kader van het Vsv-convenant wordt er een regionaal programma uitgevoerd ter ondersteuning van de gewenste reductie. De focus ligt op verbeteringen bij opleidingen waar het aantal voortijdig schoolverlaters nu hoog is. Arnhem staat binnen de groep van 38 grote gemeenten, in rangorde van de gemeenten met het hoogste Vsv-percentage, op de zesde plaats met een Vsvpercentage van 3,2%. De ambitie is om het Vsv-percentage te reduceren tot 2,7% in 2019 (op basis van de gegevens over schooljaar 2017 - 2018). Met deze reductie staat Arnhem dan naar verwachting niet meer in de top tien van gemeenten met het hoogste Vsv-percentage Met ingang van schooljaar 2017-2018 wordt € 0,8 miljoen toegevoegd aan de sociale wijkteams om vanuit de wijk en samen met de scholen beter te kunnen sturen op jongeren die dreigen vroegtijdig het onderwijs te verlaten. Leerlingenvervoer Ouders kunnen voor kinderen die niet zelfstandig kunnen reizen van de gemeente een vervoersvoorziening toegekend krijgen. Leerlingenvervoer zal zo mogelijk voor het schooljaar 2016/2017 onderdeel gaan uitmaken van het bundelen van doelgroepenvervoer, indien de aanbesteding tijdig in regionaal verband kan worden voorbereid (zie ook de reguliere programma's R6 Participatie en maatschappelijke ondersteuning en R2 Verkeer, vervoer en waterstaat). De ambitie is om een deel van de kinderen dat nu gebruik maakt van het maatwerkvervoer, de overstap te laten maken naar het openbaar vervoer (met (tijdelijke) ondersteuning). Deze beweging in zelfredzaamheid zal in samenspraak met de betrokkenen (ouders, kinderen, scholen en vervoerders) verder worden ontwikkeld. Volwasseneneducatie Volwasseneneducatie is bedoeld voor mensen van 18 jaar en ouder die moeite hebben met de Nederlandse taal en rekenen of alsnog een diploma willen halen. Het geven van extra aandacht aan taal en rekenen kan zo laaggeletterdheid tegengaan. Laaggeletterdheid is een relatief onzichtbaar, maar wel breed voorkomend probleem en vormt vaak een belemmering om te participeren in de maatschappij. Met de invoering van de specifieke uitkering met ingang van 2015 is de verdeelsleutel voor het landelijk budget over de gemeenten gewijzigd. Dit leidt tot, soms forse, herverdeeleffecten. Het Rijk verstrekt de uitkering aan zogenoemde contactgemeenten (Arnhem is contactgemeente voor de regio Midden-Gelderland). Met de wetswijziging komt ook de verplichting te vervallen om de educatie-uitkering te besteden bij ROC's, waardoor marktwerking mogelijk wordt. Arnhem moet als contactgemeente - in overleg met de regiogemeenten - zorgen dat er voldoende aanbod aan educatie is in de betreffende regio. In de transitieperiode 2015-2017 is de ambitie om samen met de betrokken partijen in de arbeidsmarktregio te zorgen voor: meer gespreid en laagdrempelig taalaanbod van formele en nonformele aanbieders; ruimte voor vernieuwing en experimenten, waaronder meer keuzevrijheid en aanbod cursussen digitale vaardigheden;
63
inzet op bereiken van de laaggeletterde autochtone doelgroep; verbetering van de kwaliteit van het aanbod door vrijwilligers door scholing, training en betere afstemming; aansluiting bij wijkaanpak (bijv. door een pilot zoals het To-Taal-plan in Presikhaaf/'t Broek).
Samenhang
Programma Van wijken weten, pilots Wijksturing; Programma Van wijken weten, veranderopgave Innovatie & recombineren van centraal aanbod naar de wijkvraag; Paragraaf 7 Verbonden Partijen: gemeenschappelijke regeling Onderwijszaken; Natuureducatie - Groen: Arnhem als duurzame stad en menselijke maat; Reductie van overcapaciteit - bezuinigingen/stresstest en daling bezit; Overdracht onderwijshuisvesting - investeringen; Passend onderwijs - jeugdzorg; Aanpak onderwijsachterstanden - jeugdgezondheidszorg en werk; Voorzien in zorgstructuren voor het onderwijs - werk; Volwasseneneducatie - werk.
Belangrijke raadsonderwerpen
Invoering leerrecht in het schooljaar 2017-2018; Voorstellen voor uitvoering optimalisatie capaciteit huisvesting basisonderwijs; Haalbaarheid van doordecentralisatie huisvesting voor basis- en voortgezetonderwijs; Integraal huisvestingsplan (IHP) voor de periode 2017-2020; Geactualiseerde verordening onderwijshuisvesting; Verzelfstandiging Sportbedrijf en Natuurcentrum; In 2016 wordt het OAB-plan voor de periode 2016-2019 vastgesteld in de Raad. Dit OAB-plan omschrijft de kaders en speerpunten voor het onderwijsachterstanden beleid in Arnhem voor deze periode; Leerplicht en de RMC-taken worden uitgevoerd vanuit het RBL-Middden Gelre. Het gaat om een pilotfase tot 1 augustus 2017. In de tweede helft van 2015 wordt het RBL geëvalueerd. In 2016 wordt aan de raad een voorstel gedaan over de toekomst van het RBL.
Actuele kaders
Subsidieregeling Voorschools Aanbod Arnhem (2015); Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzaalwerk (Wkkp); Visie op het jonge kind (2010; Visie op het jonge kind in Arnhem, de praktijk (2013); Integraal huisvestingsplan primair onderwijs (2009); Verordening voorziening huisvesting onderwijs Arnhem (2002); Toekomstvisie huisvesting speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs (2009); OAB-plan gemeente Arnhem 2012-2016 Stap voor Stap, Woord voor Woord (2012); Wet Ontwikkelingskansen en Educatie (Wet OKE 2010); Regionaal convenant voortijdig schoolverlaten 2012-2015 (tussen OCW, gemeenten van de regio Arnhem/Nijmegen en onderwijsinstellingen voor voortgezet onderwijs en mbo in de regio). Het convenant is met een jaar verlengd; Raadsbesluit van 30 mei 2012 om gemeentelijke leerplichttaken regionaal uit te voeren.; Raadsbesluit d.d. 26 mei 2014 om RMC-taken / Team VSV (inclusief 2GetThere) onder te brengen bij het RBL; Regionaal educatieplan Midden-Gelderland 2015-2017; To-Taal-plan Presikaaf/t Broek; Coalitieakkoord 2015 - 2018 ‘Met de stad’ van mei 2015; Groenplan Arnhem 2004-2007 / 2015, inclusief beheervisies en beheerplannen; Natuurkalender Arnhem 2006; Structuurvisie 2020 - 2040.
64
Financiën Middelen Bedragen x € 1.000 Lasten Baten Exploitatieresultaat Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserve Saldo
Rekening 2014 35.390 5.580 -29.810 2.907 2.289 -618 -30.428
Begroting 2015 Geamendeerd
37.411 7.052 -30.359 86 83 -3 -30.362
t/m Raad 27 Juli
38.957 8.940 -30.016 4.890 2.467 -2.423 -32.440
2016 42.216 14.509 -27.707 3.976 540 -3.436 -31.143
Begroting 2017 2018 44.470 13.725 -30.744 3.237 1.189 -2.047 -32.791
46.290 13.725 -32.565 1.865 3.564 1.699 -30.865
2019 47.830 13.725 -34.105 714 4.581 3.867 -30.238
Toelichting mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015) x € 1.000
Lasten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen - Bijstelling Stopzetten subsidie Rijnstad functie Brede schoolcoördinatie - Bijstelling Inzetten op bestrijding schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten - Bijstelling Invulling taakstelling Educatie - Intensivering: passende kinderopvang/peuterspeelzaalwerk - Intensivering: terugdringen schooluitval vanaf 2017 400.000 oplopend naar 800.000 - Kapitaallastenontwikkeling MeerjarenInvesteringsPlanning (MIP) - Aanpassing interne rente van 5,25% naar 4%
100 62 -162 500 0 1.524 -2.925
Bestaand beleid - Van veranderprogramma P7 - Van veranderprogramma P5 - Van veranderprogramma P3 - Huisvestingsbudget Rijnstad (van R6) - Kapitaallastenontwikkeling - Taakstelling ter oplossing knelpunt LLVV (MJPB 2015-2018) - Eenmalig budget niet bestede middelen vervalt in 2016 - Actualisatie capaciteitsbudget - Eenm.korting onderuitputting budget concierges vervalt in 2016 - Verwacht effect nieuwe aanbesteding LLVV - Afbouw subsidie Nivon (MJPB 2015-2018) - Bezuiniging OHP 1,1 miln investeringsbudget (MJPB 2014-2017) - Terugdraaien bezuiniging OHP - Eenmalig budget in 2015 vervroegde afschrijving Marasingel (vervalt in 2016) - Transitie naar regionaal programma volwasseneneducatie (in 2015 nog P3) - Eenmalig budget in 2015 herbouw Kringloop (vervalt in 2016) - Diversen
7.422 379 608 330 -401 -100 -130 -95 105 -120 -5 -113 113 -1.417 -569 -1.872 25 Totaal mutaties lasten
Baten
3.259 x € 1.000
Bestaand beleid - Van veranderprogramma P7 - Bijdrage derden herbouw Kringloop in 2016 lager dan 2015
6.284 -715 Totaal mutaties baten
Totaal mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015)
65
5.569 2.310
Toelichting mutaties reserves 2016 x € 1.000
Mutaties reserves 2016 Toevoegingen -
BR Onderwijs: Actualisatie (Rb 30-09-2013) BR Onderwijs: Toevoegen BR verzelfst. Domein (Rb 03-11-2014) BR Onderwijs: Effect activeringen en actualisatie kapitaalasten (Rb 29-06-2015) BR Onderwijs: Herbouw Kringloop Breezandpad (Rb 26-05-15) BR Onderwijs: Actualisatie MIP (MJPB 2016-2019)
83 3 4.799 708 -1.617 -3.976
Totaal mutaties toevoegingen Onttrekkingen - BR Onderwijs: Samenvoegen met BR brede scholen (Rb 03-11-2014) - BR Onderwijs: Ruimte t.g.v. de Algemene middelen (MJPB 2016-2019)
40 500
Totaal mutaties onttrekkingen
540
Totaal mutaties reserves
-3.436
Kosten per product Kosten per product
Rekening Bedragen x € 1.000
R0401 Reguliere peuterspeelzalen R0402 Huisvesting onderwijs R0403 Bovenwettelijk onderwijsaanb en voorzien R0404 Aanpak onderwijsachterstanden R0405 Voorzien in zorgstructuren vh onderwijs R0406 Verzorgen leerlingenvervoer R0407 Volwasseneneducatie Totaal
2014
Begroting 2015 Geamendeerd
t/m Raad 27 juli
Begroting 2016
2017
2018
2019
73 29.264 1.653
32 31.208 1.811
75 31.053 1.841
1.417 25.905 2.107
1.817 26.499 1.882
2.217 27.526 1.880
2.217 29.065 1.881
2.506 18
2.445 34
2.530 50
8.243 1.214
9.258 1.939
9.258 2.339
9.258 2.339
1.624 250 35.390
1.864 15 37.411
1.864 1.544 38.957
1.744 1.586 42.216
1.494 1.581 44.470
1.494 1.576 46.290
1.494 1.576 47.830
66
Toelichting tabel kosten per product In de volgende tabel zijn de producten uit dit reguliere programma opgenomen die een bijdrage leveren aan de doelstellingen van één of meerdere veranderopgaven. Relatie productbudget met veranderopgave(n) Van wijken weten Pilots 2016 Aanbod Wijksturing naar wijkvraag *1 R0403 *1 R0404 R0405 R0406
Participatie en zelforg. vermogen
Stad op de kaart Werk Vitale centrumstad
EMiA/ ElectriCity
Marketing
R0404 R0405
*1: Voor 2016 zijn de volgende bedragen opgenomen voor de pilots Wijksturing: Producten
Presikhaaf
De Laar/Elden
Totaal pilot
Bedragen x € 1.000 R4.3 Bovenw ettelijk onderw ijsaanbod R4.4 Aanpak onderw ijsachterstanden Totaal voor pilots w ijksturing vanuit R4
10 815 825
67
0 815 815
10 1.630 1.640
Prestatie indicatoren Productindicatoren R4
Bestuurder
R4.1 Regulier peuterspeelzalen
König
Aantal peuters in Arnhem Aantal plekken voor reguliere peuters gesubsidieerd Waarvan aantal reguliere peuters dat gebruik maakt van het leerrecht van 4 dagdelen R4.2 Huisvestring onderwijs
2014 JV
2015
2.583
2.560
2560
2560
2560
2560
N.g.
359
359
380
390
390
N.g.
--
--
200
300
300
2016
2017
2018
2019
König
Aantal te huisvesten leerlingen 13.149 12.637 12.795 12.914 12.946 12953
- Primair onderwijs (PO)
8.948 10.323 10.323 10.323 10.323 10323
- Voortgezet onderwijs - (Voortgezet) speciaal onderwijs
1.680
1.711
1.751
1.751
1.751
1751
23.777 24.671 24.869 24.988 25.020 25027
Totaal Verplichte klokuren bewegingsonderwijs (gymlokatie) - Primair onderwijs
680
635
643
649
650
651
- Voortgezet onderwijs
828
920
920
920
920
920
- (Voortgezet) speciaal onderwijs
444
428
428
428
428
428
82
82
82
82
82
82
14
30
30
30
30
30
2.873
2.600
2.700
2.700
2.700
2.700
2.583
2.560
2560
2560
2560
2560
--
22
22
22
22
22
R4.3 Bovenwettelijk onderwijsaanbod en voorzieningen Benutting aanbod natuur- en milieueducatie: aantal scholen Afname Anne Frankkrant (vredeseducatie): aantal
König
Aantal leerlingen schoolzwemmen R4.4 Aanpak onderwijsachterstanden
König
Aantal peuters in Arnhem % peuters met een VVE- indicatie
--
18
20
20
20
20
18
18
17
17
17
17
3,5
3,2
3,1
3
2,8
2,7
- aangepast vervoer
589
617
617
617
617
617
- openbaar vervoer
75
72
72
72
72
72
- eigen vervoer
68
69
69
69
69
69
4.478
3.940
3.500
3.200
3.200
3.200
287
PM.
PM
PM
PM
PM
% peuters waar gemeente VVE- plek voor subsidieert Aantal OAB-scholen R4.5 Zorgstructuren onderwijs
König
% voortijdig schoolverlaters (definitie Min. OCW) aantal nieuwe thuiszitters R4.6 Leerlingenvervoer
König
Deelnemers leerlingenvervoer in het
R4.7 Volwasseneneducatie
König
Aantal groepscontacturen (=lesuren) formele educatie Aantal deelnemers non-formele educatie
68
Regulier Programma R5 Cultuur, recreatie en sport Arnhem is een creatieve en levendige stad met een gevarieerd aanbod aan (top)cultuur en evenementen. Creatieve innovatie krijgt in Arnhem ruim baan. Arnhem wil hierbij de identiteit en eigenheid van Arnhem versterken, zowel landelijk als regionaal. Cultuurhistorie zoals Market Garden en het Arnhemse erfgoed spelen hierbij een grote rol. Arnhem als groene stad met haar unieke ligging aan de Rijn geeft prioriteit aan speel- en ontmoetingsruimte in stadsparken, wijkparken, buurtgroen en op pleinen. Arnhem stimuleert sport en beweging zowel topsport als sport in de wijken.
Ambitie Cultuur Arnhem wil zich nadrukkelijk positioneren als een vitale stad en als het bestuurlijk en cultureel centrum van OostNederland. Voorzieningen op het gebied van cultuur zijn essentieel voor de binnenstad. De cultuursector wordt gestimuleerd om zich te vernieuwen naar cultureel ondernemerschap in tijden van financiële krimp. Arnhem heeft een relatief grote creatieve sector en een complete keten van culturele infrastructuur met ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten, thuis- en uitvalsbases van topgezelschappen als Oostpool, Introdans en Het Gelders Orkest, en belangrijke musea als Museum Arnhem en het Nederlands Openluchtmuseum. Er is een breed scala van amateur- en professionele kunstbeoefening in wijken, stad en regio met dynamiek, levendigheid en ruimte voor ontwikkeling als resultaat. Als hoofdstad van Gelderland heeft Arnhem een belangrijke functie voor de regio. De gemeente vervult daarbij diverse rollen: initiërend, faciliterend, deels uitvoerend en regisserend. Arnhem financiert (gebouwen, huisvesting) en subsidieert (‘content’, programma). Het gemeentelijk cultuurbeleid, vastgelegd in de kadernota STROOM - cultuurbeleid Arnhem van 2012, heeft als hoofddoelstelling de versterking van cultuur met de economische, sociale en ruimtelijke (= maatschappelijke) ontwikkeling van Arnhem. De huidige kadernota STROOM hanteert in haar ‘subsidiegebouw’ de volgende onderverdeling: basisvoorzieningen cultuur (die een structurele subsidie of bijdrage ontvangen: Musis-Schouwburg, Musea Arnhem, Kunstbedrijf, Gelders Archief, Bibliotheek Arnhem, Focus Filmtheater en Luxor Live); meerjarenvoorzieningen cultuur (enkele faciliterende voorzieningen, festivals – Modebiënnale en Sonsbeek – en rijksgesubsidieerde instellingen (Oostpool, Introdans en HGO); programmatische activiteiten cultuur (PAC), die voor twee jaar een subsidie krijgen; incidentele activiteiten cultuur. De kadernota wordt in 2016 geëvalueerd en hangt nauw samen met de veranderopgave Vitale centrumstad en het Rijngoud. In 2016 wordt ook de subsidieregeling Programmatische Activiteiten Cultuur (PAC) geëvalueerd op haar doelstellingen, effecten en werking. Het Fonds Cultuur Eenmalige Activiteiten is in 2015 herzien en sluit daardoor beter aan bij de subsidieregeling PAC. Het Fonds kan daardoor meer dan nu het geval is voor aanvragers een opstap vormen voor de regeling PAC. De ambitie voor cultuur voor 2016 en verder is: Arnhem positioneren als culturele hoofdstad van Oost-Nederland; de verzelfstandiging van het gemeentelijke onderdeel Musis Sacrum Schouwburg Arnhem per 1 januari 2016 en een naamswijziging in stichting Musis Stadstheater Arnhem"; de ver- en nieuwbouw van concertgebouw Musis; de nieuwbouw van Focus Filmtheater op het Kerkplein; een uitbreiding van Museum Arnhem op de huidige locatie; renovatie/verbouwing van Stadstheater Arnhem; doorontwikkeling en verankering van Kunstbedrijf Arnhem als expertisecentrum voor cultuureducatie in Rozet; doorontwikkeling van het gebouw Rozet; Sonsbeek beeldententoonstelling in 2016; groot mode-evenement in 2018.
69
Stadsbeeld, architectuur, monumenten, archeologie, bouwkwaliteit Bouwkwaliteit, architectuur en cultureel erfgoed in de vorm van gebouwd erfgoed, historisch-ruimtelijke structuren en archeologisch erfgoed zijn belangrijke ingrediënten voor de belevingswaarde, beeldkwaliteit en identiteit van de stad. Erfgoed heeft naast cultuur-historische waarde ook een toeristische en economische waarde. Het Arnhems erfgoedbeleid richt zich op behoud en versterking van de aanwezige cultuurhistorische waarden en hiermee bij te dragen aan een aantrekkelijke stad om in te wonen, werken, winkelen en te recreëren. Dit wordt bereikt: door cultuurhistorie als inspiratiebron en kans mee te nemen in ontwerpopgaven en gebiedsprocessen, hier vorm aan te geven in (ruimtelijke) plannen en projecten, waardoor cultuurhistorie zichtbaar en beleefbaar wordt gemaakt (bijvoorbeeld Meinerswijk, omgeving John Frostbrug); door (her-)bestemming van cultuurhistorisch erfgoed, dit erfgoed een duurzame functie te geven en daarmee voor de stad te behouden (bijvoorbeeld steenfabriek Elden, Eusebius); door het cultuurhistorisch erfgoed duurzaam te beschermen, waar de kwetsbaarheid dit noodzakelijk maakt (bijvoorbeeld plantoetsing, vergunningverlening); door de kennis over het Arnhemse erfgoed toegankelijk te maken en daarmee het publieksbereik en draagvlak voor het behoud van cultuurhistorisch erfgoed te vergroten (bijvoorbeeld advisering, Erfgoedbrief). Groen, ecologie, spelen Arnhem heeft veel groen (ruim 7.600 ha, bijna 75% van het grondgebied). Dit groen levert een bijdrage aan de leefbaarheid en aantrekkelijkheid van de stad en zorgt voor een goed stadsklimaat. Ook bouwkwaliteit, architectuur, ruimtelijke, cultuurlandschappelijke en -historische waarden, bevorderen de belevingswaarde en beeldkwaliteit van de stad. Het focus in het beleid is erop gericht dat: gebieden bestemd als natuur en bos hun bestemming behouden; het totale areaal aan groen in de stad ten minste gelijk blijft en wel bij voorkeur per wijk; groen wordt ingezet in het bestrijden van hitteplekken. Samen met de stad, in samenspraak met de wijken, wordt hiervoor in de komende jaren een plan van aanpak opgesteld. Vanuit het Groenfonds en via crowdfunding is cofinanciering van de groene initiatieven mogelijk. De gemeente is beheerder van een groot deel van de natuur en het groen in de stad. Het beheer van het groen in de wijken wordt in samenhang met het beheer van de gehele openbare ruimte, zoals verhardingen, uitgevoerd (zie ook het reguliere programma 2 Verkeer, vervoer en waterstaat, onderdeel Mobiliteit en openbare ruimte: Beheer). Het programma Van wijken weten zet de lijn uit voor meer zeggenschap door de wijk(en) over de eigen woon- en leefomgeving en daarmee de openbare ruimte en het groen. In de pilotwijken Presikhaaf en De Laar/Elden wordt onderzocht hoe hieraan samen met de stad invulling kan worden gegeven. Bij "spelen" wordt meer ingezet op natuurlijk spelen, gebundeld op grote, natuurlijke speel- en ontmoetingsruimten. De insteek hierbij is om het percentage openbare buitenruimte dat te gebruiken is voor buitenspelen en ontmoeten, onveranderd te laten. Sport Arnhem als groene stad met veel natuur en parken en de Rijn is een aantrekkelijke stad voor recreatieve sporters en topsporters (Papendal, Vitesse, CIOS/HAN). De gemeente faciliteert de sportinfrastructuur, waarbij de sportverenigingen een cruciale rol spelen. Sportverenigingen spelen een belangrijke rol in het participeren in de samenleving met als resultaat gezonde en fitte bewoners. Daarnaast stimuleert Arnhem talentontwikkeling. Het sportbeleid is in de komende jaren gericht op: sporten in de wijk in aansluiting op de gebiedsgerichte aanpak sociaal domein; het stimuleren van een gezonde leefstijl voor de jeugd (Jongeren op gezond gewicht/JOGG); het stimuleren van een gezonde leefstijl voor volwassen (vijf dagen per week een half uur actief); het realiseren van open sportparken en beweegvriendelijke schoolpleinen alsmede het ontwikkelen van een ruim aanbod aan sport- en beweegarrangementen in de stadsparken en openbare ruimte i.s.m. de wijken, sportverenigingen en sportaanbieders; de zelforganisatie van wijkbewonersinstellingen om te komen tot een maatschappelijke vitale sportvereniging; energiebesparende maatregelen en duurzame opwekking op sportaccommodaties en elektrische dienstauto’s voor onderhoud en beheer sportaccommodaties. In 2016 wordt verder uitwerking gegeven aan het voornemen om het Sportbedrijf met ingang van 1 januari 2017 te verzelfstandigen. De gemeenten Arnhem, Apeldoorn en Nijmegen en de provincie Gelderland werken nauw samen om de start van de wielerronde Giro d’Italia in mei 2016 in Gelderland te laten plaatsvinden. De Giro-karavaan raast door Arnhem en de regio. De economische spin-off is geraamd op € 11,25 miljoen euro.
70
De maatschappelijke spin-off wordt bereikt door side-events te organiseren voor jong en oud. Deze worden parallel aan de voorbereidingen voor het hoofdevenement georganiseerd en volledig op het hoofdevenement afgestemd.
Samenhang De ambities hangen samen met bezuinigingen. Een bezuinigingstaakstelling op cultuur van structureel € 900.000 per jaar vanaf 2015 is als volgt gerealiseerd: € 500.000 is reeds ingevuld door dit gefaseerd vanaf 2015 in mindering te brengen op de gemeentelijke jaarlijkse bijdrage aan Musis Stadstheater Arnhem; de resterende taakstelling van € 400.000 is in het Coalitieakkoord uitgesteld tot 2016. De invulling is voornamelijk gevonden in verlaging van de subsidies voor de basis- en meerjarenvoorzieningen, echter niet bij instellingen die in de afgelopen jaren al een taakstelling opgelegd hebben gekregen. Een structurele bezuiniging op de subsidies aan de Bibliotheek en Slak van respectievelijk € 140.000 en € 60.000 wordt vanaf 2014 gefaseerd en vanaf 2016 geheel doorgevoerd. De bestaande taakstelling op de Bibliotheek wordt verlaagd met € 50.000 om senioren op ICT-gebied bij te scholen. Op de gemeentelijke bijdrage aan de gemeenschappelijke regeling Het Gelders Archief is vanaf 2013 een korting van € 105.000 van kracht. Door verschillen in loon- en prijs-compensaties tussen Rijk en gemeente loopt deze taakstelling in 2016 op tot € 106.000. Samen met de deelnemende gemeenten aan de gemeenschappelijke regeling zal hieraan invulling worden gegeven (zie verder Paragraaf Verbonden Partijen). Voor de begrotingsperiode 2016-2019 is er een opdracht om binnen de beleidsvelden Cultuur en Sport op zoek te gaan naar nieuwe besparingsmogelijkheden, die passen bij de uitgangspunten van de Perspectiefnota 20162019. Ook zal worden onderzocht op welke wijze kan worden aangesloten bij het programma Van wijken weten. Het programma R5 hangt verder samen met: Programma Stad op de kaart: veranderopgaven Vitale centrumstad en het Rijngoud en Marketing van Arnhem; Programma Van wijken weten: veranderopgave Wijksturing, pilots in 2016; Regulier programma 2 Verkeer, vervoer en waterstaat; Paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen; Paragraaf Verbonden partijen (Gelders Archief); Paragraaf Subsidies.
Belangrijke raadsonderwerpen
Besluitvorming over uitbreiding Museum Arnhem; Besluitvorming over renovatie/verbouwing Stadstheater Arnhem; Actualisering Groenplan (onder voorbehoud); Evaluatie deregulering kapvergunning; Verzelfstandiging Sportbedrijf; Nieuwbouw/upgrading Sportcentrum Valkenhuizen (inclusief zwembad).
Actuele kaders Lokaal Kadernota ‘STROOM – cultuurbeleid A Arnhem’, 2012; Nota Creatieve Milieus Arnhem, 2009; Beleidsnota ‘De kaders verzetten: cultuureducatie A Arnhem 2009 - 2012’ uit 2008; Nota ‘Bronnen: beleid Beeldende Kunst en Vormgeving 2009 - 2012’ uit 2008/2010; Erfgoednota “Panorama Arnhem” uit 2008; Groenplan Arnhem 2004-2007/2015, inclusief beheervisies en beheerplannen; Nota ‘Bronnen: beleid Beeldende Kunst en Vormgeving 2009 - 2012’ uit 2008 - 2010; Natuurkalender Arnhem 2006; Structuurvisie 2020 - 2040; Beleidsplan Buiten Gewoon Basis (2002); Initiatiefvoorstel ‘Groene speelplaatsen’ (2013); Evenementenvisie 2015;
71
Nota Ruimte voor de Jeugd 2010 - 2020 (2009); DE SPORTVISIE’, december 2011; Uitvoeringsprogramma Gezondheidsbeleid en I informele Zorg; Stad in Balans; Nota ‘Kort op de bal’ (2014).
Regio, provincie, rijk Gelderse omgevingsvisie (2014); Rijksnatuurvisie 2014 'Natuurlijk verder’; Gelderland Sportland; Impuls Brede Scholen, Sport en Cultuur (2008); Nationaal Actieplan Sport en Bewegen (VWS 2009); Het Programma Sport, 2011; Actieplan 'Naar een veiliger sportklimaat' (VWS, 2011); Programma Sport en Bewegen in de Buurt (tot 2016).
72
Financiën Middelen Bedragen x € 1.000
Rekening 2014
Lasten Baten Exploitatieresultaat Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserve Saldo
60.258 17.258 -43.000 2.830 4.756 1.926 -41.074
Begroting 2015 Geamendeerd
56.658 13.645 -43.014 4.868 13.212 8.344 -34.669
t/m Raad 27 Juli
54.556 13.952 -40.604 13.035 17.565 4.530 -36.074
2016 54.605 10.676 -43.929 2.273 10.347 8.074 -35.855
Begroting 2017 2018 53.779 10.690 -43.089 2.347 381 -1.966 -45.055
56.897 10.760 -46.137 2.218 1.744 -474 -46.611
2019 57.477 10.766 -46.711 2.087 1.720 -367 -47.078
Toelichting mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015) x € 1.000
Lasten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen - Intensiveringen Exploitatie informatiecentrum de Baak - Kapitaallastenontwikkeling MeerjarenInvesteringsPlanning (MIP) - Aanpassing interne rente van 5,25% naar 4% - Intensiveringen ICT-onderwijs senioren
100 1.049 -1.280 50
Bestaand beleid - Kapitaallastenontwikkeling - Actualisatie inzet capaciteitsbudget - Eenmalige verzachting 2015 bezuiniging op natuur- en cul.educatie (07 coalitieakk. 2015) - E-boeken en samenvoegen bibliotheek en volksuniversiteit (coll.akkoord 2015) - Verlagen subsidie Kunstbedrijf (onderdeel herstelplan) - Verlagen subsidie bibliotheek en SLAK (MJPB 13-16) - Eenmalige budgetten niet bestede middelen 2015 - Eenmalige dotatie voorziening Kunstbedrijf (onderdeel herstelplan) - Van veranderprogramma P5 - Van veranderprogramma P4 - Van veranderprogramma P2 - Bijdrage restauratie Eusebius (MJPB 13-16) - Investeringsbijdrage Eusebius (MJPB 13-16 en Rb 26-05-2014) - Verzelfstandiging MSSA (Rb 29-06-20 - Herijking programma bomen/groen/spelen - Diversen Totaal mutaties lasten
-328 511 -400 -20 -369 -110 -210 -900 1.909 210 255 184 116 -1.209 427 64 49
x € 1.000
Baten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen - Verzelfstandiging MSSA (Rb 29-06-2015)
-2.383
Bestaand beleid - Vrijval voorziening Kunstbedrijf (onderdeel herstelplan) - Herallocatie budget - Diversen
-785 -102 -6 Totaal mutaties baten
Totaal mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015)
-3.276 -3.275
Toelichting mutaties reserves 2016 x € 1.000
Mutaties reserves 2016 Toevoegingen
73
- Algemene reserve: Herstelplan Kunstbedrijf (Rb 13-04-2015) - Algemene reserve: Verzelfstandiging MSSA (Rb 29-06-2015) - BR Cultuur in Rijnboog: Onderbesteding kapitaallasten (Rb 28-03-2011) - BR Cultuur in Rijnboog: Overheveling BR Musis (Rb 11-03-2014) - BR Cultuur in Rijnboog: Effect kapitaallasten activeringen 2014 (Rb 29-06-2015) - BR Cultuur in Rijnboog: Actualisatie vastgoed (Rb 29-06-2015) - BR Cultuur in Rijnboog: Vrijval kapitaallasten (Rb 29-06-2015) - BR Cultuur in Rijnboog: MIP (MJPB 2016-2019) - BR Cultuur in Rijnboog: Knelpunt Cultuur (MJPB 2016-2019)
369 40 573 494 129 630 140 -129 27
Totaal mutaties toevoegingen
2.273
Onttrekkingen - BR Cultuur in Rijnboog: Kapitaallasten (Rb 28-03-2011) - BR Beeldende en monumentale kunst: Proj cult. bruggenbouwer (Rb 04-07-2011) - BR Cultuur in Rijnboog: MIP (MJPB 2016-2019) - Algemene reserve: Verzelfstandiging MSSA (Rb 29-06-2015) - Algemene Reserve: Intensiveringen ICT-onderwijs senioren - BR groot onderhoud en vervanging openbare ruimte Herijking programma bomen/groen/spelen - BR kapitaallasten - BR Kunstmanifestaties: Sonsbeek (Raadsbrief 15-09-2015)
8.916 23 49 684 50 427 98 100
10.347
Totaal mutaties onttrekkingen Totaal mutaties reserves
8.074
Kosten per product Kosten per product
Rekening Bedragen x € 1.000
R0501 Culturele basisvoorzieningen R0502 Meerjarenvoorzieningen R0503 2-jaarlijkse cult activ (programmatisch) R0504 Incidentele culturele activiteiten R0505 Erfgoed, archeologie en beeldkwaliteit R0506 Parken, bossen en ecologie R0507 Stedelijk groen R0508 Spelen R0509 Zwembaden R0510 Binnensport R0511 Buitensport R0512 Sportbeleid en sportontwikkeling Totaal
2014
Begroting 2015 Geamendeerd
t/m Raad 27 juli
Begroting 2016
2017
2018
2019
29.661 1.403 566
27.965 1.717 708
25.291 1.732 708
21.991 2.122 609
21.473 1.899 708
24.744 1.898 708
25.280 1.897 708
0 1.719
0 1.684
0 1.735
159 1.988
159 1.979
159 1.941
159 1.936
2.222 3.938 376 3.826 6.256 4.088 6.203 60.258
1.865 3.903 421 3.679 5.769 4.104 4.844 56.658
2.082 3.523 474 3.239 7.117 3.501 5.153 54.556
2.051 4.401 969 3.235 7.340 3.681 6.058 54.605
2.043 4.348 754 3.249 7.406 3.704 6.056 53.779
2.039 4.187 754 3.250 7.463 3.727 6.025 56.897
2.038 4.187 754 3.248 7.458 3.789 6.023 57.477
74
Toelichting tabel kosten per product In de volgende tabel zijn de producten uit dit reguliere programma opgenomen die een bijdrage leveren aan de doelstellingen van één of meerdere veranderopgaven. Van wijken weten Pilots 2016 Aanbod Wijksturing naar wijkvraag *1
Participatie en zelforg. vermogen
Stad op de kaart Werk Vitale centrumstad
EMiA/ ElectriCity
Marketing
R0501 R0502 R0503 R0504
*1: Voor 2016 zijn de volgende bedragen opgenomen voor de pilots Wijksturing: Producten
Presikhaaf
De Laar/Elden
Totaal pilot
Bedragen x € 1.000 R5.1 Culturele basisvoorzieningen R5.2 Meerjarenvoorzieningen R5.4 Incidentele culturele activiteiten R5.7 Stedelijk groen R5.8 Spelen R5.10 Binnensport Totaal voor pilots w ijksturing vanuit R5
301 107 20 206 53 33 770
75
301 107 20 277 88 29 872
602 214 40 483 141 62 1.641
Prestatie indicatoren Productindicatoren R5
Bestuurder
R5.1 Culturele basisvoorzieningen Leden bibliotheek Bezoekers Musis Stadstheater Bezoekers Focus Filmtheater Gebruikers Archief Bezoekers Museum Arnhem Bezoekers Luxor Live Cursisten Kunstbedrijf R5.2 Meerjarenvoorziening Aantal gezelschappen Aantal instellingen Aantal grote culturele festivals R5.3 2-jaarlijkse culturele activiteiten Aantal programma's R5.4 Incidentele culturele activiteiten
Elfrink
Rapportcijfer kwaliteit Arnhems cultuuraanbod R5.5 Erfgoed, archeologie en beeldkwaliteit Indicatoren zijn in ontwikkeling R5.6 Parken, bossen en ecologie Groenbalans/ontwikkeling oppervlak bossen en natuur t.o.v. 2014 in ha. Groenbalans/ontwikkeling oppervlak stadsparken t.o.v. 2014 in ha. R5.7 Stedelijk groen Groenbalans/ontwikkeling wijkgroen t.o.v. 2014 in ha. Groenbalans/aantal waardevolle bomen: - particulier - gemeente Aantal verleende kapvergunningen en aanlegvergunningen R5.8 Spelen Behoud % (groene) gebruiksruimte per netto speeloppervlak Jaarlijks min. 1 grote formele ruimte aanleggen met verhouding van 80% natuurlijke speelaanleidingen en 20% speeltoestellen R5.9 Zwembaden Bezoekers Valkenhuizen x 1.000 Bezoekers de Grote Koppel x 1.000 R5.10 Binnensport Zijn in ontwikkeling. R5.11 Buitensport Zijn in ontwikkeling. R5.12 Sportbeleid en sportontwikkeling % Sportparticipatie % Bevolking lid van sportaanbieders buitensport (ouder dan 14 jaar) % Voldoet aan beweegnorm (ouder dan 17 jaar) % Voldoet aan fitnorm (ouder dan 15 jaar)
2014 JV
2015
2016
2017
42.000 40.000 38.000 134.000 130.000 115.000 63.000 60.000 60.000 2.500 3.000 2.500 68.000 60.000 60.000 68.000 60.000 60.000 0 2.000 3.500
2018
2019
38.000 38.000 38.000 115.000 115.000 125.000 60.000 90.000 100.000 2.500 2.500 2.500 60.000 60.000 70.000 60.000 60.000 60.000 0 0 0
Elfrink 3 6 2
3 8 2
3 6 2
3 6 2
3 6 2
3 6 2
21
pm
pm
pm
pm
pm
7,3
7,3
pm
pm
pm
pm
1.560
+19
+ 4,5
pm
pm
pm
334
pm
0
0
0
0
Elfrink Elfrink Elfrink v.Burgsteden
v.Burgsteden 666
pm
+1
+ 1,2
pm
pm
806 496 310
826 506 320
+ 15 pm + 15
+ 15 pm + 15
pm pm pm
pm pm pm
21
15
15
15
pm
pm
10
10
10
10
10
10
1
1
1
1
1
1
94 308
100 325
95 315
95 315
96 315
100 315
69
71
75
75
75
75
39
39
40
40
40
40
48
48
50
52
52
52
34
34
36
38
40
42
v.Burgsteden
Elfrink
Elfrink Elfrink Elfrink
Toelichting prestatie indicatoren R5.1:
R5.12:
Cultuur: De streefcijfers van de leden/bezoekers zijn vastgelegd in de meerjarenafspraken met de organisaties. In afzonderlijke jaren kunnen deze afwijken, zoals bij Museum Arnhem, Focus Filmtheater en Luxor Live in jaren waarin meer bezoekers kwamen.De streefcijfers van Musis Stadstheater zijn naar beneden bijgesteld op basis van het nieuwe en in 2015 voor 2016-2019 vastgestelde meerjarenbedrijfsplan. De cijfers van Kunstbedrijf Arnhem zijn op nul gesteld omdat de organisatie vanaf 2016 zelf geen cursussen meer organiseert; voor 2016 zullen nieuwe indicatoren worden vastgelegd. Sportparticipatie: minimaal 12 keer per jaar sporten Beweegnorm: jongeren (<18 jr) zeven dagen per week een uur actief, volwassenen vijf dagen per week een half uur actief. Fitnorm: zowel jongeren als volwassen drie keer per week twintig minuten intensief actief.
76
Regulier Programma R6 Participatie en Maatschappelijke Ondersteuning Arnhem richt zich op een sterkere deelname - waar mogelijk geheel op eigen kracht - van de Arnhemse burger aan de samenleving. De nieuwe gedecentraliseerde taken maken een substantieel deel uit van het gemeentelijk takenpakket. De gebiedsgerichte werkwijze wordt in 2016 verder geïmplementeerd met de focus op een samenhangend aanbod om de zelfredzaamheid te bevorderen. De wijkteams spelen hierin een cruciale rol. Arnhem zet in op preventie en vroegsignalering (vroeg erop af benadering) en maatwerkvoorzieningen. Het bevorderen van onderlinge redzaamheid in een wijk wordt in samenhang met de veranderopgaven in het programma Van wijken weten uitgewerkt. Hierbij spelen burgerinitiatieven en vrijwilligerswerk een belangrijke rol.
Ambitie
Arnhem wil dat zoveel mogelijk inwoners volwaardig mee kunnen doen. Het liefst via reguliere banen waarbij tenminste het minimumloon wordt betaald. Als dat nog niet mogelijk wordt andere vormen van maatschappelijke participatie ingezet; De gebiedsgerichte werkwijze wordt in 2016 verder geïmplementeerd waarbij de samenhang tussen de inspanningen vanuit de Participatiewet, Wmo en Jeugdwet helder moet worden. De wijkteams spelen hierin een belangrijke rol. De uitvoeringsplannen van geven hieraan richting, alsmede hoe de gebiedsgerichte aanpak wordt uitgewerkt en wordt bewaakt; Om de gerichte middeleninzet inzichtelijk te houden en de verantwoording te faciliteren zijn sinds de begroting 2015 nieuwe producten toegevoegd: sociaal deelfonds jeugd, sociaal deelfonds Wmo én het algemeen sociaal deelfonds. Met het algemeen deelfonds worden de uitvoeringskosten, de innovaties en de algemene kosten (zoals huisvesting) van de gebiedsteams bekostigd.
Participatiewet Via het programma 'Stad op de kaart', veranderopgave Werk, zijn de inspanningen gericht om: meer(passend) werk in Arnhem te realiseren; meer Arnhemmers aan het werk te hebben. In het Programmaplan Uitvoeringsstructuur Participatie Arnhem (september 2015 in de raad) wordt uitwerking gegeven aan drie speerpunten: werkgeversbenadering en werkgeversoffensief. Hierin wordt onder andere het werkgeversservicepunt Midden Gelderland (WSP) versterkt. Onderdelen van Presikhaaf Bedrijven worden aan het WSP toegevoegd; ombouw van achterblijvende onderdelen van Presikhaaf Bedrijven; arbeidsmatige dagbesteding en beschut werk worden verder geïntegreerd. Een uitgebreide toelichting staat in de Paragraaf Verbonden Partijen, GR Werkvoorziening Midden Gelderland. Steeds meer Arnhemmers hebben een uitkering of doen een beroep op inkomensondersteuning. De toename van de Integratieuitkering Sociaal domein voor re-integratiemiddelen wordt ten gunste van de algemene middelen gebracht. Het beschikbare budget voor re-integratie wordt met deze bezuiniging bevroren. De uitdaging wordt om met gelijkblijvende middelen de groter wordende doelgroep (toename vanuit Wsw en Wajong) te bedienen. Via de veranderopgaven van het programma 'Stad op de kaart' is het doel deze trend op lokaal en regionaal niveau om te buigen. Omdat de arbeidsmarkt regionaal is, is regionale samenwerking hierbij cruciaal. Armoede en schulddienstverlening Eind 2014 is de Armoedeagenda 2015-2018 ‘Samen actief tegen armoede' aangenomen. Deze agenda geeft een integraal beeld van het Arnhemse armoedebeleid en zet in op een aantal ontwikkelingen: de versterking van verbindingen met het maatschappelijk middenveld; interventie op budgetoverschrijding; overige ontwikkelopdrachten, zoals inzet op digitalisering. De ambities voor de komende jaren zijn: doorontwikkeling om de verbindingen in het maatschappelijk middenveld te versterken door middel van het Armoedepact. De verbinding met de wijk staat hierbij centraal; herijking van de Armoedeagenda (najaar van 2015) en implementatie van de nieuwe werkwijze in 2016. De belangrijkste financiële doelstelling is de beheersing van de stijgende kosten van bijzondere bijstand voor beschermingsbewind. Een belangrijke ontwikkeling is ook de nieuwe schoolkostenregeling;
77
Gerichte inzet op participatie en wijkgericht werken om het beroep op inkomensondersteuning, vooral bijzondere bijstand voor bewindvoering terug te dringen; Gerichte inzet op preventie en vroegsignalering bij schulddienstverlening die vanaf 2016 is belegd bij de wijkteams, Rijnstad en Plangroep. De gemeente gaat in de rol van opdrachtgever en regievoerder monitoren en waar nodig beleid en werkwijze bijstellen. De gemeente onderzoekt de mogelijkheden om de Vroeg eropaf methode in Arnhem in te voeren om zodoende een extra accent te leggen op preventie van schulden.
Stimuleren initiatieven met vangnet In 2016 wordt verder gebouwd aan een duurzaam stelsel in het sociaal domein. De gemeente zet in op het stimuleren van eigen initiatieven (wijkgericht), vermindering van een beroep op specialistische voorzieningen. Samen met burgers gaan overheid en professionals zorgen voor een adequaat vangnet voor mensen die niet in staat zijn om te voorzien in hun basisbehoeften. Van wijken weten in het sociaal domein Met de afspraken uit het Coalitieakkoord 2014-2018 'Met de stad' en het programma 'Van wijken weten' met de diverse veranderopgaven is het doel om het zelf organiserend vermogen actief te bevorderen via het wijkgericht werken. Het is belangrijk dat burgers initiatieven ontplooien en dat deze initiatieven gedeeld worden in de stad. In 2016 starten concrete pilots in Presikhaaf en De Laar/Elden, ook gericht op het sociaal domein. De bestaande wijkteams spelen hierin een belangrijke rol. Doelgerichte ondersteuning aan verenigingen (aangenomen motie SP, Zuid Centraal, PvdA 15M23g bij vaststelling Perspectiefnota 2016-2019) wordt geboden door Vrijwillige Inzet Arnhem (VIA), Volare, Arnhemse Uitdaging en Adviesbrigade. VIA vormt het Arnhemse knooppunt voor vrijwillige inzet. Enkele voorbeelden uit het aanbod zijn: de informatie en vraagbaak functie, de vacaturebank, de banenbeurs, het Platform voor Buurtprojecten en Vrijwilligers coördinatoren en Wijkgerichte Maatschappelijke Stages (Mas) in samenwerking met de wijkteams. In aanvulling hierop biedt Volare diverse workshops en trainingen voor vrijwilligers. Beide organisaties bieden daarbij ruimte voor maatwerk, toegesneden op de vraag van verenigingen en organisaties in de wijk. Daarnaast bieden de Arnhemse Uitdaging en de Adviesbrigade op tal van manieren 'hands on' ondersteuning in Arnhemse projecten en vrijwilligers organisaties. Bij de uitvoering van de Participatiewet (o.a. bij Werk en Inkomen) krijgen mensen met een uitkering een diagnose. Mensen die een beperkte loonwaarde (< 40%) hebben, worden doorverwezen naar de wijkteams, zodat zij maatschappelijk kunnen participeren (vrijwilligerswerk of dagbesteding). In de toekomst zal naar verwachting (een deel van) deze diagnose in de wijken worden uitgevoerd. Preventie in plaats van specialistische jeugdvoorzieningen Sinds 1 januari 2015 is de nieuwe Jeugdwet van kracht. Binnen het preventief jeugdbeleid (ondersteuning opgroeien en opvoeden) worden het kinder-, tiener- en jongerenwerk als belangrijke instrumenten ingezet, samen met de Verwijsindex risicojongeren regio Arnhem (VIRA). De wijkteams gaan het preventief jeugdbeleid en de specialistische jeugdhulp verbinden. De inzet van specialistische jeugdhulp moet omlaag door méér inzet van preventie. De preventieve jeugdhulp moet echt een integraal onderdeel zijn van het jeugdstelsel. In 2016 zullen budgetten hiervoor dan ook voor een belangrijk deel naar de wijkteams worden overgeheveld. Decentralisatie betekent niet alleen overheveling van taken naar de gemeente (transitie), maar vooral een ingrijpende transformatie van de verhouding tussen bewoners, zij die zorg behoeven, de organisaties in de stad en de gemeente. De jeugdgezondheidszorg heeft een belangrijke signalerende rol, terwijl de kinderopvang en peuterspeelzaalwerk worden doorontwikkeld tot een algemene voorziening. Arnhem werkt gefaseerd en beheersd aan de transformatie, omdat de veranderingen ingrijpend zijn en leiden tot een nieuw stelsel voor jeugdhulp. De Arnhemse wijkgerichte en bij de concrete problematiek in die wijken aansluitende aanpak is het vertrekpunt. De gemeente Arnhem gaat te werk vanuit vier gezichtspunten: vooraf aan alles staat gewoon opvoeden en preventie aan de basis – vanuit gezinnen en hun sociale omgeving, vanuit het onderwijs, verenigingen, (sport-)clubs en buurtvoorzieningen; en een (collectief) basisaanbod van informatie en advies, jeugdgezondheidszorg en dergelijke; waar nodig is laagdrempelige basiszorg en ondersteuning dicht bij de mensen georganiseerd, voornamelijk vanuit de wijkteams; professionele specialistische jeugdhulp kan door de wijkteams worden ingezet als voorziening met als doel om gezinnen te ondersteunen om de gewone opvoedingstaak uit te kunnen voeren; afzonderlijke aandacht voor bescherming van kinderen tegen huiselijk geweld en mishandeling; hierbij staat niet zozeer de hulpvraag centraal maar het creëren van een veilige situatie voor de kinderen. Maatschappelijke opvang (wonen, welzijn en zorg) Uitgangspunten voor een samenhangend beleid op het gebied van wonen, welzijn en zorg zijn: meer eigen verantwoordelijkheid, beroep op sociaal netwerk en informele zorg; meer collectieve arrangementen en minder inzet van individuele voorzieningen.
78
De toegang tot het voorzieningenniveau is wijkgericht opgezet, waarbij via een integrale intake op basis van de zelfredzaamheidsmatrix de verbinding wordt gemaakt naar andere terreinen op het sociaal domein (inclusief de decentralisaties op andere onderdelen van het sociale domein). Maatschappelijke opvang/verslavingszorg De gemeente heeft een belangrijke regietaak bij de openbare geestelijke gezondheidszorg, waaronder de maatschappelijke opvang en verslavingszorg. Als centrumgemeente heeft Arnhem voor deze terreinen een regionale functie. De focus ligt op meer eigen verantwoordelijkheid, beroep op sociaal netwerk en informele zorg; verminderen inzet individuele voorzieningen, meer collectieve arrangementen; zorgen voor een vangnet voor inwoners die niet in staat zijn om te voorzien in de basisbehoeften. Het budget voor Minder opvang, beter leven is nu ingericht conform de werkelijke bestedingen (zie hoofdstuk 2.5.4). Noodopvang asielzoekers/integratie Sinds 2004 heeft Arnhem een noodopvang voor asielzoekers die een binding met Arnhem hebben, en voor wie geen voorliggende (Rijks-)voorziening mogelijk zijn. Deze asielzoekers voldoen aan de toelatingscriteria en worden tijdelijk opgevangen. De instroom in de noodopvang van deze asielzoekers is afhankelijk van de landelijke situatie en gebeurtenissen in de wereld. Doel voor 2016 is waar mogelijk de doorstroomtijd in de noodopvang verkorten van uit geprocedeerde asielzoekers die willen terugkeren naar land van herkomst. Vrouwenopvang en huiselijk geweld Evenals voor de maatschappelijke opvang, heeft de gemeente Arnhem - als één van de 35 centrumgemeenten in Nederland - een regierol in de regio. Naast de aanpak van huiselijk geweld en vrouwenopvang behoren ook de aanpak ouderenmishandeling, eergerelateerd geweld, loverboys en de wet meldcode tot dit beleidsterrein. De focus ligt in de komende jaren op: doorontwikkeling van het ingezette beleid. Kindermishandeling krijgt een plaats binnen 'Veilig Thuis' de accentverschuiving bij de vrouwenopvang naar preventie, tijdige signalering en het bevorderen van ambulante hulp en nazorg, waardoor het aantal vrouwen in de vrouwenopvang kan afnemen; het versterken van de ketensamenwerking en het vergroten van vaardigheden van professionals in signaleren en handelen, waarmee escalatie en herhaling van huiselijk geweld kan worden voorkomen.
Samenhang Samenhang is er met programma 'Stad op de kaart',veranderopgave Werk; programma 'Van wijken weten' met de diverse veranderopgaven; de paragraaf Verbonden partijen; de bezuinigingsopgave zoals financieel door vertaald in de Zomernota 2016-2019. De decentralisaties zijn naar de gemeente overgekomen samen met een forse bezuinigingsopgave. Door efficiënter en beter samen te werken kunnen bewoners beter worden ondersteund, meer initiatieven worden genomen en kunnen kosten worden gereduceerd. Op sommige onderdelen is sprake van forse frictiekosten. De ombouw van de bestaande infrastructuur naar een nieuwe werkwijze gaat onvermijdelijk ten koste van de bestaande organisatie. De herverkaveling van het SW bedrijf Presikhaaf Bedrijven is daarvan een voorbeeld. Maar ook in de zorg hebben de bezuinigingen hun weerslag. Dit heeft ook gevolgen voor de werkgelegenheid in de stad. De volgende ontwikkelingen en maatregelen zijn hierbij van belang: de middelen voor de Huishoudelijke Toelage worden ingezet voor het stimuleren van de vraag naar huishoudelijke hulp om zodoende zoveel mogelijk volwaardige werkgelegenheid te behouden; de integratie-uitkering Wmo wordt vanaf 2016 gekort; daarnaast vindt indexatie plaats. Onderzocht wordt hoe deze korting kan worden opgevangen; de stijging van de middelen decentralisatie-uitkering maatschappelijke opvang wordt terzake ingezet. Er is tegelijkertijd een omvangrijke rijkskorting op de nieuwe overgekomen taak Beschermd Wonen doorgevoerd.
Belangrijke raadsonderwerpen
Implementatie advies regionale samenwerking Participatie; Doorontwikkeling Werkgeversservicepunt; Herijking Armoedeagenda 2016 (onder voorbehoud); Evaluatie en doorontwikkeling Budgetondersteuning op Maat; Tussenevaluatie extern geplaatste schulddienstverlening; uitwerking programma 'van Wijken weten' in het sociale domein; Nieuwe kadernota sociaal domein; 79
Aansluiting OGGZ op transformatie sociaal domein; Invoering trajectfinanciering in de zorg; Regeling Uittreding Prostituees (RUPS); Bed Bad en Broodvoorziening / uitgeprocedeerde asielzoekers; Taakstelling huisvesting asielzoekers.
Actuele kaders
Uitvoeringsplan Participatie; Beleidsnota maatregelen WWB; Verordening tegenprestatie gemeente Arnhem 2015; Raadsinformatiebrief Koers, keuzes en overwegingen Uitvoeringsplan- en bestedingsplan Participatie; Raadsvoorstel Advies inzake regionale samenwerking Participatiewet en toekomst Presikhaaf Bedrijven; Armoedeagenda Arnhem 2015-2018; Activerende schulddienstverlening, meerjarenbeleidsagenda 2012 - 2015;; Preventieplan 'niet dweilen maar de kraan dicht draaien, juni 2012; Beleidsnotitie Uitgangspunten tiener- en jongerenwerk (12 november 2012); Uitvoeringsplan Tiener en jongerenwerk in Arnhem (december 2013); Kadernota 'naar een veerkrachtige samenleving' (2012); Uitvoeringsplan 'naar een veerkrachtige samenleving' (2013); Beleidsplan Jeugd en WMO 2015 / 2016; Raadsvoorstel WMO Hulp bij Huishouden (2016); Uitvoeringsplan WMO 2015; Verordening voorzieningen maatschappelijke ondersteuning 2015 Uitgangspuntennotitie PGB 2015; Nota ondersteuning vrijwillige inzet en mantelzorg; Uitvoeringsprogramma Vrijwillige Inzet (2012); Visienota Integratie door Participatie (2011); Uitvoeringsplan Integratie (2014); Beleidsagenda diversiteit (2015 - 2017); Collegenota en raadsbrief Bed Bad en broodregeling; Collegenota en raadsbrief Uitwerking Bed Bad en broodregeling; Asielzoekers en vluchtelingenwerk (mei 2008); Regiovisie huiselijk geweld en kindermishandeling.
80
Financiën Rekening
Middelen Bedragen x € 1.000 Lasten Baten Exploitatieresultaat Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserve Saldo
2014 190.966 154.230 -36.736 2.002 1.319 -683 -37.419
Begroting 2015 Geamendeerd
320.346 129.263 -191.083 13.250 10.016 -3.234 -194.317
Begroting
t/m Raad 27 Juli
2016
2017
2018
2019
338.814 133.339 -205.475 14.148 12.291 -1.857 -207.332
357.852 114.874 -242.978 2.300 146 -2.154 -245.132
351.380 114.824 -236.556 1.200 66 -1.134 -237.691
347.796 114.824 -232.972 1.180 70 -1.110 -234.083
348.600 114.824 -233.776 700 18 -682 -234.458
Toelichting mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015) x € 1.000
Lasten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen - DU Huishoudelijke Hulp toelage toevoegen aan beleidsveld - DU WE CAN Young toevoegen aan beleidsveld - IU WMO verrekenen met beleidsveld - DU Vrouwenopvang verrekenen met beleidsveld - DU Maatschappelijke opvang toevoegen aan beleidsveld - WWB Rijksmiddelen - Bijstelling Herallocatie minder kosten 'Minder opvang, beter leven' - Financiële vertaling indexatie Armoede-agenda - Verzelfstandiging MSSA: frictiekosten overhead - Dekking frictiekosten verzelfstandiging MSSA mbv taakstelling op R9 - Formatie voorheen uit programmageld/externe bron - Knelpunt invulling stelpost ID-banen - Incidentele oplossingen stelpost ID-banen - Incidenteel dekken binnen Participatiebudget - Niet op te lossen rijksbezuinigingen door Presikhaaf bedrijven, Arnhems deel - Presikhaaf Bedrijven: verwacht exploitatieresultaat -/- reeds in begroting - Kapitaallastenontwikkeling MeerjarenInvesteringsPlanning (MIP) - Aanpassing interne rente van 5,25% naar 4%
1.414 21 -1.308 -114 341 -6.436 -264 175 330 -330 940 -1.045 1.000 45 3.729 -2.620 38 -19
Bestaand beleid - Middelen vallen vanuit veranderprogramma terug naar regulier programma - Teruglopende middelen Sociale Werkvoorziening - Ontwikkeling integratie-uitkering Sociaal Deelfonds - participatie - Overheveling budget Collectieve Zorgverzekering via niet bestede middelen 2014 - Terugloop van extra formatie uitvoering Gelrepas van 2015 naar 2016 - Herverdeling budgetten naar regulier programma 4: Huisvestingsbudget peuterspeelzaalwerk; Harmonisatie peuterwerk; Hart van de wijk - Incidentele overheveling niet bestede middelen herindicaties en innovatie - Actualisatie verdeelmaatstaven Integratie Uitkering WMO 2015 - nog niet meerjarig verwerkt - Oplopende Rijksbezuiniging vanwege hergebruik scootmobielen - Incidenteel budget in 2015 voor opvang asielzoekers uit niet bestede middelen 2014 - De decentralisatie-uitkering vrouwenopvang en daarmee ook het beschikbare budget worden de komende jaren verlaagd - Actualisatie decentralisatie-uitkering vrouwenopvang (septembercirculaire) - Ontwikkeling integratie-uitkering Sociaal Domein - Incidentele dotatie aan Noodsfonds - Lagere reservering voor uitvoeringskosten en innovatie - GSOIV loopt af eind 2015 - Financiering kosten IDbanen vanaf 2016 - Oplopende bezuiniging door natuurlijk verloop loonkosten ID-banen ter dekking knelpunt participatie - Bezuiniging op Migrantenwerk Rijnstad - Bezuiniging vanwege inkoopvoordelen op de WMO loopt af in 2016 - Diversen
Totaal mutaties lasten
81
27.160 -3.635 -721 -302 -208 -490 -820 273 -90 -116 -494 118 3.836 600 104 -1.192 -1.195 200 -10 289 -166
19.038
x € 1.000
Baten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen
-17.998 -125
- Rijksmiddelen Wet Buig - Wijkgericht werken
Bestaand beleid -1.040 650 48
- GSOIV loopt af eind 2015 - Aantal WWB'ers 300 minder dan landelijk - Diversen Totaal mutaties baten
-18.465
Totaal mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m 27 juli 2015)
-37.503
Toelichting mutaties reserves 2016 x € 1.000
Mutaties reserves 2016 Toevoegingen - BR Noodfonds:T.l.v. WMO - Noodfonds (Rb 03-11-2014) - BR Noodfonds:T.l.v. Zorg - Noodfonds (Rb 03-11-2014)
1.600 700 Totaal mutaties toevoegingen
2.300
Onttrekkingen - BR Taakmutaties Gemeentefonds: Middelen voor formatie inburgering 2015-2016 (Rb 19-3-2015) - BR Taakmutaties Gemeentefonds:van veranderprogramma P3 - BR Toezicht peuterspeelzalen en gastouderopvang - Br Kapitaallasten
51 20 60 16
147
Totaal mutaties onttrekkingen Totaal mutaties reserves
-2.154
Kosten per product Kosten per product
Rekening Bedragen x € 1.000
R0601 Participatie (minder afst t arbeidsmrkt) R0602 Bijstand R0603 Armoedebestrijding R0604 Schuldhulpverlening R0605 Samenlevingsopbouw R0606 Wijkgericht werken R0607 Ondersteuning opgroeien en opvoeden R0608 Maatschappelijke ondersteuning R0609 Ondersteuning vrijwilligers R0610 Integratie, interculturalis antidiscrimi R0611 Maatsch opvang, OGGz en verslavingszorg R0612 Asielzoekers en vluchtelingen R0613 Vrouwenopvang en huiselijk geweld R0614 Algemeen sociaal deelfonds R0615 Wmo 2015 sociaal deelfonds R0616 Jeugd sociaal deelfonds Totaal
2014
Begroting 2015 Geamendeerd
t/m Raad 27 juli
Begroting 2016
2017
2018
2019
45.847
41.204
42.275
50.266
46.954
44.636
44.995
112.523 1.390 4.691 322 2.155 351
121.907 9.438 3.725 5 2.158 290
121.622 12.438 3.552 32 1.942 390
115.186 12.435 3.551 5.178 1.784 4.624
115.883 12.617 3.552 5.176 1.784 4.599
115.513 12.695 3.552 5.176 1.783 4.584
115.513 12.695 3.552 5.175 1.783 4.561
17.174 51 29
17.429 89 3
17.798 46 1
19.325 1.014 296
18.061 964 296
18.061 964 276
18.061 964 276
36
60
9.255
11.112
11.507
11.507
11.507
342 6.054
278 5.871
430 5.993
314 5.503
314 5.107
314 4.145
314 4.145
0 0 0 190.966
10.312 73.135 34.443 320.346
11.077 76.873 35.093 338.814
11.226 80.856 35.182 357.852
11.105 79.521 33.941 351.380
11.095 79.345 34.151 347.796
11.085 79.825 34.151 348.600
82
Toelichting tabel kosten per product In de volgende tabel zijn de producten uit dit reguliere programma opgenomen die een bijdrage leveren aan de doelstellingen van één of meerdere veranderopgaven. Relatie productbudget met veranderopgave(n) Van wijken weten Pilots 2016 Aanbod Wijksturing naar wijkvraag (*1) R0601 R0605 R0606 R0607 R0608 R0609 R0610 R0611 R0613 R0614 R0615 R0616
Participatie en zelforg. vermogen
Stad op de kaart Werk Vitale centrumstad R0601 R0602
EMiA/ ElectriCity
R0601
Marketing
R0601
R0607 R0608 R0609 R0610
R0610
R0611
*1: Voor 2016 zijn de volgende bedragen opgenomen voor de pilots Wijksturing: Producten
Presikhaaf
De Laar/Elden
Totaal pilot
Bedragen x € 1.000 R6.4 Schuldhulpverlening R6.5 Samenlevingsopbouw R6.6 Wijkgericht w erken R6.7 Ondersteuning opvoeden en opgroeien R6.8 Maatschappelijke ondersteuning R6.9 Ondersteuning vrijw illigers Totaal voor pilots w ijksturing vanuit R6
95 368 165 318 39 28 1.013
83
95 368 165 318 29 28 1.003
190 735 331 636 68 57 2.017
Prestatie indicatoren Productindicatoren R6
Bestuurder
R6.1 Participatie sociaal deelfonds Prognose aantal PW-ers Aantal PW-ers met een reïntegratietraject % succesvol gereïntegreerde PW-ers
v.Burgsteden
Aantal geplaatsten beschermd wonen (Awbz) met ZIN Aantal geplaatsten beschermd wonen (Awbz) met Pgb R6.12 Asielzoekers en vluchtelingen Aantal mensen in noodopvang Aantal mensen in de BBB R6.13 Vrouwenopvang en huiselijk geweld Aantal trajecten in de vrouwenopvang Aantal huisverboden regionaal
2015
2016
2017
2018
2019
24
6.974 2.000 32
7.200 2.000 32
7.300 2.000 32
7.300 2.000 32
7.300 2.000 32
134
117
117
117
117
117
48 1.250 53
51 1.330 49
54 1.350 46
55 1.375 46
55 1.375 46
55 1.375 46
6.800
Aantal succesvol beëindigde trajecten reïntegratie naar werk of onderwijs < 27 jaar % bij bedrijven geplaatste Wsw-ers Aantal bij bedrijven geplaatste Wsw-ers % Wsw-ers op een beschutte werkplek R6.2 Bijstand Aantal Wwb-uitkeringen levensonderhoud % uitkeringen onder beroepsbevolking (CBS) Volume Wwb t.o.v. landelijk gemiddelde in % Gemiddelde uitkeringshoogte in € p.p. R6.3 Armoedebestrijding De inkomensgrens van de Gelrepas is vanaf 2015 verhoogd van 110% naar 120% Huishoudens met een GelrePas % bereik van de doelgroep % benutting voorzieningen door GelrePashouders R6.4 Schulddienstverlening Nieuwe indicatoren worden ontwikkeld i.v.m. extern geplaatste schuldienstverlening R6.5 Samenlevingsopbouw Nieuwe indicatoren worden ontwikkeld voor: - zelfredzaamheid bewoners - actief burgerschap R6.6 Wijkgericht werken Nieuwe indicatoren worden ontwikkeld i.r.t. het nieuwe programma Van wijken weten R6.7 Ondersteuning opgroeien en opvoeden Bereik kinderen, tieners, jongeren Meldingen VIRA R6.8 Maatschappelijke ondersteuning Nieuwe indicatoren worden ontwikkeld die aansluiten op het nieuwe Wmo-beleid vanaf 2015 en het nieuwe programma Van wijken weten R6.9 Ondersteuning vrijwilligers Vrijwillige inzet Arnhemse bevolking R6.10 Intergratie, interculturalisatie en antidiscriminatie Zelforganisaties actief bij actering van moeilijk bereikbare groepen Grote gesubsidieerde instellingen met diversiteitsbeleid R 6.11 Maatschappelijke opvang, OGGz en verslavingszorg Aantal opvangplaatsen (bedden in Doorstroomvoorziening) Aantal dak- en thuislozen met een integraal traject rondom wonen, zorg, inkomen en activering
2014 JV
v.Burgsteden 6.800 6.974 7.200 7.300 7.300 7.300 8.3 8,6 8.3 8.3 8.3 8.3 12 6 6,5 p.m. p.m. p.m. 14.282 14.300 14.300 14.300 14.300 14.300 Elfrink
11.533 13.800 14.500 15.000 15.000 15.000 93 96 90 95 95 95 80 80 80 80 80 80 Elfrink
Kok
Kok
Leisink 24.091 33.000 33.000 33.000 33.000 33.000 3.135 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 Kok
Kok 35
40
40
40
40
40
15
15
15
15
15
15
6
6
6
6
6
6
35
35
35
35
35
35
139
150
150
150
150
150
1.286 253
1.286 253
1.286 253
1.286 253
1.286 253
1.286 253
28 --
20 8
25 8
25 8
25 8
25 8
308
308
308
308
308
308
91
90
90
90
90
90
König
Kok
Kok
Kok
84
Productindicatoren R6
Bestuurder
R6.16 Jeugd sociaal deelfonds % jongeren met jeugdhulp
Leisink
(% van totaal aantal jongeren tot18 jaar) % jongeren met jeugdbescherming
(% van totaal aantal jongeren tot 18 jaar) % jongeren met jeugdreclassering
(% van totaal aantal jongeren tussen 12-23 jaar)
85
2014 JV
2015
2016
2017
2018
2019
--
--
5,8
5,8
5,8
5,8
--
--
1,2
1,1
1,1
1
--
--
0,6
0,6
0,6
0,6
Regulier Programma R7 Gezondheid en Milieu Op het terrein van de publieke gezondheidszorg zet Arnhem zich in op preventie (bevorderen gezonde leefstijl) en gezondheidsbeschermende en -bevorderende maatregelen. Specifieke aandacht is er voor de jeugd tot 18 jaar en ouderen vanaf 65 jaar alsmede aansluiting op de nieuwe taken en werkwijze in het sociaal domein. Milieutaken gericht op gescheiden afvalverwerking, op het gebied afgestemde stadsreiniging, goed functionerende riolering, voorkomen van wateroverlast, milieubeheer en -handhaving (externe veiligheid, duurzaamheid, lucht, bodem, geluid, geur, energie en klimaat) dragen bij tot een gezonde leefomgeving.
Ambitie Algemene publieke gezondheidszorg en Jeugdgezondheidszorg (JGZ) De gemeentelijke taken zijn gebaseerd op de Wet publieke gezondheid (Wpg) die algemene of op specifieke groepen gerichte gezondheidsbeschermende en gezondheidsbevorderende maatregelen voorschrijft. Dit betreft onder meer de preventie (bevorderen gezonde leefstijl) en vroegtijdige opsporing van (infectie-) ziekten. Specifieke groepen zijn de jeugd tot 19 jaar en ouderen vanaf 65 jaar. Binnen de Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden (GR VGGM), die de gezondheidsbeschermende taken uitvoert, wordt een regionale visie op publieke gezondheid in 2015 ontwikkeld, gebaseerd op de kaders van onder meer het Nationaal Programma Preventie en de landelijke nota gezondheidsbeleid. De lokale uitwerking hiervan wordt opgenomen in het lokale gezondheidsbeleid 2016-2019 dat onderdeel gaat uitmaken van de nieuwe kadernota Sociaal domein (Veerkrachtig Arnhem) en beleidsplan Wmo/Jeugd (programma Van Wijken Weten). Ook binnen andere programma's worden belangrijke bijdragen geleverd aan het bevorderen van gezondheid (bijv. via sport). De gemeente vervult een regierol gericht op een gecoördineerde, integrale en sluitende aanpak van gezondheidsproblemen. De Arnhemse ambitie is gericht op: een verschuiving van zorg van de tweede naar de eerste en nulde lijn. Dit vraagt om aansluiting op de wijkteams en afstemming tussen preventie, zorg en ondersteuning samen met de andere actoren in het veld; het bevorderen van een gezonde leefstijl, zodat inwoners beter voor zichzelf kunnen zorgen en langer kunnen participeren in de samenleving; het bevorderen van gezond gedrag en gezondheidsvaardigheden en het stimuleren van een gezonde fysieke en sociale omgeving. Op basis van de Wpg beschermt, bevordert en bewaakt de JGZ de publieke gezondheid en veiligheid van alle kinderen. De activiteiten van de JGZ moeten actief en op initiatief van de JGZ voor iedere jeugdige beschikbaar zijn, Dit betreft vaccinaties, screening, monitoring, advisering en signaleren. De uitvoering kan variëren afhankelijk van specifieke situaties en behoeften van ouders en jeugdigen. In 2015 is de JGZ van 0-4 jarigen ondergebracht bij een stichting onder de VGGM. De JGZ 5-18 jarigen werd al door VGGM uitgevoerd binnen de Gemeenschappelijke Regeling. In 2016 wordt de integrale aanpak JGZ van 0-18 jaar verder ontwikkeld (zie ook paragraaf 4.7 Verbonden partijen). Binnen de regio Arnhem wordt een visie geformuleerd over de bijdrage van de JGZ aan de transformatie van het jeugdstelsel met de insteek om te komen tot: een effectievere en efficiëntere uitvoering van het basisaanbod JGZ voor de 0-4 jarigen als mede om te komen tot een andere vorm van bekostiging JGZ 0-4-jarigen; betere aansluiting tussen de uitvoerders JGZ, de wijkteams jeugd en de huisartsen. Besloten is om vanaf 2017 een structurele bezuiniging van € 750.000 door te voeren op de VGGM (brandweer en volksgezondheid). Deze gemeenschappelijke regeling is de afgelopen periode redelijk ontzien van grote bezuinigingen en de verwachting is dat er in elk geval besparingen te realiseren zijn als gevolg van meer efficiency en het terugdringen van de indirecte kosten; dit naar analogie van de gemeentelijke organisatie. Hoe invulling wordt gegeven aan deze bezuiniging moet nog verder uitgewerkt worden. Dierenwelzijn Dierenwelzijn is voor het eerst in 2014 opgenomen in het Coalitieakkoord en als wethoudersportefeuille opgenomen. In 2015 is een start gemaakt met een onderzoek over hoe en wat de Arnhemse inwoner vindt van dierenwelzijn. Via het digipanel en de participatietool is het college in discussie met de stad. Begin 2016 zal de raad geïnformeerd worden over de uitkomst van dit onderzoek en zal de raad verzocht worden een besluit te nemen over eventueel voorgestelde acties en bijbehorende kosten (amendement Partij voor de Dieren nr 15A44 'Ook aandacht voor de Arnhemse dieren in de MJPB').
86
Afval en stadsreiniging Afvalscheiding en hergebruik helpt bij het verminderen van de belasting op het milieu en bespaart kosten en grondstoffen. De afvalscheidingsdoelen 2020 in het Afvalbeleidsplan zijn een scheidingspercentage van 60 % en ruim 160 kg restafval per inwoner per jaar. In 2014 is het zogenaamde ‘omgekeerd inzamelen’ ingevoerd in drie startwijken, een andere manier van inzameling. Op basis van de evaluatie is op 29 juni 2015 door de raad besloten om dit concept in de periode 2016-2018 gefaseerd uit te rollen in heel Arnhem; In 2016 wordt het financiële kader voor de werkzaamheden van 2-Switch met € 200.000 verlaagd; Opgemerkt wordt dat de resultaten van omgekeerd inzamelen van groot belang worden geacht, omdat Arnhem zich wil conformeren aan de nieuwe nationale doelstelling van het rijk, namelijk 75% hergebruik van huishoudelijk afval in 2020; Per 1 juli 2015 wordt vanuit het rijk een afvalstoffenbelasting/export belasting geheven op restafval. Vanaf 2019 moeten deze kosten uit de afvalbegroting gedekt worden. Tot die tijd komen de hogere lasten in de begroting ten laste van de algemene middelen. Stadsreiniging zorgt voor een schone openbare ruimte (groenvoorzieningen, verharding en kunstwerken). De ambitie is om de openbare ruimte sober en doelmatig te onderhouden. Op enkele locaties in de stad ligt het ambitieniveau hoger, in het Centrum, het vernieuwde stationsgebied en rondom winkelcentra. De kwaliteitsniveaus van de stadsreiniging zijn opgenomen in paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen. De reiniging in bossen en parken valt onder regulier programma R5 Cultuur, recreatie en sport. Riolering Het rioolbeleid wordt opgenomen in de (wettelijk verplichte) gemeentelijke rioleringsplannen. In 2013 is in de Keuzenota Integraal Onderhoud Openbare Ruimte het ambitieniveau voor het GRP 5 (periode 2014-2018) vastgesteld. De ambitie is beperkt tot realisatie van alleen de technisch noodzakelijke rioolvervangingen. Maatregelen om knelpunten op het gebied van wateroverlast en oppervlaktewaterkwaliteit op te lossen zijn niet in het GRP5 opgenomen; Naar aanleiding van de wateroverlast in de zomer van 2014 wordt een separaat Actieplan Wateroverlast opgesteld. De aanpak is nadrukkelijk een gedeelde verantwoordelijkheid van de overheid (gemeente en waterschap) en de particulieren ( bewoners, bedrijven, instellingen). Wijzigingen in de aanpak van (extreme) wateroverlast kunnen gevolgen hebben voor de ambitie van het GRP5 en de besteding van het daarvoor beschikbare krediet; Met ingang van 2015 wordt de rioolheffing jaarlijks met maximaal de inflatie verhoogd. Om de ambitie voor het GRP5 (periode 2014 t/m 2018) te kunnen realiseren is daarnaast een herschikking van middelen voor het onderhoud van kapitaalgoederen noodzakelijk(zie ook paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen); In de afvalwaterketen krijgt samenwerking met Lingewaard, Overbetuwe, Rheden en de waterschappen Rijn en IJssel en Rivierenland onder de noemer Rijn6 inhoud. Deze samenwerking moet kostenstijgingen beperken, kwetsbaarheden van organisaties verminderen en de kwaliteit verhogen (de 3 K’s). Op basis van het gesloten samenwerkingsakkoord worden de komende jaren verschillende projecten uitgevoerd. Milieubeheer en handhaving Binnen milieubeheer is er een aantal thema's te onderscheiden: Energie en Luchtkwaliteit: zie veranderopgave 3 Energie made in [Arnhem]. Geluidhinder: Arnhem pakt geluidhinder aan via twee sporen: bestaande situaties en nieuwe situaties. De aanpak voor bestaande woningen en wegen bestaat uit het Actieplan Omgevingslawaai (2013), waarin de gesignaleerde knelpunten zijn vastgelegd en hoe die aangepakt worden, en het saneringsprogramma (ODRA). De aanpak van nieuwe situaties bestaat uit het voorkomen van nieuwe geluidhinder door bij bouwplannen en bestemmingsplannen maatregelen voor te stellen; Geluidhinder wordt de komende jaren steeds meer via een programmatische aanpak onder controle gehouden. Het Actieplan Omgevingslawaai was daar de eerste stap in. De volgende stap is het aanpassen van het geluidbeleid aan deze aanpak en het veranderen van de saneringsopdracht aan de ODRA; Het aantal afgesproken saneringen van de A-lijst is al gehaald. Vanaf 2015 zal de gemeente Arnhem zich vooral richten op geluidgevoelige objecten die meer dan de grenswaarde voor weg verkeerslawaai uit de Wet Geluidhinder op de gevel krijgen (63 dB). Bodem en ondergrond: Het is een gemeentelijke taak (vanuit de Wet bodembescherming (Wbb) en de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) te zorgen voor de instandhouding en het verbeteren van een bodem die geschikt is om op te werken en om op te wonen. Arnhem is bevoegd gezag Wbb en voert namens het Rijk de wettelijke taken uit (onderzoek, beschikkingen, toezicht en handhaving). Hiervoor krijgt Arnhem een Decentrale Uitkering Bodem; voor de periode 2016-2020 is deze beschikbaar gesteld in de meicirculaire GF van 2015. Voor de periode 2016-2020 is er sprake van een nieuw landelijk convenant Bodem en Ondergrond 20162020, waarin de transitie van Bodem (sanering) naar (beheer van de) Ondergrond verder is uitgewerkt. Het
87
convenant biedt ruimte aan de door ons gewenste wijze van actief bodembeheer (hergebruik van grond, zorgplicht en bodembeschermingsbeleid) en duurzaam en efficiënt gebruik van de ondergrond (de verbreding van traditioneel bodemverontreiniging naar andere 'ondergrond' thema's en verbinding met maatschappelijke opgaven, als energie, gezondheid, etc. en ruimtelijke ontwikkelingen). In Arnhem hebben we hiervoor de Visie op de ondergrond en de diverse uitwerkingen (bodemenergie, gebiedsgericht grondwaterbeheer, etc). De ambitie voor de periode 2016-2020 is verder: verdere aanpak spoedlocaties. De locaties met bodemverontreiniging die een risico vormen voor mens en milieu, zijn de afgelopen jaren in beeld gebracht. Hiervoor zijn saneringsmaatregelen in gang gezet (door gemeente of eigenaren); vóór 2016 zijn in ieder geval de risico's voor de mens weggenomen. Hiermee voldoet de gemeente Arnhem aan de landelijke afspraken voor de periode 2010-2015; in de periode 2016-2020 richt de aandacht zich vooral op de resterende spoedlocaties (milieu-risico's) en op de ontwikkellocaties; voor de minder spoedeisende verontreinigde locaties "natuurlijke momenten" zoals verkoop, nieuwbouw of herinrichting aangrijpen om de bodemkwaliteit te verbeteren; actualiseren van het bodembeheer in aanloop naar de nieuwe Omgevingswet en duurzaam gebruik van de ondergrond. Externe veiligheid: Externe veiligheid gaat over het beheersen van risico’s die mensen lopen door opslag, productie, gebruik en vervoer van gevaarlijke stoffen in hun omgeving. Arnhem heeft de risicovolle activiteiten in beeld en bij (ruimtelijke) ontwikkelingen wordt er rekening gehouden met het aspect externe veiligheid. Op 9 maart 2015 is het beleidsplan externe veiligheid van de gemeente Arnhem met nogmaals 4 jaar verlengd. Hierdoor zal het veiligheidsniveau blijven bestaan en zullen er geen nieuwe risicovolle situaties of knelpunten ontstaan. In woonwijken zal aandacht zijn voor de risico's door het transport van gevaarlijke stoffen en de opslag ervan bij bedrijven. Milieuvergunningverlening, -toezicht en -handhavingstaken: Vergunningverlening (met uitzondering van de APV) worden sinds 2013 uitgevoerd door de Omgevingsdienst Regio Arnhem (ODRA). De verwachte legesinkomsten uit vergunningverlening voor het leggen van kabels en leidingen zijn in 2014 naar beneden bijgesteld. De bijstelling blijkt nog te positief te zijn en dat resulteert in 2016 in een structureel tekort. Het tekort wordt deels gedekt uit de verhoging van de leges en invoering van een staffel in de legestarieven waarmee deze kostendekkend worden (zie paragraaf 4.2 Lokale heffingen). Het resterende tekort komt ten laste van het totaalbudget openbare ruimte (R2); Milieutoezicht en -handhaving: met ingang van 2015 is de ODRA gestart met het registreren van het naleef gedrag bij bedrijven. Dit naleef gedrag kan gebruikt worden in het bepalen van de bezoekfrequentie van bedrijven: een bedrijf wordt dan minder vaak gecontroleerd, wanneer het de zaken op orde heeft en vice versa. Op deze manier kan de beschikbare capaciteit ingezet worden waar deze het meeste effect heeft.
Samenhang Volksgezondheid: programma Van wijken weten, veranderopgaven: - Innovatie & recombineren van centraal aanbod naar wijkvraag; - Versterken participatie en zelforganiserend vermogen van inwoners; regulier programma 5 Cultuur, recreatie en sport; regulier programma 6 Participatie en maatschappelijke ondersteuning; paragraaf Verbonden partijen (VGGM). Milieu: programma Van wijken weten, veranderopgave Wijksturing (pilots Wijksturing in 2015); programma Stad op de kaart, veranderopgave Energy made in [Arnhem]; regulier programma 2 Verkeer, vervoer en waterstaat, onderdeel openbare ruimte; paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen; paragraaf Verbonden partijen (ODRA).
Belangrijke raadsonderwerpen Algemene publieke gezondheidszorg en jeugdgezondheidszorg Gezondheidsbeleid 2016-2019; Visie op de rol van de JGZ in het jeugdstelsel; Voorstel aangepaste vorm van bekostiging van de JGZ 0-4 jarigen.
88
Dierenwelzijn Actieplan dierenwelzijn (amendement Partij voor de Dieren nr 15A44 'Ook aandacht voor de Arnhemse dieren in de MJPB'). Riolering Actieplan wateroverlast (vaststelling door raad voorzien 2e helft 2015); Gemeentelijk Rioleringsplan 2014-2018 (vaststelling door raad voorzien 2e helft 2015). Milieubeheer Energie en luchtkwaliteit: zie veranderopgave Energie made in Arnhem; Geluidhinder: Onderzoek Omgevingslawaai 2017-2018. Bodem Geactualiseerde Nota bodembeheer; Milieuhandhaving; Jaarstukken ODRA 2015; Begroting ODRA 2017.
Actuele kaders Algemene publieke gezondheidszorg en jeugdgezondheidszorg Gemeente Regionale en lokale nota gezondheidsbeleid 2012-2015 ('Gezond Verbinden'). Raadsbesluit 25-11-2013. Beleidsplan jeugd en WMO (augustus 2014, vastgesteld in de raad van oktober 2014). Provincie/Rijk: Het Nationaal Programma Preventie 2014-2016 Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014 Kamerbrief Betrouwbare Publieke Gezondheid (28 augustus 2014) Wet publieke gezondheid. Riolering Gemeente Beleidsplan externe veiligheid van 9 maart 2015 Provincie/Rijk Bestuursakkoord Water; 2011 Waterplan Arnhem 2009-2015 (gezamenlijk plan van gemeente en beide waterschappen) Wet Publieke Gezondheid Afval en Stadsreiniging Gemeente Afvalbeleidsplan (van afval naar grondstof) 2012 - 2020 Provincie/Rijk Landelijk Afvalbeheerplan 2009-2021 (LAP2) Besluit beheer verpakkingen en papier en karton (1 januari 2006). Kaderrichtlijn afvalstoffen (Richtlijn 2008/98/EG), 19 november 2008 van de Europese Unie Regionale en lokale gezondheidsbeleid 2012 - 2014: de nota’s “Gezond verbinden” Milieubeheer Gemeente Energie en luchtkwaliteit, zie veranderopgave Energie made in Arnhem Actieplan Omgevingslawaai (2012) Beleidsnota bodem 2012 provincie Gelderland, gemeente Arnhem en gemeente Nijmegen, december 2012 Nota Bodembeheer Arnhem (2012) en Milieusamenwerking Regio Arnhem (MRA) (2011) Beleidsplan externe veiligheid van 9 maart 2015 Provincie/Rijk Wet Milieubeheer Wet Geluidhinder Convenant Bodem en Ondergrond 2016-2020 (17 maart 2015) Wet en regelgeving externe veiligheid
89
Financiën Middelen Bedragen x € 1.000
Rekening 2014
Lasten Baten Exploitatieresultaat Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserve Saldo
34.653 5.334 -29.319 8.458 1.465 -6.993 -36.312
Begroting 2015 Geamendeerd
t/m Raad 27 Juli
33.668 3.624 -30.044 3.330 3.109 -221 -30.265
36.579 3.951 -32.627 3.765 4.193 428 -32.199
2016 39.331 3.946 -35.386 172 21.741 21.569 -13.817
Begroting 2017 2018 39.643 3.641 -36.002 147 6.801 6.654 -29.348
39.441 3.521 -35.920 112 134 22 -35.898
2019 39.153 3.521 -35.632 112 0 -112 -35.744
Toelichting mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015) x € 1.000
Lasten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen
484 546 358 0 0 629 -1.753
-DU Bodemsanering toevoegen aan beleidsveld - Rijksuitname Heffing op export van afval - Bijstelling Knelpunt beheer en onderhoud Arnhem Centraal - Bezuiniging op VGGM van 2017 € 750.000 - Vrijval BR GRP: Inramen kapitaallasten GRP - Kapitaallastenontwikkeling MeerjarenInvesteringsPlanning (MIP) - Aanpassing interne rente van 5,25% naar 4%
Bestaand beleid - Kapitaallastenontwikkeling - Middelen vallen vanuit veranderprogramma terug naar regulier - Incidentele budgetophoging 2015 als gevolg van taakoverloop ultimo 2014 (Rb 15-12-2014) - Textielinzameling (Rb 11-11-2013, MJPB 2014-2017) - Herijking riolering - Diversen Totaal mutaties lasten
- 353 3.350 - 593 - 200 163 121 2.752 x € 1.000
Baten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen - Bijstelling Lagere opbrengst leges kabels en leidingen - Bijstelling, Oplossing verhogen leges kabels en leidingen tot kostendekkendheid
110 -63
Bestaand beleid - Diversen
42
Totaal mutaties baten
-5
Totaal mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015)
90
-2.757
Toelichting mutaties reserves 2016 x € 1.000
Mutaties reserves 2016 Toevoegingen - BR GRP Dekking kapitaallasten : Dekking (Rb 9-11-2011) - BR GRP Dekking kapitaallasten: Dekking van tekort coalitieakkoord (MJPB 2016-2019)
154 18
Totaal mutaties toevoegingen
172
Onttrekkingen - BR Huishoudelijk Afval: Dekking frictie afvalplan (Rb 23-04-2012) - BR GRP Dekking kapitaallasten: GRP (Rb 9-11-2011) - BR GRP Dekking kapitaallasten: GRP (MJPB 2016 - 2019) - BR Omgevingslawaai: Eenmalige werkzaamheden 2015 (Rb 16-12-2013) - BR Risico en Beheer Arnhem Centraal: Onttrekking tbv bijstelling knelpunt onderhoud en beheer - BR Groot onderhoud en vervanging openbare ruimte: herijking riolering
250 859 20.029 82 358 163
Totaal mutaties onttrekkingen
21.741
Totaal mutaties reserves
21.569
Kosten per product Kosten per product
Rekening Bedragen x € 1.000
R0701 Algemene publieke gezondheidszorg R0702 Jeugdgezondheidszorg R0703 Afval R0704 Stadsreiniging R0705 Riolering R0706 Milieubeheer R0707 Milieuhandhaving Totaal
2014
Begroting 2015 Geamendeerd
t/m Raad 27 juli
Begroting 2016
2017
2018
2019
3.241
2.811
3.311
3.070
2.313
2.306
2.300
74 10.767 2.840 13.400 3.980 351 34.653
0 12.120 3.066 14.272 1.269 129 33.668
199 11.772 3.046 14.689 3.473 89 36.579
2.519 12.217 3.404 13.277 4.755 89 39.331
2.520 12.282 3.046 15.028 4.364 89 39.643
2.386 12.389 3.046 14.861 4.364 89 39.441
2.386 11.921 3.046 15.048 4.364 89 39.153
91
Toelichting tabel kosten per product R0702 Jeugdgezondheidszorg: vanaf 2017: einde looptijd veranderprogramma P7 (budgetten terug naar regulier programma); R0706 In dit budget zijn de kosten voor de ODRA opgenomen; R0707 In dit budget gaat het om de kosten voor vergunningverlening van kabels en leidingen. In de volgende tabel zijn de producten uit dit reguliere programma opgenomen die een bijdrage leveren aan de doelstellingen van één of meerdere veranderopgaven. Relatie productbudget met veranderopgave(n) Van wijken weten Pilots 2016 Aanbod Wijksturing naar wijkvraag (*1) R0701 R0702
Participatie en zelforg. vermogen R0701 R0702
Stad op de kaart Werk Vitale centrumstad
EMiA/ ElectriCity
Marketing
R0706
*1: Voor 2016 zijn de volgende bedragen opgenomen voor de pilots Wijksturing: Producten
Presikhaaf
De Laar/Elden
Totaal pilot
Bedragen x € 1.000 R7.3 Afval R7.4 Stadsreiniging R7.5 Riolering Totaal voor pilots w ijksturing vanuit R7
691 255 6 953
92
613 100 16 729
1.304 355 22 1.681
Prestatie indicatoren Productindicatoren R7
Bestuurder
R7.1 Algemene publieke gezondheidszorg % ambulanceritten binnen 15 minuten % kinderen met overgewicht (1) 5/6 jarigen 10/11 jarigen 13/14 jarigen Het % jongeren dat alcohol gebruikt onder de 18 jaar (2) VMBO HAVO/VWO % jongeren dat > 5 drankjes op 1 gelegenheid drinkt % jongeren dat regelmatig softdrugs gebruikt (2): Klas 4 VMBO Klas 4 HAVO/VWO
Kok
2014 JV
2015
2016
2017
2018
2019
97,6
98
98
98
98
98
9,3 15,1 19,7
7,6 15,9 21
7,6 15,9 21
7,6 15,9 21
7,6 15,9 21
7,6 15,9 21
19 11 25
17 9 20
17 9 20
17 9 20
17 9 20
17 9 20
13 10
11 8
11 8
11 8
11 8
11 8
n.g. n.g.
96 94
95 90
95 90
95 90
95 90
48 235
50 227
52 209
54 200
56 200
58 200
93
100
100
100
100
100
9 29
8 65
8 65
8 65
8 65
5 65
250
0
0
0
0
0
0,8
0 0
0 2
0 4
0 6
0 8
1.700
1.700
1.500
1.300
1.100
900
15
12
11
10
10
9
0
0
0
0
0
0
0
81
82
83
84
85
73
70
70
70
70
70
(1) Cijfers JGZ-registratie Gelderland-Midden (jaarlijks); (2) Cijfers EMOVO (4-jaarlijkse meting; volgende meting 2015 van GGD Gelderland Midden) R7.2 Jeugdgezondheidszorg Minimaal bereik kinderen 0-4 jaar (%) Minimaal bereik kinderen 5-18 jaar (%) R7.3 Afval % Hergebruik Hoeveel kg restafval/inwoner
Kok
R7.4 Stadsreiniging
v.Burgsteden
% schouwresultaten die aan de eisen voldoen R7.5 Riolering Aantal km te herstellen riolering Aantal km te inspecteren riolering R7.6 Milieubeheer Lucht:kwaliteit Aantal personen blootgesteld boven de NO2 norm Km wegvak boven de NO2 norm Percentage verlaging concentratie roet/NO2 tov 2015 Geluidhinder Aantal geluidgevoelige objecten > 63 dB 1 Bodem en ondergrond Aantal bodemverontreinigingen met risico's (mens en) milieu* Externe veiligheid Aantal maal afgeweken van het externe veiligheidsrisico in woonwijken R7.7 Milieuhandhaving
v.Burgsteden
v.Burgsteden
Kok
Mink
% van de bedrijven waarvoor B&W Arnhem bevoegd gezag is heeft een actuele vergunning % van de geïnspecteerde bedrijven dat bij de 1e controle volledig aan de voorschriften voldoet (naleefgedrag)
Toelichting prestatie indicatoren R 7.1: De cijfers m.b.t. alcoholgebruik zijn afkomstig uit de VGGM-monitor (EMOVO). Dit betreft een 4 jaarlijkse meting; laatste meting 2011, volgende meting 2015. R7.2: Deze indicator is in de MJPB 2015-2019 voor het eerst ingevoerd. Over 2014 zijn de percentages: 0-4 jarigen een bereik van 99%, en 5-19 jarigen een bereik per contactmoment tussen de 92% en 95%. Voor 2016 e.v. is het percentage opgenomen dat landelijk wordt gehanteerd als het bereikpercentage. R7.3: Centraal staat het streven naar meer hergebruik van huishoudelijk afval. In 2011 was het percentage hergebruik in Arnhem namelijk slechts 44, terwijl op landelijk niveau de doelstelling 60% hergebruik (te bereiken in 2015) was geformuleerd. In het Afvalplan is aangegeven dat naar verwachting 52% hergebruik in 2016 en 60% hergebruik in 2020 kan worden gerealiseerd. Opgemerkt wordt dat de resultaten van “Omgekeerd Inzamelen” van groot belang worden geacht, omdat het Kabinet in 2014 een nieuwe doelstelling heeft gepresenteerd, namelijk 75% hergebruik van huishoudelijk afval in 2020. Kwantitatief uitgedrukt betekent dit 130 kilo per jaar per inwoner.
93
R7.4: In paragraaf 4.4 kapitaalgoederen staan de doelstellingen op het gebied van stadsreiniging toegelicht. R7.5: Jaarschijf 2019 valt buiten de actuele GRP 5 periode. Dit betreft een eerste inschatting van de opgave in de volgende GRP periode. R7.6 Luchtkwaliteit:: deze indicatoren dragen bij aan de doelstellingen van de veranderopgave Energie made in Arnhem. Geluidhinder: omdat de saneringsafspraak in het kader van ISV is gehaald, wordt nu een indicator geïntroduceerd uit de verplichte geluidkaarten (Omgevingslawaai) 2012. In 2017 worden opnieuw geluidskaarten gemaakt en is er weer een meetmoment. Bodem en ondergrond: met risico's voor milieu wordt bedoeld: risico's voor ecologie en risico op verspreiding van verontreiniging. De locaties met risico's voor de mens zijn vóór 2016 al aangepakt. Externe veiligheid: met ingang van 2014 is er nog maar 1 indicator voor externe veiligheid.
94
Regulier Programma R8 Wonen en Ruimte In de Arnhemse woonprincipes 2016-2025 wil Arnhem haar positie als aantrekkelijke woonstad, onderscheidend in de regio, versterken. De nieuwe woonvisie wordt samen met de partijen en bewoners in de stad in 2015 ontwikkeld om te komen tot een breed draagvlak. De nieuwe Omgevingswet wordt voorbereid, de nieuwe werkwijze van de Welstand wordt uitgevoerd en de werkprocessen van de ODRA worden verbeterd. De Arnhemse visie op de fysieke ruimte is richtinggevend, maar flexibel om de eigen Arnhemse kwaliteiten te benutten en ruimte te geven aan creativiteit en ondernemerschap. Het grondbeleid speelt in op nieuwe ontwikkelingen en biedt maatwerk per locatie.
Ambitie
Arnhem als vitale en aantrekkelijke stad om in te wonen, te werken en te verblijven; Ontwikkelen en beheren van de fysieke stad door de eigen Arnhemse kwaliteiten te onderkennen en hierop actief voort te bouwen; Uitvoeren van de Arnhemse Woonprincipes 2016-2025 (de actuele woonvisie). Deze worden eind 2015 vastgesteld en geven aan waar de stad naar toe wil voor wat betreft wonen. De woonprincipes sluiten nauw aan op de programma's met veranderopgaven uit de Perspectiefnota en Zomernota 2016-2019: 1. Van wijken weten; 2. Stad op de kaart: Energie made in Arnhem (verduurzamen woningen vertalen naar woonprincipes); Vitale centrumstad en het Rijngoud; Ontwikkelen en actueel houden van de woningbouwplanning en regionale afstemming daarover. Met de corporaties zal een partnership (prestatie-afspraken) worden gemaakt op basis van de Woonprincipes; Vinden van het evenwicht tussen het volgen van een heldere ruimtelijke koers op hoofdlijnen en het flexibel benutten van kansen en de energie vanuit de stad; Situationeel toepassen van gemeentelijk grondbeleid en de al onder handen zijnde gemeentelijke grondexploitaties tot een goed einde brengen. Het gaat onder andere om Arnhem Centraal, de zuidelijke binnenstad en Schuytgraaf; Exploitatiegronden die nog in handen zijn van de gemeente, maar waar nog geen plan voor is, zo goed mogelijk (zowel beleidsmatig als opbrengstmatig) inzetten voor ontwikkeling van de stad; Andere partijen die aan de slag zijn of willen gaan met de ontwikkeling van de stad, worden hierbij gestimuleerd en (kostenneutraal) begeleid; Lopende gemeentelijke investeringsprojecten (zoals Malburgen en Presikhaaf) afronden.
De beleving van Arnhem als aantrekkelijke stad wordt beïnvloed door de kwaliteit van zowel het bestaande woningaanbod als de nieuwbouwplannen en de woon- en leefomgeving. In de Arnhemse woonprincipes 20162025 die in 2015 in ontwikkeling zijn, wil Arnhem haar positie als aantrekkelijke woonstad in de regio versterken. De komende jaren groeit de stad nog wat verder, vervolgens zal zij zich stabiliseren. Arnhem heeft meer ruimte in de stad dan invullingsmogelijkheden. Dit daagt Arnhem uit om strak te koersen: wat is nodig om de aantrekkelijkheid van de stad te behouden en welke keuzes horen daarbij? De Arnhemse visie op de fysieke ruimte is een stip op de horizon, geen blauwdruk van wat het moet worden. Dat geeft de ruimtelijke ontwikkeling de nodige flexibiliteit om in te kunnen spelen op de eigen Arnhemse kwaliteiten en om ruimte te geven aan creativiteit en ondernemerschap. Flexibiliteit in de uitvoering vraagt wel om robuuste en heldere kaders op hoofdlijnen zoals bestemmingsplannen. Het gemeentelijk grondbeleid speelt in op nieuwe ontwikkelingen en biedt maatwerk per situatie en locatie. Ontwikkelingen door andere partijen dan de gemeente worden gestimuleerd en zullen door de gemeente worden begeleid.
95
Samenhang
Dit programma speelt een belangrijke rol in het programma Stad op de kaart: veranderopgave Vitale centrumstad en het Rijngoud. De ambities vallen volledig samen met de belangrijkste ambities van het reguliere programma Wonen en Ruimte; Dit programma heeft een relatie met het programma Van wijken weten: veranderopgave Versterken participatie en zelforganiserend vermogen van inwoners. Het ruim baan geven aan initiatief vanuit burgers en bedrijven sluit goed aan op de ambities; In de Perspectiefnota 2016-2019 is nog het beeld geschetst dat er zich een structureel knelpunt van € 1,8 miljoen voor doet op het onderdeel WABO/ODRA vanwege teruglopende legesopbrengsten en te hoge kosten. Hierop zijn maatregelen genomen om dit tekort terug te dringen. In de Zomernota 2016-2019 is opgenomen dat dit in combinatie met een nieuwe prognose op basis van actuele (meer positievere) cijfers leidt tot het terugbrengen van het tekort aan de opbrengstenkant tot € 0,5 miljoen. Samen met de ingezette besparingen blijft bijna € 0,2 miljoen voordeel over; R8.3 Grondexploitatieprojecten en R8.4 Niet- grondexploitatieprojecten hebben een nauwe relatie met de Paragraaf 8 Grondbeleid. Voor verdere toelichting wordt verwezen naar deze paragraaf; In het kader van de taakstellingen in het Coalitieakkoord wordt bekeken in hoeverre optimalisering van de inrichting van de openbare ruimte kan bijdragen aan het verbeteren van het financiële resultaat van de grondexploitaties; In de Zomernota 2016-2019 is opgenomen dat het gemeentelijk bezit zo laag mogelijk moet zijn en dat het gemeentelijk bezit van vastgoed en grond een grotere opbrengst realiseren. Door slimme verbindingen aan te gaan met andere partijen en te proberen geld te maken van het bezit dat we al hebben, wordt verwacht in de komende vier jaar in elk geval telkens incidenteel € 1 miljoen te genereren; In de Zomernota 2016-2019 is opgenomen dat de Gemeentewerf in park Klarenbeek zal worden afgeboekt en gesaneerd ten laste van de algemene reserve. Hierdoor is geen woningbouw nodig ter compensatie van het verlies en blijft de volledige parkfunctie behouden.
Belangrijke raadsonderwerpen
1e kwartaal 2016 vaststellen van de Uitvoeringsagenda Arnhemse Woonprincipes; Medio 2016 Monitor Partnership corporaties 2011-2015; Nieuw Partnership corporaties 2016-2020; De evaluatie van het eerste jaar met de Ambtelijke Welstandstoets in plaats van de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit; Vaststellen van de kaders voor de verdere ruimtelijke ontwikkeling van Stadsblokken Meinerswijk.
Actuele kaders
Arnhemse Woonvisie 2015 (nieuwe is in de maak); Woningwet; Besluit toegelaten instellingen volkshuisvesting 2015; Huisvestingswet 2014; Huisvestingsverordening 2013 (nieuwe wordt vastgesteld in 2015); de Starterslening; Omgevingswet in ontwikkeling; Provinciale Omgevingsvisie; Nota Binnenstad Arnhem; Gebiedsvisie Stadsblokken Meinerswijk; Structuurvise Arnhem 2020-2040; Omgevingsvisie Gelderland.
96
Financiën Middelen Bedragen x € 1.000 Lasten Baten Exploitatieresultaat Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserve Saldo
Rekening 2014 61.804 57.609 -4.195 3.372 2.992 -380 -4.575
Begroting 2015 Geamendeerd
52.056 58.475 6.419 560 8.051 7.491 13.910
t/m Raad 27 Juli
89.410 80.207 -9.203 1.406 8.667 7.262 -1.942
2016 56.030 54.164 -1.866 1.204 1.199 -5 -1.871
Begroting 2017 2018 43.779 40.031 -3.749 72 2.931 2.859 -889
36.026 35.368 -659 700 709 9 -650
2019 40.253 35.329 -4.925 324 4.605 4.281 -644
Toelichting mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015) x € 1.000
Lasten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen - Bijstelling Knelpunt beheer en onderhoud Arnhem Centraal - WABO: tekort op leges oplossen met overcapaciteit agv vermindering vraag - WABO: tekort op leges oplossen door taken kostendekkend maken - WABO: tekort op leges oplossen door verlaging harmonisatiekosten - WABO: actualisatie leges - Kapitaallastenontwikkeling MeerjarenInvesteringsPlanning (MIP) - Knelpunt WABO - Park Klarenbeek - Aanpassing interne rente van 5,25% naar 4%
114 -475 -160 -20 -30 349 1780 450 -307
Bestaand beleid - Fasering grondexploitatieprojecten (volume uitgaven obv FJP 2014 neemt af). Zie gelijke daling baten. - Fasering niet-grondexploitatieprojecten (volume uitgaven obv FJP 2014 neemt af). Zie ook baten. - Stimuleringsmaatregelen woningbouw: eenmalige kosten 2015 - Budget voor beheer/exploitatie Arnhem Centraal na opening transferhal (was dotatie aan reserve) - Structurele bezuiniging programma Wonen en Ruimte (F7 Coalitie-akkoord) - Kapitaallastenontwikkeling - Middelen vallen vanuit veranderprogramma terug naar regulier programma - Aanpassing bijdrage Arnhem aan GR ODRA op basis begroting ODRA - Diversen
-27.430 -7.271 -550 500 -250 -128 125 -123 46
Totaal mutaties lasten
- 33.380 x € 1.000
Baten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen - WABO tekort op leges WABO
1.250
Bestaand beleid - Fasering grondexploitatieprojecten (volume baten obv FJP 2014 neemt af). Zie gelijke daling lasten. - Fasering niet-grondexploitatieprojecten (volume baten obv FJP 2014 neemt af). Daling baten plus daling onttrekking reserves voor deze projecten zijn in evenwicht met de daling op de lasten. - Resultaat afgesloten projecten - Diversen Totaal mutaties baten Totaal mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015)
97
- 27.430 - 950 1.122 - 35 - 26.043 - 7.337
Toelichting mutaties reserves 2016 x € 1.000
Mutaties reserves 2016 Toevoegingen - BR Volkshuisvesting: Voordeel op rente financiering startersleningen (Rb 26-05-2014) - BR Grondexploitatie: Resultaat afgesloten grondexploitatieprojecten (Rb 19-12-2005) - Algemene Reserve: Resultaat afgesloten niet-grondexploitatieprojecten(Rb 29-06-2015)
60 1.034 110 1.204
Totaal toevoegingen
- BR Starters- en duurzaamheidsleningen: Dekking van lasten leningen (Rb 26-06-2012 en Rb 26-052014) - BR Starters- en duurzaamheidslening:en: Bijstelling Herallocatie startersleningen (MJPB 2016-2019) - BR Risico en Beheer Arnhem Centraal: Dekking knelpunt beheer en onderhoud AC (MJPB 20162019) - Algemene reserve: Middelen vallen vanuit veranderprogramma terug naar regulier (MJPB 2016-2019) - Algemene reserve: Park Klarenbeek (MJPB 2016-2019) Totaal onttrekkingen
510 50 114 75 450
1.199
Totaal mutaties reserves
-5
Kosten per product Kosten per product
Rekening Bedragen x € 1.000
R0801 Voldoende woningen vd juiste kwaliteit R0802 Ruimtelijke ontwikkeling en beheer R0803 Grondexploitatieprojecten R0804 Niet-grondexploitatieprojecten Totaal
2014
Begroting 2015 Geamendeerd
Begroting
t/m Raad 27 juli
2016
2017
2018
2019
2.015
1.267
239
1.022
1.098
1.133
1.131
6.945
3.308
6.468
6.416
5.583
5.578
5.574
34.069 18.776 61.804
38.709 8.771 52.056
58.561 24.142 89.410
31.090 17.502 56.030
28.051 9.047 43.779
28.696 619 36.026
32.950 599 40.253
98
Toelichting tabel kosten per product Fasering grondexploitatieprojecten (volume uitgaven op basis van FJP 2014 neemt af naar de toekomst; R0803); Fasering niet-grondexploitatieprojecten (volume uitgaven op basis van FJP 2014 neemt af naar de toekomst; R0804); Budget voor opdrachtgeverschap ODRA wordt in 2017 verlaagd (R0802). In de volgende tabel zijn de producten uit dit reguliere programma opgenomen die een bijdrage leveren aan de doelstellingen van één of meerdere veranderopgaven. Relatie productbudget met veranderopgave(n) Van wijken weten Pilots 2016 Aanbod Wijksturing naar wijkvraag
Participatie en zelforg. vermogen R0801
Stad op de kaart Werk Vitale centrumstad
R0803 R0804
99
EMiA/ ElectriCity
Marketing
Prestatie indicatoren Productindicatoren R8
Bestuurder
R8.1 Voldoende woningen van juiste kwaliteit Nieuwbouw (bruto) Sloop Netto aantal woningen o.b.v. planvoorraad R8.2 Ruimtelijke ontwikkeling en beheer Indicatoren zijn in ontwikkeling R8.3 Grondexploitatieprojecten Grex-programma woningbouwkavels Grex-programma bedrijven m2 uitgeefbaar Grex-programma kantoren m2 bvo Grex-programma detailhandel/leisure m2 vvo Grex-programma maatschappelijke functies R8.4 Niet-grondexploitatieprojecten Aantal begeleide bouwplannen van derden
Elfrink
2014 JV
2015
2016
2017
2018
2019
655 6 649
515 212 303
800 300 500
800 170 630
800 58 742
800 0 800
373 0 0 11.870 0
480 21.500 6.900 15.785 14.300
432 6.000 0 7.800 3.974
388 16.000 4.000 5.966 10.434
304 16.000 4.125 0 974
261 12.698 3.900 0 974
20
~20
~20
~20
~20
~20
Mink Leisink
Mink/Elfrink
100
Regulier Programma R9 Financiën en bedrijfsvoering Financiën en bedrijfsvoering faciliteert de andere programma's in de begroting en stelt kaders voor de gemeentelijke financiële huishouding en de gemeentelijke organisatie. Het gaat hierbij om leningen, verzekeringen, beleggingen en de niet direct aan de andere programma’s toe te rekenen kosten, zoals ICT, huisvesting, facilitaire zaken en kapitaallasten. Inzicht wordt gegeven hoe het gemeenschapsgeld wordt ingezet: zorgvuldig en transparant. Hierbij gaat het om de verantwoording van de baten uit het gemeentefonds en het heffen van gemeentelijke belastingen met een evenwichtige lastenverdeling.
Ambitie Op dit programma zijn niet direct specifieke Arnhemse ambities te onderkennen. Op een aantal terreinen in dit programma speelt wel een aantal ontwikkelingen. Deze zijn hieronder toegelicht. Verlaging omslagrente Op basis van onderzoek wordt de huidige omslagrente in de begroting (5,25%) verlaagd naar een meer marktconform tarief (4%). Gezien de ontwikkelingen op de internationale kapitaalmarkt valt een sterke stijging van de rente op korte tot middellange termijn niet te verwachten, waarmee een omslagrente van 4% gedurende een reeks van jaren vastgehouden moet kunnen worden. Voor de begroting van de gemeente Arnhem als geheel is het resultaat van de verlaging van de omslagrente vanaf 2016 budgettair neutraal. Gemeentefonds De ontwikkelingen in het gemeentefonds op basis van de meicirculaire GF 2015 zijn in hoofdstuk 2 in deze MJPB nader toegelicht. Belastingen en heffingen In het Coalitieakkoord 2014-2018 is afgesproken dat de gemeentelijke belastingen, zoals de onroerend zaakbelasting en de afvalstoffenheffing, niet meer stijgen dan met de gemiddelde prijsstijging in Nederland. Voor 2015 heeft het Centraal Plan Bureau (CPB) de verwachte consumentenprijsindex (CPI) vastgesteld op 0,4%. Met dit percentage worden belastingen vanaf 2016 geïndexeerd. Belangrijke uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de belastingen en heffingen zijn in Arnhem de volgende: evenwichtige lastenverdeling tussen burgers en ondernemers; evenwichtige lastenverdeling tussen burgers onderling (draagkracht). De instrumenten die Arnhem hiervoor inzet zijn: de grondslag van de belastingen. De OZB heeft met de WOZ-waarde een grondslag met een lastenverdelende werking. Zo geldt voor eigenaren van woningen en bedrijfsgebouwen en huurders van bedrijfsgebouwen: “Hoe hoger de waarde van de woning/het gebouw, hoe hoger de te betalen belasting”; kwijtschelding van gemeentelijke belastingen; kaders voor afzonderlijke belastingen. Vanaf 2016 moeten gemeenten en andere overheden Vennootschapsbelasting (Vpb) gaan betalen over de winst die ze met hun ondernemingsactiviteiten maken. De omvang van het werkelijke bedrag is op dit moment nog onvoldoende exact te berekenen. In deze MJPB wordt voorlopig rekening gehouden met € 600.000 per jaar. In de paragraaf Lokale heffingen wordt uitgebreid ingegaan op de beleidsuitgangspunten, op ontwikkelingen op het gebied van lokale heffingen, de lastendruk en de ontwikkeling van de tarieven. Indirecte personeelskosten In 2016 is een verdere reductie te zien van de loonkosten van de mobiliteitskandidaten ten opzichte van 2015. Per 2017 zullen de resterende mobiliteitskandidaten als gevolg van de reorganisatie in 2012 overgaan op wachtgeld. De doelstelling is om de wachtgeldverplichting te laten reduceren tot nihil. Per 1 januari 2017 wordt op grond van de huidige CAO het Individueel Keuzebudget ingevoerd. Om dit mogelijk te maken zal hiervoor eenmalig een reservering van € 1,3 miljoen getroffen moeten worden, omdat op grond van het BBV een voorziening gevormd moet worden in plaats van een niet uit de balans blijkende verplichting.
101
Huisvesting Op dit moment loopt er een onderzoek naar de toekomst van de huisvesting van de ambtenaren die nu in het Stadskantoor gehuisvest zijn. Dit wordt ook in samenhang bekeken met de ontwikkelingen ten aanzien van de wijksturing. ICT De ontwikkelingen die op ICT-gebied vanuit de veranderopgaven spelen, zijn de volgende: flexibilisering in investeringen (van aanschaf naar huur, ofwel van investeren naar exploitatie); regionalisering en samenwerking; verlies van banen door krimpen van de organisatie in samenhang met het uitbesteden van onderdelen van de ICT- infrastructuur. Stelposten De verwachte bezuiniging ad € 10 miljoen vanaf als gevolg van de realisatie van wijksturing is voorlopig als stelpost op dit programma opgenomen. Voor 2016 is hiervoor een invoeringsbudget van € 1,5 miljoen begroot en in 2017 worden voor € 3 miljoen frictiekosten verwacht. Daarnaast is in de jaren 2016 tot en met 2019 een stelpost opgenomen voor de verkoop van bezit (vastgoed) van € 1 miljoen per jaar. Zodra er meer duidelijkheid om welke panden het gaat, is het mogelijk deze stelpost te verdelen over de betreffende programma's.
Samenhang Dit programma heeft een sterke samenhang met een aantal paragrafen uit de MJPB: paragraaf Stresstest: financiële status en weerbaarheid; paragraaf Lokale heffingen; paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing; paragraaf Financiering; paragraaf Bedrijfsvoering; paragraaf Investeringen.
Belangrijke raadsonderwerpen
Belasting- en legesverordening; Regionalisering van de ICT-afdeling (als onderdeel van de IGUO).
Actuele kaders
Verordening financieel beleid en beheer 2013; Treasurystatuut; Financiële spelregels n.a.v. “het Lenteakkoord”; Wet Financiering decentrale overheden (Fido); Regeling uitzettingen en derivaten decentrale overheden (Ruddo); Nota Financieringsbemiddeling; Meicirculaire 2015.
102
Financiën Middelen Bedragen x € 1.000 Lasten Baten Exploitatieresultaat Toevoegingen aan reserves Onttrekkingen aan reserves Mutaties reserve Saldo
Rekening 2014 92.010 328.922 236.912 6.397 6.804 407 237.319
Begroting 2015 Geamendeerd
92.769 456.944 364.175 3.225 1.480 -1.745 362.430
t/m Raad 27 Juli
85.475 477.386 391.911 7.622 4.501 -3.121 388.791
2016
Begroting 2017 2018
2019
94.994 472.218 377.224 10.513 917 -9.596 367.628
78.731 468.150 389.419 5.645 2.346 -3.299 386.120
75.307 468.737 393.430 4.904 55 -4.849 388.581
74.395 466.962 392.567 4.562 590 -3.972 388.595
Toelichting mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015) x € 1.000
Lasten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen - Reductie taakstelling bedrijfsvoering - Niet benodigd budget schade uitkeringen - Formatie voorheen uit programmageld/externe bron - Indexatie huur huisvesting en niet realiseren taakstelling - Nominale compensatie v.a. 2016 - Voorbereidingskosten/frictie wijksturing - Kapitaallastenontwikkeling MeerjarenInvesteringsPlanning (MIP) - Vennootschapsbelasting - Advieskosten vennootschapsbelasting - Invulling knelpunt Griffie /raad door ruime personeelsbudget - Aanpassing interne rente van 5,25% naar 4%
716 -180 630 500 172 1.500 -5.557 600 50 -100 8.051
Bestaand beleid - Kapitaallastenontwikkeling - Reservering voor kosten niet geplaatste medewerkers (BLOEM) - Formatieontwikkeling (vrnl bezuinigingen toekomstgerichte interne dienstverlening, bedrijfsvoering) - Rentelasten financiering investeringen en verstrekte leningen aan derden - Taakstelling Investeringsagenda reëler in de tijd : Bezuiniging MJPB2014-2017 - Taakstelling 2015 naar aanleiding van indexatie armoedekader (Rb 15-12-2014) - Digitalisering van alle werkprocessen (zaakgericht werken) : Bezuiniging MJPB 2014-2017 - Loon (CAO-ontwikkeling) - Vertraagd realiseren digitalisering van alle werkprocessen : Bezuiniging MJPB 2015-2018 - Frictiekosten als gevolg van bezuinigingen - Verzachten bezuiniging optimaliseren cameratoezicht efficiëncyslag : Bezuiniging MJPB 2015-2018 - Diversen
Totaal mutaties lasten
4.365 -1.584 -810 -482 -250 175 -150 146 100 -101 -50 -677
9.519
103
x € 1.000
Baten Bestedings- en bezuinigingsvoorstellen - Ontwikkeling gemeentefonds obv meicirculaire 2015 - Dekking beheer AC uit OZB - Lagere uitkering dividend BNG dan begroot - Belastingen: ontwikkelingen OZB - Belastingen: ontwikkelingen afvalstoffenheffing - GRP rioolheffing - MIP - Verkoop bezit vastgoed
-5.163 230 -171 1.608 -1.001 -175 1.000
Bestaand beleid - Beëindiging taakstelling verkoop vastgoed (incidentele boekwinsten) : bezuiniging MJPB 2013-2016 - Verlaging taakstelling verkoop vastgoed 2015 i.v.m. hogere realisatie 2014 (Rb 15-12-2014) - Afname renteopbrengst van verstrekte geldleningen aan derden - Verhoging Gemeentefonds o.b.v. meicirculaire 2014 - Aanpassing belastingopbrengsten, rioolheffing en ozb - Decentralisatie- / integratieuitkeringen o.b.v. septembercirculaire 2014 (Rb 15-12-2014) - Diversen
Totaal mutaties baten Totaal mutaties exploitatie 2016 t.o.v. 2015 (t/m Raad 27 juli 2015)
-2.455 980 -682 668 560 -262 -305
-5.168 -14.687
Toelichting mutaties reserves 2016 x € 1.000
Mutaties reserves 2016 Toevoegingen - Algemene Reserve : Correctie ISV-gelden 2016 (Rb 03-11-2014) - Algemene Reserve : Kasschuif (Rb 11-11-2013) - Algemene Reserve : Weerstandsvermogen 75% (Rb 11-11-2013) - Algemene Reserve : Rente Algemene reserve (Rb 11-11-2013) - Algemene Reserve : Weerstandsvermogen ingroei naar 90% (Rb 5-11-2012) - BR Frictiekosten : Afbouw begeleiding en ontwikkeling BLOEM (Rb 28-10-2013) - BR Taakmutaties gemeentefonds - overloop : Individuele studietoeslag (Rb 3-11-2014) - BR Taakmutaties gemeentefonds - overloop : Gezond in de stad (Rb 3-11-2014) - BR Taakmutaties gemeentefonds - overloop : Gezond in de stad (decembercirculaire 2014) - BR Taakmutaties gemeentefonds - overloop : WE CAN Young (meicirculaire 2015) - Algemene Reserve: Ingroei vermogenspositie (MJPB 2016-2019) Totaal mutaties toevoegingen
5.381 1.235 1.224 49 462 406 290 106 84 15 1.262 10.513
Onttrekkingen - Algemene Reserve: Kasschuif (Rb 3-11-2014) - BR Taakmutaties gemeentefonds - overloop : Individuele studietoeslag (Rb 15-12-2014) - BR ICT : Kapitaallasten ICT-server (Rb 3-11-2014) - Algemene Reserve: Diversen (MJPB 2016-2019)
Totaal mutaties onttrekkingen
Totaal mutaties reserves
563 290 61 3
917
-9.596
104
Kosten per product Kosten per product
Rekening Bedragen x € 1.000
R0901 R0902 R0903 R0904 R0905 R0906 R0907 R0908 R0909 R0910 Totaal
Geldleningen Algemene uitkering Belastingen en heffingen Doorbelasting uren Indirecte personeelskosten Verzekeringen en beleggingen Huisvesting en facilitaire zaken ICT Kapitaallasten indirect Algemene stelposten
2014 -15.603 0 8.691 21.356 47.299 49 14.747 8.822 2.284 4.366 92.010
Begroting 2015 Geamendeerd
-907 0 5.060 18.713 42.330 953 12.672 6.327 4.078 3.543 92.769
t/m Raad 27 juli
-10.930 0 5.090 21.549 44.889 393 16.701 6.735 54 994 85.475
Begroting 2016 -2.953 0 5.738 21.216 42.933 68 16.932 7.005 1.833 2.223 94.994
2017 -3.059 0 5.722 20.928 39.231 68 16.063 6.325 3.390 -9.937 78.731
2018 -3.214 0 5.721 20.928 37.807 68 16.063 5.714 4.177 -12.869 74.395
2019 -2.891 0 5.721 20.928 37.802 68 16.207 5.308 5.007 -12.842 75.307
Toelichting tabel kosten per product R0905 : De daling van de lasten in 2018 t.o.v. 2016 wordt voornamelijk veroorzaakt door afname van de frictiekosten en een taakstellende vermindering ( 2 x € 1.400 x € 1.000) van de formatie met 20 fte in 2017 en 2018 (F6 coalitie-akkoord). R0907 : De afname van de lasten vanaf 2017 is het gevolg van de taakstelling uit de MJPB 2014-2017 van € 400 (x € 1.000) om te zoeken naar alternatieven voor goedkopere huisvesting. R0908 : De daling van de kosten van 2016 naar 2017 is voor € 150 (x € 1.000) het gevolg van een in te vullen taakstelling door een verdere digitalisering van werkprocessen (zaakgericht werken). Het verdere neerwaartse verloop van de kosten wordt veroorzaakt door een afname van de kapitaallasten van de in gebruik zijnde hard- en software en telefoon en datavoorzieningen. R0910 : Vanaf 2018 een toename door vrijval van kapitaallasten, die bij de actualisering van het Meerjarig InvesteringsPlan wordt ingezet voor (vervangings)investeringen.
105
Relatie productbudget met veranderopgave(n) Van wijken weten Pilots 2016 Aanbod Wijksturing naar wijkvraag *1
Participatie en zelforg. vermogen
Stad op de kaart Werk Vitale centrumstad
EMiA/ ElectriCity
Marketing
*1: Voor 2016 en verder zijn de volgende bedragen gekoppeld aan de wijksturing Sturingsbudgetten w ijksturing
2016
Bedragen x € 1.000 R9.10 Algemene stelposten: Taakstelling w ijksturing R9.10 Algemene stelposten: Incidenteel invoeringsbudget R9.10 Algemene stelposten: Frictiekosten Totaal
2017
2018
2019
10.000
10.000
10.000
-3.000 7.000
10.000
10.000
-1.500 -1.500
Prestatie indicatoren Productindicatoren R9
Bestuurder
R9.1 Geldleningen (1) Rente-risiconorm in % R9.5 Indirecte personeelskosten (2) % verhouding direct/indirect: - aantal FTE direct - aantal FTE indirect Totaal aantal FTE ambtelijke organisatie % indirect van het totaal
Leisink
2014 JV
2015
2016
2017
2018
2019
19,3
13,7
3,8
7,6
6,9
11,7
982 508 1.490 34
984 512 1.496 34
971 513 1.484 35
945 482 1.427 34
945 459 1.404 33
944 458 1.402 33
Mink
Toelichting prestatie indicatoren (1) De realisatie van de rente-risiconorm daalt in 2015 scherp, omdat in dat jaar de begroting sterk is toegenomen als gevolg van de 3D's in de zorg. In de jaren na 2016 stijgt deze weer, maar het zal nog jaren duren voordat de toegestane 20% wordt benaderd. De rente voor langlopende leningen is laag en daarmee is het minder aantrekkelijk om leningen met een kortere looptijd aan te trekken, waardoor de aflossingen in de komende jaren op een laag niveau blijven. (2) Het percentage indirect personeel daalt vanaf 2017 als gevolg van de taakstelling van 20 FTE op de ondersteunende taken, zoals vastgelegd in het Coalitieakkoord. Met ingang van 2018 daalt de indirecte formatie nogmaals met 20 FTE.
106
107
5. Paragrafen
De paragrafen vormen een ‘dwarsdoorsnede’ van de begroting. Een aantal paragrafen is in het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) verplicht voorgeschreven. In de paragrafen worden kaderstellende beleidslijnen vastgelegd met betrekking tot relevante beheersmatige aspecten. De paragrafen geven daarmee belangrijke aanvullende informatie over de meerjarige financiële positie van de gemeente. De wijze waarop invulling wordt gegeven aan de paragrafen wisselt per onderwerp. De volgende paragrafen zijn opgenomen:
1. Stresstest: financiële status en weerbaarheid 2. Lokale heffingen 3. Weerstandsvermogen en risicobeheersing 4. Onderhoud kapitaalgoederen 5. Financiering 6. Bedrijfsvoering 7. Verbonden partijen 8. Grondbeleid 9. Investeringen 10. Subsidies
108
Paragraaf 5.1 Stresstest: financiële status en weerbaarheid Het is van belang om inzicht te hebben in de financiële status (hoe financieel gezond is de gemeente) en de financiële weerbaarheid (welke mogelijkheden zijn er in financieel moeilijke tijden). De financiële positie van Arnhem wordt door middel van een aantal financiële kengetallen in beeld gebracht en beoordeeld. De Raad voor financiële verhoudingen (Rfv) heeft in 2011 geadviseerd om de gemeentelijke begroting aan te scherpen met een “stresstest” voor gemeenten. Het tweede deel van deze paragraaf geeft een actueel beeld van de scores van Arnhem op de financiële stresstest.
Kengetallen BBV Hierbij wordt als eerste een basisset van vijf financiële kengetallen gepresenteerd. Deze zijn vooral bedoeld om de financiële positie van de gemeente inzichtelijker te maken. Deze kengetallen en de beoordelingen daarvan zijn hieronder opgenomen, waarbij er nog geen rekening is gehouden met het verwachte jaarresultaat over 2015. 1A. Netto schuldquote
rek. 2014
begr. 2015
begr. 2016
Bedragen x € 1.000 A B C D E F G H
Vaste schulden (cf art. 46 BBV) Netto vlottende schuld (cf art. 48 BBV) Overlopende passiva (cf art. 49 BBV) Financiële activa (cf art. 36 lid d, e en f) Uitzettingen < 1 jaar (cf art. 39 BBV) Liquide middelen (cf art. 40 BBV) Overlopende activa (cf art. 40a BBV) Totale baten (cf art. 17 lid c BBV (dus excl. mutaties reserves) Netto schuldquote (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100%
640.063 72.270 43.622 69.970 62.359 1.103 929 610.798 101,77%
684.489 67.500 50.000 81.549 56.000 0 1.500 695.241 95,35%
709.756 46.149 45.000 82.409 60.000 0 1.000 689.255 95,39%
1B. Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen rek. 2014 begr. 2015 begr. 2016 Bedragen x € 1.000 A Vaste schulden (cf art. 46 BBV) 640.063 684.489 709.756 B Netto vlottende schuld (cf art. 48 BBV) 72.270 67.500 46.149 C Overlopende passiva (cf art. 49 BBV) 43.622 50.000 45.000 D Financiële activa (cf art. 36 lid b, c, d, e en f) 85.280 95.488 85.216 E Uitzettingen < 1 jaar (cf art. 39 BBV) 62.359 56.000 60.000 F Liquide middelen (cf art. 40 BBV) 1.103 0 0 G Overlopende activa (cf art. 40a BBV) 929 1.500 1.000 H Totale baten (cf art. 17 lid c BBV (dus excl. mutaties reserves) 610.798 695.241 689.255 Netto schuldquote (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100% 99,26% 93,35% 94,99% 2. Solvabiliteitsratio
rek. 2014
begr. 2015
begr. 2016
Bedragen x € 1.000 A B
Eigen vermogen (cf art. 42 BBV) Balanstotaal Solvabiliteit (A/B) x 100%
145.030 911.032 15,92%
3. Kengetal grondexploitatie
A B C
rek. 2014
Bedragen x € 1.000 Niet in exploitatie genomen bouw gronden (cf art. 38 lid a punt 1 BBV) Bouw gronden in exploitatie (cf art. 38 lid b BBV) Totale baten (cf art. 17 lid c BBV (dus excl. mutaties reserves) Grondexploitatie (A+B)/C x 100%
109
22.226 88.292 610.798 18%
134.289 945.931 14,20%
begr. 2015
22.226 79.094 695.241 15%
115.420 926.995 12,45%
begr. 2016
22.226 75.758 689.255 14%
4. Structurele exploitatieruim te
rek. 2014
begr. 2015
begr. 2016
Bedragen x € 1.000 A B C D E
Totale structurele lasten Totale structurele baten Totale structurele toevoegingen aan de reserves Totale structurele onttrekkingen aan de reserves Totale baten Structurele exploitatieruim te ((B-A)+(D-C))/E x 100%
5. Woonlasten m eerpersoonshuishouden A B C D E F
559.640 571.032 26.196 26.168 610.798 2% rek. 2014
Bedragen in € OZB-lasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-w aarde Rioolheffing voor gezin bij gemiddelde WOZ-w aarde Afvalstoffenheffing voor een gezin Eventuele heffingskorting Totale w oonlasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-w aarde (A+B+C-D) w oonlasten landelijk gemiddelde voor gezin in t-1 Woonlasten t.o.v. landelijk gem iddelde jaar er voor (E/F) x 100%
684.767 664.095 5.119 2.668 695.241 -3% begr. 2015
641.817 607.540 10.170 14.051 689.255 -4% begr. 2016
353 162 206 0
330 165 244 0
331 166 245 0
721 697
739 705
742 716
103%
105%
104%
Beoordeling kengetallen BBV Uit de verschillende kengetallen in de vorige tabellen blijkt dat een afzonderlijk kengetal nog weinig zegt over hoe de financiële positie moet worden beoordeeld. Zo hoeft een hoge schuld geen nadelig effect te hebben op de financiële positie, maar is dat afhankelijk of en wat er aan eigen vermogen en baten tegenover die schuld staat en hoe groot de kans is dat de schuld weer wordt afgelost. Noch hoeft een tegenvallende ontwikkeling van de grondprijs een negatieve invloed te hebben, indien de structurele exploitatieruimte groot is of de gemeente over voldoende ruimte in belasting-capaciteit beschikt, omdat er dan ruimte is om tegenvallers op te vangen. Het is dus, met andere woorden, niet mogelijk om een individueel kengetal te gebruiken voor de beoordeling van de financiële positie. De kengetallen zullen altijd in samenhang moeten worden bezien, omdat ze alleen gezamenlijk en in hun onderlinge verhouding een goed beeld kunnen geven van de financiële positie van een gemeente of provincie. De netto schuldquote geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie. Arnhem laat hierop een fluctuerend beeld zien: de schuldquote in de begroting 2016 is hoger dan in de begroting 2015, maar lager dan bij de jaarrekening 2014. Met name in de vaste schulden is in de begroting 2016 een stijging te zien. Vanaf 2012 is het saldo langlopende leningen o/g gestegen, met name doordat leningen aangetrokken zijn, die betrekking hebben op de grondexploitatie Schuytgraaf (die overgenomen is van de GEM Schuytgraaf). Om inzicht te verkrijgen in hoeverre sprake is van doorlenen wordt de netto schuldquote ook gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen. Op die manier wordt in beeld gebracht wat het aandeel is van de verstrekte leningen en wat dit betekent voor de schuldenlast. In Arnhem is dit aandeel zeer minimaal, vooral in de begroting 2016 wijken beide kengetallen weinig van elkaar af. In 2011 is per saldo flink afgelost op langlopende leningen, met name veroorzaakt door de forse volumedaling van de uitgeleende gelden ten behoeve van de woningcorporaties (financiering woningbouw). Naast de reguliere aflossingen en opnamen kwam deze daling vooral door de bijna volledige overheveling van door de gemeente doorgeleende kredieten aan de Stichting Volkshuisvesting. Bij deze leningen is de gemeente als intermediair tussen de banken (BNG en NWB) en de Stichting teruggetreden; de leningen zijn met een aanpassing van de contracten rechtstreeks verstrekt aan de Stichting Volkshuisvesting. Arnhem is van oudsher een gemeente met weinig eigen vermogen. Daarnaast heeft Arnhem (in tegenstelling tot sommige andere gemeenten in Nederland) reeds veel afgeboekt op grondprijzen (zie ook kengetal grondexploitatie), waardoor die een reëel beeld hebben en het eigen vermogen gezakt is. Dat betekent dat relatief veel investeringen gedaan moeten worden met geleend geld en dan worden schulden opgebouwd. Veel gemeenten hebben vermogen opgebouwd met de verkoop van aandelen NUON of ESSENT, maar die heeft Arnhem nooit gehad. Derhalve heeft Arnhem een hogere overheidsschuld dan gemiddeld. De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen. Hierin is voor Arnhem een dalende lijn te onderkennen, voornamelijk door de afname van het eigen vermogen (algemene reserve en inzet bestemmingsreserves). Een belangrijke oorzaak hiervoor zijn de forse rijkskortingen die sinds een aantal jaren in de begroting verwerkt moeten worden, waarbij het vaak niet goed mogelijk is om deze direct door middel van structurele maatregelen op te vangen.
110
In de afgelopen jaren is gebleken dat naast deze rijkskortingen ook de grondexploitatie een forse impact kan hebben op de financiële positie van een gemeente. De boekwaarde van de voorraden grond is van belang, omdat deze waarde moet worden terugverdiend bij de verkoop. De gronden moeten tegen een actuele waarde op de balans worden opgenomen. In Arnhem laat het aandeel grondexploitatie ten opzichte van de totale baten in de jaren 2014 tot en met 2016 een afname zien. Dit ligt in lijn met de afboekingen die de afgelopen jaren hebben plaatsgevonden. Voor de beoordeling van het structurele en reële evenwicht van de begroting wordt onderscheid gemaakt in structurele en incidentele lasten. Een begroting waarvan de structurele baten hoger zijn dan de structurele lasten is meer flexibel dan een begroting waarbij de structurele baten en lasten in evenwicht zijn. In Arnhem blijkt in de begroting 2016 dat de structurele exploitatieruimte iets verslechterd is ten opzichte van de begroting 2015. Het kengetal is negatief, dat betekent dat er ook in 2016 hogere structurele lasten dan baten zijn. In de jaren daarna slaat deze verhouding om naar een gunstig evenwicht. De gepresenteerde cijfers in het jaar 2014 betreffen bij dit kengetal niet de jaarrekening, maar de begroting 2014. In de jaarrekening wordt alleen bij de afwijkingen onderscheid gemaakt tussen incidenteel en structureel, maar niet op het totale lasten- en batenniveau. De ruimte die een gemeente heeft om haar belastingen te verhogen wordt vaak gerelateerd aan de totale woonlasten. Uit het kengetal blijkt dat de gemiddelde woonlasten in Arnhem ten opzichte van het landelijk gemiddelde in de jaren 2014 tot en met 2016 redelijk op hetzelfde niveau blijven. Arnhem komt met haar woonlasten in beperkte mate boven dit landelijk gemiddelde uit. In de zin van artikel 12 is er sprake van belastingruimte.
Stresstest Binnen de 100.000+ gemeenten is een eigen stresstest ontwikkeld, die in de MJPB 2014-2017 voor het eerst voor Arnhem is opgenomen. Deze stresstest geeft door middel van indicatoren inzicht in de financiële status en weerbaarheid. De meerwaarde van de test zit vooral ook in het periodiek invullen van de stresstest, zodat op alle indicatoren een trend zichtbaar wordt en geanalyseerd kan worden. Bij een aantal indicatoren is door middel van een pijl aangegeven welke ontwikkeling zichtbaar is ten opzichte van vorig jaar. Om een zo actueel mogelijk beeld te schetsen is (in tegenstelling tot de kengetallen BBV) in de stresstest de verwachte prognose van het jaarresultaat 2015 wél opgenomen. De verschillende items in de stresstest zijn ook (vaak meer in detail) terug te vinden in de overige paragrafen.
111
De uitkomst van de test staat in de vorm van een dashboard in onderstaande figuur.
Hierna volgt per onderdeel een korte toelichting.
Schuldpositie, vreemd vermogen Schuldratio De schuldratio zegt welk aandeel van de bezittingen van de gemeente is belast met schulden. Deze ratio is de som van de kortlopende en de langlopende schulden gedeeld door het balanstotaal. Hoe lager de uitkomst des te gunstiger dit is. Arnhem beschikt niet over een groot eigen vermogen en financiert van oudsher investeringen met vreemd vermogen (schulden). Door de VNG wordt een factor van 80% of hoger gezien als een hoge mate van financiering met vreemd vermogen. Arnhem komt uit op 87%, daarom een onvoldoende score. Netto schuld / exploitatie De schuld als aandeel van de exploitatie geeft een indicatie van de druk van de rentelasten op de exploitatie. De VNG geeft aan dat bij een score van meer dan 90% voorzichtigheid is geboden. Een score van minder dan 50% is gunstig. Arnhem scoort 98%. Netto schuld per inwoner Deze indicator spreekt voor zich, de netto schuld gedeeld door het aantal inwoners. Arnhem valt in de categorie onvoldoende, omdat de netto schuld per inwoner in Arnhem meer dan 20% boven het gemiddelde van Nederland ligt. Schuldevolutie De schuldevolutie geeft aan in welke mate de schuld per inwoner in een jaar is toegenomen of afgenomen. Een afname van 15 % of meer wordt beschouwd als gezond en een toename van 15 % of meer als ongezond. In Arnhem neemt de schuld tussen 2015 en 2016 met 2% af. Dit is een neutrale score.
112
Netto rentelasten / exploitatie Deze indicator geeft aan welk deel van de exploitatie gebonden is door het betalen van rente (aan banken). De indicator hangt heel sterk samen met de netto schuld/exploitatie (1.2). Hierop scoort Arnhem neutraal. Rentereserve Arnhem heeft sinds jaarverslag 2012 geen aparte rentereserve meer. De middelen zijn opgenomen in de Algemene Reserve. Dit wordt in de stresstest beschouwd als onvoldoende. Echter, in onze begroting is een structurele stelpost opgenomen om renteschommelingen op te kunnen vangen. Derhalve scoren we hierop voldoende. Omslagrente - werkelijke reserve In Arnhem ligt de omslagrente boven de werkelijk betaalde rente aan de banken, 4% versus 2,5%. Daarmee scoort Arnhem voldoende. De werkelijke rente ligt ook lager dan vorig jaar (3,02%).
Reservepositie, eigen vermogen Ratio weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen geeft de mate aan, waarin de gemeente in staat is om de nadelige gevolgen van risico’s op te vangen zonder dat het beleid moet worden gewijzigd. Het geeft inzicht in de robuustheid van de financiële positie van de gemeente. Net als vorig jaar scoort Arnhem hierop neutraal. Meer informatie is in de paragraaf Weerstandsvermogen opgenomen. Mogelijkheden om beschikbare weerstandscapaciteit te verbeteren De algemene reserve vormt ons directe weerstandsvermogen, bedoeld om risico’s af te dekken. Daarnaast is sprake van indirect weerstandsvermogen (post onvoorzien, onbenutte belastingcapaciteit en bestemmingsreserves die niet worden gebruikt ter dekking van kapitaallasten voor investeringen met economisch nut). Deze kunnen worden gebruikt om de weerstandscapaciteit te verbeteren. De gemeente heeft deze mogelijkheden, waardoor de score goed is.
Grondexploitatie Afhankelijkheid grondexploitatie voor sluitende begroting Zodra in de meerjarenbegroting rekening wordt gehouden met winsten vanuit de grondexploitaties bestaat er een bepaalde druk op de exploitaties om deze winsten daadwerkelijk te realiseren. Geen realisatie betekent immers een direct dekkingsprobleem in de begroting. Lagere grondverkopen hebben dan direct effect op de reguliere exploitatie. In de meerjarenbegroting van onze gemeente zijn dergelijke winsten niet ingeboekt in de exploitatie en sinds de jaarrekening 2013 wordt bij het bepalen van het weerstandsvermogen geen rekening meer gehouden met de winstpotentie op de grondexploitatie. Er is dus geen afhankelijkheid meer. Winstverwachting grondexploitaties Op het moment dat er positieve resultaten uit de grondexploitaties worden gerealiseerd heeft de gemeente middelen die kunnen worden ingezet of gespaard voor moeilijke tijden. De meerjarige winstverwachting van de grondexploitaties is positief, zodat de gemeente op deze indicator goed scoort. Het aantal projecten waarop winst wordt geprognosticeerd is relatief laag. Dat maakt de gemeente wel kwetsbaar. Algemene reserves grondbedrijf en risicoreserve grondbedrijf versus risico's De AR van het grondbedrijf en de bestemmingsreserve ter afdekking van algemene economische risico's zijn reserves om risico's van het grondbedrijf op te vangen. De reserve moet zodanig zijn dat de risico's kunnen worden opgevangen. In Arnhem is de reserve Grondbedrijf sinds de jaarrekening 2014 niet meer nihil (€ 1,1 miljoen), maar afgezet tegen de hoogte van de risico's wordt op deze indicator nog wel een onvoldoende gescoord. Toekomstig nog te realiseren baten en lasten in relatie tot de BIE (Balanspost: bouwgronden in Exploitatie) Dit kengetal geeft aan wat de gemeenten nog aan lasten en baten moet realiseren bij de actuele boekwaarde van de BIE (Bouwgronden In Exploitatie). Als dit te hoog is dan is dan zegt dat iets over de nog te verrichten inspanningen. Als de geraamde baten en lasten samen drie keer groter zijn dan de huidige boekwaarde dan is de score onvoldoende. Dit is in ons geval aan de orde. NIEGG ( Niet In exploitatie Genomen Gronden) Hierbij gaat het om de vraag of de exploitatielasten van de niet in exploitatie genomen gronden zijn afgedekt. In Arnhem is dit incidenteel wel het geval (uit resultaten treasury), maar meerjarig niet in de begroting opgenomen. Vandaar de ongewijzigde neutrale score.
113
Uitstaande leningen, garantstellingen en waarborgen Zekerheden leningen, garantstellingen en waarborgen Een gemeente loopt mogelijk risico's bij het uitzetten van leningen, het geven van garanties of waarborgen. Het risico vermindert als zekerheden zijn gesteld, zoals het 1e recht van hypotheek, een bankgarantie of als een lening uitstaat bij partijen met minimaal een AA-rating qua kredietwaardigheid. In Arnhem bedraagt het gewogen percentage zekerheden voor leningen en garantstellingen (net als vorig jaar) circa 94 % en ligt daarmee op een neutraal niveau.
Meerjarig onderhoud kapitaalgoederen Toereikende onderhoudsbudgetten De gemeente is verantwoordelijk voor het onderhoud van de kapitaalgoederen binnen haar gemeentegrenzen. Veelal betreft dit kapitaalgoederen in de openbare ruimte zoals wegen, groen en civieltechnische kunstwerken. De kapitaalgoederen worden gemiddeld met een “6” gewaardeerd (op een schaal van 1 tot 10, dus voldoende). Bij een aantal soorten kapitaalgoederen staat een 5,5. Dit het geval bij wegen, bomen en groen. Om een 6 te scoren op deze onderdelen zou een extra structureel budget van circa € 3,6 miljoen noodzakelijk zijn. Bij sommige kapitaalgoederen die nu nog een 6 scoren, is wel aangegeven dat hierop in de toekomst extra middelen nodig zijn om deze 6 te handhaven. Op het totaal van de exploitatie komt het totaal benodigde extra budget voor onderhoud kapitaalgoederen neer op minder dan 1%, waardoor hierop in deze stresstest een neutrale score wordt gerealiseerd.
Lokale lastendruk Lokale lastendruk De lokale lastendruk is de druk van de lasten van rioolheffing, afvalstoffenheffing en OZB. Het gemiddelde van Nederland is € 740 (berekening op basis van cijfers COELO 2015). Binnen een afwijking van 5% van dit gemiddelde is de score voldoende, daarbuiten goed (- 5 %) of onvoldoende (+ 5 %). Arnhem heeft een lokale lastendruk van€ 742 en scoort daarmee nog neutraal. Onbenutte belastingcapaciteit OZB Landelijk mag de OZB opbrengst jaarlijks voor alle gemeenten gezamenlijk maar een beperkte stijging laten zien. Voor 2016 komt de macronorm uit op 1,57%. Onze onbenutte belastingcapaciteit voor 2016 komt daardoor uit op 0,07% van de exploitatie (baten). Een deel van de belastingcapaciteit is dus nog niet benut. Hierdoor is de score neutraal. Er is immers enige belastingcapaciteit onbenut die in financieel moeilijke tijden benut zou kunnen worden. Inkomstenderving OZB door leegstand niet-woningen Leegstand kost de gemeente geld. Er bestaat een directe relatie tussen de opbrengst OZB gebruikers nietwoningen en leegstand. Verder wordt bij de korting die de gemeente krijgt in de algemene uitkering geen rekening gehouden met eventuele leegstand. De gemeente wordt gekort op basis van de WOZ-waarde van de panden. Natuurlijk bestaat er ook een indirecte relatie met derving inkomsten afvalstoffenheffing en rioolrecht. In de bepaling van deze tarieven wordt tot een aantal jaren terug rekening gehouden met leegstand, de laatste jaren echter niet. Onze derving van de OZB op basis van de leegstand komt uit op 1,1% van de totale OZB-opbrengst van de niet-woningen. Hiermee scoort Arnhem volgens de norm neutraal. Kostendekkendheid leges Deze indicator geeft aan in hoeverre de lasten worden gedekt door de baten. Bepaalde leges mogen maximaal 100% kostendekkend zijn (de baten de kosten niet overstijgen). Als de kostendekkendheid lager is, is er mogelijk ruimte om meer baten te realiseren. Bij het bepalen van de extra ruimte is rekening gehouden met wettelijk vastgestelde maxima tarieven van de producten. Onze extra ruimte komt uit op circa 0,29% van de totale exploitatie (baten) en krijgt hiermee volgens de norm ook een neutrale score (wel een lichte verslechtering ten opzichte van vorig jaar).
Financieel evenwicht Ombuigingen Bij de begroting 2012 is een bezuinigingsactie Toekomstgericht bezuinigen ingezet. De daaruit voortvloeiende bezuinigingen zijn in de begroting verwerkt. In de jaren daarna, inclusief deze MJPB 2016-2019 zijn op een aantal beleidsvelden nieuwe taakstellingen opgenomen. Bij het merendeel van de bezuinigingen zijn de budgetten in de begroting naar beneden bijgesteld. Daarmee wordt de bezuiniging voor deze stresstest als gerealiseerd beschouwd. Er is echter nog een aantal algemene taakstellingen/stelposten in de begroting opgenomen, die nog concreet ingevuld moeten worden. Deze worden afgezet tegen de totale lasten in de begroting. De score laat zien dat hierop net als vorig jaar nog nét voldoende wordt gescoord (de eerste jaarschijf van de begroting is hierin bepalend). Het bedrag aan in te vullen taakstellingen loopt in de komende jaren sterk op.
114
Verhouding structurele lasten en structurele baten Structurele lasten moeten worden afgedekt door structurele baten. Andersom mogen incidentele lasten worden afgedekt door incidentele baten. De structurele lasten zijn in het jaar 2016 voor circa 95% afgedekt door structurele baten. Dit is een direct gevolg van de vrijval c.q. onttrekking aan een aantal bestemmingsreserves, waardoor er incidentele baten in 2016 gerealiseerd worden. Vanaf het jaar 2017 worden de structurele lasten voor meer dan 100% gedekt door structurele baten. Dit is een gevolg van het opvangen van de omvangrijke kortingen op rijksuitkeringen die op de kortere termijn grotendeels alleen met incidentele maatregelen kunnen worden opgevangen. Omdat er in de eerste jaarschijf lager dan 96% wordt gescoord, wordt de score als onvoldoende aangemerkt. Vorig jaar was deze score neutraal. Sluitende begroting De meerjarige begroting is in de jaren 2016 tot en met 2019 sluitend. Uit het vorige punt blijkt dat vanaf 2017 de structurele lasten volledig worden afgedekt door structurele baten, dus er is ook sprake van structureel evenwicht van de begroting.
115
Paragraaf 5.2 Lokale heffingen De gemeente legt heffingen op. Die zijn onder te verdelen in belastingen, leges en retributies. Bij belastingen is sprake van een gedwongen bijdrage, waar geen rechtstreekse individuele tegenprestatie van de overheid tegenover hoeft te staan. De opbrengsten dienen als algemeen dekkingsmiddel. Bij retributies is ook sprake van een gedwongen bijdrage, maar hier wordt door de overheid wél een individuele tegenprestatie tegenover gesteld (zoals riool- en afvalstoffenheffing). Leges zijn vergoedingen voor diverse administratieve en andersoortige diensten die de overheid verstrekt (zoals bouwvergunningen, verstrekken paspoort of rijbewijs).
Uitgangspunten van beleid Voortzetting afspraken uit het Coalitieakkoord 2014-2018 'Met de stad!' In het Coalitieakkoord 2014-2018 zijn afspraken gemaakt die met ingang van 2015 zijn doorgevoerd. Voor de begroting van 2016 wijzigen deze afspraken niet. Als algemene regel is afgesproken dat alle belastingen, heffingen, leges en parkeertarieven jaarlijks met maximaal de inflatie (CBS consumentenprijsindex) worden verhoogd. De toegepaste verhoging voor 2016 is 0,4%. Andere tariefstructuur voor kabels en leidingen De gemeente heft leges op vergunningverlening voor het leggen van kabels en leidingen. De aanvrager betaalt bovenop een basistarief een tarief per meter, ongeacht het aantal meters. Het basistarief dekt niet de kosten voor de minimuminspanning aan werkzaamheden die verricht moet worden. De in rekening gebrachte leges sluiten niet aan bij het werkelijke kostenverloop. Om dit te verbeteren wordt het basistarief verhoogd en wordt de opslag per meter gewijzigd. Het legestarief per meter daalt volgens een staffel naarmate er meer meter meters worden gelegd. Arnhem sluit met deze wijziging beter aan bij de landelijke ontwikkelingen. Het werkt drempelverlagend voor incidentele grootschalige ontwikkelingen op het gebied van de aanleg van glasvezel en warmtenetten. Het faciliteren van vernieuwende initiatieven buiten het horecaconcentratiegebied Eind 2014 heeft een groep ondernemers het 'Manifest voor de ondernemers van morgen' aangeboden aan de raad. Het college heeft besloten het beleid aan te passen voor initiatieven die vernieuwend zijn, waarbij de horeca-activiteiten een ondersteuning zijn van het concept. Het nieuwe beleid vult deze leegte in voor zulke initiatieven die tussen 12 weken en een half jaar duren. Eerder werden deze niet aangevraagd vanwege de (relatief) hoge legeskosten. Qua bedrag komen de leges tussen de kosten voor een evenementenvergunning en de horecavergunning. De gemeenteraad is in het voorjaar 2015 geïnformeerd per raadskamerbrief.
Geraamde inkomsten en een overzicht op hoofdlijnen Geraamde inkomsten
2015
2016
51.065 14.631 15.920 81.616
51.365 15.140 15.986 82.491
6.016 2.261 3.187 1.579 13.043
5.954 2.261 4.487 1.449 14.151
94.659
96.642
Bedragen x € 1.000
Belastingsoorten Onroerend zaakbelasting Afvalstoffenheffing (meerpersoonshuishouden) Rioolheffing
Overige heffingssoorten Parkeerbelasting Leges burgelijke stand Bouw- en sloopvergunningen (wabo) Overige heffingen
Totaal Cijfers MJPB 2015-2018 zijn gebaseerd op de primitieve begroting ( "boekwerk")
De lichte toename van de opbrengsten OZB is toe te schrijven aan de indexering van de opbrengsten met 0,4% en correcties met betrekking tot woningbouwvolumes. Bij de afvalstoffenheffing is er een duidelijk hogere toename aan opbrengsten. Ten eerste is dit toe te schrijven aan reguliere groei van het aantal huishoudens. Een tweede oorzaak voor volumegroei is dat sinds 2015 kamerbewoners aangeslagen worden die hun woning huren van woningbezitters.
116
Daarvoor werd het bezit van deze woningbezitters beschouwd als niet woningen. De kostendekkendheid van de afvalstoffenheffing is groter geworden. Het college gaat er op basis van de resultaten in de eerste maanden van 2015 van uit dat de inkomsten uit de Wabo-leges terugkomen op het niveau van voor 2015. Ten opzichte van de begroting 2015 loopt de opbrengst van de overige heffingen iets terug als gevolg van een 'seizoenseffect' over meerdere jaren. Minder APV-leges waren in vorige begrotingen al voorzien, omdat een aantal vergunningen met een duur voor meerdere jaren wordt verstrekt.
Lokale lastendruk en kwijtscheldingsbeleid Ontwikkeling lokale lastendruk in Arnhem Overzicht lastenontwikkeling gemiddelde woning Gemeente Arnhem 2016 ten opzichte van 2015
2015
2016
% Lastenontwikkeling
330 165 244 739
331 166 245 742
0,40% 0,40% 0,40% 0,40%
Bedragen in €
Onroerend zaakbelasting Rioolheffing Afvalstoffenheffing (meerpersoonshuishouden)
De tabel laat een bevestiging zien van de vorige twee paragrafen, uitgewerkt voor een gemiddelde woning. Voor een meer gedetailleerd overzicht van opbrengsten en tarieven voor gebruikers en eigenaren wordt verwezen naar de bijlagen. Ontwikkeling lokale lastendruk in landelijk perspectief Het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (Coelo) meet jaarlijks de lokale lastendruk van de Nederlandse gemeenten. De indicator 'woonlasten meerpersoonshuishouden' geeft inzicht in de ontwikkeling van de Arnhemse woonlasten in relatie tot die van de overige gemeenten. De indicator bestaat uit de OZB, de afvalstoffenheffing en de rioolheffingen.
NB: De door Coelo berekende cijfers wijken iets af van de door Arnhem gehanteerde cijfers. Het verschil zit in het gehanteerde begrippenkader voor onroerendzaakbelasting voor een 'gemiddelde' woning.
Kwijtscheldingsbeleid Inwoners van Arnhem komen in aanmerking voor kwijtschelding als het zogenaamde gecorrigeerde inkomen lager uitvalt dan 100% van het bijstandsniveau. Arnhem kiest met het hanteren van een bovengrens van 100% van het bijstandsniveau voor de maximale invulling van het kwijtscheldingsbeleid die de wet biedt. In de begroting houdt de gemeente rekening met een bedrag van ca. € 2 miljoen aan kwijtscheldingen.
117
Paragraaf 5.3 Weerstandsvermogen en risicobeheersing Het weerstandsvermogen geeft aan in hoeverre de gemeente Arnhem in staat is om financiële en budgettaire tegenvallers op te vangen. Het weerstandsvermogen wordt berekend door de benodigde weerstandscapaciteit, de risico’s, af te zetten tegen de beschikbare weerstandscapaciteit, de middelen. Het weerstandsvermogen geeft de mate aan waarin de gemeente Arnhem in staat is om financiële en budgettaire tegenvallers op te vangen, zonder dat dit leidt tot een directe aanpassing van het beleid. Het weerstandsvermogen wordt berekend door de benodigde weerstandscapaciteit, de risico’s, af te zetten tegen de beschikbare weerstandscapaciteit, de middelen. In de nota ‘Weerstandsvermogen en risicomanagement’ is vastgelegd dat ten aanzien van de risico’s een zekerheidspercentage wordt gehanteerd van 75-90%. De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald door de omvang en impact van de risico’s. Onder beschikbare weerstandscapaciteit verstaan wij die middelen en mogelijkheden waarover de gemeente beschikt om risico’s te kunnen dekken. De hoogte van de beschikbare weerstandscapaciteit wordt bepaald door de reserves van de gemeente, o.a. de algemene reserve, de bestemmingsreserves grondexploitatie en strategische projecten. De winstpotentie in de grondexploitatie wordt vanaf 2013 vanuit extra behoedzaamheidsoverwegingen niet meer meegenomen in de beschikbare weerstandscapaciteit. Deze overweging is gemaakt tegen de achtergrond dat het lang zal duren voordat de vastgoed- en grondmarkt zich goed heeft hersteld De winstpotentie is kwetsbaar omdat het middelen betreft die nog niet ten gelde zijn gemaakt. Het beleid van de gemeente Arnhem is gericht op een pro-actieve risicosturing, waarbij voortdurend de relatie met de beschikbare weerstandscapaciteit in ogenschouw wordt gehouden. Het doel is daarbij om niet iedere tegenvaller direct van invloed te laten zijn op het lopende beleid, waardoor de reguliere dienstverlening niet in het gedrang komt. De minimale norm voor het weerstandsvermogen is vastgesteld op een zekerheidspercentage van 75%. Wanneer de gemeente onder deze norm komt, is aanzuivering van de reservepositie vereist. Komt de reservepositie boven de norm, die geldt bij een zekerheidspercentage van 90%, dan kunnen reserves worden aangewend voor dekking van (nieuw) beleid. Met betrekking tot de financiële positie van de gemeente is met ingang van deze MJPB een set van 5 financiële kengetallen ingevoerd. Deze kengetallen zijn opgenomen in de zelfstandige paragraaf Stresstest en hier wordt naar verwezen.
Benodigde versus beschikbare weerstandscapaciteit Het weerstandsvermogen geeft de mate aan waarin de gemeente Arnhem in staat is om financiële en budgettaire tegenvallers op te vangen. Confronteren we de beschikbare weerstandscapaciteit van € 35,3 miljoen met de berekende benodigde weerstandscapaciteit van € 42,9 miljoen (90%) en € 36,4 miljoen (75%), dan blijkt dat de gemeente, bij het opmaken van deze MJPB, voor het minimaal gewenste zekerheidspercentage van 75% over onvoldoende weerstandsvermogen beschikt. Ten opzichte van de 75%-grens is er sprake van € 1,1 miljoen tekort. In de berekening van het weerstandsvermogen is rekening gehouden met de prognose van het resultaat over 2015.
118
Tabel: Actueel weerstandsvermogen
Bedragen x € 1.000 Jaarrekening 2014
MJPB 2016-2019
90%
75%
90%
75%
Gemeentebrede risico's
16.269
13.177
8.291
6.982
Risico's grondex ploitatie
32.295
28.312
32.295
28.312
Grote projecten niet zijnde grondex ploitatie
2.314
1.159
2.314
1.159
Benodigde weerstandscapaciteit
50.878
42.648
42.900
36.453
Beschikbare weerstandscapaciteit
Jaarrekening 2014
MJPB 2016-2019
Algemene reserv e
47.567
40.299
Onttrekking AR tbv . BR Innov aties Sociaal Domein
-10.000
Prognose resultaat 2015
-
-14.449
Begroting
1.891
1.039
Weerstandscapaciteit Grondbedrijf
1.151
1.151
Vrijv al v oorziening Grex agv . v erlaging omslagrente
0
1.900
Netto Contante Waarde ISV-middelen
5.381
5.381
Beschikbare weerstandscapaciteit
45.991
35.321
Jaarrekening 2014
MJPB 2016-2019
Benodigd versus beschikbaar
Verschil
90%
75%
90%
75%
-4.887
3.343
-7.579
-1.132
615
-7.579
-1.132
Verrekening met Algemene Reserv e 2015 nav .
-2.728
besluitv orming jaarv erslag 2014 Verschil
-7.615
Het weerstandsvermogen is gedaald ten opzichte van het JV 2014. Deze daling is het gevolg van het terugbrengen van een aantal grote risico's zoals Presikhaaf Bedrijven en de uitkeringen Buig. Deze risico's zijn vanaf 2016 verwerkt in de begroting waarmee het risico (grotendeels) is afgedekt. De beschikbare weerstandscapaciteit is ook gedaald door het verwerken van de prognose van het negatieve resultaat voor 2015.
119
De meerjarige ontwikkeling beschikbare weerstandscapaciteit gemeente Arnhem Ontwikkeling beschikbare weerstandscapaciteit gemeente Arnhem Bedragen x € 1.000 Beschikbare weerstandscapaciteit Algemene reserv e (31-12 v an het jaar) *
2016
2017
2018
2019
48.681
51.872
55.650
60.883
Post "strikt onv ermijdbaar"
767
767
767
767
Post "onv oorzien"
272
272
272
272
49.720
52.911
56.689
61.922
1.151
1.151
1.151
1.151
0
0
0
0
Weerstandsvermogen grondbedrijf
1.151
1.151
1.151
1.151
Beschikbare Weerstandscapaciteit
50.871
54.062
57.840
63.073
Algemeen weerstandsvermogen Reserv es grondex ploitatie e.a. Netto Contante Waarde ISV-middelen
*In de stand van de Algemene reserve (31-12 van het jaar) is de prognose van het resultaat 2015 niet meegenomen.
Jaarlijks wordt de algemene reserve verhoogd met 2% rente. Daarnaast vindt in 2016 een verschuiving plaats van € 5 miljoen van de netto contante waarde ISV-middelen (waarmee altijd rekening is gehouden bij het weerstandsvermogen) naar de algemene reserve. In alle jaren vanaf 2016 wordt in de algemene reserve ook rekening gehouden met ingroei om het weerstandsvermogen op peil te krijgen en te houden. Tot slot worden toevoegingen gedaan conform eerder vastgestelde kasschuiven.
Benodigde weerstandscapaciteit Voor het bepalen van de benodigde weerstandscapaciteit is inzicht nodig in de omvang en de achtergronden van de actuele risico’s. Deze risico’s zijn zo breed mogelijk geïnventariseerd. Niet alle risico’s doen zich echter tegelijkertijd en in volle omvang voor. Bij de kansberekeningen wordt dan ook een groot aantal schattingen van de totale schadelast van het gehele risicoprofiel gemaakt waarbij rekening wordt gehouden met de kans op optreden van een risico en met het feit dat het schadebedrag per risico kan variëren. In de beleidsnota "Weerstandsvermogen en risicomanagement" zijn gewenste zekerheidspercentages bepaald. In deze nota is opgenomen dat een zekerheidspercentage wordt gehanteerd van 75-90%. Een zekerheidspercentage van 75% bij het huidige risicoprofiel wil zeggen dat in 75% van alle schattingen van de totale schadelast van het risicoprofiel de totale schadelast kleiner is dan of gelijk aan het bedrag van € 36,4 miljoen. 25% van de uitkomsten van de schattingen zijn groter dan dit bedrag. Inventarisatie van de risico’s en de benodigde weerstandscapaciteit In deze paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing wordt onderscheid gemaakt tussen de gemeentebrede risico’s en de risico’s die voortvloeien uit de grondexploitatie en grote projecten (zie ook paragraaf grondbeleid). In de volgende tabel is de ontwikkeling van de benodigde weerstandscapaciteit opgenomen.
120
Tabel: benodigde weerstandscapaciteit Jaarrekening 2014 90%
MJPB 2016-2019
75%
90%
75%
bedragen x €1.000,--
Gemeentebrede risico's
16.269
13.177
8.291
6.982
Grondex ploitatie projecten
28.825
25.358
28.825
25.358
3.470
2.954
3.470
2.954
0
0
0
0
32.295
28.312
32.295
28.312
2.314
1.159
2.314
1.159
50.878
42.648
42.900
36.453
Grondex ploitatieprojecten in v oorbereiding Erfpachten Risico's grondex ploitatie Grote projecten niet zijnde grondex ploitatie Benodigde weerstandscapaciteit
Gemeentebrede risico's Het risicoprofiel is voortdurend aan verandering onderhevig. Uit de bovenstaande tabel blijkt dat de benodigde weerstandscapaciteit voor de gemeentebrede risico’s ten opzichte van de Jaarrekening 2014 gedaald is. Deze daling is het gevolg van het terugbrengen van een aantal grote risico's zoals Presikhaaf Bedrijven en de uitkeringen Buig. Deze risico's zijn vanaf 2016 verwerkt in de begroting waarmee het risico (grotendeels) is afgedekt. Daarnaast is de verandering in de benodigde weerstandscapaciteit het gevolg van het treffen van beheersmaatregelen, het actualiseren van de risicoscore op basis van nieuwe inzichten, gebeurtenissen en veranderingen in de in- en externe omgeving en het inventariseren van nieuwe risico’s. Het risicoprofiel omvat 62 risico’s. Dit zijn de gemeentebrede risico’s exclusief de grondexploitatierisico’s en de risico’s rondom de (grote) projecten. Op basis van dit risicoprofiel heeft de gemeente, bij een zekerheidspercentage van 90% een weerstandscapaciteit van € 8,3 miljoen nodig en bij een zekerheidspercentage van 75% € 7,0 miljoen. Wanneer er een vergelijking wordt gemaakt met het Jaarverslag 2014 (het meest dichtbij liggende rapportagemoment) en de nu voorliggende MJPB 2016-2019, blijkt dat er 21 mutaties in de risico’s hebben plaatsgevonden. In het risicoprofiel zijn 5 nieuwe risico’s toegevoegd, 10 risico’s zijn komen te vervallen en 6 risico’s zijn gewijzigd. De belangrijkste veranderingen zijn: Nieuwe risico’s: Participatie: Er is een drietal risico's die zijn samengevoegd tot één risico ten behoeve van de benodigde weerstandscapaciteit: - De nieuwe doelgroepen stroomden voorheen in de SW en/of WAJONG, met de introductie van de Participatiewet kunnen deze doelgroepen een beroep doen op de Participatiewet. Door de bevriezing van het financiële kader kunnen deze nieuwe doelgroepen minder ondersteund worden (risico € 1 miljoen); - De transitie Presikhaaf Bedrijven is een complex traject waarbij vertraging in de uitvoering kan leiden tot financieel nadeel voor Arnhem. Dit zowel voor het proces alsmede de voorgestelde maatregelen (risico € 1,2 miljoen); - De wijziging in de functie van de Accountmanagers Werk&Inkomen in combinatie met de transitie van deze functie van het Cluster W&I naar het Werkgevers Service Punt kan leiden tot frictiekosten. Deze kosten zijn momenteel niet te kwantificeren derhalve is dit risico niet financieel vertaald; VGGM: De te verwachten besparingen als gevolg van meer efficiency en het terugdringen van de indirecte kosten bij de VGGM zijn mogelijk niet te realiseren.
121
Vervallen risico's: Presikhaaf Bedrijven(2015): Tekort Presikhaaf bedrijven is verwerkt in de begroting; Presikhaaf Bedrijven (2016,2017,2018): Voor het tekort op Presikhaaf Bedrijven zijn middelen in de MJPB opgenomen, andere risico's op het niet realiseren van maatregelen omtrent de transitie zijn meegenomen in het totaal van het nieuwe risico: Transitie reïntegratie; De fietsenstallingen AC: De fietsenstallingen zijn in beheer en exploitatie bij de NS. Mogelijk zet de NS in op een ander exploitatieregiem waardoor de kosten structureel door Rijk, gemeente en NS gelijkelijk gedragen moeten worden. Dit is nu binnen begroting opgelost; De ontwikkeling van de campus Schuytgraaf: Doordat de ontwikkeling van de campus Schuytgraaf vertraging heeft opgelopen, heeft het risico van mislopen van subsidie zich voorgedaan. De misgelopen subsidie wordt opgevangen binnen financieringspakket speciaal onderwijs. Gewijzigde risico’s (+): Armoedeagenda: Nieuwe maatregelen die leiden tot bezuinigingen in de Armoedeagenda worden mogelijk niet gerealiseerd. Een belangrijke factor bij de extra verwachte uitgaven is de toename van het aantal mensen met een schuldenproblematiek die te maken krijgen met bewindvoering. Gewijzigde risico’s (-): Uitkeringen BUIG: Voor de inschatting van het werkelijk BUIG-nadeel dient rekening gehouden te worden met de compensatie vanuit het vangnet. Het vangnet buig is daarom als beheersmaatregel opgenomen bij het risico, waardoor de risicoscore op de Buig na de beheersmaatregel op 0 uitkomt; Bouwleges ((niet realiseren van de bezuinigingsmaatregelen): In de MJPB is een tweeledige oplossing verwerkt; verhoging van de begrote inkomsten en een taakstelling op de uitgaven. De ODRA heeft een taakstelling om verminderde leges te compenseren met minder kosten. Op grond van aangepaste prognoses is dit tekort naar beneden bijgesteld; Bouwleges (niet realiseren van de verwachte hogere leges inkomsten): De te verwachten hogere inkomsten in 2015 zijn in de MJPB doorgetrokken naar 2016 en verder. De hogere inkomsten 2015 zijn het gevolg van een combinatie van enkele grote projecten, het aantrekken van de bouw in algemene zin en een inhaalslag wegens veranderende regelgeving. De vraag is of dit positieve beeld zich ook in 2016 voor zal doen. In onderstaande risicokaart zijn deze 62 risico’s gerangschikt op basis van risicoscore. Tabel: Risicokaart MJPB 2016-2019 geld Score 5 x > € 1.000.000
2
2
1
Score 4: €500.000 < x < €1.000.0000
3
2
3
1
Score 3: € 200.000 > x < € 500.000
4
3
7
1
Score 2: € 50.000 > x < € 200.000
4
2
2
Score 1: < €50.000
3
Geen geldgev olgen
13
1
1
kans
1
4 1
10%
30%
1 50%
70%
90%
In de beleidsnota ‘Weerstandsvermogen en risicomanagement’ zijn afspraken gemaakt over welke risico’s in de beleidscyclus documenten aan de Raad worden gerapporteerd en specifiek worden toegelicht. Het gaat om risico’s met een risicoscore gelijk aan of groter dan 15, de risico’s rechtsboven in de risicokaart. Deze worden in onderstaande tabel gerangschikt op “percentage invloed” (mate waarin risico bijdraagt in de totale benodigde weerstandscapaciteit) en nader toegelicht.
122
Tab el: risico’s > 15
Risicogebeurtenis
Kans Geld Geld (Max)
Risico Invloed score (%)
Gewijzigd t.o.v. JV 2014
Reorganisatie wachtgeld: Als gevolg van de reorganisatie is er boventalligheid ontstaan, waarbij afspraken in het sociaal plan zijn gemaakt m.b.t. loongaranties. Het sociaal plan loopt af op 1-1-2-17. De kans bestaat dat er op dan moment nog circa 30 personen resteren welke aanspraak kunnen doen op wachtgeld voorzieningen.
5
5
1.500.000
25 14.85% Ongewijzigd
Armoedeagenda: Nieuwe maatregelen die leiden tot bezuinigingen in de Armoedeagenda worden mogelijk niet gerealiseerd, of hebben mogelijk niet voldoende effect. Een belangrijke factor bij de extra verwachte uitgaven is de toename van het aantal mensen met een schuldenproblematiek die te maken krijgen met bewindvoering
5
4
800.000
Participatie: *reintegratie extra doelgroepen leiden mogelijk vanaf 2017 tot extra beroep op Participatie Wet-uitkeringen *de transitie van Presikhaaf bedrijven: maatregelen leiden mogelijk niet tot het gewenste effect. *transformatie van W&I naar WerkgeversServicePunt leidt mogelijk tot frictiekosten (pm)
3
5
2.200.000
15 10.43% Nieuw
Lokatie K7' Arnhem Centraal: Het ontwikkelen van deze lokatie is zeer complex en omgeven met risico’s rond verwerving van benodigde gronden, omvang uitgeefbaar terrein, parkeervoorzieningen en afzet van gronden met kantoorbestemming. Het risico bestaat dat de kantoorontwikkeling op deze lokatie niet wordt gerealiseerd.
3
5
1.480.000
15 8.09%
Ongewijzigd
Niet vergoede indexering: In veel contracten is opgenomen dat aannemers jaarlijks een indexering in rekening mogen brengen in verband met stijgende prijzen (vaak ongeveer 2%). Als gevolg van een recente bezuiniging wordt deze prijsstijging niet gecompenseerd. Hierdoor ontstaat er een tekort dat kan oplopen tot een nadeel van enkele tonnen.
5
3
320.000
15 2.36%
Ongewijzigd
20 11.82% Gewijzigd
Andere risico’s, die een belangrijke invloed hebben ( < 15 maar met invloedspercentage van minimaal 2%) zijn:
Leningen aan gelieerde instellingen - De gemeente Arnhem verstrekt leningen ten behoeve van het realiseren van activiteiten die nauw grenzen aan het gemeentelijke beleid (invloed percentage 5,6%); Zuidelijke Binnenstad - Mogelijk zijn met betrekking tot de toekomstige andere plannen voor het Paradijsgebied Rijnboog onvoldoende middelen geraamd voor het verplichte archeologisch onderzoek. (invloedspercentage 5,4%); Bouwleges (niet realiseren van de verwachte hogere leges inkomsten) - In de MJPB is een tweeledige oplossing opgenomen; verhoging van de begrote inkomsten en een taakstelling op de uitgaven. De te verwachten hogere inkomsten in 2015 zijn in de MJPB doorgetrokken naar 2016 en verder. De hogere inkomsten 2015 zijn het gevolg van een combinatie van enkele grote projecten, het aantrekken van de bouw in algemene zin en een inhaalslag wegens veranderende regelgeving. De vraag is inderdaad of dit positieve beeld zich ook in 2016 voor zal doen. (invloed percentage 5,3%); Brandschade - Bij brandschade of brandstichting aan gemeentelijke eigendommen is de gemeente Arnhem aansprakelijk voor het eigen risico van € 500.000. (invloedspercentage 4,1%); VGGM - De te verwachten besparingen als gevolg van meer efficiency en het terugdringen van de indirecte kosten bij de VGGM zijn mogelijk niet te realiseren. (invloedspercentage 3,3%); Bouwleges (niet realiseren van de bezuinigingsmaatregelen) - De ODRA heeft een taakstelling om verminderde leges te compenseren met minder kosten. Op grond van aangepaste prognoses is dit tekort naar beneden bijgesteld. (invloed percentage 3,0%).
123
De geïnventariseerde risico’s zijn in te delen naar beleidssector en het aandeel in de benodigde weerstandscapaciteit. Classificatie risico's naar sector
De risico's met betrekking tot participatie, ruimtelijke ordening en algemeen hebben het grootste aandeel in het risicoprofiel. De risico’s algemeen liggen op het terrein van mogelijk hogere kosten van personeel en leningen. Opvallend zijn de geringe aandelen van de sectoren onderwijs, sport en vastgoed. Bekostiging en onderhoud van gebouwen en inkomsten uit gebouwen zijn belangrijke zoekgebieden voor risico’s voor in de komende periode (b.v. MFC’s).
Risico’s Grondexploitatie- en grote projecten (zie ook paragraaf Grondbeleid) Ruimtelijke projecten zoals grondexploitaties, grote infrastructurele werken en herontwikkeling van stadsdelen zijn altijd omgeven met risico’s. Risico’s van operationele aard, strategische risico’s maar zeker ook exogene risico’s, zoals de huidige economische omstandigheden, waarop de gemeente niet of nauwelijks kan sturen. Op de lopende projecten worden regelmatig analyses uitgevoerd om risico’s te identificeren die het bereiken van de projectdoelen in de weg kunnen staan. Daar hoort ook bij het formuleren en doorvoeren van maatregelen om de effecten van die risico’s voor het project te verkleinen. Daarnaast worden risico’s en onzekerheden rond de begrote inkomsten en uitgaven, maar ook rond de projectplanningen binnen bandbreedtes op basis van simulatie gekwantificeerd in de benodigde weerstandscapaciteit. Voor een uitgebreidere omschrijving en verklaring van de risico’s, de financiële positie, de ontwikkeling van de benodigde weerstandscapaciteit en scenario’s van het grondbedrijf wordt verwezen naar de paragraaf Grondbeleid.
124
Tabel: Risico's Grondexploitatie en grote projecten niet zijnde grondexploitatie Jaarrekening 2014 MJPB 2016-2019 90%
75%
90%
75%
bedragen x € 1.000,--
Grondexploitatie projecten Grondexploitatieprojecten in voorbereiding
28.825
Grote projecten niet zijnde grondexploitatie
Benodigde weerstandscapaciteit
25.358
3.470
2.954
3.470
2.954
0
0
0
0
28.312 32.295
28.312
Erfpachten Risico's grondexploitatie
25.358 28.825
32.295
2.314
34.609
1.159
2.314
1.159
29.471 34.609
29.471
Voor de begroting 2016-2019 is uitgegaan van dezelfde berekening op basis van dezelfde gegevens als voor het jaarverslag 2014. In de weerstandsberekening wordt gerekend met parameters voor algemene kosten- en opbrengstenontwikkeling. De parameters ten aanzien van kosten en opbrengstenstijging in de exploitaties zijn minder behoudend gekozen, doordat ze zijn aangepast aan de meest recente inzichten in de markt.
Beschikbare weerstandscapaciteit De weerstandscapaciteit bestaat uit middelen die kunnen worden ingezet voor het afdekken van negatieve financiële effecten als gevolg van risico’s die manifest zijn. De beschikbare weerstandscapaciteit ziet er als volgt uit (zie volgende tabel).
125
bedragen x € 1.000,--
Tabel beschik bare weerstandscapaciteit Beschikbare Weerstandscapaciteit
Totaal
Algemene reserve per 31-12-2014
47.567
Rente * 2% rente over de stand per 1-1 (begroot in MJPB 2015-2018 )
725
- Actualisatie bij MJPB 2016-2019
226
MJPB 2006-2009 / MJPB 2010-2013 * Rampenoefening
5
Raad 25 mei 2009 * Plan van aanpak verplaatsing 24-uurs opvang verslaafden - Vrijval kapitaallasten voor de verplaatsing van De Boei t.g.v. de AR
197
MJPB 2013-2016: * Ingroei naar 90% weerstandsvermogen
462
Ontwerp MJBP 2014-2017 * Weerstandsvermogen 75%
1.226
* Kasschuif
-1.040
Ontwerp MJPB 2015-2018 * Voeding BR Innovaties Sociaal Domein
-10.000
Raad 13 april 2015 * Herstelplan Stichting Kunstbedrijf Arnhem
-116
Raad 29 juni 2015 * Jaarverslag 2014: - Onderbesteding 2014 budget Cultuur Eenmalige activiteiten toevoegen aan BR Beeldbepalende culturele evenementen
-142
- Toevoeging aan de BR Vastgoed
-1.164
- Extra toevoeging BR ICT
-400
- Voeding nieuw te vormen BR Kapitaallasten Valkenhuizen
-361
- Vrijval voorziening bij MusisSacrum toevogen aan de BR Cultuur in Rijnboog - Resultaat buitensport toevoegen aan BR Evenement t.b.v. de GIRO 2016 - Vrijval BR Regio Focuspunten toevoegen aan de AR
-1.000 -218 25
- Vrijval BR Wonen boven winkels toevoegen aan de AR
616
- Vrijval BR Arnhems Samenlevingsbeleid toevoegen aan de AR
58
* Financiële Jaarrapportage Projecten (FJP) 2014: - Resultaat (Niet-Grex) project W6W
3
Raad 13 juli 2015 * Zomernota - Vrijval BR Integrale veiligheid
195
- Vrijval BR Sport
21
- Vrijval BR Combinatiefuncties Brede scholen
108
- Vrijval ruimte BR Beschermd Weerbaar
500
- Vrijval BR Renterisico Stadsbank
164
- Vrijval BR Wonen boven winkels
127
- Vrijval stelpost kapitaallasten Overige
2.455
Raad .. september 2015 (verzamelbesluit-2 2015 ) * Verzelfstandiging MSSA
40
* Actualisatie reserves i.h.k.v. de MJPB 2016-2019 - Vrijval BR Ondergronds Afval Transport (OAT)
20
Algemene reserve per 31-12-2015
40.299
Prognose resultaat 2015
-14.449
Algemene reserve per 31-12-2015
25.850
Netto contante waarde (toekomstige) ISV bijdragen
5.381
BR Voorstudies
0
BR Strategische posities
0
BR Grondexploitatie
1.151
Vrijval voorziening Grex agv. verlaging omslagrente
1.900
Weerstandscapaciteit Grondbedrijf
3.051
Strikt onvermijdbaar 2015
767
Onvoorzien 2015
272
Begroting
1.039
Beschikbare weerstandscapaciteit
35.321
126
Met deze middelen kunnen de tegenvallers bekostigd worden. De overige bestemmingsreserves, de stille reserves, de onbenutte belastingcapaciteit en vanaf 2013 de toekomstige winstpotentie Grex worden niet meegenomen voor het bepalen van de beschikbare weerstandscapaciteit. De beschikbare weerstandscapaciteit bedraagt ingaande 1 januari 2016 € 35,3 miljoen. Bij de berekening van de beschikbare weerstandscapaciteit is rekening gehouden met het geprognosticeerde resultaat 2015 van € -14,5 miljoen. Hieronder worden de verschillende onderdelen nader uiteengezet. Algemene reserve De stand van de algemene reserve wordt meegenomen ter bepaling van de beschikbare weerstandscapaciteit en bedraagt op 1 januari 2016 € 40,3 miljoen. BR Grondexploitatie, BR Voorstudies en BR Strategische projecten Deze reserves hebben nog geen specifieke doelbestemming en worden derhalve wel betrokken in de berekening van de beschikbare weerstandscapaciteit. De BR voorstudies en de BR strategische posities zijn momenteel nihil (zie paragraaf Grondbeleid). Door het verwerken van de nieuwe parameters ten behoeve van kosten en opbrengstenstijging valt een deel van de voorziening grondexploitatie vrij; deze is toegevoegd aan de BR grondexploitatie waardoor deze nu niet meer nihil is. De BR grondexploitatie bedraagt € 1,1 miljoen. Als er parameterwijzigingen worden doorgevoerd dan wordt dit vanuit de BR GREX gedekt. Vrijvallen voorziening Grex als gevolg van verlaging omslagrente Als gevolg van de lagere omslagrente zullen de geprognosticeerde verliezen in een aantal grondexploitaties lager uitvallen (er worden minder kosten toegerekend) en aangezien voor die verliezen voorzieningen zijn getroffen kunnen de voorzieningen verlaagd worden of zelfs volledig vrijvallen. De grondexploitaties in kwestie zijn: Presikhaaf (deelproject Rijn IJssel West), industrieterrein Kleefse Waard en De Maten (deelproject Gaardenhage). In totaal gaat het hierbij om een bedrag van € 1.935.000. Bij het jaarverslag 2015 zal voorgesteld worden dit toe te voegen aan de BR Grondexploitatie voor het opvangen van mogelijke risico's. Vooruitlopend op de besluitvorming jaarverslag 2015 is een toevoeging van € 1,9 miljoen aan de BR Grex opgenomen. ISV-middelen De gemeente Arnhem ontvangt ISV-middelen. De zekere toekomstige ISV-middelen waar nog geen bestedingsdoelen voor zijn, kunnen worden toegerekend aan de beschikbare weerstandscapaciteit (zie paragraaf Grondbeleid). De ISV regeling gaat ingaande 2016 ophouden te bestaan in de huidige vorm; dit heeft geleid tot een herwaardering. De vrijvallende ISV middelen in 2016 zijn in de voorgaande begrotingen gepresenteerd ten gunste van het beschikbare weerstandsvermogen Grondexploitatie. Gezien de bredere mogelijkheid tot inzet op de diverse beleidsvelden vanuit de Algemene Reserve worden deze middelen in 2016 voor een bedrag van € 5.4 miljoen ten gunste van de Algemene Reserve gebracht. Onvoorzien en strikt onvermijdbaar De post onvoorzien bedraagt structureel € 272.000. De post strikt onvermijdbaar is voor 2016 € 767.000.
127
Paragraaf 5.4 Onderhoud kapitaalgoederen De kapitaalgoederen bestaan uit wegen en civiele kunstwerken (bruggen, tunnels en viaducten), de openbare verlichting, de verkeersregelinstallaties en -voorzieningen, de riolering, het water en het groen in de stad alsmede installaties van zwembaden, sportvelden en gemeentelijk vastgoed. Met het onderhoud van deze kapitaalgoederen is een aanzienlijke deel van de begroting gemoeid. De kosten worden deels gedekt uit exploitatiebudgetten en deels uit investeringsbudgetten. Samenvattend beeld De paragraaf geeft inzage in omvang en besteding: per type kapitaalgoederen wordt er inzicht gegeven in geldende kaders, ambitieniveau van het onderhoud, feitelijke onderhoudssituatie en geplande inzet voor de komende jaren; de kosten worden deels gedekt uit exploitatiebudgetten en deels uit investeringsbudgetten. In de Perspectiefnota 2016-2019 wordt met het programma "Van wijken weten" een nieuwe weg ingeslagen. Dit heeft, met de daarbij behorende bezuinigingen, zijn weerslag op de manier waarop de openbare ruimte en de kapitaalgoederen onderhouden worden. Dit zal in de in 2016 te houden pilots in de twee gebieden Presikhaaf en De Laar/Elden duidelijk worden. In de MJPB 2017-2020 wordt de gebiedsgerichte uitwerking opgenomen. In deze paragraaf is voor het begrotingsjaar 2016 hiermee nog geen rekening gehouden. Dit laat het volgende beeld zien: De laatste tien jaar is de onderhoudstoestand van kapitaalgoederen, mede door het programma Buiten Gewoon Beter (BGB), op veel onderdelen verbeterd; Met gerichte en integrale programmering van het groot onderhoud en vervanging in de openbare ruimte worden de beschikbare middelen zo goed en efficiënt mogelijk ingezet; Meer focus op de regiefunctie bij het beheer en het uitbesteden van de uitvoering van onderhoud hebben tot aantoonbare verbeteringen geleid. Uitgangspunten hierbij zijn vooral het voorkómen van kapitaalvernietiging en van onveilige situatie. De focus op de regiefunctie wordt dan ook komende jaren doorgezet; Uit landelijke benchmarken blijkt dat wij de stadsreiniging en het onderhoud van het wijkgroen op een zeer kosteneffectieve manier uitvoeren. Stadsreiniging is in Arnhem 50% goedkoper dan het gemiddelde van de deelnemende gemeenten en op gebied van groen is Arnhem 40% goedkoper dan het gemiddelde van de deelnemende gemeenten. Extra aandacht gaat de komende jaren uit naar het vroegtijdig betrokken zijn bij de realisatie van projecten in de openbare ruimte. Doel is op een zo vroeg mogelijk moment zicht te krijgen op de kosten van het beheer en onderhoud van de (ver)nieuw(d)e openbare ruimte. Bij het bepalen van de onderhoudsniveaus is het kapitaalvernietigingsrisico een belangrijk criterium. Voor alle kapitaalgoederen wordt de komende tijd inzichtelijk gemaakt wat het kapitaalvernietigingsrisico feitelijk betekent. Besluitvorming over het gewenste kwaliteitsniveau van de openbare ruimte in relatie tot de beschikbare budgetten zou plaatsvinden aan de hand van een nieuwe Nota Openbare Ruimte, die in 2015 aan de Raad zou worden voorgelegd. Door de nieuwe koers van de Perspectiefnota 2016-2019 en wel specifiek de wijksturing wordt van het opstellen van deze nota afgezien. Het GRP 5, dat integraal onderdeel zou uitmaken van deze nota wordt nu alsnog eind 2015 door de raad vastgesteld; In 2015 heeft een analyse plaatsgevonden naar de budgetten die minimaal noodzakelijk zijn om de vastgestelde basisniveaus van de onderhoudsobjecten te kunnen realiseren en handhaven. Het blijkt dat de huidige budgetten voor beheer en onderhoud van de Openbare Ruimte, rekening houdende met de gevolgen van het coalitieakkoord (zie hieronder), en inclusief de voor BGB beschikbare middelen, voldoende zijn om de gewenste kwaliteitsniveaus te realiseren (de 4e en 5e ronde BGB-wijken) en op het gewenste kwaliteitsniveau te houden. Met daarop één uitzondering; voor de asfaltwegen in de wijken moet het basisniveau worden verlaagd van B naar C. Dit is overigens een meer formele verlaging; feitelijk wordt het onderhoud voor deze wegen al niet meer op B-niveau uitgevoerd. In het 'overzicht basisniveaus onderhoudsobjecten' is dit aangepast; In de analyse is daarbij ook invulling gegeven aan een aantal taakstellingen uit het Coalitieakkoord en wel: - een bezuiniging van € 300.000,- op het programma verkeer, vervoer en waterstaat (R2) en daarvan de helft op het budget openbare ruimte; afspraak F10. Voor 2015 is de bezuiniging incidenteel opgelost vanuit de BGB-budgetten (besluitvorming MJPB 2015-2018). Vanaf 2016 wordt de bezuiniging structureel opgelost binnen het totaalbudget openbare ruimte;
128
-
dat de verhoging van de rioolheffing maximaal de inflatie mag zijn door onder meer herschikking van de middelen voor onderhoud van kapitaalgoederen; afspraak F1. Binnen het totaalbudget openbare ruimte is hiervoor de noodzakelijke ruimte vrijgemaakt.
wijken
bedrijfs terreinen
bossen/ parken
A B A A B B B A A B B B
C B B C B B B C C B B B
C C C C/D C C C C C C B C
C B B B B B B C C B B B
B B B B B B B C C B B B
fietspaden
wijken >BGB
A B A A B B B A A B B B
hoofdinfra
winkel centra
groen speelvoorzieningen recreatievoorzieningen verhardingen verkeersvoorzieningen kunstwerken beeldende kunst zwerfvuil en onkruid overige stadsreiniging openbare verlichting riolering water
centrum
Overzicht basisniveaus onderhoudsobjecten
B B B B C C B B
A/B B B B C C B B
In het bovenstaande overzicht zijn de in Arnhem gehanteerde basisniveaus (CROW) voor de diverse onderhoudsobjecten met ingang van 2016 op hoofdlijnen weergegeven. Meer gedetailleerd wordt daarop ingegaan bij de diverse objecten van onderhoud.
Wegen Actuele kaders Beleidsnota Wegenonderhoud (raadsbesluit 2008); Besluitvorming bezuinigingen (raadsbesluiten 2012, 2013) . Ambitie De ambities liggen volgens de nota Wegenonderhoud op: niveau B voor hoofdwegen en voor 90 % van de wegen in wijken; niveau A voor fietspaden. Vanaf 2012 zijn de volgende bezuinigingen doorgevoerd: 2013: structurele verlaging van de norm voor wegen in wijken met elementenverharding van B naar C (met name rijbanen) en D (vooral parkeervakken); 2013: een bezuiniging van € 300.000 op de hoofdwegen door werken niet meer ‘s nachts en in de weekeinden uit te voeren en door het accepteren van kleinschalige reparaties (impact op de beeldkwaliteit; het ziet er minder mooi uit); 2016: structurele verlaging van het onderhoudsniveau van asfaltverhardingen in wijkwegen van B naar C, waarbij opgemerkt wordt dat in de praktijk het onderhoud al niet meer op B werd uitgevoerd (uitgevoerd kon worden). In 2012 is het basisniveau voor fietspaden verlaagd naar niveau B en de hoofdstructuur naar C voor de duur van 3 jaar. Met ingang van 2016 dit het basisniveau daarom weer teruggebracht naar respectievelijk A en B niveau. Uitgangssituatie In onderstaande overzichten wordt de achterstand voor alle wegen weergegeven ten opzichte van B niveau, terwijl het basisniveau in 2013 voor wijkwegen is verlaagd naar C-niveau. Dit is, omdat het beheersysteem op dit moment alleen de achterstand ten opzichte van B niveau kan berekenen. Onderzocht wordt of het systeem daarin meer flexibel kan worden gemaakt. Bovendien kan dan de vergelijking met vorige jaren zo beter gemaakt worden.
129
In 2015 is sprake van een aanzienlijke mate van achterstallig onderhoud ten opzichte van het in 2008 als gewenst geformuleerd niveau voor het Arnhemse wegennet: Hoofdw egen
Achterstand 2015
Wijkw egen
Fietspaden
24% slechter dan B 18% slechter dan B
23% slechter dan A
De situatie is overigens wel aanzienlijk beter dan die in 2008. In euro’s uitgedrukt is de achterstand in 2015 in vergelijking met 2008 als volgt: Hoofdw egen
Wijkw egen
Fietspaden
Bedragen x € 1.000
Achterstand 2008 Achterstand 2015
6.200 1.900
17.600 11.400
2.500 700
Planning 2016-2019 Het beheerplan 2016, dat in het najaar van 2015 wordt geactualiseerd, is qua planning bepalend voor het groot onderhoud. Waar mogelijk wordt – met name voor wijkwegen – samenloop gecreëerd met Buitengewoon Beter (BGB) en de uitvoering van het Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP). Op grond van genoemde planning wordt de volgende ontwikkeling van achterstanden verwacht: Hoofdw egen
Achterstand 2016 Achterstand 2019
Wijkw egen
Fietspaden
24% slechter dan B 18% slechter dan B 27% slechter dan B 21% slechter dan B
23% slechter dan A 20% slechter dan A
Hoofdw egen
Fietspaden
Wijkw egen
Bedragen x € 1.000
Achterstand 2019
2.100
13.300
600
Openbare verlichting Actuele kaders Voor beheer algemeen: alle openbare verlichting wordt in LED-verlichting uitgevoerd (nieuwe aanleg en groot onderhoud). Ambitie Met het oog op de sociale veiligheid en verkeersveiligheid voldoet de openbare verlichting in het algemeen aan de verlichtingsklassen van de Nederlandse Stichting Voor Verlichtingskunde (NSVV). Deze klassen zijn afgeleid van de Europese norm EN13.201. Voor de kwaliteit van de verlichting in woonwijken gaat het om de laagste verlichtingsklassen van de NSVV, die overeenkomen met het Politiekeurmerk Veilig Wonen. Met behulp van LEDverlichtingsarmaturen streven we naar een reductie van 50 % op de energiekosten. Meerkosten van LEDverlichting ten opzichte van conventionele verlichting moeten financieel opwegen tegen de besparingen die optreden bij gebruik gedurende 20 jaar. Uitgangssituatie De vervanging van masten, armaturen en kabels vindt planmatig plaats, omdat uitstel van planmatige vervanging na enige jaren leidt tot incidentele vervanging tegen hogere vervangingskosten. Daarnaast zou een armoedig straatbeeld ontstaan door incidentele plaatsing van nieuwe armaturen met een ander uiterlijk dan de bestaande. Ter voorkoming van kapitaalvernietiging vindt de vervanging van armaturen met elektronische apparatuur plaats aan het einde van hun (elektronisch-)technische levensduur van 20 jaar. Planning 2016-2019 De vervanging van de masten, armaturen en kabels wordt met ingang van 2016 gedaan vanuit het investeringsbudget. Hierbij worden vaste termijnen gehanteerd: LED-armaturen , LED-behuizingen en masten elke 20 jaar; Kabels: elke 25 jaar.
Verkeersinstallaties Actuele kaders ‘Licht op groen’/ over de exploitatie ( raadsbesluit 2004); ‘Het Groen Goed Verdeeld’ (collegebesluit 2006). Ambitie Doelmatige inzet en beheer van verkeersregelinstallaties (VRI); een goede technische staat en functionaliteit.
130
De functionaliteit is vooral gericht op het handhaven van de verkeersveiligheid. Daarnaast spelen leefbaarheid en bereikbaarheid, met een nadruk op het bevorderen van het gebruik van de fiets en het openbaar vervoer, een rol. Uitgangssituatie Het dagelijks eerste- en tweedelijnsonderhoud is uitbesteed aan een gespecialiseerde partij. Vanaf eind 2015 wordt gewerkt met een nieuw onderhoudscontract. Voor een nieuw contract voor het regulier vervangingsprogramma zijn voorbereidingen getroffen. Het huidige areaal is zowel technisch als functioneel (verkeerskundig) op orde. Planning 2016-2019 De vervanging van de verkeersregelinstallaties wordt gedaan vanuit het investeringsbudget. Hierbij worden vaste termijnen gehanteerd: verkeersregelautomaat en LED-lantaarns: elke 15 jaar; masten en kabels: elke 30 jaar. investeringsbudgetten Investeringen Verkeersregelinstallaties Bedragen x € 1.000
2016 - 8 verkeersregelinstallaties 2017 - 4 verkeersregelinstallaties 2018 - 2 verkeersregelinstallaties 2019 - 5 verkeersregelinstallaties
1.835 2.039 790 790
Civieltechnische Kunstwerken Actuele kaders Beleidskader Buiten Gewoon Beter en Buitengewoon doorgaan (raadsbesluit 2002) Ambitie Er zijn op dit moment 885 civieltechnische kunstwerken (bijv. trappartijen, bruggen, tunnels en viaducten) en bij stadsuitbreiding neemt dit aantal verder toe. Ambitie is deze kunstwerken op basisniveau (kwaliteitsniveau B) te brengen en houden. Uitgangssituatie Alle kunstwerken worden jaarlijks functioneel geïnspecteerd (schoon en netjes, heel en veilig). Elke vijf jaar wordt een kunstwerk vervolgens technisch geïnspecteerd. Uit deze inspecties blijkt dat kleine objecten een redelijke staat van onderhoud hebben, hier is ook geen sprake van achterstallig onderhoud; De 2014 gehouden technische inspectie van grotere civiele objecten (geheel in gemeentelijk beheer) heeft de actuele onderhoudssituatie voor de komende jaren beter in beeld gebracht; Op basis van de uitgevoerde inspecties is het achterstallig onderhoud geraamd op € 4,7 miljoen, waarvan de helft aan het doorlaatwerk in de Groene Rivier (ten noorden van Malburgen in de uiterwaarden). De risico’s voor kapitaalvernietiging zijn hierbij groot. Planning 2016-2019 Begin 2015 is aan de hand van de nieuwe inspecties een nieuw beheerplan, leidend voor het onderhoud in de komende jaren, in werking getreden. Op basis van bestaande inspecties staat voor 2016 in ieder geval groot onderhoud aan het viaduct Apeldoornseweg-Cattepoelseweg, de fiets- voetgangersbrug 'Het Hoefijzer' en uitgesteld onderhoud (uit 2015) aan het viaduct Schelmseweg-Cattepoelseweg op het programma; Door uitvoering van het onderhoudsprogramma zal de achterstand verkleind worden tot € 1,6 miljoen (dit is exclusief het doorlaatwerk in de Groene Rivier). In 2016 wordt duidelijk of het totaal beschikbare budget voor civieltechnische kunstwerken voldoende is om al het achterstallige onderhoud te kunnen wegwerken.
Riolering Actuele kaders Gemeentelijk Rioleringsplan 2014-2018 (vaststelling door raad voorzien 2e helft 2015). Ambitie Vaststelling van het GRP5 (2014-2018) wordt voor de tweede helft van 2015 voorzien. De budgetten voor het GRP5 zijn in het MJPB vanaf 2014 als kaderstellend opgenomen; Uitgangspunt voor het GRP5 (op basis van de Keuzenota) is uitvoering van wettelijk verplichte taken en een herstel- en vervangingsprogramma, waarmee de risico’s op bezwijkende riolen minimaal zijn; Alle riolen met een levensduur van minder dan vijf jaar worden vervangen. Riolen met een levensduur minder dan 10 jaar worden alleen vervangen als ze in een projectgebied liggen; In het GRP5 zijn geen middelen opgenomen voor de aanpak van bekende plekken met wateroverlast op straat.
131
Naar aanleiding van de wateroverlast in de zomer van 2014 wordt een separaat Actieplan Wateroverlast opgesteld. Voorzien is dat het plan in de tweede helft van 2015 aan de raad wordt voorgelegd. De aanpak is nadrukkelijk een gedeelde verantwoordelijkheid van de overheid (gemeente en waterschap) en de particulieren (bewoners, bedrijven, instellingen). Wijzigingen in de aanpak van (extreme) wateroverlast kunnen gevolgen hebben voor de ambitie van het GRP5 en de besteding van het daarvoor beschikbare krediet.
Uitgangssituatie De werking van het Arnhemse rioolstelsel is in de aflopen jaren structureel verbeterd; Het rioolstelsel is uitgebreid, de bergingscapaciteit is vergroot en op veel plekken is de afvoer van regenwater afgekoppeld; Bij werkzaamheden wordt zoveel mogelijk gekeken of het mogelijk is om, binnen het beschikbare budget, maatregelen te nemen om extreme wateroverlast te verminderen. De onderhoudsachterstanden van het riool zijn aan het verdwijnen; Over het gehele rioolstelsel zijn inspectiegegevens beschikbaar; Er wordt gewerkt met een projectenlijst op basis van de technische staat van het riool; Bij de uitvoering wordt gestreefd naar zoveel mogelijk samenloop met noodzakelijke bovengrondse werkzaamheden. Planning 2016-2019 De gemiddelde theoretische technische levensduur van een rioolstreng is 60 jaar. Belangrijke bepalende factoren voor de levensduur zijn de stabiliteit van de ondergrond, het gebruik van de buitenruimte boven het riool en het gebruik van het riool zelf. In de praktijk zien we dat de gemiddelde levensduur in Arnhem iets langer is dan 60 jaar. In Arnhem ligt op dit moment nog 135 kilometer riool dat ouder is dan 60 jaar. In de komende planperiode worden alleen nog maar die riolen vervangen die op technische gronden ook echt vervangen móéten worden.
Water Actuele kaders Waterplan Arnhem 2009 – 2015 (raadsbesluit 2009); gezamenlijk beleidsplan van gemeente en beide waterschappen. Ambitie Het watersysteem op orde brengen en houden. Bij het beheer en onderhoud gaat het onder meer om afkoppelvoorzieningen, eco-zones, moerassen, sloten, beschoeiingen, paddenpoelen en oppervlaktewater(bodems) zoals de Immerlooplas, Malburgerhaven, Defensiehaven, Haven van Coers en de dijkdoorbraakkolken in Arnhem . Ook het onderhoud aan civieltechnische watergerelateerde werken, zoals beekriolen, duikers en fonteinen behoort bij dit onderwerp. Voor het hydraulisch profiel zijn de twee waterschappen verantwoordelijk. Uitgangssituatie Het Waterplan 2009–2015 is tot nu toe overeenkomstig het uitvoeringsprogramma gerealiseerd; Van de onderhoudstoestand van vooral de duikers en beekriolen is op dit moment nog weinig bekend. In de afgelopen periode is veel energie gestoken in het controleren en waar nodig corrigeren van de bestaande beheergegevens van de duikers en beekriolen. De locaties en de ouderdom zijn in kaart gebracht. Planning 2016-2019 De onderhoudstoestand van alle duikers en beekriolen (er zijn circa 100 duiker- en beekrioolkruisingen met de hoofd- en ontsluitingswegen, provinciale wegen en het spoor) worden in deze planperiode in beeld gebracht; Door reiniging en inspectie van de duikers en beekriolen kan de fysieke conditie (het schadebeeld) worden beoordeeld en de onderhoudsbehoefte in beeld worden gebracht. Op basis daarvan worden ook in deze planperiode de beheersmaatregelen uitgezet; Het afzien van de geplande herontwikkeling op het Gele Rijdersplein (herbouw HBS) heeft gevolgen voor de AKU-fontein (monument) en wel specifiek hoe moet worden omgegaan met het aanwezige achterstallige onderhoud. Hiernaar is onderzoek gestart.
Wijkgroen Actuele kaders Groenplan 2004-2007/2015 (raadsbesluit 2004) Ambitie Het Groenplan bevat een samenhangende visie op de ontwikkeling, inrichting en beheer van het groen in en om de stad Arnhem, voor korte (2004 – 2007) en de middellange termijn (2015). Wijkgroenbeheer is gericht op het realisatie en instandhouding van de gewenste streefbeelden. Op de ene plaats leidt dit tot natuurlijk groen en op een andere tot meer cultuurlijk groen. 132
onderhoudsambitie wijkgroen: C-niveau; onderhoudsambitie groen in de binnenstad en winkelcentra: A-niveau.
Het Coalitieakkoord bevat diverse groene ambities: gebieden bestemd als natuur en bos behouden hun bestemming; Het areaal groen blijft ten minste gelijk en bij voorkeur per wijk. Uitgangssituatie Wijkgroen: het dagelijks onderhoud wordt op C-niveau uitgevoerd. Het gaat dan om het onderhoud van heesters, hagen, boomspiegels, struwelen en gazons. Areaaluitbreiding (Schuytgraaf en diverse inbreidingslocaties) zorgt voor het verder oplopen van het tekort bij het dagelijks onderhoud. Om de tekorten op het dagelijks onderhoud terug te dringen wordt een deel van het budget wijkgroen programmering (vervangen groen) ingezet; Groen in de binnenstad en winkelcentra: het onderhoud wordt op A-niveau uitgevoerd. Planning 2016-2019 Dagelijks onderhoud: wordt vooralsnog uitgevoerd conform de in 2015 gevolgde lijn nl. A-, B- dan wel Cniveau; Vervangingen: worden zoveel mogelijk in samenloop met maatregelen aan andere onderhoudsobjecten en in integrale projecten geprogrammeerd en opgepakt. Het dagelijks onderhoud van het wijkgroen.
Speelvoorzieningen Actuele kaders Nota Ruimte voor de Jeugd (Spelennota) 2010-2020 (raadsbesluit 2009) Initiatiefvoorstel Groene Speelplaatsen (raadsbesluit 2013). Ambitie Speelvoorzieningen in de (semi-) openbare ruimte moeten voldoen aan de normen van het Warenwetbesluit Attractie- en Speeltoestellen (WAS). De onderhoudsambitie voor speelvoorzieningen is niveau B. Vanuit het oogpunt van kostenbeheersing voor het onderhoud wordt gestreefd naar grotere centrale speelplekken met meer spelaanleidingen en naar natuurlijk spelen. Deze grotere centrale speelplekken zijn uitdagender en sluiten beter aan bij de wensen van de kinderen. Uitgangssituatie Dagelijks onderhoud: wordt op B-niveau uitgevoerd, behalve voor het onderdeel beplakking en graffiti dat op C-niveau wordt uitgevoerd; Inspectie: alle speelvoorzieningen in de openbare ruimte worden 3 keer per jaar op functionaliteit geïnspecteerd en 1 keer per jaar op technische kwaliteit. Dit is conform de normen van het Warenwetbesluit. Geconstateerde gebreken worden hersteld of ook anderszins opgelost; Vervangingen: versleten speeltoestellen worden verwijderd en alleen vervangen, indien dit binnen de uitgangspunten van de Nota Ruimte voor de Jeugd past. Planning 2016-2019 Voortzetting van het bestaande niveau van onderhoud en beheer. Dat impliceert ook het verder toegroeien naar centrale speelplekken per wijk.
Bomen Actuele kaders Groenplan 2004-2007/2015 (raadsbesluit 2004). Ambitie De gemeente als boomeigenaar dient volgens het Burgerlijk Wetboek de algemene zorgvuldigheidsnormen in acht te nemen, de zorgplicht. Beheer- en onderhoudsmaatregelen zijn gericht op duurzame instandhouding van het bomenbestand en de bomenstructuur. Hierbij is speciale aandacht voor waardevolle bomen. Het ambitieniveau voor het onderhoud aan individuele bomen is B. Uitgangssituatie Zorgplicht: alle bomen in de openbare ruimte worden periodiek vooral op veiligheid gecontroleerd door visuele boombeoordelingen; Dagelijks onderhoud: de individuele bomen worden op B-niveau onderhouden. Om budgettaire redenen konden voorgaande jaren de bomen niet allemaal naar wens worden gesnoeid, zodat achterstanden zijn ontstaan. Hierdoor is het aantal meldingen, klachten en de overlast toegenomen. De risico's bij aanhoudend tekorten zijn op lange termijn meer onveilige situaties, calamiteiten en kapitaalvernietiging, omdat de vitaliteit van de bomen achteruit gaat. Om dit te voor komen wordt een deel van het budget bomen programmering (vervanging bomenlanen) ingezet voor het snoeien van bomen;
133
Vervangingen: de individuele vervanging van bomen wordt jaarlijks via de boombeheerlijst uitgevoerd. Vervanging van bomenlanen wordt geprogrammeerd zodra meer dan 60% van de bomen in een laan zijn uitgevallen.
Planning 2016-2019 Alle noodzakelijke maatregelen naar aanleiding van de periodieke veiligheidsbeoordelingen zullen worden uitgevoerd. Het dagelijks onderhoud van de individuele bomen wordt blijvend gedaan op B-niveau. In de periode 2014-2016 wordt de huidige staat van de bomenlanen geïnventariseerd. Hierin wordt het percentage uitgevallen bomen in beeld gebracht.
Parken en Bossen Actuele kaders Groenplan 2004-2007/2015 (raadsbesluit 2004); Gebiedsvisie Moscowa 2007-2030 (raadsbesluit 2007); Gebiedsvisie Sonsbeek, Zijpendaal en Gulden Bodem 2008-2018 (raadsbesluit 2008). Ambitie Ruimte voor recreatie, sport en samenleven én de instandhouding en verbetering van erfgoed en ecologische systemen. Concreet bij onder meer de instandhouding van de rijksmonumenten Moscowa, Sonsbeek, Zijpendaal en Gulden Bodem: instandhouding leempaden en slijtlagen, trappen, zitbanken, ligweides (sport, recreatie, ontmoeting); instandhouding weidehekwerken, herinrichting van bospercelen, laanvervanging (ecologie); instandhouding poorten, monumentale weidehekwerken en follies zoals de Belvedère en de IJskelder in Sonsbeek (erfgoed). Een ander tenminste op B-kwaliteitsniveau. Uitgangssituatie De Barrokke laan van Zijpendaal is in verval geraakt. Langs de laan moeten diverse bomen gekapt en vervangen worden. Planning 2016-2019 In 2016/ 2017 wordt grootschalig onderhoud gepleegd aan de Barokke laan.
Sportvelden Actuele kaders Sportvisie (raadsbesluit 2011); Arnhemse Accommodatienota (raadsbesluit 2014) Ambitie Integraal en efficiënt beheer, exploitatie en onderhoud van de buitensportaccommodaties, passend bij de wensen en behoeften van de huidige en potentiële gebruikers. Bij het integrale en efficiënte beheer wordt uitgegaan van de kwalificatie “voldoende tot goed” op basis van de uitgangspunten in het kwaliteitssysteem voor sportvelden (KYBYS). Uitgangspunt is voorts dat een deel van het uitvoerende werk wordt uitgevoerd door medewerkers met een blijvende of tijdelijke achterstand tot de arbeidsmarkt. Uitgangssituatie Op basis van inspecties is geconstateerd dat de staat van onderhoud van de accommodaties, zowel op sporttechnisch als op cultuurtechnisch gebied op dit moment voldoende tot goed is. Planning 2016-2019 In het kader van een bezuinigingsoperatie is per 1 januari 2015 10 % van de buitensportvelden afgestoten. Dit heeft een structurele besparing van € 130.000 opgeleverd. Het reguliere onderhoud aan de overblijvende sportparken zal op het huidige kwaliteitsniveau worden uitgevoerd vanuit de normale onderhoudsbudgetten. Noodzakelijke renovaties en vervangingen zijn voor de periode 2016–2019 voorgedragen in de meerjarige investeringsplanning.
Installaties zwembaden Actuele kaders Sportvisie (raadsbesluit 2011); Arnhemse Accommodatienota (raadsbesluit 2014). Ambitie De kwaliteit zoals gedefinieerd in het (ambtelijke) “Onderhoudsplan Installaties Zwembaden” van de afdeling zwembaden van het sportbedrijf Arnhem is uitgangspunt voor goed functionerende installaties
134
Uitgangssituatie De staat van installaties in beheer bij het Sportbedrijf Arnhem is goed. Een deel van de installaties in de zwembaden (de gebouwgebonden installaties) is in beheer bij het Vastgoedbedrijf Arnhem. Hierover vindt afstemming tussen beheersmatige en inhoudelijke verantwoordelijkheid plaats. Planning 2016-2019 Voortzetting van het reguliere onderhoud conform genoemd onderhoudsplan. Tijdige vervanging van installaties in de periode 2016-2019 is voorgedragen voor de meerjarige investeringsplanning
Inzamelvoorzieningen voor afval- en grondstoffen Actuele kaders Afval- grondstoffenbeleidsplan 2012-2020 (raadsbesluit 2012); Uitrol omgekeerd inzamelen (raadsbesluit juni 2015); Overeenkomst voor het Ondergronds Afval Transportsysteem (OAT). Ambitie Het realiseren van meer hergebruik van het huishoudelijk afval. 60% hergebruik in 2020; Zorg voor een geborgde functionaliteit (geen storingen); Veiligheid voor gebruikers en passanten nabij de inzamelvoorzieningen en het gebruik van de voorzieningen.
Uitgangssituatie Het implementeren van het nieuw inzamelsysteem (omgekeerd inzamelen) binnen de gestelde kaders; Zowel preventief als correctief onderhoud zijn uitbesteed; Staat van onderhoud is nu (na verandering van de onderhoudssystematiek) voldoende tot goed; Systemen zijn voorzien van een veiligheidskeurmerk. Er worden periodiek controles uitgevoerd. Planning 2016 - 2019 Uitrol inzamelsysteem omgekeerd inzamelen 2016 t/m 2018 conform het raadsbesluit van juni 2015; Behoud van de uitgangssituatie; Jaarlijkse evaluatie of op basis van de controles de onderhoudsovereenkomst nog voldoende actueel is of aangevuld moet worden; Noodzakelijke investeringen in het OAT zijn voorzien in de exploitatie, ook na 2019.
Vastgoed Actuele kaders Er is een ambtelijk Vastgoedbeheerplan en er zijn voor alle panden in (permanent) beheer ambtelijke meerjarige onderhoudsplannen. Bij het vastgoed gelden als deelportefeuilles onderwijsgebouwen (R4), culturele-, erfgoed- en sportvoorzieningen (R5), welzijnsvoorzieningen (R7), gemeentelijke huisvesting (R9), bijzonder vastgoed en vastgoed in de openbare ruimte (R2). Ambitie De ambitie is, behalve voor stedelijke ontwikkelingsprojecten, over het geheel genomen een NEN2767-conditie score 3 of beter. Dit gebeurt door middel van een vastgelegde meet- en registreermethode. Deze registratie geschiedt door een gecertificeerde inspecteur. Deze stelt van ieder materiaal, elk element en iedere detaillering vast wat de eventuele gebreken zijn, de omvang daarvan en de intensiteit. De score loopt van 1 tot 6, daarbij is 1 zeer goed en 6 zeer slecht. Een conditiescore van 3 is naar de maatstaf van de meeste eigenaren en gebruikers voldoende. Afwijkingen van conditiescore 3 zijn mogelijk al naar gelang de functie. Zo onderhoudt de gemeente vastgoed wat aangekocht is voor stedelijke ontwikkelingsprojecten niet op een conditiegerichte manier omdat deze panden tijdelijk in beheer zijn. Uitgangssituatie Al het vastgoed voldoet aan het gewenste kwaliteitsniveau, met uitzondering van gebouwen die op korte termijn de functie gaan verliezen of gebouwen die op korte termijn gerenoveerd gaan worden. Veel gebouwen zijn ouder dan 40 jaar, waardoor onder meer de isolatiewaarden niet voldoen aan hedendaagse normen. Met ingang van 2015 is voor de deelportefeuille onderwijs de verantwoordelijkheid voor het onderhoud van de gebouwen overgegaan naar de schoolbesturen. De multifunctionele centra zijn hiervan uitgezonderd.
135
Planning 2016-2019 Lasten en baten voor beheer en onderhoud van het permanente vastgoed maken onderdeel uit van diverse programma’s in de gemeentebegroting. Jaarlijks wordt er gemiddeld ongeveer € 1,4 miljoen uitgegeven aan investeringen zoals daken en installaties. Daarnaast wordt er jaarlijks gemiddeld € 3,2 miljoen uitgegeven aan kosten voor onderhoud. In 2016 bedragen de exploitatiekosten over alle programma's heen € 37 miljoen, waarvan ruim € 30 miljoen aan kapitaallasten. De (verhuur) inkomsten bedragen € 7 miljoen en de overige goederen en diensten bedragen 14 miljoen. De grootste uitgavenpost hiervan is huur: deze bedraagt ruim € 7 miljoen. Aan onderhoud wordt er in 2016 naar verwachting € 3,5 miljoen uitgegeven. In de begroting 2016 - 2019 is een taakstelling voor te verkopen vastgoed van € 1 miljoen per jaar opgenomen. Deze taakstelling is niet structureel. Dit zal voornamelijk worden ingevuld door de verkoop van overtollig geworden schoolgebouwen.
Overzicht onderhoudskosten kapitaalgoederen Overige goederen en diensten en uren
Kapitaalgoed
Kapitaallasten
Totaal exploitatie
Investeringen 2016
Bedragen x € 1.000
BGB Wegen Kunstwerken Riolering Groen Bomen Spelen Bossen en parken Water Openbare Verlichting Verkeersregelinstallaties Inzamelvoorziening Afvalstoffen (1) Sportvelden Instalaties Zwembaden Vastgoed
6.632 5.962 514 3.827 3.269 862 753 1.593 1.512 1.311 604 395 307 112 7.200
804 10.540 22 32 224 104 676 694 1.115 252 51 30.182
6.632 6.766 514 14.367 3.291 894 753 1.817 1.616 1.987 1.298 1.510 559 163 37.382
Totaal
34.853
44.696
79.549
19.854
Openbare Ruimte Sportbedrijf Vastgoed
78,1% 1,2% 20,7%
31,8% 0,7% 67,5%
52,1% 0,9% 47,0%
88,8% 4,2% 7,1%
1.278 787 9.523
2.350 1.835 1.849 660 172 1.400
[1] De hier geraamde post betreft de onderhoudskosten van kapitaalgoederen met betrekking tot ondergrondse containers, ondergronds afvaltransport en omgekeerde afvalinzameling.
136
Paragraaf 5.5 Financiering De gemeentelijke financieringsfunctie voorziet in de vermogensbehoefte van de gemeente. Hieronder valt het aantrekken van geldleningen en het uitzetten van overtollige geldmiddelen, maar ook het beheersen van de financiële risico’s. Doel is ervoor te zorgen dat er altijd voldoende geld is om aan de verplichtingen te kunnen voldoen, zoals het betalen van uitkeringen, maar ook het doen van investeringen in de stad.
Risicomanagement financiering Voor wat betreft de financiering wordt onderscheid gemaakt tussen: a. Eigen gemeentelijke financieringsbehoefte; b. Financiering van de sociale woningbouw; c. Financiering van aan de gemeente gelieerde instellingen. a. Eigen gemeentelijke financieringsbehoefte Bij de eigen gemeentelijke financieringsbehoefte gaat het om de financiering van de investeringen van de gemeente Arnhem, de exploitatie van lasten en baten en de Stadsbank. Bij de investeringen moet naast de reguliere financieringen van de gemeentelijke taken worden gedacht aan grote stedelijke projecten, zoals Arnhem Centraal, stadsvernieuwing in de binnenstad, grondexploitatie en onderhoud in de infrastructurele sfeer. Als ‘inkoop’ van geld (de funding) wordt gebruik gemaakt van de volgende financieringsmiddelen (stand per 31 december 2016): • de kapitaalmarkt voor langlopende financieringsmiddelen: € 709,8 miljoen. Het betreft hier dus de leningenportefeuille opgenomen gelden (O/G); • de geldmarkt voor kortlopende financiering (< 1 jaar). Naar verwachting zal de financiering met kasgeld per 31 december 2016 € 30,1 miljoen bedragen. Arnhem blijft daarmee ruim binnen de kasgeldlimiet; • de binnen Arnhem beschikbare reserves en voorzieningen met een volume van € 126,1 miljoen. Binnen de gemeente wordt voor de financiering een omslagrente in rekening gebracht bij de investeringen en de projecten. Dit percentage is vanaf 2016 verlaagd van 5,25% naar 4%. De portefeuille door de financieringsfunctie uitgezette gelden (U/G), heeft per 31 december 2016 een volume van € 34 miljoen. Het betreft hier leningen aan instellingen en aan woningcorporaties. Arnhem en de recessie De kredietcrisis en de daarop volgende economische recessie hebben ertoe geleid dat de gemeente na een aanvankelijke stijging is geconfronteerd met een gestaag dalende rente. In de sfeer van de financiering heeft de recessie daarmee voor de gemeente voordelen opgeleverd. Nederland en Europa hebben de recessie achter zich gelaten en de economie herstelt zich langzaam. Een doorzettend herstel van de economie zal op een zeker moment moeten leiden tot een stijging van de rente. Dat is een zekerheid met de kanttekening dat niet te voorspellen is op welk moment de rentestijging zal gaan optreden. Vooralsnog is van een serieuze stijging van de rente op de geld- en kapitaalmarkt nog geen sprake. Sterker, in de eerste maanden van 2015 is de rente gedaald naar onwaarschijnlijk geachte, lage niveaus. Dit is naast de kwakkelende economie enerzijds te danken aan de maatregelen van de ECB (het op grote schaal opkopen van staatsobligaties) en anderzijds aan onzekerheden rond de situatie met betrekking tot Griekenland. Gevolg is dat de gemeente nog steeds voordeel heeft van de lage rente op nieuwe leningen. Nooit heeft de gemeente goedkopere leningen kunnen afsluiten dan in het voorjaar van 2015. b. Financiering van de sociale woningbouw Voor de financiering van de woningbouw wordt door de corporaties nadrukkelijk gekeken naar het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW), waarmee de gemeente Arnhem een achtervangovereenkomst heeft gesloten. Dit landelijke fonds fungeert als waarborg ten aanzien van risico’s van wanbetaling en vervult daarmee de garantstellende rol die gemeenten van oudsher hadden. Het bestaan van het WSW samen met ontwikkelingen op het gebied van schaalvergroting en regionalisering van de woningcorporaties verklaart waarom de rol van de gemeente op het terrein van de financiering van woningbouw de afgelopen jaren kleiner is geworden. De omvang van de verstrekte leningen aan woningcorporaties bedraagt per 1 januari 2016 € 13,9 miljoen en volgens de contractueel vastgelegde aflossingsschema’s per 31 december 2016 € 2,8 miljoen. Reserve woningbouw Tot en met 2014 werden voor de aan deze financiering verbonden risico's gedekt door de BR Volkshuisvesting. Deze reserve is ingezet voor de incidentele subsidie aan woningcorporaties voor het verduurzamen van huurwoningen in een aantal wijken in Arnhem. Gezien de snelle afbouw van de portefeuille (in 2016 wordt de laatste grote lening van € 11 miljoen afgelost, waarna nog een paar kleine leningen resteren) en de trouwe betaling van rente en aflossing door de woningcorporaties achten wij een afzonderlijke risicobuffer niet langer nodig. 137
c. Financiering van aan de gemeente gelieerde instellingen Bij de financiering van aan de gemeente gelieerde instellingen gaat het om activiteiten die nauw grenzen aan het beleid van de gemeente Arnhem. Het gaat hier vooral om instellingen in de sectoren zorg, sport en cultuur. Ook bij deze financiering wordt de laatste jaren een terughoudend beleid gevoerd. Bij de directe (eigen) financiering van de activiteiten van de instellingen heeft de gemeente Arnhem een gericht toezicht op het reilen en zeilen van de betreffende instellingen. Door aan de te verstrekken leningen waarborgen te verbinden kan bij calamiteiten direct worden gereageerd (voorbeeld: executie bij recht van eerste hypotheek). Tevens bestaan er bij de sectoren zorg en sport waarborgfondsen. Met borgstelling door deze waarborgfondsen kunnen instellingen bij banken een lagere rente bedingen en hoeft de gemeente zelf geen lening te verstrekken. Het waarborgfonds voor de sport (SWS) garandeert maximaal de helft van de lening en eist een garantie van de gemeente voor het resterende deel van de lening. De economie trekt aan, maar niet op alle fronten in een gelijk tempo. Daardoor is het niet ondenkbaar dat een instelling, die langer geconfronteerd wordt met de gevolgen van de aanhoudende recessie, (eerder) in moeilijkheden komt en bij de gemeente aan moet kloppen voor ondersteuning. Dat risico wordt substantieel verkleind door de garanties van de waarborgfondsen.
Financieringsvolume (delegatie/mandaat) Bij het vaststellen van de MJPB neemt de gemeenteraad een besluit over de omvang van de gemeentelijke activiteiten en daarmee over het financieringsvolume. Afgezien van de eigen middelen in reserves en voorzieningen wordt in de financieringsbehoefte voorzien door middel van leningen voor de lange termijn (vaste financiering) en voor de korte termijn (vlottende financiering). Lange termijn financiering (vaste financiering) Zoals reeds toegelicht gaat het hier om de benodigde geldmiddelen voor de eigen gemeentelijke investeringen en projecten; de financiering van sociale woningbouw en de verstrekking van geldleningen aan instellingen, gelieerd aan het beleid van de gemeente Arnhem. Korte termijn financiering ( vlottende financiering) Bij de kortlopende financiering gaat het om de financiering van de lopende activiteiten en werkzaamheden van de gemeente. Hiervoor wordt geld geleend of (in geval van een tijdelijk overschot) uitgezet voor een periode van maximaal een jaar. Als een extra zekerheid, bijvoorbeeld voor het opvangen van onverwachte fluctuaties in de behoefte aan kasgeld, is een arrangement afgesloten met de Bank Nederlandse Gemeenten waarbij tot een maximaal volume ter hoogte van de kasgeldlimiet uit de wet FIDO (Wet Financiering Decentrale Overheden) tegen een lage rente kasgeld kan worden geleend. Het staat de gemeente vrij om los van dit arrangement zelf kortlopende middelen aan te trekken. In voorkomende situaties zal een deel van de opgenomen kas-/callgelden (O/G) worden omgezet in langlopende financiering, de zogenoemde consolidatie. Een en ander past binnen de regels, zoals vastgelegd in het Treasurystatuut. Financieringsbehoefte per 31-12-2016 Onderstaand schema geeft inzicht in de benodigde geldmiddelen en de manier waarop een en ander kan worden gefinancierd (funding). Het totaalvolume van de benodigde financieringen bedraagt € 866 miljoen (kort- en langlopend). Vanuit de volumes van de reserves en voorzieningen en vanuit de bestaande leningenportefeuilles voor respectievelijk de vaste financiering en de woningbouw is een bedrag van € 835,8 miljoen beschikbaar. Tevens is vanuit de vlottende financiering (het kasgeld) een bedrag van maximaal € 60,3 miljoen als dekking in te zetten, waarvan in 2016 voor € 30,1 miljoen gebruik gemaakt zal worden. Dit betreft kortlopende leningen en het arrangement met de Bank Nederlandse Gemeenten. Totaal aan financieringsmiddelen is de gevraagde € 866 miljoen dus beschikbaar. De financieringsfunctie is hiermee in staat om voldoende middelen beschikbaar te stellen voor dekking van de reeds gepleegde investeringen, de kosten in de grondexploitatie en voor de in 2016 begrote investeringen. Tabel Financieringsbehoefte per 31 december 2016 Benodigd voor
Bedrag
Financiering m iddels
Bedrag Bedragen x € 1.000
Activa gemeente Arnhem en grondexploitatie
Uitgezette gelden aan gelieerde instellingen en w oningcorporaties
780.778
Reserves en voorzieningen
126.090
35.197
Opgenomen gelden in de kapitaalmarkt (leningen o/g)
709.755
50.019
Rekening courant B.N.G. en kasgeldleningen
(kapitaalverstrekking en leningen u/g) Overige uitgezette middelen (o.a. Stadsbank en bijdragen aan activa van derden) Totaal Resultaat
865.994
Totaal Resultaat
138
30.149 865.994
Leningenportefeuille 2016 Onderstaand schema geeft inzicht in de samenstelling van de volumes in het jaar 2016 van de huidige leningenportefeuille van de financieringsfunctie. Het betreft leningen opgenomen gelden (O/G) en leningen uitgezette gelden (U/G). Tabel Leningenportefeuille 2016 Leningen portefeuille
Stand 1-1-2016
Opnam e
Aflossing
Stand 31-12-2016
rente 2016
Bedragen x € 1.000 Leningen O/G Leningen portefeuille
629.385
Nog aan te trekken financiering in 2015
53.196
-26.995
51.391
Leningen t.b.v. w oningcorporaties
2.910
Totaal leningen O/G
683.686
53.196
655.586
14.827
51.391
0
-132
2.778
70
-27.127
709.755
14.897
1.156
Bedragen x € 1.000 Leningen U/G Vaste leningen uitstaand
33.151
-2.002
31.149
Woningcorporaties
13.939
-11.132
2.807
296
Totaal leningen U/G
47.090
-13.134
33.956
1.452
0
Rentevisie In de afgelopen jaren heeft de gemeente de gemiddelde looptijd van de aangetrokken leningen teruggebracht van 10 jaren naar 6 jaar door middel van het afsluiten van leningen met kortere looptijden. Als gevolg daarvan is de gemiddeld over de leningenportefeuille te betalen rente gedaald naar ruim onder de 4 %. Deze 4 % is het niveau dat de gemeente over een lange periode wil aanhouden als bovengrens. De rentepercentages op de kapitaalmarkt hebben zich de afgelopen jaren bewogen op een historisch laag niveau. Zo is in 2015 een lening met een looptijd van 15 jaar aangetrokken tegen een rente van 0,93%. Voor nieuwe leningen wordt voorlopig weer gekozen voor langere looptijden met nog steeds een rente fors onder de 4 %. Hiermee is ruimte gecreëerd om in toekomstige jaren - wanneer de rente voor nieuwe leningen mogelijk weer op een hoger niveau terecht zal komen - met behulp van leningen met kortere looptijden toch een gemiddelde rente van niet meer dan 4 % te kunnen blijven realiseren. Als gevolg van de renterisiconorm (zie hieronder) is een gemiddelde looptijd van korter dan ongeveer vijf jaar (met een bijbehorende nog lagere rente) voor de gemeente niet toegestaan. De gemeente zou dan in een jaar meer leningen moeten herfinancieren dan is toegestaan. Mandaat (voor nieuw aan te trekken financieringsmiddelen) Met het vaststellen van deze MJPB 2016 – 2019 inclusief de Paragraaf Financiering mandateert de gemeenteraad het college om voor de financieringsbehoefte per onderscheiden categorie in 2016 leningen aan te gaan tot de volgende maximumtotalen: Tabel Mandaat (voor nieuw aan te trekken financieringsmiddelen) Maxim aal toegestane leningen 2016
Maxim aal Bedragen x € 1.000
Eigen gemeentelijke financieringsbehoefte
250.000
Financieringsbehoefte sociale w oningbouw
100.000
Financieringsbehoefte aan gemeente gelieerde inst.
50.000
Kasgeldlimiet De Wet FIDO geeft concrete richtlijnen voor gemeenten voor het beheersen van het renterisico in verband met de korte termijn financiering. De kasgeldlimiet is een wettelijk maximum (plafond) voor het volume geldleningen in de vorm van zogenaamde call- en kasgeldtransacties. De bovengrens is bij ministeriële regeling voor het jaar 2016 vastgesteld op 8,5 % van het lastentotaal van de gemeentelijke begroting. De begroting van de gemeente Arnhem voor het jaar 2016 heeft een omvang van € 708,5 miljoen en daarmee komt de kasgeldlimiet uit op € 60,2 miljoen. De kasgeldlimiet ligt op bijna hetzelfde niveau als in 2015 en is € 12,2 miljoen hoger dan in 2014. Dit is een gevolg van de verruiming van het lastentotaal van de begroting van € 565,4 miljoen naar de genoemde € 708,5 miljoen, wat wordt veroorzaakt door de drie decentralisaties in de zorg (3 D’s). Het Rijk geeft gemeenten veel ruimte om maximaal gebruik te maken van (goedkope) financiering met kasgeld. Hoewel het gemeenten niet is toegestaan de kasgeldlimiet te overschrijden (Wet FIDO, art. 4, lid 1), hoeven deze pas aan de toezichthouder te rapporteren wanneer de kasgeldlimiet drie kwartalen op rij wordt overschreden (art. 4, lid 2). De gemeente Arnhem stuurt erop onder de kasgeldlimiet te blijven en deze niet te overschrijden. 139
Renterisiconorm Het renterisico betreft het risico dat de begroting van de gemeente geconfronteerd wordt met een verzwaring van de rentelasten als gevolg van herfinancieringen van bestaande activa of van herziening van rente van bestaande leningen. Het doel van de renterisiconorm is om dit risico te beperken tot een handelbaar niveau. Bij een goed (gelijkmatig) opgebouwde leningenportefeuille blijft het renterisico binnen verantwoorde marges en zullen de renteaanpassingen zich geleidelijk voordoen en binnen de begroting opgevangen kunnen worden. In de Wet FIDO is vastgelegd dat jaarlijks een volume ter grootte van 20 % van het lastentotaal van de gemeentelijke begroting (peildatum 1 januari) mag worden geherfinancierd of een renteherziening mag ondergaan. Omdat de gemeente voor de eigen financiering geen leningen heeft aangetrokken waarvan periodiek de rente wordt herzien, heeft voor Arnhem de renterisiconorm alleen betrekking op herfinanciering van aflopende leningen. In Arnhem ligt de omvang van de totale leningenportefeuille (€ 709,8 miljoen) nagenoeg op het lastentotaal van de begroting (€ 708,5 miljoen), wat betekent dat jaarlijks ongeveer 20 % van de leningenportefeuille mag worden geherfinancierd. Dat betekent weer dat de gemiddelde looptijd van de aangetrokken leningen niet korter mag zijn dan ongeveer vijf jaar. Voor het jaar 2016 komt de prognose van het renterisico uit op 3,8 %. (vergelijk: JV2014 19,3 %). De grote daling ten opzichte van de realisatie van 2014 wordt veroorzaakt door de drie D’s. Als gevolg hiervan is het lastentotaal van de begroting sterk toegenomen, waarop vanzelfsprekend in het verleden niet geanticipeerd kon worden door meer leningen af te sluiten die in 2016 moeten worden afgelost.
Schatkistbankieren In het najaar van 2013 is voor gemeenten en andere decentrale overheden verplicht schatkistbankieren ingevoerd. Decentrale overheden dienen banktegoeden, die een vooraf bepaalde drempelwaarde te boven gaan, af te storten naar een rekening-courant bij het ministerie van Financiën. Voor de gemeente Arnhem bedraagt de drempelwaarde in 2016 € 4,16 miljoen. Omdat inkomende en uitgaande kasstromen niet op elkaar zijn afgestemd, kunnen hoge positieve of negatieve kassaldi ontstaan. Om enigszins ruimte te bieden voor zulke bewegingen moet het gemiddelde van de banksaldi van de gemeente in een kwartaal worden afgezet tegen deze drempelwaarde. Het banksaldo hoeft niet continu beneden de drempelwaarde te blijven. Een banksaldo boven de drempelwaarde kan binnen het kwartaal worden gecompenseerd met banksaldi, die lager zijn dan de drempelwaarde. Om de drempelwaarde niet te overschrijden wordt in 2015 beperkt gebankierd bij de schatkist. De verwachting is dat dit ook voor 2016 het geval zal zijn. Bij de controle van de jaarrekening neemt de accountant de verplichting tot schatkistbankieren mee.
Overige risico's Gezien de samenstelling van de gemeentelijke leningenportefeuille en de kaderstelling vanuit de wet en het Treasurystatuut (leningen worden alleen afgesloten in euro’s) is binnen de gemeente Arnhem geen sprake van valutarisico en/of koersrisico.
140
Paragraaf 5.6 Bedrijfsvoering Voor de gemeentelijke bedrijfsvoering zijn bedrijfsmiddelen nodig om de geformuleerde doelen van de verschillende programma’s te kunnen bereiken. Het gaat met name om de uitgaven voor personeel en organisatie, informatie en automatisering, auditing en risicomanagement.
Personeel en organisatie In 2015 is de visie op personeel vastgesteld en is ook een begin gemaakt met strategische personeelsplanning. Beide zaken zullen in 2016 verder uitgewerkt en doorgezet worden. De visie heeft drie prioriteiten: mobiliteit/flexibiliteit; persoonlijk ondernemerschap; kennisdelen. Op elk van de drie prioriteiten wordt in 2016 geïnvesteerd. Hiervoor zijn verschillende instrumenten voorhanden: van het leiderschapsprogramma tot workshops en opleidingen en van inspiratiebijeenkomsten tot het nadenken over functies en rollen. Strategische personeelsplanning is een onderdeel van het personeelsbeleid: hoe bereidt de organisatie zich voor op toekomstige ontwikkelingen als het gaat om formatie en bezetting van het personeelsbestand? Een ander aandachtspunt voor 2016 is het vervolg op instroom van jongeren waar in 2015 een begin mee gemaakt is. De organisatie vergrijst in hoog tempo en de instroom van jongeren is beperkt mogelijk. Om toch instroom van jongeren te bewerkstelligen is een trainee programma begonnen. In 2015 is een start gemaakt met het aanstellen van 10 trainees. Dit traineeschap loopt door in 2016. Daarnaast wordt in het kader van instroom jongeren ook het stagiaire beleid onder de loep genomen. Tevens hebben grote ontwikkelingen in 2016 een directe relatie met het personeelsbeleid. Het programma Van Wijken Weten met het veranderprogramma Wijksturing, de oprichting van de IGUO, de verzelfstandiging van MSSA, de voorgenomen verzelfstandiging van het Sportbedrijf; het zijn allemaal ontwikkelingen die een grote impact hebben op personeel en organisatie met naar verwachting grote gevolgen voor de mobiliteit. Kerngegevens Het personeel van Arnhem kan worden verdeeld over een aantal groepen. Hierna wordt weergegeven hoe de formatie zich de komende jaren ontwikkelt op grond van de vastgestelde kaders. De formatie van de ambtelijke organisatie voor de komende jaren laat een daling zien met name als gevolg van de ingezette bezuinigingen.
141
Totaal aantal FTE Arnhem
Aantal FTE Raad Aantal FTE College B&W
Realisatie
Begroting
Begroting
Begroting
Begroting
Begroting
Bezetting
Formatie
Formatie
Formatie
Formatie
Formatie
31.12.2014
2015
2016
2017
2018
2019
39
39
39
39
39
39
7
7
7
7
7
7
1.402
1.499
1.457
1.401
1.377
1.376
Aantal FTE mobiliteitskandidaten *1
60
93
35
0
0
0
Aantal FTE werkzaam voor St. Kunstbedrijf *2
22 1.592
1.492
1.401
1.377
1.376
Aantal FTE ambtelijke organisatie formatie
Aantal FTE gemeente Arnhem
1.484
(*1) Bij de mobiliteitskandidaten wordt rekening gehouden met een afloop naar nihil per 31.12.2016, de einddatum van het Sociaal Plan Gemeente Arnhem. (*2) De formatie van het personeel werkzaam voor St. Kunstbedrijf wordt niet begroot. De loonkosten worden in totaliteit doorbelast aan de stichting. In 2015 is als gevolg van de financiële situatie van St. Kunstbedrijf besloten tot een andere inrichting van de werknemers. Uitgangspunt is dat het kunstbedrijf niet zelf meer het lesaanbod verzorgt, maar hiervoor een beroep zal doen op zelfstandige ondernemers (Zzp-ers). Dit betekent dat de docenten in dienst van het Kunstbedrijf en van de gemeente Arnhem naar zelfstandig ondernemerschap (Zzp) worden begeleid.
142
Het formatieverloop van de ambtelijke organisatie kan als volgt worden verklaard:
Begroting
Begroting
Begroting
Begroting
Begroting
2015
2016
2017
2018
2019
Aantal FTE ambtelijke organisatie geamendeerde MJPB 2015-2018
1.438
1.435
1.412
1.392
1.392
Bij: formatie uitbreiding agv decentralisatie sociaal domein
33
31
26
26
26
Bij: WMO consulenten, financiering uit sociaal domein
21
21
Bij: formatie uitbreiding agv stijging klantenaantallen WWB (MJPB 2015)
7
7
6
6
6
Bij: formatie uitbreiding trainees
7
10
3
0
0
Bij: formatie uitbreiding gefinancierd uit GSO-4
3
0
0
0
0
Bij: formatie uitbreiding CZG middelen
2
2
2
2
2
Bij: formatie uitbreiding ivm werkzaamheden Gelrepas
5
1
1
1
1
Af: vervallen functie participatiecoaches
-10
-10
-10
-10
-10
Af: invulling bezuiniging Projectmanagers
-5
-7
-7
-7
-7
Af: formatie reductie agv minder regio inkomsten schulddienstverlening
-2
-2
-2
-2
-2
Af: invulling bezuingiingsopdracht Klantcontactcentrum
-5
-5
-5
-5
-5
Af: verzelfstandiging MSSA per 01.01.2016
-27
-27
-27
-27
Af: verzelfstandiging sportbedrijf
pm
pm
pm
pm
Af: verzelfstandiging Schulddienstverlening
pm
pm
pm
pm
Af: reductie overheadfuncties/indirecte functies agv verzelfstandigingen
pm
pm
pm
pm
Verloop formatie
pm
pm
pm
pm
Diversen
7
2
3
2
1
Aantal FTE ambtelijke organisatie Ontwerpbegroting MJPB 2016-2019
1.499
1.457
1.401
1.377
1.376
Af: inrichting IGUO
De taakstelling van 20 FTE in 2017 en 40 FTE in 2018 uit het Coalitieakkoord is reeds verwerkt in de beginstand van de MJPB 2015-2018.
143
De verhouding tussen direct en indirect personeel laat de komende jaren het volgende beeld zien: Begroting
Begroting
Begroting
Begroting
Begroting
2015
2016
2017
2018
2019
Directe FTE's ambtelijke organisatie
963
920
920
920
920
Indirecte FTE's ambtelijke organisatie
536
537
481
457
456
Totaal aantal FTE 's ambtelijke organisatie
1.499
1.457
1.401
1.377
1.376
% indirect ten opzichte van totaal aantal FTE's ambtelijke organisatie
36%
37%
34%
33%
33%
Verhouding direct en indirect
In 2015 en verder heeft een uitbreiding van 25 FTE plaats gevonden van de indirecte functies als gevolg van de decentralisaties sociaal domein. De kosten worden opgevangen binnen de begroting van het sociaal domein. Als gevolg van de verzelfstandiging van het Musis sacrum/schouwburg Arnhem daalt vanaf 2016 de directe formatie met 27 FTE. Een eventuele reductie op de indirecte functies die hiermee verband houdt, is nog niet bekend. Een model om te komen tot een juiste reductie of uitbreiding van de overhead bij het afstoten of ontvangen van taken is in ontwikkeling. Vanaf 2017 is er een taakreductie in indirecte functies naar aanleiding van de afspraken in het Coalitie akkoord. Vanaf dan daalt het percentage naar 33%
144
Het verloop in de kosten bij deze omvang van de formatie laat het volgende beeld zien:
Personele lasten formatie
Realisatie
Begroting
Begroting
Begroting
Begroting
Begroting
2014
2015
2016
2017
2018
2019
Bedragen x € 1.000,-
Aantal FTE ambtelijke organisatie
1.402
Personeelslasten ambtelijke organisatie
€
Gemiddelde loonsom
€
1.499
1.457
1.401
1.377
1.376
98.249
€
95.538
€
93.163
€
89.493
€
87.906
€
87.881
70.078
€
63.740
€
63.958
€
63.866
€
63.842
€
63.870
De gemiddelde loonsom in de realisatie is hoger dan de begrote loonsom voor 2015 en verder. Dit wordt veroorzaakt door een eenmalige uitkering nav de CAO, gratificaties en afkoopsommen. Ontwikkelingen CAO 2016 en verder Medio juli 2015 hebben de partijen overeenstemming gevonden over de nieuwe CAO voor gemeenteambtenaren vanaf 2016. De loonstijging bedraagt 1,4 % per 1 januari 2016 en geldt landelijk voor 165.000 gemeenteambtenaren. Per 1 oktober 2015 én per 1 juli 2016 zal een eenmalige uitkering van 0,74 % verstrekt worden, waarbij de uitkering in 2016 structureel kan worden gemaakt. Door verandering van de indexeringssystematiek van pensioenen wordt de pensioenbijdrage in 2016 gebaseerd op prijsindexatie in plaats van op de loonontwikkeling. Daardoor wordt het werkgeversdeel van de pensioenpremie lager. Dat deel wordt aangewend voor de loonstijging. Ook het lagere werknemersdeel van de ABP-premie heeft een positief effect op het netto loon van de ambtenaren. In totaal levert dat een stijging van het nettoloon van 1,4 procent op.
145
Sociaal Plan Gemeente Arnhem Hieronder volgt een overzicht van het geplande en gerealiseerde verloop van de mobiliteitskandidaten naar aanleiding van het Sociaal Plan Gemeente Arnhem.
Verloop mobiliteitskand.
1-7-2012 realisatie aantal fte
31.12.2013 realisatie aantal fte
31-12-2014 realisatie aantal fte
streefcijfers 31-12-2015 aantal fte
streefcijfers 31.12.2016 aantal fte
Niet geplaatst Tijdelijk geplaatst Mentoren
135,00 101,00 17,00
119,38 81,13 14,85
60,00 81,00 14,00
53,71 67,51 12,14
57,00 31,00 10,00
47,03 28,51 8,97
24 4 7
24,00 3,45 6,41
0 0 0
0,00 0,00 0,00
TOTAAL
253
215,36
155
133,36
98
84,51
35
33,86
0
0,00
Het Bureau voor Loopbaanontwikkeling en Mobiliteit (BLoeM) is in 2012 opgericht als projectbureau met als doel uitvoering te geven aan het Sociaal Plan Gemeente Arnhem (SPGA). In totaal zijn vanaf 2012 ruim 300 medewerkers met de status "mobiliteitskandidaat" begeleid. Sinds 1 januari 2015 maakt BLoeM integraal onderdeel uit van de afdeling P&O. Voor uitvoering van het SPGA is een frictiebudget beschikbaar van € 21,5 miljoen. De planning voor uitvoering van het SPGA is erop gericht eind 2015 nog 35 kandidaten in begeleiding te hebben. Eind 2016 (einde looptijd SPGA) wordt geprobeerd voor alle kandidaten een andere plek gevonden te hebben. Per 1 juli 2015 bedraagt het aantal kandidaten 70, waarmee in de pas wordt gelopen met de streefcijfers. Op basis van een Plan van Aanpak voor de resterende looptijd van het SPGA is van 25 kandidaten een uitstroomdatum bekend. De geactualiseerde trajectplannen geven aan dat nog eens 25 kandidaten goed intern plaatsbaar zijn. Deze kandidaten krijgen voorrang bij passende interne vacatures. Voor een aantal kandidaten zijn de mogelijkheden voor interne plaatsing gering en zij zijn helemaal aangewezen op externe plaatsing. Eind 2015 wordt ernaar gestreefd om voor zoveel mogelijk kandidaten een einddatum te kunnen benoemen. Daarmee worden dan ook de marges van het resterende financiële risico kleiner. Ondanks de intensieve begeleiding valt niet uit te sluiten dat aan een beperkt aantal kandidaten per 1 januari 2017 ontslag zal volgen. Alle kosten die samenhangen met de gevolgen van de formatiereductie uit het dossier Toekomst Gericht Bezuinigen en daaruit volgend het Sociaal Plan Gemeente Arnhem worden aangemerkt als frictiekosten. De loonkosten van de tijdelijke plaatsingen worden pas aangemerkt als frictiekosten na afloop van de tijdelijke plaatsing. Over de totale periode 2013-2016 worden de loon-frictiekosten geschat op € 21,5 miljoen. Op grond van de situatie per 31 december 2014 en de verwachtingen van de uitstroom per medewerker blijkt dat een inschatting van € 21,5 miljoen tot op heden realistisch is. De bestemmingsreserve frictiekosten wordt gebruikt om in de komende jaren de kosten te egaliseren. Aan het einde van de periode, na afloop van het Sociaal Plan Gemeente Arnhem (31 december 2016) zal beoordeeld worden in hoeverre de dan nog beschikbare middelen ingezet moeten worden voor eventuele wachtgeldverplichtingen. Het resterende saldo per 31 december 2014 bedraagt € 1,7 miljoen. Het verloop van de frictiekosten in de looptijd van het Sociaal Plan Gemeente Arnhem (2013-2016) geeft het volgende beeld: Frictiekosten 2013-2016 Bedragen x € 1.000 Realisatie 2013
7.947
Realisatie 2014
6.285
Begrote loonkosten 2015
5.191
Begrote loonkosten 2016 Totaal
2.077 21.500
Informatie en automatisering De informatievoorziening heeft zich ontwikkeld tot een volwaardige productiefactor; 2014 en 2015 staan in het teken van het op orde brengen van de basis. Met hulp van extra financiële middelen wordt achterstallig onderhoud ingelopen. Goede inzet van informatievoorziening draagt op verschillende plaatsen in de organisatie bij tot aanzienlijke kwaliteitsimpulsen. De komende jaren wordt hier verder op ingezet. Afdelingen worden gestimuleerd om te zoeken naar innovatieve manieren voor de inzet van ICT om hun werk beter, sneller en goedkoper te kunnen verrichten. Zo komen er bijvoorbeeld in de dienstverlening aan burgers en bedrijven meer mogelijkheden voor het afnemen van volledig digitale diensten. Intern worden de informatiesystemen verder gestroomlijnd met het oog op kwaliteitsverbetering én meer doelmatigheid. 146
Om richting te geven aan de ICT gerelateerde ontwikkelingen binnen de gemeente Arnhem is een informatiestrategie opgesteld. Daarnaast wordt actieve samenwerking met twee2 omliggende gemeenten gezocht en gewerkt aan één gezamenlijke ICT-organisatie (GemICT). Ook wordt voortdurend onderzocht welke taken door de gemeente zelf gedaan moeten worden en welke taken efficiënter door anderen uitgevoerd kunnen worden. Ontwikkelingen Ontwikkelingen vanuit de veranderopgaven: Flexibilisering in investeringen (van aanschaf naar huur, ofwel van investeren naar exploitatie); Regionalisering en samenwerking; Verlies van banen door krimpen van de organisatie in samenhang met het uitbesteden van onderdelen van de ICT infrastructuur; Wijkgericht werken. De i-strategie is een vertaling van de ambities - zoals verwoord in de Perspectiefnota, gecombineerd met de ambities op het gebied van bedrijfsvoering - in projecten op het gebied van informatievoorziening. De belangrijkste thema's (waarvoor additionele investeringen verwacht worden) zijn: Basisregistraties en digitale dienstverlening: Door de inzet van de basisregistraties kan de gemeente Arnhem haar dienstverlening verbeteren met minder kosten. De administratieve last vermindert door één centrale waarheid te gebruiken in plaats van dubbele registraties. Hierdoor wordt tevens het werken met verkeerde gegevens voorkomen. Er zijn totaal 12 basisregistraties. De gemeente Arnhem heeft ook een wettelijke plicht om gegevens in de basisregistraties te gebruiken in de uitvoering van publiekrechtelijke taken. S@men: Het werken in een netwerkorganisatie vraagt om slimme inzet van ITICT zodat projectteams makkelijk informatie en kennis kunnen delen. Any time, any place, anywhere, any device. Dit gaat om samenwerking tussen medewerkers onderling, tussen de gemeente en bedrijven/ketenpartners en tussen inwoners en de gemeente. Smart Government: beschikbare in- en externe data gaan gebruikt worden om met rijke informatie de bestuurlijke- en ambtelijke beleid- en besluitvorming te ondersteunen; Veilige informatievoorziening: doel van informatieveiligheid is te zorgen dat de vertrouwelijkheid, de beschikbaarheid en de juistheid van de informatie worden gewaarborgd. en ook
Betrouwbare ICT (basis op orde). Vereenvoudiging van de ICT-voorzieningen, het uitvoeren van achterstallig onderhouden en het structureel inbedden van een goede ICT-beveiliging in de hele organisatie; De vorming, uitwerking en realisatie van GemICT. GemICT wordt de nieuwe ICT partner voor de G3 gemeenten (Arnhem, Rheden & Renkum). De primaire doelen voor GemICT zijn verhogen van de kwaliteit en het terugdringen van de kwetsbaarheden door de schaalvergroting die er ontstaat. GemICT zal een onderdeel worden van de Intergemeentelijke Uitvoeringsorganisatie (IGUO) waar de drie gemeenten beleidsarme uitvoeringstaken in willen onderbrengen; Van klassiek naar Cloud. Door continue te kijken naar de mogelijkheden zal er een verschuiving gaan optreden van zelf doen naar meer regie vorming op de ICT voorzieningen. Cloud toepassingen zullen dan ook een nog grotere vlucht gaan krijgen.
Prioritering: 1. Bijdragen aan de bezuinigingen; 2. Bijdragen aan de programma's en veranderopdrachten; 3. Bijdragen aan de (ambtelijke)organisatiedoelen; 4. Uitvoeren van wettelijke taken; 5. Verhogen van de kwaliteit van bedrijfsvoering. Deze punten samen moeten ertoe leiden dat op het gebied van de ICT voorziening voldoende kwaliteit geleverd wordt om de organisatie maximaal te ondersteunen tegen minimale kosten. Belangrijke raadsonderwerpen 2016 Regionalisering van de ICT afdeling als onderdeel van de IGUO. Actuele kaders Bovenlokaal beleid, in de vorm van de Generieke Digitale Infrastructuur van de overheid (GDI), bepaalt in grote mate de gehanteerde strategie binnen de gemeente Arnhem. De GDI bestaat uit standaarden, producten en voorzieningen die gezamenlijk gebruikt worden door alle overheden, vele publieke organisaties en in een aantal gevallen door private partijen. De GDI is een onmisbaar deel van de digitale basisvoorzieningen waarmee organisaties hun werk doen. De GDI bestaat uit herbruikbare digitale basisvoorzieningen en vormt een dynamisch geheel dat de komende jaren gewijzigd kan worden door de ontwikkeling van nieuwe generieke voorzieningen en standaarden of door het stoppen met het beheer van al opgenomen voorzieningen. 147
Auditing en risicomanagement Binnen de gemeente Arnhem zijn in het cluster Intern Advies/afdeling Financial Control de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden op het gebied van auditing en risicomanagement en de subsidieverantwoording gepositioneerd. Deze afzonderlijke functie is binnen het cluster Intern advies geplaatst, waarmee een onafhankelijke positie in de organisatie is gewaarborgd. Dit onderstreept de waarde die het college en het management van de organisatie hechten aan het voeren van audits en risico-analyses. De basis voor de discipline Auditing en risicomanagement is het Auditstatuut 2013. Auditing en risicomanagement wordt door het college en het management ingezet om beter in ‘control’ te komen. Belangrijke onderzoeksthema’s voor 2016 zijn de volgende. Risicomanagement en operational auditing Programma 'Van wijken weten' Arnhem kiest voor een fundamentele wijkbenadering, waarbij zoveel mogelijk op decentraal niveau wordt uitgevoerd. Vanuit de wijk wordt aangegeven wat nodig is om daarmee de lijnen tussen inwoners en gemeente te verkorten. Dit programma sluit aan en is een voortzetting op de decentralisatie van de 3D (Jeugdwet, Wmo en participatie) die in 2016 verder wordt getransformeerd; Werken aan processen Binnen de gemeentelijke organisatie wordt zoveel mogelijk gewerkt in processen 'van klant tot klant'. Om goed zicht te krijgen op de voortgang van deze manier van werken en verbeterpunten op het spoor te komen, worden in 2016 een aantal specifieke audits uitgevoerd; Verzelfstandigingen / op afstand zetten van taken Arnhem streeft verder naar een kleine slagvaardige regie-gemeente. Inzicht verschaffen in de risico’s helpt om hiervoor goede keuzes te maken; Grondexploitatie Alle grote en strategische grondexploitatieprojecten worden regelmatig doorgelicht op risico’s ten aanzien van het programma, de planning en de grondopbrengsten. Financial auditing Vijf belangrijkste financial audits op basis van materialiteit: Uitvoering wet Buig Inkoop en aanbesteding Personeelskosten Subsidieverstrekking aan derden Belastingen Ontwikkelingen Wijkgericht werken - nieuwe aanpak sociale en fysieke beheer in de wijken; Verdere invoering en inbedding van de 3D's in de gemeentelijke processen. In 2015 wordt voorrang gegeven aan toereikende interne beheersing en rapportering zodat de interne en externe controles effectief en efficiënt kunnen plaatsvinden; Nieuwe samenwerkingsvormen, decentralisaties. Ambitie Werken aan risicobewustzijn van de organisatie. Om nog verder te groeien naar een risico-intelligente organisatie waar risico’s bewust worden genomen, is blijvende aandacht voor risicomanagement nodig. De discipline Auditing en Risicomanagement heeft werkvormen ontwikkeld die worden toegepast bij diverse (nieuwe) projecten en programma's binnen de gemeente om dit risicobewustzijn te vergroten. Daarnaast zal de mogelijkheid om het risicobewustzijn verder te ontwikkelen worden uitgebreid door opleidingen op te nemen in het gemeente brede opleidingsaanbod; Inspelen op nieuwe ontwikkelingen. Naast het reguliere werk dat inzicht biedt in de getrouwheid en rechtmatigheid, komt meer accent te liggen op betrokkenheid bij nieuwe ontwikkelingen in de taken van de gemeente, waardoor nieuwe processen efficiënter kunnen worden ingericht. Dat vereenvoudigt de verbijzonderde controle. Ook voor de bestaande processen wordt systematisch gezocht naar verbetermogelijkheden van de verbijzonderde controle. Actuele kaders Auditstatuut 2013; BBV; Organisatiebesluit; Coalitieakkoord 2014-2018.
148
Paragraaf 5.7 Verbonden partijen De gemeente neemt deel in diverse rechtsvormen, zowel publiek als privaat. Wanneer de gemeente zowel een bestuurlijk als een financieel belang heeft in een andere partij, is dat voor de gemeente een verbonden partij. Samenwerking met andere partijen is een manier om publieke taken uit te voeren, die bijdragen aan het realiseren van de gemeentelijke doelstellingen. Deelnemingen in andere partijen brengen risico's met zich mee, zowel politiek/bestuurlijk als financieel. De opzet van deze paragraaf sluit aan bij het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV).
Lijst van verbonden partijen In vergelijking met voorgaande jaren is er gekozen om deze paragraaf op een andere manier vorm te geven. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een risicoanalyse, het zogenaamde risicokompas dat verder in deze paragraaf wordt toegelicht. De gemeente vervult twee rollen richting de verbonden partijen: de rol van opdrachtgever en van eigenaar. De verantwoording in de paragraaf verbonden partijen vindt plaats vanuit de positie als eigenaar van deze verbondenpartijen. Opmerking hierbij is dat de gemeente Arnhem in bijna alle gevallen mede-eigenaar is in de verbondenpartij, hetgeen betekent dat er meerdere deelnemers zijn. De verantwoording vanuit de rol als opdrachtgever is terug te vinden in de desbetreffende programma's. In onderstaande tabel wordt aangegeven in welke programma's de verbonden partijen een bijdrage leveren aan de gemeentelijke beleidsdoelstellingen in de diverse programma's. Naam Regulier programma Rechtsvorm Gemeenschappelijke 1. WGR+ Stadsregio Arnhem Nijmegen R0 Algemeen bestuur en regelingen publieke dienstverlening R3 Economie R6 Participatie en maatschappelijke ondersteuning R8 Wonen en ruimte 2. GR Veiligheids- en gezondheidsregio GelderlandR1 Veiligheid Midden (VGGM) R7 Gezondheid en milieu 3. GR Werkvoorziening Midden Gelderland R6 Participatie en (Presikhaaf Bedrijven) maatschappelijke ondersteuning 4. GR Regionaal Historisch Centrum Gelders Archief R5 Cultuur, recreatie en sport 5. GR Onderwijszaken R4 Educatie 6. GR Milieusamenwerking Regio Arnhem (MRA) R7 Gezondheid en Milieu 7. GR Euregio Rijn-Waal R3 Economie 8. GR Lingezegen R5 Cultuur, recreatie en sport 9. GR Omgevingsdienst Regio Arnhem (ODRA) R7 Milieuhandhaving R8 Wonen en ruimte Stichtingen 10. St. Stedenlink R9 Financiën en bedrijfsvoering 11. St. Samenwerkingsverband Glasvezelnetwerk R9 Financiën en bedrijfsvoering Arnhem 12. St. Het Veluwse Bosbrandweer Comité R1 Veiligheid 13. St. Parkeerbeheer Arnhem R2 Verkeer, vervoer en waterstaat Besloten 14. BV Dataland R9 Financiën en bedrijfsvoering vennootschappen 15. BV Facility Point R3 Economie 16. BV Nazorg Bodem Holding R7 Gezondheid en Milieu Naamloze 17. NV Bank Nederlandse Gemeenten R9 Financiën en bedrijfsvoering vennootschappen
Actuele kaders
kadernota Verbonden partijen (raadsbesluit 2005; geactualiseerd in 2007); kadernota "Afstoffen en aanscherpen" (raadsbesluit 2007).
In voorgaande nota's is de visie van de gemeente Arnhem op de verbonden partijen vastgelegd met daarin uitvoeringsrichtlijnen over de wijze van sturen en beheersen. Door o.a de ontwikkelingen in het sociale domein, de verzelfstandigingen en intergemeentelijke samenwerkingsvormen is actualisatie van deze richtlijnen nodig. Hierbij gaat het om een risico gebaseerde aanpak, onder andere door het instellen van een governance code. In de eerste helft van 2016 zullen beide nota's worden geactualiseerd.
149
Governance code Het doel van een governance code is het transparant en controleerbaar maken van instellingen die afhankelijk zijn van gemeenschapsgeld. Het gaat hierbij niet alleen om de verbonden partijen, maar ook om de gesubsidieerde instellingen en de contractpartners in bijvoorbeeld het sociaal domein. Om deze governance code te ontwikkelen is er een pilot met de verbonden partijen gestart voor de ontwikkeling van een risicokompas. Het risicokompas is een risicoanalyse, die is ontwikkeld om de continuïteit van de verbonden partijen te waarborgen en een beter zicht te geven op de ontwikkelingen en risico's van de verbonden partijen. Het risicokompas bestaat uit een set van acht indicatoren waarop de verbonden partijen beoordeeld worden. Deze acht indicatoren zijn onder te verdelen in een bestuurlijk deel en een financieel deel. De indicatoren politiek belang, kwaliteit van de organisatie, kwaliteit van de interne processen en omgeving bepalen het bestuurlijke deel. Het financiële deel bestaat uit de indicatoren eigenaarsbelang, financiële flexibiliteit, financieel resultaat en governance.
De resultaten In de onderstaande grafiek worden de uitkomsten van het risicokompas gepresenteerd voor de verbonden partijen. De resultaten in het figuur geven weer hoe de verbonden partijen zich tot elkaar verhouden met betrekking tot de risico's op bestuurlijk en financieel gebied. Het financiële risico is naast de hoogte van de financiële bijdrage ook gebaseerd op de indicatoren financieel resultaat, flexibiliteit en governance. Er wordt een vergelijking gemaakt tussen de verbonden partijen en er wordt vastgesteld bij welke verbonden partijen het risico het hoogst is.
De verbonden partijen die in het oranje en rode gebied vallen vormen een beperkt c.q. hoog risico voor de gemeente Arnhem. De scores op financieel en bestuurlijk vlak kunnen uiteenlopen van 10 tot 50. 10 staat voor zeer laag risico en 50 voor zeer hoog risico. In het vervolg van deze paragraaf wordt er nader ingegaan op deze verbonden partijen. Ook worden de GR Stadsregio en VGGM nader toegelicht, omdat hierover belangrijke ontwikkelingen zijn te melden. De overige verbonden partijen hebben een laag risico (groene gebied) en worden niet nader toegelicht met uitzondering van de verplichte informatie.
Ontwikkelingen in de komende begrotingsperiode In onderstaande alinea's worden de belangrijkste ontwikkelingen beschreven van de verbonden partijen met een hoog c.q. beperkt risico, dan wel de verbonden partijen waar sprake is van belangrijke ontwikkelingen. Dit zijn: 1. Gemeenschappelijke regeling Werkvoorziening Midden Gelderland (Presikhaaf bedrijven); 2. Gemeenschappelijke regeling Omgevingsdienst Regio Arnhem (ODRA); 3. Gemeenschappelijke regeling plus Stadsregio Arnhem-Nijmegen (afronding liquidatie in 2016); 4. Gemeenschappelijke regeling Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland Midden (VGGM); 5. Stichting HORAC.
150
GR Werkvoorziening Midden Gelderland (Presikhaaf Bedrijven) In 2015 is het rapport "Toekomst Presikhaaf Bedrijven en regionale samenwerking Participatiewet" regionaal in de arbeidsmarktregio Midden Gelderland vastgesteld. Belangrijke uitgangspunten zijn: mensen die aangewezen zijn op de Participatiewet, zoveel mogelijk actief zijn, liefst op zo regulier mogelijke arbeidsplaatsen bij reguliere werkgevers; de ondersteuning voor de doelgroep van de Participatiewet transparant, effectief en efficiënt is georganiseerd, zodat werkgevers één aanspreekpunt hebben waarmee zij zaken kunnen doen en dat er voldoende flexibiliteit en ruimte blijft om in te spelen op lokale kansen; de nieuwe aanpak vereist dat de taken, die voortvloeien uit de Participatiewet, anders over belangrijke uitvoeringsorganisaties worden verdeeld en dat menskracht, expertise en netwerken van professionals slim worden gebundeld. Besloten is om Presikhaaf Bedrijven (PHB) geleidelijk af te bouwen en het regionale Werkgeversservicepunt (WSP) modulair op te bouwen. Op basis van dit besluit en gegeven de visies en ambities die de diverse gemeenten in de onze regio Midden Gelderland hebben bij de uitvoering van de Participatiewet is de uitgangssituatie van PHB dat de uitvoeringstaken anders moeten worden verdeeld. Inzet daarbij is om de bestaande infrastructuur van PHB zoveel mogelijk te bundelen met de nieuwe taken die in het kader van de Participatiewet worden uitgevoerd door de gemeentelijke sociale diensten en het regionale WSP. Door PHB geleidelijk af te bouwen en het WSP modulair op te bouwen worden de beschikbare middelen optimaal ingezet en frictiekosten van de veranderingen geminimaliseerd. Binnen de brede doelgroep van de Participatiewet zijn op basis van loonwaarde (en trede op de participatie-ladder) subgroepen te onderscheiden: loonwaarde van meer dan 40% zijn (al dan niet met een voorziening): zijn in staat te werken bij reguliere werkgevers; loonwaarde van minder dan 40%: zijn veelal aangewezen op een beschutte werkomgeving; loonwaarde van minder dan 25%: zijn aangewezen op (arbeidsmatige) dagbesteding. Door per subgroep de taken, menskracht, expertise en netwerken slim te bundelen is er één aanspreekpunt voor werkgevers te organiseren en is er, op basis van de specifieke arbeidsontwikkelingsarrangementen voor de diverse subgroepen, een goede basis voor maatwerk voor kandidaat werknemers. Werkgeversservicepunt Het WSP richt zich op de doelgroep van de Participatiewet met een overbrugbare afstand tot de arbeidsmarkt en zal in lijn met het advies ook de SW-medewerkers met een vergelijkbare loonwaarde (> 40%), die nu veelal op detacheringsbasis vanuit PHB bij reguliere werkgevers werken, ondersteunen. De reguliere medewerkers van PHB, die momenteel verantwoordelijk zijn voor deze SW-groep gaan over naar het WSP. Op deze manier wordt het WSP voor werkgevers hét aanspreekpunt (met menskracht, expertise en netwerken) waarmee zij afspraken kunnen maken over hun personeels- en ondersteuningsbehoeften. De eigen bedrijfsactiviteiten van PHB worden zoveel mogelijk verder geprivatiseerd. Dienstverleningsonderdelen als Groen en Schoonmaak kunnen worden overgedragen aan private partijen. Met de partijen worden afspraken gemaakt over de detachering van SW-medewerkers en het overnemen van het betrokken reguliere begeleidingspersoneel van PHB. De detacheringen worden via het versterkte WSP georganiseerd. Beschut werk Het compactere PHB concentreert zich op het organiseren van werk voor de groep SW-ers, die niet in staat is om bij reguliere werkgevers aan de slag te gaan (ca. 840 fte SW). Onderzocht wordt of er kansen zijn om de werklast van het nieuwe PHB een continue basis te geven door verbindingen aan te gaan met de opgaven die voortvloeien uit de decentralisatie van de zorg. Een eerste belangrijke stap is de opgave van gemeenten om de groep SW-medewerkers met de laagste loonwaarde (< 25%) passende activiteiten aan te bieden in hun buurt of wijk. Verbetering financieel resultaat Verwacht wordt met deze bewegingen de kosten van de ondersteuning voor SW-medewerkers beter te kunnen beheersen, waardoor er investeringsruimte ontstaat om de nieuwe aanpak voor de brede doelgroep van de Participatiewet te borgen. Op basis van de begroting 2015 koerst PHB in meerjarig perspectief op een structureel tekort. Door de diverse interventies wordt het structurele tekort verlaagd naar circa € 7 miljoen per jaar. De volgende tabel geeft inzicht in de interventies.
151
Financieel beeld 2016-2019
2016
2017
2018
2019
2020
Reductie personeelkosten PHB
-1.085
-1.085
-1.085
-1.085
-1.085
Reductie overhead PHB (naar normniveau)
-1.491
-2.040
-2.040
-2.040
-2.040
-242
-921
-921
-921
-921
200 fte SW-ers extra aan de slag
-2.000
-2.000
-2.000
-2.000
-2.000
Reductie huisvestingskosten PHB
-300
-1.000
-1.000
-1.000
-1.000
Bedragen x € 1.000
Reductie begeleiding Beschermd Werken
Reductie vervoerskosten PHB Frictiekosten Totale besparing
-427
-427
-427
-427
-427
2.400
1.800
0
0
0
-3.145
-5.673
-7.473
-7.473
-7.473
De beoogde herverdeling van uitvoeringstaken van de Participatiewet heeft grote gevolgen voor de huidige Gemeenschappelijke regeling. De jaren 2016 en 2017 staan in het teken van de implementatie van de hierboven geschetste transitie. De transitie alsmede de financiële gevolgen en mogelijke risico's zal de gemeente Arnhem nauwlettend volgen. GR Omgevingsdienst Regio Arnhem Vanaf 1 april 2013 is de ODRA (Omgevingsdienst Regio Arnhem) operationeel. Het doel van de vorming van de ODRA is om hogere kwaliteit in vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH) te bereiken tegen lagere kosten. De Wabo-brede uitbesteding van VTH-taken van Arnhem aan de ODRA geschiedt op basis van een dienstverleningsovereenkomst met een jaarlijkse actualisering in de vorm van een werkprogramma. De gemeente Arnhem verzorgt de huisvesting en het gastheerschap voor de ODRA. De ODRA is gehuisvest in het Stadskantoor te Arnhem en maakt daarbij gebruik van gemeentelijke diensten op het gebied van o.a. ICT en P&O. De huisvesting en het gastheerschap zijn afzonderlijk in een aparte overeenkomst tussen Arnhem en ODRA geregeld. In 2015 heeft de ontvlechting van de ICT-systemen tussen ODRA en Arnhem plaatsgevonden. Een arbeidsintensief proces dat veel aanpassingen in de werkprocessen nodig maakte. In de komende jaren zal moeten blijken of dit leidt tot efficiencywinst bij beide partijen. De financiële bijdrage van Arnhem aan de ODRA staat vanaf 2013 tot en met 2016 vast (z.g. inputfinanciering). Vanaf 2017 zal ‘outputfinanciering’ worden geïntroduceerd op basis van een productencatalogus met vaste prijzen per product of dienst en kan de financiële bijdrage van Arnhem worden aangepast aan een eventueel gewijzigde omvang van de opdracht aan de ODRA. Als gevolg van een structurele crisis op de bouwmarkt heeft de gemeente al een aantal jaar te kampen met sterk teruggelopen leges-inkomsten. Daarom heeft Arnhem al vanaf 2016 een verlaging van het Arnhemse budget van circa € 600.000 ingeboekt. Het bestuur van ODRA moet hiervoor nog toestemming verlenen. Daarnaast is in de Arnhemse begroting voor 2017 en verder een tweede taakstelling van € 600.000 opgenomen. Een laatste belangrijke ontwikkeling is de nieuwe Omgevingswet, die rond 2020 zal worden ingevoerd. De komende jaren zal blijken wat het effect van deze wet is op de ODRA. GR Stadsregio Arnhem Nijmegen Per 1 juli 2015 verkeert de Stadsregio Arnhem Nijmegen 'in liquidatie'. De Stadsregio heeft de afgelopen periode gebruikt om het grootste deel van haar werkzaamheden af te sluiten, dan wel het restant over te hevelen naar één van de deelnemende regiogemeenten; nieuwe werkzaamheden worden niet meer opgestart. Een aantal verplichtingen van de Stadsregio loopt echter nog door. De verwachting is dat de Stadsregio tenminste in 2016 nog als entiteit zal moeten blijven bestaan. De Stadsregio heeft voor de opheffing een liquidatieplan gemaakt. De grootste risicopost betreft de personele last. Hoe lang blijven de resterende medewerkers aanspraak maken op het opgestelde Sociaal Plan? De gemeente Arnhem zal het resterende personeel van de Stadsregio na 31 december 2015 in dienst nemen en begeleiden naar een andere baan. Dit geschiedt op rekening van de Stadsregio. Naar het zich nu laat aanzien zijn de voorzieningen en reserves van de Stadsregio groot genoeg om de liquidatiekosten te kunnen dragen, zonder dat er een additionele bijdrage van de deelnemende gemeenten moet worden gevraagd. In de afgelopen periode heeft men in de regio gewerkt aan de vormgeving van de nieuwe regionale samenwerking nu de Stadsregio 'in liquidatie' is. Recent heeft het college de raad het voorstel gedaan om de nieuwe regionale samenwerking vorm te geven middels het Gemeenschappelijk Orgaan City region Arnhem Nijmegen en een Triple Helix samenwerking in de vorm van de Stichting Economic Board regio Arnhem-Nijmegen. Dit is een samenwerking met partners uit de overheid, onderwijs- en onderzoek en ondernemerswereld. Oprichting van beide instanties wordt verwacht omstreeks 1 oktober 2015. GR Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden De regionale brandweerorganisatie is stabiel en is er ruimte om door te ontwikkelen, d.m.v. het project Doorontwikkeling Repressieve Organisatie (DRO). Deze DRO is in 2014 opgestart om een robuuste repressieve en regionale brandweerorganisatie neer te zetten. Dit kan gevolgen hebben voor het regionaal dekkingsplan, waarmee wordt gedoeld op het regionaal herpositioneren van materieel. Ook het onderzoek naar een variabele voertuigbezetting wordt hierin meegenomen. In de loop van 2015 worden resultaten verwacht waarna besluitvorming 152
kan plaatsvinden. Voor 2016 en verder zal dit consequenties kunnen hebben in kosten en kwaliteit van de brandweerzorg. De tijdelijke Wet Ambulancezorg is per 1 januari 2013 in werking getreden. VGGM heeft het recht gekregen de ambulancezorg in de regio te verrichten. Op basis van de tijdelijke Wet ambulancezorg mag VGGM de ambulancezorg verzorgen tot 1 januari 2018. In 2016 wordt de aanbesteding voor een nieuwe concessieperiode opgestart. Binnen de VGGM wordt een regionale visie op publieke gezondheid in 2015 ontwikkeld, gebaseerd op de kaders van onder meer het Nationaal Programma Preventie en de landelijke nota gezondheidsbeleid. Deze regionale visie is mede bepalend voor de prioriteiten van VGGM in 2016 en volgende jaren. De decentralisaties van Jeugdzorg, Awbz/Wmo en Participatie naar gemeenten hebben directe gevolgen voor het werkveld van de gemeentelijke gezondheidsdienst (GGD). VGGM wil directe meerwaarde leveren voor gemeenten bij de beantwoording van de centrale sturingsvragen voor de decentralisaties. Met individuele gemeenten zijn afspraken gemaakt over monitoring, verantwoording en advies ten aanzien van de wijkaanpak. In 2015 is de jeugdgezondheidszorg (JGZ) van 0-4 jarigen ondergebracht bij een stichting onder de VGGM. De JGZ van 5-18 jarigen werd al door VGGM uitgevoerd binnen de Gemeenschappelijke Regeling. In 2016 wordt de integrale aanpak JGZ van 0-18 jaar verder ontwikkeld. Ambities van VGGM op het gebied van publieke gezondheid voor 2016 zijn: bijdragen aan het versterken van de informatiepositie van gemeenten door het ontsluiten, verbinden en duiden van in- en externe informatiebronnen; adviseren en ondersteunen in de zorg voor jeugd en kwetsbaren, zo lokaal mogelijk (verbinding met sociaal domein); verder vormgeven van de verbinding tussen publieke gezondheid en (sociale) veiligheid; stevig verankeren infectieziektebestrijding door waar mogelijk aangaan van bovenregionale samenwerkingsverbanden. Arnhem heeft besloten om vanaf 2017 een structurele bezuiniging van € 750.000 door te voeren op de bijdrage van Arnhem aan de GR VGGM (zowel op brandweer als volksgezondheid). Deze GR is de afgelopen periode redelijk ontzien bij grote bezuinigingen en de verwachting is dat er in elk geval besparingen te realiseren zijn door meer efficiency en het terugdringen van de indirecte kosten. De verdere invulling van deze bezuiniging en de afspraken hierover in het bestuurlijk besluitvormingsproces binnen de GR moeten nog uitgewerkt worden.
Beëindiging verbonden partij Stichting Horeca Activiteiten Musis / Schouwburg Musis Sacrum Schouwburg Arnhem (MSSA) heet vanaf medio 2015 Musis Stadstheater Arnhem (MSA). Met ingang van 1 januari 2016 is deze geen onderdeel meer van de gemeente. Daarbij wordt de stichting HORAC onderdeel van de Stichting Musis Stadstheater Arnhem (MSA). De gemeente zal dan geen rechtstreekse relatie meer zal hebben met de stichting Horac en vanaf die datum zal de stichting geen verbonden partij meer zijn. De risico’s van de verbonden partijen zijn meegewogen in de bepaling van de gewenste weerstandscapaciteit (zie paragraaf Weerstandsvermogen).
153
Tabel Ontwikkelingen en risico's Verbonden partijen Verbonden partij (bedragen x 1.000)
EV
VV
Resultaat
Jaarlijkse financiële bijdrage gemeente Arnhem
Jaarrekening 2014 € 2.602 € 149.524
Begroting 2016 €0
Jaarrekening 2014 € -1.222
Begroting 2016 € 233
Jaarrekening 2014 € 460
€ 6.422
€ 40.118
€0
€ 3.149
€ 1.864 Inw. bijdrage VGZ 12,36 per inw) Brandweerbijdrage € 11.216
GR Werkvoorziening Midden Gelderland GR Regionaal Historisch Centrum GR Onderwijszaken
€0
€ 36.800
€ -8.427
€ -9.974
€ - 4.393
€ 1.737 Inw. bijdrage VGZ 11,64 per inw) € 11.351 overdrachtsdoc. Brandweerzorg € - 5.238
€ 364
€ 21.897
€0
€ 20
€ 1.107
€ 1.101
N.v.t.
N.v.t.
€0
€ 135
€ 864
€ 706
GR Milieusamenwerking Regio Arnhem GR Euregio Rijn-Waal
€ 193
€ 30
€0
€ 54
€ 61
€ 60
€ 1.302
€ 2.814
€ 22
€6
€ 27
€ 27
GR Lingezegen
€ 14.967
€ 1.688
€ -2.281
€ -10.096
€ 300
€ 230
GR Omgevingsdienst Regio Arnhem Stichting Stedenlink
€ 1.405
€ 3.698
€0
€ 539
€ 6.757
€ 5.862
Nog niet bekend € 3.812
Nog niet bekend € 919
Nog niet bekend
Nog niet bekend
Nog niet bekend
€ 13
€0
€0
€ 49
Nog niet bekend
Nog niet bekend € 728
Nog niet bekend € 590
€0
Nog niet bekend
€0
Nog niet bekend
€ 47
€ 200
€0
€0
Stichting Parkeerbeheer Arnhem BV Facility Point
Nog niet bekend € 1.651
Nog niet bekend € 1.897
N.v.t.
Nog niet bekend
N.v.t.
Nog niet bekend
€ 0
€ 29
€0
€0
BV Nazorg Bodem Holding NV Bank Nederlandse Gemeenten GR Stadsregio Arnhem Nijmegen
€ 343
€ 142
€ 31
€ -9
€0
€0
€ 3.582.000
€ 149.923.000
N.v.t.
€ 126.000
€ -571
€ - 651
€ 2.602
€ 149.524
€0
€ -1.222
€ 233
€ 460
GR Stadsregio Arnhem Nijmegen GR Veiligheids- en gezondheidsregio Gelderland Midden
Stichting Samenwerkingsverband Glasvezelnetwerk Stichting Het Veluwse Bosbrandweer Comité Stichting Dataland
EV = eigen vermogen; VV = vreemd vermogen
154
Paragraaf 5.8 Grondbeleid In de paragraaf Grondbeleid geeft de gemeente aan hoe het grondbeleid wordt ingezet om de bestuurlijke doelstellingen te realiseren. Het grondbeleid houdt rekening met de te bereiken doelen voor de stad, afgezet tegen de (financiële) risico's die dat met zich meebrengt. Maatwerk per locatie wordt geboden. In de nota Zicht op Gegronde Keuzes (2013) is het Arnhemse grondbeleid opgenomen. Het grondbeleid is ondergebracht in het reguliere programma R8 Wonen en ruimte, product R8.3 Grondexploitatieprojecten. Het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) stelt nadere regels omtrent de waardering en het activeren van kosten bij NIEGG (Niet In Exploitatie Genomen Gronden). In de notitie Grondexploitatie (bijgesteld) van de Commissie BBV d.d. 12 februari 2012 is aangegeven dat voor het activeren van kosten NIEGG een reëel en stellig voornemen moet bestaan dat deze in de nabije toekomst zal worden bebouwd. Deze verwachting moet gebaseerd zijn op een raadsbesluit. De panden die de gemeente in eigendom heeft, zijn bij NIEGG gewaardeerd op 80 % van de oorspronkelijke aankoopwaarde. De gronden hebben een maximale boekwaarde per complex van € 100 per m2, waarbij het gemiddelde van alle complexen ligt op € 24 per m2.
Inbedding en dienstbaarheid aan de programma's De volgende doelen voor het grondbeleid worden onderscheiden: het tijdig kunnen realiseren van nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen; het bevorderen van maatschappelijk gewenst ruimtegebruik; het bevorderen van een rechtvaardige verdeling van kosten en opbrengsten over gebruikers, exploitanten, eigenaren en overheid; het verhogen van de kwaliteit van het ruimtegebruik, de zeggenschap voor de burger en de marktwerking op de grondmarkt; het realiseren van nieuwe ontwikkelingen tegen aanvaardbare maatschappelijke offers en kosten. Deze doelen staan niet op zich. Het uitgangspunt hierbij is het bereiken van publieke doelstellingen, zoals verwoord in bijvoorbeeld de visie Structuurvisie Arnhem 2020 / doorkijk 2040. Binnen het grondbeleid wordt onderscheid gemaakt tussen een tweetal soorten projecten: grondexploitaties (vastgestelde en in voorbereiding), waarbij risico's worden gelopen bij zowel kosten als opbrengsten; investeringsprojecten, grote projecten die mogelijk worden gemaakt door financiële injecties van de gemeente zelf of van externe partijen (denk onder andere aan Rijk of provincie), waarbij de (afgedekte) risico's vooral liggen in de kosten. Een belangrijke plaats in het grondbeleid zijn de zogenaamde strategische projecten. Dit zijn grootschalige projecten en clusteringen van kleinere projecten op het gebied van bedrijvigheid en wonen met het doel om Arnhem aantrekkelijker te maken. Deze strategische projecten kunnen zowel grondexploitaties als investeringsprojecten zijn. De huidige strategische projecten zijn: Arnhem-Centraal, Nieuwe Kade Kwartier (voormalig Oostelijk Centrum Gebied), en Zuidelijke binnenstad ten behoeve van de ontwikkeling van de binnenstad van Arnhem; Centrum-Zuid, Malburgen en Schuytgraaf in Arnhem-Zuid; Kleefse Waard/Koningspleij en Presikhaaf in Arnhem-Oost. Naast deze strategische projecten wordt gewerkt aan een groot aantal meer kleinschalige projecten (plm. 40 in totaal), ook ten behoeve van wonen en werken in Arnhem. Het grondbeleid wordt afgestemd op het gemeentelijk beleid vanuit de programma’s met veranderopgaven en vanuit de reguliere programma’s.
155
Grondbeleid Nota Zicht op gegronde keuzes De wereld rond grondexploitaties is sinds de economische en vastgoedcrisis in 2009 intrad, wezenlijk veranderd De nieuwe toekomstige realiteit is dat steeds meer opgaven worden gekenmerkt door complexe en kostbare binnenstedelijke herontwikkeling en transformatie, waardoor er vaak sprake zal zijn van verliesgevende grondexploitaties. Dit vraagt meer inzet van extern geld (subsidies, algemene middelen) om deze herontwikkelingen toch mogelijk te maken. Grondbeleid wordt meer dan voorheen een schakel tussen het ruimtelijk beleid, projecten en algemene financiële afwegingen in het gemeentelijk beleid. Uitgangspunten hierbij zijn: inhoudelijk en financieel af te wegen wat in concrete situaties het meest wenselijk is om ruimtelijke ontwikkelingen van de grond te krijgen en waar mogelijk te versnellen. Een voornemen tot het openen van een nieuwe grondexploitatie wordt vooraf met de raad afgestemd; inzicht te geven in de financiële afwegingen rondom lopende exploitaties; tweemaal per jaar inzicht te geven in de grondexploitatie als geheel; het jaarlijks vaststellen van een kaderstellend bedrag voor strategische aankopen; het jaarlijks vaststellen van de totale waarde aan strategisch bezit. Kaderstellend bedrag voor strategische aankopen Voor de jaarschijf 2016 van de MJPB wordt als financieel kader, net als in 2015, een maximum van € 10 miljoen voor strategische aankopen aangehouden. De totale waarde aan strategisch bezit mag maximaal € 50 miljoen bedragen. De koopsommen van de strategische verwervingen worden geactiveerd en worden opgenomen in de boekwaarde op de balans. Voor zover het tijdelijke beheer een tekort oplevert (kosten van beheer zijn hoger dan de opbrengsten, bijvoorbeeld huuropbrengsten) komt dit ten laste van het budget binnen de grondexploitatie voor het aanhouden van strategische posities. Ontwikkelingen financiële positie grondbeleid/grondexploitatie Het totaal resultaat voor het grondbedrijf is in 2014 afgesloten met een positief saldo van € 1,2 miljoen. Dit bedrag is toegevoegd aan de reserve van het grondbedrijf (deze post was het afgelopen jaar tot 0 gereduceerd). Belangrijkste reden voor het positieve resultaat zijn de parameteraanpassingen in de grondexploitatie, zoals toegelicht in de paragraaf 4,3 Grondbeleid in het Jaarverslag 2014. Deze zorgen voor een vrijval bij de projecten waar reeds verliesvoorzieningen voor waren getroffen. Daarnaast heeft het ook een positief financieel effect op de overige grondexploitaties. Vooral voor de projecten met een langere looptijd en een hoog investeringsvolume hebben aanpassingen van de parameters (grote) financiële effecten. Buiten de parameteraanpassingen laat het grondbedrijf in 2014 geen grote afwijkingen zien. De grootste kostenpost in 2015 is de afboeking van de rente en afboeking/beheer op de NIEGG. Dit bedrag van ca. € 1,9 miljoen zorgt er in feite voor dat het jaarresultaat van het grondbedrijf (voor aanpassing parameters) negatief uit valt. Alle overige resultaten op de diverse grondbedrijfsposten houden elkaar redelijk in evenwicht. Voor het eerst in jaren zijn er geen grote afboekingen als gevolg van de vastgoedcrisis te melden. De afgelopen jaren ligt binnen het grondbedrijf de focus met name op de reeds lopende projecten. Hier zijn de eventueel aanwezige risico's ondertussen goed in beeld en wordt ook optimaal gestuurd om die risico's zo beheerst mogelijk te houden. Een belangrijk uitgangspunt hierbij is bijvoorbeeld dat de kasstromen van uitgaven en inkomsten zo dicht mogelijk bij elkaar worden gehouden. Het afgelopen jaar heeft dit er al toe geleid dat de totale boekwaarde van de projecten licht is gedaald. Dit betekent dat het afgelopen jaar er meer inkomsten zijn gerealiseerd dan uitgaven gedaan. Dat de risico's in beeld zijn, betekent overigens niet dat ze zich niet voor kunnen doen. Daarvoor is onder andere ook het weerstandsvermogen beschikbaar. Die is specifiek voor het commercieel vastgoed extra opgehoogd vanwege de nog steeds moeilijke marktomstandigheden (in het bijzonder het project Kleefse Waard). In 2015 wordt binnen het grondbedrijf nader onderzocht welke mogelijkheden er zijn bij de in bezit zijnde strategische aankopen en NIEGG-locaties: is het verstandig om ontwikkelingen op te starten of om afscheid te nemen n bepaalde posities? Door per locatie antwoorden te vinden op deze vragen kan er helderheid ten aanzien van deze grondposities worden geboden. Uit de volgende grafiek komt naar voren dat er in 2014 meer opbrengsten (€ 27 miljoen) zijn binnen gekomen in het grondbedrijf dan er aan kosten (€ 23 miljoen) zijn gemaakt.
156
In onderstaande grafiek zijn de kosten en opbrengsten (een optelling van grondopbrengsten en overige opbrengsten / subsidies) weergegeven. In de grafiek komt de ingezette cashflow sturing al duidelijk naar voren: de kosten liggen in de toekomst in een jaar altijd lager dan de opbrengsten in een jaar. Per saldo wordt er in totaal nog voor circa € 177 miljoen geïnvesteerd in de lopende grondexploitaties en komt er nog voor circa € 290 miljoen aan opbrengsten binnen.
Alle maatregelen die het grondbedrijf de afgelopen jaren heeft ingezet dragen bij aan een beter risicoprofiel voor het grondbedrijf (meer informatie hierover is te vinden bij het onderwerp weerstandsvermogen). Dit komt ook naar voren uit de weergegeven grafieken.
Structurele bezuinigingstaakstelling regulier programma 8 Voor het reguliere programma 8 Wonen en ruimte is een taakstelling opgenomen van een structurele bezuiniging van € 250.000 in 2015, oplopend naar € 1 miljoen in 2018.
Vermogenspositie van het grondbedrijf De vermogenspositie van het grondbedrijf kan worden beoordeeld op de verhouding tussen de beschikbare weerstandscapaciteit en de benodigde weerstandscapaciteit. De beschikbare weerstandscapaciteit wordt bepaald vanuit de reservepositie van het grondbedrijf en op basis van de verwachte resultaten. De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald door een risicosimulatie uit te voeren op het totaal van de relevante kosten- en opbrengstencategorieën op de vastgestelde grondexploitaties. Er wordt gewerkt met aannames voor onzekerheden rond uitgaven, inkomsten en fasering in de tijd van te realiseren inkomsten. Op een zelfde wijze is het benodigde weerstandsvermogen voor de aankoop van panden binnen de ‘grondexploitaties in voorbereiding’ en het strategische bezit bepaald. Indien de herontwikkeling niet of gedeeltelijk doorgaat moeten de panden (het gaat voornamelijk om panden) worden verkocht of herontwikkeld. Het risico bestaat dat de gemeentelijke investering niet geheel kan worden terugverdiend.
157
Uitgangssituatie Bij de jaarrekening 2014 is er circa € 1,2 miljoen toegevoegd aan de bestemmingsreserve grondbedrijf. Daarnaast is de totale winstpotentie van het grondbedrijf toegenomen. Belangrijkste reden voor beide positieve ontwikkelingen is gelegen in de aanpassing van de parameters. Doordat toekomstige kosten en opbrengsten in de grondexploitaties op voorhand positiever worden ingeschat, neemt de kans op negatieve financiële mutaties in projecten toe. De weerstandscapaciteit zou als gevolg hiervan moeten toenemen. Om niet onnodig extra weerstandscapaciteit te creëren, wordt de extra financiële ruimte die is ontstaan, ingezet om grotere schommelingen van de parameters op te vangen. Met andere woorden: als de parameters gelijk blijven en in een project verslechtering van het resultaat optreedt, dan kan dat leiden tot het treffen van bijvoorbeeld een extra voorziening. Wijzigen echter daarnaast de parameters, dan zal dat effect in eerste instantie ten koste gaan van de winstpotentie of ten laste van de reserve grondbedrijf. Hiermee is een extra buffer gecreëerd voor parameter schommelingen, zonder dat dit extra ten laste komt van het weerstandsvermogen die vooral bedoeld is voor project specifieke risico's. Het bedrag dat per 1 januari 2015 ontstaan is om parameterwijzigingen op te vangen is dus € 1,2 miljoen reserve grondbedrijf en € 17,4 miljoen (dit is het deel dat autonoom als gevolg van de parameter aanpassing als extra winst kan worden aangemerkt, totale winstpotentie is € 24 miljoen). Totaal is dus, als gevolg van de aanpassing van de parameters een bedrag van € 18,6 miljoen beschikbaar. Reserve grondbedrijf MJPB 2016-2019 Bedragen x €1.000 1.151
BR Grondexploitaties BR Voorstudies
0
BR Strategische posities
0 1.151
Beschikbare w eerstandscapaciteit
* Stand van zaken per 31-12-2014 Voorzieningen Voorzieningen worden niet gerekend tot beschikbare weerstandscapaciteit. Voor grondexploitatieprojecten waarin tekorten worden verwacht waarvoor geen dekking kan worden voorzien in de te verwachten opbrengsten binnen de projecten zelf, moeten de tekorten ten laste van het resultaat van de grondexploitatie moeten worden gebracht. Dit gebeurt in de vorm van het treffen van een voorziening ter hoogte van het verwachte tekort. De voorziening voor grondexploitaties bedraagt op dit moment ongeveer € 71,6 miljoen. De benodigde weerstandscapaciteit Voor de jaarrekening 2014 zijn risicoanalyses uitgevoerd om een actueel beeld te krijgen van de risico’s in de projecten. Het resultaat laat zien dat bij een zekerheidspercentage van 75 % voor de grondexploitatieprojecten en de grondexploitatieprojecten in voorbereiding een weerstandscapaciteit nodig is van circa € 28,3 miljoen. MJPB 2016-2019 90%
75%
28.825
25.358
3.470
2.954
0
0
32.295
28.312
Bedragen x € 1.000 Grondexploitatieprojecten Grondexploitatieprojecten in voorbereiding Erfpachten Benodigde w eerstandscapaciteit grondbedrijf
Vermogenspositie grondbedrijf Wanneer de benodigde weerstandscapaciteit in het grondbedrijf wordt afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit, dan blijkt het grondbedrijf over onvoldoende middelen te beschikken om de risico’s op te vangen. Wanneer zich risico’s voordoen, dan zal een beroep gedaan moeten worden op de bufferende werking van de Algemene Reserve van de gemeente (zie ook Paragraaf 3 Weerstandsvermogen).
158
Paragraaf 5.9 Investeringen Investeringen zijn uitgaven die gedurende meerdere jaren nut opleveren. Te onderscheiden zijn investeringen met een economisch nut en investeringen in de openbare ruimte met een maatschappelijk nut. Investeringen met economisch nut zijn alle investeringen die bijdragen aan de mogelijkheden voor de gemeente om middelen te verwerven, of betreffen investeringen die verhandelbaar zijn. Voor deze investeringen geldt dat er tegenover de lasten op de gemeentebegroting ook baten (kunnen) staan. Alle andere investeringen zijn investeringen met maatschappelijk nut. De baten liggen bij burgers en bedrijven. Onderhoudsuitgaven zijn geen investeringsuitgaven. De raad autoriseert op grond van zijn budgetrecht de middelen voor de beleidsuitvoering. Hieronder vallen ook de investeringen. Investeringen vragen – anders dan reguliere begrotingsposten – meerjarig budgetruimte en dienen afzonderlijk te worden vastgesteld door de raad. In de Verordening financieel beleid en beheer van de gemeente Arnhem is opgenomen dat de raad de investeringsruimte autoriseert met het vaststellen van de meerjarenprogrammabegroting. In het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) wordt expliciet aandacht gevraagd voor de investeringen. In artikel 20 van het BBV staat dat de uiteenzetting van de financiële positie een raming moet bevatten voor het begrotingsjaar van de financiële gevolgen van het bestaande en het nieuwe beleid dat in de programma’s is opgenomen. Afzonderlijke aandacht moet hierbij worden besteed aan de investeringen. Naast de wettelijke taak om specifiek aandacht te besteden aan de investeringen is er ook bestuurlijk veel behoefte aan transparantie rond de gemeentelijke investeringsportefeuille. In deze paragraaf wordt de investeringsplanning 2016 – 2018 toegelicht. De investeringen voor jaarschijf 2019 worden in de volgende MJPB opgenomen. Dit om te voorkomen dat ze nu zouden worden vastgesteld, zonder de impact er van te kennen van de bijbehorende kapitaallasten. Deze vallen door het gehanteerde waarderings-en afschrijvingenregiem buiten de scope van deze begroting.
Beleid Het huidige meerjarig investeringsplan is een gedetailleerd plan waarin afzonderlijke investeringen per programma zijn gerangschikt. Hiermee hebben gemeentebestuur en management een middel in handen om goed onderbouwde afwegingen te maken en de realisatie van investeringen door de tijd nauwgezet te volgen. In deze investeringsplanning is het voor de gemeenteraad mogelijk om investeringen over de programma's tegen elkaar af te wegen om – wanneer nodig – ruimte te creëren voor de ambities met onze stad. In de nota waarderen en afschrijven zijn spelregels en de daarbij behorende afschrijvingstermijnen vastgelegd. In de investeringsplanning 2016 - 2018 zijn alle voorgenomen investeringen opgenomen, zowel de programmaals de bedrijfsvoeringsinvesteringen. Bedrijfsvoeringsinvesteringen betreffen veelal de vervanging van bedrijfsmiddelen, zoals het vervangen van de computers, de ICT-infrastructuur, meubilair en dergelijke. Investeringen in de grondexploitatie en in grootschalige projecten zijn in de meerjarenprogrammabegroting niet opgenomen. Hierover vindt besluitvorming plaats in de gemeenteraad op basis van afzonderlijke raadsvoorstellen. Het BBV maakt onderscheid in investeringen met een economisch nut en investeringen met een maatschappelijk nut. Onder investeringen met een economisch nut verstaan we die investeringen die opbrengsten kunnen genereren doordat ze goed te verkopen zijn of omdat er inkomsten tegenover kunnen staan (tarieven, heffingen, huurinkomsten etc.). Investeringen met een maatschappelijk nut omvatten investeringen in de openbare ruimte, zoals aanleg en onderhoud van (inrichting van) wegen, waterwegen, civiele en waterbouwkundige kunstwerken en groen. Binnen de financiële positie zou voor deze categorie van investeringen het accent veel meer moeten liggen op het meerjarig onderhoud. Conform artikel 13 van de Verordening financieel beleid en beheer van de gemeente Arnhem worden de investeringen met een maatschappelijk nut geactiveerd. In de financiële overzichten wordt bij de vaste activa het onderscheid aangegeven tussen de investeringen met een maatschappelijk nut en economisch nut.
Investeringen 2015 - 2018 Bijgaande tabel bevat de geactualiseerde jaarschijf 2015 uit het MIP 2015 - 2018 en de geplande investeringen in de periode 2016 - 2018. In het overzicht is aangegeven welke kredieten de gemeenteraad beschikbaar stelt ten behoeve van het doen van investeringsuitgaven. Zo zijn voor het geactualiseerde begrotingsjaar 2015 kredieten beschikbaar gesteld tot een bedrag van € 72,6 miljoen. Dit is inclusief een doorloop van € 18,7 miljoen uit 2014 vanwege in 2014 nog niet afgeronde investeringen. Voor de jaren 2016 t/m 2018 worden in deze MJPB kredieten aangevraagd van € 174,8 miljoen.
159
De nadruk ligt in de jaren 2017 met een totaalbedrag van € 77,9 miljoen en 2018 met een bedrag van € 58,1 miljoen. Voor de hele planperiode van deze MJPB inclusief 2015 wordt uitgegaan van investeringen tot een totaalbedrag van € 247,4 miljoen. Dit is iets meer dan het totaal aan investeringen van € 240,4 miljoen, dat in de vorige MJPB was voorzien voor de periode 2014 - 2018. Bij een vergelijking tussen deze investeringsplanningen valt op dat de oorspronkelijke nadruk is verschoven van het jaar 2014 naar de jaren 2015, 2017 en 2018. Deze verschuiving wordt voor het grootste deel verklaard door een gewijzigde planning van investeringen in de sfeer van de onderwijshuisvesting. Niet bestede kredieten van € 48,6 miljoen uit 2014 zijn grotendeels doorgeschoven naar de genoemde latere jaren en voor een beperkt deel aangewend voor nieuwe plannen. Daarnaast is in 2017 een investering voorzien in Focus Filmtheater van € 11,4 miljoen. Voor het jaar 2019 worden in deze MJPB geen investeringen begroot. De investeringen voor jaarschijf 2019 worden in de MJPB 2017-2020 opgenomen omdat het effect van de kapitaallasten naar aanleiding van de investeringen in 2019 zich pas voordoet in 2020. In de voorliggende investeringsplanning is nog geen rekening gehouden met ontwikkelingen in de uitvoering en handhaving van de wet Houdbare overheidsfinanciën (wet Hof), die het niveau van investeringen zal gaan beperken.
Wet hof De Europese afspraak om het begrotingstekort van Nederland terug te brengen tot 3 % van het bbp en vervolgens in jaarlijkse stappen van minimaal 0,5 % naar 0 (het zogenaamde Medium Term Objective) is door de minister van Financiën vertaald in de Wet houdbare overheidsfinanciën. Om te bereiken dat de decentrale overheden hun aandeel dragen in het gezond maken van de overheidsfinanciën is in de Wet hof vastgelegd wat voor deze decentrale overheden in totaliteit hun EMU-saldo mag zijn. Voor afzonderlijke decentrale overheden wordt geen toegestaan EMU-saldo bepaald, maar slechts een referentiewaarde. Dit geeft overheden die een “te groot” beroep doen op de macronorm voor de decentrale overheden de mogelijkheid om te compenseren met lagere EMU-saldi van andere decentrale overheden. Met de Wet hof in de hand kan het ministerie van Financiën nauwgezet toezien op realiseren van het toegestane EMU-saldo van gemeenten, provincies en waterschappen. Het EMU-saldo voor een gemeente wordt in grote lijnen berekend volgens de formule: +/- Begrotingssaldo + Afschrijvingen +/- Saldo bestedingen buiten de exploitatie EMU-saldo De Wet hof spreekt over een gelijkwaardige inspanning van Rijk en decentrale overheden om het EMU-tekort van Nederland terug te dringen, maar kwantificeert deze inspanning niet. Voor Nederland als geheel zijn er de regels van de EU, voor decentrale overheden stelt de wet dat bij aanvang van een nieuw kabinet in een bestuurlijk overleg een EMU-saldopad moet worden afgesproken. Decentrale overheden zijn dus niet op voorhand gebonden aan een saldopad dat analoog loopt aan dat van het Rijk. Voor 2014 en 2015 waren het Rijk en de gezamenlijke decentrale overheden overeen gekomen dat de afgesproken tekortnorm voor 2013 (0,5 % van het BBP, dus + € 3 miljard) niet wijzigt. In het bestuurlijk overleg is voor de decentrale overheden de tekortnorm voor 2016 vooralsnog vastgesteld op 0,4% van het BBP. Eind 2015 zal in een nieuw bestuurlijk overleg worden bezien of op basis van de dan beschikbare informatie over realisaties van het EMU-saldo de daling van de macroreferentiewaarde van 0,5% naar 0,4% verantwoord en mogelijk is. Op het moment van opstellen van deze MJPB is nog niet bekend wat de tekortnorm voor 2016 zal zijn. In deze MIP wordt daar dan ook nog geen rekening mee gehouden. Eventuele beperkingen van investeren in eigen beheer onder de Wet hof vraagt van de gemeente een zoektocht naar andere oplossingen, zoals gebruik maken van DBFMO (Design, Build, Finance, Maintain, Operate) of andere vormen van Publiek-Private samenwerkingen (PPS). De investering wordt daarbij niet door de gemeente gepleegd en telt dus niet mee in de bepaling van het EMU-saldo van de gemeente. Met Publiek-Private samenwerkingen (PPS) hebben gemeenten over het algemeen weinig ervaring, zo ook Arnhem en voordat er gebruik van gemaakt kan worden moet nog veel kennis worden ingewonnen. Welke keuze gemaakt zal worden rond investeren of samenwerken moet nog bepaald worden, maar vast staat dat de Wet hof zal leiden tot aanpassingen in het beleid rond investeringen en grote projecten wanneer de macroreferentiewaarde verder wordt verlaagd en het Rijk gaat handhaven.
160
Toelichting investeringen in gebouwen In de nota Waarderen en afschrijven is als gemeentelijke regel vastgesteld dat van voornemens tot investeren in een gebouw van meer dan € 2 miljoen in de paragraaf Investeringen een tekstuele toelichting wordt gegeven, zo ook in deze MJPB 2016 – 2019. De hier toegelichte investeringen zijn alle reeds door de gemeenteraad vastgesteld. Kentalis Programma
Betrokkenen Planning Raming Beschikbare middelen Randvoorwaarden
Koninklijke Kentalis verzorgt in Arnhem aan de Dr. P.C.M. Bosschool en De Stijgbeugel onderwijs voor kinderen en jongeren met een auditieve en/of communicatieve beperking. Daarnaast heeft zij voorzieningen voor diagnostiek,behandeling en begeleiding. Om haar activiteiten optimaal af te kunnen stemmen op de behoeften van de doelgroep heeft zij besloten tot het ontwikkelen van brede regionale Zorg Onderwijs Combinaties (ZOC) op verschillende locaties in Nederland, onder andere in Arnhem. Kentalis De investering was oorspronkelijk gepland voor 2014 en is doorgeschoven naar 2017. Bruto investering: 10,3 mln Netto investering: 10,3 mln Krediet van 10,3 mln Kentalis draagt financieel de investering van de huisvesting van de zorgcomponenten.
Campus Schuytgraaf Programma
Betrokkenen Planning Raming Beschikbare middelen
Randvoorwaarden
Bouw van een nieuwe school ten behoeve van speciaal en voortgezet speciaal onderwijs van cluster 4 (kinderen en jongeren met gedragsproblemen of psychiatrische stoornissen) in Schuytgraaf. Fluvius, Delta, SKAR, SPA , Sportbedrijf, Schoolbestuur Briant College Realisatie in 2017 Bruto investering: 14,07 mln. Netto investering: 14,07 mln. € 14,07 mln. is beschikbaar in het totale financieringspakket toekomstige huisvesting (V)SO. De dekking bestaat uit reeds beschikbaar investeringskrediet en exploitatiemiddelen ter dekking van de kapitaallasten. -
Nieuwbouw Mariëndael Heijenoordseweg 9 Programma
Betrokkenen Planning Raming Beschikbare middelen
Randvoorwaarden
Vervanging noodlokalen Mariëndael (speciaal onderwijs). In het Onderwijshuisvestingsprogramma (OHP) van 2004 is door het schoolbestuur Mariendael een bedrag aangevraagd om de noodlokalen in te vervangen. Deze middelen zijn toegekend. Met het betreffende schoolbestuur is de afspraak gemaakt om de middelen in te zetten ten behoeve voor de uitvoer van het totale nieuwbouw project Mariendael en het Prisma, onderdeel van het Integraal huisvestingsprogramma (voortgezet) speciaal onderwijs. Schoolbestuur Mariendael en het Prisma Realisatie in 2018 Bruto investering: € 30,5 mln € 30,5 mln. is beschikbaar in het totale financieringspakket toekomstige huisvesting (V)SO. De dekking bestaat uit reeds beschikbaar investeringskrediet en exploitatiemiddelen ter dekking van de kapitaallast. -
Renovatie en uitbreiding Musis Sacrum Programma
Planning Raming
Beschikbare middelen Randvoorwaarden
Musis Sacrum (MS) is de concertzaal voor Arnhem en omgeving en productiehuis voor Het Gelders Orkest (HGO). De ingrepen in Musis Sacrum richten zich op de sloop van het nietmonumentale deel, renovatie van het monumentale deel en verregaande modernisering van de productie- en publieksvoorzieningen. Voorts is de ambitie om Musis Sacrum uit te breiden met een extra zaal van plm. 1.000 zitplaatsen Realisatie in 2017 Bruto investering: 18,76 mln. Provincie: 5,25 mln. Netto investering: 13,51 mln. Het benodigde krediet is beschikbaar gesteld door de gemeenteraad bij vaststelling van het MIP in de MJPB 2015 - 2018. -
161
162
MeerjarenInvesteringsPlan (MIP) gemeente Arnhem 2015 - 2018
Regulier programma Nr. Omschrijving
Omschrijving investering
R4 Educatie
Arnhem International School (AIS) Overig Planmatig onderhoud Vastgoed Installaties Natuurcentrum 2 Natuurcentrum: Vervoermiddelen Vervangen inrichting terreinen Natuurcentrum Onderwijshuisvestingsprogramma (OHP) Onderhoud Reigerstraat (OHP 2010-2011) Onderhoud Hommelseweg 403 (OHP 2010-2011) OHP 2013 - Mozaïek uitbreiding lokalen Pieter Jongelingschool (uitbreiding) De Salamander (spoedaanvraag binnenklimaat) Onderwijshuisvestingsprogramma 2015 Regulier OHP 2015 De Wijzer Dalweg 1e inr. Gr 9 OHP 2015 Margarethaschool 1e inr. 16e groep OHP 2015 Gazelle 1e inr. 9e en 10e groep OHP 2015 Confetti 1e inr. 9e groep Onderwijshuisvestingsprogrogramma 2015 Regulier Renovatie/Nieuwbouw regulier onderwijs VB: Mozaiek Zwanebloemln uitbreiding (286) Gymzaal Fluitekruid De Rank (nieuwbouw) De Krakeling Panorama Jan Ligthart Kringloop: Herbouw Cosmiscus Multifunctionele Centra (MFC's) Presikhaven: Realisatiefase Geitenkamp: Gebouw - Nazorgfase BS Schuytgraaf Centrum MFC Omnibus Huisvesting Speciaal Onderwijs Kentalis Campus Schuytgraaf Mariëndael Totaal R4
163
Econom isch/
Toe-
Maat-
gerekende
schappelijk
apperaats-
2015
nut
kosten
Geactualiseerd
Kredieten 2016
x € 1.000
2017
2018
3.500 E E E E
90 80 10
E E E E E E E E E E E
248 110 202 543 55 1.023 15 15 31 15
E E E E E E E E
286 1.098 1.752 4.271 314 319
E E E
400 290 4.412
E E E
80
73 80
80
1.100
1.100
1.100
1.165 1.752
10.330 12.256 1.175 16.754
4.680
26.756
30.521 31.701
164
165
Paragraaf 5.10 Subsidies Subsidies zijn financiële bijdragen aan burgers en/of organisaties voor activiteiten die bijdragen aan de realisatie van de – door de gemeenteraad vastgestelde - beleidsdoelen van de gemeente. De gemeente Arnhem heeft een subsidieverordening, die de spelregels bevat. De subsidielijst, een bijlage bij de begroting, geeft een overzicht van verleende en nog te verlenen subsidies. De gemeente Arnhem heeft per programma haar doelstellingen met de daarbij behorende beoogde effecten en resultaten geformuleerd. Deze doelen kunnen op verschillende manieren worden bereikt. Daarvoor stelt de raad ieder jaar de financiële kaders per programma vast. Dit betreft onder andere het lastenniveau van een programma. Het college kan – binnen deze kaders blijvend – bepalen met welke kostensoort zij de gewenste doelstellingen wil realiseren, bijvoorbeeld door mensen in dienst te nemen (kostensoort personeel), door werken te gaan aanbesteden (kostensoort inkopen) of door het aangaan van een subsidierelatie (kostensoort subsidie). In deze paragraaf gaat het om de kostensoort subsidies. Aan subsidie zijn nadere regels verbonden. Volgens artikel 4:23, eerste lid van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) mag een bestuursorgaan alleen subsidie voor activiteiten verstrekken op grond van een wettelijke voorschrift. Dat kan een Rijksregeling, provinciale regeling of een gemeentelijke (subsidie)verordening zijn. Het derde lid van artikel 4:23 Awb geeft enkele uitzonderingen op de hoofdregel. De belangrijkste hiervan is de subsidiëring op basis van de gemeentelijke begroting. Het is niet altijd zinvol om een aparte regeling op te zetten voor het verstrekken van een subsidie. Bijvoorbeeld wanneer er maar één instelling is die een bepaalde gesubsidieerde activiteit uit kan voeren. Voor die gevallen is in het wetsartikel 3c van de Awb een uitzondering gemaakt. Instellingen die met naam in de begroting worden genoemd in combinatie met een maximaal subsidiebedrag, kunnen buiten een regeling om toch subsidie ontvangen. Begrotingssubsidies zijn grofweg in twee soorten te verdelen: product- of budgetsubsidies en waarderingssubsidies. Aan de product- of budgetsubsidies liggen onderliggende stukken of nota's ten grondslag waaruit blijkt waarvoor subsidie wordt verstrekt. Bij waarderingssubsidies is niet een directe relatie aan te wijzen tussen het subsidiebedrag en de activiteiten die de instelling verricht. Met waarderingssubsidies worden meer in zijn algemeenheid bepaalde activiteiten gesubsidieerd/gewaardeerd, waarbij er vaak een historie aanwezig is. De Algemene Subsidieverordening Arnhem 2002 (ASV) is de procedurele basis voor alle subsidieverkeer binnen de gemeente Arnhem. Subsidieregelingen In Arnhem worden de meeste subsidies (ongeveer de helft van de subsidieafspraken) verdeeld volgens subsidieregelingen. Op basis van de ASV heeft Arnhem verschillende subsidieregelingen. Subsidieregelingen creëren een wettelijke en rechtmatige grondslag voor subsidies. Op basis van vooraf bepaalde criteria worden de subsidies verstrekt aan betrokken instellingen. De volgende zijn op de ASV gebaseerd: 1. Subsidieregeling amateurkunst; 2. Subsidieregeling fonds cultuur eenmalige activiteiten; 3. Subsidieregeling vrijwillig jeugdwerk; 4. Subsidieregeling sport; 5. Subsidieregeling woningisolatie; 6. Subsidieregeling programmatische activiteiten cultuur; 7. Subsidieregeling E-scooters; 8. Subsidieregeling No-Riskpolis; 9. Subsidieregeling Stroomversneller Cultuur; 10. Subsidieregeling Extra Activiteiten Amateurkunst; 11. Nadere regels Koperssubsidie Arnhem 2012; 12. Nadere regels Subsidie Wonen Boven Winkels Arnhem 2012; 13. Regeling loonkostensubsidie ondersteunend personeel basisscholen gemeente Arnhem (eindigt per 1 augustus 2015); 14. Subsidieregeling Burgerkracht Sociaal Domein; 15. Subsidieregeling Voorschools aanbod gemeente Arnhem; 16. Subsidieregeling Veilig Ondernemen.
166
Subsidies 2016 naar grondslagen De verwachting is dat in 2016 in totaal voor € 59,8 miljoen aan subsidies verstrekt gaat worden. Onderstaande tabel geeft inzicht in de verdeling naar grondslagen. Subsidies naar grondslagen
Realisatie
Bedragen x € 1.000 Begroting ASV en gedelegeerde subsidieregelingen Nog nader te bepalen
2014
Begroting 2015
Begroting 2016
50.310 2.553 5.902
52.292 3.029 3.399
53.263 2.450 4.133
58.765
58.721
59.846
Het grootste deel van de subsidies betreft subsidies met de grondslag ‘begroting’ (€ 53,3 miljoen). Dit zijn met name product- en budgetsubsidies aan de grote instellingen die specialistische activiteiten voor de gemeente uitvoeren waarvoor eigenlijk geen markt is, bijvoorbeeld door gebondenheid aan gebouw, organisatie of waarin omvang en complexiteit maatwerk per begrotingsjaar vragen. Onder deze grondslag vallen daarnaast budget- of waarderingssubsidies aan een groot aantal kleinere instellingen. Alle betreffende instellingen zijn vermeld in de tabel Indicatieve subsidiebedragen 2016 met de grondslag 'begroting'. Een relatief klein deel van de in 2016 te verstrekken subsidies heeft als grondslag de onder de ASV vallende regelingen (€ 2,5 miljoen). De grondslag ‘nog nader te bepalen’ betreft in de kaders opgenomen gebonden subsidielasten waarvan de doelstelling bekend is, maar die nog nader verdeeld en toegedeeld moeten worden (onder andere subsidiefondsen). Voor 2016 gaat het om een bedrag van € 4,1 miljoen dat grotendeels betrekking heeft op investeringssubsidies in het programma R04 Educatie.
Indicatieve subsidiebedragen 2016 met de grondslag begroting In 2016 wordt naar verwachting voor een bedrag van in totaal € 53,3 miljoen aan subsidie met de grondslag 'begroting' verstrekt. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de instellingen, het te subsidiëren bedrag per instelling en de beleidsgrondslag. Daarnaast is aangegeven wanneer sprake is van een waarderingssubsidie. Door het vaststellen van de begroting en deze tabel wordt de maximale subsidie per vermelde instelling voor 2016 vastgesteld.
167
Indicatieve subsidiebedragen 2016 met grondslag 'begroting'
PROG INSTELLING
Begroting 2015
Begroting 2016
waardering
beleidsgrondslag
Bedragen x 1.000,-
R04 R05 R06 P07 R06 R06
St Rijnstad St Rijnstad Rijnstad (Belastingservice) St Rijnstad St Rijnstad St Rijnstad
385 345 95 6.436 499 2.857
230 76 95 4.971 547 3.755
nota Doorontwikkeling Stad in Balans 2008 nota Integratie door Participatie 2011 nota Armoedeagenda nota Doorontwikkeling Stad in Balans 2008 nota Integratie door Participatie 2011 nota Opgroeien in Arnhem 2008-2011 en nota tieneren jongerenwerk 2012 nota Visie op het Jonge kind / Onderwijsachterstandenbeleidsplan 2011 ev nota Integratie door Participatie 2011 nota Vrijwillige inzet en mantelzorg 2011
P07
St Rijnstad
1.381
1.380
R06 R06 R06
St Rijnstad St Rijnstad / Vrijwillige Inzet Arnhem (v/h St Vrijwilligerscentrale Arnhem) St Rijnstad / Formulierenbrigade St Rijnstad
40 272 208 12.517
40 273 0 11.367
R05
St Arnhemse Openb.&Wetensch.Bibloth.
4.435
4.434
Cultuurnota Stroom 2012
R06
Stichting MOVIERA
5.471
4.427
Kadernota en uitvoeringsplan Veerkrachtige Samenleving, Decentralisatieuitkering vrouwenopvang
R06
St Iriszorg
4.256
4.106
Masterplan Minder Opvang, Beter Leven en Uitvoeringsprogramma MOBL 2011-2012
R05
Musis en Stadstheater Arnhem
0
3.883
Verzelfstandiging Musis en Stadstheater
R05
Stichting Musea Arnhem
2.952
2.942
Verzelfstandiging Musea
R05
Kunstbedrijf Arnhem / Beleven
2.732
2.736
Verzelfstandiging Domein
R04
St Pas
2.667
2.601
Onderwijsachterstandbeleidsplan 2011 ev.
R06
St Publieke Gezondheid Gelderland midden
0
2.504
Besluit taakoverdracht JGZ 0-4 jarigen van STMG naar VGGM
R06
St Thuiszorg Midden Gelderland
2.425
189
R07
St Thuiszorg Midden Gelderland St Thuiszorg Midden Gelderland
385 2.810
0 189
R05
St Welzijn Ouderen Arnhem
3
0
R06
St Welzijn Ouderen Arnhem
2.410
2.286
nota Volksgezondheid Geniet! Eet en drink met mate(n); lokale en regionale nota volksgezondheid 2008-2011 nota Opgroeien in Arnhem 2008-2011
nota Doorontwikkeling Stad in Balans 2008 + nota Vrijwillige inzet en mantelzorg 2011 nota Doorontwikkeling Stad in Balans 2008 + nota Vrijwillige inzet en mantelzorg 2011
St Welzijn Ouderen Arnhem
2.413
2.286
R04
St Peuterspeelzalen Arnhem
2.234
2.194
R06 R06
Lindenhout Lindenhout
210 766
208 823
Lindenhout
976
1.031
R06
Pactum Jeugdzorg & Educatie
797
799
nota Opgroeien in Arnhem 2008-2011
R04 R05
Roc Rijn IJssel Roc Rijn IJssel Roc Rijn IJssel
607 206 813
633 10 643
Participatiebudget - aandeel OCW nota Opgroeien in Arnhem 2008-2011
R05 R05 R03 R05
Stichting Eusebius St Luxor Live Stichting ondernemersfonds Arnhem St Rtb Kan
340 364 355 336
536 479 356 330
R03 R05
Evenementen St Zwembad Klarenbeek
310 292
311 297
R05 R06 R06
St Focus Filmtheater MEE Gelderse Poort RIBW. Arnhem & Veluwe Vallei
267 0 561
271 254 250
R06
S.V.M.G. Vluchtelingenwerk
232
237
R05
St Slak
456
213
Cultuurnota Stroom 2012 Cultuurnota Stroom 2012 nota Ondernemersfonds Arnhem Collegebesluit van 9-10-2012 inz. Verlenging subsidie RBT KAN 2013-2016 Evenementenvisie 2015 nota Sportvisie 2011 Arnhemse visie op sport en bewegen Cultuurnota Stroom 2012 Kadernota cliëntondersteuning; B&W 10-06-14 Masterplan Minder Opvang, Beter Leven en Uitvoeringsprogramma MOBL 2011-2012 notitie 2008 Ondersteunen en versterken, zorg voor asielzoekers en vluchtelingen in Arnhem Cultuurnota Stroom 2012
48.588
49.677
subtotaal
168
nota Visie op het Jonge kind / Onderwijsachterstandenbeleidsplan 2011 ev nota Opgroeien in Arnhem 2008-2011 Masterplan Minder Opvang, Beter Leven en Uitvoeringsprogramma MOBL 2011-2012
PROG INSTELLING
Begroting 2015
Begroting 2016
waardering
beleidsgrondslag
Bedragen x 1.000,-
R04 R06 R06 R05 R05 R06 R06
Rijn IJssel College Servicebureau Presikhaaf Bedrijven Meldpunt Vrijwillige Thuishulp Arnhem St Jacobiberg Stichting Het Huis van Puck Swoa (Maaltijdvoorziening) St Kruispunt
213 228 19 208 199 190 163
274 273 256 209 200 191 161
R05 R05 R05 R03
152 130 116 114
153 130 116 114
R06 R06
Stichting Productiehuis Plaatsmaken Bezoekerscentrum Sonsbeek St Stadsomroep Arnhem St. Binnenstadsmanagement Arnhem / Stichting Service Detailhandel en Horeca Arnhem (SDHA). Indigo Cwzw Gelderland / Leger des heils
112 123
113 108
R05 R06
Stichting Introdans VGGM Veilig en Gezond Geld Mid
105 100
105 100
R05 R06
Stichting Generale Oost St Stoelenproject De Duif
91 80
91 81
R06 R05 R05 R05 R06 R03 R05 R06 R06 R06
De Helling Exp.Werkplaats Stichting Het Gelders Orkest St Jeugdland St Toneelgroep Oostpool St Catharina Sociaal Economisch Fonds (Sef) Stichting Wintertuin LeukOmteLeren Weekendschool Arnhem Arnhems Platform Chronisch zieken en Gehandicapten Kinderopvang SKAR
R06 R06
65 61 61 61 0 50 49 41 135 40
80 ja 61 61 61 57 50 49 42 ja 40 40
Slachtofferhulp Nederland Regio Oost Pro Persona Arnhem
30 0
30 ja 28
R03
Euregio Rijn Waal
27
27
R06 R05 R06
St Leergeld Arnhem Leuke Linde Bouwspeelplaats GGnet Preventie en Dienstverlening
27 25 21
27 25 21
R05 R06 R05
Stichting Omars Gym St Ome Joop's Tour St Airborne Museum
20 20 19
20 ja 20 ja 19
R01
Stichting Halt Gelderland
18
18
R04 R05
St Nivon Afd Arnhem St vanHarte
15 15
15 ja 15
R06 R06
Stichting Humanitas Inloopcentrum Arnhem
14 12
14 12
R05
Arnhemse Sport Federatie
53
11 ja
R06 R05 R06 R03 R05 R05 R05 R06
St Seniorenraad Arnhem Diverzo, COC Midden-Gelderland St Vier Het Leven Stichting Modekern CIKO '66 Arnhemsche Federatie van Muziekgezelschappen Stichting Productiehuis Plaatsmaken St Living Joy
11 25 8 8 6 5 5 2
11 ja 10 8 ja 8 6 5 ja 5 2
R06 R06 R05 R06 R05 R06
HIV-vereniging Nederland - Afd. Gelderland St Vrijw Terminale Zorg Arnhem Voetbalvereniging Arnhemia Katholieke Bond voor Ouderen St De Regenboog St Voorkom
R05 R06 R05
v.v. AZ 2000 Protestant Christelijke Ouderenbond Arnhem Beeldbepalende culturele evenementen
R07
St Rijnstate Vriendenfonds
2 2 2 2 1 1 1 1 375
Totaal subsidie grondslag "begroting"
169
2 2 2 2 1 1
ja ja
0
52.292
53.263
Cultuurnota Stroom 2012 Onderwijsachterstandenbeleidsplan 2011 ev nota Integraal gehandicaptenbeleid in Arnhem nota Visie op het Jonge kind / Onderwijsachterstandenbeleidsplan 2011 ev Uitvoeringsplan "Naar een veerkrachtige samenleving" + aanscherpingen / uitwerking Lidmaatschap van het Openbaar lichaam Euregio Rijn-Waal Arnhemse Armoedeagenda 2015-2018 nota Opgroeien in Arnhem 2008-2011 Masterplan Minder Opvang, Beter Leven en Uitvoeringsprogramma MOBL 2011-2012 MJPB 2013-2016 nota Opgroeien in Arnhem 2008-2011 Collegebesluit 2007 inz. Exploitatie Informatiecentrum Slag om Arnhem Uitvoeringsplan "Naar een Veerkrachtige Samenleving" Uitvoeringsplan "Naar een Veerkrachtige Samenleving" nota Opgroeien in Arnhem 2008-2011 Uitvoeringsplan "Naar een Veerkrachtige Samenleving" nota Sportvisie 2011 Arnhemse visie op sport en bewegen nota Integratie door Participatie 2011 geen structurele subsidie Werkdocument Sport over de breedte 2002 Cultuurnota Stroom 2012 Cultuurnota Stroom 2012 Amendement SP/A01 "Joy voor EcoVrede" "Inloop functie + budget van Living Joy naar EcoVrede" MJPB 2015-2018 nota Vrijwillige inzet en mantelzorg 2011 Werkdocument Sport over de breedte 2002
ja ja
1 1 ja 0
25
nota Opgroeien in Arnhem 2008-2011 Masterplan Minder Opvang, Beter Leven nota Vrijwillige inzet en mantelzorg 2011 Cultuurnota Stroom 2012 Cultuurnota Stroom 2012 nota Armoedeagenda Masterplan Minder Opvang, Beter Leven en Uitvoeringsprogramma MOBL 2011-2012 Cultuurnota Stroom 2012 nota Groenplan Cultuurnota Stroom 2012 Nieuwe grondslag in ontwikkeling in verband met failissement SBA Uitvoeringsplan Publieke Gezondheid Masterplan Minder Opvang, Beter Leven en Uitvoeringsprogramma MOBL 2011-2012 Cultuurnota Stroom 2012 nota Volksgezondheid. Geniet! Eet en drink met mate 2008-2011 Cultuurnota Stroom 2012 Masterplan Minder Opvang, Beter Leven en Uitvoeringsprogramma MOBL 2011-2012 niet recent Cultuurnota Stroom 2012 nota Opgroeien in Arnhem 2008-2011 Cultuurnota Stroom 2012 Uitvoeringsplan Wmo
Masterplan Minder Opvang, Beter Leven en Uitvoeringsprogramma MOBL 2011-2012 Werkdocument Sport over de breedte 2002 Nota: Sonsbeek internationaal: haalbaarheidsstudie en stand van zaken
De subsidie aan de Stichting Rijnstad wordt structureel verlaagd met € 388.000 in verband met het beëindigen van de opdracht voor de functie brede school-coördinatie per 1 augustus 2016. In verband met de ingangsdatum bedraagt de verlaging in 2016 € 162.000.De vrijkomende middelen worden deels bestemd voor de bestrijding van schoolverzuim/voortijdig schoolverlaten en deels als invulling van de bezuinigingstaakstelling Educatie. De subsidie aan de Stichting MOVIERA (voorheen Hera, vrouwenopvang Gelderland) wordt in een aantal jaren verlaagd. Aanleiding is het feit dat het rijk vanaf 1 januari 2015 gefaseerd een nieuw verdeelmodel voor de decentralisatieuitkering vrouwenopvang invoert. Dit zal leiden tot een forse afname van middelen voor de regio Arnhem/Achterhoek, het werkgebied van de stichting. Onder het motto Minder opvang, Meer ambulant worden met de stichting, in samenspraak met de overige Gelderse centrumgemeenten, afspraken gemaakt over de fasering van de subsidieverlaging. Nieuw in het overzicht is de subsidie aan Musis en Stadstheater Arnhem in verband met de verzelfstandiging van de werkmaatschappij Musis en Stadstheater Arnhem (voorheen Musis Sacrum Schouwburg Arnhem) per januari 2016. De hierbij behorende subsidie bedraagt circa € 3,9 miljoen. De structurele bezuinigingstaakstelling van € 0,5 miljoen vanaf 2016 is hierin verwerkt. Nieuw is ook de subsidie aan de Stichting Publieke Gezondheid Gelderland Midden van € 2,5 miljoen. In deze onder de VGGM vallende stichting is de taak jeugdgezondheidszorg 0-4-jarigen ondergebracht, die per 1 januari 2015 door de Stichting Thuiszorg Midden Gelderland aan haar is overgedragen. De subsidie aan STMG is in verband hiermee verlaagd. Ten opzichte van 2015 neemt het totale bedrag aan subsidies met de grondslag 'begroting' toe met bijna € 1 miljoen. Dit komt door de toevoeging van de subsidie van € 3,9 miljoen aan Musis en Stadstheater Arnhem als verzelfstandigde organisatie en diverse verlagingen van in totaal € 2,9 miljoen.
Begrotingssubsidies verminderen Het vaststellen van subsidiebijdragen op basis van een omvangrijke lijst met namen van instellingen en (maximale) subsidiebedragen wordt als minder transparant ervaren. Beleidslijn blijft daarom om op termijn het aantal begrotingssubsidies te verminderen. Enerzijds door zoveel mogelijk subsidies onder te brengen in transparante subsidieregelingen, die invulling geven aan door de raad vastgestelde beleids- en begrotingskaders. Anderzijds door steeds meer zaken via aanbesteding en inkoop van diensten te realiseren in plaats van via subsidiëring van activiteiten. In hoeverre dit mogelijk is zal in de komende jaren moeten blijken. De Arnhemse situatie zal ook worden vergeleken met die in andere gemeenten.
Indicatieve subsidiebedragen 2016 per programma De omvang van de subsidies in 2016 bedraagt ongeveer € 59,8 miljoen. In het coalitieakkoord is opgenomen de budgetten voor goederen en diensten in de huidige coalitieperiode niet aan te passen aan de inflatie. Voor de subsidiebedragen is, in afwijking hiervan, wel een nominale compensatie toegekend en in de vermelde budgetten verwerkt. Het gaat om een bedrag van bijna € 0,2 miljoen.
170
In de volgende tabel is de verdeling naar de verschillende programma’s zichtbaar. Subsidies naar program m a's
Realisatie 2014
Begroting 2015
Begroting 2016
Bedragen x € 1.000 P01 Binnenstad klaar voor de toekomst P02 Arnhem groene en duurzame stad P03 Arnhem w erkt! P04 Marketing Arnhem:product verhaal op orde P05 Wijkaanpak nieuw e stijl P06 Wonen in w ijken P07 Participatie van kw etsbare inw oners P08 Samenh inzet op zorgtaken voor de jeugd P09 Programma overige veranderopgaven
0 368 1.583 722 1.422 1 29.460 0 35
0 0 1.114 769 1.774 0 31.174 0 0
0 0 0 0 0 0 6.587 0 0
R00 Algemeen bestuur en publieke dienstverlening R01 Veiligheid R02 Verkeer, vervoer en w aterstaat R03 Economie R04 Educatie R05 Cultuur, recreatie en sport R06 Participatie en Maatschappelijke Ondersteuning R07 Gezondheid en Milieu R08 Wonen en ruimte R09 Financien en bedrijfsvoering
33 190 20 677 402 14.538 6.291 851 883 1.290
35 18 0 949 425 14.866 7.067 284 25 220
37 20 0 2.039 13.202 15.654 21.772 288 25 223
58.765
58.721
59.846
Op programmaniveau is sprake van een verschuiving van subsidiebudgetten van de voormalige veranderprogramma's naar reguliere programma's. Bijvoorbeeld van P0 Arnhem Werkt en P04 Marketing Arnhem naar R03 Economie. En van P05 Wijkaanpak en P07 Participatie van kwetsbare inwoners naar R04 Educatie, R05 Cultuur, recreatie en sport en vooral R06 Participatie en Maatschappelijke Ondersteuning. Aan de in de bovenstaande tabellen opgenomen bedragen kunnen door derden geen rechten worden ontleend. Uw raad stelt hiermee het maximumbedrag vast dat aan subsidie verstrekt kan worden. Er wordt gesproken over ‘indicatief’. Bijzondere projecten of reguliere zaken die buiten de kernactiviteit van de instellingen vallen zijn niet inbegrepen. Tevens kunnen Rijks- en gemeenteaanpassingen (zowel beleidsmatig als financieel) een rol spelen in de uiteindelijke subsidietoewijzing
171
172
DEEL 3 FINANCIËN
173
6
Financiële begroting
De financiële begroting is opgebouwd uit de volgende onderdelen.
Overzicht van baten en lasten per programma: In het overzicht van baten en lasten wordt aangegeven tot welke bedragen de raad het college autoriseert door middel van het vaststellen van de begroting per programma.
Overzicht geraamde incidentele baten en lasten: Tot de incidentele baten en lasten worden de lasten en baten gerekend die zich gedurende maximaal drie jaar voordoen. Ook de post onvoorzien wordt tot de incidentele lasten gerekend.
Financiële staten: De volgende overzichten zijn ter informatie opgenomen: Geprognosticeerde balans; Overzicht van vaste activa; Reserves en voorzieningen; EMU-saldo 2016.
174
6.1 Overzicht baten en lasten per programma
In het overzicht van baten en lasten is aangegeven tot welke bedragen de raad het college autoriseert door middel van het vaststellen van de begroting per programma. Apart is vermeld het resultaat vóór bestemming, dus voordat toevoeging of onttrekking aan de reserves heeft plaatsgevonden en het resultaat ná bestemming, nadat toevoeging of onttrekking aan reserves heeft plaatsgevonden. Op deze manier wordt voor de raad inzichtelijk gemaakt hoeveel aan de reserves wordt onttrokken of toegevoegd, zonder dat het budgetrecht voor de raad wordt aangetast.
175
Lasten Nr.
Omschrijving
Rekening
Begroot 2015
2014
G e - a m e nde e rd t / m R a a d 13 - 7
Begroting Begroting Begroting Begroting 2016
2017
2018
2019
Programma's P01 Binnenstad klaar voor de toekomst
676
179
251
0
0
0
0
P02 Arnhem groene en duurzame stad
1.796
894
2.031
0
0
0
0
15.298
15.412
15.628
0
0
0
0
929
1.234
1.085
0
0
0
0
9.822
9.578
9.679
0
0
0
0
80
2.627
2.625
0
0
0
0
47.626
33.925
23.277
0
0
0
0
P08 Samenhangende inzet op zorgtaken jeugd
145
0
0
0
0
0
0
P09 Programma overige veranderopgaven
182
35
190
0
0
0
0
V01 Van Wijken weten
0
0
0
0
0
0
0
V02 Stad op de kaart
0
0
0
0
0
0
0
R00 Algemeen bestuur en publieke dienstverlening
10.967
9.625
10.186
9.689
9.151
9.132
9.130
R01 Veiligheid
14.116
13.535
13.896
14.939
14.919
14.900
14.881
R02 Verkeer, vervoer en waterstaat
26.979
27.738
27.814
34.173
31.440
31.142
31.123
R03 Economie
2.708
1.408
2.234
4.707
4.404
4.401
4.398
R04 Educatie
35.390
37.411
38.957
42.216
44.470
46.290
47.830
R05 Cultuur, recreatie en sport
60.258
56.658
54.556
54.605
53.779
56.897
57.477
190.966
320.346
338.814
357.852
351.380
347.796
348.600
R07 Gezondheid en Milieu
34.653
33.668
36.579
39.331
39.643
39.441
39.153
R08 Wonen en Ruimte
61.804
52.056
89.410
56.030
43.779
36.026
40.253
R09 Financien en bedrijfsvoering
92.010
92.769
85.474
94.994
78.731
74.395
75.309
606.405
709.098
752.686
708.536
671.696
660.420
668.154
P03 Arnhem werkt P04 Marketing Arnhem:product en verhaal op orde P05 Wijkaanpak nieuwe stijl P06 Wonen in wijken P07 Participatie van kwetsbare inwoners
Veranderopgaven
Reguliere programma's
R06 Participatie en Maatschappelijke Ondersteuning
176
Baten Rekening
Begroot 2015
2014
G e - a m e nde e rd t / m R a a d 13 - 7
Exploitatieresultaat
Begroting Begroting Begroting Begroting Rekening 2016
2017
2018
2019
2014
Begroot 2015
Begroting Begroting Begroting Begroting
G e - a m e nde e rd t / m R a a d 13 - 7
2016
2017
2018
2019
9
0
0
0
0
0
0
-667
-179
-251
0
0
0
0
329
86
336
0
0
0
0
-1.467
-808
-1.695
0
0
0
0
13.423
767
1.752
0
0
0
0
-1.875
-14.645
-13.876
0
0
0
0
53
80
233
0
0
0
0
-876
-1.154
-852
0
0
0
0
15
70
0
0
0
0
0
-9.807
-9.508
-9.679
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
-79
-2.627
-2.625
0
0
0
0
8.627
7.990
6.427
0
0
0
0
-38.999
-25.935
-16.850
0
0
0
0
35
0
0
0
0
0
0
-110
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
-182
-35
-190
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3.231
2.271
2.467
2.457
2.442
2.442
2.442
-7.736
-7.354
-7.719
-7.232
-6.709
-6.690
-6.688
728
416
541
1.805
1.781
1.781
1.781
-13.388
-13.119
-13.355
-13.134
-13.138
-13.119
-13.100
14.626
13.889
13.681
14.048
14.030
13.988
13.948
-12.353
-13.849
-14.133
-20.125
-17.410
-17.154
-17.175
788
672
602
558
558
558
558
-1.920
-736
-1.632
-4.149
-3.846
-3.843
-3.840
5.580
7.052
8.940
14.509
13.725
13.725
13.725
-29.810
-30.359
-30.017
-27.707
-30.745
-32.565
-34.105
17.258
13.644
13.952
10.676
10.690
10.760
10.766
-43.000
-43.014
-40.604
-43.929
-43.089
-46.137
-46.711
154.230
129.263
133.339
114.874
114.824
114.824
114.824
-36.736
-191.083
-205.475
-242.978
-236.556
-232.972
-233.776
5.334
3.624
3.951
3.946
3.641
3.521
3.521
-29.319
-30.044
-32.628
-35.385
-36.002
-35.920
-35.632
57.609
58.475
80.207
54.164
40.031
35.368
35.329
-4.195
6.419
-9.203
-1.866
-3.748
-658
-4.924
328.922
456.944
477.387
472.218
468.150
466.962
468.737
236.912
364.175
391.913
377.224
389.419
392.567
393.428
610.798
695.243
743.815
689.255
669.872
663.929
665.631
4.393
-13.855
-8.871
-19.281
-1.824
3.509
-2.523
177
Toevoeging reserves Nr.
Omschrijving
Rekening
Begroot 2015
2014
G e - a m e nde e rd t / m R a a d 13 - 7
Begroting Begroting Begroting Begroting 2016
2017
2018
2019
Programma's P01 Binnenstad klaar voor de toekomst
0
0
0
0
0
0
0
P02 Arnhem groene en duurzame stad
443
0
0
0
0
0
0
P03 Arnhem werkt
283
0
0
0
0
0
0
P04 Marketing Arnhem:product en verhaal op orde
143
0
548
0
0
0
0
1.197
0
166
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
484
0
25
0
0
0
0
P08 Samenhangende inzet op zorgtaken jeugd
0
0
0
0
0
0
0
P09 Programma overige veranderopgaven
0
0
0
0
0
0
0
V01 Van Wijken weten
0
0
0
0
0
0
0
V02 Stad op de kaart
0
0
0
0
0
0
0
26
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3.479
2.353
2.407
3.374
3.344
3.300
3.260
16
0
36
0
0
0
0
R04 Educatie
2.907
86
4.890
3.976
3.237
1.865
714
R05 Cultuur, recreatie en sport
2.830
4.868
13.035
2.273
2.347
2.218
2.087
R06 Participatie en Maatschappelijke Ondersteuning
2.002
13.250
14.148
2.300
1.200
1.180
700
R07 Gezondheid en Milieu
8.458
3.330
3.765
172
147
112
112
R08 Wonen en Ruimte
3.372
560
1.406
1.204
72
700
324
R09 Financien en bedrijfsvoering
6.397
3.225
7.622
10.513
5.645
4.562
4.904
32.037
27.672
48.048
23.812
15.992
13.937
12.101
P05 Wijkaanpak nieuwe stijl P06 Wonen in wijken P07 Participatie van kwetsbare inwoners
Veranderopgaven
Reguliere programma's R00 Algemeen bestuur en publieke dienstverlening R01 Veiligheid R02 Verkeer, vervoer en waterstaat R03 Economie
178
Onttrekking reserves Rekening
Begroot 2015
2014
G e - a m e nde e rd t / m R a a d 13 - 7
Saldo
Begroting Begroting Begroting Begroting Rekening 2016
2017
2018
2019
2014
Begroot 2015
Begroting Begroting Begroting Begroting
G e - a m e nde e rd t / m R a a d 13 - 7
2016
2017
2018
2019
468
0
0
0
0
0
0
-199
-179
-251
0
0
0
0
365
0
298
0
0
0
0
-1.545
-808
-1.397
0
0
0
0
621
0
396
0
0
0
0
-1.537
-14.645
-13.480
0
0
0
0
0
0
360
0
0
0
0
-1.019
-1.154
-1.040
0
0
0
0
5.716
1.995
2.212
0
0
0
0
-5.288
-7.513
-7.633
0
0
0
0
75
2.575
2.575
0
0
0
0
-4
-52
-50
0
0
0
0
846
0
207
0
0
0
0
-38.637
-25.935
-16.668
0
0
0
0
78
0
0
0
0
0
0
-32
0
0
0
0
0
0
35
0
0
0
0
0
0
-147
-35
-190
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
100
0
0
0
0
0
0
-7.662
-7.354
-7.719
-7.232
-6.709
-6.690
-6.688
8
0
0
0
0
0
0
-13.380
-13.119
-13.355
-13.134
-13.138
-13.119
-13.100
3.145
1.006
1.187
7.803
4.102
3.617
3.645
-12.687
-15.196
-15.353
-15.696
-16.652
-16.837
-16.790
0
0
0
400
0
0
0
-1.936
-736
-1.668
-3.749
-3.846
-3.843
-3.840
2.289
83
2.467
540
1.189
3.564
4.581
-30.428
-30.362
-32.440
-31.143
-32.793
-30.866
-30.238
4.756
13.212
17.565
10.347
381
1.744
1.720
-41.074
-34.670
-36.074
-35.855
-45.055
-46.611
-47.078
1.319
10.016
12.291
146
66
70
18
-37.419
-194.317
-207.332
-245.132
-237.690
-234.082
-234.458
1.465
3.109
4.193
21.741
6.801
134
0
-36.312
-30.265
-32.200
-13.816
-29.348
-35.898
-35.744
2.992
8.051
8.667
1.199
2.931
709
4.605
-4.575
13.910
-1.942
-1.871
-889
-649
-643
6.804
1.480
4.501
917
2.346
590
55
237.319
362.430
388.792
367.628
386.120
388.595
388.579
0
0
0
0
0
0
0
3.438
0
0
0
0
0
0
31.082
41.527
56.919
43.093
17.816
10.428
14.624
179
180
6.2 Overzicht van incidentele baten en lasten Tot de incidentele baten en lasten worden de lasten en baten gerekend die zich gedurende maximaal drie jaar voordoen. Daarnaast worden toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves als incidenteel beschouwd, tenzij het gaat om reguliere onttrekkingen aan financieringsreserves en dekkingsreserves (kapitaallasten) of om onttrekkingen uit een daartoe toereikende bestemmingsreserve gedurende een periode van maximaal drie jaar met als doel het dekken van structurele lasten. Meerjarige tijdelijke geldstromen, waarvan de eindigheid vastligt vanwege een raadsbesluit en/of toekenningsbesluit worden ook geclassificeerd als incidentele lasten en baten, ook als de geldstroom (nog) langer is dan drie jaar. De post onvoorzien wordt tot de incidentele lasten gerekend. Program m a
Incidentele lasten en baten
2016
2017
2018
2019
Bedragen x € 1.000 R05 R05 R06 R06 R06 R06 R07 R07 R08 R08 R08 R08 R09 R09
Incidentele lasten Parken en bossen Kosten bijdrage Giro d'Italia Dotatie aan reserve voor Individuele studietoeslag Dotatie aan reserve Innovaties sociaal domein Huishoudelijke toelage Wijkgericht w erken Dotatie aan BR Gemeentelijk rioleringsplan Dotatie aan reserve DU Gezond in de stad Kosten beheer en onderhoud Arnhem Centraal Grondexploitatieprojecten Dotatie aan reserve grondexploitatie Niet-grondexploitatieprojecten Dotatie aan algemene reserve Invoeringskosten w ijksturing Totaal incidentele lasten
R02 R02 R05 R05 R05 R06 R06 R07 R07 R07 R07 R08 R08 R08 R08 R09 R09 R09 R09 R09 R09 R09
Incidentele baten Onttrekking aan reserve Buitengew oon Beter Onttrekking BR Groot onderhoud en vervanging OR Onttrekking BR beeldbepalende cult. Manifestaties Onttrekking reserve BR Beeldende kunst Onttrekking aan reserve Evenementen tbv Giro d'Italia DU Huishoudelijke toelage DU We Can Young Onttrekking BR toezicht peuterspeelzalen Onttrekking aan reserve Gemeentelijk rioleringsplan Onttrekking aan reserve huishoudelijk afval Onttrekking aan reserve Omgevingslaw aai Grondexploitatieprojecten Niet-grondexploitatie Onttrekking aan reserve Herstructureringsgebied Onttrekking aan reserve Risico en beheer Arnhem Centraal Verhoging DU Gezond in de stad Bijdrage in GF voor individuele studietoeslag Onttrekking aan algemene reserve Verkoop bezit (vastgoed, 4 jaar incidenteel) Dekking beheer Arnhem centraal uit OZB Onttrekking BR taakmutaties GF-overloop Onvoorzien Totaal incidentele baten
Per saldo hogere incidentele baten
181
-35 -350 -290 -2.300 -1.414 -66 -95 -106 -1.004 -30.893 -1.034 -17.499 -10.133 -1.500 -66.719
0 0 -457 -1.200 0 0 0 -106 0 -28.305 -12 -9.045 -5.072 -3.000 -47.196
0 0 -535 -1.180 0 0 0 0 0 -28.949 -619 -617 -3.831 0 -35.732
0 0 -535 0 0 0 0 0 0 -25.403 -205 -597 -5.283 0 -32.022
3.155 1.141 100 23 435 1.414 15 60 20.888 250 82 32.186 17.158 0 774 106 290 1.751 1.000 230 386 272 81.715
0 323 0 0 5 0 0 50 6.538 100 0 28.825 6.385 2.260 0 106 457 1.881 1.000 0 482 272 48.684
0 0 0 0 0 0 0 25 134 0 0 30.328 219 0 0 0 535 53 1.000 0 555 272 33.121
0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 26.367 241 0 0 0 535 50 1.000 0 20 272 28.487
14.996
1.488
-2.611
-3.535
6.3 Financiële staten Het gaat hierbij om de volgende overzichten: 6.3.1 Geprognosticeerde balans 6.3.2 Overzicht van vaste activa; 6.3.3 Reserves en voorzieningen; 6.3.4 EMU-saldo 2016
6.3.1
Geprognosticeerde balans
activa bedragen x € 1.000 31-12-2015
31-12-2016
625.902
629.292
58.441
62.487
95.488
85.216
779.831
776.995
Onderhanden w erk
70.000
65.000
Voorraden
38.600
24.000
Kortlopende vorderingen
56.000
60.000
1.500
1.000
166.100
150.000
945.931
926.995
Vaste activa Materiële vaste activa: Investeringen met een economisch nut Investeringen in openbare ruimte met maatschappelijk nut Financiële vaste activa Immateriële vaste activa
Totaal vaste activa Vlottende activa
Liquide middelen Overlopende activa Totaal vlottende activa
TOTAAL
182
passiva
ragen x € 1.000
bedragen x € 1.000 31-12-2015
31-12-2016
Algemene reserves
40.299
48.681
Bestemmingsreserves
93.990
66.739
134.289
115.420
9.653
10.670
Langlopende schulden
684.489
709.756
Totaal vaste passiva
828.431
835.846
Eigen verm ogen
Totaal eigen verm ogen Voorzieningen
Vlottende passiva Kortlopende schulden
7.500
16.000
Liquide middelen
60.000
30.149
Overlopende passiva
50.000
45.000
117.500
91.149
945.931
926.995
Totaal vlottende passiva
TOTAAL
183
6.3.2
Vaste activa
Vaste activa
Meerjarenprogrammabegroting 2016-2019
Om schrijving
Immateriële vaste activa
Aanschafw aarde
Investering
Desinvestering
Aanschafw aarde
01-01-2016
2016
2016
31-12-2016
0
0
0
0
77.875 0
0
0 0
77.875 0
Materiële vaste activa: Investeringen met een economisch nut : - Gronden en terreinen - Woonruimten - Bedrijfsgeb ouwen
463.828
1.632
0
465.460
- Grond-, weg- en waterb ouwkundige werken - Vervoermiddelen
199.094 2.688
15.126 207
0 0
214.220 2.895
33.201 35.924
7.111 4.252
0 0
40.312 40.176
812.611
28.328
0
840.939
0 0
0 0
0 0
0 0
0 76.637
0 6.932
0 0
0 83.569
0 357
0 0
0 0
0 357
- Machines, apparaten en installaties - Overige materiële vaste activa Totaal investeringen met een economisch nut Investeringen openbare ruimte met maatschappelijk nut : - Gronden en terreinen - Woonruimten - Bedrijfsgeb ouwen - Grond-, weg- en waterb ouwkundige werken - Vervoermiddelen - Machines, apparaten en installaties - Overige materiële vaste activa Totaal investeringen openb. ruimte met maatschappelijk nut Totaal materiële vaste activa
175
0
0
175
77.169
6.932
0
84.101
889.780
35.260
0
925.040
Financiële vaste activa: Kapitaalverstrekkingen aan : -Deelnemingen
1.241
0
0
1.241
-Gemeenschappelijke regelingen
0
0
0
0
-Overige verb onden partijen
0
0
0
0
1.241
0
0
1.241
13.939 0
0 0
11.132 0
2.807 0
Totaal kapitaalverstrekkingen Leningen aan : -Woningb ouwcorporaties -Deelnemingen -Overige verb onden partijen
0
0
0
0
Totaal leningen aan
13.939
0
11.132
2.807
Overige langlopende leningen
33.151
2.002
31.149
Overige uitzettingen met een rentetypische looptijd van één jaar of langer
38.500
5.000
5.000
38.500
Bijdragen aan activa in eigendom van derden
13.318
3.500
0
16.818
Totaal financiële vaste activa
100.149
8.500
18.134
90.515
Totaal vaste activa
989.929
43.760
18.134
1.015.555
184
bedragen x €1.000
Afschrijving
Afschrijving
Afschrijv. des-
Afschrijving
Boekw aarde
Boekw aarde
Rente 2016
01-01-2016
2016
invest. 2016
31-12-2016
01-01-2016
31-12-2016
4 ,0 0 %
0
0
0
0
0
0
0
15.665
0
0
15.665
62.210
62.210
2.488
0
0
0
0
0
0
0
104.148
12.160
0
116.308
359.680
349.152
14.387
39.579 748
5.456 389
0 0
45.035 1.137
159.515 1.940
169.185 1.758
6.381 78
14.013 12.555
4.455 2.478
0 0
18.468 15.033
19.188 23.369
21.844 25.143
768 935
186.709
24.938
0
211.647
625.902
629.292
25.036
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 18.606
0 2.832
0 0
0 21.438
0 58.031
0 62.131
0 2.321
0 0
0 36
0 0
0 36
0 357
0 321
0 14
123
18
0
141
53
35
2
18.729
2.886
0
21.615
58.441
62.487
2.338
205.438
27.824
0
233.262
684.342
691.778
27.374
0
0
0
0
1.241
1.241
0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0
0
0
0
1.241
1.241
0
0 0
0 0
0 0
0 0
13.939 0
2.807 0
558 0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
13.939
2.807
558
0
0
0
0
33.151
31.149
1.326
0
0
0
0
38.500
38.500
1.540
4.661
638
0
5.299
8.657
11.519
346
4.661
638
0
5.299
95.488
85.216
3.770
210.099
28.462
0
238.561
779.831
776.995
31.144
185
186
48.046
4.016
44.030
4.486
44.030
36.857
7.173
Ont-
56.919
2.149
54.770
2.828
54.770
40.329
14.441
trekking
136.156
1.867
134.289
8.858
134.289
93.990
40.299
01-01-2016
31-12-2015 /
Stand per
23.813
-414
24.227
3.586
24.227
14.094
10.133
voeging
Toe-
43.095
-1
43.096
3.443
43.096
41.345
1.751
trekking
Ont-
Begroot 2016
* In dit overzicht zijn in de standen van de reserves de effecten van het verzamelbesluit 2-2015 meegenomen.
145.029
0
Verz.bsl-2 2015
Totaal reserve excl. Vzb-2
145.029
7.200
Totaal reserves
Bedragen x € 1.000
Totaal voorzieningen
145.029
97.462
Bestemmingsreserves (BR)
Totaal Reserves
47.567
Toe-
voeging
01-01-2015
Begroot 2015
31-12-2014 /
JV 2014
Algemene Reserve (AR)
Om schrijving
Bedragen x € 1.000
116.874
1.454
115.420
9.001
115.420
66.739
48.681
01-01-2017
31-12-2016 /
Stand per
15.993
-130
16.123
3.586
16.123
11.051
5.072
voeging
Toe-
17.815
-1
17.816
2.050
17.816
15.935
1.881
trekking
Ont-
Begroot 2017
115.052
1.325
113.727
10.537
113.727
61.855
51.872
01-01-2018
31-12-2017 /
Stand per
Reserves en Voorzieningen Meerjarenprogram m abegroting 2016-2019
13.938
-175
14.113
3.586
14.113
10.282
3.831
voeging
Toe-
10.427
-1
10.428
2.831
10.428
10.375
53
trekking
Ont-
Begroot 2018
118.563
1.151
117.412
11.292
117.412
61.762
55.650
01-01-2019
31-12-2018 /
Stand per
12.101
-192
12.293
3.586
12.293
7.010
5.283
voeging
Toe-
14.622
-1
14.623
2.587
14.623
14.573
50
trekking
Ont-
Begroot 2019
116.042
960
115.082
12.291
115.082
54.199
60.883
01-01-2020
31-12-2019 /
Stand per
6.3.3 Reserves en voorzieningen
187
Arnhems samenlevingsbeleid
Wijkfondsen
Bew onersbudgetten
Pakketmaatregelen WMO
Beschermd en Weerbaar
Herstructurering OGGz
Noodfonds
Burgerinitiatieven sociaal Domein
Volksgezondheid regio focuspunten
Toezicht peuterspeelzalen en gastouderopvang
Ondergronds Afval Transport
Huishoudelijk afval
GRP-dekking kapitaallasten
Duurzame energiemaatregelen
Omgevingslaw aai
Wonen boven w inkels
Risicobeheer Arnhem Centraal
R6
R6
R6
R6
R6
R6
R6
R7
R7
R7
R7
R7
R7
R8
R8
R8
Cultuur in Rijnboog
R5
Maatschappelijke opvang
Kunstgrasvelden
R5
R6
Nationaal actieplan Sport en bew egen
R5
R6
Sport
R5
Participatie (was WWB Werkdeel )
Beeldende en Monumentale Kunst
R5
R6
Beeldbepalende culturele manifestaties
R5
Renterisico stadsbank
Onderw ijs
R4
R6
Combinatiefuncties brede scholen
R4
Van Diemenhof
Investering Brede scholen
R4
Groenfonds
Evenementen
R3
R6
Sociaal Economisch Fonds
R3
R5
Groot onderhoud en vervanging Openbare Ruimte
R2
Rijnboog (naam wijzigen in Zuidelijke binnenstad )
Bereikbaarheid
R2
R5
Integrale veiligheid
R1
Verzelfstandiging Domein
Raad
R0
Renovatie Musis Sacrum
Onderzoek Rekenkamer
R0
R5
Veilig ondernemen
P9
R5
Buitengew oon Beter
P5
Bedragen x € 1.000
Om schrijving
P/R
Verloop Bestem m ingsreserves
7.319
743
135
218
24.792
1.388
2.020
172
25
0
2.000
456
1.752
500
413
349
58
179
949
164
234
465
7.510
0
3.862
10.897
717
36
21
88
413
105
108
518
286
384
1.722
1.501
195
40
176
115
4.237
01-01-2015
500
0
0
10
3.532
0
0
0
0
2.000
11.250
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
7.354
0
0
0
0
142
4.890
0
0
442
0
0
2.011
0
0
0
0
400
voeging
5.900
743
0
218
859
250
2.020
0
25
0
0
0
500
0
0
0
58
0
38
164
234
419
0
0
3.862
5.945
717
36
21
23
0
1.947
108
518
80
120
75
772
195
0
0
0
931
trekking
1.919
0
135
10
27.465
1.138
0
172
0
2.000
13.250
456
1.252
500
413
349
0
179
911
0
0
46
7.510
0
0
12.306
0
0
0
65
555
3.048
0
0
648
264
1.647
2.740
0
40
176
115
3.706
01-01-2016
31-12-2015 /
Ont-
31-12-2014 /
Toe-
Stand per
Begroot 2015
JV 2014
0
0
0
0
0
0
0
0
0
95
0
0
0
0
0
2.300
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2.354
0
0
0
0
0
3.975
0
0
0
0
0
3.375
voeging
Toe-
774
0
82
0
20.888
250
0
60
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
8.966
0
0
0
23
100
540
0
0
400
0
1.141
3.735
0
0
0
0
3.155
trekking
Ont-
Begroot 2016
1.145
0
53
10
6.672
888
0
112
0
2.000
15.550
456
1.252
500
413
349
0
179
911
0
0
46
7.510
0
0
5.694
0
0
0
42
455
6.483
0
0
248
264
506
2.380
0
40
176
115
551
01-01-2017
31-12-2016 /
Stand per
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1.200
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2.144
0
0
0
0
0
3.237
0
0
0
0
0
3.345
voeging
Toe-
0
0
0
0
6.538
100
0
50
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
73
0
0
0
0
0
1.189
0
0
0
0
323
3.521
0
0
0
0
551
trekking
Ont-
Begroot 2017
0
1.145
0
53
10
134
788
0
62
0
2.000
16.750
456
1.252
500
413
349
0
179
911
0
0
46
7.510
0
0
7.765
0
0
0
42
455
8.531
0
0
248
264
183
2.204
0
40
176
115
01-01-2018
31-12-2017 /
Stand per
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1.180
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2.301
0
0
0
0
0
1.865
0
0
0
0
0
3.301
voeging
Toe-
0
0
0
0
0
0
0
0
0
134
0
0
25
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1.598
0
0
0
0
0
3.564
0
0
0
0
0
3.617
trekking
Ont-
Begroot 2018
0
1.145
0
53
10
0
788
0
37
0
2.000
17.930
456
1.252
500
413
349
0
179
911
0
0
46
7.510
0
0
8.468
0
0
0
42
455
6.832
0
0
248
264
183
1.888
0
40
176
115
01-01-2019
31-12-2018 /
Stand per
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2.349
0
0
0
0
0
714
0
0
0
0
0
3.261
voeging
Toe-
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3.900
0
0
1.573
0
0
0
0
0
4.580
0
0
0
0
0
3.645
trekking
Ont-
Begroot 2019 Stand per
0
1.145
0
53
10
0
788
0
35
0
2.000
17.930
456
1.252
500
413
349
0
179
911
0
0
46
3.610
0
0
9.244
0
0
0
42
455
2.966
0
0
248
264
183
1.504
0
40
176
115
01-01-2020
31-12-2019 /
188
Voorstudies
Strategische posities
Herstructureringsgebieden
Volkshuisvesting
Starters- en duurzaamheidsleningenleningen
Stimulering w oningbouw
Niet Gesprongen Explosieven
Vastgoed
Bouw - en sloopleges
Taakmutaties Gemeentefonds-Overloop
Frictiekosten en Organisatie-ontw ikkeling
Kapitaallasten diga
ICT
Kapitaallasten
R8
R8
R8
R8
R8
R8
R8
R8
R8
R9
R9
R9
R9
R9
Totaal
Grondexploitatie
R8
Bedragen x € 1.000
Om schrijving
P/R
Verloop Bestem m ingsreserves
97.462
0
742
378
1.822
5.196
0
875
1.000
2.014
2.701
2.061
2.260
0
0
1.151
01-01-2015
0
0
80
60
0
0
0
19
36.857
1.908
400
0
406
289
0
1.164
voeging 0
0
0
0
40.329
493
63
378
1.433
5.119
0
1.406
1.000
1.190
449
2.020
trekking
93.990
1.415
1.079
0
795
366
0
633
0
824
2.332
101
2.260
0
0
1.170
01-01-2016
31-12-2015 /
Ont-
31-12-2014 /
Toe-
Stand per
Begroot 2015
JV 2014
14.094
0
0
0
406
495
0
0
0
0
0
60
0
0
0
1.034
voeging
Toe-
0
0
0
0
41.345
114
61
0
0
386
0
0
0
60
535
75
trekking
Ont-
Begroot 2016
66.739
1.301
1.018
0
1.201
475
0
633
0
764
1.797
86
2.260
0
0
2.204
01-01-2017
31-12-2016 /
Stand per
0
0
0
0
0
60
0
0
0
12
11.051
0
0
0
406
647
voeging
Toe-
0
0
0
15.935
114
58
0
0
482
0
0
0
30
571
75
2.260
trekking
Ont-
Begroot 2017
61.855
1.187
960
0
1.607
640
0
633
0
734
1.226
71
0
0
0
2.216
01-01-2018
31-12-2017 /
Stand per
10.282
0
0
0
406
535
0
0
0
0
15
60
0
0
0
619
voeging
Toe-
0
0
0
0
10.375
113
55
0
0
564
0
0
0
25
605
75
trekking
Ont-
Begroot 2018
61.762
1.074
905
0
2.013
611
0
633
0
709
636
56
0
0
0
2.835
01-01-2019
31-12-2018 /
Stand per
7.010
0
0
0
406
0
0
0
0
0
15
60
0
0
0
205
voeging
Toe-
0
0
0
0
14.573
113
55
0
0
0
0
0
0
25
605
75
trekking
Ont-
Begroot 2019 Stand per
54.199
961
850
0
2.419
611
0
633
0
684
46
41
0
0
0
3.040
01-01-2020
31-12-2019 /
6.3.4
EMU-saldo 2016
Sinds 1999 bestaat de Economische en Monetaire Unie (EMU), die in Europa verantwoordelijk is voor het gezamenlijke monetaire beleid van de deelnemende landen. Deze EMU-landen zijn gehouden aan de –met elkaar afgesproken- eis om het begrotingstekort van de overheid niet te laten stijgen boven de 3% van het bruto binnenlands product (BBP). Deze grens van 3% geldt voor de gehele overheid, dus inclusief de gemeenten, provincies en waterschappen. In 2011 hebben de Europese regeringsleiders deze afspraak herbevestigd nadat een groot aantal landen als gevolg van de economische crisis een EMU-tekort presenteerde dat hoger was dan de overeengekomen 3%. De afspraak is in Nederland vertaald in de wet Houdbare Overheidsfinanciën (wet Hof), die op 1 januari 2014 van kracht is geworden. Eén van de uitwerkingen van de wet Hof is de verplichting voor decentrale overheden, waaronder gemeenten, in de begroting het EMU-saldo te presenteren, dat voortvloeit uit die begroting. Het EMU-saldo wordt berekend op een manier die afwijkt van de manier waarop bij gemeenten het begrotingsresultaat wordt bepaald. Decentrale overheden zijn gehouden aan de regelgeving in het BBV, dat uitgaat van een stelsel van baten en lasten. Het zogenaamde EMU-saldo is een saldo van inkomsten en uitgaven (dus op kasbasis) en om dat te kunnen bepalen uitgaande van het begrote saldo van lasten en baten is een aanvullende berekening nodig. In het overzicht is het EMU-saldo berekend voor de jaren 2015 tot en met 2017, zoals dat voortvloeit uit deze begroting. 2015
2016
2017 x € 1.000
Exploitatiesaldo vóór toevoeging aan c.q. onttrekking uit reserves Afschrijvingen ten laste van de exploitatie Bruto dotaties aan de post voorzieningen ten laste van de exploitatie Uitgaven aan investeringen in (im)materiële vaste activa die op de balans worden geactiveerd In mindering op de onder vraag 4 bedoelde investeringen gebrachte ontvangen bijdragen van het Rijk, de Provincies, de Europese Unie en overigen Verkoopopbrengsten uit desinvesteringen in (im)materiële vaste activa (tegen verkoopprijs) Boekwinst op desinvesteringen Uitgaven aan aankoop van grond en de uitgaven aan bouw-, woonrijp maken e.d. Verkoopopbrengsten van grond (tegen verkoopprijs) Boekwinst op grondverkopen Betalingen ten laste van de voorzieningen Boekwinst bij verkoop van deelnemingen en aandelen Betalingen die niet via de exploitatie lopen, maar rechtstreeks ten laste van de reserves worden gebracht en die nog niet vallen onder één van de andere genoemde posten Berekend EMU-saldo
-8.871 25.744 4.459 -61.722
-19.281 28.462 3.586 -38.760
-1.824 29.864 3.586 -77.936
5.250
-2.828
-3.442
-2.050
-43.218
-29.435
-43.110
In het bestuurlijk overleg van 18 januari 2013 is voor de decentrale overheden de zogenoemde macroreferentiewaarde voor 2016 vooralsnog vastgesteld op 0,4% van het Bruto Binnenlands Product (BBP), waar deze voor de jaren 2014 en 2015 gefixeerd was op 0,5% van het BBP. Eind 2015 zal in een nieuw bestuurlijk overleg worden bezien of op basis van de dan beschikbare informatie over realisaties van het EMUsaldo de daling van de macroreferentiewaarde van 0,5% naar 0,4% verantwoord en mogelijk is. Individuele referentiewaardes voor de decentrale overheden zullen dan eveneens worden vastgesteld. Deze zijn tijdens het opstellen van deze MJPB nog niet bekend. Vooruitlopend daarop kan al gesteld worden dat de MJPB 2016 - 2019 aangeeft dat het EMU-saldo van Arnhem voor de jaren 2016 en 2017 de individuele referentiewaarde naar verwachting zal overschrijden. Overigens hoeft overschrijden van de individuele referentiewaarde niet meteen te betekenen dat de gemeente zal worden geconfronteerd met repercussies. Pas wanneer uit ramingen of uit realisaties blijkt dat het collectieve aandeel van de gezamenlijke decentrale overheden in het EMU-saldo de macroreferentiewaarde meerjarig overschrijdt, kunnen na bestuurlijk overleg maatregelen worden "gesteld ter naleving van het vastgestelde resultaat in termen van het collectief aandeel in het EMU-saldo van de decentrale overheden gezamenlijk". Alleen wanneer uit realisaties een meerjarige overschrijding blijkt kunnen sancties deel uitmaken van de genoemde maatregelen. Wanneer Nederland als geheel de Europese norm overschrijdt en daarvoor beboet wordt èn de decentrale overheden overschrijden de aan hen toegekende macroreferentiewaarde kan in bestuurlijk overleg worden vastgesteld welk deel van de boete wordt toegerekend aan provincies, gemeenten of waterschappen gezamenlijk.
189
In de begrotingen voor 2016 wordt het toegestane EMU-tekort overschreden als gevolg van enerzijds een negatief begrotingsresultaat en anderzijds investeringen in het MIP: Verkeersinvesteringen € 11,9 miljoen. Gemeentelijk rioleringsplan € 8,5 miljoen. Een grote reeks van verhoudingsgewijs kleine investeringen. Naarmate het toegestane EMU-tekort voor decentrale overheden lager wordt vastgesteld zal het moment dichterbij komen dat gemeenten in de planning van hun investeringen expliciet rekening moeten houden met het EMU-saldo. Wanneer de macroreferentiewaarde daalt en meer gemeenten tegen hun individuele referentiewaarde aanlopen, of die overschrijden, wordt de kans kleiner dat overschrijdingen door de ene gemeente gedekt kunnen worden door onderschrijdingen van andere gemeenten. Dit kan leiden tot overwegingen bij het maken van investeringskeuzes die gemeenten tot dusver niet hebben gehanteerd. Het voorhanden zijn van dekking voor de kapitaallasten van voorgenomen investeringen zal dan niet meer voldoende zijn. De situatie kan ontstaan dat investeringen tegen elkaar afgewogen moeten worden of gerealiseerd moeten worden in PPS-constructies, waarbij de investeringen niet door de gemeente zelf worden gedaan.
190
BIJLAGEN
191
BIJLAGE 1 Portefeuilleverdeling Herman Kaiser, burgemeester Portefeuilles: Veiligheid en veiligheidshuis Regionale samenwerking Externe relaties Integriteit Lobby G32 Algemeen bestuur
Martijn Leisink, wethouder Portefeuilles: Financiën Grondzaken Bedrijfsvoering, ICT Privacy Jeugd en jeugdzorg 2e loco Wijkwethouder voor: Hoogkamp,Burgemeesterskwartier Transvaal Schaarsbergen De Laar Elden
Gerrie Elfrink, wethouder Portefeuilles: Cultuur en erfgoed Sport Wonen en vastgoed Evenementen Armoedebeleid (inclusief schulddienstverlening) G32 Fysieke pijler Overige projecten 1e loco Wijkwethouder voor: Alteveer Cranevelt Vredenburg Kronenburg Holthuizen Immerloo Het Duifje
192
Henk Kok, wethouder Portefeuilles: Duurzaamheid (natuur & milieu) Zorg en welzijn (+ decentralisatie Awbz) Wijkzaken Lingezegen Project Stadsblokken-Meinerswijk G32 Sociale pijler 3e loco Wijkwethouder voor: Het Arnhemse Broek Geitenkamp Monnikenhuizen Velperweg e.o. Klarendal
Ine van Burgsteden Portefeuilles: Publieke dienstverlening Openbare ruimte Toerisme en recreatie Werk en inkomen (+ Participatiewet) Project Kleefse Waard Project Centrum Zuid Communicatie Dierenwelzijn 4e loco Wijkwethouder voor: Presikhaaf Schuytgraaf Lombok Heijenoord Klingelbeek Het Dorp Mariëndaal
Alex Mink, wethouder Portefeuilles: • Ruimtelijke ordening • Mobiliteit • Personeel en organisatie • Project Malburgen • Project Presikhaaf • Stadsregio • Vergunningen en handhaving/ODRA Wijkwethouder voor: • Malburgen • St. Marten/Sonsbeek • Rijkerswoerd
193
Ron König, wethouder Portefeuilles: • Economische zaken • Onderwijs (+Bibliotheek, Volksuniversiteit) • Diversiteit, emancipatie en integratie • Project Oostelijk Centrumgebied Wijkwethouder voor: • Binnenstad (centrum) • Elderveld • Spijkerkwartier
194
BIJLAGE 2 Ontwikkelingen meicirculaire en overzicht (mutaties in) decentralisatie- en integratieuitkeringen Gemeentefonds Decentralisatie-uitkeringen
DU Bodemsanering: In 2015 worden middelen ontvangen op basis van het Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties. Arnhem ontvangt € 885.000. Ook voor de periode 2016-2020 is sprake van een decentralisatie-uitkering en ontvangt Arnhem jaarlijks € 484.000. Dit is bedoeld om de beleidsafspraken uit het convenant 'Bodem en ondergrond' uit te voeren; DU Huishoudelijke Toelage: Het beschikbare bedrag voor de Huishoudelijke Toelage is voor 2015 en 2016 verder verhoogd ten opzichte van eerdere berichtgeving. Deze middelen worden gemeenten ter beschikking gesteld voor het stimuleren van de vraag naar huishoudelijke hulp, teneinde zoveel mogelijk volwaardige werkgelegenheid te behouden. Arnhem ontvangt in 2015 en 2016 € 1,4 miljoen. In een eerder stadium is al bestuurlijk besloten deze middelen voor dit doel in te zetten. Macrobudget voor de decentralisatie-uitkering Maatschappelijke opvang; Het macrobudget blijft ongewijzigd. De basis ligt in het verdeelmodel dat in 2010 is geïntroduceerd. In 2015 worden de voormalige AWBZ-middelen aan deze uitkering toegevoegd. Deze middelen worden in 2015 100% historisch verdeeld. Voor de overgang naar de objectieve verdeelsleutel adviseert de Raad voor Financiële Verhoudingen (Rfv) dit in twee stappen te laten verlopen: in 2016 de helft op basis van de historische kostenverdeling en vanaf 2017 geheel objectief. Dit leidt voor Arnhem tot een stijging van de middelen met € 341.000 in 2016 en € 654.000 vanaf 2017. Macrobudget voor Vrouwenopvang: Dit macrobudget groeit geleidelijk toe naar een nieuwe verdeling. Al eerder aangekondigd en verwerkt in de begroting betekent dit een verlaging van het budget voor Arnhem van bijna € 5,7 mln in 2015 naar € 3,8 miljoen in 2018. Op de verlaging van het budget is geanticipeerd in samenwerking met de drie andere betrokken centrumgemeenten (Nijmegen, Apeldoorn, Ede) en de betrokken instelling (Moviera). In de meicirculaire is een aanpassing gedaan op de ophoging als gevolg van de toevoeging van de te centraliseren middelen Awbz, ook onderdeel van het sociaal deelfonds Wmo 2015. Deze middelen zijn op advies van de Rfv nu op basis van een historische verdeling toebedeeld. Dit betekent voor Arnhem in 2016 en 2017 een lager budget van € 114.000. Overigens blijft deze aanpassing nog onderwerp van onderzoek, mogelijk vindt er in de septembercirculaire een nieuwe correctie plaats.
Integratie-uitkeringen
Integratie-uitkering WMO De integratie-uitkering Wmo wordt vanaf 2016 verder gekort vanwege de bezuiniging op de huishoudelijke hulp (reeds bekende bezuiniging). Daarnaast vindt indexatie plaats, zijn maatstaven geactualiseerd en worden extra middelen toegekend als gevolg van de extramuralisering van de lichte zorgzwaartepakketten. Voor Arnhem betekent dit een verlaging van het budget in 2016 van € 1,3 miljoen en vanaf 2017 met € 0,9 miljoen, waarbij op basis van de septembercirculaire overigens nog op een verlaging van € 1,7 miljoen was gerekend. Deze verlaging kan opgevangen worden door de Arnhemse kanteling, aanbestedingsvoordelen en het uitblijven van verwachte kosten in verband met de extramuralisering van de AWBZ zorgzwaartepakketten 1,2,3; Sociaal Domein De decentralisaties (jeugdzorg, participatie, Wmo 2015) zijn vanaf 2015 opgenomen in het gemeentefonds en zoveel mogelijk ontschot tot één integraal budget: de IU Sociaal Domein. Alle mutaties uit de meicirculaire 2015 vanaf het jaar 2016 worden verrekend met de algemene middelen.
195
Wmo 2015 Voor het jaar 2015 ontstaat er vanuit de meicirculaire een kleine negatieve bijstelling van het budget Wmo2015 met ruim € 2 ton. In de jaren daarna ontstaan grotere verlagingen van het budget, sterk wisselend per jaar. Het budget voor Beschermd Wonen voor 2015 is in de meicirculaire voor Arnhem verlaagd met € 5,8 miljoen van € 60 miljoen naar € 54 miljoen. Arnhem heeft € 3,5 miljoen begroot voor de eigen bijdragen. Op basis van de bovengenoemde afspraak ten aanzien van de herverdeling van het budget voor Beschermd Wonen zou het mogelijk zijn dat het budget wordt aangepast en weer in de buurt komt van de € 60 miljoen, het niveau waarop verplichtingen zijn aangegaan.
Jeugdzorg Voor het onderdeel Jeugd valt het budget voor 2015 ruim € 8 ton lager uit, maar ontstaan mede door het nieuwe verdeelmodel vanaf 2016 verhogingen ten opzichte van de meicirculaire 2014. Deze lopen op van € 1,5 miljoen in 2016 naar € 4 miljoen in 2019.
Participatie Op het onderdeel Participatie doet zich afgezien van de nominale indexatie slechts één wijziging voor: de toevoeging in verband met keuringen door de UWV wordt ongedaan gemaakt. Deze financieringsconstructie heeft niet het gewenste effect en wordt vervangen door een constructie buiten het gemeentefonds. Voor 2015 ontstaat op het deel re-integratie een lager budget (- € 2 ton), maar op het deel WSW juist een hoger budget van € 2 ton. Vanaf 2016 loopt het budget op ten opzichte van de meicirculaire 2014 met ruim € 1 miljoen (re-integratie en WSW samen) in 2016 naar ruim € 2 miljoen in 2019.
Taakmutaties In 2015 wordt een drietal (wijzigingen in) taakmutaties in de algemene uitkering verwerkt: financiering nationale inzet krijgsmacht: dit leidt tot een geringe verhoging van de jaarlijkse bijdrage uit het gemeentefonds van € 25.000 landelijk vanaf 2015; generieke digitale infrastructuur: in Ministerraad van 6 maart is besloten de gebruikers aan te slaan naar de mate van gebruik (van DigiD, eID, Digipoort en MijnOverheid). Voor gemeenten is dit vastgesteld op 75%, hetgeen neerkomt op een afdracht uit het gemeentefonds van tussen de € 3 en € 4 miljoen landelijk; basisregistratie personen: logisch ontwerp 3.9: gemeenten hebben kosten voor de invoering van LO 3.9 gemaakt en krijgen deze via de algemene uitkering in 2015 vergoed (landelijk € 1,8 miljoen). Bovenstaande taakmutaties hebben voor Arnhem een zeer beperkt financieel beslag en zijn lastig toe te delen aan een specifiek programma. Derhalve worden deze mutaties verwerkt via de algemene middelen.
196
BIJLAGE 3 Totaaloverzicht (toekomstgerichte) bezuinigingen 2012-2020 Totaaloverzicht bezuinigingen In deze bijlage wordt een totaaloverzicht gegeven van alle bezuinigingen die sinds 2013 in de begrotingen zijn verwerkt. Per programma zijn de vastgestelde bezuinigingen onder elkaar gezet:
197
198
199
200
201
202
BIJLAGE 4 Lokale heffingen
203
Onroerend zaakbelasting 2015: Onroerend zaakbelasting
Tarieven gebruiker eigenaar
WOZ-waarde totaal
Begroot 2015
totaal
gebruiker
eigenaar
Bedragen x € 1.000,-Woningen Niet woningen
0,2010% 0,2010%
11.954.975
0,1644% 0,4932% 0,6576%
2016: Onroerend zaakbelasting
-
4.112.893 6.760,00
Totaal
totaal Bedragen x € 1.000,--
24.025
24.025
20.280
27.040
16.067.868
Tarieven gebruiker eigenaar
Stijgings%-tarief
51.065
WOZ-waarde totaal
totaal
gebruiker
Begroot 2016 eigenaar
Bedragen x € 1.000,-Woningen Niet woningen
0,2003% 0,2003%
-0,3%
0,1679% 0,5036% 0,6715%
2,1% €
Totaal Onroerend zaakbelasting
gemiddelde woning
Lasten 2015
€ 330
Algemene prijsindex 2016
€ 1,32
Lasten 2016
€ 331
Bedragen x € 1.000,--
12.087.941
-
24.210
24.210
4.043.953
6.790
20.365
27.155
16.131.894
gemiddelde niet-woning € 4.749
0,4%
totaal
€ 19,00 0,4% € 4.768
204
51.365
Afvalstoffenheffing
Afvalstoffenheffing
Tarieven Stijgings% Aantal huishoudens Tarief 2015 Tarief 2016 tarief 2015 2016
Begroot (x 1.000) 2015 2016 Bedragen x € 1.000,--
Eenpersoonshuishoudens Meerpersoonshuishoudens Totaal
Afvalstoffenheffing
180,96 244,20
181,68 245,16
eenpersoons
Lasten 2015
€ 181
Algemene prijsindex
€ 0,72
Lasten 2015
€ 182
0,4% 0,4%
25.511 41.008 66.519
25.769 42.661 68.430
meerpersoons € 244
0,4%
€ 0,98
0,4%
€ 245
205
4.616 10.014 14.630 €
4.682 10.459 15.140
Rioolheffing 2015: WOZ-waarde met Rioolheffing
Tarieven eigenaar
Tarieven gebruiker
aansluiting op riool totaal
Totaal
gebruiker
Begroot 2015 eigenaar
Bedragen x € 1.000,-Woningen
0,0496%
0,0496%
0,0992%
Niet woningen
0,0517%
0,0517%
0,1034%
Totaal
totaal Bedragen x € 1.000,--
11.864.975
5.880
5.880
11.760
4.022.893
2.080
2.080
4.160
15.887.868
7.960
7.960
15.920
2016:
Rioolheffing
Tarieven eigenaar
Tarieven gebruiker
Stijgings%-tarief Totaal
WOZ-waarde met aansluiting op riool totaal
gebruiker
Begroot 2016 eigenaar
Bedragen x € 1.000,--
totaal
Bedragen x € 1.000,--
Woningen
0,0492%
0,0492%
0,0984%
-0,8%
11.997.941
5.905
5.905
€
11.810
Niet woningen Totaal
0,0528%
0,0528%
0,1056%
2,1%
3.953.953 15.951.894
2.088 7.993
2.088 7.993
€ €
4.176 15.986
Rioolheffing
gemiddelde woning
Lasten 2015
€ 165
Algemene prijsindex 2016
€ 0,66
Lasten 2016
€ 166
gemiddelde niet-woning € 749
0,4%
€ 3,00
0,4%
€ 752
206
Afkortingenlijst A. AB – Algemeen Bestuur AMHKr – Advies- en Meldpunt Huiselijk geweld en Kindermishandeling AMK – Advies en Meldpunt Kindermishandeling APPA – Algemene pensioenwet politieke ambtsdragers APV – Algemene Plaatselijke Verordening AR – Algemene Reserve ArtEZ – Hogeschool voor de kunst Arnhem Nijmegen ASV – Algemene Subsidieverordening Arnhem AU – Algemene uitkering (gemeentefonds) AWB – Algemene Wet bestuursrecht AWBZ – Algemene Wet bijzondere ziektekosten
B.
B&W – Burgemeester & Wethouders BAC – Budget Advies Centrum BBV – Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten BGB – Buiten Gewoon Beter BGD – Buiten Gewoon Doorgaan BIBOB – Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur BKD – Bedrijven Kontactdagen BLoeM – Bureau voor Loopbaan en Mobiliteit BNG – Bank Nederlandse Gemeenten BOA – Buitengewoon Opsporingsambtenaar BR – Bestemmingsreserve BUIG – Bundeling Uitkeringen Inkomensvoorzieningen Gemeenten BV – Besloten Vennootschap bvo – bruto vloer oppervlakte BWS – Besluit woninggebonden subsidies
C.
CAK – Centraal Administratie Kantoor CAO – Collectieve arbeidsovereenkomst CBS – Centraal Bureau voor de Statistiek CER - Compensatie eigen risico zorgverzekeringswet CIO – Chief Information Officer CIOS – Centraal Instituut Opleiding Sportleiders CJG – Centrum voor jeugd en gezin CJIB – Centraal Justitieel Incasso Bureau COELO – Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden CROW – Netwerk waar gemeentelijke professionals kennis etc uitwisselen over openbare ruimten CPB – Centraal Plan Bureau CPI – Consumentenprijsindex CTM – Complete Tender Management CV – Coöperatieve verenging
D.
DB – Dagelijks Bestuur DBFMO – Design, Build, Finance, Maintain, Operate DRO – Doorontwikkeling repressie organisatie DU – Decentralisatie Uitkering DVO – Dienstverleningsovereenkomst
E.
-
E-HRM – Electronic Human Resource Management EV – Eigen Vermogen 207
E-MOVO – Elektronische MOnitor VOlksgezondheid EMT – Energie en Milieu Technologie EN – Europese Norm EMU – Economische en Monetaire Unie EU – Europese Unie EZ – Economische zaken
F.
FIDO – Financiering Decentrale Overheden FJP – Financiële Jaarrapportage Projecten FPU – Flexibel Pensioen en Uittreden fte – fulltime-equivalent (formatieplaats)
-
G. G31 – Stedennetwerk gericht op belangenbehartiging en kennisdeling GGD – gemeentelijke gezondheidsdienst GGU – gebiedsgerichte uitwerking GMA – Gemeente Musea Arnhem GO – Georganiseerd Overleg GR – Gemeenschappelijke Regeling GRO – Gemeenschappelijke Regeling voor Onderwijszaken GRP – Gemeentelijk Rioleringsplan GSO – Gelders Stedelijk Ontwikkelingsbeleid H. HAN – Hogeschool Arnhem Nijmegen HAVO – Hoger algemeen voortgezet onderwijs HGO – Het Gelders Orkest
I.
ICT – Informatie- en communicatietechnologie IKC – Integrale Kindcentra IPO – Interprovinciaal Overleg ISV – Investeringsbudget stedelijke vernieuwing IU – Integratie uitkering
J.
JGZ – Jeugd Gezondheids Zorg JOGG – Jongeren Op Gezond Gewicht JV – Jaarverslag/ realisatie 2014
K.
-
KCC – Klant Kontact Centrum KHV – kantoorhuisvesting KING – Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten KVO-keurmerk – Keurmerk Veilig Ondernemen M. M&V(bedrijvigheid) – Mode en vormgeving MBO – Middelbaar beroepsonderwijs MFC – Multi Functioneel Centrum Ministerie OCW – Ministerie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Ministerie van BZK – Ministerie van Binnenlandse Zaken MIP – Meerjaren Investeringsplan MJPB – Meerjaren Programmabegroting MOBL – Uitvoeringsprogramma Minder Opvang, Beter Leven MRA – Milieusamenwerking Regio Arnhem MSSA – Musis Sacrum-Schouwburg Arnhem MoBa – Mode Biënnale Arnhem 208
-
N. NEN – Nederlandse Norm NICIS – Nederlands instituut Kenniscentrum steden NIEGG – Niet in Exploitatie Genomen Gronden NPP – Nationaal programma preventie NV – Naamloze Vennootschap
-
O. OAT – Ondergronds Afval Transport ODRA – Omgevingsdienst Regio Arnhem OCW – Ministerie Onderwijs Cultuur en Wetenschap OGGz – Openbare Geestelijke Gezondheidszorg OHP – Onderwijshuisvestingsprogramma OKE – Wet ontwikkelingskansen door kwaliteit en educatie OR – Openbare Ruimte OTO – regionaal Opleidings-, trainings- en oefenplan OV – Openbaar Vervoer OVL – Openbare verlichting OZB – Onroerend Zaak Belasting OZO – Overleg Zorg en Overlast P. P&O – Personeel & Organisatie PB – persoonlijk budget PHB – Presikhaaf bedrijven PMB – Project Management Bureau PO – primair onderwijs POA – Platform Onderwijs en Arbeidsmarkt PPS – Publiek Private samenwerking PSO - Prestatieladder socialer ondernemen P-wet - Participatiewet
R.
RBT–KAN – Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem Nijmegen RB – Raadsbesluit Rfv – Raad voor financiële verhoudingen RIEC – Regionaal Informatie en Expertise Centrum RIVM – Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu RMC – Regionaal Meld- en Coördinatiepunt RO – regulier onderwijs ROC – regionaal opleidingscentrum ROZ – Raad voor Onroerende Zaken RPC – Regionaal Platform Criminaliteitsbeheersing
S.
-
SBNS – Stichting bodemsanering NS SHG – Steunpunt Huiselijk Geweld SEGV – Sociaal economisch gezondheidverschillen SKAR – Stichting Kinderdagverblijven Arnhem en regio Slak – Stichting Leniging Ateliernood Kunstenaars SMART – specifiek, meetbaar, aanvaardbaar, realistisch en tijdgebonden SO – speciaal onderwijs SPA – Stichting Peuterspeelzalen Arnhem SSGA – Stichting Samenwerkingsverband Glasvezelnetwerk Arnhem STMG – Stichting Thuiszorg Midden Gelderland SULO – Container leverancier SW – Sociale Werkvoorziening
209
SWOA – Stichting Welzijn Ouderen Arnhem SZW – Sociale Zaken en Werkgelegenheid
T.
TOM – terugvordering op maat
U.
UWV – Uitvoeringsinstituut Werknemers Verzekeringen
V.
-
VAT – Voorbereiding, aanbesteding en toezicht VE – Volwassen educatie VGGM – Veiligheid- en Gezondheidsregio Gelderland Midden VIRA Verwijsindex – Verwijsindex Risicojongeren regio Arnhem VMBO – Voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs VNG – Vereniging Nederlandse Gemeenten VO – Voortgezet Onderwijs VRI – Verkeersregeling installatie VSO – Voortgezet Speciaal Onderwijs Vsv – Voortijdig schoolverlaten VTA – Visual Tree Assessment (boomonderzoek) VTH – Vergunningverlening, toezicht en handhaving VTV – Volksgezondheid Toekomst Verkenning VV - Vreemd vermogen VVE – Voor- en vroegschoolse educatie VWO – Voorbereidend wetenschappelijk onderwijs VWS – Volksgezondheid welzijn en sport
-
W. Wabo – Wet algemene bepalingen omgevingsrecht Wajong – Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten W en I – Afdeling werk en inkomen Wet hof – Wet houdbare overheidsfinanciën WEC – Wet op de expertisecentra WGR – Wet gemeenschappelijke regelingen WKO – warmte- en koude-opslag Wlz - Wet langdurige zorg Wmo – Wet maatschappelijke ondersteuning WOZ – Wet waardering onroerende zaken Wpg – Wet publieke gezondheid WPO – Wet op het primair onderwijs Wsnp – Wet schuldsanering natuurlijke personen Wsp - Werkgeversservicepunt Wsw – Wet sociale werkvoorziening WVO – Wet op het voortgezet onderwijs WWB – Wet werk en bijstand Wwnv – Wet werken naar vermogen Z.
210
