straategie Dé informatiebron voor betonnen bestratingsmaterialen en straataankleding
nov/dec 2006
Stadshagen Zwolle maakt contact met water
Cruyff Courts als katalysator voor wijkaanpak
Het levensei van Westervoort Inclusief uitneembaar binnenkatern!
straategie
techniek Beton, oneindig veelzijdig!
www.straategie.nl
inhoud Omgevingsvormgever Ruud-Jan Kokke
Slimheid loont door maximale uit stenen en tegels te halen
pag 4
Straategie, dé informatiebron voor betonnen bestratingsmaterialen en straataankleding, is een periodieke uitgave van de gezamenlijke Nederlandse producenten van betonnen bestratingselementen.
Aanmelden van projecten:
Carole Thate, Cruyff Foundation
Cruyff Courts zijn meer dan welkom kunstgrasveld
Kloosterdreef in Westervoort weer vriend van bewoners
pag 8
Secretariaat Straategie: pag 10
Corine van As, SenterNovem
Vele wegen leiden naar duurzaam (column)
U kunt projectsuggesties aanmelden via de website www.straategie.nl. De redactie zal uw project beoordelen voor publicatie op de website of in het magazine.
Postbus 194 3440 AD Woerden Telefoon: 0348 - 484 484 Fax: 0348 - 484 450 Internet: www.straategie.nl E-mail:
[email protected] ISSN 1388 - 3682
pag 12
Redactie-adres:
Straategie techniek
uitneembaar middenkatern
Straategie Postbus 194 3440 AD Woerden
Hoofdredacteur: Paul Engels, Reeuwijk E-mail:
[email protected]
Milligerplas biedt heel Stadshagen Zwolle waterprofijt
pag 13
Urker havengebied ondergaat geleidelijk metamorfose
pag 16
Redactiecommissie: Robert Bakker (voorzitter), Job Aalbers, Jan Hoeben, Harold Piet, Mark Swinkels en John van der Wurf (secretaris)
Grafische vormgeving: PRACHT reclame, Dongen www.prachtreclame.nl
Fotografie:
Korte berichten
pag 18
Henk Snaterse, Hans Hebbink, Steef Croonen, Stef Verstraten en anderen
Productie: Giel Nijssen Grafisch Adviesburo bv, Veldhoven
Petra Mesken, BNSP
Openbare ruimte ontwerpen voor gebruikers
pag 20
Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming
Lent heeft z’n dorpsplein
van de uitgever worden gekopieerd en/of
pag 22
gebruikt. ©straategie 2006
Beton, oneindig veelzijdig! 2 straategie
www.straategie.nl
De stoep
Het was niet alleen de naam ‘De Stoep’, ‘Het Stoepje’ en ‘De Oude Stoep’ die ik toevalligerwijs voor respectievelijk theater, cafetaria en bardancing op mijn weg tegenkwam. Het was ook de stoep als dat nuttige trottoir. Na de tweede wateroverlast in de kustgemeente Bergen werd op televisie een pleidooi gehouden voor terugkeer van de stoep. Leuk zo’n bestrating op één niveau, maar dat overvloedige water liep prompt de winkels in. Het vertrouwde straatprofiel, dat al die eeuwen perfect had voldaan, blijkt misschien wel met het badwater, of beter gezegd in dit verband: met het regenwater te zijn weggespoeld. Vervolgens kwam bij de invulling van Straategie de stoep weer terug. Waren het in een vorige uitgave de bewoners die beslist een stoep wilden hebben voor hun spelende kinderen - dan konden ze zeggen: blijf op de stoep - in het verlengde daarvan ligt het project Child Friendly Cities waarin de BNSP participeert. Met veel aandacht voor de stoep. Luttele dagen later blijkt bij de inrichting van de wijk Stadshagen in Zwolle de stoep te worden gekoesterd. Doordacht ingericht, met een eigen plek voor de voetganger en het spelende kind, maar met een lage betonband om het straatprofiel visueel breed te houden en de auto, die er tóch af en toe op staat voor wasbeurt of het uitladen van de boodschappen, niet te frustreren. Om die stoep herkenbaarheid te geven, worden van oudsher betontegels toegepast. Ze zijn zelfs stoeptegels en trottoirtegels gaan heten. Geen ander materiaal wordt op die manier vereenzelvigd met de stoep. Variatie is welkom met patroontegels, kleinere en grotere formaten betontegels en met andere kleuren dan alleen grijs. Hoezo, het formaat doet er niet toe...? Hoezo, een grijze massa...? De campagnes van straategie.nl dagen u uit om méér met die stoep te doen. Als diezelfde, o zo belangrijke stoep maar wel op de agenda blijft staan. Veel leesplezier in deze uitgave en op www.straategie.nl.
Paul Engels Hoofdredacteur Straategie
voorwoord
o gangbaar, zo vertrouwd. Dat is de stoep in onze openbare ruimte. Sinds mensenheugenis vast onderdeel van de straat. Om de voetganger zijn of haar eigen domein te geven. Zo vertrouwd, dat het opvalt als je in korte tijd het fenomeen stoep diverse keren achter elkaar tegenkomt. Dan lijkt er wat aan de hand te zijn met de stoep.
Z
Nieuw: de Stelling Elke maand vindt u op www.straategie.nl een stelling waarvan wij u vragen of u het ermee eens of oneens bent. Geef uw mening! Ook kunt u discussiëren in ons forum.
straategie 3
“Maximale uit stenen en tegels halen”
Slimheid van ontwerper loont
4 straategie
Niet het onmogelijke vragen en toch vernieuwend zijn. Vaak door slim te zijn als ontwerper en het maximale uit een project te halen. Omgevingsvormgever Ruud-Jan Kokke gaat in veel gevallen uit van standaard, maar haalt daar wel het maximale uit. “Je kunt eenvoud en standaard veel beter benutten dan nu wordt gedaan. Je kunt ook zoveel meer doen met een betonstraatsteen dan ik om mij heen ervaar. Zoek het maximale. In de vorm van echt ontwerp en niet in extreem duur materiaalgebruik.”
uud-Jan Kokke van Kokke Designer uit Oosterbeek verbaast zich erover dat partijen in het bouwproces grijpen naar zaken als marmer en natuursteen en niet op zoek gaan naar een passender oplossing voor materiaalgebruik. “Dan ben je vaak duur uit. Bij een plaatselijke smid heb ik de zeer aparte kunsttrap voor het Beekdal Lyceum in Arnhem - een beeldbepalend element in de school - voor dezelfde prijs laten maken als een standaard trap. Nog een voorbeeld: voor de studentenhuisvesting in Leiden heb ik een serie meubelen ontworpen die goedkoper zijn dan IKEA meubelen. Of zoeken naar een opvallende, plezierige bestrating maar wel met gangbare materialen. En dan zoveel meer krijgen...”
R
en producten. En je niet laten mangelen in bouwmolens, voegt hij er direct aan toe. “Je moet er natuurlijk wel zelf de nodige tijd en energie in steken en ook andere partijen op weg helpen in jouw ontwerp. Bijvoorbeeld praten met de uitvoerder en straatmakers. Dat doet wonderen. Dan halen ook zij het maximale uit het ontwerp.”
Brede school Oosterbeek Het logenstraft het idee dat werken met kunstenaars of designers meteen een extreem prijskaartje met zich meebrengt. Kokke durft zelfs te stellen dat zijn ideeën en suggesties af en toe goedkoper uitpakken dan een reguliere oplossing. “Als je maar weet waar de crux zit.” Kokke kreeg samen
>
Het begint voor Kokke met het nadenken over bestaande technieken, mogelijkheden
Foto boven: een amfitheater bij de school zorgt voor een bijzondere plek voor spel en educatie. Foto links: de kleurrijke betontegels lopen van buiten naar binnen door.
straategie 5
met kunstenaar Petra Hartman de opdracht om de inrichting en buitenruimte te ontwerpen van de brede school in Oosterbeek. Dat gaf hen de gelegenheid om een link te leggen tussen binnen en buiten. De omgevingsvormgever legt uit: “Wij hebben de link tussen binnen en buiten kunnen leggen bij de nieuwbouw van deze school. Het kleurrijke tegelpatroon in de hal van de school is doorgezet in het schoolplein buiten. Met betontegels in hetzelfde vierkantpatroon als binnen, waar ook de betontegels liggen om de twee-éénheid tussen interieur en exterieur te versterken. Bovendien hebben wij niet alleen de entree, maar het hele buitengebied mogen ontwerpen. Daarbij is het hoogteverschil in het terrein onder meer benut voor een amfitheater, waarbij zware betonbanden zijn toegepast als zitelementen. Het geeft aan hoe je met relatief eenvoudige middelen een geheel eigen sfeer kunt creëren. Vernieuwingen, zonder dat je een toevlucht hoeft te nemen tot een materiaalkeuze die onmogelijk in het budget past. Vernieuwingen als toegevoegde waarde van de ontwerper.” Een verhoogde witte weg ’s avonds met groene
TBS-kliniek Nijmegen
verlichting - geeft de entree
Niet veel anders is het uitgangspunt geweest voor de terreininrichting van de TBS-kliniek Pompestichting in Nijmegen.
van de TBS-kliniek een eigen karakter.
6 straategie
“Normaliter een inrichting waarbij het benodigde grote parkeerterrein als een kille plak asfalt wordt neergelegd. En dan is het een desolate vlakte wanneer de auto’s weg zijn. Ik heb getracht om dat parkeren op een andere manier aan te pakken door er een ‘parkeerpark’ van te maken. Als een soort streepjestapijt heb ik de verharding uitgerold over het terrein. Echter niet op één niveau maar met hoogte verschillen. Zo heb ik de hoofdroute over het parkeerterrein verhoogd aangelegd ten opzichte van de parkeerplekken. Deze witte weg is het verlengstuk van de ‘Weg door het Jonkerbos’; een mooie route door een bosrijke, groene omgeving. Een beetje slingerend ook. Dit is bena-
Door met hoogteverschillen en een consequent strepenpatroon te werken worden weg en parkeerplekken tot één geheel gesmeed.
drukt in de toegangswegen op het terrein. Slingerend en verhoogd aangelegd en ‘s avonds met groen licht aangeschenen, om het groene karakter te versterken.” Langs de witte weg zijn de antracietkleurige parkeervakken verdiept aangelegd als een soort basis van de ‘dijkweg’. De parkeervakken geven als het ware ondersteuning aan de weg. “Het aardige is dat mensen gewoon op die verhoogde weg blijven lopen, hoewel ze ook stukken zouden kunnen afsnijden. Het streepjespatroon van de terreinrichting loopt consequent in één richting door, hoe de parkeervakken of weg ook gesitueerd zijn. Het buitenterrein biedt op deze wijze een veel natuurlijker beeld dan een parkeerplaats voor 280 auto’s. Het is nu veel meer een voetgangersgebied geworden tussen omgeving en gebouwen. Eigenlijk hetzelfde principe als bij de scholen waar je ook een vloeiend overgangsgebied maakt tussen buiten en binnen.” •
Meer projectgegevens, foto’s en tekeningen op www.straategie.nl en www.kokke.com Brede School Oosterbeek Opdrachtgever: Gemeente Renkum Ontwerp: Kokke Designer/ Petra Hartman, Oosterbeek TBS Kliniek Nijmegen Opdrachtgever: Hans Verhoeven, Pompestichting Nijmegen Ontwerp: Kokke Designer/ Petra Hartman, Oosterbeek
www. straategie.nl
Olympiaplein Amsterdam Ook bij andere projecten zoekt Ruud-Jan Kokke naar oplossingen via het ontwerp. Zo krijgt het Olympiaplein in Amsterdam met zijn sportvelden en nieuwe skatebaan een speciaal ontworpen hekwerk. Een hekwerk van 1 km lang zonder palen dat lijkt te zweven boven de bestrating. “De gewone 30x30 cm betontegels functioneren hier prima. Juist omdat ik ervoor heb gekozen om de tegels onder het hekwerk te laten doorlopen. Dat is van belang voor het beeld van het zwevende hekwerk, maar ook om te voorkomen dat bladeren en vuil zich niet ophopen tegen zo’n hek. Het hek vertelt genoeg; dat hoeft niet nogmaals met een opvallende bestrating. De 30x30 cm grijze betontegel is zo’n mooi basisgegeven, dat alles in zijn waarde laat als je ze goed gebruikt. Nogmaals, om een optimaal ontwerp te krijgen hoef je niet het opvallendste en duurste materiaal kiezen.” Of het nu de reeds gerealiseerde projecten, de in aanbouw zijnde projecten of toekomstige projecten betreft, Ruud-Jan Kokke zal altijd de lijn vasthouden van maximaal ontwerpen. Zo ook voor het gemeentehuis van Arnhem waar het uit de vorige eeuw stammende voorplein gerestaureerd en uitgebreid wordt met de originele betontegels met ingestrooide witte kwarts. Of de VMBO-school in Arnhem waar hij met zwart-wit motieven aan de slag gaat, eveneens met betonnen bestratingsproducten. “Het moet gewoon het product zijn dat past in het ontwerp. Dat is altijd te vinden; vaak dichterbij dan je denkt. Als je standaard wilt benutten tenminste.” •
straategie 7
Meer dan een welkom kunstgrasveldje De Cruyff Courts blijken een katalysator voor een wijk in beweging. Letterlijk en figuurlijk. Letterlijk omdat de jeugd de openbare trapveldjes naar hartelust gebruikt voor sport en spel en zo extra in beweging komt. Figuurlijk omdat de gemeenten de komst van een Cruyff Court in veel gevallen aangrijpen om méér te realiseren. Bijvoorbeeld extra speelgelegenheden rondom het veld, maar vaak ook het opknappen van de wijk, inclusief bestrating.
e Cruyff Courts zijn meer dan een welkom kunstgrasveld. Alleen al omdat bij het veld een bestrating hoort, zodat mensen er ook kunnen zitten, praten, spelen en zich betrokken tonen bij de voetballertjes op het veld. Carole Thate, directeur van de Johan Cruyff Foundation legt uit: “Menige gemeente doet meteen iets extra’s als ons veld er komt. Soms worden extra speelvoorzieningen aangelegd, soms wordt de buurt eromheen opgeknapt, soms beide. Doel van de Cruyff Courts is een veilige plek in de wijk voor sporten, spelen en bewegen. Wij dragen op deze manier ons steentje bij aan maatschappelijk Nederland. Maar het is niet meer dan een middel. Echter, als je constateert dat gemeenten er vervolgens alles aan doen om er het maximale uit te halen, dan zijn de Cruyff Courts een stimulerend middel, in de goede betekenis van het woord. Ik ben meer dan eens positief verrast hoe een gemeente het oppakt. Van bankjes
D
Het Cruyff Court in Kampen heeft een fraaie bestrating gekregen, juist omdat ook de omgeving van het kunstgrasveld wordt betrokken in spel en sociale contacten.
8 straategie
tot betonnen tribune-elementen en van een extra skatebaan tot wijksporttoernooien.” Belangrijk in het concept Cruyff Courts is de eenduidigheid die terug te vinden is in het gebruik van het logo, kleuren hekwerk, et cetera. Zo’n veld moet volgens een vast stramien worden gerealiseerd. Carole Thate: “Keurige voorschriften voor afmetingen, materiaalgebruik, kleuren, compleet uitgewerkt tot en met tekeningen en bestekteksten. Maar het is de gemeente die het op zich neemt en er in moet investeren. De bal ligt bij de gemeente, om het zo te zeggen. Er wordt een waarde van € 50.000 aangeboden via onze stichting, maar de gemeente moet zelf een behoorlijk, vaak veel groter budget meenemen. Het komt voor dat gemeenten daarom afhaken. Daartegenover staat dat wij in-
middels 27 gerede of bijna gerede velden hebben in Nederland en er nog een stuk of tien op de rol staan voor 2006. In 2007 komen er waarschijnlijk weer zo’n twintig bij. Maar men zal steeds als gemeente de criteria en checklist moeten respecteren. Wij volgen ook het werk van de aannemer, want uiteindelijk moet het veld voldoen aan de voorschriften van het Instituut voor Sportaccommodaties (ISA) en worden aangelegd met hoogwaardige materialen van onze partners. Ook qua beheer en onderhoud moeten de velden aan
het veld moet liggen. Een voorgeschreven brede strook bestrating rondom het hekwerk, zodat er een goede ruimte ontstaat voor alles buiten het veld. “De gemeente mag de bestrating invullen, maar ook daarvoor liggen er criteria van onze kant. Wel wordt er in veel gevallen op voortgeborduurd doordat men ook de toegangspaden, het plein eromheen en zelfs de wijk opnieuw bestraat. In Breda moest voor de aanleg de nodige grond worden
“Wij komen met de criteria, de gemeente met de creativiteit” onze maatstaven blijven voldoen.Wij hanteren een beheersysteem zodat de velden er jarenlang perfect uit zouden moeten blijven zien. Maar dit is natuurlijk mede afhankelijk van hoe de gebruikers, omstanders en overige direct betrokkenen er mee omgaan. Wij kijken van begin tot eind over de schouder mee.”
Verspreid over Nederland In de praktijk wordt die samenwerking prima opgepakt. Sterker, zelfs scholen, wijkverenigingen, bewoners, vele partijen scharen zich achter het initiatief voor de komst van een Cruyff Court. Bij voorkeur worden de velden aangelegd bij scholen omdat de jeugd zich van nature daar verzamelt. “Het is ook leuk dat ze in heel Nederland komen. Veelal in achterstandswijken in grotere steden, maar ook in kleinere gemeenten als Bedum of Kampen. Wij bieden gemeenten een podium voor de jeugd, met sport als middel. Sport is het concept, maar het is stiekem veel meer geworden.” Daarom wijst Carole Thate ook op de bestrating die standaard om
ontgraven en die is gebruikt voor het aanleggen van een tribune met betonnen zitelementen. Wij komen met de criteria, de gemeente met de creativiteit.” Recente voorbeelden van Cruyff Courts waar veel aandacht is geschonken aan de totale inrichting zijn Kampen, Arnhem, Breda en Maastricht. Maar in feite kunnen alle aanwezige en toekomstige velden worden genoemd. Er is altijd sprake van een wisselwerking tussen kunstgrasveld, bestrating en omgeving. Carole Thate besluit: “Het leuke is dat wij met een onderzoek bezig zijn hoe alles functioneert, hoe wij zaken kunnen verbeteren en het gebruik blijvend kunnen stimuleren. Eén van de aspecten is ook om van elkaar te leren en om creatieve inrichtingen eromheen door te geven aan volgende gemeenten. Het hoeft zeker geen standaard te worden zoals het veld zelf, maar overal een extra impuls zodat de wijk in beweging komt, valt alleen maar toe te juichen.” •
Meer foto’s van Cruyff Courts en tekeningen zijn te vinden op www.straategie.nl Meer informatie over de Cruyff Courts is terug te vinden op www.cruyffcourts.org
www. straategie.nl Een Cruyff Court wordt vaak door de gemeente uitgebreid met extra speelvoorzieningen, zoals de speeltuin die in dezelfde stijl is bestraat.
straategie 9
Het levensei van Westervoort at de ruimte langs de historische lintbebouwing in Westervoort er niet uitzag met restanten van de kloostertuin, een informeel speelterrein en een krakkemikkig schoolgebouw kon niemand tegenspreken. Maar toen de gemeente met een eerste plan kwam voor bebouwing en inrichting, ontstond de nodige weerstand. Aan ontwerper Gerard van Bolderen de taak om niet alleen zijn inrichtingsplan te verdedigen alvorens hij met de VUT kon, maar allereerst om dat wantrouwen om te buigen in draagvlak en enthousiasme. “Het is gewoon moeilijk om als plannenmakers de beelden zodanig over te brengen aan bewoners dat zij niet het idee hebben dat nieuwbouw altijd een verslechtering inhoudt of hun uitzicht wegneemt. Op het moment dat de weerstand groeide, moesten wij aantonen dat onze intenties zuiver waren en dat wij deze plek een kwaliteitsimpuls wilden en konden geven. Juist dankzij de nieuwbouw en een hoogwaardige inrichting.”
D De verbouwing van het oude klooster tot appartementen, de nieuwe appartementengebouwen, de woningen en de inrichting van het voormalige terrein van nonnenklooster tot een woonwijk stemt thans tot volle tevredenheid. Het plein, dat van bovenaf als een dynamisch ei oogt, heeft de protesten doen verstommen. Het resultaat is bovennormaal. Maar voordat het ei kon worden gelegd, moest er heel wat water door de Rijn stromen.
10 straategie
Gerard van Bolderen overtuigde de bewoners door buurtzittingen, huiskamerbezoeken en gesprekken met contactpersonen. Hij gaf aan dat de belangen van een buurt verder gaan dan de eigen stoep. Hij bewoog de bewoners om collectief te denken, gebruikte filosofische verhalen en beelden om de mensen los te krijgen van de eigen voordeur en
stoep. Een facelift voor de Kloosterdreef was in ieders belang. Hij vroeg de buurt wat voor soort plein men wilde. Een groen plein, intensief gebruiksplein, waterplein, kunstplein, speelplein, een plein met geborgenheid, alle opties werden voorgelegd. “Het aardige was dat wij uiteindelijk samen uit-
kwamen op een inrichting die grotendeels overeen kwam met het oorspronkelijke plan. Kennelijk was de overweging die wij hadden gemaakt toch de goede geweest en hadden wij alle aspecten goed ingeschat. We hebben vervolgens alles uit de kast moeten halen om het proces succesvol te doorlopen, maar daardoor zorgden we voor draagvlak en positieve medewerking van de wijk.”
echter door eenheid in materiaalgebruik en ritme van arcering alle onderdelen aan elkaar verbindt. Het is beslist een ‘levensei’ voor de wijk geworden, dat gezamenlijk is uitgebroed.”
Prima maat Van Bolderen bedacht een eivormig plein, met centraal daarin een groene ruimte. Met een consequent doorgetrokken arcering over de bestrating en de groenstroken krijgt het ei een eigen structuur. “De status van de voetganger stond voorop. De ruimte moest verkeersluw worden. We hebben gekozen voor een plein op één niveau. Eén vlak, dat rust brengt in de diversiteit van de gevels. Dankzij de eivorm konden wij het autoverkeer mooi rondom het plein geleiden en de parkeerruimten aan de zijkanten situeren. Het was ook een mooie ruimte van ruim 50 bij 85 meter. Dat is echt een prima maat voor zo’n plek in de buurt. Door de krachtige, dynamische vorm van het ei krijg je toch een bepaalde autonomie, een solitair plein, dat
Het ontwerp van Gerard van Bolderen is verder uitgewerkt door de gemeente en een extern bureau, waarbij de materiaalkeuze is bepaald. Het hele plein is bestraat met kleurvaste betonstraatstenen. Een rode basis met grijze banen als arcering. De parkeervakken zijn in zwarte betonstraatstenen uitgevoerd. “Nogmaals, alles op één niveau zodat je het als totaalplein ervaart. De afwatering is gericht naar het centrale groenparkje, waar de kolken in de molgoot zijn opgenomen. Belangrijk was dat de eivorm goed in de bestrating zou uitkomen. Het werk is er uiterst strak ingelegd waarbij die eivorm, op een enkele kleine rechtstand na, goed is gelukt. Zowel in het ontwerp als in de uitvoering hebben wij het kwaliteitsniveau hoog ingezet. Simpelweg omdat kwaliteit altijd geld oplevert. Het is echt een project geworden dat qua vormentaal en uitvoeringskwaliteit er mag zijn en heel Westervoort een extra kwaliteitsimpuls geeft. We weten in elk geval hoe wij als ‘vakidioten’ door goede communicatie met bewoners tot plannen kunnen komen waar de hele wijk van profiteert en waar niet de individuele voordeur regeert.” •
Centraal op het plein ligt een eivormig parkje met ruimte voor verpozen.
Diagonale banen, consequent doorgetrokken door het parkje, geven de bestrating fraaie optische accenten.
Meer achtergrondinformatie over ontwerpfilosofie en inrichtingsproces is te vinden op www.straategie.nl in de vorm van een projectbeschrijving van de hand van de gemeente Westervoort. Opdrachtgever: Gemeente Westervoort Ontwerp: Gerard van Bolderen, gemeente Westervoort
www. straategie.nl
straategie 11
Vele wegen leiden naar duurzaam
column
Corine van As, coördinator Duurzaam Inkopen SenterNovem. SenterNovem voert beleid uit voor verschillende overheden op het gebied van innovatie, energie & leefomgeving en draagt zo bij aan innovatie en duurzaamheid. Kijk voor meer informatie over de Menukaart Duurzaam Inkopen, waaronder het Inkooppakket Betonproducten, onder www.senternovem.nl/ duurzaaminkopen.
12 straategie
De overheid gaat duurzaam inkopen. Gemeenten, provincies en waterschappen zorgen ervoor dat ze in 2010 voor minimaal 50% duurzaam inkopen en aanbesteden. Voor de rijksoverheid ligt de lat op 100%. Dit betekent dat zij dankzij hun jaarlijkse inkopen ter waarde van € 43 miljard grote invloed gaan uitoefenen op duurzaam produceren. Of het nu gaat om kantoorartikelen, energie, transportmiddelen of wegenbouw. Ook een bestrating kun je namelijk duurzaam inkopen en aanbesteden. Mits de kennis van duurzaamheideisen aanwezig is. Want simpelweg denken dat bepaalde bestratingsmaterialen zo duurzaam zijn en andere niet, is veel te kort door de bocht. Dan trap je in de valkuil van een veel te enge horizon voor het begrip duurzaam. Ten eerste gaat het bij duurzaam niet alleen om milieuaspecten, maar nadrukkelijk ook om sociale facetten. Natuursteen wordt onder slechte sociale omstandigheden gewonnen en over hout hoef ik niets uit te leggen. Wij zijn bezig met het opstellen van sociale criteria naast milieucriteria. Ten tweede is duurzaam een begrip dat de hele wereld raakt. We hanteren de stelling van een betere wereld hier en nu en daar en later. We gaan nadrukkelijk uit van drie p's: people, planet, profit ofwel sociaal, ecologisch en economisch verantwoord. Ten derde is duurzaam de optelsom van vele, uiteenlopende criteria. De spreekwoordelijke bomen en het bos gelden ook voor het begrip duurzaam. Vandaar dat wij al voor 32 inkooppakketten (productgroepen) criteria hebben opgesteld. Handig voor die gemeente die worstelt met het opstellen van duurzaam beleid. Voor 13 van deze 32 productgroepen hebben we tevens een menukaart duurzaam inkopen gemaakt. Zo ook het Inkooppakket Betonproducten, toegespitst op betonstraatstenen, betontegels en betonbanden, al dan niet met het Milieukeurlabel. Producten waar een percentage tussen de 10 en 25% van het grind is vervangen door secundaire grondstoffen en die daarmee in onze ogen verantwoord zijn. Het is voorts de bedoeling dat we voor alle overige inkooppakketten criteria gaan opstellen, opdat de gemeente ook deze duurzaam kan inkopen. Het is natuurlijk niet alleen een taak voor SenterNovem en de overheden. De producent kan ook kansen grijpen. Om bijvoorbeeld betaalbare, duurzame alternatieven te ontwikkelen. Overheden moeten ernaar vragen en het als eis in een aanbesteding zetten. Dat doen ze nu nog te weinig, maar dat gaat snel veranderen. Bedrijven kunnen meer doen aan promotie van duurzame producten en maatschappelijk verantwoord ondernemen tentoonspreiden. Gezamenlijk de handschoen oppakken voor een betere en eerlijkere wereld. En dat kan ook via duurzame betonstraatstenen, betontegels en betonbanden.
Corine van As
Bij ‘wonen aan het water’ denken veel mensen aan een woning met de achtertuin grenzend aan het water, een aanlegsteiger met jacht of zeilboot en een wijds uitzicht vanuit je woonkamer of vanaf je terras over de polder. Een select gezelschap woningen krijgt die prominente plek aan het water en fungeert dan feitelijk als ‘muur’ tussen woonwijk en water. Bij de Milligerplas in de nieuwbouwwijk Stadshagen in Zwolle is gekozen voor een stedenbouwkundige opzet en inrichting waarbij de hele wijk contact heeft met en profiteert van het water, met een openbare boulevard, keienstrand, zwemstrand met een ligweide en een haventje. Met behulp van betonnen bestratingsproducten is een speelse en aantrekkelijke recreatieve verblijfszone tussen wijk en plas gecreëerd. >
Milligerplas biedt waterprofijt voor heel Stadshagen
straategie 13
De boulevard kronkelt zich om de bebouwing heen, juist om meer raakvlakken met de achterliggende woonwijk te creëren.
De bestratingsruggen van betonblokken zorgen voor een passende overgang tussen boulevard, stenenstrand en water.
14 straategie
ange zichtlijnen georiënteerd op het water, drie groene zones uitkomend op het water, een keienstrand bij de woningen en verderop een zandstrand voor de recreant, er zijn keuzes gemaakt om met de plas meerwaarde te geven aan de hele wijk en zelfs de omringende woonwijken. Ir. Erik van Oosten BNT, landschapsarchitect bij G84, bureau voor tuin- en landschapsarchitectuur in Amersfoort motiveert waarom er gekozen is voor de steenachtige inrichting van het strand ter hoogte van de woningen langs de boulevard: “Wij hadden het beeld van een Scandinavisch keienstrand voor ogen. Gras en zand hebben een heel andere uitstraling en gebruik. Een zwemstrand aan de boulevard zou door de te verwachten golfslag snel in de plas verdwijnen. Zwemmen, muziek, lawaai en extra verkeer nabij woningen vraagt inlevingsvermogen van de buurtbewoners. Op zich is dat prima, maar je moet niet vergeten dat bij grote drukte de bewoners er ook last van kunnen hebben. Daarom hebben wij de oeverzone gesplitst en het
L
zwemstrand met ligweides verderop gelegd en bij de woningen een versteend strand in de boulevardzone aangelegd. Ook geen rechte, strakke rand maar een rafelige rand waarbij de wijk op een speelse, aantrekkelijke wijze het contact zoekt met het water. Het is een soort zonering geworden die het gebruik reguleert.” De oplossing zorgt voor een natuurlijke overgang tussen de stedelijk bebouwing en de zandwinplas, waar nog steeds zand wordt gewonnen. In Stadshagen I worden ruim 8.000 woningen gebouwd, voor Stadshagen II staan nog eens enkele duizenden woningen geprogrammeerd. Teun Ophoff, projectleider namens de gemeente Zwolle: “Oorspronkelijk was de plas helemaal niet in beeld als recreatievoorziening voor de wijk Stadshagen. Toen de inzichten wijzigden, hebben wij onze kans gekregen om aan de zone tussen de wijk en de plas een meerwaarde te geven. Dit mede
Stadshagen Zwolle wordt extra beschreven op www.straategie.nl, zoals de chique winkelbestrating in gepolijste betonstraatstenen die door het winkelend publiek beter wordt gewaardeerd dan natuursteen. Opdrachtgever: Gemeente Zwolle Ontwerp: G84, bureau voor tuin- en landschapsarchitectuur, Amersfoort en Expertisecentrum gemeente Zwolle
www. straategie.nl
onder druk van de publieke opinie in Stadshagen, die belang hechtte aan de recreatieve waarde van de plas voor Stadshagen. Zo werd er een haventje met vrije ligplaatsen en botenhelling aangelegd, een keienstrand, een boulevard, een zwemstrand met ligweide alsmede volleybalvelden en een toiletvoorziening. Op een manier waarbij bewoners en recreanten elkaar niet in de weg zitten. Sterker, het is zo goed geregeld dat de bewoners zelfs een aantal beheertaken op zich hebben genomen, zoals het sleutelbeheer voor de toegang tot het toiletgebouw en het beheer van de volleybalnetten. Het is een plek voor iedereen geworden.”
wijze rond te scharrelen. Voor de bestrating is gekozen voor een wildformaat betontegel, in een genuanceerde kleurstelling van antraciet en grijs met vakken rood-bruin genuanceerd. Door te variëren met formaten van 30x30, 20x15, 15x15 en 15x10 cm krijg je een levendig effect. Het meest in het oog springen de hoge ruggen van zwarte betonnen basaltkeien. Ook de muurtjes zijn met dit betonnen bestratingsproduct gerealiseerd. Het aardige is zelfs dat architecten dit betonproduct hebben verwerkt in woningen in de wijk. Het strand is gemaakt van grote Grauwacke keien met hier en daar grote rotsblokken. Een steenachtige omgeving die wel degelijk voor een heel prettige sfeer zorgt in dit overgangsgebied tussen woningen en water.”
Boulevard met bestratingsruggen
Met name de ruggen van betonnen basaltkeien versterken het speelse, informele karakter van de boulevard. De betonkeien zijn gestabiliseerd en afgestrooid met zwart grit om ze goed te fixeren. Ook is onderzocht of het metselen in muurtjes de vereiste kwaliteit gaf; zo zijn eerst proefmuren gemaakt. De landschapsarchitect had overigens al ervaring met het gebruik van dit materiaal en kreeg nogmaals bevestigd dat de taludkeien ook in de openbare ruimte een sfeerbepalende rol kunnen vervullen. Van Oosten besluit: “Wijkbewoners zijn enthousiast over de plek, de boulevard, de inrichting en het materiaalgebruik. Niet alleen de bewoners van de aangrenzende woningen, maar van geheel Stadshagen. Zo hoort het ook.” •
In eerste instantie is de boulevard ingericht als een woonerf, een verblijfsgebied toegankelijk voor alle verkeer. Behalve dan voor de automobilist. Van Oosten en Ophoff zagen er helemaal geen bezwaar in de auto toe te laten op de boulevard, temeer daar de rafelige rand niet zou uitnodigen tot veel recreatief verkeer. Ophoff: “Inmiddels is onder druk van bezorgde bewoners de boulevard toch afgesloten voor autoverkeer. Het is een wandelgebied geworden. Daar is de inrichting ook op geënt.” Van Oosten haakt in: “Er is sprake van een 6 meter brede boulevard, waarbij ter plaatse van de hogere woongebouwen pleintjes zijn gemaakt. Waar - indien gewenst - nog steeds ruimte voor de auto is om op een informele
straategie 15
Geleidelijk verandert het Havengebied grenzend aan het prachtige historische centrum van Urk in een aangenaam verblijfsgebied. Waar voorheen de industrie het primaat had, krijgt de locatie in het centrum met fraai uitzicht op het IJsselmeer een ander karakter. Dankzij de verplaatsing van de visafslag, sloop van oude gebouwen, gevarieerde nieuwbouw en een nieuwe bestrating van kleurrijke betonnen bestratingsmaterialen die de recreatieve functie onderstreept.
Urker havengebied ondergaat geleidelijk metamorfose De Dormakade in Urk heeft een bestrating met sierbetonstraatstenen gekregen, passend bij het karakter van het vissersdorp.
e metamorfose van het havengebied wordt in fasen uitgevoerd. Dat heeft te maken met de rigoureuze ingrepen, waarbij delen van de industrie moeten worden verplaatst. De olieschepen moeten naar een andere haven om plek te maken voor de recreatieve vaart, die samen met de visserkotters het beeld van de Nieuwe Haven gaat bepalen. Extra ligplaatsen voor de recreatieve vaart zijn al aangelegd, de havenkades zijn deels veranderd van industriekade tot wan-
D
16 straategie
delgebied met nieuwe bestrating, Rijkswaterstaat heeft bij de dijkverhoging het strand een facelift gegeven, kortom allemaal zaken die Urk steeds meer uitstraling geven. Dit alles mede dankzij een Europese subsidie. Gelukkig hebben de aloude leugenbankjes waarop de oudere vissers de zaken bespreken weer een plekje gekregen aan de recent vernieuwde Dormakade. De Dormakade is feitelijk dé centrale havenpier in het centrum van de haven, met aan
weerszijden plek voor de recreatieve vaart en vissersvloot. Het is feitelijk de havenpier van het oude Urk. Nu loopt de kade nog dood aan het eind, maar de bedoeling is dat er een voetgangersbrug naar het strand komt, zodat het aantrekkelijk wordt om een rondje ‘haven’ te doen. De 17 meter brede Dormakade is daarom ingericht als voetgangersgebied met een fraaie bestrating van sierbetonstraatstenen die refereren aan een havenkade, met centraal een loper van gele dikformaat betonstraatstenen. Rode, oranje, zwarte en blonde (sier)stenen zorgen voor een kleurrijk beeld. Nieuwe lichtmasten, bankjes en straatmeubilair geven de kade nog een extra dimensie en meer uitstraling.
een heel ander karakter. In die tijd kozen wij voor kleurvaste betonnen bestratingproducten in combinatie met de aanwezige klinkers. Bij de Dormakade hebben wij voor 99% voor kleurvast betonnen materiaal gekozen. De kleurvaste producten bevallen prima. Beton heeft in de laatste jaren een enorme vlucht genomen qua verscheidenheid in kleuren, formaten en sierproducten. Wij konden de destijds ingeslagen weg zonder aarzeling vervolgen. En ondanks de Europese subsidie wil je het kostenaspect in de hand houden. Dan is de keuze voor dit materiaal een prima oplossing.”
“Het gaat cijfermatig misschien om een bescheiden hoeveelheid van zo’n 2.400 m2 bestrating, maar de impact voor het centrumgebied is groot,” meent Dick van der Snee van de gemeente Urk. “Het is wel de plek die je als trekpleister mag kenschetsen, een havenpier met een spilfunctie in de herin-
Wel vindt Dick van der Snee het jammer dat er steeds een grote tijdspanne zit tussen de fasen. “Je praat over jaren ertussen. Zo hebben wij dit jaar de Dormakade aangepakt, maar duurt het zeker nog jaren voordat de nieuwbouw met winkels en woningen op de plek van de oude visafslag gereed is en wij de inrichting daar ter hand kunnen nemen. Je krijgt dus een inrichting van oude en nieuwe gedeelten. Maar dankzij het totaal-
richting van het havengebied. Enkele jaren geleden hebben wij al een groot deel van de Burgemeester Schipperskade aangepakt. Het ging om een weinig aantrekkelijk industriegebied, waar je als wandelaar niet zo snel zou gaan lopen of gaan zitten. Door echter de bestrating daar totaal te veranderen en deze van een allegaartje van oud gebakken materiaal en asfalt te veranderen in een kleurrijke bestrating met overwegend nieuw betonnen materiaal, kreeg het gebied
beeld, waarbij wij voortborduren op een uniforme kleurstelling en vaste lijn in materiaalgebruik wordt het gebied toch een eenheid. Nu al ervaart de inwoner en bezoeker de geleidelijke verandering van industriegebied naar verblijfsgebied. We horen alleen maar goede reacties. Maar het wordt straks alleen maar fraaier door de geleidelijke metamorfose van dit waardevolle gebied dat grenst aan de prachtige historische kern van Urk.” •
Kleurvast betonnen materiaal
De kade is ingericht als wandelzone en biedt inwoners en toeristen een fraaie plek om te flaneren en te genieten van de havenactiviteiten.
Meer foto’s zijn te vinden op www.straategie.nl Opdrachtgever: Gemeente Urk Ontwerp: Gemeente Urk
www. straategie.nl
straategie 17
chten] [korte berichten] [k Slimme studentenhuisvesting E
fficiënte huisvesting van studenten is geen vies woord. Mits de kwaliteit maar aan bepaalde maatstaven voldoet. De studentenwoningen in de Amsterdamse Houthavens zijn economisch gerealiseerd. Prefab bouw, tijdelijk van aard, gecompleteerd met
een voormalig Grieks cruiseschip, omgebouwd tot nog meer betaalbare woningen. Bij deze praktische aanpak past een slimme bestrating van industriële betonplaten, formaat 200x200x14 cm met stalen rand. Een product dat op zijn plek is in een havengebied, dat geschikt is bij tijdelijke huisvesting om later te worden hergebruikt en dat bestand is tegen het zware vrachtverkeer tijdens de bouwfase. De betonplaten zijn nu het domein van vrijwel uitsluitend fietsers en voetgangers. Ze zijn blij met de egale bestrating, secuur aangelegd op grof zand voor een goede drainage. Ze zijn ook blij met de ruime fietsvoorzieningen. Zo zijn op een even praktische als slimme wijze fietsenrekken van steigerpijpen gemaakt. Alle gekozen oplossingen zijn niet minderwaardig, maar juist zeer doeltreffend, getuige de betaalbare en snelle aanleg van 12.500 m2 bestrating. En zelfs esthetisch is de keuze gerechtvaardigd temidden van de industriële bouw in een havengebied. •
Meer foto’s zijn te vinden op www.straategie.nl Opdrachtgever: Woningbouwvereniging Rochdale en de Goede Steden Ontwerp/hoofdaannemer: Van der Tol, Amsterdam
Nieuw elan voor vakbeurs InfraTech V
an 16-19 januari 2007 vindt in Ahoy’ wederom de tweejaarlijkse vakbeurs InfraTech plaats, de vakbeurs voor grond-, water- en wegenbouw. Traditiegetrouw hét evenement waar de GWW-sector alle informatie én inspiratie aantreft, ook op het gebied van bestratingen. Want ook deze keer staan er diverse fabrikanten van betonnen bestratingsmaterialen en straatmeubilair, die u attent maken op het brede scala aan kleuren, formaten en toepassingen. Zie www.straategie.nl voor een indruk van dit brede scala. De vakbeurs mag dan vertrouwd zijn, er is sprake van een nieuw beursconcept waarin opdrachtgevers en opdrachtnemers constructief en transparant kunnen bouwen
18 straategie
aan hun samenwerking. De ontwikkelingen in techniek en de steeds verdergaande specialisaties in infrastructurele projecten vragen om intensieve samenwerking. Opdrachtgevers zijn nadrukkelijk aanwezig voor exposanten en bezoekers. Daaronder gemeenten, provincies en waterschappen. Zij presenteren (toekomstige) projecten en geven samen met exposanten seminars over uiteenlopende onderwerpen, waaronder aanbestedingen en contractvormen. Dit alles in het nieuwe Infra Theater op de beursvloer. Ook de Materieelstraat is een nieuw onderdeel van InfraTech, toegespitst op de importeurs van GWW-materieel. InfraTech wordt gesteund door Bouwend Nederland, CROW, CURNET, De NieuwBouw, NSTT, ONRI, PSI-Bouw, Werkgroep GWW van de Regieraad Bouw, WL/Delft, GEO-Delft en TNO. Meer informatie: www.infratechahoy.nl •
korte berichten] [korte ber Plasmolen: 10 jaar na dato D e kern Plasmolen in de gemeente Mook werd tien jaar geleden heringericht met gebruikmaking van kleurvaste betonnen bestratingsproducten. Een bewuste keuze om de ruimte rondom de talrijke horecagelegenheden van een aangenaam verblijfsgebied te voorzien en het doorgaande verkeer qua snelheid en gedrag te beïnvloeden. Rode draad is een herkenbare rijloper met zogenaamde matjes die vanuit de bebouwing op deze rijloper aansluiten Een doordachte keuze voor inrichting en materiaalgebruik van de gemeente en Grontmij, die zich nog dag in dag uit bewijst. Tien jaar na dato is de inrichting nog onveranderd en hebben de kleuren niets aan intensiteit ingeboet. Een mooi voorbeeld van een geslaagde, duurzame inrichting met betonnen bestratingsproducten. •
Dag van de Straatmaker: welkome bestrating D e fabrikanten van betonnen bestratingsproducten hebben hun steentje bijgedragen aan de Dag van de Straatmaker in Dommelen. Tijdens dit jaarlijkse evenement waarbij het publiek inzicht krijgt in de ontwikkelingen van de branche en mogelijkheden in straatwerk, wordt ook een omvangrijke bestrating aangelegd. Deze werd dit keer aangeboden aan voetbalvereniging RKVV Dommelen, dat het onverharde parkeerterrein zag veranderen in een hoogwaardige entree- en parkeerbestrating.
de voetbalvereniging was groot. Maar ook vele straatmakers uit heel Nederland kwamen op het evenement af. In totaal bezochten zo’n tweeduizend personen het evenement. •
In totaal hebben 66 straatmakers van lidbedrijven van de OBN de klus in één dag geklaard, waarbij het grote parkeerterrein (2.400 m2) machinaal werd bestraat met betonstraatstenen. Twee kleinere parkeerterreinen werden met de hand bestraat, eveneens met betonstraatstenen. Niet vergeten is het logo van de voetbalvereniging in de clubkleuren blauw en wit. De belangstelling van de plaatselijke bevolking en leden van
straategie 19
BNSP-directeur Petra Mesken
Openbare ruimte ontwerpen voor gebruikers
“Er wordt ongelooflijk veel geklust aan Nederland. Het geloof in de maakbare samenleving is hoegenaamd voorbij, maar de verwachtingen ten aanzien van de invloed van ruimtelijke planning en stedenbouw blijven hooggespannen. Maar stedenbouw is geen wondermiddel. Wél een hulpmiddel waarmee we sociale- en economische processen kunnen faciliteren. De inrichting van de openbare ruimte is daarin een belangrijke opgave. Of het ontwerp daarvoor mooi of origineel is interesseert me niet. De mens moet centraal staan. Goed en mooi zijn niet altijd hetzelfde.”
etra Mesken, sinds 1 april van dit jaar directeur van de Beroepsvereniging van Stedebouwkundigen en Planologen (BNSP), stelt dat de stedenbouwer of ontwerper een ruimte kan maken of breken. “Je zult het als een ambacht met passie moeten invullen en daarbij steeds de gebruikers op je netvlies moeten projecteren. Een ruimte waarin gebruik ondergeschikt is gemaakt aan design, is wat mij betreft niet geslaagd. De openbare ruimte is er om in gebruik te zijn; niet om naar te kijken. Ik zie het als een taak voor stedenbouwers, die in het proces vaak op een abstracter, hoger schaalniveau zitten in de planvorming, hiervoor het goede kader te
P
20 straategie
bieden en partijen die het stokje overnemen op dat gebruik te wijzen. Kijk wat je wilt bereiken en voor wie.” Wat minder aandacht voor pure design wil overigens niet zeggen dat de inrichting daarom goedkoper kan. “Als je gaat bezuinigen op de inrichting van de openbare ruimte, kom je heel snel tot de conclusie dat je het binnen de kortste keren opnieuw moet doen. Je zult als opdrachtgever moeten investeren in de publieke ruimte, maar mensen hebben doorgaans iets simpels nodig. Een ruimte hoeft geen ingewikkelde vormen te hebben. De klassieke inrichtingen, de pleinen, hofjes en bomenlanen werken vaak nog het beste doordat ze herkenbaar zijn. Fascinerend is het om te zien hoe mensen bezit kunnen
nemen van een ruimte, soms op manieren die niet van te voren zo bedacht zijn. Klassiek voorbeeld is de royale trappartij die niet bedoeld is als zitplek, maar waar mensen lekker neerstrijken. Een stel opgestapelde, betonnen rioleringsbuizen wordt een prachtige speelplek. De denkbeelden van het Structuralisme, zoals ondermeer opgetekend door de architect Herman Hertzberger, spreken me nog steeds erg aan.” Petra Mesken vervolgt: “Hippe of dure materialen zijn geen voorwaarde voor een geslaagd ontwerp. Er hoeft niet tegelijk natuursteen op de vloer. Voor wat betreft de keuze voor bijvoorbeeld Chinese en Indiase import van natuursteen zouden ook de omstandigheden waarin het wordt gewonnen zwaar moeten meewegen. Duurzaamheid, in alle opzichten, vind ik een belangrijk aspect van de inrichting van de openbare ruimte. Betonnen bestratingsproducten, eventueel met een toeslag, kunnen een prima keus zijn als het op een mooie manier veroudert. Het gaat erom dat je de juiste bestrating voor de gebruikers realiseert.”
Niet alle doelgroepen van die openbare ruimte zijn voldoende in beeld. Zo ervaart de BNSP dat kinderen ‘het ondergeschoven kind’ zijn in de openbare ruimte. Vandaar de participatie in Child Friendly Cities, waar ook Jantje Beton, VNG en VVN in meedoen. Om gemeenten handvatten te geven voor een kindvriendelijke inrichting van deze ruimte is door CFC onlangs het ‘goede voorbeeldenboek’ en een Handboek Speelruimtebeleid uitgegeven. “Kinderen blijken juist veel behoefte te hebben aan informele speelplekken, bijvoorbeeld een wat wildere kruipdoor-sluip-door groenvoorziening. Met een nadruk op efficiënt onderhoud en veiligheid verdwijnen dit soort plekken uit de wijk. Dat is een verarming. Hier en daar een verdwaald speeltoestel is geen oplossing. Als het gaat om het statistisch rekensommetje van zoveel speeltoestellen per zoveel huishoudens, zal het allemaal wel kloppen, maar die speelvoorzieningen blijven altijd angstvallig leeg, terwijl je speelruimten kunt benutten als sociale brandpunten voor de wijk. Speelruimtebeleid vraagt om visie.”
Geen standaard oplossingen Stedenbouwkundig kader “Vanuit de stedenbouw drukken vooral zaken als situering, dimensionering, plaatsing van bouwmassa’s, verkeersstromen en de oriëntering van voor- en achterkanten hun stempel op de openbare ruimte. De materialisering is weliswaar de finishing touch die
Ander voorbeeld: extra aandacht voor allochtone vrouwen en de inrichting van de openbare ruimte. “Door hun specifieke rol binnen de sociale structuren, blijken deze een belangrijke doelgroep voor de inrichting van het
“Mensen hebben doorgaans iets simpels nodig” mede bepaalt of het plan goed wordt of niet. Maar het stedenbouwkundig kader is mijns inziens belangrijker. Als de dimensies en de plaatsing van de openbare ruimte goed zijn, heb je een fantastische basis voor je inrichting. Natuurlijk is het essentieel dat er een aangename bestrating komt. Maar het kan niet andersom. Je kunt wel goud neerleggen in een stedenbouwkundig onaangename ruimte, maar dan nog zullen mensen er niet graag verblijven. Het tekent ook de invloed die wij als planologen en stedenbouwers op Nederland hebben. Wij moeten aanvoelen hoe mensen zich gaan voelen op een plek. Ons afvragen waar iemand gaat zitten, waar de vrouw met haar kinderwagen prettig loopt, welke ommetjes mensen in hun directe omgeving kunnen maken.”
openbaar domein. Als gebruikers centraal staan, mag je ook naar specifieke doelgroepen kijken met hun ideeën en wensen. Juist dat vakmanschap verlangt dat je niet uitgaat van een standaard oplossing voor iedereen. Elk project, elke situatie is anders. Dan mag ook de uiteindelijke bestrating er anders uitzien en gebruikmaken van het brede assortiment. Maar nogmaals, als afgeleide van het gebruik en niet van het design.”
Zie www.straategie.nl voor extra informatie over de rol van stedenbouwkundigen en BNSP •
straategie 21
Lent heeft z’n dorpsplein Waar vroeger het Dorpsplein in Lent bestond uit een ‘plak asfalt’ dat voornamelijk dienst deed als parkeerterrein, ligt nu een autovrij plein met een kleurrijke bestrating. Zo worden diagonaal gelegde grootformaat betonplaten van 1x1 meter afgewisseld met dikformaat betonstraatstenen voor de straten.
22 straategie
et het Dorpsplein bezit het Nijmeegse dorp een multifunctioneel verblijfsen activiteitenplein. Want behalve het feit dat inwoners er kunnen vertoeven of spelen, is het ook de plek voor activiteiten van aangrenzende bedrijven, weekmarkt, kermis, buurtactiviteiten, kerstboom en noem verder maar op. Een plein ook waar het plezierig aan wonen is, onder andere door afwisseling, kleuren en patronen van de bestrating.
M
De bewoners hebben hun stem laten gelden in de keuze van kleuren en materialen voor hun dorpsplein. Een en ander in samenwerking met stedenbouwkundige Rob Delsing van de gemeente Nijmegen en het Ingenieursbureau. Vanwege de vele activiteiten en de maatvoering van het plein wilde de ontwerper graag grotere elementen toepassen als basis. Gekozen is voor 1x1 meter betonplaten met een dikte van 14 cm en een splintervrije kop. Er moesten namelijk ook zware kermiswagens over rijden. De platen zijn in een diagonaal verband gelegd als contrast met de omringende wandelzone en woonstraten. De bewoners vonden dat prima. Zij wilden voor hun woonstraten kleinere betonstraatstenen dan gangbaar.
Een dikformaat in een felrode kleurvaste uitvoering; wat vriendelijker en knusser als woonstraat. Het maakte het plein met de grote betonplaten nóg aparter. Ook moest er een dambord in de vorm van witte en zwarte betontegels komen. Lent is immers een damdorp bij uitstek.
Schoolvoorbeeld bewonersoverleg De ontwikkeling is een schoolvoorbeeld van overleg tussen bewoners en gemeente. De plannen zijn doorgesproken, proefopstellingen zijn gemaakt en de bewonerskeuze voor rode en bruine tinten is overgenomen. Het plein is ingebed tussen vriendelijke woonstraten die in het kader van duurzaam veilig zijn ingericht, compleet met verkeersplateaus. Parkeerplaatsen zijn van het plein weggehaald en naar de woonstraten overgeheveld. Na de inrichting bleek dat sommige keuzes aanpassing behoefden. Binnen de wandelzone van bruine 30x30 cm betontegels zijn aanvankelijk vakken met halfverharding van zwart split gelegd, waarin de bomen staan. Dit materiaal werd teveel over de overige bestrating gelopen en gereden. Daarom zijn er inmiddels echte groenvakken van gemaakt die dit probleem niet kennen. Ook
de fontein die heel simpel als vier grote roosters à niveau tussen de betonplaten is opgenomen, wordt nog aangepast. Niet alleen bleken de metalen roosters toch te zwak voor het zware verkeer, ook de spuitnokken moeten fijner worden afgesteld zodat het water niet te hoog spuit en bij sterke wind over het plein waait.
hoefde men niet vooraf te puzzelen met de maatvoering. Een lijngoot langs de gevel zorgt voor de afwatering. Geen verstoring derhalve van het diagonale patroon. Het tekent de eenvoud en tegelijkertijd het hoge uitvoeringsniveau dat de gemeente voor ogen had. •
Het zijn aanpassingen die het plein sterker maken. Het concept voldoet prima: men kan het plein voor vele doeleinden gebruiken. Het is het centrale leefplein dat men voor ogen had. Als randen om het plein zijn donkergrijze betonbanden geplaatst die het plein optillen en afschermen
Het plein biedt ruimte aan allerhande evenementen, van kermis tot warenmarkt. De grote betontegels van 1x1 meter zijn daarvoor uitermate geschikt. Voorts is plek ingeruimd voor een potje dammen in ‘damdorp’ Lent.
Meer detailfoto’s zijn opgenomen op straategie.nl, samen met nadere projectgegevens. Opdrachtgever: Gemeente Nijmegen
www. straategie.nl van de woonstraten. Verlaagde banden zorgen voor een goede toegankelijkheid, ook voor mensen met een rollator, in verband met het aanpalende bejaardentehuis. Er staan nieuwe verlichtingsarmaturen die ook voor het uitbreidingsgebied de Waalsprong worden gebruikt. Nieuwe bomen geven een goede omkadering van het plein. Drie bomen op het plein zijn gehandhaafd en netjes tussen de diagonale platen opgenomen. Gewoon eerst bestraten en dan de ruimte met passtukken completeren. Zo
Behoud Bij de herinrichting van het Dorpsplein in Lent bleek men op archeologisch waardevolle restanten te stuiten. Het was reden om de fundering onder het plein anders te benaderen. Er mocht niet in de ondergrond worden gegraven om een puingranulaat fundering aan te leggen, die normaliter onder zo’n zwaar belaste bestrating zou thuishoren. Men moest de ondergrond intact laten om de stedelijke opbouw door de eeuwen heen ook voor de toekomst te bewaren. Gelukkig was een dik zandpakket van 50 à 60 cm aanwezig, zodat de betonplaten toch op een zeer degelijke fundering kwamen te liggen. Het houdt de bestrating in perfecte conditie. •
straategie 23
Hoezo, een grijze massa…?
Betonnen bestratingselementen zijn in vele kleuren leverbaar. Beleef de sfeer en laat u inspireren door de vele formaten, vormen en mogelijkheden. Creëer unieke combinaties. Strak en modern of sfeervol en traditioneel. Volledig in harmonie met de bestaande omgeving of juist verrassend anders. Betonnen bestrating voelt zich overal thuis. Dat maakt beton tot het meest veelzijdige bestratings- en straataankledingsmateriaal. Sterk verbeterd, duurzaam en voortdurend in ontwikkeling.
Beton, oneindig veelzijdig!
www.straategie.nl
