DEBATtEn. S WERELDs GROOTSTE architectuur

PROGRAMMA

films, PREMIEReS en DEBATtEn

S’WERELDs GROOTSTE architectuur film festival 06.10 - 09.10 2011

lANTAREN vENSTER

www.affr.nl

p.2

Organisatie Directie Wies Sanders Programma Jord den Hollander, Wies Sanders, Barbara van Velsen, Ana Sofia Mourato, Mustafa Ozon Printresearch Renate Bergsma Organisatie Jeanine Roels, Fem Windhorst Productie Edgar Kapp Lokatie LantarenVenster Projectie LantarenVenster en Martin van Broekhoven Talkshow Picture This Communicatie Xandra Nibbeling Pers Elsbeth Grievink Concept & design campagne en website Studio Beige Website Brenno Visser, Sailboards Rotterdam Redactie Wies Sanders, Xandra Nibbeling Vertalingen Perfect Words Sarah-Jane Jaeggi Koffie en kantoor De Zwarte Hond samenwerking en ondersteuning A10 ArchiGuides Rotterdam ArchiNed Architect’s Book Architectuur Lokaal Inspiring Cities CityMedia DiederenDirrix Tsjechisch Centrum EDBR Eye Film Institute Image Archive, Florence Forum Images, Groningen Goethe Instituut LantarenVenster LP 2 MARK Magazine Provincie Zuid Holland Stadsontwikkelimg Rotterdam Institute for Housing and International Development Studie (IHS) Rotterdam Info Vereniging Deltametropool Platform GRAS, Groningen De Zwarte Hond Alle filmmakers, producenten, distributeurs en alle enthousiaste vrijwilligers

AFFR 2011

Colofon

Financieel mogelijk gemaakt door Stimuleringsfonds voor Architectuur Rotterdam Festivals Stichting ter bevordering van Volkskracht Nederlands Fonds voor Film Prins Bernhard Cultuurfonds SNS Reaalfonds Job Durafonds Gemeente Rotterdam/dienst Kunst en Cultuur De Buren Bestuur Voorzitter Jord den Hollander Bestuurslid Rita Brons Bestuurslid Jeroen Laven Bestuurslid Joep Mol Penningmeester Theo Hauben

No.6

Contact Website www.affr.nl Twitter www.twitter.com/affr Facebook www.facebook.com/ affr.rotterdam LinkedIn linkd.in/affrgroup Email [email protected] Postadres Architectuur Film Festival Rotterdam Postbus 26286, 3002 EG Rotterdam Bezoekadres Rotterdam Building Aert van Nesstraat 45, Rotterdam (kantoor De Zwarte Hond, 13e verdieping) KvK Nummer 24307198 BTW nummer NL808933541 B01 ANBI Stichting AFFR is door de belastingdienst aangemerkt als een Algemeen Nut Beoogde Instelling. Bedrijven en particulieren kunnen sponsoring eventueel in aftrek brengen van respectievelijk de Vennootschapsbelasting of Inkomstenbelasting.

No.6

AFFR 2011

Terwijl elders de nodige miljarden in rook op gaan door beurspaniek en bodemloze garantstellingen is het ons met de 2011 editie van het AFFR weer gelukt met minimale middelen een rijk en aantrekkelijk programma samen te stellen. We zijn flink gegroeid en de waardering voor ons festival bereikt ons uit alle hoeken van de wereld waar de behoefte aan een kritische en filmische blik op de architectuur en stedelijke ontwikkeling gevoeld wordt. We zijn er trots op dat we met een klein en gemotiveerd team dit unieke festival kunnen organiseren. Gelukkig worden we daarin ondersteund door alle fondsen die, net als wij, de urgentie van het festival onderkennen. In het huidige culturele klimaat wordt terecht dezelfde vraag steeds weer gesteld: voor hoe lang nog? Het AFFR is een ankerpunt voor vele internationale filmmakers, architecten, stadsontwikkelaars en onderzoekers. We hebben iets opgebouwd dat we niet zo maar zullen opgeven, maar iedere ondersteuning zullen we nodig hebben en waarderen. Dit jaar ziet het AFFR er extra feestelijk uit vanwege de super-de-luxe locatie; het nieuwe LantarenVenster van Álvaro Siza op de Wilhelminapier. Met een programma in de indrukwekkende foyer en vier van de zes zalen laten we een gevarieerd programma zien over stad en architectuur van verleden naar toekomst. In de ruim honderd films die het AFFR2011 toont komen de meest actuele onderwerpen aan bod. Van de spectaculaire egodocumenten tot de onderzoekende en kritische speelfilms. Van de korte film over een klein, maar urgent onderwerp tot de cultklassieker met de voorspellende visie. Buiten de filmvertoningen zijn er thematische debatten, talkshows met de vele aanwezige filmmakers en architecten, en rondleidingen die sommige films in de Rotterdamse/Nederlandse context plaatsen. De afgelopen jaren is het AFFR steeds meer uitgegroeid tot een vraagbaak voor vele kleinere en grote festivals in binnen- en buitenland. Mede door onze nieuwsgaring, de website met redactioneel nieuws over festivals elders en onze steeds geactualiseerde database hebben we velen kunnen bijstaan. Met festivals in New York, Moskou, Florence, Dublin, Antwerpen en vele anderen is een permanente uitwisseling van ideeën en mogelijkheden ontstaan na de Celluloid Cities-bijeenkomst die door het AFFR in 2009 in Rotterdam was georganiseerd. Deze editie slaan we ook binnen Nederland onze vleugels uit: we zijn trots op onze parallelle projectie in Groningen, waar 10 films van het AFFR op zaterdag en zondag worden vertoond. Bij onze trouwe RotterdamGroningen sponsor De Zwarte Hond gaat het hart sneller kloppen. Daarnaast hebben we op onze vernieuwde website betere mogelijkheden om films te streamen zodat enkele highlights van vorig jaar te zien zijn. Maar online kijken, zelfs op een iPad, is en blijft toch een prozaïsche noodzaak, kom naar het festival met het nostalgisch gereutel van de 35 en 16mm projector en de echte liefde van de restwarmte van de projector! Want al is de stream nog zo snel, de projectie achterhaalt haar wel. Wies Sanders en Jord den Hollander Respectievelijk directeur en voorzitter van het AFFR

p.3

P.4 P.6 P.7 P.8 P.11 P.12 P.14 P.16 P.17 P.18 P.20 P.22 P.23 P.25 P.27 P.29

Think Big, Act Small De sensatie van growing pains Wonen uit de hoogte Londonse utopieën Larry Yust, interview met de regisseur van Homebodies Doe mij ook maar een stad Koning John Portman’s imperium als benchmark Buster Keaton, Architect De Vespa en het Union Block De autonomie en dienstbaarheid van architectonisch ontwerp Utopia, het ideale scenario van het menselijk tekort Filmreviews (A10) Gustav Taretto loves to hate the city AFFR in Groningen Blokkenschema Programma-beschrijvingen

p.4

AFFR 2011

No.6

De 2011 editie van het Architectuur Film Festival Rotterdam (AFFR) staat dit jaar in het teken van Think Big, Act Small. De gevolgen van een wereldwijde crisis zijn ook in de architectuur en stadsontwikkeling meer en meer zichtbaar geworden. Terwijl in Europa angstig gekeken wordt naar de mogelijke gevolgen van krimp zijn elders in de wereld de verbijsterende gevolgen van snel groeiende steden zichtbaar. Traditionele oplossingen voor beide problemen zijn er niet en dus moet er gezocht worden naar nieuwe mogelijkheden. De een hoopt op betere tijden, de ander beschouwt de huidige realiteit als status quo. Een ding is zeker, het vertrouwen in megalomane projecten gesteund door schijnbaar onbeperkte financiële middelen is voorlopig zoek. Het is maar de vraag of dit als een verlies moet worden gezien.

Door Jord den Hollander en Wies Sanders Het AFFR signaleert een zoekende, optimistische beweging, die een tegenwicht kan bieden aan een huidige trend van onverschilligheid en cultuurpessimisme. Een tegenstroom waarin kleine initiatieven tot grote gevolgen kunnen leiden. Film, architectuur en stadsontwikkeling gaan daarin steeds meer hand in hand; beide gebruiken immers een verhaallijn om de losse scenes aan elkaar te knopen en een lijn te brengen in wat er werkelijk aan de hand is en waar de wereld naar toe kan gaan. Nog meer dan in de vorige edities van het festival dringt zich de noodzaak op van de interdisciplinaire samenwerking om nieuwe mogelijkheden te onderzoeken en bloot te leggen. THINK BIG – The High Head Route Het AFFR toont in 2011 uiteraard de nieuwste films over glamourarchitecten zoals de Europese première van de film John Portman, a life in buildings, de nieuwste film over West Coast Modernisten zoals Richard Neutra Desert Utopia, de prachtige documentaire How much does your building weigh, mr Foster? over Sir Norman Foster, en de terugkeer van de inmiddels 90 jarige I.M. Pei naar zijn geboortedorp waar hij een museum realiseert in I.M. Pei, Building China Modern. De gedroomde toekomst komt uitgebreid aan bod in het programma over utopieën. Absolute aanrader is Space, Time and Land, van het architecten/kunstenaarscollectief Ant Farm, Nagakin Capsule Tower over het metabolistische meester-

werk van Kisho Kurokawa, het prachtige UNFINISHED SPACES over een Cubaans utopisch meesterwerk dat nooit werd afgemaakt en Utopia London dat een indringend portret is van de naoorlogse ontwikkeling van een miljoenenstad. Maar ook minder bekende architecten als de bizarre Spaanse architect Miguel Fisac The Freaky Story of the Funky Skyscraper en de kleurrijke Pancho Guedes, an alternative modernist die met recht de Gaudi van Mozambique kan worden genoemd. Een scala van vrouwelijke architecten passeert dit jaar de revue: Jeanne Gang Studio Gang Architects: Aqua Tower, Margaret Staal-Kropholler Het atelier van R. Roland Holst, Petra Blaisse Movements Continued en Phyllis Lambert Citizen Lambert, grondlegger van het Canadian Centre for Architecture. Tevens zijn we trots op de wereldpremières van Perspectieven, de debuutfilm van George Vogelaar over Wiel Arets, MISSION STATEMENTS, over de architectuur van de nieuwste ambassades van Nederland en Der Traum vom Baumhaus over het relatief onbekende ecohuis van Frei Otto in Berlijn. ACT SMALL - The Hard Hat Route Vaste patronen en geijkte structuren worden doorbroken met kleine, persoonlijke initiatieven waarvan de gevolgen in een reeks optimistisch stemmende films worden getoond. In New Urban Cowboy tovert kunstenaar

No.6

AFFR 2011

Michael E. Arth, eigenhandig een achterstandsbuurt in Florida om tot een aangename woonwijk waar je kunt wandelen – een schaars goed in Amerika. In Lo Speccio bouwt burgemeester Pier Franco Midali een enorme spiegel om eindelijk eens zon te hebben in zijn dorp Viganella. Ook ondernemers pakken de handschoen van stedelijke ontwikkeling op, zoals de unieke Adriano Olivetti waar Lettera22 verslag van doet, een verlichte ondernemer die zowel typemachines als de stad Ivrea ontwierp. De Hands on aanpak toont de film Zum Vergleich / In Comparison. Dat er met zelfbouw en architectuur tenslotte best wat te lachen valt toont Piet Vollaard in zijn programma Buster Keaton, architect. De Bolhoed Route De stad in focus dit jaar is London waar de discussie is losgebarsten over de kwaliteiten van de brutalistische woonbunkers aldaar. Recente rellen in en rond wijken die destijds werden geroemd om hun “social value”, zetten vraagtekens bij de hedendaagse kwaliteit. Utopia London stapt door de decennia van deze idealistische bouwkunst die anders uitpakte. Hoe het ooit bedoeld was is te zien in de aanstekelijke cultfilm Here we go round the Mulberry Bush. Deze film was in de zestiger jaren het vehikel voor seks en rock ‘n roll tegen het decor van de ultieme “Newtown” ten noorden van Londen, Stevenage. Met de muziek van Traffic en de optimistische kleuren in Technicolor een absolute must voor de liefhebber. De Sloophamer Route Sloop en leegstand zijn tekens van de transformaties in de stad, maar er worden nog geen boeiende films over gemaakt. Daarom maakt het AFFR een uitstap naar de jaren 70 en 80, toen de modernistische vernieuwingswoede tot maatschappelijke weerstand leidde. Homebodies is een horrorkomedie waarin bejaarden in Cincinnati zich verzetten tegen de sloop van hun flat onder het motto ‘A murder a day keeps the landlord away’. De film Wolfen vond destijds weinig publiek vanwege de ongelukkige samenloop met de blockbuster American Werewolf in London, maar het is een bijzondere film met een felle kritiek op de sloop van the Bronx in New York in de opkomst van het neoliberalisme in die tijd. Touche pas à la femme blanche is een absurde western, gefilmd in de bouwput van de Parijse Halles in 1973. De film is weer actueel omdat het gebied na jarenlang verval, voor de zoveelste keer op de schop gaat. De klassieker Themroc sluit deze rij af met een anarchistische bewoner (Michel Piccoli) die uit frustratie zijn voordeur dichtmetselt en zijn gevel met een moker openslaat. Het is een urbane holbewoner die alleen nog wil voldoen aan primitieve behoeften. De Buren Route El hombre de el lado / The man next door toont het conflict dat kan ontstaan als er verschillende klassen pal naast elkaar komen te wonen. In de tragikomische speelfilm waant een ontwerper zich rustig in zijn villa (gefilmd in the Curutchet House van Le Corbusier), als op een morgen een bouwvakker in het naastgelegen pand een gat in de gevel slaat. Dat kan nooit goed aflopen. Buren zijn in de stad is sowieso een opgave, zo blijkt uit Medianeras (Spaans voor tussenmuur). Het AFFR host de avant-première van deze aangename film uit en over Buenos Aires, waar twee buren elkaar maar steeds mislopen in de anonieme moderne stad. Sommige buren kiezen daar bewust voor, zoals in de film Um Lagor ao Sol / Highrise, waar rijken de stad ontvluchten door een duur penthouse te bewonen. De sjeik Route Enkele fascinerende documentaires tonen dit jaar de extreme ruimtelijke omstandigheden waarin steden worden gebouwd. Stedelijk leven ontstaat zo soms op verrassende plekken, op onverwachte momenten en in nieuwe verbanden. “It’s urban life

p.5

Jim, but not as we know it” schreef William Mitchell nu al weer 10 jaar geleden. Zo ook op het betoverende The Oil Rocks over het booreilanden-archipel in de Kaspische zee. En niet zo heel ver daar vandaan speelt Capital zich af, de nieuw gebouwde hoofdstad van Kazachstan in het midden van de woestijn: Astana. De bekendste woestijnstad Dubai wordt in de film Mirage prachtig en venijnig gefilmd, het leven achter de glamour blijkt niet altijd zo geweldig. Weer een eind verderop wordt Ras Al Khaimah gebouwd. In The Desert Castle wordt het prachtige verslag gedaan van roodverbrande Noren (bureau Snøhetta) die een betoverend plan in de woestijn bouwen, letterlijk ‘in the middle of nowhere’. Kan er werkelijk op iedere plek stedelijk leven ontstaan? En zo ja, kan het ook zo weer worden ontnomen, alleen maar omdat het zo uitkomt? De Kletskous Route Dit jaar hosten we weer enkele debatten met film. Station to City gaat over de relatie tussen stad en station, het debat is georganiseerd door de vereniging Deltametropool. Aansluitend wordt de film Antwerp Central getoond. The Economics of Beauty debatteert over hoe het centrum van Rotterdam een aantrekkelijk vestigingsklimaat kan worden. Onder meer de kritische film Rotterdam wordt getoond om de tongen los te maken. DO-IT-YOURSELF-CITY georganiseerd door de Provincie ZuidHolland en de gemeente Rotterdam, nodigt burgers en ondernemers uit aan de stad te werken. Architectuur van de Tussentijd is een Studium Generale. Aan de hand van filmfragmenten wordt besproken wat er na de crisis voor realistische architectuur mogelijk is. And the Winner is… debatteert over de maatschappelijke rol van architectuurprijsvragen, naar aanleiding van de films Lost Town en Eye over Prague. THE AFRICAN METROPOLIS bespreekt de toestand van de informele en sterk transformerende Afrikaanse steden. Aansluitend is GRAND HOTEL te zien. De AFFR Foyer In de foyer van LantarenVenster is doorlopend en gratis een programma te bekijken op schermen, projecties en installaties. Onder meer in de foyer is The Fountainhead te zien in een versie van Société Realiste, waarin de acteurs zijn weggepoetst en de filmarchitectuur wordt onthuld. Daarnaast de fascinerende online installatie Highrise/Out my window, waar hoogbouw over de hele wereld van binnen en buiten wordt getoond. En verder is er in de foyer iedere avond een talkshow en een DJ, de infostand en winkel met DVD-en boekverkoop. Er is een restaurant in LantarenVenster aanwezig. Online AFFR Dit jaar wordt er tijdens het festival een online festival georganiseerd van films die voorheen op het AFFR te zien waren. De site is een verzamelplek voor veel filmisch materiaal: volledige films van voorgaande jaren, trailers en interviewverslagen van het AFFR zijn allemaal te zien.

Beeld: How much does your building weigh, mr Foster?

p.6

AFFR 2011

DE SENSATIE VAN GROWING pAINS Door Jord den Hollander

Als het over explosief groeiende steden gaat wordt er meteen naar China, India of Zuid Amerika gekeken. Ver van de oude wereld van Europa waar de grootste groei zich al honderd jaar geleden voordeed en planologen zich nu voorbereiden op de te verwachten krimp. Maar aan de grens van Europa, geografisch net erbinnen, maar politiek er net buiten ligt een stad met 15 miljoen inwoners die de afgelopen decennia uit zijn voegen is gebarsten; Istanbul. Een metropool waar planners en bestuurders wanhopig sturing proberen te geven aan een in alle richtingen voortwoekerende groei. Het gaat goed met de Turkse economie en de trek van gelukszoekers naar de stad vanuit het eindeloze Turkse platteland is het gevolg. De prachtige film EKümenopolis, de openingsfilm van het AFFR, laat op een indringende manier de gevolgen van de groei zien. De slachtoffers en de profiteurs, de politici en de kiezers. In de fantastische beelden voel je de dynamiek en de aantrekkingskracht van de metropool, maar ook dat alles kraakt in zijn voegen. De directeur van de Turkse BNA vat het enigszins wanhopig samen: “In Istanbul zijn alle grenzen overschreden, die van de ecologische duur-

zaamheid, van het aantal bewoners, van wat er financieel nog haalbaar is. Als je mij vraagt waar dit naar toe moet heb ik maar een antwoord: chaos!”. De Griekse architect/stedenbouwer Doxiadis introduceerde in 1962 al het woord Ecumenopolis als reactie op de lokale groei van afzonderlijke steden. EKümenopolis was een eindeloze zee van bebouwing waar stad en land niet van elkaar meer waren te onderscheiden, een stad zonder grenzen. Istanbul benadert EKümenopolis; het is bezig de laatste resten kostbare natuur in de smalle strook “Europa” aan de westkant van de Bosporus op te eten. Chaos, onrecht, speculatie, corruptie, al het slechte komt boven. Maar wat een geweldige stad. Je voelt in de film de sensatie van growing pains en je wordt meegevoerd in de zee van informatie en onstuurbare ontwikkelingen, prachtig verbeeld aan de hand van animaties, interviews en filmische vogelvluchten. Het relativeert de Nederlandse kleine zorgen over krimp en leegstand. Zien deze film en dan meteen afreizen naar Istanbul! Beeld: Ekümenopolis, city without limits

No.6

No.6

AFFR 2011

Wonen uit de hoogte Door wies sanders

Wonen in hoogbouw, het is niet voor iedereen weggelegd. Wie in Rotterdam hoog wil wonen en 350.000 + euro meebrengt heeft keus te over. De Wilhelminapier alleen al biedt de keuze uit Montevideo (Francine Houben), New Orleans (Álvaro Siza) en De Rotterdam (Rem Koolhaas). Hoogbouw in de film staat bijna altijd symbool voor hoogmoed en hooghartigheid. Torens moeten in een verhaal uiteindelijk opgeblazen worden (Independence Day) of in brand gestoken (The Towering Inferno), het is onvermijdelijk. Maar hoe zit het met de hoogbouwbewoners zelf? Die komen eigenlijk zelden aan het woord. De documentaire Um Lugar ao Sol (Highrise) brengt daar verandering in, en het moet gezegd, dat valt niet bepaald mee. Zo zegt een bewoonster van een penthouse in Rio de Janeiro: “we hebben hier iedere avond prachtig vuurwerk van de schietpartijen tussen de gangs hier beneden. Tragisch natuurlijk, maar vanaf hierboven ziet het er prachtig uit.” Ook hoort ze alle overvallen en moorden op straat, maar ziet niets, laat staan dat ze er last van heeft. Het bijzondere van de film is dat deze mensen überhaupt bereid waren geïnterviewd te worden. Ze kiezen namelijk zeer bewust voor privacy in hun penthouse

en beperken schaamteloos – met trots eigenlijk – iedere interactie met de wereld op straat. Ze werken mee omdat ze denken dat de documentaire eindelijk eens een positief beeld schetst van Brazilië en de bewoners, maar of de kijker dat ook vindt? Out my Window/Highrise heeft deels dezelfde titel, maar is bijna een tegenovergesteld filmproject over hoogbouw. Het focust juist op de goedkopere hoogbouw die over de hele wereld is gebouwd. Ondanks de vaak armoedige omstandigheden worden hier wel degelijk verticale gemeenschappen gevormd, wordt er kunst gemaakt en kennen mensen een brede stedelijke betekenis toe aan hun hoogbouw. Dertien ramen vormen een soort Rear Window decor van de hoogbouwprojecten over de hele wereld. Achter ieder raam schuilt een 360 graden panorama van de binnenkant van een appartement en deels het stadsuitzicht erbuiten, steeds in een andere wereldstad. Klik op een persoon of een gebouw en je ziet en hoort de achtergrond van de community of de stad. Een weergaloze interactieve installatie die veel meer aandacht verdient dan het krijgt, een genuanceerd en intiem beeld, je wordt er zowel stil als vrolijk van. Beeld: UM LUGAR AO SOL

p.7

p.8

AFFR 2011

No.6

Londense

utopieën door Katherine Rosmalen

“Sociologen en dichters komen de verbrokkelde wereldstad op het spoor: de moderne stad is geen magneet van werk en kansen meer, maar een lappendeken van waar winnaars en verliezers hun territoria afbakenen.”1

Twee gezichten De documentaire film Utopia London van Tom Cordell (2011) belicht een stuk recente architectuurgeschiedenis dat London in de tweede helft van de 20ste eeuw gevormd heeft. De film focust voornamelijk op sociale woningbouwprojecten in de jaren 50 en 60 waarin een aantal ambitieuze jonge en vooruitstrevende gemeente-architecten probeerden om de naoorlogse stad te verbeteren. De negentiende-eeuws Dickensiaanse slums moesten plaatsmaken voor radicaal nieuwe woontypologieën. Architectuur werd als middel ingezet voor een hoog doel: een betere, klassenloze samenleving met goede woningen, gezondheidszorg en educatie, ook voor de arme klassen. Maar naast het beeld van London als centrum van de geciviliseerde wereld, hip, hot en high tech, met een mengeling van spectaculaire moderne architectuur en monumenten, is er ook een grimmige schaduwzijde. Londen is ook de stad van hooligans, rellen, geweld en vandalisme, een harde, grauwe realiteit waarin armoede en geweld het ritme van het dagelijkse leven bepalen. Het is het domein van de rauwe esthetiek is geregistreerd in de sociaal-realistische films van Mike Leigh, Stephen Frears of de literatuur van Irvin Welsh en in series als Eastenders en Spooks. Het decor zijn vaak de oude volkswijken en grauwe betonnen woningbouwprojecten, de 'estates' en 'tower blocks', bijgenaamd 'heroin highrise'2 . Hier is utopia ver te zoeken. Het is deze wereld die steeds weer uitbarst als een vulkaan, zoals ook nu weer bij de Londense straatrellen. Is het mogelijk deze twee werelden, utopie en realiteit, samen te brengen?

Garden City De visie voor dit Londense Utopia was Abercrombies Plan for Greater London3, waarin de stad werd opgedeeld in cirkelvormige functionele zones. Aan de randen werden groene woonwijken gebouwd, waarin de congestie en de sociale problemen van de oude stad oplosten in een egalitair tuinstadideaal. De vroege wederopbouw werd gedomineerd door de zogenaamde 'semi's’; traditioneel ogende lage rijtjes woningen met een puntdak, maar rond 1950 krijgt een rationele, functionalistische aanpak met hoogbouw de overhand. In voorbeeldwijken als Roehampton en Alton East en West ontmoet de verticale stad van Le Corbusier het Garden City ideaal4. Maar de utopie bleek kwetsbaar. Nog geen tien jaar na oplevering zou Alton East figureren als totalitair landschap in Truffaut's film Fahrenheit 451 (1966). Consumptiemaatschappij De Smithson's, ambitieuze aanvoerders van een nieuwe avantgarde, constateerden al in het begin van de jaren vijftig een gebrek aan stedelijkheid in de nieuwe uitbreidingen. Tegenover het idee van de scheiding van functies zochten zij juist inspiratie in het chaotische straatleven van de oude wijken5. Ze zochten naar een combinatie van de grootstedelijke uitstraling van hoogbouw en de intimiteit van de straat. Hun geestverwant Nigel Henderson fotografeerde op straat spelende kinderen, markten en andere straattaferelen in de Londense arbeiderswijk Bethnal Green. De straat was hier geen functioneel mobiliteitselement, maar de belichaming van de dynamiek van het stadsleven.

No.6

AFFR 2011

De Smithson's erkenden de kracht van de straat als arena voor het alledaagse leven, dat steeds meer bepaald werd door winkelend publiek, blootgesteld aan de verleidingen van de moderne consumptiemaatschappij6. Het sterkte hen in de overtuiging dat een woonwijk meer moest zijn dan een functionele aaneenschakeling van woningen. Het ging hen om de totale woonomgeving als stedelijke ontmoetingsplek binnen de structuur van de stedelijke samenleving. Ze zochten de oplossing in 'streetdecks', galerijen als luchtstraten waardoor hoogbouw en straatleven gecombineerd konden worden, en in de combinatie van hoog- en laagbouw tot monumentale 'housing docks'. Overal in de Londense binnenstad, uittorenend boven de oude wijken, en aan de randen verrezen deze futuristische vestingen voor de working class hero; bekende voorbeelden zijn Alexandra Road en Robin Hood Gardens. En in de Londense swinging sixties versmolten oud en nieuw en in- en exterieur tot een nieuw, consumptief 'cityscape' van massamedia, luxegoederen, popmuziek, reclame en winkels. Ontnuchtering De economische crisis van de vroege jaren zeventig bracht ook in architectonisch opzicht een ontnuchtering. De nadelen van de grootschalige nieuwbouw en de ermee gepaard gaande standaardisatie en prefabricage begonnen zich te openbaren. Veel latere complexen misten de subtiele kwaliteit van de vroegste voorbeelden. Bovendien bleek het sociale leven minder maakbaar dan de overmoedige architecten hadden gedacht. In de praktijk bleek de streetdeck-ideologie van de Smithson's vooral een visuele architectenretoriek (zoals ze nu ook zelf erkenden7). In een onderzoek uit 19798 werden vooral de grootschalige complexen in de buitenwijken beschreven als een uit de hand gelopen 'uniform urbaan utopia', waar misdaad en sociale malaise welig tierden. De korte film Robin Hood Gardens van Martin Ginestie (2010) toont op lichtkomische wijze de subtiliteit van de visuele retoriek samen met het lompe functioneren van het complex. Met Thatcher veranderde ook het politieke en sociale klimaat ingrijpend. De trotse Welfare State werd ingewisseld voor de ideologie van de vrije markt. Sociale woningbouw werd verguisd als symbool voor sociale ellende en segregatie, precies het tegenovergestelde van wat het ooit beoogde. Ikoon voor de marktgerichte transformatie waren de London Docklands, het oude havengebied werd een prestigieuze woon- en kantorenwijk. Het centerpiece is Canary Wharf, een monumentaal ensemble van commerciële architectuur met een volledig geprivatiseerde openbare ruimte, ontwikkeld en beheerd door een private ontwikkelingsmaatschappij. De film Into the garden of glass and steel van Aristotelis Maragkos (2010) geeft hierop een prachtig commentaar. De jaren 80 en 90 waren meer gericht op monumentale spektakelarchitectuur van een hele andere orde; kapitalistische kathedralen zoals Foster's 'Gherkin' (1997-2004) en grootse openbare gebouwen als Herzog en de Meuron's Tate Modern (2000), be-

p.9

doeld om de Londense city tot een magneet voor het internationale grootkapitaal te maken. The Good Society De straatrellen in de oude wijken die Londen begin augustus in hun greep hielden bewijzen de voortdurende actualiteit van de wederopbouwutopie van de jaren vijftig: het streven naar sociale cohesie en het falen ervan. Daarmee dient zich steeds de vraag aan of architectuur en stedenbouw werkelijk in staat zijn daaraan een invloedrijke bijdrage te leveren. De Olympische Spelen van 2012 zijn een interessante test case, waarin de idealen van de utopische woningbouw verenigd lijken te worden met het commerciële spektakel van de periode Thatcher. Londen heeft gekozen voor een nieuwe aanpak van de Spelen, met een nadruk op sport als belangrijkste sociaal bindende factor, de religie van de eenentwintigste eeuw met sportstadions als de nieuwe kathedralen. Het Olympische project is niet gericht op een eenmalig spektakel, maar wordt ingezet voor de regeneratie van Stratford in Oost-Londen, tot een nieuw grootstedelijk ensemble. Centrum is het Olympic Park met alle sportvoorzieningen die zich na de Spelen zullen ontwikkelen tot Europa's grootste ecologische stadspark. Het Olympisch Dorp wordt een wijk van 28.000 woningen, voor de helft 'affordable', rondom Westfield Stratford City, dat tegen die tijd het grootste winkelcentrum in Europa moet zijn met 300 winkels en 10.000 banen.9 Uiteindelijk moet Stratford, al jaren een gebied met weinig banen en weinig grootsteedse allure een groen, gevarieerd en welvarend gebied worden, met een al even gevarieerde bevolking. Hieruit spreekt wederom een optimistisch geloof en vertrouwen dat door goede planning de woonomgeving kan bijdragen aan het oplossen van stevige stedelijke problemen. De Olympisch Spelen zijn van iedereen. Kan dit project bijdrage aan de problemen van de wereldstad in de eenentwintigste eeuw? Of is het opnieuw een architectenutopie, die ontmaskerd zal worden door een ontnuchterende realiteit? De toekomst zal het leren.

1. D. Lapeyronnie, geciteerd door R. Moerland in "Frankrijk worstelt nog altijd met de woede van de relschoppers uit 2005", NRC 10-8-2011, p5 2. 'The "heroin high rise" that is Denning Point tower is 23 floors of poverty and misery.' Adrian Addison, "Living in Britain's no-go zones," 2004, via http://news.bbc.co.uk/go/pr/fr/-/2/ hi/uk_news/4007409.stm 3. Royston Landau, New Directions in British Architecture, 1968, pag. 16 4. id. P46-51 5. Christoph Grafe, "Eindige ordes en de kunst van alledaagse bewoning" in OASE 49/50 (1998), p67-85, p81 e.v 6. A. Eisinger, "The Open City and Its Historical Context. A Historical Assessment of the Limits and Potentials of a Concept" in T. Rieniets e.a. (red.), Open City: Designing Cooexistence, Amsterdam 2009, p37-49, p43-45 7. zie A. en P. Smithson, Without rhetoric: An architectural aesthetic, 1955-1972, Cambridge USA 1972 8. Alice Coleman, Utopia on trial: vision and reality in planned housing, Londen 1985, p vii e.v. 9. Dave Hill, "Olympic Park: Boris, shopping and visions of the good society" 5 july 2005 via http://www.guardian.co.uk/politics/london-2012-olympics-blog/2011/jul/05/borisjohnson-and-robin-wales-visit-westfield-stratford-city

BEELD: Utopia London LINKS: Robin Hood Gardens

p.10

AFFR 2011

No.6

No.6

AFFR 2011

Interview met

Larry Yust

regisseur van Homebodies door Wies Sanders

V: U begrijpt dat het Architectuur Film Festival Rotterdam niet alleen is geïnteresseerd in het verhaal van Homebodies en de hoofdrolspelers, maar natuurlijk ook in de opnamelocatie. Kunt u wat meer vertellen over de keuze van Cincinnati en de locatie? A: Homebodies is in 1974 opgenomen in Cincinnati tijdens een periode waarin stadsvernieuwing hoogtij vierde in de Verenigde Staten en voor ons werk konden we dus kiezen uit een groot aantal steden. Ik heb toen drie steden gescout: Cleveland, St. Louis en Cincinnati. Er waren verschillende redenen om te kiezen voor die laatste stad, maar doorslaggevend waren de hoge kwaliteit en de visuele aantrekkelijkheid van de batterij mooie oude stenen gebouwen die onder de slopershamer zouden komen. We hebben toen vier weken opnamen gemaakt in Cincinnati en twee weken in Los Angeles. De binnenopnamen van het appartementengebouw van de bejaarden werden – met uitzondering van het betreden via de voordeur en de scènes in de kelder – gemaakt in een decor van meerdere verdiepingen in een soundstage in LA. De scènes in en rondom de kantoortoren zijn ook in LA gefilmd en de rest is in Cincinnati opgenomen. V: Het besef van stedelijke achteruitgang is een perfect uitgangspunt voor allerlei dystopische drama's. U heeft dit script zelf geschreven. Kunt u iets vertellen over uw inspiratiebron en uw visie op stedelijke ontwikkeling in de jaren zeventig? A: Ik heb dan wel een zwarte komedie geschreven, maar was me natuurlijk bewust van de ernstige problemen die roekeloze sloop en nieuwbouw met zich brachten. Als kind vond ik het interieur van het oude Penn Station in New York het mooiste wat ik ooit had gezien. De essentie van Homebodies is wellicht terug te vinden in de scènes waarin je ziet hoe de ouwetjes worden vervoerd naar hun nieuwe onderkomen en dan gedumpt in een steriele omgeving, waarin ze de weg volkomen kwijt zijn. Dat zijn zonder meer de meest ontroerende scènes.

bouw begeleidde een expert uit Hollywood de explosie die door de bejaarden werd ontketend. Het filmen van de explosie werd trouwens een dag uitgesteld. De enige overblijvende bewoner van de straat, een oude vrouw die woonde in het gebouw naast het pand waar onze eigen bejaarden thuishoorden, weigerde namelijk om het huis te verlaten waarin ze zo lang had gewoond. Ze moest onder dwang worden verwijderd, zodat we het naastliggende pand konden slopen. Een schrijnend en ontnuchterend voorbeeld van de harde realiteit, die korte metten maakt met dromen. V: Hoe succesvol was de film in die tijd? A: Homebodies werd door het Cannes Film Festival geselecteerd als Amerikaanse inzending voor de Directors Fortnight, maar werd teruggetrokken toen filmproducent Joe Levine eruit werd gewerkt en al zijn projecten werden neergesabeld. Vervolgens moest Cannes terugvallen op haar tweede keuze, Taxi Driver van Scorsese. Homebodies kwam in de VS nauwelijks op het scherm, maar werd op grote schaal uitgebracht in Europa en later wereldwijd via HBO. De productie heeft standgehouden als cultfilm. V: Uw oeuvre omvat een indrukwekkende lijst van educatieve films en slechts drie speelfilms; daarnaast fotografeert u streetscapes en metro's. Was u nooit in de verleiding om die straatbeelden te gaan filmen? A: Momenteel ben ik druk bezig met mijn photographic elevations. Die heten zo omdat ze lijken op architectonische elevaties; hoe je ook naar het beeld kijkt, je hebt altijd een rechtstreeks blikveld. Er is geen sprake van perspectief of vertekening. Dit is een nieuwe manier om fotografisch naar objecten te kijken en die is populair geworden bij een breed publiek. Op het internet kun je een paar van mijn elevaties bekijken. Mocht er echter een film langskomen, dan maak ik die!

V: Lukte het eigenlijk om de productie van de film te combineren met de sloop van de wijk?

Speelfilms van Larry Yust (1930) Trick Baby (1972) Homebodies (1974) Say Yes (1986) De fotografische elevaties van Larry zijn te zien en verkrijgbaar via: http://eu.lumas.com/index.php?id=1297&artist=757

A: Het gemeentebestuur was bijzonder soepel bij het aanpassen van de geleidelijke sloop van de straat aan ons opnameschema. Bij de sloop van het ge-

BEELD: explosie op de set van Homebodies

p.11

p.12

AFFR 2011

No.6

In al zijn eenvoud is het shot van een grote schoonheid. Rijdend in een auto door de voorruit gefilmd. We zien een asfaltstrook zonder enige beschildering. Links en rechts ervan de eindeloze zandvlakte van een woestijn. Dan houdt plotseling de asfaltstrook op en gaat de weg over in het zand van de woestijn. We hobbelen wat mee en dan zwenkt de camera naar achteren. Daar zit een eenzame figuur die probeert, tussen de enorme hobbels door, uit het raampje te kijken. Is dat niet ehh..ja dat is Rem Koolhaas. Een shot later staat Rem eenzaam in het zand. Hij kijkt wat om zich heen en spreekt dan de onvergetelijke woorden: “Hoe moet je hier nu een stad bouwen zonder deze prachtige natuur te vernielen?”.

Doe mij ook maar een stad Door Jord den Hollander

In de uiterst vermakelijke film The Desert Castle gaat het om de pitch voor een nieuw te bouwen stad Ras al Khaima, midden in de woestijn van de Verenigde Arabische Emiraten. His Highness Sheik Saud van het woestijnstaatje heeft met lede ogen aangezien dat buurstaatje Dubai alle aandacht trok door als een gek te gaan bouwen. Dat wil hij ook. Doe mij ook maar zo’n stad. Ras al Khaimah moet de poort naar de wereld worden. Koolhaas tekent voor het Masterplan van de stad, het Noorse Snøhetta komt met een voorstel voor the Gateway tot de stad. We zien hoe Kjetil Thorsen in een helikopter boven de woestijn wordt gevlo-

gen. “Of hij al een beetje een indruk heeft” wordt hem gevraagd. De maandag erop wachten de medewerkers van Snøhetta op de bevindingen van Thorsen. Die schuift aan met een enorme zak zand. Hij giet het zand op de vergadertafel en zegt: “Ik ben eruit”. De medewerkers kijken gespannen toe. Thorsen frut met een liniaal wat in het zand. Er ontstaat een geul. “Ik dacht zoiets” zegt Thorsen. De medewerkers zwijgen verbijsterd. Wat een ontwerpdilemma, een meesterlijk onderwerp voor een film natuurlijk. Hoe gaan Koolhaas en Snøhetta hier uitkomen? Je ziet vooral Kjetil Thorse hijgerig aanschuiven bij zijn

No.6

AFFR 2011

opdrachtgever als hij zijn maquette presenteert. Hij weet ook wel dat er iets niet klopt, maar nee zeggen tegen zo’n rare opdracht is natuurlijk iets geheel anders. Koolhaas komt met het moderne equivalent van de Arabische souk, in de Arabische geschiedenis een beproefd model. Maar of hij daarmee zijn eigen vraag in die woestijn beantwoord heeft? Bouwen om natuur te behouden is toch een beetje “fucking for virginity” zoals de actievoerders ooit “fighting for peace” parafraseerden. De scenes zijn illustratief voor de fascinerende wezenloosheid van de megalomane plannen die overal in de wereld worden bedacht en van alle tijden zijn. De noodzaak ervan is moeilijk te duiden, maar dat is nog niet eens een reden om ze niet door te laten gaan. Als je zo redeneert hadden we nooit op de maan gestaan. Maar de desastreuze gevolgen worden nauwelijks genoemd, de enorme energie die het kost om ze in korte tijd te kunnen bouwen, de gigantische hoeveelheid materiaal, steen, beton, staal, glas. De roofbouw op de natuurlijk voorraden water, gas, olie om ze te onderhouden en leefbaar te maken en daar wordt nooit aandacht aan geschonken, de hoeveelheid onderbetaalde “slaven” die geronseld moeten worden om de zaak te bouwen. In de documentaire Capital volgen we de opbouw van de nieuwe hoofdstad van het in 1991 onafhankelijk van Rusland

p.13

geworden Kazachstan. De oude hoofdstad Almaty bleek te aardbevinggevoelig en het zuidelijker gelegen Astana (Kazaks voor hoofdstad) lag meer in het centrum van het nieuwe land. Net als in de Emiraten is hier haast geboden want de identiteit van het nieuwe land is gebaat bij een sterke uitstraling van de hoofdstad. Terwijl honderden stratenmakers bezig zijn het toekomstige ceremoniële centrum te bestraten krijgen kunstenaars opdracht hoe ze zich tijdens de officiële opening van het plein dienen te gedragen. “Doe een beetje losjes zodat de mensen meteen zien dat jullie kunstenaars zijn.” zegt de instructrice. De kunstenaars begrijpen meteen wat er van hen verwacht wordt. Net als in The Desert Castle krijgen we de vooruitgang te zien zoals die top down gedicteerd wordt. Ook in Astana worden beroemde architecten, waaronder Norman Foster, ingevlogen om de identiteit van de bevolking (of de heerser) vorm te geven. Als het plein in het bijzijn van de president wordt ingewijd steekt er een storm op. De ezels van de kunstenaars, waarachter ze een beetje losjes bezig waren, worden meegevoerd door de wind en de nog natte schilderijen met afbeeldingen van het nieuwe plein erop, dwarrelen door de lucht. Twee nieuwe steden, andere motieven misschien, maar dezelfde dilemma’s. Gelukkig zijn er altijd architecten om die dilemma’s weg te nemen en sprookjes te bouwen. De toeschouwer van beide films blijft verbijsterd achter.

Beelden: Capital Links: The Desert Castle

p.14

AFFR 2011

Koning John, Portman’s imperium als benchmark

door Theo Hauben

No.6

No.6

AFFR 2011

p.15

Met de architectenbranche in Nederland gaat het ronduit slecht. Nieuwe opdrachten zijn moeilijk te verwerven, voor minder honorarium verwachten opdrachtgevers meer arbeid, bureaus moeten mensen ontslaan, houden ermee op of gaan failliet. De werkeloosheid onder architecten groeit gestaag en veel architecten gaan uit noodzaak maar voor zichzelf beginnen. Om het tij te keren moeten architecten meer gaan ondernemen is het devies. Maar kunnen architecten dat eigenlijk wel?

Want architecten dachten in het verleden slim te zijn en hebben veel verantwoordelijkheden zonder probleem afgestaan. Voor ieder willekeurig bouwwerk is er een line-up van vele soorten ingenieurs die verantwoordelijk zijn voor de constructie, bouwfysica en installatie. Ook het tekenwerk, bestekschrijven en presentaties maken is nu het werkveld van experts. En de begeleiding van al deze partijen is ook een vak apart geworden: dat wordt graag overgelaten aan een procesmanager. Met het outsourcen van werk is niets mis, maar als er geen substantiële nieuwe werkzaamheden en verantwoordelijkheden voor de architect worden gecreëerd, dan is de rol van de architect uitgehold. En dat is op dit moment bij veel bureaus aan de hand. Het kan ook anders. Neem entrepreneur-architect John Portman. In de gloednieuwe documentaire John Portman, a life of building van Ben Loeterman legt Portman (1924, Walhalla, South Carolina) uit hoe ondernemerschap en architectuur goed samengaan. Sinds de jaren vijftig heeft Portman een unieke praktijk waarin hij architectuur benadert vanuit sociale factoren, economische omstandigheden en een gezonde financiering. Zijn zakelijk imperium bestaat uit vier toonaangevende bedrijven. Naast het architectenbureau John Portman & Associates is hij oprichter, eigenaar en uitbater van het vastgoedbedrijf Portman Holdings, het interieur designcentrum Atlanta Decorative Arts Center en het beurs- en congrescomplex AmericasMart. Benchmark voor zijn ondernemende aanpak is het Peachtree Center in Atlanta aan de – echt waar – John Portman Boulevard. Naast het ontwerpen van alle gebouwen, infrastructuur en publieke ruimte is het project mede op zijn initiatief ontwikkeld en heeft hij samen met beleggers land aangekocht en de bouw gefinancierd. In een dynamisch ontwerp- en ontwikkelproces is vanaf midden jaren vijftig het project uitgebreid en aangepast. Het Peachtree Center beslaat nu zo’n zestien stadsblokken met hotels, kantoortorens, winkelcomplexen, beursgebouwen en parkeergarages die

de skyline van Atlanta bepalen. Een netwerk van luchtbruggen verbindt de meeste gebouwen met elkaar. Het succes van het project wordt mede bepaald doordat Portman zich voor een lange tijd committeert aan publieke organisaties en commerciële partijen. Tevens laat het project zien dat architectuur een belangrijke factor speelt in een langdurige ontwikkeling. Het Peachtree Center heeft geleid tot nieuwe programmatische en architectonische gebouwtypologieën en heeft een nieuwe standaard gezet voor met name hotels en multifunctionele gebouwen. Portman heeft hier voor het eerst bijvoorbeeld het atrium geïntroduceerd als centrale verkeersruimte voor een hotel en beursgebouw. De proactieve aanpak in Atlanta heeft eerst als model gediend voor ontwikkelingen in andere Amerikaanse steden en vanaf begin jaren negentig ook bij de stedelijke groei van steden in het Midden-Oosten en China. De interne verkeersstructuur van verbonden atria heeft in de vakwereld veel stof doen opwaaien. Voorstanders claimen dat dergelijke geklimatiseerde ruimten de enige veilige ruimten boden in de verlaten binnensteden, zodat er in de jaren 70 ieder geval nog iets overbleef van een economische kracht en stedelijke ontmoetingsruimten. Tegenstanders menen juist dat de atria de klassieke openbare ruimten op straten en pleinen leegzogen, waardoor deze in een nòg deplorabelere staat achterbleven. De discussie is uiteindelijk stilgevallen vanaf de jaren 90, toen zowel de atria als de nieuwe openbare ruimten, compleet met openbaar vervoersysteem die nieuwe bewoners trok, downtown Atlanta lieten opbloeien,

hetzelfde gebeurde in andere steden. Inmiddels kan deze discussie in de stad Rotterdam weer zeer actueel gevoerd worden. Niet minder dan Portman-fan Koolhaas zelf gaat twee binnenruimteprojecten bouwen (de Koolkaas en het Stadskantoor), en een stad-in-een-stad project is reeds in aanbouw: De Rotterdam. MVRDV realiseert een overdekte markthal en UN Studio verbouwt het oude postkantoor. Al deze gebouwen zijn multi-use en voegen afzonderlijk separate publieke ruimte toe aan de stad. Maar de vraag die weinigen zich stellen is waar die winkels en het winkelend publiek vandaan moeten komen, wat er met de Lijnbaan gaat gebeuren, hoe de gebouwen zich tot elkaar verhouden en hoe de stad er beter van wordt. Wat zou Portman doen? Portman heeft zich als architect nooit alleen beperkt tot het ontwerpen van gebouwen. Hij initieert, financiert, bouwt en beheert ook een deel van zijn indrukwekkende portfolio. En dat is wel een groot verschil met de hit & run mentaliteit van de meeste architecten van nu. Portman ontwikkelt nieuwe ruimtelijke concepten, realiseert sensationele ontwerpen, maar gaat ook voor de winst op lange termijn. En dat laatste is het interessante afwijkende businessmodel van Portman. Het kan geen toeval zijn dat Portman amper in Europa iets realiseert en nog nooit in Nederland heeft gebouwd. Hier zijn de mogelijkheden en middelen waarschijnlijk te beperkt en als architect ben je te afhankelijk van het web van ontwikkelaars en aannemers. Een architect is misschien een goede oplosser van problemen, maar om goed te kunnen ondernemen dient een architect kennis en kunde te hebben van het traject voor en na de oplossing. Portman toont aan dat door eigenaar te worden van een probleem en door verantwoordelijkheid te nemen voor de oplossing, je op een activistische manier ruimte kan creëren om als architect zaken te doen. Get your hands dirty!

Beelden: John Portman, a life of building

p.16

AFFR 2011

Een verwoestende storm raast door de stad. Auto’s vliegen door de straten, gebouwen storten in. Een ziekenhuisbed wordt met patiënt en al naar buiten geblazen. Als de patiënt versuft op straat omhoog krabbelt, ziet hij niet dat achter hem een volledige gevel voorover kantelt en bovenop hem valt. Hij wordt echter op miraculeuze wijze gered door een open raam en staat middenin de neergestorte gevel nog fier overeind. Zijn uitgestreken gelaat vertoont geen enkele emotie. 
Deze scene uit de film Steamboat Bill Jr is Buster Keatons beroemdste filmstunt. Keaton is een van de meesters van het slapsticktijdperk en vooral bekend vanwege zijn ‘stoneface’. Zijn talent bleef echter niet beperkt tot deze komische non-expressie. Keaton was vooral een inventief bedenker en uitvoerder van de meest ingewikkelde filmstunts. De ‘gered-door-het-raam’ scene is kenmerkend voor de precisie waarmee hij dergelijke stunts uitwerkte. Het is in het tijdperk van computertrucage goed om je als kijker te realiseren dat dergelijke stunts indertijd echt werden uitgevoerd en dat Keaton nooit een stand-in gebruikte. De gevel was op de set aan de onderzijde voorzien van een scharnier en zo stijf en zwaar uitgevoerd dat hij volkomen vlak zou vallen. De positie van Keaton en de plaats en afmeting van het reddende raam waren tot op de centimeter nauwkeurig uitgerekend. De opname moest ook in een keer goed zijn, anders kon de hoofdrolspeler afgevoerd worden naar het ziekenhuis, of erger. Keaton was ook een voorloper in het toepassen van camera- en montagetrucs, maar zijn grote liefde lag toch bij de perfect ontworpen en uitgevoerde technische stunt. Het wemelt in de vele films die hij als regisseur en hoofdrolspeler maakte van klappende, draaiende, vallende, wippende en scharnierende constructies. Daarvoor is een goed ruimtelijk inzicht en een mechanisch vernuft noodzakelijk, maar vooral een ontwerpende geest. Daarom alleen al kan Buster Keaton de architect onder de filmmakers worden genoemd. 
Een aantal van zijn films zijn ook wat betreft het onderwerp puur architectonisch. Het mooiste voorbeeld is wellicht de korte film One Week. Een pas getrouwd stel krijgt een zelfbouwhuis cadeau. Maar een rivaal van de bruidegom gooit de bouwinstructies in de war. Opgewekt begint het bruidspaar aan de montage. Dat gaat natuurlijk hopeloos mis en dat geeft Keaton de mogelijkheid een aantal technische slapstickstunts met het huis en zijn bouwers

uit te halen, waaronder een vroege versie van het de klassieke gered-door-het-raam stunt. Desondanks weet het bruidspaar de bouw te voltooien, zij het dat alles schots en scheef zit. Het is een deconstructivistische compositie waar Frank Gehry trots op zou zijn. De ellende is echter nog niet voorbij. Tijdens de housewarming begint het complete huis in een storm steeds sneller om zijn as te roteren. Het is een van Keatons meest bewonderenswaardige technische stunts. Om de tegenslag compleet te maken blijkt het huis ook nog eens op het verkeerde kavel te zijn gebouwd en moet het verplaatst worden naar de overkant van de spoorbaan. Slapstickkenners weten dan al genoeg. Het is duidelijk dat One Week op geen enkele voorlichtingsavond voor particuliere opdrachtgevers en zelfbouwers mag ontbreken. In One Week snijdt Keaton maar liefst drie klassieke architectonische thema’s aan: het zelfbouwhuis, het roterende huis en het verplaatsbare huis. Zijn mechanische vernuft weet Keaton echter het meest uit te buiten in een vierde thema: het automatische huis. De titel The Electric House spreekt wat dat betreft voor zich. Een bioloog krijgt per ongeluk een diploma als elektricien en wordt gevraagd een huis in te ‘electrificeren’. Een scala aan automatiseringsmogelijkheden passeren vervolgens de revue, waaronder een roltrap, een automatische boekenkast, een elektrische afwasmachine, een bad op rails, een volautomatische pooltafel, en een geautomatiseerde eettafel met zelfaanschuivende stoelen en een elektrische serveertrein. Natuurlijk worden de draden verwisselt er gaat er van alles mis, maar als voorbeeld van een van alle gemakken voorzien elektrisch huis steekt het de villa Arpel in Mon Oncle gemakkelijk naar de kroon. 
Elektriciteit is trouwens geen voorwaarde voor modern comfort. De film The Scarecrow begint met een lange scene waarin twee broers het zichzelf in hun plattelands eenkamerwoning uiterst gemakkelijk hebben gemaakt. Vrijwel elk meubelstuk kan worden getransformeerd tot een ander door middel van scharnier-, katrol- en hefboomconstructies en de maaltijd is inclusief de afwas volledig mechanisch geautomatiseerd.
Buster Keaton verdient postuum een prijs voor ‘outstanding architectural design excellence’ en mag daarom op geen enkel architectuurfilmfestival ontbreken. Beeld: Buster Keaton in The Navigator

No.6

No.6

AFFR 2011

Het Union Block, een grijs en massief gebouw aan Hringbraut, dat de hoofdrol speelt in de documentaire Architecture of Home is het enige gesloten gebouw dat ooit in het IJslandse Reykjavik is gebouwd. Het pand is tijdens de crisis tussen de twee wereldoorlogen gebouwd volgens de nieuwe wetgeving voor sociale woningbouw. Ten tijde van de bouw was het appartementencomplex gesitueerd aan de rand van de stad, waar toen 30.000 inwoners leefden. Momenteel is het gebouw een van de favoriete woonomgevingen in de hoofdstad dat zich inmiddels heeft ontwikkeld tot een uitdijende stad met 160.000 bewoners.

De kleine appartementen in het Union Block – met de smalle trappen, kleine ramen en eigenlijk een te royale, maar prachtige binnentuin – vormen een historisch baken in de stad; alle inwoners kennen het. De ontwerpcompetitie werd gewonnen door twee pas afgestudeerde studenten; zoals zo vaak gebeurt, werd het bouwcontract echter gegund aan een gereputeerde architect met goede contacten, Gudjon Samuelsson. Zelfs in die tijd was het leven voor jonge, startende architecten taai en oneerlijk. Het groots opgezette Union Block functioneerde als herkenningspunt in een buurt waarin overwegend kleinere huizen stonden. De ietwat cynische naam voor het Union Block 'Verkó' (arbeidershuis) heeft betrekking op de gezinnen uit de arbeidersklasse die aanvankelijk in het pand woonden. De gezinnen uit de middenklasse woonden in herenhuizen met vier verdiepingen, omringd door een ruime gemeenschappelijke tuin, aan de straat tegenover het Union Block. Mijn ouders zijn in die straat – aan beide kanten – opgegroeid, waarbij een Vespa de verbinding tot stand bracht.

Mijn moeder, haar vier zussen en broer werden door mijn oma grootgebracht in een klein appartement in het Union Block. Mijn oma, Sigurborg, was een van de vele hardwerkende mensen die in het complex woonden. Ze was gescheiden van mijn opa en voerde de huishouding zelfstandig. Ze werkte in de keuken van een nabijgelegen ziekenhuis en kookte daar voor honderden mensen. Aan deze kant van de straat was het leven zwaar. 

Aan de andere kant van de straat woonden de gezinnen uit de betere stand en daartoe behoorde mijn vader. Mijn opa werkte bij een bank en mijn oma breide traditionele wollen truien, ter-

wijl ze naar de radio luisterde. Ze breide met gemak in één dag een trui voor een volwassene. Mijn vader groeide, samen met zijn twee jongere broers, op in een beschermd en welgesteld gezin. Iedereen had genoeg te eten, goede kleding (waaronder dus die met de hand gebreide truien) en kon een goede opleiding volgen. Aan deze kant van de straat was het leven uitstekend. Omdat hij de oudste broer in het gezin was, genoot mijn vader meer voorrechten dan zijn jongere broers. Op zekere dag kreeg hij een splinternieuwe, glanzende Vespa. Als hij rondreed op zijn scooter, trok hij veel aandacht. Vooral aan de arme kant van de straat waren veel mensen jaloers op hem. Mijn moeder en haar zussen hingen altijd uit hun raam in het Union Block als hij voorbijreed; er werd dan volop gelachen en gegiecheld. Vol zelfvertrouwen flirtte hij wat met de oudste zus van mijn moeder en op een dag wilde hij een afspraakje met haar maken. Hij was in het rijke bezit van een flitsende Italiaanse Vespa en nam aan dat hij onweerstaanbaar was voor elk meisje uit de arbeidersklasse. Tot zijn grote verbazing wees mijn tante Selma hem echter de deur. Ik weet niet of het om kalverliefde of gewoon om echte liefde ging, maar kort na deze afwijzing benaderde mijn vader een van de jongere zussen in het gezin. De rest is geschiedenis, de historie van mijn familie. Mijn ouders gingen trouwen en vestigden zich aan de deftige kant van de straat. Wij – drie kinderen – werden daar geboren. Mijn ouders zijn nog steeds gelukkig getrouwd en het Union Block staat er nog in al zijn glorie; alleen de Vespa bestaat niet meer. 



Beeld: Architecture of Home

p.17

p.18

AFFR 2011

No.6

De autonomie en dienstbaarheid van architectonisch ontwerp door Michel Geertse

Architectuur is van iedereen en publieke investeringen in onze (bebouwde) omgeving gaan ons allen aan. Architectuur heeft te maken met de kwaliteit van onze leefomgeving en met een afgewogen besteding van ons belastinggeld. Aan architecten worden dan ook in toenemende mate publieke opdrachten toegekend. Sommige Europese landen kunnen bogen op een lange traditie van ontwerpcompetities; andere landen zijn – onder invloed van de Europese wetgeving voor aanbestedingen – nog maar kort geleden begonnen met het uitschrijven van publieke opdrachten. De resultaten en verwikkelingen van dergelijke procedures zijn vaak onderwerp van publieke discussie. En zelfs als ontwerpopdrachten niet publiek worden toegekend, ventileren burgers hun mening maar al te graag. Publieke bijval en erkenning door de kiezers zijn belangrijke afwegingen bij openbare opdrachten. Een breed publiek kan de toekomst van een ontwerp maken of breken en de voorkeur van het publiek kan op slag omslaan. Als de verdiensten van een ontwerp ter discussie staan, kunnen de emoties hoog oplopen en worden er stereotype beschuldigingen geuit. De architect kruipt dan in de rol van de miskende kunstenaar, wiens vooruitstrevende ontwerp ten prooi valt aan petite bourgeoisie, ofwel bekrompenheid. Burgers voelen zich in hun eer aangetast omdat 'een of andere architect' een kunstwerk

heeft gecreëerd zonder rekening te houden met hun ideeën en wensen. Dat conflict heeft te maken met de dualiteit die onlosmakelijk is verbonden met architectuur als toegepaste kunst; architectuur is immers tegelijkertijd een autonome kunst en een dienst aan opdrachtgevers en gebruikers. Moeten architecten zich concentreren op hun artistieke aspiraties en een universele architectuur nastreven of moeten ze zich richten naar de smaak en wensen van het publiek? In de documentaires Eye over Prague (2010) en Lost Town (2009), die tijdens het Architectuur Film Festival Rotterdam worden getoond, wordt de problematische relatie tussen de autonomie en dienstbaarheid van architectuur getoetst. In Eye over Prague wordt de Tsjechische architect Jan Kaplický gevolgd tijdens het hoogtepunt van zijn carrière. Deze dissident is ontvlucht aan de artistieke censuur in het communistische Tsjecho-Slowakije en keerde triomfantelijk terug als winnaar van een internationale ontwerpcompetitie voor een nationale bibliotheek in Praag, de eerste Tsjechische competitie die in vrijheid plaatsvond. Hier zien we hoe architectuur het wint van de censuur. Aanvankelijk werd het vooruitstrevende, organische ontwerp van Kaplický positief ontvangen.

No.6

AFFR 2011

Het ontwerp werd toegejuicht door de media en de burgemeester van Praag en voormalig president Havel hechtten er hun politieke steun aan. Vervolgens sloeg de euforie om in teleurstelling. Zittend president Klaus schoffeerde het ontwerp in het openbaar en noemde het “ongelooflijk protserig, grillig en zelfs arrogant”. De publieke opinie richtte zich tegen het ontwerp van Kaplický en politici zwegen het ontwerp domweg dood. Kunstliefhebbers ontkenden het recht van het grote publiek en politici om de geschiktheid van het ontwerp van Kaplický in twijfel te trekken. Alleen professionals – architecten en planners – waren bevoegd om te oordelen. Vooral de houding van politici, die werd vertaald als censuur, werd gelaakt: “ze zijn precies hetzelfde”. De documentaire loopt uit op een drama; Kaplický overlijdt plotseling, in onzekerheid over de toekomst van zijn briljante ontwerp. Hoe kon de opdracht voor het ontwerp toch zo escaleren, ondanks het unanieme oordeel van een deskundige jury? Is het uitsluitend de schuld van de opportunistische politici, die de opdracht na de competitie met succes saboteerden, of valt de organisatie van de competitie ook het nodige te verwijten? De vraag blijft in de lucht hangen of het verzet is uitgemond in een volkomen minachting voor lokale gevoeligheden en de achtergronden van de beoogde locatie van het project; de documentaire geeft hier overigens geen inzicht in. Had er in de ontwerpopdracht aandacht moeten worden besteed aan het gemeenschappelijke geheugen in verband met de projectlocatie in deze historische stad? In Lost Town worden de jonge Duitse architecten Anne Niemann en Johannes Ingrisch gevolgd. Ze hebben zojuist een internationale ontwerpcompetitie gewonnen, die was georganiseerd door het EEDA (East of England Development Agency). De opdracht omvatte het ontwerpen van een monument dat de kusterosie in Suffolk in beeld brengt en de prijs is een haalbaarheidsonderzoek. Aan de architecten is duidelijk gemaakt dat het hún project is; het EEDA kan alleen ondersteuning op de achtergrond bieden. Vrijwel meteen stuit het Duitse duo op hevig verzet van de plaatselijke gemeenschap. De inwoners van Dunwich zijn bang dat hun rustige dorpje door het project verwordt tot een soort kermis en dat hun uitzicht in het geding is. Belangrijker nog, ze zien de relevantie van een kunstproject niet in en zouden liever zien dat de overheid haar geld besteedt aan de bescherming van de kust. De architecten zijn verslagen en gaan terug naar Duitsland. Kort daarna keren ze terug naar de kust van Suffolk om een andere projectlocatie te vinden; uiteindelijk belanden ze in Walton on Naze. De plaatselijke overheid is enthousiast, want Walton zou wel gebaat zijn bij haar eigen ikoon zoals de Angel of the North. Eerst dienen de inwoners echter te worden geraadpleegd. Hoewel de bekende NIMBY-argumenten van stal worden gehaald, staat een meerderheid achter het project, omdat het een impuls geeft aan de lokale economie. Het EEDA stemt er schoorvoetend mee in dat het project wordt verplaatst naar Walton. Nu moeten de architecten nog extra geld vinden om het door de EEDA gereserveerde budget aan te vullen. Het lukt nauwelijks om via een wervingscampagne sponsors aan te trekken, maar uiteindelijk komt er kapitaal beschikbaar via lokale steun van Walton. De aanvraag wordt enthousiast ontvangen, maar de subsidie wordt helaas niet toegekend. Het EEDA heeft geen budget meer voor het project en wijst de aanvraag af zonder de architecten daarin te kennen! Lost Town bekritiseert indirect het gebrek aan betrokkenheid waarmee veel creatieve competities zijn omgeven. De uitschrijvende organisatie vraagt veel, maar stelt daar weinig tegenover. Waarom heeft het EEDA - vóór het uitschrijven van de competitie - niet eerst de plaatselijke bevolking geraadpleegd en een geschikte locatie uitgekozen? Ongetwijfeld was men zich terdege bewust van lokale weerstand en financiële tekorten. De organisatie had een veel actievere rol kunnen spelen. Was het wel eerlijk om al die problemen door te schuiven naar twee jonge buitenlandse architecten?

p.19

De frictie tussen professionals (architecten, planners) en de manier waarop het publiek aankijkt tegen design zijn ongetwijfeld herkenbaar voor degenen die bekend zijn met de selectiepraktijk van architecten in Nederland. Een voorbeeld: wie herinnert zich niet de Europese aanbestedingsprocedure voor het ontwerp van een nieuw gemeentehuis in Rotterdam, waarbij de professionele jury het winnende ontwerp van OMA uitkoos, terwijl het publiek een voorkeur had voor het ontwerp van SeARCH? Hoe dan ook, directe confrontaties zoals in de documentaires zien we maar zelden. Wij hebben geen traditie als het gaat om ontwerpcompetities. We kennen kleinschalige creatieve competities, maar die zien we niet al te vaak. Voor prestigieuze opdrachten gebruiken de opdrachtgevers meestal (Europese) aanbestedingsprocedures. Bij kleinere opdrachten nodigen de publieke opdrachtgevers een klein aantal architectenbureaus uit om een offerte uit te brengen en soms verstrekken ze de opdracht gewoon aan de architect van hun keuze. In de documentaires ligt de nadruk in het selectieproces op artistieke creativiteit, op de autonomie van architectuur. In Nederland is het precies andersom. De Nederlandse opdrachtgevers benadrukken vooral de dienstbaarheid van de architectuur. Onder invloed van de huidige economische crises en de heersende neoliberale wind wordt er overwegend naar architectuur gekeken vanuit een oogpunt van kosten en efficiency. Creatieve en culturele waarden worden steeds vaker willekeurig benaderd en daarmee wordt de stand van architectonisch experimenteren vrijwel tot nul gereduceerd. Gezien die focus op dienstbaarheid is de Nederlandse praktijk van het vergeven van opdrachten niet gunstig voor ontwerpen die afwijken van het gewone. Dat is echter niet het enige mechanisme dat een botsing met het collectieve geheugen van het publiek voorkomt. In Nederland is onderhandelen namelijk bepalend voor de planning. Bij de meeste projecten worden bewoners, gebruikers etc. al in een vroeg stadium geraadpleegd. Bovendien wordt het ontwerp bij veel procedures niet beoordeeld door een professionele jury, maar zijn daar leken bij betrokken. Nederlandse opdrachtgevers kiezen steeds vaker een ontwerper, niet een ontwerp. Nadat het contract is opgemaakt, begint de architect aan zijn ontwerp binnen een wisselwerking met vertegenwoordigers van de opdrachtgevende partij en met gebruikers. Ten slotte wordt de beoordeling van de ontwerpvoorstellen – onder invloed van de Europese wetgeving voor aanbestedingen – vaak begeleid door inkoopexperts. Die zijn beducht voor juridische complicaties en houden zich strikt aan een 'transparante en objectieve' procedure. Als gevolg daarvan wordt de geschiktheid van architecten bepaald door 'objectieve' criteria, veelal een kwantificeerbare professionele historie (omzet, solvabiliteit, aansprakelijkheid, eerder gerealiseerde vergelijkbare projecten etc.). Criteria zoals creativiteit en innovatie worden gemeden, want die zouden 'subjectief' zijn. In die context wordt de geschiktheid van ontwerpen ook in hoge mate bepaald door kwantificeerbare criteria, vooral het honorarium van de architect. Vanzelfsprekend staat deze 'objectieve' evaluatie jonge architecten met durf in de weg en worden architecten gestimuleerd om 'veilige' ontwerpen te maken. Je kunt je afvragen of de Nederlandse praktijk van opdrachten verstrekken op langere termijn gunstig is voor gewaagde ontwerpen. Vitale architectuur is alleen mogelijk als er een balans is tussen de autonomie en dienstbaarheid van architectuur. Het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van architecten en (publieke) opdrachtgevers om die balans veilig te stellen.

Beeld: Eye over Prague

p.20

AFFR 2011

No.6

Utopia, het ideale scenario van het menselijk tekort

door Jord den Hollander

Het willen realiseren van een droomwereld en de vaak schitterende mislukking die daar het gevolg van is vormen de perfecte basis van bijna elke filmische vertelling. Het drama van het streven naar Utopia ligt besloten in het gegeven dat het nooit bereikt zal worden. De held stelt zich een doel in de film, maar na 90 minuten is hij erachter dat hij, gehavend na vele conflicten en teleurstellingen, het

doel niet gehaald heeft maar zijn doelen drastische heeft moeten bijstellen. Tja, dat herkennen we allemaal. Het gegeven van Utopia biedt daarom het perfecte scenario voor architectuurfilms. Het ideale scenario voor het verfilmen van het menselijk tekort. Van Metropolis, Modern Times, Blade Runner en The Fifth Element. We zien mensen die verstrikt raken in hun ooit gedroomde

ideaalwereld, die zich verbijsterd afvragen wat ze in godsnaam hebben aangericht. De modernistische ideaalwijken die in de vorige eeuw overal in de wereld zijn gebouwd combineren de stedenbouwkundige en filmische dystopie. Utopia en Dystopia liggen dichterbij elkaar dan we denken. De recente uitbarstingen van geweld in Londen die op veel

No.6

plekken ontstond in die ooit utopische enclaves van modernistische betonnen hoogbouw zijn er getuigen van. “There was a time when London united around a vision of a better future. A group of young idealists were fusing science and art to build an egalitarian city”. Het is de openingszin van de fascinerende documentaire Utopia London van de jonge regisseur Tom Cordell. Hij neemt ons mee in een persoonlijke reis langs al die utopische projecten die in Londen werden gerealiseerd sinds de tweede wereldoorlog. “Every cultural shift is in some way both a development on, and a reaction against, immediately preceding dominant thinking” zegt architecte Kate Macintosh verderop in de documentaire. Het is de aandoenlijke verklaring voor wat er soms mis en soms goed kan gaan. We zijn niet anders dan producten van onze tijd en de utopieën die we willen bouwen moeten ook zo gezien worden. Met dezelfde gebreken en onvolkomenheden van onze eigen leefomgeving. Hierbij is de documentaire over de Nagakin Capsule Tower van Michael Blackwood een nostalgisch stemmend verslag van een ‘vergangene Zeit’. Het ontwerp van de toren van architect Kisho Kurokawa was een zeldzaam en perfect voorbeeld van het Japanse Metabolisme dat stond voor grootschaligheid, technologie, flexibiliteit, uitwisselbaarheid en vooral organische groei. In theorie klopte het wel, maar in de praktijk pakte

AFFR 2011

zijn toren zich al aandiende, ernstig zorgen gemaakt over de toekomst ervan. De celletjes bleken niet zo uitwisselbaar als de metabolistische ideeën wilden doen geloven, en ook van organische groei was geen sprake. De utopische beloftes

“Utopia is not a state, not an artists’ colony. It is the dirty secret of all architecture, even the most debased: deep down all architecture, no matter how naïve and implausible, claims to make the world a better place.” (Rem Koolhaas)

werden hier ook niet waargemaakt. Maar de manier waarop de huidige bewoners bereid zijn hun lekkende plafonds en scheurende betonnen trappen te trotseren ter behoud van dit architectonische juweel is hartverscheurend. Liever een Utopia met gebreken dan slopen om de bouw van een schrale kantoorkolos mogelijk te maken. het vaak wat anders uit. De gebouwen waren in hun uitwerking dikwijls meedogenloos en onmenselijk. Niet die vrolijke stapeling van wasmachines die Kurokawa had bedacht in de Nagakin Capsule Tower. Hele kleine celletjes met alles erop en eraan waar de stadsmens de minimale voorzieningen had om te wonen en te werken. Het gebouw getuigt na veertig jaar nog steeds van de speelse en vrolijke opvattingen van de bedenker, maar wie beter kijkt ziet dat het staal van de constructie ernstig is aangetast en dat de betonrot de fundering heeft aangevreten. Restaureren zit er niet in, want alle eigenaars hebben nauwelijks geld om hun eigen ‘wasmachine’ te onderhouden. Kurokawa overleed in 2007, maar heeft zich daarvoor, toen het verval van

De vraag bij Ant Farm is of ze werkelijk streven naar Utopia of dat hun commentaar op de bestaande wereld al voldoende is? Na de vele korte filmpjes uit eigen stal is er nu eindelijk, na ruim veertig jaar, de smakelijke documentaire Space, Time & Land, die het werk van Ant Farm op een rij zet. Ant Farm ontstond eind jaren zestig in de verlichte kunstscene van Californië. Een groep vrienden die zich bezig hield met alle vormen van kunst, inclusief architectuur, om “zonder commerciële bijbedoelingen te komen tot culturele introspectie”. Dat sloot dus niets uit en onder de vrolijke dampen van geestverruimende middelen en met de muziek van Jimi Hendrix en Janis Joplin op de achtergrond kwamen in dit collectief de meest fantasti-

p.21

sche projecten tot stand. Ze toerden met een opgetuigde bus (The Media Van, een verbouwde Chevrolet Chevy met daklichten en radar en allerlei opname en montage apparatuur aan boord) door het land om overal zgn. “architecture performances” te geven. Wat zoveel inhield als het maken van “inflatables”, grote uit repen transparant kunststof gesneden vormen die door middel van ingeblazen lucht enorme afmetingen kregen. Iemand riep onderweg “laten we bij Buckminster Fuller gaan ontbijten” en even later praten ze met hun held – die zelf ook overal voor in was – over nieuwe plannen. Met hun re-enactments, hun commentaar op de gemedialiseerde maatschappij en hun performances waren ze hun tijd ver vooruit. Beroemd werd hun Cadillac Ranch bij Amarillo in Texas waar ze tien afgedankte Cadillacs begroeven met hun staartvinnen uit de grond stekend. Een commentaar op de krankzinnige oversized ontwikkeling van het Amerikaanse automobiel. Wat het meest verbaast is dat ze alles hebben gefilmd. Een wonder in een tijd dat videofilm net was uitgevonden en een privilege was voor een enkeling. Gelukkig kunnen we nu in de documentaire die beelden terugzien. Jonge jongens die lekker bezig zijn en verbazingwekkende gelijkenis vertonen met de huidige generatie chillende twintigers: baarden, petjes, houthakkershemden. Uiteindelijk werd er ook ‘echt’ gebouwd, een in ferro-cement gespoten huis dat gebaseerd was op de ruimtereis van de Apollo 11. Waarom ook niet. De beelden van de bouw zijn een uitnodiging om meteen zelf aan de slag te gaan. Het plezier en het enthousiasme spat er van af. Zo moet het! Niks wachten op een betere wereld, meteen beginnen!

BEELD: Eye over Prague

p.22

AFFR 2011

No.6

KORTE REVIEWS DOOR Isabelle Priest en Kim Hoefnagels (A10)

The Oil Rocks De eerste film over de allereerste offshore-oliestad. Oil Rocks, 55 km uit de Azerbeidzjaanse kust in de Kaspische Zee, werd in 1949 door Stalin opgezet. Deze stad, zes uur gaans vanaf de kust, heeft ‘alles’: 200 km lange straten, flatgebouwen met negen verdiepingen, winkels, een bioscoop en zelfs een park. De film volgt de mensen die hun hele leven in de stad hebben doorgebracht. Sommigen laten het graag allemaal zien en anderen betogen juist liever dat “mensen die op een boorplatform werken, niet als een koning leven”. Ondanks de ogenschijnlijke continuïteit is tweederde van de stad al door de zee opgeslokt en de toekomst is onzeker vanwege de afhankelijkheid van energiemarkten. Oil Rocks ligt aan de rand van alles: oost en west, Europa en Azië, het land en de zee, uitmergeling en weelde, ineenstorting en wederopbouw. En dat alles gaat gepaard met de interessante, maar huiveringwekkende fysieke conditie en geestesgesteldheid van de betrokkenen. (IP)

Lost Town Documenteert de negen jaar durende strijd van twee jonge Duitse architecten rondom een poëtisch project aan de kust van Engeland na het winnen van een haalbaarheidscompetitie. Naarmate de film zich door de jaren van economische groei en neergang worstelt, wordt het project keer op keer afgewezen vanwege een nadrukkelijk gebrek aan visie op inspirerende culturele- en vernieuwende projecten. Stadsplanners en gemeenschappen dwarsbomen het project tijdens de jaren van groei en kunstfondsen tijdens de jaren van economische teruggang. Wat we zien is de enorme nutteloosheid van architectonische competities in het Verenigd Koninkrijk en een diepgeworteld conservatisme en gebrek aan daadkracht ten aanzien van de grote milieutechnische- en maatschappelijke uitdagingen van kusterosie en leegloop in de dorpen van Oost-Engeland. (IP)

Der Traum vom Bauhaus Documenteert de verwezenlijking van het Berlijnse woningbouwproject van Frei Otto. Dit zogenaamde 'Öko-Baumhaus' bestaat uit een hoofdstructuur die is opgebouwd uit achttien appartementen die zijn ontworpen door acht verschillende architecten. Bewoners en ontwerpers kijken terug op het traag verlopende proces, dat werd verstoord door hun botsende belangen en ideeën. Het project is onderscheidend vanwege het ecologische uitgangspunt, dat een voorbeeld voor anderen is geworden; de documentaire benadrukt dat aspect echter niet. De film richt zich op de individuele ervaringen van de betrokken mensen. Der Traum vom Bauhaus vertelt het verhaal van een gebouw dat harmonieert met de menselijke natuur. (KPFH)

No.6

AFFR 2011

Gustav Taretto loves to hate the city door Arthur Wortmann

De Argentijnse film Medianeras begint met een 4 minuten durende diavoorstelling van Buenos Aires. Ruim 100 beelden achter elkaar – statische shots van gebouwen, delen van gevels, skylines, landschappen van schoorstenen en elektriciteitsdraden, begeleid door een hypnotiserend muziekje en door een voice-over waarin commentaar wordt geleverd op de stad: “Ik ben ervan overtuigd dat scheidingen, huiselijk geweld, de overmaat aan commerciële TV-zenders, het gebrek aan communicatie, lusteloosheid, apathie, depressie, zelfmoord, neuroses, paniekaanvallen, overgewicht, gespannenheid, onzekerheid, hypochondrie, stress en een zittende leefstijl allemaal toe te schrijven is aan architecten en bouwers. Ik lijd aan al die ziekten, behalve zelfmoord”. Aan het woord is Martin, een websiteontwerper die niet veel anders doet dan achter zijn Mac zitten, en samenwoont met het onooglijke hondje dat zijn ex bij hem achterliet toen ze haar geluk in de VS ging beproeven. Medianeras kent nog een aantal van dergelijke beeldsequenties waarin de

stad in al haar tekortkomingen wordt getoond en van kritisch commentaar wordt voorzien. Het wonderlijke is echter dat de debuutfilm van regisseur Gustavo Taretto nooit de indruk maakt een architectuurcollege te zijn. Integendeel: Medianeras is een voor elk publiek geschikte romantische komedie over twee verloren zielen – bijna buren – die voor elkaar zijn bestemd, maar elkaar nooit tegenkomen doordat de vervreemdende stad hen tegenwerkt. Medianeras lijkt een aanklacht tegen de moderne stad, maar je merkt aan alles dat de stad een vijand is die Taretto koestert. En zo wordt de film een prachtig stadsportret, juist omdat de stad dwarsligt, wrijving veroorzaakt en overwonnen moet worden. Dat gebeurt dan ook, aan het einde van de film, door een simpele illegale handeling: het aanbrengen van een raam in een blinde zijgevel. Dat is precies de opening in het verhaal die nodig is om hoopvol af te sluiten.

Eerder verschenen in MARK #34

p.23

No.6

p.25

affr groningen

Groningen en Rotterdam lijken in niets op elkaar, behalve dan dat ze beide als architectuurstad worden gezien. Juist daarom zijn het zulke interessante partners en houden ze van elkaar. 

08.10 09.10

Begin oktober voor het eerst in Groningen: de beste greep uit het filmprogramma van het AFFR! De Groninger editie is een samenwerking tussen het AFFR, ForumImages en Platform GRAS. Samen bedienen zij de noordelijke architectuurfreaks en urbanminnende filmliefhebbers met een mooi en betrokken festivalprogramma.

Architecture Film Festival in groningen

Locatie ForumImages Hereplein 73 9711 GD Groningen T 050 312 04 33 (kassa / reserveren) Entree Entree per film: € 5,00 Dagkaart: € 20,bestel met je dagkaart wel eerst een filmkaartje aan de kassa voor elke voorstelling die je wilt bezoeken. De films zijn NIET Nederlands ondertiteld, de voertaal van het festival is (met uitzondering van de talkshow) Engels. Kijk voor het volledige programma op: www.forumimages.nl

Een aantal thema’s van het AFFR hoofdfestival keert terug in het Groninger programma: films over energie en duurzaamheid, sloop in Londen, Norman Foster en ‘think big, act small’, waarin wordt getoond hoe kleinschalige initiatieven in de stad nieuwe mogelijkheden en kansen kunnen bieden. De noordelijke openingsfilm is My Playground, een snelle film van Kaspar Astrup Schröder over Parkour en Freerunning in de stad, waarin de wisselwerking wordt onderzocht tussen de openbare ruimte van verschillende metropolen en de beleving van de renners. Verder vertoont Groningen in de nachtvoorstelling de cultklassieker Wolfen en in de zondagmiddagmatinee The Freaky Story of the Funky Skyscraper, over de verbazingwekkende visie van Spaans architect Miguel Fisac en de roerende verhalen rond zijn gebouwen. De meeste voorstellingen worden voorafgegaan door een mooie kortfilm, net als in Rotterdam. En er vinden enkele grote premières plaats: How much does your building weigh, Mr. Foster? bijvoorbeeld en de prachtige documentaire Utopia London. Op zaterdagavond 8 oktober presenteert Marijke Roskam in Groningen de festivaltalkshow, waarin deskundigen op het gebied van stedenbouw, architectuur en design met een bijzondere passie voor film vertellen over hun mooiste scènes. Andersom vertellen cinefielen met een liefde voor architectuur en stedenbouw (curator film Frans Westra) waarom hun gekozen beelden zo prachtig zijn. Emeritus professor architectuurgeschiedenis Ed Taverne toont in deze setting verschillende interessante Youtube-fragmenten en vertelt over zijn haat-liefde verhouding met architectuurfilms.

PROGRAMMA AFFR GRONINGEN 2011 IN DE FOYER MODELS: Think, Shape, Show, Love, Fury

(verzameld door Giorgio Scianca, IT, 2011, 33 min. DVD) De maquette als lijdend voorwerp in de film, een compilatie van speelfilmfragmenten waarin acteurs hun maquettes maken, liefkozen en haten. IN DE ZALEN Kijk voor mogelijke programmawijzigingen op www.forumimages.nl De films zijn over het algemeen NIET Nederlands ondertiteld, de voertaal van het festival is Engels. Bij de film Utopia London is de filmmaker aanwezig voor questions & answers (Q&A) na afloop van de film. ZATERDAG IN GRONINGEN MY PLAYGROUND

(Kaspar Astrup Schröder, DK, 2009, 50 min.) Taal Deens, Engels, Engels ondertiteld Wat de documentaire zo uniek maakt is dat Schröder niet alleen filmt vanuit het perspectief van freerunners die de stad als speeltuin gebruiken, maar ook van architecten, politici, planners en filosofen. Met zowel moderne als traditionele architectuur worden de relaties getoond tussen freerunning en architectuur. De film is opgenomen in Kopenhagen, met onder meer werk van VM Houses en de naburige Mountain Dwellings ontworpen door de Bjarke Ingels Group (BIG). Deze gebouwen weerspiegelen de interesse van de nieuwe generatie architecten die de leefstijl van freerunners vertalen naar architectuur. Voorfilm 1: METROPOLIS (short)

(Rob Carter, USA, 2009, 10 min.) Taal Niet gesproken Ook wel een pop-up boek on speed genoemd. Voorfilm 2: PLAN OF THE CITY

(Joshua Frankel, USA, 2011, 13 min.) Taal Niet gesproken Moderne stadssymfonie van New York en een geanimeerde collage van de wolkenkrabbers van New York. Zaterdag 8 oktober 13.30 – 14.45 uur THE OIL ROCKS | CITY ABOVE THE SEA

(Marc Wolfensberger, DE, 2009, 52 min.) Taal Russisch, Engels ondertiteld Ooit gefantaseerd over een drijvende stad midden op zee, verbonden door kilometers lange bruggen? Dat was geen fantasie. 100 kilometer uit de kust van Baku in de Kaspische zee ligt namelijk Neft Daslari, een stelsel van booreilanden met een hotel, appartementen, winkels en sportvoorzieningen voor 5.000 tijdelijke bewoners, verbonden met 200 kilometer bruggen. Het werd aangelegd in opdracht van Stalin om de Sovjet Unie te voorzien van olie en het functioneert nog tot op de dag van vandaag. De documentaire, gemaakt bij het 60-jarige jubileum, toont het tot de verbeelding sprekende leven in deze Italo Calvino-achtige stad.

Voorfilm: A NECESSARY RUIN

(Evan Mather, USA, 2009, 30 min.) Taal Engels De Union Tank Car Dome in Baton Rouge van Buckminster Fuller was de grootste koepelstructuur ter wereld. Het huisvestte een werkplaats voor treinstellen, maar omdat het gebouw niet publiek zichtbaar was, was het ook nauwelijks bekend. Na verloop van tijd werden de treinstellen te lang en het gebouw onbruikbaar. Verval leidde uiteindelijk tot sloop. Zaterdag 8 oktober 15.00 – 16.25 uur NAGAKIN CAPSULE TOWER

(Rima Yamazaki, JP, 2010, 58 min.) Taal Japans, Engels ondertiteld Metabolisme was de eerste Japanse architectuurstroming na de tweede wereldoorlog, een radicale visie op een flexibel en op maat te maken stedelijk leven. De Nagakin Capsule Tower van Kisho Kurokawa is een beroemd voorbeeld: een verzameling prefab capsules werd in 1972 aan centrale kokers gemonteerd. Iedere capsule zou simpel uit te breiden door er een nieuwe aan toe te voegen. Anno 2011 is het gebouw in verval en is sloop aanstaande. Bewoners zijn echter grote liefhebbers en koesteren hun miniwoning alsof het net gebouwd is. Een historisch document met unieke beelden van binnenin de capsules en de bouw van de toren. Voorfilm: MINKA

(Davina Pardo, USA, 2011, 6 min.) Taal Japans, Engels Een Minka is een type Japanse boerderij. Een van die boerderijen in de Japanse bergen valt in handen van een Amerikaanse journalist. Hij besluit om met een Japanse vriend het in vervallen staat te transporteren en herbouwen in Tokyo, een avontuur voor het leven. Zaterdag 8 oktober 17.00 uur – 18.00 uur Talkshow Op zaterdagavond presenteert Marijke Roskam de festivaltalkshow, waarin deskundigen op het gebied van stedenbouw, architectuur en design met een bijzondere passie voor film vertellen over hun mooiste scènes. Andersom vertellen cinefielen met een liefde voor architectuur en stedenbouw (curator film Frans Westra) waarom hun gekozen beelden zo prachtig zijn. Emeritus hoogleraar architectuurgeschiedenis Ed Taverne toont in deze setting verschillende interessante Youtube-fragmenten en vertelt over zijn haat-liefdeverhouding met architectuurfilms. Voertaal: Nederlands *toegang gratis Zaterdag 8 oktober 19.30 uur – 21.00 uur THE MAN NEXT DOOR | EL HOMBRE DE EL LADO

(Mariano Cohn & Gastón Duprat, AR, 2009, 110 min.) Taal Spaans, Engels ondertiteld Leonardo, een succesvol industrieel ontwerper, woont met zijn gezin in een Le Corbusier villa in La Plata. Op een ochtend wordt hij wakker van lawaai en tot zijn ontzetting zijn er werklieden bezig om in de muur van het huis van de buren een groot raam te maken dat rechtstreeks op zijn woning uitgeeft. Leonardo protesteert met een aantal argumenten (pri-

vacy, bouwvoorschriften, zijn vrouw) en probeert zijn nieuwe buurman Victor, te dwingen te stoppen. Maar Victor wil slechts wat zon in zijn huiskamer, is dat nou zo onredelijk? Ruzie rond de enige Le Corbusier-villa van ZuidAmerika, dat kan niet goed aflopen. Zaterdag 8 oktober 21.15 – 23.15 uur WOLFEN

(Michael Wadleigh, USA, 1981, 115 min.) Taal Engels Tegelijkertijd met Wolfen werd American Werewolf in London uitgebracht en Wolfen delfde het onderspit. 30 jaar later bieden we eindelijk de kans om de film te herwaarderen. Geheel gefilmd in de South Bronx in New York biedt alleen al dat decor een reden om te kijken. Het is een goed gefilmd beeld van een lege wereldstad in de sloopstand. In die wereld met slooppanden blijkt een genetisch doorontwikkeld soort wolf zich zeer thuis te voelen; het moordt de ene bewoner na de andere projectontwikkelaar uit. Wie weet waar ze anno 2011 leven, in leegstaande kantoren? U bent gewaarschuwd! Zaterdag 8 oktober 23.30 – 01.30 uur ZONDAG in GRONINGEN THE FREAKY STORY OF THE FUNKY SKYSCRAPER

(Andres Rubio, SP, 2011, 75 min.) Taal: Spaans, Engels ondertiteld Van de vele briljante architecten die in vergetelheid zijn geraakt staat de Madrileense Miguel Fisac waarschijnlijk hoog op de lijst. Deze verrassende documentaire toont zijn leven en werk parallel met de politieke ontwikkelingen van Spanje. Fisac ontwierp in de Franco periode de Pagode – het gebouw waar de titel naar verwijst - , een iconische kantoortoren voor een farmaceutisch bedrijf, een frivool en optimistisch gebouw dat meteen door het publiek werd omarmd. Hij maakte daarna nog andere wereldstaaltjes van bekisting, ‘soft architecture’ genoemd. De documentaire is een eerlijk eerherstel voor deze in alle opzichten tegendraadse architect. Voorfilm: TEGELS

(Johan Rijpma, NL, 2008, 2 min.) Taal Niet gesproken Stopmotion film van stoeptegels in Nederland. Zondag 9 oktober 12.00 – 13.20 uur UTOPIA LONDON

(Tom Cordell, VK, 2010, 82 min.) Taal Engels Een virtuoze documentaire waarin de kijker meegenomen wordt langs het werk van de naoorlogse modernistische architecten in Londen. De filmmaker zoekt die architecten op en ontmoet hen in hun gebouwen. Deze idealisten waren ooit verenigd rond een visie dat wetenschap en kunst een stad van gelijke burgers kan creëren. Wat waren de sociale en politieke agenda’s van die tijd en hoe zijn deze revolutionaire gebouwen van betekenis veranderd? Geïnspireerd door het optimisme van toen wordt de vraag gesteld: ‘where do we go from here and now?’ * Na afloop van de film is de filmmaker aanwezig voor een nagesprek

(Callum Cooper, VK, 2010, 3 min.) Taal Niet gesproken De eerste smartphone film van het festival zet de toon goed, een dwarsdoorsnede van de verzameling Londonse voordeuren. Zondag 9 oktober 13.45 – 15.45 uur

een Arabische prins. Wat wordt er nu eigenlijk verwacht en hoe te ontwerpen in werkelijk the middle of nowhere? Een vermakelijke en uitstekende documentaire waarin geld en architectuur elkaar ontmoeten, in de woestijn. Zondag 9 oktober 17.15 uur Samen: Zondag 9 oktober 16.00 – 18.10 uur

Norman Foster aan de technologie. Zijn uitbundige futuristische visies spatten uit de stadsskylines. Deze film schetst Norman Foster’s carrière: van zijn begin als een jongen uit een arbeidersgezin, via de oprichting van zijn eigen architectenbureau met zijn vrouw Wendy en met Richard Rogers tot zijn status als glamourarchitect. Bijzonder mooi gefilmd werk en portret van Foster.

CAPITAL

EKÜMENOPOLIS

Voorfilm: MAD ON ROCKS 2

(Max Pozdorovkin & Joe Bender, USA, 2010, 56 min.) Taal: Russisch, Engels ondertiteld Astana, de verse hoofdstad van Kazachstan, viert het 10-jarig jubileum. Een stad met ambitie zoals ook het culturele centrum van Norman Foster moet onderstrepen. Het zoekt in het midden van de woestijn naar een onafhankelijk, post-Russisch reden van bestaan. De crisis maakt het er niet gemakkelijker op. Zondag 9 oktober 16.00 uur

(Imre Azem, TU, 2011, 88 min.) Taal Turks, Engels ondertiteld Istanbul, de stad van 15 miljoen kan nauwelijks op adem komen, laat staan dat een stedelijke visie ten grondslag ligt aan de turbulente ontwikkelingen. Hier is de stad overgeleverd aan de neoliberale ontwikkelingen en ontstaat een steeds grotere kloof tussen rijk en arm, die ook in de stad zichtbaar wordt. In deze documentaire wordt eindelijk eens kritisch stilgestaan bij de ontwikkelingen van de poort tussen Azië en Europa. Aan bod komen de verkeersplannen, waaronder de derde brug over de Bosporus, ecologische problemen en landspeculatie. Ontstaat hier dan de lang verwachte Ekümenopolis, een wereldwijde stad of is het slechts chaos dat ons te wachten staat? Zondag 9 oktober 18.30 – 20.00 uur

(Johan Rijpma, NL, 2010, 2 min.) Taal Niet gesproken Paraplu’s, gefilmd vanaf hoge locaties worden gevolgd door de stad Utrecht. Zondag 9 oktober 20.30 – 21.45 uur

Voorfilm: VICTORIA, GEORGE, EDWARD AND THATCHER

-- pauze -THE DESERT CASTLE

(Eirin Gjørv, DK, 2007, 55 min.) Taal Deens, Engels, Engels ondertiteld ‘This is group dynamics at its worst and at its best’, zo concludeert Kjetil T. Thorsen van het Noorse architectenbureau Snøhetta. Hij heeft het over het Gateway project van Ras Al Khaimah in Saoedie Arabië, dat op dit moment wordt uitgevoerd. We zien het sympathieke Snøhetta een open creatief ontwerpproces inzetten met werknemers en een een onderhandelingsproces met de opdrachtgever:

HOW MUCH DOES YOUR BUILDING WEIGH, MR FOSTER?

(Norberto Lopez & Carlos Carcas, UK, 2010, 72 min.) Taal Engels De brug in Millau, vliegveld Chek Lap Kok of the Gherkin in London, het zijn odes van

GRoningen forum images 12.00

12.30

13.00

13.30

Zaterdag/ saturday zondag/ sunday

14.30

15.00

My Playground The Freaky Story of the Funky Skyscraper

19.00

19.30

Zaterdag/ saturday zondag/ sunday

14.00

20.00

20.30

16.00

21.00

21.30

22.00

17.00

17.30

18.00

18.30

Nagakin Capsule Tower Capital + A Desert Castle

22.30

The Man Next Door How much does your building weigh, mr. Foster?

16.30

The Oil Rocks

Utopia London

Talkshow Ekümenopolis (Start: 18.30)

15.30

23.00

23.30

00.00

00.30 Wolfen

01.00

01.30

donderdag/thursday 06.10.2011 11.30

12.00

12.30

13.00

13.30

14.00

14.30

15.00

15.30

16.00

16.30

17.00

17.30

18.00

12.00

12.30

13.00

13.30

14.00

14.30

15.00

15.30

16.00

16.30

17.00

17.30

18.00

Zaal/theater 1

vrijdag/friday 07.10.2011 11.30

Debate+Film Economics of Beauty

Zaal/cinema 1

Debate+Film Station to City

Zaal/cinema 2 Debate+Film Do-It-Yourself-City

Zaalcinema 5 Zaal/cinema 6

Debate+Film Architecture in the Meantime

Living Architectures

New Urban Cowboy

foyer

Free filmprogram

zaterdag/saturday 08.10.2011 11.30

12.00

12.30

13.00

13.30

14.00

14.30

15.00

15.30

Debate+Film And the Winner is...

Zaal/cinema 1 Zaal/cinema 2

The Bungalows of Rockaway

Zaal/cinema 5

Citizen Lambert Archiprix International 2011

Zaal/cinema 6 foyer

16.00

16.30

17.00

17.30

18.00

John P

Mission Statements

The Freaky S Funky Sky

Lost Town

Der Traum vom Baumhaus

How much does your building weigh, mr. Foster?

P

Movements Co

Eye above Prague Early talkshow

Free filmprogram

buiten/outside

Free fi

Bike+Film: A Peek at the Neighbours

zondag/sunday 09.10.2011 11.30 Zaal/cinema 1 Zaal/cinema 2 Zaal/cinema 5 Zaal/cinema 6 foyer buiten/outside

12.00

12.30

13.00

13.30

Crusade through Europe

Für den Schwung sind Sie zuständig

Garbage Dreams

14.00

14.30

15.00

15.30

16.00

Debate+Film The African Metropolis

Free filmprogram

17.00

17.30

Grande Hotel

Buster Keaton, Architect

Architect’s Video Roulette

The Oil Rocks

New Urban Cowboy

Antwerp Central

Lettera 22

Themroc

16.30

Early Talkshow Bike+Film Crusade through Rotterdam

18.00

ROTTERDAM LANTARENVENSTER 18.30

19.00

19.30

20.00

20.30

21.00

21.30

22.00

22.30

23.00

23.30

00.00

00.30

01.00

01.30

02.00

21.30

22.00

22.30

23.00

23.30

00.00

00.30

01.00

01.30

02.00

01.00

01.30

02.00

01.30

02.00

Opening film Ekümenopolis

18.30

19.00

19.30

20.00

20.30

21.00

How much does your building weigh, mr. Foster?

Utopia London

Antwerp Central

My Playground

Lo Speccio

The Man Next Door

Capital + I.M. Pei Building China Modern

Mirage + The Desert Castle

Shorts 3x3

Eye above Prague

The Oil Rocks

Touche pas à la Femme Blanche

Late talkshow

18.30

19.00

19.30

Portman, A Life of Building

20.00

20.30

21.00

22.00

Space, Time & Land

Story of the yscraper

23.00

23.30

Models

Zum Vergleich

filmprogram

Homebodies

DJ

Late talkshow

19.30

Unfinished Spaces

Space, Time & Land

20.00

20.30

21.00

21.30

22.00

22.30

Desert Utopia

Nagakin Capsule Tower

Ekümenopolis

My Playground

23.00

23.30

00.00

00.30

Capital + I.M. Pei Building China Modern

John Portman, a Life of Building

Shorts Rotterdam

Free filmprogram

00.30

Desert Utopia

Um Lagor ao Sol

19.00

00.00

Utopia London

Medianeras

ontinued

22.30

Mirage + The Desert Castle

Here we go round the Mulberry Bush

Perspectives

18.30

21.30

DJ

The Man Next Door

Lost Town Closing film: Wolfen Late Talkshow

DJ

01.00

Praktische informatie Locatie LantarenVenster Otto Reuchlinweg 996 (Wilhelminapier) 3072 MD Rotterdam Openingstijden AFFR 6 tot en met 9 oktober 2011 Openingsfilm: donderdag 6 oktober 20.00 uur Slotfilm: zondag 9 oktober 22.30 uur Entree Entree per film, fiets+film, debat+film: € 9/ € 8 (korting) Openingsfilm, debat+film Economics of Beauty en Station to City: € 18 Studium Generale en ArchiPrix international 2011: € 5 Dagkaart: € 25 De (online) kaartverkoop start op 26 september. Tickets en informatie Kassa LantarenVenster: 010 - 277 22 77 Dagelijks kunt u vanaf 13.00 uur en een half uur voor aanvang van de film terecht bij de kassa van LantarenVenster voor kaarten en informatie. Op zondag opent de kassa rond 10.00 uur. De kassa sluit een kwartier na aanvang van de laatste voorstelling, rond 22.00 uur. Alle kaarten van het festival zijn online te bestellen.U kunt online kaarten kopen tot aan de dag van de voorstelling. U krijgt een e-ticket met barcode per e-mail. Print dit ticket uit, het wordt gescand aan de zaal. Wanneer u kaarten koopt met LV-pas korting, scannen we de code op uw pas. Zorg dus dat u deze kunt laten zien aan de zaal. U kunt online zowel met iDeal als creditcard betalen. Per bestelling kunnen maximaal 8 kaarten gekocht worden. De prijs voor een onlineticket is € 9. De geldende kortingen zijn alleen mogelijk aan de kassa. Dagkaarten dienen in dezelfde transactie met de kaarten voor die dag aangeschaft te worden. Bereikbaarheid LantarenVenster is gevestigd in het New Orleans-gebouw van

architect Álvaro Siza op de Wilhelminapier op de Kop van Zuid, vlak naast de Erasmusbrug. Openbaar vervoer Metro: met lijn D (de Calandlijn) naar metrostation Wilhelminaplein. Tram: de lijnen 20, 23 en 25, uitstappen bij halte Wilhelminaplein. Vanaf het Wilhelminaplein is het 5 minuten lopen (Langs het Luxortheater rechtdoor de Wilhelminapier op) naar LantarenVenster, Otto Reuchlinweg. Veerdienst: vanaf de Leuvenhaven (€3,60 pp) en de Veerhaven (€2,90 pp) vertrekt dagelijks regelmatig de veerdienst naar Hotel New York, Wilhelminapier. Wachttijd maximaal 15 minuten. Afvaarten donderdag en zondag tot 24.00 uur, Vrijdag en zaterdag tot 01.00 uur Watertaxi: haltes Hotel New York en Luxor (vooraf bestellen) Parkeren Op de Wilhelminapier bevinden zich openbare parkeerplaatsen waar van maandag t/m zaterdag tussen 09.00 en 18.00 uur en op zondag tussen 12.00 en 18.00 uur betaald moet worden. Betalen kan alleen met een chipknip of credit card. Let op: parkeer binnen de parkeervakken! De parkeergarage World Port Center (P3) is geopend van 6:30 tot 23:30, daar kan ook contant worden betaald. De parkeergarage Maastoren (Wilhelminakade 101) is 24 uur per dag open. Aan de kassa van LantarenVenster zijn uitrijkaarten te koop (à € 8,50). Neemt u bij binnenkomst een parkeerkaart en maakt u géén gebruik van de creditcardmogelijkheden. Bij vertrek kunt u met uw inrijkaart de deur openen van de voetgangersingang van de garage aan de Wilhelminakade (NB: andere uitgang dan inrit auto). www.affr.nl www.lantarenvenster.nl

FILMPROGRAMMA IN GOETHE INSTITUT EN TSJECHISCH CENTRUM ROTTERDAM Architectuurclips + Auto*mat De documentaire filmmaker Andreas Schmidt heeft tussen 2008 en 2011 in opdracht van het Goethe-Institut een aantal korte films gerealiseerd over belangrijke nieuwe gebouwen in Duitsland. De architectuurportretten tonen opzienbarende nieuwe gebouwen zoals het Vitra-Design-Museum, de nieuwe synagoge in Mainz en het Mercedes-Benz-Museum van UN Studio, maar ook historische gebouwen zoals de Kanzlerbungalow in Bonn en innovatieve verbouwingen van oude industriële architectuur zoals het Kunst- und Medienzentrum

Dortmunder U, dat in een voormalige brouwerij heropend werd in het kader van RUHR.2010. Naar aanleiding van het AFFR zijn deze films doorlopend in het Goethe-Institut te zien. De bezoekers zijn van harte uitgenodigd voor een kopje koffie met koekje! Westersingel 9 Dinsdag 4 - donderdag 6 okt 2011 | 15-19 uur Vrijdag 7 okt 2011 | 15-17 uur | toegang gratis

Auto*mat is een inventieve documentaire over de tirannie van de auto ‘Automat’ of ‘auto*mat’? De titel van dit bijzondere filmproject refereert aan de door technologie gedomineerde samenleving van vandaag de dag, maar kan in het Tsjechisch ook ‘schaakmat voor de auto’ betekenen. Uit onvrede over de smerige lucht, volgeparkeerde stoepen en vele verkeersongelukken bij hem in de buurt begon regisseur Martin Marecek vanuit zijn raam vast te leggen hoe de auto zijn woonplaats Praag in de greep heeft. Gaandeweg ging hij ook op zoek naar alternatieven voor de dominantie van de auto. Wat begon als een documentaire, ontwikkelde zich tot een burgerbeweging die het bewustzijn over de verkee rsproblematiek in Praag, en de centrale rol van de auto daarin, probeert te verhogen. Westersingel 9 | Vrijdag 7 okt 2011 | 19.30 uur | toegang 4 euro

PROGRAMMA AFFR ROTTERDAM De films zijn over het algemeen niet Nederlands ondertiteld, de voertaal van het festival en de meeste debatten is Engels. Bij veel films is de filmmaker aanwezig voor questions & answers (Q&A) na afloop van de film. De prijs voor films, debat+film en fiets+film is € 9 (€ 8 met korting) tenzij anders vermeld. FOYERPROGRAMMA Gratis toegankelijk schermen Highrise | out my window

(Katerina Cizek, CA, 2011, interactive) Fascinerende online documentaire van 360 graden filmpanorama’s, gemaakt in en vanuit hoogbouw over de hele wereld. Van buiten zien er allemaal hetzelfde uit, maar van binnen niet.

Ockenburgh jeugdherberg, nu in opslag wachtend op herbouw. The fountain head - version sr

(Société Réaliste (ed.), FR, 2010, 114 min.) De beroemdste architectuurfilm zoals die nog nooit vertoond is. Het kunstenaarscollectief Société Réaliste heeft de film per frame ontdaan van acteurs en geluid, zodat we kijken naar waar het werkelijk over gaat – de architectuur in de film. Talkshow In de middag en avond is er een talkshow in de foyer met filmmakers en architecten die op het festival in de spotlight staan. Uw talkshowhost is Jord den Hollander. De talkshowgasten worden op de dag zelf bekend gemaakt. Voertaal Engels

Mediating mediums

(Greg Tran, 5 min. 2011) De natte droom van iedere architectonische ontwerper op een droge wijze uiteengezet; augmented reality als volwaardig 3-D digitaal ontwerpinstrument. My favourite architect

(Arne Verbrugh, Christiaan van Schermbeek e.v.a. NL, 2011, 54 min.) In het kader van Archiprix International 2011 zijn de beste architectuurstudenten ter wereld gevraagd wie hun favoriete architect is en wat hen het meest inspireert. De interessante en komische antwoorden onthullen wat van de tijdloosheid en modegevoeligheid van architectuur maar ook van een besef van lokaal en mondiaal.

Buitenprogramma Voor het buitenprogramma is een beperkt aantal plaatsen beschikbaar. BIKE+film/wandeling/FIETS+film: wilhelminapier, GLUREN BIJ DE BUREN

World builder

Voertaal Engels of Nederlands De Wilhelminapier prijkt op menig ansichtkaart, hèt promotieplaatje van Rotterdam. Maar hoe is het achter de schermen van die iconen en hoe ziet de blik van binnen naar buiten eruit? In het kader van Gluren bij de Buren, onderdeel van de Woonmaand van Rotterdam.info, vertrekken er vanuit LantarenVenster de gehele dag fietsexcursies met wonen (film) en architectuur als thema. Het AFFR toont zaterdag filmprogramma’s over wonen, zoals Um Lugar Ao Sol | High Rise, Traum Vom Baumhaus, Medianeras En The Bungalows Of Rockaway. In de foyer is de installatie Highrise/Out My Window gratis te zien. Het volledige programma wordt op www.rotterdam.info bekend gemaakt. Zaterdag 8 okt 14.00 uur

(Bruce Branit, USA, 2010, 9 min.) Een man bouwt een virtuele wereld voor zijn vrouw. De werkelijkheid is anders. Showreel van computer generated imaging.

Bike+film/fiets+film: crusade through / kruistocht door rotterdam

Sensibel, ozymandias, 5am

(Michiel van Bakel, NL, 2009, 3,2,1 min.) Drie experimentele films van de Rotterdamse kunstenaar Michiel van Bakel. Verbeelding van geluid en trillingen van de A4 tot Rotterdam, mijmeringen over de vergankelijkheid van bouwwerken en een virtueel standbeeld op de Binnenrotte.

Projecties CITYMEDIA PRESENTATION

Een selectie van de Architectuurclips op Citymedia Rotterdam op metrostation Beurs. Models: think, shape, show, love, fury (Giorgio Scianca (ed.), IT,

2011, 33 min.) De maquette als lijdend voorwerp in de film, een compilatie van speelfilmfragmenten waarin acteurs hun maquettes maken, liefkozen en haten. Verzameld door Giorgio Scianca van Architects’ Book. Monitor

(Frank van der Salm, NL, 2008, 5 min.) De 25.000 foto’s van een studiereis naar de USA zijn verzameld door fotograaf Frank van der Salm. Vijf hypnotiserende minuten. The floating spirit of frank van klingeren

(Denis Guzzo, NL, 2010, 5 min.) Timelapse opnames van kunstenaar Denis Guzzo van de ontmanteling van de Haagse

Voertaal Engels of Nederlands Slapen, een sauna nemen of heroïne spuiten, het kan allemaal in Rotterdamse kerken. De ArchiGuides nemen je mee op een fietstocht van 2,5 uur langs de minder bekende kerken in Rotterdam. De kerken tonen de verschillende functies van de kerk in de Rotterdamse samenleving, we bezoeken oude en nieuwe kerken, zowel nog in gebruik als na herontwikkeling. Een kerk heeft meer te bieden dan je in eerste instantie denkt! Vooraf aan de kruistocht is het filmprogramma Kruistocht Door Europa te bezoeken. Zondag 9 okt 14.00 uur DEBAT+FILM In de zalen In debat+film ligt de focus op gasten en debat, de korte films of filmfragmenten zijn speciaal voor het onderwerp van het debat uitgekozen. Aansluitend zijn andere filmprogramma’s te bezoeken die verder op het debatthema ingaan.

Debat+ film : station to city Samengesteld en georganiseerd door vereniging Deltametropool Voertaal Nederlands/Engels Vroeger was er geen film waar niet een trein of een station in voorkwam, maar anno nu functioneert het station alleen nog maar als decor voor grote rampenfilms. De vereniging Deltametropool vindt het hoogste tijd om de rol van stations in de stad tegen het licht te houden. Hoe worden station en stad aan elkaar verbonden in steden in Azië, Europa en Amerika? Aan de hand van korte films over projecten en ideeën wordt het debat gevoerd. Tip aansluitend is de film Antwerp Central te bezoeken. (speciale prijs: € 18) Vrijdag 7 okt 14.30 uur Debat+ film : architecture in the meantime / architectuur van de tussentijd Samengesteld en georganiseerd door Studium Generale en Erasmus cultuur Voertaal Nederlands/Engels In de ruimte tussen plan en oplevering - de tussentijd - zien bewoners en kleine ondernemers kans om tijdelijk culturele en ecologische projecten te laten opbloeien, zeker nu die tussentijd permanenter lijkt te worden. Filmfragmenten leiden het debat in met Jan Konings (architect), dr. Gijs van Oenen (filosoof EUR, en drs. Robin van den Akker (filosoof EUR en mede-oprichter van metamodernism.com). (speciale prijs: € 5) Vrijdag 7 okt 16.00 uur

Debat+ film : the economics of beauty Samengesteld en georganiseerd door het EDBR Voertaal Engels De kwaliteit en schoonheid van de binnenstad is doorslaggevend in de concurrentiestrijd tussen steden. De Economic Development Board Rotterdam (EDBR) formuleert een advies aan het Rotterdamse college van B&W over nut en noodzaak van investeren in binnenstedelijke kwaliteit en schoonheid en de rol die binnenstedelijke verdichting daarin speelt. Achterliggende gedachte is dat Rotterdam, in de wereldwijde wedloop tussen steden om het aantrekken van bevolking, bedrijven en toeristen, vooral moet inzetten op de kwaliteit van de binnenstad. Dit moet, wat de toekomst ook brengt, de topprioriteit van de gemeente zijn. Tijdens deze conferentie presenteert de edbr haar eerste conclusies. Die conclusies zijn daarna input voor een inhoudelijke discussie met de zaal, die wordt gevoerd aan de hand van filmfragmenten. De korte film Rotterdam zal het debat aanzwengelen.

(speciale prijs: € 18) Vrijdag 7 okt 14.00 uur Debat+ film DO-IT-YOURSELF-CITY/ DOE-HET- ZELF STAD Samengesteld en georganiseerd door de Provincie Zuid-Holland en Stadsontwikkeling Rotterdam Voertaal Nederlands/Engels Nu overheden zich terugtrekken en er minder middelen beschikbaar zijn voor bijvoorbeeld stedelijke vernieuwing moet het vernieuwingsinitiatief van ‘onderaf’ (lees burgers en ondernemers) komen. In het debat wordt ingegaan op de aanleidingen en mogelijkheden voor stedelijke initiatieven, die zowel uit noodzaak als idealisme worden ontplooid. Aan de hand van filmfragmenten van o.a. New Urban Cowboy (bewonersinitiatief in de USA) en Lettera 22 (ondernemersinitiatief in Italië) worden met de twee aanwezige filmmakers, sprekers en de zaal ervaringen gedeeld en ideeën uit te wisselen. Tip Aansluitend is de film New Urban Cowboy te bezoeken. *filmmaker aanwezig Vrijdag 7 okt 12.45 uur DEBAT+FILM: AND THE WINNER Is... Samengesteld en georganiseerd door het Goethe-Institut Voertaal: Engels Twee indringende documentaires (Lost Town en Eye over Prague) over dramatisch afgelopen architectuurprijsvragen waren aanleiding om eens langer stil te staan bij Europese prijsvragen. Een jubelend oordeel van een vakjury met ambitieuze architecten staat tegenover een soms ronduit vijandige publieke opinie. Wat gaat hier nu werkelijk mis? Debat met de architecten uit de film Lost Town: Anne Niemann & Johannes Ingrisch en Cillly Janssen van Architectuur Lokaal. Tip Aansluitend kan de film Lost Town of Eye Over Prague worden bezocht. Zaterdag 8 okt 13.30 uur

*filmmaker aanwezig Vrijdag 7 okt 18.15 uur Zondag 9 okt 16.00 uur

Citizen Lambert | Joan Of Architecture

Archiprix International 2011

(Arne Verbrugh, Christiaan van Schermbeek e.v.a. NL, 2011, 43 min.) Taal Engels Geselecteerd als beste afstudeerder van je opleiding en dan met al je wereldwijde collega’s in een workshop van een week Manhattan opnieuw ontwerpen. Hoe pak je zoiets aan? Verslag van deze workshop bij het MIT en de uitreiking van de Hunter Douglas Awards in het Guggenheim in New York aan de ontwerpers van ‘s werelds beste afstudeerplannen (architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur). *filmmaker aanwezig (speciale prijs: € 5) Zaterdag 8 okt 12.00 uur Architect’s video roulette

Marco Brizzi (Image, Florence) is uw casino host vanavond, hij zet de video roulette van architectuurvideos in beweging. Tot zo’n 20 korte films van state-of-the art en debuut architectuurpresentaties worden vertoond, willekeurig door het rouletteballetje geselecteerd. Stuur uw architectuurvideo in via de website van het AFFR om mee te doen aan de roulettetafel, maar na 6 oktober….rien ne va plus! Voertaal Engels Zondag 9 okt 16.30 uur

Debat+ film : The African Metropolis Voertaal: Engels Afrika maakt roerige tijden mee, van diepe armoede en opstanden tot economische investeringen en groei. De Afrikaanse metropool is er een van informaliteit en contrasten. Welke ontwikkelingen vinden er plaats, zijn er positieve kwaliteiten te ontdekken en kunnen kunst en architectuur een inspiratie zijn? Debat met Hilde Heijnen en Ola Uduku. Tip Rondom dit programma zijn Grande Hotel, Garbage Dreams en Ekümenopolis te zien.

Een overzicht van de architectuur in het oeuvre van Buster Keaton, meester van de stomme film. Met de volledige versie van One Week (Buster Keaton, Usa, 1920, 22 Min.) en fragmenten uit onder meer: The Scarecrow, Steamboat Bill jr en The Electric House wordt Keaton postuum geëerd als de beste (slapstick) architect ooit. Samengesteld en gepresenteerd door Piet Vollaard (Archined) Zondag 9 okt 14.15 uur

VOORFILM: A Procura De Pancho

1> Capital (Max Pozdorovkin & Joe Bender, USA, 2010, 56 min.) Taal Russisch, Engels ondertiteld Astana, de verse hoofdstad van Kazachstan, viert het 10-jarig jubileum. Een stad met ambitie zoals ook het culturele centrum van Norman Foster moet onderstrepen. Het zoekt in het midden van de woestijn naar een onafhankelijk, post-Russische reden van bestaan. De crisis maakt het er niet gemakkelijker op. *filmmaker aanwezig

FILMPROGRAMMA in de zalen

(Teri Wehn-Damisch, CA, 2007, 52 min.) Taal Engels, Frans, Engels ondertiteld Lichtvoetige documentaire over de legendarische Phyllis Lambert, grondlegger van het Canadian Centre for Architecture. Deze karakterdame was in feite de opdrachtgever van Mies van der Rohe voor The Seagram Building. Hij bracht haar in contact met architectuur en sindsdien is de liefde voor het vak niet meer verdwenen. VOORFILM: Studio Gang Architects | Aqua Tower

(Tom Piper, USA, 2009, 27 min.) Taal Engels Een nieuw icoon voor Chicago. De film volgt het ontwerpproces van de wulpse wolkenkrabber van Studio Gang, onder leiding van architecte Jeanne Gang. De toren was al tijdens de bouw een publiekslieveling. Zaterdag 8 okt 13.15 uur Crusade Through Europe / Kruistocht Door Europa

Het meest passende zondagprogramma van het AFFR stelt de transformatie van kerken aan de orde. De opgenomen interviews met Alain de Botton en Antoine Bodar leiden de volgende films in. The Madman And The Cathedral

(James Rogan, UK, 2009, 20 min.) Taal Spaans, Engels ondertiteld De landbouwer Don Justo krijgt in 1963 de goddelijke ingeving dat hij een kathedraal moet bouwen. Hij vertrekt naar Madrid en zonder ervaring, geld en zelfs zonder ooit een kathedraal te hebben gezien, bouwt hij tot op de dag van vandaag zijn kathedraal. Grote Genade | Good Grace

Buster Keaton, Architect

(Christopher Bisset, SA, 2010, 10 min.) Taal Niet gesproken Prijswinnende en liefdevol gemaakte korte film van Zuid-Afrikaanse studenten over het inspirerende werk van kunstenaar-architect Pancho Guedes. Zondag 9 okt 14.00 uur

dynastieën. Een grote uitdaging om oud met nieuw te combineren, zegt de architect die een glazen piramide midden in het Louvre bouwde. Vrijdag 7 okt 22.45 uur Zondag 9 okt 22.30 uur

Antwerp Central

2> I.M. Pei, Building China Modern

(Peter Krüger, BE, 2011, 93 min.) Taal Nederlands, Engels ondertiteld Een caleidoscopische filmtrip door stationskathedraal Antwerpen Centraal. Geïnspireerd door het boek Austerlitz en verteld door acteur Johan Leysen wordt het station een metafoor voor een tijdmachine.

(Anne Makepeace, USA, 2010, 53 min.) Taal Chinees, Engels, Engels ondertiteld I.M. Pei is al ruim in de 80 en voor het eerst bouwt hij in zijn geboortestad Suzhou. Hij krijgt de opdracht om een modern museum te bouwen in de oudste buurt van de stad, met historische structuren uit de Ming en Qing

(Lieza Rüben, NL, 2009, 55 min.) Taal Nederlands In het Limburgse Maria-Gewanden gaat een kerk sluiten. Een gebouw met een grote symbolische en sociale waarde, dat echter het oorspronkelijke draagvlak heeft verloren. Het belandt in een strijd tussen boekhouders, kerkbestuurders en parochianen. De film fileert het stapsgewijze proces hoe een gemeenschap haar gebouw loslaat en gedwongen is een keuze te maken. *filmmaker aanwezig Tip fiets+film kruistocht door Rotterdam Zondag 9 okt 11.30 uur Der Traum Vom Baumhaus

(Beate Lendt, NL, 2011, 85 min.) Taal Engels, Duits, Frans, Engels ondertiteld Wereldpremière Architect Frei Otto is vooral bekend van zijn Olympisch Stadion in München, maar minder bekend is zijn project dat hij voor de IBA Berlijn van 1987 bouwde: de Ekohuizen. Het bijzondere project werd samen met 18 huishoudens ontworpen, die niet wisten wat het gebouw ging worden of kosten. Iedereen bouwde zijn droom binnen één complex, waardoor fascinerende gebouwen zijn ontstaan. Ondersteund door Archined en het Goethe-Institut *filmmaker aanwezig Zaterdag 8 okt 15.30 uur

Desert Utopia

landse openbare ruimte: de 30X30 stoeptegel.

(Jake Gorst, USA, 2010, 55 min.) Taal Engels Mid-century Architecture in Palm Springs is de inspiratie voor veel Hollywoodfilms: magnifieke villa’s in een dorre omgeving met her en der een palmboom. Deze documentaire vertelt een breed spectrum van de creatieve naoorlogse architectuur van onder andere John Lautner, Richard Neutra en William Cody en heeft unieke archiefbeelden. * producent aanwezig Ondersteund door DiederenDirrix

VOORFILM 2: MAD ON ROCKS 2

VOORFILM: American Homes

(Bernhard Friedman, USA, 2011, 12 min.) Taal Engels Zwart-wit animatie die je in enkele minuten door de geschiedenis van de Amerikaanse woningtypologieën neemt. Zaterdag 8 okt 22.00 uur Zondag 9 okt 20.30 uur

(Johan Rijpma, NL, 2010, 2 min.) Taal Niet gesproken Paraplu’s, gefilmd vanaf hoge locaties worden gevolgd door de stad Utrecht. Vrijdag 7 okt 23.00 uur Zaterdag 8 okt 15.15 uur Für Den Schwung Sind Sie Zuständig

(Margarete Fuchs, DE, 2003, 58 min.) Taal Duits, Engels ondertiteld Oost-Duitse architectuur is synoniem met industriële Plattenbau. Maar ondertussen was er één iemand die de taak had om ‘schwung’ in de republiek te brengen: Ulrich Müther. Het contrast kon niet groter zijn. Zijn betonschaalconstructies, met name aan de Oostzeekust zijn prachtige follies: een theehuis, reddingsstation, wachthuis of tentoonstellingsruimte, het zijn iconen van Oost-Duitse architectuur geworden. *filmmaker aanwezig VOORFILM: Pancho Guedes, An Alternative Modernist

(Pedro Gadanho, POR, 2009, 30 min.) Taal Portugees, Engels ondertiteld Interviews met en over Pancho Guedes, Portugese architect-kunstenaar die zijn hele leven heeft gebouwd in Afrika, met name in Mozambique. Zijn stijl is eclectisch en altijd fantasievol; ‘ik zie het verschil niet tussen architectuur, schilderen en beeldhouwen’. Zondag 9 okt 12.00 uur Garbage Dreams

Ekümenopolis

(Imre Azem, TU, 2011, 88 min.) Taal Turks, Engels ondertiteld Istanbul, de stad van 15 miljoen kan nauwelijks op adem komen, laat staan dat een stedelijke visie ten grondslag ligt aan de turbulente ontwikkelingen. Hier is de stad overgeleverd aan de neoliberale ontwikkelingen en ontstaat een steeds grotere kloof tussen rijk en arm, die ook in de stad zichtbaar wordt. In deze documentaire wordt eindelijk eens kritisch stilgestaan bij de ontwikkelingen van de poort tussen Azië en Europa. Aan bod komen de verkeersplannen, waaronder de derde brug over de Bosporus, ecologische problemen en landspeculatie. Ontstaat hier dan de lang verwachte Ekümenopolis, een wereldwijde stad of is het slechts chaos dat ons te wachten staat? *filmmaker aanwezig Ondersteund door De Zwarte Hond Donderdag 6 okt 20.00 uur (als openingsfilm incl. feest € 19) Zondag 9 okt 18.15 uur

(Mai Iskander, USA, 2009, 79 min.) Taal Arabisch, Engels, Engels ondertiteld De film volgt drie jongens die opgroeien en werken in de afvalverwerkende wijk in Caïro. Dit is de wijk waar 60.000 Zabbaleen ‘afvalmensen’ wonen en werken. Het lukt de Zabbaleen om zo’n 80% van al het afval van de stad te recyclen, de wijk is een grote recyclemachine waarmee zij hun leven onderhouden. Maar de gemeenschap ziet zich geconfronteerd met de mondialisering van hun vak: de grootschalige concurrenten gooien simpelweg al het vuilnis in grote vuilniswagens, storten de boel op de vuilnisbelt of in de verbrandingsoven zonder enig ander doel dan goedkoop en snel vuilnis weghalen. Prijswinnende en aangrijpende documentaire, je gooit nooit meer op dezelfde manier je vuilnis weg. Ondersteund door IHS Zondag 9 okt 12.00 uur

VOORFILM 1: Tegels

(Johan Rijpma, NL, 2008, 2 min.) Taal Niet gesproken Stopmotion film van de basis van de Neder-

Here We Go Round The Mulberry Bush

(Clive Donner, UK, 1967, 97 min.) Taal Engels Deze komische coming-of-age film speelt zich af in de net opgeleverde newtown Stevenage, bij London. Jamie is geobsedeerd door seks en doet zijn best om ontmaagd de worden, wat nog niet zo wil lukken in deze omgeving. Een cultklassieker waarin de kleur, mode, muziek, yoghurtletters en frisse modernistische architectuur je helemaal in die tijd terug zetten. Zaterdag 8 okt 19.30 uur Homebodies

(Larry Yust, USA, 1974, 96 min.) Taal Engels, geen ondertiteling Als een rustige groep bejaarden te horen krijgt dat hun appartementen moeten worden afgebroken om plaats te maken voor een serie flats, besluiten ze om actie te voeren. Wat start als een poging om de projectontwikkelaar te ontmoedigen, escaleert al snel in een grootschalige moordpartij waar zowel de ontwikkelaars als bouwvakkers het loodje leggen. Deze vermakelijke cultfilm geeft en passant een unieke blik op de sloop van een prachtige wijk in Cincinatti. Unieke kans om deze film in originele staat op het Nederlandse filmdoek te zien. Zaterdag 8 okt 00.00 uur How Much Does Your Building Weigh, Mr Foster?

(Norberto Lopez & Carlos Carcas, UK, 2010, 72 min.) Taal Engels De brug in Millau, vliegveld Chek Lap Kok of the Gherkin in London, het zijn Norman Foster’s odes aan de technologie. Zijn uitbundige futuristische visies spatten uit alle stadsskylines. Deze film schetst Norman Foster’s carrière: we zien hem als een jongen uit een arbeidersgezin die architect wil worden, via de oprichting van zijn eigen architectenbureau met zijn vrouw Wendy en vriend Richard Rogers tot zijn status als sterarchitect. Bijzonder mooi gefilmd portret van Foster. Vrijdag 7 okt 20.45 uur Zaterdag 8 okt 13.15 uur John Portman, A Life Of Building

Eye Above Prague

(Olga Spatova, CZ, 2010, 78 min.) Taal Tsjechisch, Engels, Engels ondertiteld Dramatische ontwikkelingen in Praag. Jan Kaplicky (Londonse bureau Future Systems) wint de prijsvraag van de Nationale Bibliotheek met een wulps ontwerp. Enthousiast gaat hij aan de slag in zijn geboorteplaats, maar hij vindt zowel de bevolking als de president op oorlogspad. Fly-on-the-wall documentaire volgt van begin tot eind de dramatische ontwikkelingen van de prijsvraag.

regime had toen slechts 110 luxekamers. Maar in 2010 is het hotel een schim van die glorietijd; 2500 krakers bewonen het pand, dat inmiddels tot het bot gestript is. Het hotel staat nu op de planning om gesloopt te worden om ruimte te maken voor een resort, tot groot verdriet van de bewoners. *filmmaker aanwezig Zondag 9 okt 16.15 uur

Grande Hotel

(Lotte Stoops, BE, 2010, 80 min.) Taal Portugees, Engels ondertiteld In Beira, Mozambique is in 1955 het Grande Hotel gebouwd, één van de grootste hotels ter wereld op een exuberante oppervlakte van 12.000 m². Dit pronkstuk van het koloniale

(Ben Loeterman, USA, 2011, 52 min.) Taal Engels Europese première Zelfs Rem Koolhaas is tegen wil en dank fan van John Portman, de uitvinder van eyepopping atriumgebouwen in Amerika en Azië. Atlanta is zijn benchmark met het Marriott Marquis hotel en het Hyatt Regency hotel als betoverende binnenwerelden. In de documentaire is er vooral aandacht voor het werk in Atlanta, waar hij niet alleen als architect maar ook als ontwikkelaar optrad. Een boeiend portret over zijn bekende en minder bekende werken. *filmmaker en architect Jared Portman zijn aanwezig Zaterdag 8 okt 17.45 uur Zondag 9 okt 20.30 uur

onderhandelingsproces met de opdrachtgever: een Arabische prins. Wat wordt er nu eigenlijk verwacht van Snøhetta en hoe moet je in hemelsnaam iets ontwerpen in ‘the middle of nowhere’? Een vermakelijke en uitstekende documentaire waarin geld en architectuur elkaar ontmoeten: in de woestijn. Vrijdag 7 okt 20.30 uur Zaterdag 8 okt 21.45 uur

Lettera22

(Emanuele Piccardo, IT, 2009, 46 min.) Taal Italiaans, Engels ondertiteld De verlichte ondernemer Adriano Olivetti was niet alleen entrepreneur van typemachines, hij had een visie van lettertype tot stad. Hij modelleerde zijn bedrijf naar een utopisch systeem dat lijkt op dat van Charles Fournier. Het dorp Ivrea, waar Olivetti is gevestigd, is het toonbeeld van zijn ideeën om een gemeenschap te vormen met scholen, woningen en kantoren. Tot zijn tragische dood in 1960 waren gemeenschapszin en productiviteit het hoogst van Italië. *filmmaker aanwezig VOORFILM: Into The Garden Of Glass And Steel

(Aristotelis Maragkos, UK, 2010, 14 min.) Taal: Engels Stel je een toekomst voor zonder mensen, waar de technologie het leven heeft overgenomen. Zo’n dystopisch stadslandschap zou er uitzien zoals in deze korte film over de London Docklands. Zondag 9 okt 14.00 uur Living Architectures

(Ila Bêka en Louise Lemoin, FR, 2011, 54min.) Taal Vele, Engels ondertiteld Bêka en Lemoin hebben met Koolhaas Houselife een nieuwe norm gezet in architectuurfilms. Zij tonen op nuchtere wijze het dagelijks – vaak idioot onhandige - gebruik van wereldberoemde architectuur. In deze ouverture worden vijf gebouwen gefileerd. De bekende Bordeaux villa van Koolhaas komt aan bod, nu bijgestaan door de glazenwassers van het Guggenheimmuseum in Bilbao en de portier in Renzo Piano’s kantoorgebouw in Novedrate. De kerstviering in de kerk van Richard Meier in Rome en het oogstfeest in de wijngaard in Pomerol van Herzog & de Meuron tonen de ongekende kanten van deze prachtige gebouwen. VOORFILM: Architecture Of Home

(Thórunn Hafstad, IC, 2010, 29 min.) Taal IJslands, Engels, Engels ondertiteld Liefdevolle en hilarische vertelling door de bewoners van een coöperatief woonblok in Reykjavik. Trots tonen ze de slimme en sobere details van het jaren 30 woonblok. *filmmaker aanwezig Vrijdag 7 okt 13.45 uur Lo Speccio | The Mirror

(David Christensen, IT, 2008, 90 min.) Taal: Italiaans, Engels ondertiteld Het Italiaans gehucht Viganella heeft last van vergrijzing en krimp maar vooral van een gebrek aan zon. Een architect en de burgemeester hebben een sluw plan; een grote beweegbare spiegel boven op de berg neerzetten, zodat voortaan de zon ook op het dorp schijnt. Het plan trekt media van over heel de wereld. De film volgt het hele proces van spirituele bespiegelingen, technische problemen, individueel doorzettingsvermogen tot en met het ontstaan van een onbedoelde toeristische attractie. VOORFILM: Sliding House

(Dan Lowe, UK, 2009, 4 min.) Taal Engels Een gebouw dat zich kan aanpassen aan de zon, het uitzicht en de behoefte aan privacy. Vrijdag 7 okt 20.30 uur

Mission Statements

Lost Town

(Jörg Adolph, DE, 2009, 93 min.) Taal Duits, Engels, Engels ondertiteld Anne Niemann & Johannes Ingrisch winnen de ideeënprijsvraag voor een landmark uit de kust van Suffolk. Door kusterosie is in de loop der tijden een deel van het dorp weggevaagd en het overblijvende deel is ook niet goed beschermd. Het winnend ontwerp laat dit gegeven op een poëtische wijze zien: een staalconstructie midden op zee representeert de kerken van het verloren gegane dorp. Maar in de publieksconsultatie van de gemeente met 114 inwoners blijkt er meer aan de hand. Een documentaire waarin schaamteloos wordt getoond wat er allemaal gebeurt tussen droom en daad. *architecten aanwezig Zaterdag 8 okt 15.15 uur Zondag 9 okt 22.15 uur Medianeras

(Gustavo Taretto, AR, 2011, 95 min.) Avantpremière Taal Spaans, Engels ondertiteld Martin is fobisch en woont in een geïsoleerde wereld van zijn eenkamer appartement en online virtual reality. Mariana heeft zojuist haar langdurige relatie verbroken. In haar hoofd is het een puinhoop, net zoals het appartement waarin ze haar toevlucht neemt. Martin en Mariana wonen in tegenover elkaar gelegen flats maar ze hebben elkaar nooit ontmoet. Hoe doe je dat ook eigenlijk in een overvolle stad als Buenos Aires? Wat hen scheidt is uiteindelijk wat hen samenbrengt. Mooi en lichtkomisch essay waarin de stad Buenos Aires een prachtige hoofdrol blijkt te spelen. Zaterdag 8 okt 19.45 uur

(Jord den Hollander, NL, 2011, 60 min.) Taal Nederlands, Engels, Engels ondertiteld Wereldpremière Hoe wil Nederland dat de wereld over hen denkt? De Nederlandse ambassades in Berlijn, Addis Abeba en Maputo zijn toonbeelden van Nederlandse conceptuele architectuur. Het is een fiks contrast met de dagelijkse bureaucratische gang van zaken in de ambassades. *filmmaker aanwezig Zaterdag 8 okt 15.45 uur Models: think, shape, show, love, fury (Giorgio Scianca (ed.), IT,

2011, 33 min.) De maquette als lijdend voorwerp in de film, een compilatie van speelfilmfragmenten waarin acteurs hun maquettes maken, liefkozen en haten. Verzameld door Giorgio Scianca van Architects’ Book. *gratis Zaterdag 8 okt 00.00 uur Movements Continued

(Frans Parthesius, NL 2011, 50 min.) Taal Engels Wereldpremière Documentaire over het oeuvre van Petra Blaisse. Aan de hand van interviews worden de kwaliteiten van haar gordijnen in verschillende gebouwen toegelicht. Aan bod komen het Haus der Kunst in München, de Casa da Musica in Porto, het Illinois Institute of Technology en de nieuwe Synagoge in Amsterdam (door SeARCH) die na oplevering voorzien wordt van gordijnen. *filmmaker aanwezig Zaterdag 8 okt 17.30 uur

1> Mirage

Srdan Keca, UK, 2011, 42 min) Taal Engels, Swahili, Engels ondertiteld Dubai wordt meestal afgeschilderd als een – al dan niet geslaagd - sprookje in de woestijn. Deze film vertelt een prachtig visueel verhaal over de eenzaamheid en het verlangen van de mensen in Dubai. Een golfer slaat een bal aan de rand van de stad, een Afrikaanse bouwvakker schrijft een brief naar zijn familie. 2> The Desert Castle

(Eirin Gjørv, DK, 2007, 55 min.) Taal Deens, Engels, Engels ondertiteld “This is group dynamics at its worst and at its best”, zo concludeert Kjetil T. Thorsen van het Noorse architectenbureau Snøhetta. Hij heeft het over het Gateway project van Ras Al Khaimah in Saoedi Arabië, dat op dit moment wordt uitgevoerd. We zien het sympathieke Snøhetta in een open creatief ontwerpproces met werknemers en dezelfde mensen in een

My Playground

(Kaspar Astrup Schröder, DK, 2009, 50 min.) Taal Deens, Engels, Engels ondertiteld Wat de documentaire zo uniek maakt is dat Schröder niet alleen filmt vanuit het perspectief van freerunners die de stad als speeltuin gebruiken, maar ook van architecten, politici, planners en filosofen. Met zowel moderne als traditionele architectuur worden de relaties getoond tussen freerunning en architectuur. De film is vooral opgenomen in Kopenhagen, met onder meer werk van VM Houses en de naburige Mountain Dwellings ontworpen door de Bjarke Ingels Group (BIG). Deze gebouwen weerspiegelen de interesse van de nieuwe generatie architecten die de leefstijl van free-

runners vertalen naar architectuur.

PERSPECTIVES | PERSPECTIEVEN

VOORFILM 1: Metropolis

(George Vogelaar, NL, 2011, 50 min.) Taal Nederlands, Engels ondertiteld Wereldpremière Documentaire over de Nederlandse architect Wiel Arets schetst het beeld van een bevlogen en ambitieuze man die overal op de wereld aan het werk is: Heerlen, Milaan, Zürich, Berlijn en Tokio. De makers reisden maanden met Arets mee en spraken met hem over zijn architectuur, zijn design, zijn ideeën, zijn kijk op grootstedelijke ontwikkelingen en zijn plannen en projecten. En niet te vergeten: zijn kleding. Een portret van een tomeloze man: een duizendpoot. *filmmaker en architect aanwezig Zaterdag 8 okt 17.45 uur

(short) (Rob Carter, USA, 2009, 10 min.) Taal Niet gesproken Een pop-up stad on speed. VOORFILM 2: Plan Of The City

(Joshua Frankel, USA, 2011, 13 min.) Taal Niet gesproken Moderne stadssymfonie van New York, een geanimeerde collage van de wolkenkrabbers van New York. vrijdag 7 okt 23.00 uur Zondag 9 okt 20.15 uur Nagakin Capsule Tower

(Rima Yamazaki, JP, 2010, 58 min.) Taal Japans, Engels ondertiteld Metabolisme was de eerste Japanse architectuurstroming na de Tweede Wereldoorlog, een radicale visie op een flexibel en op maat te maken stedelijk leven. De Nagakin Capsule Tower van Kisho Kurokawa is een beroemd voorbeeld: een verzameling prefab capsules werd in 1972 aan centrale kokers gemonteerd. Iedere capsule zou simpel uit te breiden door er een nieuwe aan toe te voegen. Anno 2011 is het gebouw in verval en is sloop aanstaande. Bewoners zijn echter grote liefhebbers en koesteren hun miniwoning alsof het net gebouwd is. Een historisch document met unieke beelden van binnen in de capsules en de bouw van de toren. VOORFILM: MINKA

(Davina Pardo, USA, 2011, 6 min.) Taal Japans, Engels Een Minka is een type Japanse boerderij. Een van die boerderijen in de Japanse bergen valt in handen van een Amerikaanse journalist. Hij besluit met een Japanse vriend om het in vervallen staat te transporteren en herbouwen in Tokyo, een avontuur voor het leven. Zondag 9 okt 20.15 uur

(Louis J. Gasnier & Henri Gambard, FR, 1908, 6 min.) Taal Niet gesproken De moeder van Boireau neemt hem mee naar een bouwkundig bureau, waar hij een baantje krijgt. Zowel op het kantoor als op de bouwplaats zelf loopt alles door zijn toedoen in het honderd, zodat hij er tenslotte uit wordt geschopt. RUIMTE

(Menno de Nooyer, NL,1989, 2 min) Taal Niet gesproken Korte film over de vragen: Wanneer wordt een lijn een vorm en wanneer wordt een vorm driedimensionaal? MENS EN RUIMTE

GET LUDER

SHORTS Rotterdam (77 min.) A TALE OF TEN TOWERS

(Frank van Leersum, NL, 2011, 3 min.) Taal Niet gesproken Stop motion van de torens op de Wilhelminapier. ALONE AND DESIRED

(Ferry van Schijndel, NL, 2011, 4 min.) Taal Niet gesproken Muziekvideo die zich afspeelt in villa Sonneveld. BRUG

(Gerben Agterberg, NL, 2010, 6 min.) Taal Niet gesproken Stop motion animatie over een man die in een grauwe grijze wereld tot hij een prachtige vis ontmoet.  (Ramaz Melashvilli, NL, 2010, 11 min.) Taal Nederlands, Engels ondertiteld Een plek hoog boven de realiteit op straat biedt hoop, troost en reflectie. FALLING APART | VALDRIFT

(Jasper Wessels, NL, 2010, 11 min.) Taal Nederlands, Engels ondertiteld Frank verlies zijn centrum van de zwaartekracht en beweegt zich vervolgens zijwaarts door het leven. MUSE

(Michael E. Arth, USA, 2007, 83 min.) Taal Engels De familie van Michael E. Arth verhuist van een villa met zwembad naar een door junks bewoonde ghetto in Deland, Florida. “The police told me to get a gun, so I got a staple gun and a nailgun”. Eigenhandig verbouwt hij de gekochte krotten tot een aangename oase en pionier zijn weg door zowel de bureaucratie als de misdaad. Zijn aanpak heeft aanstekelijk gewerkt; in de buurt kan inmiddels weer veilig over straat gelopen worden. De film is een reclame voor new urbanism, maar laat je niet misleiden: het is vooral een inspirerende film waarin één volhardende man de wereld (althans, de buurt) kan veranderen. *filmmaker aanwezig Vrijdag 7 okt 16.00 uur Zondag 9 okt 14.15 uur

L’APPRENTI ARCHITECTE

(Charles Huguenot van den Linden, NL, 1962, 16 min.) Een film van de stichting Goed Wonen naar een idee van Buenas de Mesquita. Taal Nederlands

DAKLOPERS

NEW URBAN COWBOY

SHORTS 3x3 3 Eye Film Amsterdam, 3 England & 3 Books (84 min).

(Margo Onnes, NL, 2010, 11 min.) Taal Frans, Engels ondertiteld Een hommage aan de Franse zwembadscènes in films, gefilmd in een villa van Jan Hoogstad. REIS DOOR DE STAD

(Gerben Agterberg, Jasper Bos, Emma Hazenak & Daniel Oliveira Prins, NL, 2010, 6 min.) Taal Niet gesproken Animatiefilm over het leven in de stad, gemaakt in een estafette met 11 animators. ROTTERDAM

(Core van der Hoeven, NL, 2011, 17 min.) Taal Nederlands, Engels ondertiteld Een goudeerlijke Rotterdamse tirade van 17 minuten over de verschrikkelijke ‘verbeteringen’ aan de stad waarin geen architect gespaard blijft, en terecht. *filmmaker aanwezig Zondag 9 okt 18.15 uur

(Jonathan Carr, UK, 2010, 9 min.) Taal Engels De beroemdste parkeergarage van Newcastle – van de film Get Carter - is afgebroken. Interview met de architect Luder tijdens de sloop. ROBIN HOOD GARDENS

(Martin Ginestie, UK, 2010, 17 min.) Taal Engels Ironische film over het functioneren van de behoorlijk vervallen Robin Hood Gardens. “Why does brutalism have a bad name? Bacause it’s brutal!” VICTORIA, GEORGE, EDWARD AND THATCHER

(Callum Cooper, UK, 2010, 3 min.) Taal: Niet gesproken De eerste smartphone film van het festival zet de toon goed, een dwarsdoorsnede van de verzameling Londonse voordeuren. A PLEA FOR MODERNISM

(Evan Mather, USA, 2011, 12 min.) Taal Engels Hurricane Katrina liet deze prachtige monumentale school in Tremé haast ongemoeid, maar desondanks staat het op de nominatie om gesloopt te worden. *filmmaker aanwezig A CONVERSATION

(Maya Santos & Orly Shuber, USA, 2010, 7 min.) Taal Engels Het verhaal van de Martin Luther King Jr. Bibliotheek in Los Angeles, verteld door de ervaren bibliothecaresse. THIS IS WHERE WE LIVE

(Ben Falk & Josiah Newbolt, USA, 2008, 3 min.) Taal Niet gesproken Een leven in boeken, een verbluffende animatie van een stad van boeken. Vrijdag 7 okt 18.15 uur *filmmakers aanwezig SPACE, LAND & TIME

(Laura Harrison & Elizabeth Federici, USA, 2010, 77 min.) Taal Engels Europese première In Europa is het Britse Archigram bekender, maar in de USA is het Ant Farm die de avantgarde van de jaren 60 en 70 vormgaven. Onder hun leiding vonden er happenings in

inflatables plaats en werden kunststatements gemaakt zoals The Cadillac Ranch. Eigenhandig construeerden ze The House of the Century, hun architecturale pièce de résistance, een woning geïnspireerd op de Apollo 11. De aanpak van Ant Farm is op dit moment een inspiratie voor de hedendaagse architectuur van de tussentijd. *filmmaker aanwezig Zaterdag 8 okt 19.45 uur Zondag 9 okt 18.30 uur

van Spanje. Fisac ontwierp in de Franco periode de Pagode, het gebouw waar de titel naar verwijst. Het was een iconische kantoortoren van een farmaceutisch bedrijf, een frivool en optimistisch gebouw dat meteen door het publiek werd omarmd. Fisac maakte daarna nog meer bijzondere staaltjes van bekisting, ‘soft architecture’ genoemd. De documentaire is een eerlijk eerherstel voor deze in alle opzichten tegendraadse architect. *filmmaker aanwezig Zaterdag 8 okt 17.30 uur

THE BUNGALOWS OF ROCKAWAY

(Jennifer Callahan, USA, 2010, 52 min.) Taal Engels Rond 1933 was Rockaway Beach bij New York ‘the place to be’. Meer dan 7000 betaalbare bungalows waren over het schiereiland verspreid, het zomeruitje van vele New Yorkse immigrantenfamilies. Maar op dit moment zijn er nog maar een handvol van die bungalows over. Robert Moses ontsloot in de jaren 60 het schiereiland met bruggen en sloopte in 1 jaar tijd bijna alle bungalows. Met de nieuwe zoning law in de hand werd een nieuwe weg aangelegd om vervolgens 35 jaar niets meer te doen. De documentaire vertelt een dramatisch verhaal over een bijzondere buurt die – in het klein - resoneert met de planning en sociale samenleving van New York. voorfilm 1: MUDGEE TOWER

(Naomi Bishops & Richard Raber, AUS, 2011, 3 min.) Taal: Engels Een architectonisch hutje op de hei. Donderdag 01.11 –00.00 uur voorfilm 2: HET ATELIER VAN R. ROLAND HOLST

(Wilma Kuijvenhoven & Magda Augusteijn, NL, 2011, 30 min.) Taal Nederlands Restauratie van het bijzondere atelier, gebouwd door de eerste Nederlands architecte Margaret Staal-Kropholler. Onlangs brandde het gerestaureerde atelier af, waardoor deze film helaas ook een historische waarde heeft gekregen. *filmmaker aanwezig Zaterdag 8 okt 13.00 uur

THE MAN NEXT DOOR | EL HOMBRE DE EL LADO

(Mariano Cohn & Gastón Duprat, AR, 2009, 110 min.) Taal Spaans, Engels ondertiteld Leonardo, een succesvol industrieel ontwerper, woont met zijn gezin in een Le Corbusier villa in La Plata. Op een ochtend wordt hij wakker van lawaai en tot zijn ontzetting zijn er werklieden bezig om in de muur van zijn buurhuis een groot raam te maken dat rechtstreeks op zijn woning uitgeeft. Leonardo protesteert met een aantal argumenten (privacy, bouwvoorschriften, zijn vrouw) en probeert zijn nieuwe buurman Victor, tot stoppen te dwingen. Maar Victor wil slechts wat zon in zijn huiskamer, is dat nou zo onredelijk? Ruzie rond de enige Le Corbusier-villa van Zuid-Amerika, dat kan natuurlijk niet goed aflopen. Vrijdag 7 okt 18.00 uur Zondag 9 okt 22.15 uur THE OIL ROCKS | CITY ABOVE THE SEA

(Marc Wolfensberger, DE, 2009, 52 min.) Taal: Russisch, Engels ondertiteld Ooit gefantaseerd over een drijvende stad midden op zee, verbonden door kilometers lange bruggen? Dat was geen fantasie. Honderd kilometer uit de kust van Baku in de Kaspische zee ligt namelijk Neft Daslari, een stelsel van booreilanden met een hotel, appartementen, winkels en sportvoorzieningen voor 5.000 tijdelijke bewoners, verbonden met meer dan 200 kilometer bruggen. Het werd aangelegd in opdracht van Stalin om de Sovjet Unie te voorzien van olie en het functioneert nog tot op de dag van vandaag. De documentaire, gemaakt bij het 60-jarige jubileum, toont het tot de verbeelding sprekende leven in deze Italo Calvino-achtige stad.

(Andres Rubio, SP, 2011, 75 min.) Taal Spaans, Engels ondertiteld Europese première Van de vele briljante architecten die in vergetelheid zijn geraakt staat de Madrileen Miguel Fisac waarschijnlijk hoog op de lijst. Deze verrassende documentaire toont zijn leven en werk parallel aan de politieke ontwikkelingen

TOUCHE PAS À LA FEMME BLANCHE

(Marco Ferreri, FR, 1974, 108 min.) Taal Frans, Engels ondertiteld Ferreri maakte gebruik van de unieke kans die zich in 1973 voordeed; om te filmen in de bouwput van Les Halles in Parijs. Hij komt op het geniale idee om het als set van een westernparodie te maken. Zijn sterrencast, die een jaar eerder in La Grande Bouffe figureerde werd aangevuld met Catherine Deneuve. Ze spelen met zichtbaar plezier de slag van Little Big Horn na. Maar de werkelijke hoofdrol is weggelegd voor Les Halles, die in de film zelf het loodje legt, na een fatale kanonskogel… Vrijdag 7 okt 22.45 uur UM LUGAR AO SOL | HIGH RISE

(Gabriel Mascaro, BR, 2009, 66 min.) Taal Portugees, Engels ondertiteld Hoog in een Braziliaans penthouse wonen, het is maar voor weinigen weggelegd. De filmmaker weet de hand te leggen op een document waarin alle rijke bewoners van Brazilië zijn vermeld en uiteindelijk zijn negen penthousebewoners in Rio de Janeiro, Sao Paulo en Recife bereid om voor de camera te kruipen. Het is een fascinerende documentaire geworden die de gelaagde maatschappij pijnlijk ontbloot en waar de bewoners van de prachtigste penthouses de meest bizarre ideeën over hebben. voorfilm: UP THERE

(Malcolm Murray, USA, 2010, 12 min.) Taal Engels Ze bestaan nog, de klassieke reclameschilders die meer-dan-levensgrote reclames schilderen op hoogbouw in New York. Een filmische ode. Zaterdag 8 okt 19.30 uur UNFINISHED SPACES

(Evan Mather, USA, 2009, 30 min.) Taal Engels De Union Tank Car Dome in Baton Rouge van Buckminster Fuller was de grootste koepelstructuur ter wereld. Het huisvestte een werkplaats voor treinstellen, maar omdat het gebouw niet publiek zichtbaar was, was het nauwelijks bekend. Na verloop van tijd werden de treinstellen te lang en het gebouw onbruikbaar. Verval leidde uiteindelijk tot sloop. *filmmaker aanwezig Vrijdag 7 okt 20.15 uur Zondag 9 okt 16.15 uur

(Alysa Nahmias & Ben Murray, CU, 2010, 90 min.) Taal Spaans, Engels, Engels ondertiteld Fidel Castro en Che Guevara geven in 1961 de opdracht aan drie visionaire architecten om de mooiste kunstacademie te bouwen op een voormalig golfterrein in Havana. Er werd gestart met een prachtig gebouw, maar de ideeën van de revolutie vervlogen snel. Het project werd afgedaan als irrelevant en de bouw werd nooit afgemaakt. Veertig jaar na dato is de school nog steeds in gebruik, maar onafgemaakt en vervallen. Castro heeft de architecten nu uitgenodigd om hun droom af te bouwen. De architecten stellen de vraag terecht: hoe politiek gevaarlijk kan architectuur nu werkelijk zijn?

THEMROC

voorfilm: Sewoonsanga - Utopia of a Monster

(Claude Faraldo, FR, 1973, 110 min.) Taal Brabbeltaal Themroc (Michel Piccoli) leeft een suf leven, tussen rotwoning en geestdodende fabriek, wanneer hij daar plotseling wordt ontslagen. Bevrijd uit zijn dagelijkse routine begint Themroc aan een anarchistische actie die zijn weerga niet kent; hij sluit de deur van zijn woning en slaat een gat in de muren, slaat alles kapot

(Jan Schabert, DE, 2011, 5 min.) Een kilometer lang moloch van een gebouw, ontworpen door Kim Swoo Geun was vooral beroemd in de jaren 70 als pornocentrum, maar sinds de opkomst van internet verviel het. Kort verslag over dit fascinerende gebouw, dat op de nominatie staat voor sloop. Taal Koreaans, Engels, Engels ondertiteld Zondag 9 okt 18.30 uur

voorfilm: A NECESSARY RUIN

THE FREAKY STORY OF THE FUNKY SKYSCRAPER

en gooit de huisraad naar buiten. Het werkt aanstekelijk, de buren gaan met hem mee op zijn anarchistische tour en als stedelijke holbewoners protesteren ze tegen de onderdrukking. Een cultfilm waarin geen woord gesproken wordt maar met gegrom en gebaren wordt gecommuniceerd. Gemaakt in hetzelfde jaar, hetzelfde Parijs en met dezelfde Michel Piccoli als Touche pas à la femme blanche. Zondag 9 okt 11.30 uur

UTOPIA LONDON

(Tom Cordell, UK, 2010, 82 min.) Taal Engels Een virtuoze documentaire waarin de kijker meegenomen wordt langs het werk van de naoorlogse modernistische architecten in Londen. De filmmaker zoekt die architecten op en ontmoet hen in hun gebouwen. Deze idealisten waren ooit verenigd rond een visie dat wetenschap en kunst een stad van gelijke burgers kan creëren. Wat waren de sociale en politieke agenda’s van die tijd en hoe zijn deze revolutionaire gebouwen van betekenis veranderd? Geïnspireerd door het optimisme van toen wordt de vraag gesteld: “Where do we go from here and now?” *filmmaker aanwezig voorfilm: VICTORIA, GEORGE, EDWARD AND THATCHER

(Callum Cooper, UK, 2010, 3 min.) Taal Niet gesproken De eerste smartphone film van het festival zet de toon goed, een dwarsdoorsnede van de verzameling Londonse voordeuren. *filmmaker aanwezig Vrijdag 7 okt 18.30 uur Zaterdag 8 okt 22.00 uur WOLFEN

Michael Wadleigh, USA, 1981, 115 min.) Taal Engels Tegelijkertijd met Wolfen werd American We-

rewolf in London uitgebracht en Wolfen delfde het onderspit. 30 jaar later is er nu eindelijk de kans de film op zijn merites te herwaarderen. De film is geheel opgenomen in de South Bronx in New York en alleen daarom al de moeite waard om te bekijken. Het is een goed gefilmd beeld van een lege wereldstad in de sloopstand. In die wereld van slooppanden blijkt een genetisch doorontwikkeld soort wolf zich zeer thuis te voelen; het moordt de ene bewoner na de andere projectontwikkelaar uit. Wie weet waar ze anno 2011 leven, in leegstaande kantoren? U bent gewaarschuwd! Zondag 9 okt 22.30 uur

vervoer binnen Disneyworld. *filmmaker aanwezig voorfilm 2: 5 CITIES, 5 PLACES, 1 DAY

(Camilla Robinson, UK, 2011, 14 min.) Taal: Engels Een verstild verslag van gebouwen in de steden Glasgow, Liverpool, London, Halifax en Den Bosch, door de ogen van de bewoners ervan. *filmmaker aanwezig Zaterdag 8 okt 21.45 uur

ZUM VERGLEICH | IN COMPARISON

(Harun Farocki, DE, 2009, 61 min.) Taal Niet gesproken Bakstenen zijn kleilagen die, net als langspeelplaten, ‘vet’ kunnen klinken. En net als platen worden ze in serie geproduceerd, maar elke steen is net even iets anders - niet ‘just another brick in the wall’. De filmmaker neemt ons mee langs de verschillende productielocaties van baksteen, met de bijbehorende kleuren, bewegingen en geluiden. Zonder commentaar wordt de reis gevolgd van traditie naar innovatie. voorfilm 1: DISNEY MOTIONLAND (Maria Jeglinska & Zaq Foltest, UK, 2010, 12 min.)

Taal: Niet gesproken Een poëtisch beeld van al het

Programma in LP2 Surfing on Light (Jan de Bont, USA, 2011, installatie)

Voor Atelier HSL creëerde filmmaker Jan de Bont een driedimensionale video-installatie op vier schermen. Volledig omgeven door grote schermen op korte afstand zal de kijker de verbazingwekkende kracht van het ‘Nederlandse licht’, gecombineerd met een hoge snelheid ervaren. De driedimensionale beelden maken deze ervaring nog meer uniek doordat zij de kijker het gevoel geven zich midden in het landschap te begeven. Opening: Woensdag 5 oktober De installatie is te beleven tijdens het festival en daarna tot 23 oktober. Kijk voor openingstijden en toegangsprijzen bij LP2 op www.lp2.nl