Het is een mijlpaal, de
eerste dag dat een kind
naar de middelbare
school gaat. Maar hoe
stoer ze ook doen,
het blijft eng. Stel dat
je gepest wordt, of
geen vrienden krijgt?
DOOR IRENE DE ZWAA N, FOTO'S ]EAN-PIERRE ]ANS
D
e zo mervakantie duurt lang, toch dient de dag dat het oud ste kind naar de middelbare school gaat zich nog onver wach t snel aan. 's Morgens bij het ontbUt slaan de ouders een zo opgewekt moge lijke toon aan. Hun nervositeit mag er niet in doorklinken. Moeder smeert boter hammen , vader leest de krant, als op een doodnormale ochtend. "Pindakaas?" roept het kind verontwaardigd uit, als de ver trouwde geur zijn neus bereikt. "Ik wil he lemaal geen pindakaas op mijn brood. Doe maar gewoon kaas. En niet in een trommel stoppen, gewoon in een boterhamzakje." Moeder trekt haar wenkbrauwen op, maar zegt niets als ze een nieuwe stapel boter hammen uit de zak pakt. Ondertussen werpt ze voortdurend een blik op de klok; het kind mag niet te laat komen. Zeker niet op de eerste schooldag. Liever iets te vroeg, maar ook weer niet zo vroeg dat het als eerste op het schoolplein arriveert. Dan komt onvermUdelijk het moment dat hij op zijn fiets stapt. Het is een nieu we, op de groei gekocht. HU fietst er een b ee ~e slingerend mee weg, in zijn zorgvul dig uitgezochte nieuwe kleren (de eerste indruk is cruciaal) en op zijn rug een nieu we Eastpack. Hij kijkt nog een keer om, met een flauw lachje, en zwaait. ZUn ou ders zwaaien terug, net iets te enthousiast. Daar gaat hU, hun brugklasser. Zo ongevee r gaat het vaak. De eerste middelbare-schooldag brengt heel wa t beroering teweeg, bij ouder en kind, en misschien nog wel het meest bij de eer ste. Het kind wordt groot en vindt zUn weg naar volwasse nheid . De oud ers zullen niet meer precies weten met wie hun spruit omga at, ze zullen niet mee r
21
~
~
vanzelfsprekend regels kunnen opleggen. Vanaf het moment dat het kind naar zijn nieuwe school fietst, moeten de ouders het loslaten. Voor het eerst is het 'logisch' dat ze niet meefietsen. De ouders zullen erop moeten vertrouwen dat het kind op eigen kracht veilig door het verkeer laveert, dat het zich op school goed gedraagt, de Juiste vrienden' uitkiest, dat het niet spijbelt. En dan zijn er nog al die andere geva ren die op de loer liggen. De kranten staan er vol van. Scholieren beginn en steeds jonger met blowen en comazuipen, het pestgedrag neemt toe, vooral online. Seks, nog zoiets. De jongerenorganisatie Scala in Twente deelde aan het begin van de zomer gratis condooms uit aan jongeren vanaf twaalf jaar. Twaalf] Daar moet je als ouder toch niet aan denken. Ook het kind maakt zich zorgen, zij het over heel andere dingen. Van drank- en drugsgebruik is bij de meeste twaalfjari gen nog geen sprake. Hoogstens hebben ze een keer een slokje bier geproefd of een klein glaasje champagne ge dronken met Oud en Nieuw. Ook qua seks zijn de meesten niet verder gegaan dan on schuldig kinderspel: hand in hand lopen, of heel misschien een pot je tongworstelen op het schoolplein. Bovendien doen de meeste basisscholen tegenwoordig al vanaf groep zeven aan seksuele voorlich ting, dus Jahaaaa', ze weten dat ze het vei lig moeten doen. Ze weten zelfs al wat de symptomen zijn van een geslachtsziekte, dat heeft de juf haarfijn uitgelegd voor een hoogrode, giechelende klas. Nee, kinderen van twaalf (of soms nog maar elf) die naar de middelbare school gaan, hebben heel andere kopzorgen. De internetfora waar beginnende brugklassers hun angsten kun nen spuien staan er vol van: "Zal ik genoeg vrie nden maken? Zullen de leraren wel aa rdig zijn? Wat nou als ik het klaslokaal niet kan vinden of als ik die hele berg huis werk niet kan bijbenen?" Hun beeld van de middelbare school is gebaseerd op verhalen van oudere broers en zussen, of het buur meisje dat al in de tweede zit.
sers. Sommigen zijn er kort maar stellig over. Samuel van der Kle~i (11) uit Am stelveen: "Ik denk dat ik op de middelbare school veel minder tijd heb om naar buiten te gaan:' Chang van Lier (11) uit Tilburg: 'Je moet bijvoorbeeld je rooster checken. Doe je dat niet, dan weet je niet wat je moet doen." Thijs Seelen (12) uit Voorhout ziet ook andere veranderingen: 'Je wordt de eerste week uitgescholden als brugpieper, maar alléén de eerste week:' Thijs heeft ook gehoord dat het begin van de middelbare schooltijd helemaal niet leuk is: 'Je moet niet naar een bepaalde school gaan omdat er gepest en gevochten wordt:' Samuel kent de regels op school al. "Soms moet je wel twee uur nablijven, of je mobieltje wordt afgepakt:' Angy Farahat, die tot voor kort bij Samuel in de klas zat, heeft al nagedacht over het in stand houden va n haar contac ten: "Ik denk dat ik veel nieuwe vriendinnen krijg. Mijn oude klasgenoten zal ik wat min der zien, maar ik blijf wel met ze afspreken, hoor. In het weekend ofzo:' Het zijn maar wat losse ideeën, van kinde ren die in gedachten de eerste schooldag mis schien al wel honderd keer hebben beleefd. In werkelijkheid kun nen veel kinderen zich geen realistische voor stelling maken van de middelbare school, zegt kindertherapeute Jolenta Lavei!, die een eigen praktijk heeft in Utrecht. "Ze hebben vaak wel een open dag ofinloopdag gehad, maar dan waren ze met hun ouders. Dat geeft toch een heel an der gevoel dan wanneer je daar straks met je vriendinnen loopt. Ik heb weleens een meisje in de praktijk gehad dat zei: 'Ik dacht dat het zo leuk was, de middelbare school, maar dat is het helemaal niet. Ik ben al mijn vriendinnen kwijtgeraakt.' Veel kinderen voelen zich het eerste jaar eenzaam. Dan hebben ze net een musical en een kamp achter de rug, en daarna is opeens het ge meenschapsgevoel weg:' Hoe een kind het eerste jaar van de middelbare school ervaart, heeft vooral met het karakter te maken, volgens LaveI!. "De een is flexibeler dan de ander. Maar voor alle kinderen van die leeftijd geldt dat ze ontzettend veel behoefte hebben aan structuur, iets wat de middelbare school niet altijd biedt."
'Een school bezoeken met je ouders voelt toch anders dan als je er met je vriendinnen loopt.'
Wat verwachten kinderen eigenlijk van de middelbare school? We leggen de vraag voor aan zes aanstaande brugklas
22
HP I DETIJD
Zo krijgen de kinderen vaak elk uur een an dere leraar en dus andere regels, een ander lokaal, soms ook wisselende klasgenoten. En er wordt veel van ze venvacht: ze moe ten een agenda bijhouden, hun huiswerk goed plannen en zo veel mogelijk zelfstan dig werken. Alles bij elkaar is dat soms te veel gevraagd voor een kind van twaalf Lavell: "Het is aangetoond dat kinderen op die leeftijd nog niet in staat zijn om goed te kunnen plannen. Dat heeft te ma ken met hun hersenen, die volop in ont wikkeling zijn. Door MRI-scans komen we daar steeds meer over te weten, en er wordt veel over geschreven." Het bekendste boek voor de leek is misschien wel Puberbrein blnnenstebuà:en van Huub Nelis en Yvonne van Sark, waar van sinds de verschijning vorigjaar al meer dan dertigduizend exemplaren zijn ver kocht. Hierin valt te lezen dat de hersenen pas rond het 25ste levensjaar zijn voltooid. Tot die tijd kunnen jongeren moeilijk om gaan met vrijheden en verantwoordelijk heden. Juist daarom is het volgens Lavell belangrijk dat kinderen van hun ouders goede begeleiding krijgen bij de overgang naar de middelbare school. "Veel begin nende pubers hebben last van slapeloos heid en zijn in de war. Het liefst zouden ze bij hun ouders willen aankloppen, maar dat past niet in hun ontwikkeling. Het is belangrijk dat de ouders in deze levensfase een goede voeling met het kind ontwik kelen en bewuste gesprekken met ze voe ren over school. Daar hebben de kinderen daar waarschijnlijk helemaal geen zin in, maar onbewust doet het ze toch goed." Goed advies voor de ouders, maar hoe denken de aanstaande brugklassers er zelf over? En wat zijn het eigenlijk voor kin deren? Aan een volwassene zullen ze vast niet alles vertellen, zeker niet hun diepste geheimen en frustraties. Maar over het al-
gemeen zijn ze openhartig, soms zelfs te. Zonder namen te noemen: een van hen vertelt dat hij verliefd is op de juf uit gToep zeven, een ander gaat uitgebreid in op de financiële situatie van het gezin, iets wat de ouders waarschijnlijk liever niet in een blad zouden lezen. Twaalfjarigen kennen geen rem, valt ook te lezen in Puberbretn binnenstebuden. Ze beseffen nog niet goed dat je sommige informatie beter voor je kunt houden. Zoals ook uit hun onge remde twittergedrag blijkt. Ze doen het allemaal: twitteren, msn'en, hyven, face booken. Niet alleen thuis, maar eigenlijk de hele dag door, op hun eigen smart phone, een accessoire dat tegenwoor dig belangrijker is dan de verplichte Le vi's-spijkerbroek van vroeger. Van de zes geïnterviewde brugklassers hebben er vier een BlackBerry. Een eigen tv op de kamer is bijna vanzelfsprekend, net zo goed als een eigen laptop, zodat 'de andere gezins leden niet hun msn-gesprekken kunnen lezen'. Dat was niet helemaal de bedoe ling van de ouders bij de aankoop van dit nieuwste gadget voor hun kind: die dach ten dat het een handig hulpmiddel zou zijn bij het huiswerk maken. Naast al dat elektronische vertier is ui terlijk heel belangrijk. Veel meisjes begin nen al in groep acht met het aanbrengen van een bescheiden laagje make-up. Voor de jongens is hun haar heilig. Er wordt uit bundig mee geëxperimenteerd; liters gel gaan er doorheen. Hun kledingstijl moet verder vooral 'nonchalant' overkomen, alsof er weinig aandacht aan is besteed. De verschillen tussen jongens en meisjes zijn op deze leeftijd groot. Jongens lopen wat achter in ontwikkeling: ze lijken jon ger en zijn vaak ook kleiner; ze doen nog aan 'buiten spelen' met hun vriendjes. On derlinge gesprekken gaan over games, mu ziek, films, voetbal helden en tv-program ma's. Van lezen houden jongens niet zo,
Pubers in cijfers Volgens gegevens van het Trimbos-instituut heeft in groep zeven en acht van de basisschool ruim eenderde (36 procent) vande leerlin gen ooit alcohol gedronken. Op twaalfjarige leeftijd is dat percentage opgelopen tot ruim de helft (56 procent). Ongeveer 90 procent van de middelbare-scholieren
HPIDETIJD
krijgt zakgeld (tegenover 70 procent van de basisschool leerlingen). Volgens het Nibud krijgen twaalfjarigen tussen de 2,30 en 5 euro per week. Daar komt nog tussen de 20 en 60 euro per maand aan kleedgeld bij. Eenvijfde van de middel bare scholen in het land is 'rookvrij'. Dat houdt in dat
zowel leerlingen en leraren in en rondom de school geen sigaret mogen opsteken. Dit jaar slaagde de vijftien jarige lorenzo de Jonge uit Axel voor Zijn gymnasium, met vier negens op zijn eindlijst. Zijn zusje, de tienjarige Nikita, mag zich de 'jongste brugklasser ooit' noemen.
~
~
of het moet de Donaid Duck zijn. Meisjes slepen juist stapels boeken mee naar hun vakantieadres. Praten doen ze het liefst over persoonlijke problemen. Daarnaast wordt er heel wat geroddeld. Verbaal zijn ze sterk. Jongens vinden ze 'stom', kinder achtig. Het zijn de meisjes die in onze gesprek ken ronduit toegeven dat ze het spannend vinden om naar de middelbare school te gaan. "Aan de ene kant heb ik er zin in, aan de andere kant ook niet," zegt Angy Farahat (11), die na de zomer naar het gymnasium gaat. "Niet dat ik bang ben om gepest te worden, daar ben ik de persoon niet voor, maar ik ben wel bang dat ik iets verkeerd doe:' Ook H anne Poorthuis (12) uit Gouda zegt 'best wel bang te zijn' voor haar overstap naar het havo-vwo : "Ik ben vooral bang voor het huiswerk. Straks kan ik het allemaal niet aan, of haal ik alleen maar tweeën:' Angst voor het aangaan van nieuwe vriendschappen, voor som mige 'brugpie
24
pers' een levensgroot probleem, hebben de meiden in ieder geval niet. "Ik denk dat ik wel leuke nieuwe vrienden maak," zegt Hanne. "Gelukkig komt mijn beste vrien din ook bij mij in de klas. Al ben ik ook wel bang om gepest te worden. Of dat jongens stoer en vervelend gaan doen en jou erbij betrekken:' Niet alleen Hanne heeft een bekende in haar nieuwe klas, ze hebben het alle zes: iemand bij wie ze kunnen gaan staan in de pauze. Volgens Jolenta Lavell is het voor
kinderen een hele geruststelling als er oude klasgenoten 'meeverhuizen' naar de nieuwe school, ook al zit hun beste vriend of vrien din er niet tussen. "Het is alsofje je knuffel mag meenemen naar de eerste groep van de basisschool. Het voelt vertrouwd:' Ook de jongens maken zich weinig zor gen over het maken van nieuwe vrienden. Het gaat allemaal vanzelf. denken ze. Net zoals de rest, eigenlijk. Hu iswerk? "Dat maak ik gewoon," wordt er schouderop halend gemompeld . Voor pestkoppen zijn
Hulp bij puberproblemen Tientallen scholieren uit groep acht volgen een brugklastraining, waarin ze zichzelf leren 'presenteren', berichtte Het Parool onlangs. De training gaat in op vragen als:waar kaft je je boeken mee? Hoe ziet je Hyves pagina eruit en welke kleding
draag je? De training kost liefst 500 euro. Het artikel leidde tot veel verontwaar digde reacties van ouders. Ouders van Roermondse kin deren die naar de brugklas gaan, krijgen binnenkort een brief over de gevaren van alcohol en drugs. Daarbij zit
de folder Hoe help ik mijn kind nee te zeggen tegen roken, drinken en blowen. De gemeente stuurt de brief omdat uit onderzoek blijkt dat ouders meer invloed hebben op het alcohol- en drugsgebruik van hun kind dan ze denken.
ontglipt tijdens de gesprekken. Meisjes heb ben het standaard over 'afspreken'. Het ver schil in taalgebruik weerspiegelt de zoek tocht naar een nieuwe identiteit. De eerste knuffels verdwijnen uit bed, alleen de favo riet blijft over. Posters van 'kinderlijke pop idolen' als Justin Bieber worden van de muur gehaald. Bij meisjes verdwijnt het laatste roze uit hun kamers, bij jongens worden de bakken met Lego en autootjes naar een hoekje van hun kamer verbannen, alvorens de hele boel naar de zolder ver kast. Want al zijn het nog kinderen, ze wil len het niet meer laten merken. Op de fora voor aanstaande brugklassers waarschuwen kinderen uit hogere klassen dat je je op de middelbare school vooral niet 'kinderach tig' hoort te gedragen: niet rennen door de gangen, niet te hard praten en niet te veel boeken in je tas proppen (want dan lijk je nóg kleiner). "Hun rol verandert totaal," zegt school psychologe Beatr0s Brand, die een prak tijk heeft in Haarlem. "Eerst waren ze de oudsten van de school, nu staan ze opeens on der aan de ladder. De ouderen z0n in hun ogen ontzettend groot en onbereikbaar:' Vol gens Brand is de stap naar de middelbare school 'onderwijspsychologisch enorm'. Al les is nieuw. Maar, benadrukt ze: "Voor de meeste kinderen is het een gewone stap, die gezonde spanning met zich meebrengt. Het helpt ze om op een positieve manier over hun faalangst heen te komen. Voor som mige kinderen is het daarnaast ook een hele geruststelling dat ze voor het eerst worden uitgesplitst naar verschillende niveaus. Een kind dat op de basisschool op zijn tenen heeft gelopen door het hoge tempo, gaat nu naar een school met klasgenoten met de zelfde armslag." \Vat wel een probleem kan zijn, is de toenemende sociale druk. Het eerste jaar van de middelbare school bestuderen kin deren elkaar nauwkeurig - wat hebben hun klasgenoten voor kleren aan, hoe ge dragen ze zich, wat mogen ze van hun ou ders? 'Jongeren wijlen uiteindelijk allemaal hetzelfde," zegt Lavei!. "Ze willen niet in negatieve zin opvallen. Het moet allemaal zo gewoon mogelijk. Dat is weleens lastig,
want er bestaan natuurlijk gTote verschillen in de opvoeding:' Dat blijkt ook uit de gesprekken met 'onze' bnlgklassers. De ach tergronden van de kinderen zijn totaal verschillend, en daarmee ook de regels. Iedere puber heeft weleens het gevoel in een uitzonderings positie te verkeren. Angy Farahat, wier ou ders moslim zijn, mocht in groep acht niet blijven slapen op kamp. Chang uit Tilburg mag niet alleen naar school fietsen, ook niet naar de middelbare. "lVlijn moeder is bang dat ik ontvoerd word:' Bij Samuel van der Kleij hebben de ouders een wachtwoord op de tv gezet, en hij mag niet meer dan een halfuurtje per dag op de computer. Hanne Poorthuis kijkt reikhalzend uit naar het mo ment dat ze mag uitgaan. "Hier in de buurt hebben we de City Live," vertelt ze met glinsterende ogen. "Een keer per maand is daar een avond voor jongeren tussen de elf en vijftien jaar. Van mijn ouders mag ik daar niet heen . Die hebben slechte verhalen ge hoord: dat er gerookt, geblowd en gedronken wordt. Maar sommige vriendinnen uit mijn oude klas gaan ook, en die zeggen dat dat hele maal niet gebeurt!" Verontwaardiging is een veelvoorkomend pubersentiment. Hoe goed je het als ouder ook bedoelt, in de ogen van je kinderen ben je altijd te streng. Voor al als ze ouder worden en de mogelijkheden voor uitstapjes buiten de deur toenemen. Op een zeker moment moet er niet meer beslist worden of het kind op ponykarnp mag, maar tot hoe laat het zich mag uitle ven in de disco ("Mam! Iederéén uit de klas mag tot twaalf uur!"). "Dan breekt een fase aan waarin ook de ouders elkaar tegenko men," zegtJolenta Lavei!. "De een is streng, de ander meegaand. Vanafhun twaalfde zit ten de kinderen in de prepuberteit. De eer ste fenomenen daarvan worden zichtbaar. Daar schrikken ouders vaak van. Maar vaak komt daar nog zo veel achteraan:' Voor wie zich nu al zorgen begint te ma ken, hierbij een gouden regel uit het boek Puberbrein binnenstebuiten: "De puber is de baas in huis, de ouder faciliteert het puber bestaan:' En denkt u, als het zo ver is, vooral nog even terug aan dat onbevangen mo ment dat uw kind voor het eerst naar de middelbare school fietste. I
'Eens per maand heeft de City live een avond voor jongeren. Daar mag ik niet heen, maar mijn vriendinnen gaan wel!'
ze ook niet bang. "Ik vind mezelf goed zoals ik ben," zegt Samuel van der Kleij. "Ik ben nooit echt groot voor mijn leef tijd geweest, maar het maakt me niet uit wat ze daarover zeggen. Als ik word ge pest, dan heb ik altijd nog mijn vrienden die me steunen." Het enige waar Samuel bang voor zegt te zijn, is dat hij te laat in de les komt. "Maar dat mag de eerste twee weken," weet hij. Thijs Seelen verwacht dat de eerste dag 'een beetje spannend' wordt. "Maar de eerste week gaan we alleen maar leuke dingen doen om elkaar beter te leren ken nen, dus het komt wel goed." Hayaan Bal lan uit Velserbroek is helemaal stellig. "Ik garandeer je dat ik het leuk ga krijgen op de middelbare school," grijnst hij. Hoe hij dat gaat garanderen, weet hij niet precies. Maar over het maken van vrienden maakt ook Hayaan zich geen zorgen. "Als ik leuk heb gespeeld, vraag ik gewoon: wil je vrienden zijn?" 'Spelen' is een woord dat meer jongens
HPIDETIJD
25
