De yoga-åsana als kunstzinnige bewustzijnstraining Principe en uitwerking van de klassieke yoga-åsana Heden ten dage wordt yoga in het Westen op vrij grote schaal beoefend. De diverse yogaoefeningen betekenen ook voor veel mensen een heilzame verademing in onze overdrukke maatschappij, ze genezen ons van vele fysieke en psychische kwalen en ze geven ons meer levenskracht. Algemeen gezien zijn de yoga-oefeningen op dat vlak een zeer krachtig medium. Sommigen kiezen bijvoorbeeld voor een klassieke hatha-yoga oefenreeks, anderen voor de asthanga yogaseries of voor een Iyengar-yoga sessies, etc. Al deze oefenwijzen hebben een weldadige lichamelijke, energetische en psychische uitwerking. Het algemene basisprincipe dat hier normaal gezien gehanteerd wordt is dat er via het toepassen van een bepaalde lichamelijke methode en ademtechniek er een sterkere energetische concentratie ontstaat in de diverse cakra (energetische centra) en er een betere energetische doorstroming plaatsvindt in het lichaam. De prå~a-stroom (energiestroom) wordt gereinigd, geharmoniseerd en losgemaakt. Dit leidt enerzijds tot een verjongen, ontlasten en ontgiften van het gehele lichaam. De inwendige organen en klieren worden in hun werking gesterkt, bevrijd en verbeterd. Anderzijds leidt het harmoniseren en bevrijden van de energetische stromen tot een verlichting van het gemoed en een verfrissing van de mentale krachten. De diverse stagnaties die zich in de energetische stromen voordoen leiden tot disharmonie op het vlak van het lichaam en op het vlak van de psychische gesteldheid. Door de vrijgemaakte en geharmoniseerde lichaamsenergieën ontstaat er een rustige geest en meer concentratievermogen. Zowel lichaam en geest ervaren door de bevrijde prå~a-stroom dus een heilzame invloed. Het stimuleren, bevrijden en harmoniseren van deze levensenergie vormt dus een zeker kernpunt van de traditionele yoga en is belangrijk voor de lichamelijke- en psychische gezondheidshygiëne. Volgens de yogafilosofie vormt dit ook de basis voor de verdere stappen op de weg tot zelfverwerkelijking, zoals de concentratie en de meditatie.
De hedendaagse verarmende relatieverhoudingen Bekijken we onze huidige maatschappij en cultuur, dan zien we vanuit de ogen van de yoga niet alleen veel gestagneerde en chaotische energie, maar bemerken vooral dat we lijden aan ware zielsarmoede en dat ons bewustzijn sterk gebonden is of gevangen is in de materie en in het lichaam. De vele intellectuele en materialistische gedachten, alsook de vele begrensde emotionele opwellingen overschaduwen het eigenlijke zielsleven. De zielsarmoede ontstaat door het feit dat er heden ten dage een gebrek voorhanden is aan levendige bewustzijnsactieve en inhoudsrijke relatieverhoudingen tegenover de medemensen en tegenover de verschillende zaken en objecten van het leven. We bemerken veeleer een passieve of consumptieve verwachtingshouding in het gemoed. We lijden hierdoor aan een tekort aan creatieve gewaarwordingen, want de ziel blijft door de onbewuste of passieve relatieverhoudingen overschaduwd door de vele lichaamsgevoelens, hartstochtelijke emoties, bindingen en materiële denkstructuren. De zielsarmoede is ook voorhanden daar we tegenwoordig enkel een materieel ideaal aanbidden en het bewustzijn beperkt is geworden tot de zintuiglijke wereld, m.a.w doordat iedere vorm van geestelijkheid verloren is gegaan. De belangrijke oorzaken van de hedendaagse verarming vinden we dus terug in een gebrek aan scheppende bewustzijnsactiviteit in de relatievorming tot de buitenwereld en een gebrek aan geestelijk licht.
Zo moeten we terug de kracht en capaciteit ontwikkelen om het bewustzijn met het denken, het voelen en de wil, van de vele verwikkelingen in onszelf te bevrijden en actief, geordend en met de nodige interesse en achting naar buiten toe uit te breiden. Door de geïnteresseerde en bewustzijnsactieve deelname en door met klare gedachten op de buitenwereld af te stappen ontstaat er terug een verademende bewustzijnswijdte en dit leidt dan op haar beurt tot gezonde en opbouwende gewaarwordingen. De gedachten en gevoelens cirkelen echter graag om onszelf en breiden zich dan niet echt uit naar de medemensen en de objecten. De gedachten en gevoelens zijn meestal zeer projectief en zijn doorgaans verwachtend, inpalmend tot zelfs vernietigend en agressief naar buiten toe georiënteerd. Onze ware ziel leeft echter in hetgeen wij bij andere of in de buitenwereld op een opbouwende manier bewerkstelligen, niet in hetgeen we voor onszelf doen. Dit drukt de Sanskrietvers ‘tat tvam asi ’, ‘dat ben jij’ uit. Verder hebben we heden ten dage eigenlijk vooral nood aan spiritualiteit in de zin van concrete geestelijke gedachten en inhouden, geestelijk inzichten en geestelijke idealen die onze materiële idealen overstijgen. De spiritualiteit verheft en bevrijd ons uit de materiële en psychische bindingen. Door zich concreet te richten tot spirituele literatuur, in de vorm van een studie van de zielsgeestelijke samenhangen en achtergronden van het leven, ontdekken, ontwikkelen, voeden en sterken we terug onze ziel en ontstaat er een omvattende bewustzijnswijdte en vrijheid, alsook een volledig nieuw levensperspectief. De materiële objecten, omstandigheden en activiteiten worden met andere ogen en gedachten waargenomen en door middel van een rijker gewaarwordingsleven ervaren. De spiritualiteit ontdekken we door ons tot geestelijke leraars en hun spiritueel gedachtegoed te richten.
De yoga-åsana als scheppend-actieve en kunstzinnige bewustzijnstraining Naar mijn ervaring met yoga is het louter toepassen van een goede yogatechniek helemaal niet voldoende om op het vlak van het verarmde zielsleven tot genezing te komen. Want door de toegepaste methodes scholen, verlevendigen en sterken we het zielsleven nog niet van binnenuit. De diverse veranderingen ontstaan nog te zeer door het uitvoeren van de lichaamsoefening of het toepassen van de techniek en uiten zich dan op het vlak van het lichaam, de adem, de energieën en de psyche. Ze raken echter de ziel en de geest nog niet in hun ware betekenis. Verder leren we niet op een bewustzijnsactieve manier, aan de hand van klare gedachten, in relatie te treden met de oefeningen. We volgen eigenlijk nog een materieel principe. De bedoeling van de traditionele yoga was destijds niet georiënteerd op het ontwikkelen van een levendige bewustzijnsactieve relatie tot de wereld en het activeren van het scheppend vermogen van het denken, het voelen en de wil. De yoga was volgens de geest en spirituele oriëntatie van die tijd gericht op een zich losmaken van de wereld, zich in de eigen wereld en gedachtestilte meditatief terug trekken, om op die manier de eenheid met de kosmos en de geest terug te ervaren. Vandaar dat een hedendaagse yoga eigenlijk vraagt naar nieuwe impulsen, zodat ze de huidige noden inzake bewustzijnsscholing, relatievorming en spirituele ontwikkeling tegemoet kan komen. Het lichamelijk-energetisch oefenen moeten we verrijken en verruimen door het accent sterker op de eigen scheppend-actieve bewustzijnsvorming te leggen. De yogaoefeningen worden dan in deze vorm meer tot zielsoefeningen en dienen als instrument om het denken, het voelen en de wil te scholen, te sterken en te verlevendigen. In spiritueel opzicht betekent dit dat we niet zoeken naar een opgaan in een kosmische of goddelijke ervaring, maar veeleer het ‘Zelf’ in de geboorte brengen en dit ‘Zelf’ of ‘Ik’ tot de
scheppende kracht wordt ter verandering, ontwikkeling, vergeestelijking en spiritualisering van het denken, het voelen en de wil, en van het gehele leven. Dit is in wezen de vernieuwende impuls die we het meest uitgesproken terug vinden bij Sri Aurobindo in ‘de integrale yoga’, bij Heinz Grill in ‘de yoga uit de reinheid van de ziel’ of ‘de nieuwe yogawil’, alsook bij Rudolf Steiner in de ‘antroposofie’. Maar ook in de leringen van veel andere heilige leraars zoals bijvoorbeeld Swami Sivananda en Paramahansa Yogananda vinden we een andere klank. Hoe kan zo een bewustzijnstraining er nu praktisch uit zien en welke uitwerkingen heeft ze? Het is belangrijk dat we hier vertrekken vanuit bewustzijnsinhouden waarmee we bewustzijnsactief kunnen werken en die we ook tot uitdrukking kunnen leren brengen in de oefening. We gaan uit van het principe: ‘Het is niet primair essentieel wat de oefening met mij energetisch doet, maar het is veeleer belangrijk wat ik met de oefening scheppend actief doe en wat ik in de oefening aan bewustzijnskracht, inzicht en gewaarwording tot uitdrukking breng’. Op die manier vertrekken we vanuit een relatiebasis en vanuit het ‘Ik’ en zijn vormgevend vermogen. De inhouden kunnen zeer veelzijdig zijn van eenvoudig tot diepgaand. Imaginatieve zielsgeestelijke of spirituele inhouden omtrent de yoga-oefeningen vinden we o.a. in het boek ‘de zielsdimensie van de yoga’ van Heinz Grill (uitgeverij Aurum). De inhoud verlevendigen we vanuit ons bewustzijnsleven en brengen we uiteindelijk tot in het gevoel en in het lichaam tot uitdrukking. Hoe rijker en duidelijker de diverse inhouden waarmee we werken, des te rijker de oefeningen worden op zielsniveau.
De weg vanuit het bewustzijn: voorbeeld aan de hand van de driehoekshouding
Nemen we nu eens triko~åsana, de driehoekshouding, als praktisch voorbeeld. Indien we deze oefening louter lichamelijk uitvoeren dan bemerken we dat er door het openen van de flanken een ruimere flankenademhaling ontstaat. Hierdoor ontstaat er een lichamelijk-psychisch gevoel van wijdte. Verder wordt vooral het derde centrum energetisch opgeladen. Wanneer we nu een eenvoudige imaginatieve inhoud in de oefening brengen dan gaan we als volgt te werk: De driehoekshouding kunnen we ons in de vorm van een driegeleding voorstellen. De driehoeksstand is het stabiele, het vaste en rustende gebied. De bovenromp met de schouders, armen en de nek is
het vrije, lichte en ontspannen gebied. En de middenromp ter hoogte van het derde energetisch centrum of de zonnevlecht is het vertrekpunt van de actieve bewegingsimpuls. We stellen ons dit concreet en beeldend voor en beoefenen triko~åsana dan vanuit deze voorstelling. Door deze voorstelling vooreerst helder voor te stellen en dan aan de hand van deze voorstelling de oefening uit te voeren en in de eindhouding ook het lichaam aan de hand van dit idee waar te nemen, beleven we geleidelijk aan steeds duidelijker de differentiatie tussen stand, middenromp en bovenromp en brengen het aanvankelijk idee zelfs geleidelijk aan meer en meer tot een kunstzinnig esthetische uitdrukking in de houding. Het bewustzijnsactief vanuit de voorstelling tot stand brengen van deze differentiatie leidt tot een gewaarwording van ordening, concentratie en wijdte in het bewustzijn. Het verschil is hier dat we niet een lichamelijk-energetisch gevoel van wijdte beleven door middel van de technische uitvoering van de houding, maar dat we een lichaamsvrije bewustzijnswijdte hebben gecreëerd vanuit de voorstelling. De wijdte is ontstaan door het creatief omzetten van het idee dat kosmisch met deze oefening overeenstemt. De wijdte wordt zelfactief tot uitdrukking gebracht in de oefening, maar wordt er niet uit voortgebracht. Wanneer we deze driegeleding, tussen vaste stand, actieve middenromp en ontspannen vrije bovenromp, nu verder uitwerken komen we tot interessante inhouden en zielssamenhangen. Deze driegeleding staat voor de harmonische en gedifferentieerde ordening tussen lichaam, ziel en geest. De stand staat voor het lichaam, het is het vaste en stabiele. De actieve middenromp staat voor de ziel, het is het actieve beweeglijke element. De ziel of het bewustzijn beweegt, expandeert en verruimt zich naar buiten toe. De ontspannen bovenromp staat voor de geest, het is de vrije, scheppende, sturende, overschouwende en observerende instantie. De driehoekshouding is de uitdrukking of het zinnebeeld van het actief, geordend, objectief en concreet in relatie treden met de buitenwereld. Het drukt het bewustzijn uit dat zich vrij naar buiten toe uitbreid naar de objecten van de wereld. Deze bewustzijnswijdte is een eigenschap van het derde energetisch centrum. Op die manier zullen we het derde centrum, het ma~ip¨ra-cakra niet alleen energetisch opladen door het technisch uitvoeren van de oefening, maar direct in zijn diepere kwalitatieve zinbetekenis begrijpen, gewaarworden, ontwikkelen en tot uitdrukking brengen. Zo kunnen we deze åsana aan de hand van diverse praktische en spirituele voorstellingen beoefenen en de oefening meer en meer aan de hand van gedachten of voorstellingen doordringen, doorvormen en hierdoor kunstzinnig vormgeven. We beginnen met een inhoud die kosmologisch, spiritueel en realistisch met de oefening samenhangt te studeren en in de voorstelling te brengen. Deze voorstelling of scheppende gedachte werkt van boven naar beneden in de oefening en creëert de gewaarwording. Uiteindelijk komt de inhoud kunstzinnig-esthetisch tot uitdrukking in de houding. We brengen de inhoud van de oefening op die manier ook in de ervaring, leren ze begrijpen en omzetten. De gedachte daalt dus via de gewaarwording af tot in de handeling of wil. Dit noemen we de weg van boven naar beneden. Het ordenen, bevrijden en activeren van het bewustzijnsleven werkt hier bevrijdend en harmoniserend op de ademhaling en de prå~a, en van daaruit opbouwend en heilzaam op het lichaam. Zeer veel heilzame werkingen ontstaan door deze actieve bewustzijnsweg. Bij het meer lichamelijk werken gaan we omgekeerd te werk. We noemen dit de weg van onderen naar boven. Hierbij vertrekken we vanuit het lichaam, de techniek of de wil. Hier is het dan de lichaamsbeweging of- houding die inwerkt op de energiestroom en de ademhaling, en dan verder leidt tot een andere gevoelstoestand en een rustgevend effect op het mentale. (zie tekeningen) De weg van boven naar beneden verruimt en verrijkt de pure weg vanuit het lichaam, en leidt tot meer relatie, scheppend bewustzijnsvermogen en ik-wording in de wereld. Hoewel beide wegen vooral in het begin tot op een bepaalde graad samenwerken, is het de bedoeling om u steeds meer te leren gronden in de actieve bewustzijnsweg.
Aan de hand van dit principe is het ook mogelijk om niet alleen de yoga-åsana, maar ook andere gebieden van het leven, zoals bijvoorbeeld pedagogie, voeding, communicatie, architectuur, kunst, geneeskunde, etc…, aan de hand van spirituele inhouden bewustzijnsactief vorm te geven en te doordringen. Hier zijn bijvoorbeeld de boeken van Rudolf Steiner een uitstekende bron van geestelijke wijsheid omtrent de diverse levensgebieden. Let wel, hier gaat het niet over een louter passief aannemen, geloven of intellectualiseren van gedachten maar een zelfstandig doorgronden van spirituele gedachten. De weg van boven naar beneden, vanuit een geestelijke gedachte via het gewaarwordingsleven tot in de handeling of materie, leidt tot ik-wording en tot een synthese tussen geest en materie. Het is een weg die leidt tot een nieuwe spirituele bewustzijnscultuur voor de toekomst.
☼ Imaginatieve inhoud vrij van het lichaam = begin ↓
Scheppende voorstelling (idee, gedachte, inhoud)
↓
Creatieve gewaarwording ↓
Handeling/ wil Uitdrukking van de gedachte in het lichaam = resultaat
Mentale rust en verfrissing Meer concentratiekracht = resultaat
↑ verandering van de energiestroom en gevoelstoestand ↑
Handeling/ wil Uitvoeren van oefening toegepaste methode = begin
De weg van boven naar beneden Vanuit de voorstelling via de gewaarwording tot in de wil, de handeling of de materie
De weg van beneden naar boven Vanuit het lichaam , de wil of de toegepaste methode via de energie naar het mentale
Betekent een actieve scholing voor het eigen zielsleven met de bewustzijnskrachten het denken, het voelen en de wil Leidt tot ik-wording
De eigen zielskrachten worden niet zelfactief geschoold en de weg leidt dan ook niet tot ik-wording en sterking
