Jeneverbes – Juniperus communis Linne.
Familie: Cipresfamilie - Cupressaceae
Botanische naam De geslachtsnaam Juniperus heeft meerdere verklaringen, een daarvan luidt dat het is samengesteld uit de Latijnse woorden junior (de jongere) en parere (verschijnen). Mogelijk verwijst dit naar de jonge bessen, die al verschijnen, voordat de oude bessen zijn afgevallen of opgegeten, het zou ook verwant kunnen zijn aan het Latijnse iuncus (bies, rus), en met het Oudnoordse einir ‘jeneverstruik’, een laatste verklaring is dat het een leenwoord is uit het Keltisch, afgeleid van juneprus dat staat voor bitter. De soortnaam communis betekent gewoon, ter onderscheid van andere Juniperussoorten. E: Common Juniper, Dwarf juniper, Ground juniper, Juniper, Juniper berry, Juniper, Juniperus communis, Northern Juniper F: Pin sylvestre, Pin, Pin-sauvage D: Gemeiner Wacholder, Dürrenstaude, Gemeiner Wachholder, Gewöhnlicher Wacholder, Heide-Wacholder, Wacholder
Volksnamen Aardbeer, Bakelaar, Barstebeier, Beekbeer, Beer, Beertjesstruik, Bekel, Bekelaar, Bekelarenknop, Bekelbes, Bekelbol Bekelbos, Bekelheibos, Bekelheide, Bekelkoren, Beker, Bekkentrekker, Berberis, Bes, Bessenstruik, Bils, Blauwe Beer Blauwe Bes, Blauwe Jeneverstruik, Bloedfielt, Boom, Bosbeer, Bosbekel, Braambeer, Brandewijnsbeer, Brekel , Bronsbeer Dam, Dambeer, Dambeerbeienbos, Dambeerbos,Dambellenbos, Damberbeienbossen, Dambos, Damhout, Dammel Dammelhoutbos, Dammer, Dammerbos, Dampol, Dammerstruik, Damper, Dampol, Dankbaarbeien, Dankber, Dankberbei Dankberbeienbes, Dankberbeienbos, Dankberbos, Dankberenbos, Dennenboom, Doorbezem, Doorlebeienstruik, Doorn Doornbessenbos, Doornbezembos, Doornhaag, Doornstruik, Dorelstruik, Duivelskers, Duivelskral, Duivenbes, Fakkel Flieterbes, Flikketeer, Galgenhucht, Geneure, Geneverbesiën, Geneverstruik, Groen, Groene Heesterstruik, Groene, Heidoorn, Haag, Hageteer, Hansbort, Hansbortel,Heidebeer, Heidewachtel, Hennenbeer, Hennenstruik, Holderdebolder Holderstruik, Hondkers, Hondsbeer, Hondsknop, Hondsloot, Hulst-met-blauwe-bessen, Hulzedoornstruik, Imbeer, Inktberenbos, Jenevel, Jenevelberenstruik, Jenevelbes, Jenevelbessenboom, Jenevelbezem, Jenevelbezemboom Jenevelbloemke, Jenevelbol, Jenevelboom, Jenevelstruik, Jenever, Jeneverbeer, Jeneverbei, Jeneverbeienpol, Jeneverbeier Jeneverbeistruik, Jeneverbes, Jeneverbezem, Jeneverbezie, Jeneverbezieboom, Jeneverbezing, Jeneverbol, Jeneverboom Jeneverbos, Jenevergroen, Jeneverhucht, Jeneverkral, Jeneverkruid, Jeneverpol, Jeneverpruimbos,Jeneverstekelbeier Jeneverstruik, Jenevertop, Juniperus, Kattendoorn, Knallie, Knoppershoutbeer, Kokkelkoren, Konkernol, Korneel, Kraakbes Kraakbessenstruik, Krammetbezie, Kriek, Kwakebos, Kwakel, Kwakelbos, Lammerenhout, Lievevrouwbezem, Lijsterbeer Lijsterbes, Lijsterbezem, Lijsterbezie, Lijsterbol, Lijsterboom, Miemer, Miemert, Mijolderbijn, Miserieboom, Moerbeer Moerberenstruik, Moerbes, Moerbesselaar, Moerbessenstruik, Moerbezem, Moerbezembos, Moerbezenstruik, Moerbezie Naaldenboom, Nijveboom, Nijvelboom, Olcuterenbes, Paardpalm, Palm, Palmbos, Patersboom, Patersstruik, Patertronk Peperbesselaar, Pestebolletjesstruik, Pikkelaar, Pikkenbes, Plaam, Prikketakjes, Robbesbeer, Rode Stekebeierhucht Rozenstruik, Schreeuwkekel, Schriekiekel, Sint-Janskers, Sneeuwbeerstruik, Sneeuwbes, Sneeuwkrekel, Sneeuwkriekenboom, Sneeuwkriekenstruik, Sneeuwpruim, Snief, Spar, Spekbessenbos, Stachel, Stekelbes Stekelbezie, Temie, Trekkebekker, Veldbeer, Vlaam, Vlaambes, Vlamenstruik, Vogelkriek, Vrakelder, Waag, Waagbes, Waagbos, Waagholt, Waaghout, Wachel, Wachelaar, Wachelbeer, Wachelberenstruik, Wachelbos, Wachelder, Wachelenkral, Wachelstruik, Wachelteer, Wachelteerbeer, Wachelterhout, Wacherdestruik, Wacholder, Wacholderbeer Wacholderbei, Wacholderhout, Wacholderkoren, Wacholderstruik, Wachozer, Wachtelboom, Wakel, Wakelaar, Wakelbos Wakelhout, Wakelstruik, Wilde Kers, Wilde Wiemer, Zavelboom, Zeniverboom, Zevenboom, Zwarte Beer, Zwarte Bes Zwarte Bessenstruik, Zwarte Bezem, Zwarte Bezie, Zwarte Bol, Zwarte Hondsenboom, Zwarte Jenever, Zwarte Jeneverstruik Zwarte Kroezel, Zwarte Kwalster, Zwarte Miemer, Zwarte Moerbes, Zwarte Patersstruik, Zwarte Sint-Jansbeer
Etymologie Het woord Jenever is al lang in gebruik in het Nederlands taalgebied, zoals het Middelnederlandse woord genuuere ‘jeneverbes’ of in samenstellingen als genueuuerbome of ienouerboem ‘jeneverstruik’. In de latere middeleeuwen wordt dit genever en jenever. Het woord is afkomstig uit het Frans, waar ook diverse vormen te vinden zijn zoals jenevre, geneivre, genoivre, op haar beurt is het Franse woord afkomstig van het Latijnse iūniperus ‘jeneverstruik’. Zie ook botanische naam.
Farmaceutische benamingen Baccae juniperi Fructus juniperi Lignum juniperi Lignum Junipero Oleum aetheroleum Oleum juniperi E. baccarum
Naam binnen de TCM Ou Zhou Ci Bai - 欧洲刺柏
Bessen Bessen Hout Hout EO EO alleen van de bessen
INCI-benaming Juniperus communis Extract.
Geschiedenis Mogelijk gebruikten de oude Egyptenaren al een extract met Jeneverbes om de organen van lichamen die gemummificeerd moesten worden in op te lossen. In de Bijbel wordt de Jeneverbes ook een aantal malen genoemd, maar ze komt niet voor in Bijbelse streken, dus dit moet een vertalingfout zijn. Bij de oude Grieken was de Jeneverbes gewijd aan de wraakgodinnen (Furiën of Erinyes), net als de Moires of de Fates (Schikgodinnen) waren zij godinnen van het Lot, maar ze hadden een meer wraakzuchtige aard, de Furiën achtervolgen moordenaars en andere misdadigers die in hun ogen niet voldoende bestraft waren. Het zijn de dochters van Gaea en Uranus, hun namen zijn Alecta, Megaira en Tisiphone, hun haar zijn bundels slangen en ze zijn nogal onaangenaam.
De Wroeging van Orestes, schilderij van William-Adolphe Bouguereau, met de Erynyes
Men verbrandde soms Jenevertakken in plaats van Rozemarijn voor de goden van de onderwereld. Ook het gebruik van het uitroken van een sterfhuis of de sterfkamer met Jeneverbestakken was bekend. Voor de Germanen was de Jeneverbes ook een heilige struik, van die verering is nog wel wat terug te vinden in oude namen of gebruiken, zo heten de bessen in Westfalen nog ‘Heilige Beeren’. De Jeneverbes werd gebruikt als antidemonisch middel, vooral door de geur, maar ook omdat de plant stekels heeft, uit de takken van de Jeneverbes werden magische bekers en vaten gemaakt, wat tot plaatselijke uitroeiing kon leiden. Binnen de kruidengeneeskunde worden Jeneverbessoorten al heel lang gebruikt, in Griekenland en Rome werden ZuidEuropese Jeneverbessoorten gebruikt, de bessen werden door Hippokrates aangeprezen als middel tegen spasmen van de baarmoeder, ook werden ze aangeprezen als vruchtafdrijvend middel, volgens Dioscorides verdrijft de geur van de Jeneverbes wilde dieren. In de Oudheid was de urinedrijvende werking ook al bekend. In de Middeleeuwen hadden de Jeneverbessen de reputatie wonderbaarlijke genezingen teweeg te brengen, en werden tijdens pestepidemieën de bessen van de Jeneverbes en het hout van de struik verbrandt om de ziekte op afstand te houden.
Dodoens is enthousiast over Jeneverbes: ‘Natuere Die gheheele Geneverboom met sijnen bladeren/ scorssen/ houte/ vruchten ende gumme es werm ende drooghe van natueren. Cracht ende werckinghe A Die vruchten oft besiekens van den Genevere sijn goet voor die maghe longhene levere ende nieren/ sy ghenesen den ouden hoest/ crimpinghen ende winden in den buyck/ ende doen water maken/ met wijn oft huenich water ghesoden ende ghedroncken. B Die selve besiekens sijn oock goet den ghenen die verreckt ghevallen oft gheborsten sijn/ in der selver manieren ghebruyckt. C Tsap van den bladeren/ wederstaet alle fenijn sonderlinghe van den aderen ende slanghen/ ende es goet daer tseghen ghedroncken ende van buyten op die wonden ghestreken. Tot den selven sijn oock die vruchten goet in alder manieren ghebruyckt. D Geneveren ghebrant/ ende dijsghelijcx oock huere besiekens/ veriaghen met hueren roock alle fenijnnich ghedierte ende alle corruptien van der locht/ ende daer om zoo sijn sy goet ghebrant in tijt van haestighe sieckten ende al om daer quade locht es. E Die scorsse van den Geneveren ghebrant gheneest die quade scorftheyt ende ruydicheyt met water daer op ghestreken. F Die gumme van Geneveren es goet ghebruyckt den ghenen die met coude fluymen in die maghe ende dermen verladen sijn/ sy verdrijft ende doet afgaen alderhande wormen/ ende stelpt die overvloedighe natuerlijcke cranckheyt ende die vloet van den vrouwen. G Die roock van Vernix es goet den herssenen/ hy verdroocht die overvloedighe vochticheyt van den hoofde/ ende stelpt die vloet van den catarren. H Dese gumme met olie van Roosen vermengt/ geneest die cloven aen handen ende voeten.’ Nicholas Culpeper schrijft over de Jeneverbes: JUNIPER BUSH. For to give a description of a bush so commonly known is needless. Place.] They grow plentifully in divers woods in Kent, Warney Common near Brentwood in Essex, upon Finchley Common without Highgate; hard by the Newfound Wells near Dulwich, upon a Common between Mitcham and Croydon, in the Highgate near Amersham in Buckinghamshire, and many other places. Time.] The berries are not ripe the first year, but continue green two Summers and one Winter before they are ripe ; at which time they are all of a black colour, and therefore you shall always find upon the bush green berries ; the berries are ripe about the fall of the leaf. Government and virtues.] This admirable solar shrub is scarce to be paralleled for its virtues. The berries are hot in the third degree, and dry but in the first, being a most admirable counter-poison, and as great a resister of the pestilence, as any grows; they are excellent good against the bitings of venomous beasts, they provoke urine exceedingly, and therefore are very available to dysuries and stranguries. It is so powerful a remedy against the dropsy, that the very lye made of the ashes of the herb being drank, cures the disease. It provokes the terms, helps the fits of the mother, strengthens the stomach exceedingly, and expels the wind. Indeed there is scarce a better remedy for wind in any part of the body, or the cholic, than the chymical oil drawn from the berries ; such country people as know not how to draw the chymical oil, may content themselves by eating ten or a dozen of the ripe berries every morning fasting. They are admirably good for a cough, shortness of breath, and consumption, pains in the belly, ruptures, cramps, and convulsions. They give safe and speedy delivery to women with child, they strengthen the brain exceedingly, help the memory, and fortify the sight by strengthening the optic nerves ; are excellently good in all sorts of agues; help the gout and sciatica, and strengthen the limbs of the body.
The ashes of the wood is a speedy remedy to such as have the scurvy, to rub their gums with. The berries stay all fluxes, help the haemorrhoids or piles, and kill worms in children. A lye made of the ashes of the wood, and the body bathed with it, cures the itch, scabs, and leprosy. The berries break the stone, procure appetite when it is lost, and are excellently good for all palsies, and falling-sickness.’ Nadat de pest uit Europa was verdwenen, bleef Jeneverbes een rol spelen als bescherming tegen allerlei besmettingen, o.a. in 1918 bij de Spaanse Griepepidemie. Sebastian Kneipp had veel succes met de Jeneverbes als maagmiddel (zie recepten).
Jenever De medicinale werking van Jeneverbes is al vele eeuwen bekend, voordat mensen in staat waren om te destilleren, was de Jeneverbes al in gebruik. Het woord Jenever in variaties werd dan ook gebruikt voor de struik en nog niet voor de bekende sterke drank. de
Zo rond de 16de eeuw begon het destilleren in Europa een vlucht te nemen. In eerste instantie werd brandewijn de alleen gestookt van druiven en vruchten, pas vanaf het begin van de 16 eeuw werden granen gebruikt om sterke drank te produceren. Door jeneverbessen toe te voegen aan het destillaat, ontstond jeneverbrandewijn (jenever), eerst nog alleen medicinaal, maar al snel een volksdrank in de Nederlanden, mede door de lage prijs, koren was immers veel goedkoper dan druiven. De eerste vermelding van de drank in de Nederlanden stamt uit 1606, het wordt dan Genever genoemd, dit woord is in andere Europese talen in diverse verbasteringen ingevoerd (maar is van oorsprong de Nederlandse naam voor de drank), zoals gin.
In het geschrift uit 1606 en is het Water-boecxken, van Casper Jansz. Coolhaes (1536-1615), eerst predikant en daarna een van de eerste drankstokers van de Lage Landen. In sommige bronnen wordt de Leidse hoogleraar in de medicijnen Franciscus Sylvius (1614-1672) als de uitvinder van Jenever genoemd. Dit is echter foutief. Tijdens hun zeereizen namen de Nederlanders jenever mee naar andere continenten, de matrozen hadden dagelijks recht op een ‘oorlam’. Het werd ook als handelswaar en ruilmiddel ingezet en zelfs als middel van zendelingen om de inheemsen te bekeren tot het christendom. Dit ging overigens niet altijd goed, de bezopen Nederlandse viceadmiraal Sebald de Weert, gedroeg zich in 1603 dermate liederlijk bij een Srilankese koning, dat deze hem liet executeren. Om een idee te krijgen van de drankorgelreputatie van onze voorouders, is het misschien interessant om te weten dat de Nederlandse woorden dronken en dronkaard zijn overgenomen door diverse talen, zoals doronken in het Japans, maar ook het Engelse drunkard en het oude Franse woord dronquart zijn afkomstig van het Nederlandse dronkaard.
Beer Street and Gin Lane (1751), William Hogarth
Jenever en gin werden in Nederland en Groot-Brittannië vooral door het lompenproletariaat gedronken, met alle gevolgen van dien, loon werd regelmatig uitbetaald in het café. In Nederland kennen we meerdere soorten Jenever. Jonge jenever: deze wordt gemaakt van maximaal 15 procent moutwijn, de rest is meestal in de vorm van neutrale melassealcohol, dit is dus goedkoper. De smaak wordt alleen veroorzaakt door de jeneverbessen en eventueel andere aromatische kruiden. Oude jenever: deze moet gemaakt zijn minimal 15 procent moutwijn. Eventueel gelagerd. De naam graanjenever mag alleen op het etiket als er honderd procent graan gebruikt voor de alcoholproductie. Moutwijn: door gisting uit mout verkregen en vervolgens gedistilleerd, ongeveer 50 procent alcohol. Voor de meestal zeer krachtige moutwijnjenevers wordt een afrondende houtlagering toegepast. Korenwijn: moet minstens 51 procent moutwijn bevatten. Elke stoker geeft zijn eigen karakter aan zijn jenever met geconcentreerde kruidendistillaten. Alcoholpercentage is minstens 38 procent. De meeste korenwijn worden korter of langer gerijpt op houten vaten. De korenwijn lijkt het meest op de jenevers die vóór 1900 werden gemaakt.
Botanie Jeneverbes is een altijdgroene boom of struik uit de Cipressenfamilie. De boom heeft grillige takken en een roodbruine bast, het sap uit de boom vormt een dikke harslaag op de stam en takken. Jeneverbessenstruiken hebben gele bloemen (mannelijk) en groene (vrouwelijke) op aparte planten, ze zijn dus tweehuizig, de bloeitijd is in april/mei. De blaadjes zijn naaldvormig en worden officieel ook naalden genoemd. De bessen zijn geen echte bessen, maar de blauwzwarte, zachte schalen van cipresappels, die bij de Jeneverbes zacht en vlezig zijn. Deze ‘bessen’ bevatten o.a. de medicinale stoffen. Ze zijn pas rijp na twee jaar. Jeneverbes groeit van nature op stuifzand en droge heidegrond en in duinen. In Nederland was de Jeneverbes vroeger veel algemener, nu staat de boom op de Rode Lijst en is ze beschermd. De meeste groeien op de Veluwe en in Drenthe, met een restpopulatie in Zuid-Limburg. Omdat Jeneverbessen tweehuizig zijn, moeten er voldoende exemplaren aanwezig zijn en ze moeten relatief vrij staan, zodat de wind ze kan bestuiven. Tijdens de bloei verspreiden ze wolken met stuifmeel. De zaden worden verspreidt omdat de bessen door vogels worden gegeten (lijsters). Er vindt in de huidige populatie weinig verjonging plaats, mogelijk komt dit door konijnenvraat en een te zure bodem. Er zijn wereldwijd ongeveer 50 soorten Jeneverbes te vinden, ze komen alleen voor op het noordelijk halfrond, van het noordpoolgebied tot in tropisch Afrika en Midden-Amerika. De meeste worden culinair en medicinaal gebruikt.
Teelt Jeneverbes is eenvoudig te telen, en doet het goed in droge en arme grond, maar kan in iedere grond zolang deze goed doorlaatbaar is, wel heeft de boom een voorkeur voor een neutrale of licht basische bodem. Op open plekken in een bostuin kan de Jeneverbes het ook goed doen, mits er geen overheersende schaduw is. Ze verdragen ook zeewind en zout. Jonge planten kunnen niet zoveel vorst verdragen, maar planten met een ontwikkeld wortelgestel wel, -15 graden Celsius is geen probleem. Jeneverbes is erg polymorfisch en komt in tal van verscheiden vormen voor, die ook makkelijk onderling kruisen, er zijn dus veel subsoorten en variaties.
Prachtige oude Jeneverbessen in Engeland (Dave McCartney)
Jeneverbessen groeien erg traag, niet meer dan een paar cm per jaar. Om zaad te verkrijgen heb je mannelijke en vrouwelijke planten nodig. Jeneverbes is een koudekiemer, ze hebben een koudeperiode nodig, dan een warmere periode en dan nog een koudeperiode. De zaden hebben een harde schil en ontkiemen slechts langzaam. De zaden 3 tot 6 seconden onderdompelen in kokend water zou het ontkiemen versnellen. Men kan het beste zaaien zo gauw als het zaad rijp is in een koude kas. Sommige zullen de volgende lente al ontkiemen, andere pas het jaar erop. Een andere mogelijkheid is het zaad oogsten voordat het rijp is, dus met een zachtere schil. De zaailingen kan men oppotten in individuele potjes wanneer ze groot genoeg zijn. Als ze groot genoeg zijn uitplanten op de definitieve plek in de vroege zomer. Stekken van het volwassen hout, 5 tot 10 cm groot met een hieltje. Stek in september/oktober in een koude kas, uitplanten in de volgende zomer. Afleggen kan ook in september/oktober, dit duurt ongeveer een jaar. Variaties Juniperus communis: -
Juniperus communis 'Anna Maria' (platte boomvorm) Juniperus communis 'Arnold' (smalle boomvorm) Juniperus communis 'Candelabriformis’ (treurvorm, hangende takken) Juniperus communis 'Compressa' (dwergvorm) Juniperus communis 'Expansa Variegata' (bonte naalden) Juniperus communis 'Fuorn' (grillig gevormd) Juniperus communis 'Gold Cone' (gele naalden) Juniperus communis 'Green Carpet' (bodembedekkende vorm) Juniperus communis 'Green Mantle' (donkergroene naalden) Juniperus communis 'Hibernica’(zuilvormig) Juniperus communis 'Hornibrookii' (kruipende vorm)
-
Juniperus communis 'Horstmann' (treurvorm) Juniperus communis 'Meyer' Juniperus communis 'Oblonga Pendula' (treurvorm, stekelig) Juniperus communis 'Pyramidalis' (piramidevorm) Juniperus communis 'Repanda' (kruipende vorm) Juniperus communis 'Schmidtii' Juniperus communis 'Sentinel’(zuilvorm) Juniperus communis 'Suecica' (zuilvorm) Juniperus communis 'Wallis'
Gebruikte delen Medicinaal gebruikt men de bladeren en bessen. Van deze grondstoffen wordt ook een etherische olie gemaakt. De bessen worden ook culinair gebruikt.
Oogst en verwerking Bessen: deze worden aan het eind van de zomer en in het begin van de herfst geoogst als ze 2 tot 3 jaar zijn. Verspreidt de bessen op een schaal of droogrek en droog ze in de schaduw op een droogrek of in een dehydrator op 70 graden, in de oven kan ook, maar dan op 50 graden. Wanneer de bessen droog en gerimpeld zijn, stop je ze luchtdicht weg.
Naalden: kunnen het hele jaar verzameld worden, maar het gehalte aan etherische oliën is in de zomer veel hoger. Kijk bij het oogsten van de naalden uit, dat men de boom niet verward met de taxus. Draag handschoenen als je bessen of naalden oogst, omdat de struiken een beetje stekelig zijn. JENEVERBESSEN ZIJN IN NEDERLAND BESCHERMD!
Inhoudsstoffen -
-
Etherische olie (zie apart kopje) Neolignane glycosiden: junipercomnoside A en B, icariside E en anderen. Lignanen: podophyllotoxine (in aanleg een toxische stof voor de zenuwen, ingewanden en lever). Tanninen: gallocatechinen Flavonoiden: isocutellareine, hypolaetine, kaempferol 3-O-alpha-rhamnopyranoside, quercitine, nicotiflorine, naringenine 7-O-beta-glucopyranoside, 8-hydroxyluteoline amentoflavone, hynokiflavone, cupressoflavone, methyl-biflavones en anderen. Hars (vruchten, hout) Pectine (vruchten) Alfa-eudesmol (calciumkanaal-remmer, neuroprotectivum) Oidiolactone C Isocrupressinezuur (abortifacient).
(1,2,3,4,5,6)
Etherische olie Van Jeneverbes worden twee verschillende etherische oliën bereidt, van de bessen en de boom zelf. Etherische olie bessen Deze wordt verkregen door stoomdestillatie van de verse rijpe bessen. De hoeveelheid etherische olie in de bessen kan nogal verschillen, er zijn tussen de 50 en 500 kg bessen nodig, voor een liter etherische olie. Deze olie is kleurloos of lichtgeel van kleur, met een sterke kruidige geur, die richting dennennaalden gaat. Binnen de parfumindustrie, wordt de olie vaak gebruikt als top – en middentoon in geurproducten voor mannen. De meeste etherische olie van de bessen van de boom, is afkomstig uit Spanje. Lichamelijke effecten etherische olie bessen
-
Antibacterieel Antidiabetisch Anti-inflammatoricum Antiliticum Antireumaticum Antisepticum Astringent Diureticum Expectorant Rubefaciënt
Gemiddelde samenstelling etherische olie bessen Monoterpenen tot 80%: α-pineen (tot 35%), β-pineen, y-terpineen, p-cymeen (5%), sabineen (25%), myrceen, limoneen. 2 Sesquiterpenen: β-caryofylleen, delta-cadineen, farnesol, β-farneseen (10%), α-muuroleen, humuleen , pregeijereen Monoterpeenalcoholen: linalol, geraniol, alfa-eudesmol, terpinen-4-ol, alfa-terpineol, kamfer Esters: bornyl acetaat, terpenylacetaat Diterpenen: labdane diterpenen. Er bestaan meerdere chemotypen Jeneverbes, dit is gerelateerd aan de geografische oorsprong en niet aan de ondersoort: -
α -pineentype sabineentype evenwicht in zowel α –pineen en sabineentype
Etherische olie van de gehele boom (takken, rijpe en onrijpe bessen en naalden) Deze etherische olie wordt verkregen door stoomdestillatie van de takken, rijpe en onrijpe bessen en naalden van de boom. Gemiddeld is 50 kg plantmateriaal nodig voor 1 liter etherische olie. Deze olie is kleurloos of lichtgeel van kleur, met een sterke kruidige geur, die richting dennennaalden gaat, maar veel scherper dan de bessenolie, die een wat zoete ondertoon heeft. Binnen de parfumindustrie, wordt de olie vaak gebruikt als top – en middentoon in geurproducten voor mannen. De meeste etherische olie van de gehele boom, is afkomstig uit Frankrijk. Lichamelijke effecten van de olie van de gehele boom -
Antibacterieel Antidiabetisch Anti-inflammatoricum Antilithicum Antireumaticum Antisepticum Astringent Diureticum Expectorant Rubefaciënt
Gemiddelde samenstelling etherische olie gehele boom Monoterpenen tot 90%: α-pineen (grootste deel), β-pineen, y-terpineen, p-cymeen (5%), sabineen (25%), myrceen, limoneen, thujobseen. Sesquiterpenen: β -caryofylleen, germacreen. Monoterpeenalcoholen: terpinen-4-ol Esters: bornyl acetaat, terpenylacetaat Medicinaal bekeken is de etherische olie van de bessen kwalitatief beter en evenwichtiger van samenstelling. Ze is ook aanmerkelijk prijziger.
Lichamelijke effecten (kruid) -
Abortifaciënt Antibacterieel Anti-inflammatoir Antilithicum Antimicrobioticum Antimycoticum Antireumaticum Antisepticum Aromaticum Bitter Carminativum Cytostaticum Desinfectant Detergent Diureticum Emmenagoog Rubefacient Stimulant Stomachicum
Werkingsgebieden Er is weinig onderzoek naar de medicinale werking van Jeneverbes, terwijl het binnen de traditionele kruidengeneeskunst een veel gebruikt middel is, zelfs naar veelbeschreven effecten op de urinewegen en spijsvertering is weinig research. Ook wordt niet altijd duidelijk welke soort etherische olie gebruikt is in de weinige onderzoeken. Dit is jammer, hopelijk zal er in de toekomst meer moeite worden gedaan om de geheimen van dit kruid te achterhalen. 1.
Immuunsysteem
Jeneverbes en de diverse bestanddelen van dit kruid vertonen een effect op het immuunsysteem in al haar aspecten. Bacteriën Extracten van Jeneverbes, de etherische olie van Jeneverbes (bessen en naalden) zijn in vitro actief tegen Acinetobacter baumanii (immunodeficiënte patienten, ziekenhuisinfecties), Aeromonas veronii biogroup sobria (wondinfecties, diarree, septicemia, immunodeficiënte patiënten), Enterococcus faecalis (darminfecties, urineweginfecties, endocarditis, meningitis, wondinfecties), Escherichia coli (urineweginfecties), Klebsiella pneumoniae(immunodeficiënte patienten, ziekenhuisinfecties), Pseudomonas aeruginosa (wondinfecties brandwonden), Salmonella enterica subsp. enterica serotype typhimurium (darminfecties), Serratia marcescens (ziekenhuisinfecties, wondinfecties, urineweginfecties, katheterinfecties), Staphylococcus aureus (huidinfecties, wondinfecties, urineweginfecties, longontsteking, mastitis, vooral de fenolische stoffen in het kruid hebben dit effect en niet de monoterpenoiden, etherische olie van Jeneverbesnaalden, met een hoog gehalte aan terpenoiden (90%), zijn ook nauwelijks antibacterieel), Staphylococcus epidermis (immunodeficiënte patiënten), Micrococcus luteus (immunodeficiënte patienten), Listeria monocytogenes (voedselvergiftiging, meningitis, sepsis, longontsteking, endocarditis, encefalitis, otitis media, endometritis). Belangrijk is, dat uit meerdere onderzoeken blijkt, dat waterextracten Jeneverbes niet of nauwelijks actief zijn tegen bacteriën, maar dat ethanolextracten wel effectief zijn. De etherische olie van Jeneverbes is actief tegen Helicobacter pylori, de bacterie die verantwoordelijk is voor een groot deel van de maagzweren in mensen. (1,2,3,4) Schimmels en gisten Extracten van Jeneverbes, de etherische olie van Jeneverbes (bessen en naalden) zijn in vitro actief tegen diverse strains van Candida albicans, Aspergillus niger, Aspergillus fumigatus, Aspergillus flavus, verschillende pathogene dermatofyten zoals Epidermophyton floccosum, Trichophyton mentagrophytes, Microsporum canis, Trichophyton rubrum, Microsporum gypseum, Trichophyton verrucosum, Cryptococcus neoformans en Epidermophyton floccosum. (5,6) Ontstekingsremmer Een onderzoek dat keek naar de ontstekingsremmende werking van diverse extracten van de stam, vruchten en naalden van 5 Turkse soorten Jeneverbes (J. drupacea, J. communis var. communis, J. communis var. saxatilis, J. oxycedrus subsp. oxycedrus en J. oxycedrus subsp. macrocarpa) op door carrageenan geïnduceerde ontstekingsreacties bij muizen. De methanolextracten van de vruchten en naalden van de J. oxycedrus subsp. oxycedrus en J. communis var. saxatilis vertoonde een opmerkelijke verhindering van deze verschijnselen in een dosering van 100 mg/kg. (7) Antioxidant De etherische oliën van diverse delen van Jeneverbes (Juniperus communis. subsp. hemisphaerica en J. oblonga) en de belangrijkste bestanddelen van de etherische oliën, werden bekeken op hun vermogen naar het wegvangen van vrije radicalen. Alle getestte etherische oliën en hun bestanddelen vertonen een antioxidante werking. De etherische olie van J. oblonga bleek het sterkste effect te hebben. (8)
Kanker Jeneverbesextracten hebben een lage toxiciteit tegen MRC-5 en HaCaT cellijnen. (9) Een ander onderzoek keek naar de effecten van waterextracten van diverse planten, waaronder de bessen van de Jeneverbes de groei van MCF-7/AZ borstkankercellen verhinderde en het binnendringen verhinderde in de collageen type I gellaag. (10) De etherische olie van de naalden en bessen van Jeneverbes vertoonde een verlaging van de levensvatbaarheid van menselijke keratinocyte HaCaT cellen. (5) Indicaties: -
Bacteriële infecties Schimmelinfecties Ontstekingsreacties (vooral reumatisch)
-
2.
Urinewegen
Jeneverbes is een belangrijk kruid bij de bestrijding van acute cystitis (blaasinfectie), het is in kracht vergelijkbaar met Beredruif (Arctostaphylos uva ursi). Het is actief tegen een aantal bacteriën die betrokken kunnen zijn bij het ontstaan van blaasontsteking zoals Enterococcus faecalis, Escherichia coli, Serratia marcescens, Staphylococcus aureus. (1,2,3) Extracten van Jeneverbes en de etherische olie hebben een sterk diuretisch effect, vooral de bessen, dit is te danken aan de aanwezigheid van terpineen-4-ol. (4,5,6) Een van de prettige bijkomstigheden van Jeneverbes, is dat het een verwarmend kruid is, juist bij blaasinfecties kan dit zeer prettig zijn. Jeneverbes, Jeneverbesextracten en de etherische olie van zowel de boom als de bessen, mogen nooit gebruikt worden ernstige nieraandoeningen en bij nierinfecties. Omdat Jeneverbes maar kort inwendig gebruikt mag worden (6 weken), is het niet zo geschikt als diureticum bijvoorbeeld bij hypertensie en andere chronische klachten.
Indicaties: -
Blaasinfecties (acuut)
3.
Spijsvertering
De combinatie van inhoudsstoffen waarbij het samenspel van de etherische oliën en de bitterstoffen het belangrijkst is maken jeneverbessen tot een interessant spijsverteringskruid. Jeneverbes is antiseptisch, stimulerend en verwarmend. Diverse onderzoeken wijzen op een bloedsuikerspiegelverlagende werking van Jeneverbes in de vorm van toevoeging van de bessen aan het dieet van diabetische muizen en in een decoct aan diabetische ratten. (1,2) De etherische olie van Jeneverbes is actief tegen Helicobacter pylori, de bacterie die verantwoordelijk is voor een groot deel van de maagzweren in mensen. (3) Indicaties: Anorexia (slechte eetlust, niet bij Anorexia nervosa) Darmkrampen Flatulentie Maagzweer Reinigingskuur Spijsvertering (traag) 4.
Vrouwelijke geslachtsorganen
Jeneverbes is een sterke stimulant voor de baarmoeder en brengt de menstruatie op gang en werkt als een abortifacient. In het verleden werd dit kruid ook ingezet als abortusmiddel. Onderzoek op vee toonde aan, dat dit effect wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van de stof isocupressinezuur, een stof die ook voorkomt in Ponderosadennen (Pinus contorta). Bevruchte koeien die een dagelijkse dosering van 190 en 245 mg ICA/kg kregen van een extract van Jeneverbesnaalden, kregen na 3 tot 4 dagen een abortus. De abortus kon niet verklaard worden aan de hand van de aanwezigheid van myristate en laurate esters van 1.14-tetradecanediol en 1.12dodecanediol. Deze lipide stoffen hebben in aanleg sterke vasoconstrictieve effecten in de placenta. (1) De Jeneverbessoort die het meest gebruikt werd voor het plegen van een kruidenabortus was de Sabijnse Jeneverbes (Juniperus sabina). In Engeland werd deze plant ´savin´ genoemd, en werd veelvuldig genoemd als ´kruid dat de menstruatie op gang brengt´, een eufemisme voor abortifacient. (2) Ook onderzoeken op ratten toonden de abortifaciente werking van Jeneverbes aan. Een 50% ethanolextract van Jeneverbes bleek de innesteling van bevruchte eitjes te verhinderen, op een dosisafhankelijke manier. (300 mg en 500 mg). Men zag geen bewijs voor teratogeniteit. (3,4) Soms kan het zinvol zijn om Jeneverbes te gebruiken, bijvoorbeeld om een niet doorkomende menstruatie in de overgang te bevorderen, ook heeft het licht pijnstillende eigenschappen. In het verleden werd Jeneverbes ook rondom de bevalling ingezet, om deze op gang te brengen. Indicaties: -
Amenorroe Dysmenorroe
Overigen Door de diuretische, rubefaciënte en anti-inflammatoire werking van Jeneverbes, is het een goed kruid bij reumatische aandoeningen, zowel in – als uitwendig toegepast. Door de antibacteriële werking is het toepasbaar bij luchtweginfecties. De etherische olie van Jeneverbes is een interessant ingrediënt in middelen voor een vette huid.
De etherische olie van de naalden van Jeneverbes, samen met de etherische olie van het hout van J. chinensi, en de etherische olie van het hout van Cupressus funebris werden in een onderzoek bekeken op hun vermogen om muskieten (Aedes aegypti), nimfen van een tekensoort (Amblyomma americanum) en de volwassen teek (Ixodes scapularis) te verdrijven. Al deze etherische oliën waren in staat om beide teken te verdrijven, waarbij de etherische olie van de naalden 2 van de Jeneverbes, bijna net zo effectief was als DEET, in een dosering van 0,029 ± 0,018 mg/cm . (1) Jeneverbessen zijn een bekende specerij in de Europese keuken, het geeft een sterke, frisse smaak geeft aan gerechten. Het heeft ook een conserverende werking op vlees. Vooral de combinatie met wild, zuurkool, patés, vullingen en andere wintergerechten is erg lekker. Jeneverbeshout is erg lekker om vlees en vis mee te roken. Heel bekend is natuurlijk het gebruik in jenever en gin. De bessen geven ook een bruine en paarse kleurstof af en worden gebruikt om textiel mee te verven.
Doseringen en toepassingen Ø van de bessen: 1 tot 2 ml 3 x daags Decoct van de bessen: 1 theelepel bessen even kneuzen en deze 10 minuten koken in 150 ml water, afzeven, 3 x daags. Dit decoct is ook een goede basis voor kompressen bij spierpijn en blaasinfecties. Siroop: 1 el 3 x daags. Stoombad: maak een sterk decoct van de bessen en stoom hiermee bij luchtweginfecties. EO van de bessen: max. 8% bij volwassenen in een dragende olie. Max. 8 druppels in een bad in een emulgator. EO van takken, rijpe en onrijpe bessen en naalden: max. 8% bij volwassenen in een dragende olie. Max. 8 druppels in een bad in een emulgator. Zitbad: maak een sterk aftreksel van de bessen en voeg dit toe aan het badwater bij urinewegklachten.
Contra-indicaties Jeneverbes is een krachtig kruid en moet met zorg worden toegepast, dit geldt ook voor de etherische oliën verkregen van de bessen en de naalden. Een van de belangrijkste contra-indicaties is dat het niet gebruikt mag worden bij mensen met ernstige nierproblemen en nierinfecties. Jeneverbes is een zeer sterk diureticum dat werkt als een irritant op het nierweefsel, en zorgt voor een verhoging van de glomerulaire filtratiesnelheid en de bloedstroom in de nieren, voor mensen met een ernstiger nierprobleem of een infectie is dit een veel te sterk effect. Een indicatie voor ernstiger nierproblemen is albuminurie (eiwitten in de urine), dit zijn in het bloed voorkomende eiwitten die in de lever geproduceerd worden.
Ze hebben de eigenschap om bij temperaturen boven 65°C samen te klitten. Wanneer deze eiwitten in de urine voorkomen kan men ze, aan de hand van deze eigenschap, detecteren. Door de helft van de urine op te warmen in een glazen buisje en deze nadien toe te voegen aan de niet verwarmde urine in een ander buisje zal, bij albuminurie, geen menging van beide vloeistoffen optreden. De verwarmde urine zal dan boven de koude heldere urine zichtbaar zijn als een troebele vloeistof. Deze test kan men makkelijk zelf uitvoeren, als hij positief is, gebruik dan geen Jeneverbes. (1) Een andere net zo belangrijke contra-indicatie is dat Jeneverbes niet in medicinale doseringen mag worden gebruikt tijdens de zwangerschap, het is een sterke abortifacient en kan zeker in de eerste drie maanden problemen veroorzaken. Vrouwen die hevige menstruele bloedingen hebben, kunnen Jeneverbes ook beter laten staan, dit zorgt voor een verergering van de klachten. Het mag niet aan kinderen onder de 12 jaar worden gegeven in medicinale doseringen, dit geldt ook voor de etherische olie en het hydrolaat, en om deze reden kun je het ook beter niet tijdens de borstvoeding gebruiken, omdat etherische oliën worden afgescheiden in de moedermelk. Omdat Jeneverbes van invloed is op de glucosespiegel van het bloed, moet je het met zorg toepassen bij diabetespatiënten, deze moeten hun glucosespiegel regelmatig controleren. Geef het niet aan mensen die lijden aan diabetestype 1 (jeugddiabetes) of mensen met diabetestype 2 die al insuline injecteren. Al deze contra-indicaties gelden ook voor de etherische oliën en het hydrolaat.
Interacties Reguliere Diabetesmedicatie Wees voorzichtig met deze combinatie. Jeneverbes heeft een bloedglucose verlagende werking. Samen met deze medicijnen, kan de bloedsuikerspiegel te laag worden. Eventueel moet de dosering van de reguliere middelen worden aangepast. Een aantal van deze middelen: -
glimepiride (Amaryl) glyburide (DiaBeta, Glynase PresTab, Micronase) insuline pioglitazone (Actos) rosiglitazone (Avandia) chlorpropamide (Diabinese) glipizide (Glucotrol) tolbutamide (Orinase) en anderen
Reguliere diuretica Een kleine kans op een interactie. Ook Jeneverbes heeft een urinedrijvende werking, hierdoor kan het lichaam teveel vocht verliezen, het gevolg kan duizeligheid zijn en een te lage bloeddruk. Een aantal van deze middelen: -
chlorothiazide (Diuril), chlorthalidone (Thalitone) furosemide (Lasix) hydrochlorothiazide (HCTZ, Hydrodiuril, Microzide)
Bijwerkingen Pas het kruid medicinaal niet langer dan 6 weken inwendig toe. De etherische olie van Jeneverbes is irriterend voor verschillende weefsels en kan krampen veroorzaken als deze wordt geïnhaleerd. De etherische olie mag nooit inwendig worden toegepast, overschrijdt de gehanteerde doseringen niet.
Jeneverbes in complexmiddelen Jeneverbes combineert makkelijk met andere kruiden, er zijn geen belemmeringen wat betreft inhoudsstoffen, hou er wel rekening mee, dat Jeneverbes maar 6 weken inwendig gebruikt mag worden als simplex, afhankelijk van de hoeveelheid Jeneverbes in je complexmiddel en de aanwezige andere kruiden, wordt dit verlengd of verkort. Omdat Jeneverbes vooral een acuut kruid is, kun je het om deze reden dan ook het best combineren met andere snel werkende kruiden. Bij bacteriële infecties gaat het goed samen met andere sterk antibacteriële werking zoals Propolis, Canadese Geelwortel (Hydrastis canadensis), Rode Zonnehoed (Echinacea purpurea), Salie (Salvia officinalis), Olibanum (Boswellia spp), Mirre (Commiphora spp.), Echte Tijm (Thymus vulgaris) en vele anderen. Bij schimmel – en gistinfecties, kun je Jeneverbes samen gebruiken met Pau d’Arco (Tabebuia spp.), Propolis, Goudsbloem (Calendula officinalis), Knoflook (Allium sativa), Echte Tijm (Thymus vulgaris), Olibanum (Boswellia spp.), Mirre (Commiphora spp.) en andere fungicide kruiden. Een krachtige combinatie voor het bestrijden van blaasinfecties is Jeneverbes met Beredruif (Arctostaphylos uva ursi) en Canadese Geelwortel (Hydrastis canadensis) Reumatische aandoeningen zijn meestal complex en moeten vanuit meerdere lichaamssystemen worden bestreden en Jeneverbes kan zowel in – als uitwendig worden toegepast. Maar gedacht kan worden aan andere ontstekingsremmende, verwarmende en/of diuretische kruiden.
Tincturen De tinctuur van Jeneverbes wordt gemaakt van de bessen, deze kun je zowel vers als gedroogd verwerken, maar in de praktijk is het meestal gedroogd materiaal waar je mee werkt, omdat verse bessen nu eenmaal moeilijk te vinden zijn. Als extractiemiddel is een ethanol/water basis geschikt met een ethanolpercentage tussen 60-75% geschikt. Gebruik een volumeverhouding van 1 (kruid):5 (extractiemiddel). Maak de plantendelen fijn, maar niet te fijn, er moet osmose plaatsvinden, doe ze in een schone pot en voeg het extractiemiddel toe. Deze tinctuur is binnen 6 weken klaar. Je kunt dan afzeven en bottelen in een fles of pot. Op je label dient te staan: Ø Fructus juniperi + ethanol/waterpercentage + oogstdatum + botteldatum + eventueel batch nummer. Deze tinctuur is ongeveer 5 jaar houdbaar.
Je kunt ook een glyceriet maken van Jeneverbes, etherische oliën lossen zeer goed op in glycerol. Gebruik dan een extractiemiddel van 70% glycerol en 30% gedestilleerd water. Gebruik de gedroogde bessen en maak ze iets fijner in een vijzel, vul de helft van de pot met de bessenpulp en vul de pot af met het extractiemiddel. Als ethanol gebruikt mag worden dan is 10% ethanol:50% glycerol:40% gedestilleerd water prima, dit verhoogd ook de houdbaarheid van de tinctuur. Maak de plantendelen fijn, maar niet te fijn, er moet osmose plaatsvinden, doe ze in een schone pot en voeg het extractiemiddel toe. Deze tinctuur is binnen 2 maanden klaar, je kunt dan afzeven en bottelen in een fles of pot. Op je label dient te staan: Ø Fructus juniperi + glycerol/water/ethanolpercentage + oogstdatum + botteldatum + eventueel batch nummer. Deze tinctuur is ongeveer 3 jaar houdbaar mits koel bewaard.
Decocten Jeneverbessen zijn geschikt om te decocteren, wel is er beperkt onderzoek, waaruit blijkt dat waterextracten minder antibacterieel zijn dan tincturen op ethanolbasis.
Decoct als basis voor een kompres bij spierpijn en reumatische klachten
Dit decoct is geschikt als basis voor een verwarmend kompres, let op, dat dit decoct niet in aanraking mag komen met de ogen, smeer ook eerst de huid preventief in met een vette olie. De huid kan wat rood worden. Zo warm mogelijk aanbrengen. -
¼ Jeneverbes (bes, gekneusd) ¼ Gember (wortel) ¼ Zwarte Peper (bessen) ¼ Rode Peper (vruchten)
Hydrolaat -
pH: 3,3 – 3,6. Wordt gemaakt van de bessen, heeft een droge, bitterzoete smaak. Stabiliteit is matig, ongeveer 12 maanden, maar meestal minder. Het hydrolaat van Jeneverbes heeft een sterk diuretisch effect en is zinvol in te zetten bij blaasinfecties (niet bij nierinfecties!), zeer geschikt in producten voor een vette huid.
Oliemaceraten Van Jeneverbes kan een oliemaceraat gemaakt worden. Het is een heerlijke basis voor een massageolie bij spierpijn of als toevoeging aan een bad of zeep. Kies een methode en basisolie uit het hoofdstuk ‘Oliemaceraten’, die het beste bij je past.
Massageolie
Massageolie bij blaasontsteking
-
50 ml therapeutische sesamolie 40 ml amandelolie 8 ml etherische olie Jeneverbes (bessen) 4 ml etherische olie Buchu
Siropen
Jeneverbessiroop 100 gr jeneverbessen 750 ml water 750 gr suiker Kneus de bessen in een vijzel en laat ze een uur lang zacht trekken in het kokende water, totdat dit met 1/3 is verminderd. Afzeven en de suiker eraan toevoegen. Suiker laten oplossen en indikken tot siroopconsistentie.
Sebastian Kneipp jeneverbeskuur voor de maag en darmen de
Dit is een recept van Sebastian Kneipp, ja…die van de badolietjes. Sebastian Kneipp was een van die 19de eeuwse pleitbezorgers van hun versie van alternatieve geneeskunst, hij heeft kwakzalverachtige trekjes, maar is ook amusant. Hij werd geboren in 1821, in Duitsland en was een RK priester. Hij stond aan de basis van de hydrotherapie, het gebruiken van water als medicijn, in tal van vormen. Hij woonde in een klooster in Worishofen, waar hij werkte als biechtvader. In deze periode begon hij ook met het aanbieden van hydrotherapie, kruidenmiddelen, oefeningen en dieten. Hij was vrij genadeloos, ijskoude baden, lopen in de sneeuw, hoorde er allemaal bij. Zijn faam was groot en onder zijn clientèle waren hotemetoten als aartshertog Franz Ferdinand van Oostenrijk en zijn vader aartshertog Karl Ludwig en Paus Leo XIII.
De jeneverbeskuur van Kneipp is een reinigingskuur en niet science based, hij gaat als volgt: e
1e dag: 2 bessen eten door langzaam te kauwen e
2e dag 3 bessen eten door langzaam te kauwen, zo doorgaan tot dag 11, dan 12 bessen eten, dan weer afbouwen tot 2 bessen per dag. Na twee weken pauze de kuur weer helemaal herhalen, niet geschikt voor mensen met gevoelige slijmvliezen, deze kunnen dan diarree en gisting krijgen.
Culinaire recepten -
Beenham met zuurkool en jeneverbes 1 beenham (ongeveer 500 gram) 500 gram zuurkool 8 aardappelen 0,5 ui, in blokjes gesneden 1 appel met schil, in blokjes 1 laurierblaadje 5 jeneverbessen 1 eetlepel honing 1 eetlepel boter 1 deciliter witte wijn zout peper 1 eetlepel grove mosterd 2 eetlepel honing
Doe de zuurkool, ui, appel, jeneverbessen, laurierblaadje, honing, boter, witte wijn, zout en peper samen in een pan. Zet dit circa 45 minuten zachtjes op het vuur. Maak vervolgens inkepingen aan de bovenkant van het beenhammetje. Bestrooi het met wat zout en peper en zet het een half uur op 140 graden C in de oven. Meng de mosterd en de honing goed door elkaar. Haal de beenham uit de oven en smeer deze in met het mengsel. Zet de oven op 180 graden C en zet de beenham 10 minuten in de oven om deze mooi bruin te laten worden. Kook intussen de aardappelen tot ze gaar zijn. Haal de beenham uit de oven en bewaar het vocht voor de saus. Voeg hier ook een beetje zuurkoolvocht aan toe. Snijd tenslotte de beenham in plakken en serveer dit met de zuurkool en de aardappelen. Schenk als laatste de saus er overheen. www.gratisrecept.nl
Jenever
Jenever kan gemaakt worden van rogge, gerst en soms ook maïs. Deze granen worden eerst tot mout verwerkt. Hiervoor worden de graankorrels schoongemaakt en bevochtigd, waardoor ze gaan kiemen. Daarna wordt het gedroogd en vermalen tot moutmeel. Van het moutmeel wordt dan een ‘beslag’ gemaakt. Dit gebeurt professioneel in grote houten beslagkuipen. Hierin wordt heet water gedaan en moutmeel en rogge, onder constant roeren. Moutmeel is erg rijk aan enzymen, enzymen zijn stoffen die het zetmeel in het graan gaan omzetten in suiker. Hierdoor wordt in het beslag steeds meer suiker gevormd. Vergisten Na een paar uur bevat het beslag voldoende suiker, het wordt afgekoeld en er wordt gist toegevoegd. Dit zijn eencellige schimmels, die het suiker in het beslag gaan omzetten in alcohol. Binnen een week heeft de gist alle suiker omgezet in alcohol. Stoken Het beslag is nu klaar om overgepompt te worden in een destilleerketel. In de destilleerketel wordt het beslag verwarmd en het gaat koken. Het kookpunt van alcohol is een stuk lager dan van water, daardoor verdampt de alcohol het eerste. De alcohol stijgt als damp op en wordt opgevangen in de hals van de destilleerketel. Dan koelt het af in het vat ernaast, waar koud water doorstroomt. De damp condenseert en wordt weer vloeibaar en wordt opgevangen. Hierdoor wordt de alcohol steeds geconcentreerd, maar nog niet geconcentreerd genoeg om gebruikt te worden. Na drie maal destilleren is het percentage voldoende. Dit kun je controleren met een alcoholmeter.
Lageren Aan deze moutwijn worden nu Jeneverbessen (en afhankelijk van het recept, ook andere aromatische stoffen) en ze wordt opgeslagen in houten vaten, om te rijpen en op smaak te komen. Bottelen Na enige tijd wordt de moutwijn gezeefd en aangelengd met water om tot drinksterkte te komen. Daarna kan de jenever gebotteld worden.
Bronnen Nomenclatura
-
http://www. meertens.knaw. nl/pland/ A Moder n Herbal, Mrs M. Grieves M. Philippa e.a. (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands
Geschiedenis
-
A Moder n Herbal, Mrs M. Grieves Dodoneus Complete Herbal, Nicholas Culpeper
Jenever
-
N. van der Sijs (1998), Geleend en uitgeleend
Botanie
-
http://www2.alterra.wur.nl/Webdocs/PDFFiles/Alterrarapporten/AlterraRapport465.pdf Alterra 2002 Beheersvisie Jeneverbes
Inhoudsstoffen
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Leitner, J., Hofbauer, F., and Ackerl, M. [Poisoning with a podophyllin-containing wart-treating tincture]. Dtsch Med Wochenschr 7-12-2002;127(28-29):1516-1520. Asakura, K., Matsuo, Y., Oshima, T., Kihara, T., Minagawa, K., Araki, Y., Kagawa, K., Kanemasa, T., and Ninomiya, M. omega-agatoxin IVA-sensitive Ca(2+) channel blocker, alphaeudesmol, protects against brain injury after focal ischemia in rats. Eur J Pharmacol 4-7-2000;394(1):57-65. 10771035 Barrero, A. F., Arseniyadis, S., Quilez del Moral, J. F., Herrador, M. M., Valdivia, M., and Jimenez, D. First synthesis of the antifungal oidiolactone C from trans-communic acid: cytotoxic and antimicrobial activity in podolactone-related compounds. J Org Chem 4-19-2002;67(8):2501-2508. 11950294 Nakanishi, Tsutomu, et al. "Neolignan and flavonoid glycosides in< i> Juniperus communis var.< i> depressa." Phytochemistry 65.2 (2004): 207-213. Innocenti, Marzia, et al. "Flavonoids and biflavonoids in Tuscan berries of Juniperus communis L.: detection and quantitation by HPLC/DAD/ESI/MS." Journal of agricultural and food chemistry 55.16 (2007): 6596-6602. Gardner, D. R., Panter, K. E., James, L. F., and Stegelmeier, B. L. Abortifacient effects of lodgepole pine (Pinus contorta) and common juniper (Juniperus communis) on cattle. Vet Hum Toxicol 1998;40(5):260-263.
Etherische olie
-
Harmen Rijpkema - Het Aromecum van Absinth tot Zonnebloem Adams, R. P. Systematics of Juniperus section Juniperus based on leaf essential oils and random amplified polymorphic DNAs (RAPDs). Biochem Syst Ecol 7-1-2000;28(6):515-528 Johnson, W. Final report on the safety assessment of Juniperus communis extract, Juniperus oxycedrus extract, Juniperus oxycedrus tar, Juniperus phoenicia extract, and Juniperus virginiana extract. Int J Tox 2001;20 (sup 2):41-56. Grainger Bisset, N. Max Wichtl herbal drugs and phytopharmaceuticals a handbook for practice on a scientific basis 2000. Cool, L. G. and Adams, R. P. A pregeijerene isomer from Juniperus erectopatens foliage. Phytochemistry 2003;63(1):105-108. Barjaktarovic, Branislava, Milan Sovilj, and Zeljko Knez. "Chemical composition of Juniperus communis L. fruits supercritical CO2 extracts: dependence on pressure and extraction time." Journal of agricultural and food chemistry 53.7 (2005): 2630-2636. Filipowicz, Natalia, et al. "The Phytochemical and Genetic Survey of Common and Dwarf Juniper (< EM EMTYPE=." Planta medica 72.09 (2006): 850-853. Martin, Anne Marie, et al. "Labdane diterpenes from Juniperus communis L. berries." Phytochemical Analysis 17.1 (2006): 32-35.
Werkingsgebieden Immuunsysteem
1. 2. 3. 4. 5.
Hammer, Katherine A., C. F. Carson, and T. V. Riley. "Antimicrobial activity of essential oils and other plant extracts." Journal of applied microbiology 86.6 (1999): 985-990. Kumar, Pankaj, et al. "In-vitro antibacterial activity of Juniperus communis L. against bacterial pathogens." Environment Conservation Journal 10.3 (2009): 101-104. , et al. "Effect of latitude and altitude on the terpenoid and soluble phenolic composition of juniper (Juniperus communis) needles and evaluation of their antibacterial activity in the boreal zone." Journal of agricultural and food chemistry 57.20 (2009): 9575-9584. Ohno, Tomoyuki, et al. "Antimicrobial activity of essential oils against Helicobacter pylori." Helicobacter 8.3 (2003): 207-215. C b l C. l. "E l l f Ju p u c mmu ub p. lp (Su ) Č l k N dl : Ch m c l c mp fu g l activity and cytotoxicity." Phytotherapy Research 26.9 (2012): 1352-1357.
6. 7. 8. 9. 10.
Cavaleiro, C., et al. "Antifungal activity of Juniperus essential oils against dermatophyte, Aspergillus and Candida strains." Journal of Applied Microbiology 100.6 (2006): 1333-1338 Akkol, Esra Küpeli, Ayşegül Güvenç, and Erdem Yesilada. "A comparative study on the antinociceptive and anti-infla mmatory activities of five< i> Juniperus taxa." Journal of ethnopharmacology 125.2 (2009): 330-336. Emami, S. A., B. Javadi, and M. K. Hassanzadeh. "Antioxidant Activity of the Essential Oils of Different Parts of Juniperus communis. subsp. hemisphaerica. and Juniperus oblonga." Pharmaceutical Biology 45.10 (2007): 769-776. , et al. "Effect of latitude and altitude on the terpenoid and soluble phenolic composition of juniper (Juniperus communis) needles and evaluation of their antibacterial activity in the boreal zone." Journal of agricultural and food chemistry 57.20 (2009): 9575-9584. Van Slambrouck, Severine, et al. "Effects of crude aqueous medicinal plant extracts on growth and invasion of breast cancer cells." Oncology reports 17.6 (2007): 1487-1492.
Urinewegen
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Hammer, Katherine A., C. F. Carson, and T. V. Riley. "Antimicrobial activity of essential oils and other plant extracts." Journal of applied microbiology 86.6 (1999): 985-990. Kumar, Pankaj, et al. "In-vitro antibacterial activity of Juniperus communis L. against bacterial pathogens." Environment Conservation Journal 10.3 (2009): 101-104. , et al. "Effect of latitude and altitude on the terpenoid and soluble phenolic composition of juniper (Juniperus communis) needles and evaluation of their antibacterial activity in the boreal zone." Journal of agricultural and food chemistry 57.20 (2009): 9575-9584. Janku, I., Hava, M., and Motl, O. [Diuretic substance from juniper (Juniperus communis L.)]. Experientia 6-15-1957;13(6):255-256. 13447954 Stanic, G, Samarzija, I, and Blazevic, N. Time-dependent diuretic response in rats treated with juniper berry preparations. Phytother Res 1998;12:494-497. Lasheras B and et al. Etude pharmacologique preliminaire de Prunus spinosa L. Amelanchier ovalis Medikus, Juniperus communis L. et Urtica dioica L Plant Med Phytother 1986;20:219 226.
Spijsvertering 1. 2. 3.
Swatson-Flatt SK, Day C, Bailey CJ, Flatt PR. Traditional plant treatments for diabetes: Studies in normal streptozotocin diabetic mice. Diabetologia 1990; 33: 462-464. Sanchez de Medina F, Gamez MJ, Jimenez I, Osuna JI, Zarzuelo A. Hypoglycaemic activity of juniper "berries". Planta Med 1994; 60: 197-200 Ohno, Tomoyuki, et al. "Antimicrobial activity of essential oils against Helicobacter pylori." Helicobacter 8.3 (2003): 207-215.
Vrouwelijke geslachtsorganen 1. 2. 3. 4.
Gardner, D. R., et al. "Abortifacient effects of lodgepole pine (Pinus contorta) and common juniper (Juniperus communis) on cattle." Veterinary and human toxicology 40.5 (1998): 260-263 Ev ’ H b A H y f Contraception and Abortion in the West. John M. Riddle Agrawal, O. P., Santosh Bharadwaj, and R. Mathur. "Antifertility effects of fruits of Juniperus communis." Planta medica 40.S 1 (1980): 98-101. Prakash, Anand O., et al. "Anti-implantation activity of some indigenous plants in rats." Acta europaea fertilitatis 16.6 (1984): 441-448.
Overigen 1.
Carroll, John F., et al. "Essential oils of Cupressus funebris, Juniperus communis, and J. chinensis (Cupressaceae) as repellents against ticks (Acari: Ixodidae) and mosquitoes (Diptera: Culicidae) and as toxicants against mosquitoes." Journal of Vector Ecology 36.2 (2011): 258-268.
Contra-indicaties
1.
Foote, Jerald, and Bev Cohen. "Medicinal herb use and the renal patient." Journal of Renal Nutrition 8.1 (1998): 40-42.
Interacties
-
Understanding Herb-Drug Interactions: Drugs in Herbal Territory, Not the Other Way Around, Larken Bunce, Clinical Herbalist, Co-Dir ector of Ver mont Center for Integrative Herbalism,
[email protected], Originally presented at Medicine of the P eople, 9/2012 Some of the technical aspects of this text is drawn from a training module developed for the International Centre for Phytotherapy by Simon Mills, Larken Bunce, and Jillia n Borchard. Clinical Evidence of Herb-Drug Interactions: A Systematic Review by the Natural Standard Research Collaboration, Ulbricht, C.; Chao, W.; Costa, D.; Rusie-S ea mon, E.; Weissner, W.; Woods, J. Current Drug Metabolism, Volume 9, Number 10, December 2008 , pp. 1063-1120(58)
