De winst van het werkgeheugen

De winst van het werkgeheugen Train je brein om sneller en beter te leren en presteren Tracy & Ross Alloway

Oorspronkelijke titel: The Working Memory Advantage – Train Your Brain to Function Stronger, Smarter, Faster. New York: Simon & Schuster, 2013. Uitgegeven door: Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam Vertaling: Lieke Berkhuizen, Rijnsburg Zetwerk: CeevanWee, Amsterdam Omslag: Frans Mettes, Amsterdam © 2013, Tracy Alloway en Ross Alloway © Nederlandse vertaling 2014, Uitgeverij Nieuwezijds isbn 978 90 5712 356 6 isbn e-book 978 90 5712 420 4 nur 770

Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk van de Forest Stewardship Council (fsc) mag dragen. Bij dit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, elektronisch of op welke andere wijze ook en evenmin in een retrieval system worden opgeslagen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel dit boek met veel zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver(s) noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek.

Inhoud

1 2 3 4 5 6

7 8 9 10 11

deel i Jij en je werkgeheugen 9 Welkom bij de winst van het werkgeheugen 11 Waarom het werkgeheugen cruciaal is voor succes 35 De grappenmaker in de mijn: hoe het werkgeheugen ons gelukkiger maakt 51 Nadelen: mislukkingen, slechte gewoonten en misstappen 67 De belangrijkste winst als het om leren gaat: het werkgeheugen op school 81 De nieuwe verbinding tussen lichaam en geest: de winst van het werkgeheugen in de sport 109 deel ii Het werkgeheugen verbeteren en versterken 133 Werkgeheugen en levensloop 135 Stoomcursus werkgeheugentraining 169 Geheimen van werkgeheugenspecialisten 180 Voed je brein, voorzie je werkgeheugen van brandstof 202 Zeven gewoonten om je werkgeheugen superkracht te geven ... en een paar om te vermijden 215 deel iii Toekomst en verleden van het werkgeheugen 231

12 De ideale wereld voor het werkgeheugen 233 13 De dageraad van de winst van het werkgeheugen 246 Snelle handleiding voor het werkgeheugen 267 Dankwoord 283 Literatuur 287 Index 313 Over de auteurs 327

deel i Jij en je werkgeheugen

1 Welkom bij de winst van het werkgeheugen

In december 2005 verkocht een beurshandelaar op de effectenbeurs van Tokio 610.000 aandelen van het bedrijf J-Com voor de ongelooflijk lage prijs van 1 yen (1 eurocent). Het probleem was dat hij eigenlijk van plan was om één aandeel te verkopen voor 610.000 yen – een foutje met grote gevolgen. In 2001 verkocht een Londense handelaar voor 300 miljoen pond aan aandelen terwijl hij eigenlijk voor slechts 3 miljoen pond wilde verkopen. Deze verkoop veroorzaakte paniek op de markt, met als gevolg dat 30 miljard pond in rook opging. Beurshandelaren die bezig zijn met beslissen wat ze zullen verkopen en kopen, kunnen bergen informatie verwerken, maar er hoeft op zo’n moment maar één extra brokje informatie te zijn – het rinkelen van een telefoon, het oplichten van een scherm, de kick die het geeft om verantwoordelijk te zijn voor zo’n grote som geld – en het is gedaan met hun concentratie. Als het niet meer lukt om alle informatie te verwerken, is het een hele opgave om alle orders zorgvuldig te controleren. Het beroep van beurshandelaar stelt hoge eisen aan een fundamentele cognitieve vaardigheid die het werkgeheugen wordt genoemd. Met de winst van het werkgeheugen bedoelen we dat deze vaardigheid je vooruithelpt in het leven. Zoals je zult ontdekken, komt het werkgeheugen zeer goed van pas bij een hoop activiteiten: van alledaagse dingen, zoals een belangrijke presentatie houden op je werk, tot extreme dingen, zoals met je surfplank metershoge golven bedwingen. Het hielp onze evolutionaire voorouders een sprong te maken van simpelweg overleven naar floreren. Het stelde ons in staat een technolgisch traject af te leggen: van een bot dat we gebruikten als een gereedschap om ergens op te slaan tot een iPhone om verbinding te maken. Door je werkgeheugen te negeren, overbelasten of ondermijnen, doe je jezelf enorm tekort. Door je te focussen op je werkgeheugen en het ter harte te nemen en te verbeteren, krijg je de beschikking over een belangrijk instrument – wij hebben dit boek geschreven om je te laten profiteren van alle voordelen die

12

de winst van het werkgeheugen

het maximaal benutten van dat instrument biedt. De laatste tien jaar heeft het onderzoek naar werkgeheugen een stormachtige ontwikkeling doorgemaakt. In hoog tempo is het werkgeheugen een van de meest onderzochte cognitieve functies van deze eeuw geworden, en aan veel van dat onderzoek hebben wij meegewerkt. Tracy ontwikkelde een baanbrekende en zeer nauwkeurige gestandaardiseerde werkgeheugentest voor het onderwijs. Ze heeft een groot deel van haar carrière als onderzoeker gewijd aan onderzoek naar de rol van het werkgeheugen in het onderwijs in het algemeen en bij leerproblemen in het bijzonder. Ross heeft zich vooral gericht op het ontwikkelen van oefeningen voor het verbeteren van het werkgeheugen; als oprichter en eigenaardirecteur van Memosyne ontwikkelde hij Jungle Memory, een digitale werkgeheugentraining die door duizenden leerlingen wordt gebruikt. Samen hebben Tracy en Ross onderzoek verricht naar de rol van het werkgeheugen in een aantal verschillende contexten, bijvoorbeeld naar de vraag welke veranderingen er optreden in je werkgeheugen als je ouder wordt; wat het verband is tussen werkgeheugen en geluk; wat het verband is met liegen; hoe het werkgeheugen wordt beïnvloed door activiteiten als blootsvoets hardlopen en wat de invloed van sociale media als Facebook op het werkgeheugen is.

Wat is werkgeheugen? Werkgeheugen is ons vermogen met informatie te werken. Om precies te zijn: werkgeheugen is de bewuste verwerking van informatie. Met bewust bedoelen we dat je de informatie echt in je hoofd hebt. Je schenkt er aandacht aan, belicht het met een mentaal spotje, je concentreert je erop, of je neemt er beslissingen over. Ook negeer je doelbewust al het andere. Als je als beurshandelaar nadenkt over een deal bijvoorbeeld, filter je de rinkelende telefoons, het gekakel van je collega’s en de opwinding over het plaatsen van een order van één miljoen dollar weg. Met verwerking bedoelen we dat jij de informatie manipuleert, ermee werkt, berekeningen maakt of de informatie herformuleert. Een klassiek voorbeeld van een beroep waarbij een goed werkgeheugen vereist is, is luchtverkeersleider: degene die ervoor moet zorgen dat het vliegverkeer veilig en ordelijk verloopt. Aangezien er ieder uur honderden vliegtuigen vertrekken en landen, dient een luchtverkeersleider te beschikken over de mentale lenigheid om met meerdere variabelen tegelijk te werken, zoals de apparatuur, de weerpatronen, de hoeveelheid verkeer en zorgvuldige communicatie met piloten. Ook moet hij snel bereke-

1. welkom bij de winst van het werkgeheugen

13

ningen kunnen maken. In geval van nood moeten luchtverkeersleiders in een fractie van een seconde beslissingen nemen en tegelijk de stress de baas kunnen die gepaard gaat met de wetenschap dat het lot van de piloten en de passagiers in hun handen ligt. In veel aspecten van het dagelijks leven levert een goed werkgeheugen winst op. Dankzij je werkgeheugen ben jij in staat om naar je partner te luisteren terwijl je tegelijkertijd checkt of er berichten zijn binnengekomen op je smartphone en pannenkoeken bakt voor je kinderen. Dankzij je werkgeheugen lukt het je om een ingewikkelde spreadsheet af te maken ondanks de onderbrekingen van je constant rinkelende telefoon en het achtergrondlawaai van je ergerlijk luidruchtige collega’s. Het werkgeheugen verschaft jou het vermogen om je te concentreren op het gesprek met je tafelgenoot en de drang te negeren om op je mobiele telefoon te kijken wat de stand is bij die hockeywedstrijd.

Het werkgeheugen in het brein Om te onderzoeken hoe het werkgeheugen functioneert in de hersenen maken wetenschappers al meer dan tien jaar gebruik van geavanceerde technieken voor beeldvorming van het brein. Hun bevindingen geven aan dat bij het gebruik van het werkgeheugen een aantal hersengebieden betrokken is. Hier zijn een paar van de hoofdrolspelers:

Gebied van Broca

Intrapariëtale sulcus

Prefrontale cortex

Amygdala Hippocampus

Hoofdrolspelers van het werkgeheugen

14


Prefrontale cortex (pfc): de pfc is de thuisbasis van het werkgeheugen. Gelegen in het voorste gedeelte van de hersenen verzorgt de pfc via elektrische signalen de coördinatie met andere hersengebieden. Tevens ontvangt hij informatie van die gebieden zodat je werkgeheugen daarvan gebruik kan maken. Hersenscans tonen aan dat op het moment dat het werkgeheugen wordt gebruikt, de pfc oplicht terwijl deze gedachten afvuurt naar en werkt met informatie afkomstig van de verschillende hersengebieden. Het werkgeheugen is de voornaamste functie van de pfc. Hoewel de pfc het hersengebied is dat het meest met het werkgeheugen in verband wordt gebracht, hebben wetenschappers ook activatie in andere hersengebieden gezien bij mensen die een taak uitvoeren waarbij het werkgeheugen is betrokken – bijvoorbeeld de pariëtale cortex en de anterieure cingulaire cortex. Hippocampus: de hippocampus is het hersengebied waar de enorme hoeveelheid kennis die jij in de loop van je leven hebt opgedaan, is gehuisvest voor langetermijnopslag. In de hippocampus bevindt zich je langetermijngeheugen (ltg). Met behulp van je werkgeheugen kun je alle informatie die je hebt opgeslagen in je langetermijngeheugen doorzoeken en die stukjes informatie eruit pikken die het meest relevant zijn voor de taak van het moment. Hierdoor kun je die opgeslagen kennis combineren met de nieuwe informatie die binnenkomt, en nieuwe informatie opslaan in je langetermijngeheugen. Amygdala: de amygdala is het emotionele centrum van het brein. Op het moment dat jij een sterke emotie zoals angst ervaart, wordt je amygdala geactiveerd. Het werkgeheugen is ook belangrijk voor de controle over emoties, het managen van de emotionele informatie vanuit de amygdala. Bovendien voorkomt het dat deze informatie je afleidt van de taak waarmee je bezig bent. Als in de bioscoop iemand ‘Brand!’ gilt, helpt je werkgeheugen je om de angst die uit je amygdala komt te beheersen, zodat je op ordelijke wijze de bioscoop kunt verlaten zonder paniek te veroorzaken. Intrapariëtale sulcus: deze bevindt zich boven in het achterste gedeelte van de hersenen en vormt het rekencentrum van het brein. Als jij berekeningen moet maken, bijvoorbeeld om de beste hypotheek te kunnen kiezen of te schatten hoeveel kilometer je nog kunt rijden op een kwart tank, verschaft je werkgeheugen je toegang tot de benodigde rekenkundige kennis. De intrapariëtale sulcus is zelfs zo belangrijk voor je rekenvaardig-


15

heid dat proefpersonen moeite hebben met eenvoudige rekenopgaven – bijvoorbeeld de vraag of 4 groter is dan 2 – als onderzoekers dit hersengebied met behulp van kleine stroomstootjes uitschakelen. Gebied van Broca: gelegen aan de linkerkant van de frontale kwabben en betrokken bij taalbegrip en vloeiend spreken en schrijven. Iedere keer dat je schrijft of praat met vrienden, familie, collega’s of iemand op wie je een oogje hebt, verwerkt je werkgeheugen de informatie die vanuit dit gebied wordt verstuurd. Of jij een geestige woordkunstenaar bent of de neiging hebt over je woorden te struikelen, hangt deels af van de kracht van je werkgeheugen. Wij ondervonden dit onlangs nog, toen tijdens een bruiloft een van de getuigen opstond om een toast uit te brengen en ontdekte dat hij zijn aantekeningen in de auto had laten liggen. Tot gestotter en veel onderbrekingen leidde dit niet; in plaats daarvan werkten zijn werkgeheugen en gebied van Broca samen en hielpen ze hem om ter plekke een welsprekende en welgemeende toast te bedenken.

Wat het werkgeheugen niet is Als wij een presentatie geven over het werkgeheugen is er altijd wel iemand in het publiek die zijn hand opsteekt en vraagt: ‘Is dat niet hetzelfde als het kortetermijngeheugen?’ Het antwoord op deze vraag luidt ondubbelzinnig nee. Het kortetermijngeheugen is het vermogen om informatie – bijvoorbeeld de naam van iemand op een feestje of de titel van een boek dat je wordt aanbevolen – eventjes te onthouden. Meestal onthouden we dit soort informatie niet zo lang – misschien maar een paar seconden – en kost het ons de volgende dag al moeite om ons de naam van die persoon of de titel van dat boek nog te herinneren. Het werkgeheugen biedt ons de mogelijkheid om iets te doen met de informatie van het moment in plaats van deze alleen maar eventjes te onthouden. Stel dat jij voor je werk een bijeenkomst bijwoont en je ontmoet daar Keith, een bedrijfsadviseur voor het midden- en kleinbedrijf die je vertelt dat iedereen die een bedrijf wil beginnen absoluut het boek De essentie van ondernemerschap van Slimbo de Slimmerd moet lezen. Jij bedenkt ter plekke dat jouw vriendin Tessa bezig is om een nieuw bedrijf op te zetten, en je noteert de titel van het boek zodat je haar hier straks een berichtje over kunt sturen. Je werkgeheugen helpt je de informatie uit je langetermijngeheugen te herinneren dat Tessa een bedrijf wil beginnen en deze informatie te combineren met de nieuwe informatie dat dit boek fantastisch is voor ondernemers.

16


Het werkgeheugen verschilt ook van het langetermijngeheugen. Het langetermijngeheugen is de bibliotheek waarin de kennis is opgeslagen die jij in de loop der jaren hebt opgebouwd: kennis over landen, informatie over willekeurige nieuwe feiten, herinneringen aan gebeurtenissen uit je schooljaren, en zelfs die irritante deuntjes uit de reclamespotjes die je als kind op tv zag. Informatie kan in je langetermijngeheugen worden opgeslagen voor een periode die kan variëren van een paar dagen tot vele decennia. Het werkgeheugen zorgt ervoor dat ook die informatie toegankelijk voor je wordt en dat je er iets nuttigs mee kunt doen. Je kunt informatie uit je langetermijngeheugen halen, deze op dat moment gebruiken en vervolgens weer opbergen. Het werkgeheugen is ook het mechanisme dat wordt gebruikt om nieuwe informatie te verplaatsen naar het langetermijngeheugen, bijvoorbeeld als je een nieuwe taal leert.

Het werkgeheugen als dirigent Je kunt het werkgeheugen beschouwen als de dirigent van je brein. Een orkestdirigent zorgt ervoor dat hij alle verschillende instrumenten van een orkest onder controle krijgt. Zonder de dirigent is het resultaat een groot kabaal: je hoort de piccolo op het moment dat de piano hoort te klinken of de violen gaan ten onder in het donderende lawaai van de slagwerksectie. Op het moment dat de dirigent het podium op loopt, wordt er orde in de chaos gebracht. Op vergelijkbare wijze brengt jouw werkgeheugendirigent orde in het bombardement van dagelijkse informatie: de e-mails, de rinkelende telefoons, de planning die continu verandert, het nieuwe wiskundehoofdstuk dat je moet leren, de verdrietige Facebook-update van je vriendin, de nieuwste berichten op Twitter, de presentatie voor een potentiële klant die snel in elkaar moet worden gedraaid. In deze stortvloed aan informatie waarin alles even belangrijk lijkt, heeft je werkgeheugen twee heel belangrijke functies: 1. Het brengt prioriteit aan in de informatie en verwerkt deze, zodat jij kunt negeren wat irrelevant is en kunt werken met wat belangrijk is. 2. Het houdt informatie vast, zodat jij hiermee kunt werken. We zullen het werkgeheugen in het vervolg af en toe de dirigent noemen, of de werkgeheugendirigent als we deze functies bespreken. Stel je, ter illustratie van de manier waarop de werkgeheugendirigent je een voorsprong kan geven op je werk, even voor dat jij Mark bent, werk-


17

zaam in het middenmanagement van de afdeling van Microsoft die zich bezighoudt met de tabletcomputer. De tabletcomputer van Microsoft is weggeconcurreerd door de iPad 700, die hologrammen projecteert. De gebruikers van de iPad 700 vinden het geweldig dat hun afbeeldingen en spreadsheets driedimensionaal worden weergegeven. Jij wordt naar een bijeenkomst geroepen waarin een uitvinder een tablet toont die de FeelPad wordt genoemd, en die in staat is om hologrammen massa te geven. Gebruikers van de FeelPad kunnen afbeeldingen projecteren die niet alleen kunnen worden bekeken, maar ook aangeraakt en gevoeld. Je staat werkelijk versteld. En omdat jij lager in de pikorde staat, kun je achterover gaan zitten en versteld staan, want jou wordt tijdens dit soort bijeenkomsten nooit iets gevraagd. Tot vandaag. Bill Gates wendt zich tot jou en kijkt je recht aan. ‘Wat denk jij, Mark, geeft dit onze tablet een voorsprong?’ Op dat moment dringt het tot je door dat Gates onterecht in de veronderstelling verkeert dat jij de productmanager bent. Je amygdala, het emotionele hart van je brein, explodeert bijna van schrik. Je kunt Gates op zijn vergissing wijzen, maar je weet dat het dan niets zal worden met je carrière. Je kunt het ook nemen zoals het komt en kijken waar dat toe leidt. Op dat moment neemt de dirigent het over, en je besluit om een risico te nemen. Aangezien je niet veel weet van de technologie van de FeelPad, zul je het moeten doen met wat je zojuist hebt gehoord en een antwoord in elkaar moeten flansen waarin de voornaamste kenmerken van de technologie worden gecombineerd met jouw mening over de kansen op de markt. ‘Nou,’ zeg jij, ‘ik denk dat de naamsbekendheid van de iPad 700 zo goed is dat er een aanzienlijke financiële investering voor nodig zal zijn om een deuk te slaan in de verkoopcijfers van Apple, maar als de FeelPad werkelijk projecties tot leven kan brengen, zouden we wel eens een echte iPadkiller in handen kunnen hebben.’ ‘Geweldig,’ zegt Bill. ‘Apple wil ook naar de technologie kijken, en de uitvinder geeft ons één dag om een bod te doen. Je hebt tien minuten om te beslissen of wij dit moeten kopen.’ Tien minuten? Je gaat terug naar je eigen bureau om een plan te bedenken. Tien minuten is niet genoeg om met een gedetailleerd voorstel te komen, maar wel genoeg om de belangrijkste informatie te verzamelen over de technologie, marktanalyses, kwesties rondom programmering en budgetplanning. Je sluit je af voor de rinkelende telefoon, het knipperende schermpje van je e-mailprogramma en het gekakel van je collega’s op de achtergrond. Je past een productlanceringsplan aan dat je al kent, en toont aan dat met de juiste software en virale marketingprogramma’s de

18


FeelPad het in zich heeft om de iPad700 te vermorzelen. Bill is zo gecharmeerd van je plan dat hij jou benoemt tot projectmanager, en nog geen jaar later brengt de FeelPad op eigen houtje een ommekeer teweeg in de marktpositie van Microsoft en word jij bevorderd tot adjunct-afdelingshoofd van de afdeling productontwikkeling. Gefeliciteerd! Deze opmerkelijke verandering in jouw lot is mede te danken aan je dirigent, die optimaal werk heeft verzet. Hij zorgde ervoor dat jij uit wat je al wist de relevante informatie kon kiezen, productlanceringsplannen bijvoorbeeld, en maakte het je mogelijk om deze te combineren met de mogelijke eisen aan het nieuwe apparaat. Ook zorgde hij ervoor dat je met je aandacht bij je taak bleef en je afsloot voor afleidende informatie, zoals de rinkelende telefoon, het gebabbel op kantoor en de opborrelende angst dat je deze kans zou verpesten. Hij zorgde ervoor dat je de gegevens over hardware, software en financiën in je achterhoofd kon houden. En dat je de informatie lang genoeg in gedachten kon houden om je plan vorm te geven.

Taken waarmee je werkgeheugen je in het dagelijks leven helpt Het werkgeheugen biedt je van je geboorte tot op hoge leeftijd de kans om informatie te managen. Hierna volgt een korte vooruitblik op slechts enkele van de vele manieren waarop het je helpt. Bij vele hiervan zullen we in de loop van dit boek veel gedetailleerder stilstaan.

Prioriteit aanbrengen in informatie Een goed werkgeheugen helpt je om de stroom aan te kunnen van emails, berichten op je smartphone, statusupdates op Facebook en tweets waarmee je wordt overstelpt. Je dirigent zorgt ervoor dat je al die gegevens kunt verwerken en er prioriteit in kunt aanbrengen, zodat je eerst snel kunt reageren op de belangrijkste zaken, er in je hoofd een notitie van kunt maken om op sommige dingen later nog terug te komen, en de rotzooi efficiënt kunt doorschuiven naar de prullenbak.

Je concentreren op wat belangrijk is Het leven is vol afleidingen en het werkgeheugen helpt ons om die afleidingen weg te filteren, zodat we ons kunnen blijven concentreren op de belangrijkste taken van het moment. Torkel Klingberg van het Karolinska-instituut in Zweden vond dat een van de belangrijke kenmerken van het werkgeheugen is om selectief afleidingen weg te filteren, zodat we ons kunnen concentreren op relevante informatie. Een voorbeeld uit ons


19

leven: in de periode waarin wij bezig waren de laatste hand aan dit boek te leggen, hadden we een brandje door kortsluiting, gaf onze auto de geest en moest naar de sloop, ging onze ijskast kapot (met als gevolg een lichte voedselvergiftiging) en moest onze oppas in verband met dringende familieomstandigheden de hele week vrijaf nemen, ons achterlatend met twee luidruchtige zoons, terwijl we geacht werden te werken. Het werkgeheugen hielp ons om al deze calamiteiten op te lossen, een schema op te stellen voor de zorg voor onze zoons en vervolgens snel weer onze aandacht op het boek te richten, zodat we dit konden afmaken en op tijd op de verzendknop konden klikken om onze deadline te halen.

Snel een passend antwoord bedenken Je hebt een sollicitatiegesprek voor jouw droombaan als verkoper, en je bent tot in de puntjes voorbereid: je hebt onderzoek gedaan naar het bedrijf, de klanten, de concurrentie en de verkoopstrategieën. Maar degene met wie je het gesprek hebt, overvalt je vanuit het niets met een idiote vraag: ‘Je hebt een afspraak met een klant op een bedrijventerrein met een door een slagboom afgesloten parkeerterrein. Waar parkeer jij?’ ‘Huh?’ Je aarzelt, en dan graaft je werkgeheugen in je recente herinneringen en je herinnert je dat zij haar auto had aangewezen – geparkeerd op de parkeerplaats naast de slagboom bij de uitgang – en je bedenkt dat jij op dezelfde plek zou parkeren, dus je zegt: ‘Ik zou pal naast de uitgang parkeren.’ Kassa! Die baan is voor jou.

Slimmer risico’s nemen Als jij de voor- en nadelen van een mogelijke riskante onderneming tegen elkaar afweegt, helpt je dirigent je om je te concentreren op de meest essentiële informatie en weerhoudt hij je ervan om blind met de stroom mee te gaan of de massa te volgen. Stel bijvoorbeeld dat de koers van die aandelen waarin je hebt geïnvesteerd tijdens de beursgang van Facebook meteen onderuitgaat, dan is het je werkgeheugen dat je helpt beslissen of je jouw aandelen beter kunt dumpen of ze toch moet houden.

Gemakkelijker leren op school Kinderen gebruiken hun dirigent elke keer als ze het klaslokaal betreden. Hij helpt ze om zich af te sluiten voor afleidende informatie – klasgenoten die naast ze zitten te fluisteren bijvoorbeeld – en om tijdens een uit meerdere stappen bestaande taak bij te houden waar ze precies zijn gebleven. Verder geeft de dirigent hen toegang tot alle informatie die ze nodig hebben, getallen of woorden bijvoorbeeld, om een opdracht te kun-

20


nen afmaken. En hij zorgt ervoor dat ze die informatie in gedachten kunnen houden en hun taken zo snel mogelijk kunnen afmaken.

Snel beslissen Snel beslissen wat je wel of niet leuk vindt en bedenken hoe je in bepaalde situaties het beste kunt handelen, is een intensieve werkgeheugentaak. Wat je misschien zal verbazen is dat er zelfs om te beoordelen of je iemand aantrekkelijk vindt, een zwaar beroep wordt gedaan op je werkgeheugen. Als jij iemand aan een bar ziet zitten, bladert je werkgeheugen intensief door de rolodex van je hippocampus, op zoek naar eerdere verwijzingen over mooie mensen. Vervolgens zorgt je werkgeheugen ervoor dat je deze informatie in gedachten kunt houden terwijl je de nieuwe persoon vergelijkt met het mentale plaatje, en kunt beslissen: aantrekkelijk of niet? Hetzelfde proces speelt zich af op het moment dat je beslist of een horrorfilm je bevalt. Kan het monster op het beeldscherm zich meten met andere monsters die je in je hippocampus hebt opgeslagen? Ook als het om daden gaat, heeft je werkgeheugen de touwtjes in handen. Als jij betrokken raakt bij een auto-ongeluk en de andere bestuurder springt uit zijn auto en komt woedend op je af, helpt je werkgeheugen je om snel verschillende scenario’s de revue te laten passeren, om te kunnen bepalen wat beter is: uitstappen of je portier op slot doen en het alarmnummer bellen.

Aanpassen aan nieuwe situaties Heb jij je ooit afgevraagd hoe het komt dat sommige mensen die ontslagen worden, een echtscheiding meemaken, of voor een nieuwe baan naar de andere kant van het land verhuizen zich hier prima doorheen slaan, terwijl anderen er juist veel moeite mee hebben om na zo’n verandering hun draai weer te vinden? Een goed werkgeheugen vormt de sleutel tot het antwoord op de vraag of jij in staat bent om te schakelen en je carrière een nieuwe impuls te geven, na jaren huwelijk weer te gaan daten of een nieuw leven te beginnen in een nieuwe woonplaats. Waarom dat zo is? Omdat de werkgeheugendirigent je in staat stelt om soepel van de ene gedachte naar de andere te schakelen, de wereld op een andere manier te bekijken en oude informatie in een nieuw daglicht te zien.

Blijf gemotiveerd om langetermijndoelen te halen Stel dat jij aan de universiteit studeert en je ambieert een carrière als advocaat bij een gerenommeerd advocatenkantoor. Om dit doel te bereiken begin je met slagen voor je eindexamen. Het fijne aan dat examen is dat


21

je hoger zult scoren als je ervoor studeert. Dus als jij ijverig studeert, kun je hoge cijfers halen, je inschrijven voor de studie rechten, en je uiteindelijke doel bereiken. Het werkgeheugen helpt je om je doel voor ogen te houden en verschaft je de motivatie die je nodig hebt om je aandacht bij je werk te houden, ook als je vrienden naar een feestje gaan en je uitnodigen om mee te gaan. Het werkgeheugen helpt je om nee te zeggen.

Positief blijven in een grimmige situatie Je dirigent beschikt over de juiste bedrading om emoties onder te verdelen in emoties die relevant zijn en emoties die dat niet zijn. De dirigent interpreteert signalen vanuit de amygdala – het primitieve emotionele hart van het brein dat gevoelens van angst en ongerustheid genereert – en reguleert deze emoties vervolgens om ons te helpen ons te concentreren op positieve gedachten. Verderop zullen we je laten zien hoe dit uitpakte voor Mario Sepulveda, een van de dertig mannen die in 2010 werd gered uit een ingestorte kolenmijn in Chili; hij gebruikte zijn gevoel voor humor om te voorkomen dat de groep in chaos uiteen zou vallen. Zelfs tijdens de somberste dagen ondergronds slaagde Mario erin opgewekt te blijven door zich op de toekomst te concentreren.

Je morele kompas volgen Het werkgeheugen herinnert je eraan te doen wat juist is in je werk, in sociale interacties en zelfs in liefdesrelaties. Het kan je helpen om trouw te blijven terwijl anderen avontuurtjes aangaan. Uit onderzoek blijkt dat een goed werkgeheugen je in de liefde controle over jezelf geeft. Mensen met een robuust werkgeheugen slagen erin hun doelen voor de relatie niet uit het oog te verliezen en hun relatie te beschermen als deze ergens door wordt bedreigd, bijvoorbeeld als een aantrekkelijke collega je tijdens een zakenreisje probeert te versieren. Daarentegen zijn mensen met een zwak werkgeheugen kwetsbaarder om aan de verleiding toe te geven als zich een gelegenheid tot ontrouw voordoet.

Een betere atleet zijn Er zijn momenten waarop een krachtig werkgeheugen je beste teamgenoot kan zijn. Stel dat jij tennist. Als de tennisbal stuiterend naar jouw kant van het net komt, met wat voor slag reageer je dan? Een forehand cross-court, backhand langs de lijn, lob of een dropshot? Het werkgeheugen helpt je om een schifting te maken tussen de verschillende opties en vervolgens de beste te kiezen, terwijl je ondertussen de positie van je tegenstander op de baan niet uit het oog verliest. Hoe sneller jouw werkge-

22


heugen al deze informatie kan verwerken, hoe groter de kans dat je slag goed uitpakt.

De meeste winst? Werkgeheugen versus iq Al bijna honderd jaar wordt in onze cultuur het iq als de meest geschikte maat voor de intellectuele capaciteiten beschouwd. Algemeen wordt aangenomen dat hoe hoger je iq, des te groter je kansen om succesvol te zijn in alles wat je doet. Maar een hoog iq hoeft niet te betekenen dat jij in het leven zult krijgen wat je wilt. Aan de andere kant: hoe komt het toch dat sommige mensen met een iq dat lager is dan gemiddeld de top bereiken en een geslaagd zakenman, bestsellerauteur of vernieuwende uitvinder worden? Wat zou je ervan zeggen als het iq niet de beste graadmeter is voor intelligentie of de beste voorspeller van succes in het leven, vooral niet in de eenentwintigste eeuw? Het iq zoals we dat tegenwoordig kennen, heeft zijn wortels in de vroege twintigste eeuw. In 1917, toen de Eerste Wereldoorlog voortwoedde, gaf het leger van de Verenigde Staten Richard Yerkes, de vooraanstaande voorzitter van de American Psychological Association, de opdracht om een test te ontwikkelen voor het meten van de intelligentie van bijna drie miljoen rekruten. Het leger wilde kunnen bepalen welke mannen officier konden worden en wie beter naar de lagere rangen konden worden gedegradeerd. Yerkes ontwikkelde een test waarmee de feitenkennis en woordenschat van de rekruten werden bepaald, ook wel gekristalliseerde kennis of intelligentie genoemd. Maar in oorlogstijd, als niets volgens plan verloopt en je je moet aanpassen aan de tactieken van je vijand of anders verliest, helpt het niet echt om concrete feiten te kennen, zoals wie er in een bepaald jaar tot president werd verkozen of wat de hoofdstad van een bepaald land is. Veel mannen die op grond van hun score op de test van Yerkes waren aangemerkt voor een hoge functie mislukten jammerlijk, terwijl sommigen die wegkwijnden in de lagere rangen juist zeer getalenteerde militairen bleken. Al snel drong het tot de legerleiding door dat de test van Yerkes niet de juiste mannen voor dit werk selecteerde, en na een halfjaar lieten ze de test voor wat die was. In de rest van de maatschappij wordt intelligentie echter nog steeds gemeten op basis van de hoeveelheid gekristalliseerde kennis die je hebt, en de moderne iq-test verschilt niet zo heel veel van de test van Yerkes. Dat is een groot probleem. Dankzij Google en andere zoekmachines heeft de wereld een ingrijpende transformatie ondergaan op het vlak van hoe wij informatie opzoe-


23

ken, filteren en opnemen. We leven in het Google-tijdperk. Vanuit cognitief oogpunt is Google geweldig. Google heeft ervoor gezorgd dat we – vergeleken met vroeger – veel minder van onze intellectuele hulpbronnen hoeven te besteden aan het uitzoeken van feiten voordat we hier iets mee kunnen. Dankzij Google zijn we niet meer zo afhankelijk van de gekristalliseerde kennis – het onthouden van feiten, data of namen – zaken die het iq en het traditionele begrip intelligentie bepaalden. Met niet meer dan een paar muisklikken krijgen we toegang tot zo’n beetje alle informatie die we nodig hebben. Vandaag de dag ligt de sleutel tot intelligentie dan ook in het vermogen om die feiten met elkaar te combineren, om prioriteit aan te brengen in al die informatie en er iets constructiefs mee te doen. En er is één heel belangrijke capaciteit die je hiermee helpt: het werkgeheugen. iq is wat je weet. Werkgeheugen is wat je kunt doen met wat je weet. In een van haar eerste onderzoeksprojecten vergeleek Tracy de cijfers van leerlingen met hun iq en hun scores op het werkgeheugen. Ze concludeerde dat het werkgeheugen veel nauwkeuriger voorspelde welk cijfer een leerling zou krijgen dan het iq. Het was zelfs zo dat als Tracy het werkgeheugen van een kind kende, ze voor 95 procent nauwkeurig kon bepalen wat voor cijfers het zou krijgen. In hoofdstuk 5 gaan we gedetailleerder in op dit onderzoek en bespreken we ook ander onderzoek dat aantoont dat het werkgeheugen een betere voorspeller van goede schoolprestaties is dan het iq. Hier alvast een paar van de vele fascinerende en soms ook verrassende bevindingen waarbij we in dat hoofdstuk zullen stilstaan: • Een goed werkgeheugen levert de meeste winst op op school en staat in causaal verband met schoolprestaties. • Kinderen met een hoge iq-score hebben niet per definitie een goed werkgeheugen. • Een gemiddeld of zelfs hoog iq is geen garantie voor succes op school en daarna. • Het iq staat in verband met hoe rijk of arm je bent, maar dat geldt niet voor het werkgeheugen, waardoor het een geweldige nivellerende werking heeft. Onderzoek naar het werkgeheugen laat ook zien dat de kracht van iemands werkgeheugen veel meer zaken beïnvloedt dan alleen zijn cijfers op school. Er is een overvloed aan nieuwe onderzoeksbevindingen – die wij in dit boek zullen bespreken – die aangeven dat de kracht van je werkgeheugen een centrale rol speelt in hoe succesvol je zult worden op vele

24


terreinen in je leven, bijvoorbeeld of je het uithoudingsvermogen zult hebben om toe te werken naar je langetermijndoelen, of je het glas als halfvol of halfleeg beschouwt en zelfs of je als je op dieet bent, kunt stoppen met snoepen.

Hoe het werkgeheugen wordt ondermijnd Helaas zijn er in onze snelle maatschappij – met zeven dagen per week vierentwintig uur per dag prikkels – veel dingen die tegen ons werken en ons werkgeheugen verzwakken. En als het werkgeheugen niet op volle kracht werkt, levert dat een achterstand op.

Overdaad aan informatie Als je werkgeheugen niet tip top in orde is, kun je ten onder gaan in de stortvloed aan informatie. Michael werd hier hardhandig mee geconfronteerd. Hij was vijfendertig jaar, vader van drie kinderen en had al meerdere bedrijven opgezet, en was het moordende tempo van een startend technologiebedrijf in Silicon Valley dus wel gewend. Hij bracht zijn dagen door voor vier computerschermen die hem met bliepjes, ping-geluiden en oplichtende schermen attendeerden op e-mails, berichten op instant message, websites en tweets. Hij werkte vanuit huis en werd daar constant gebeld door klanten; daarnaast vroegen zijn kinderen om aandacht, en waren hij en zijn iPhone onafscheidelijk. En zo schipperde Michael om een balans te vinden tussen werk en privé. Al meer dan een jaar was Michael op zoek naar een koper voor zijn bedrijf. Maar toen een groot bedrijf Michael per e-mail liet weten dat ze interesse hadden om zijn bedrijf over te nemen, raakte die e-mail zoek in de chaos van zijn leven. Hij ontdekte dit bericht pas na meer dan een week in zijn postvak. Als hij het niet was tegengekomen toen hij uiteindelijk thuis op een avond een keer zijn e-mailcorrespondentie doorkeek, had hij een deal van twee miljoen dollar kunnen mislopen.

De verleiding van instantbevrediging In onze ik wil het nu-maatschappij willen we onze behoeften onmiddellijk bevredigd zien. Tijdens de zoektocht naar de vluchtige kick die we krijgen van een impulsieve aankoop of het eten van een hele zak chips terwijl we op dieet zijn, wordt het werkgeheugen verbannen naar de zijlijn van ons beslissingsproces. Daarom kiezen we zo vaak voor kleinere, snellere beloningen, in plaats van te wachten op grotere en betere dingen, zoals een vette bankrekening of een slanke taille.


25

Te weinig tijd Als we krap in onze tijd zitten, is dat een belasting voor ons werkgeheugen en is de kans groter dat we toegeven aan impulsen – of je nu wordt geconfronteerd met een tijdelijke aanbieding, een meerkeuzetoets met een tijdslimiet of een ultimatum van je geliefde: nu verloven of de relatie is over. In hoofdstuk 2 kijken we hoe dit uitpakt op websites als eBay, waar de tikkende klok je werkgeheugen kan overstelpen, met als gevolg een grotere kans dat je toegeeft aan een impuls en meer betaalt dan verstandig is.

Stress Als jij onder druk staat, kan je werkgeheugen overbelast raken en kunnen prestaties op je werk, school of zelfs het basketbalveld hieronder lijden. Stel je voor dat een sterspeler van een schoolbasketbalteam probeert de wedstrijd van zijn leven te spelen omdat zich vandaag scouts onder het publiek bevinden en dit zijn enige kans is om indruk op hen te maken. Als de kans zich voordoet om op het allerlaatste moment nog een punt te scoren en de wedstrijd te winnen, verpest hij zijn worp en stuitert de bal tegen de rand. Einde verhaal. Vaarwel sportcarrière.

Pensioen Droom jij van de dag dat je vaarwel kunt zeggen tegen de routine van werken van negen tot vijf, en je pensioen kunt verwelkomen? Sorry, maar dan moeten we helaas melden dat stoppen met werken je dom maakt. Stoppen met werken betekent niet alleen minder werk, maar ook minder denken en daardoor een afname van de kracht van je werkgeheugen.

Pijn Als jij weleens je hand tussen het autoportier hebt gehad of kokend water over je schoot hebt gemorst, weet je uit ervaring dat het moeilijk is om helder na te denken als je pijn hebt. Wetenschappers hebben ontdekt dat pijn je werkgeheugen kan verstoren, en dit geldt ook voor chronische pijntjes zoals pijn in je rug of knie.

Romantiek Wat heeft romantiek met het werkgeheugen te maken? In een onderzoek uit 2012 ontdekten Jeffrey Cooper en zijn collega’s, verbonden aan het Trinity College te Dublin, dat de prefrontale cortex (pfc) een grote rol speelt in de eerste flits van aantrekking. De onderzoekers maakten hersenscans van singles in de leeftijd van negentien tot eenendertig jaar en

26


toonden hen foto’s van potentiële liefdespartners. Sommige foto’s veroorzaakten een uitbarsting van activiteit in delen van de pfc. Vervolgens bezochten de deelnemers een speed-datebijeenkomst, en de onderzoekers ontdekten dat hoe sterker de activatie in de pfc, hoe groter de kans dat de deelnemers zouden kiezen voor een tweede date. Als jij merkt dat je werkgeheugen tijdens je eerste ontmoeting met iemand in de overdrive staat, is er een gerede kans dat je een kansje zult wagen en diegene mee uit vraagt. Spannend nieuw onderzoek door Johan Karremans van de Radboud Universiteit Nijmegen levert inzicht op in de vraag hoe het komt dat mannen vaak met hun mond vol tanden staan als ze een vrouw ontmoeten die ze aantrekkelijk vinden. Hij ontdekte dat de scores op werkgeheugen van mannen lager waren als ze zojuist een kort gesprek hadden gevoerd met een mooie vrouw. En, heel intrigerend, hij vond dit ‘aantrekkingseffect’ niet bij vrouwen die een gesprek hadden gevoerd met een aantrekkelijke man. Zijn interpretatie van deze onderzoeksresultaten luidt dat aangezien in traditionele sekserollen van mannen wordt verwacht dat zij het initiatief nemen tot een gesprek met een potentiële liefdespartner, hun werkgeheugen meer door dit proces in beslag wordt genomen.

Videogames, roken en te veel eten Wat jouw stiekeme pleziertje ook is, het kan je werkgeheugen uitschakelen. Een gezond werkgeheugen remt zelfdestructieve gewoonten, maar als je te vaak sterk verslavend gedrag vertoont, veroorzaakt dit veranderingen in het brein. Het komt erop neer dat bepaalde hersengebieden samenspannen en je werkgeheugen rekruteren om het verlangen van je verslaving te vervullen, in plaats van het tegen te houden.

Hoe het werkgeheugen kan worden verbeterd Nog maar een aantal jaar geleden dachten mensen dat het werkgeheugen iets vaststaands was – dat je het moet doen met wat je bij je geboorte hebt meegekregen. Maar onderzoek wijst anders uit. Je kunt het werkgeheugen beschouwen als een elastiekje. Sommige elastiekjes zijn groot, andere klein, maar ze kunnen allemaal worden uitgerekt. Zo worden wij ook allemaal geboren met een werkgeheugen van een bepaald niveau. Maar ongeacht onze erfelijke aanleg voor een goed of niet zo goed werkgeheugen, zijn we bijna allemaal in staat ons werkgeheugen ‘uit te rekken’ en te verbeteren. Dat aanzienlijke verbeteringen mogelijk zijn, hebben wij geleerd van


27

ons werk met leerlingen van wie we het werkgeheugen trainden met behulp van het door Ross ontwikkelde computerprogramma Jungle Memory. Neem bijvoorbeeld Jasmine. Zij kreeg vaak te horen dat ze ‘beter haar best moest doen’, maar ook al werkte ze nog zo hard, ze kon niet meekomen op school en thuis de instructies van haar moeder niet opvolgen. Nadat duidelijk was geworden dat Jasmine een tekort had in haar werkgeheugen, oefende ze acht weken lang met Jungle Memory, en de resultaten waren verbluffend. Haar werkgeheugen ging met meer dan 800 procent vooruit en op school had ze steeds vaker de hoogste score van haar klas. Ook in klinische studies waarin Tracy het werkgeheugen testte van leerlingen die problemen hadden met lezen en rekenen, merkte zij vaak aanzienlijke verbeteringen op. Nadat de kinderen gedurende acht weken regelmatig hadden geoefend met het programma Jungle Memory vertoonden ze fantastische verbeteringen in hun werkgeheugen; nog geweldiger was dat ook hun cijfers vooruitgingen – in de meeste gevallen zelfs van een onvoldoende naar een voldoende, of van een voldoende naar een goed. In onderzoek acht maanden later bleek dat de kinderen deze vooruitgang op alle fronten hadden vastgehouden. In de loop van dit boek laten wij je kennismaken met een scala aan eenvoudige oefeningen voor het trainen van je werkgeheugen, zodat je al lezend aan de slag kunt om je eigen werkgeheugen in vorm te krijgen. Aan het eind van dit boek staat een compacte trainingshandleiding, die je bij de hand kunt houden om je werkgeheugen scherp te houden. In de volgende hoofdstukken putten we om te beginnen uit meer dan een decennium onderzoek en praktijkervaring om te onderzoeken hoe het komt dat het werkgeheugen in ons leven zo’n belangrijke rol vervult, en welke rol het speelt in onze prestaties op het werk, ons levensgeluk in het algemeen, en bij leren, het overwinnen van verslavingen, en sportieve prestaties. In deel II laten we zien hoe het werkgeheugen zich vanaf onze kinderjaren tot in de ouderdom ontwikkelt en tonen we je bemoedigende bevindingen over hoe we ons werkgeheugen ook op latere leeftijd in vorm kunnen houden. Verder bieden we specifieke hulpmiddelen voor het versterken van het werkgeheugen, variërend van de meest effectieve trainingsprogramma’s voor het brein tot het beste voedsel (dat je deels zal verbazen), tot kleine maar cruciale veranderingen in je dagelijkse ritme die een groot verschil kunnen maken voor je werkgeheugen. In de hoofdstukken in deel III stellen we ons een toekomst voor waarin de wereld zo is ingericht dat je werkgeheugen optimaal tot zijn recht komt en kijken we naar baanbrekend onderzoek over de manier waarop het onze voorouders een evolutionaire voorsprong gaf.

28


Test je werkgeheugen Om een eerste indruk te krijgen van de kracht van jouw werkgeheugen zijn hier twee snelle testjes. Wil je jouw werkgeheugen gedetailleerder testen, ga dan naar de Engelstalige site http://testwm.com en doe daar de hele test. Je krijgt figuurtjes te zien, waarna je steeds moet aangeven of een nieuw figuur in kleur en vorm overeenkomt met het figuur dat getoond werd. Daarna moet je aangeven waar op het scherm het figuur getoond werd. Naarmate de test vordert loopt de moeilijkheidsgraad op.

Test 1 Hieronder staat een woordenlijst met drieletterwoorden. Kijk hier niet naar! Vraag iemand anders om jou te testen met behulp van deze lijst. In niveau 1 van deze test leest de ander twee woorden hardop, bijvoorbeeld kat en lat. Jij moet proberen om deze twee woorden in gedachten te houden, ze om te keren en ze omgekeerd te herhalen. Tak. Tal. Bij niveau 2 moet je hetzelfde doen met drie woorden. Bij niveau 3 met vier woorden. Niveau 1 lukt de meeste mensen wel, maar om de niveaus 2 en 3 goed te doen, heb je een goed werkgeheugen nodig.

Woordenlijst Niveau 1 Dag Lid

Niveau 2 Bon Kar Tip

Niveau 3 Pap Big Top Net

Test 2 Niveau 1 1. Kijk naar de onderstaande piramide. Onthoud in welke driehoek de letter staat.


29

2. Kijk nu naar dit plaatje. Begint dit met dezelfde letter als de letter in de driehoek?

Ja

Nee

3. Hier is nog een piramide. Onthoud in welke driehoek de letter staat.

4. Kijk nu naar dit plaatje. Begint dit met dezelfde letter als in de driehoek?

Ja

Nee

5. Teken nu pijlen naar de driehoeken waar de letters in stonden, in de juiste volgorde.

30


Niveau 2 Volg dezelfde instructies als in niveau 1. 1. Onthoud in welke driehoek de letter staat.

2. Begint het plaatje met dezelfde letter als de letter in de driehoek?

Ja

Nee

3. Onthoud in welke driehoek de letter staat. M


Ja

Nee


31

5. Onthoud in welke driehoek de letter staat.


Ja

Nee

7. Teken nu pijlen naar de driehoeken waarin de letters stonden, in de juiste volgorde.

Niveau 3 Volg dezelfde instructies op als in niveau 1. 1. Onthoud in welke driehoek de letter staat.

32


2. Begint het plaatje met dezelfde letter als in de driehoek?

Ja

Nee



Ja

Nee



33


Ja

Nee



Ja

Nee

9. Teken nu pijlen naar de driehoeken waarin de letters stonden, in de juiste volgorde.

34


Score Het aantal letters dat jij je in de juiste volgorde kunt herinneren, geeft je een indicatie voor de kracht van je werkgeheugen. Als dat bij jou vergelijkbaar is met de meeste volwassenen, zijn de niveaus 1 en 2 van deze test je wel goed gelukt. Uit onderzoeksbevindingen over duizenden mensen blijkt dat de gemiddelde vijfjarige twee dingen in gedachten kan houden en verwerken. De meeste volwassenen kunnen vier of vijf items in de juiste volgorde onthouden. Als deze tests jou niet zo goed afgingen, raak dan niet gefrustreerd. Het is altijd mogelijk om jezelf te verbeteren. En als deze tests voor jou een eitje waren, wees dan niet al te zelfingenomen. Om in topvorm te blijven, moet het werkgeheugen meestal continu worden uitgedaagd. Oefeningen om je brein te trainen, zoals de oefeningen in dit boek, kunnen helpen om je werkgeheugen optimaal te laten functioneren.

De winst van het werkgeheugen

Recommend Documents