de w er k elijk heid i s o nb eg r en s d (1) projec t en o ni x
Haiko Meijer: ‘Een officiële renovatie leidt slechts tot afstandelijke museumarchitectuur.’
Net als in 2010 (zie nummer 5/2010) maakten we afgelopen maand met Haiko Meijer van Onix een rondreis langs enkele projecten, dit keer in de provincies Groningen, Drenthe en Overijssel. Het bureau laat de trompet nog even hard schallen: grenzen bestaan niet, standaard wordt geschuwd, nieuwe woonvormen bedacht.
o k to b e r 2 0 1 3 het houtblad
7
De theaterkubus preludeert voort op de gebintenstructuur en de
foto: peter de kan groningen
foto: peter van der knoop groningen
blinden van de Oldambster boerderij.
Op het bureau passeren enkele projecten de verbeelding
thuisvoelen. Teruggrijpen doen we echter niet uit roman
voor we het wijde noorden intrekken naar concrete resul
tiek, maar vanuit de vragen: waarom zijn bouwvormen
taten. Meijer spreekt van cyclische processen of fasen,
en -types afgedankt en hoe zijn ze opnieuw bruikbaar te
waarin ideeën statuur krijgen en zo identiteit en bestaans
maken? Natuurlijk blijven we wel een beetje recalcitrant,
recht. De ontwikkelingsgang van permanente innovatie
het gaat ons niet om modern om het moderne of oud om
heeft wel iets van een aangename achtbaanrit, waarbij na
het oude.’
elke lus nieuwe perspectieven opdoemen.
Gemodificeerd populieren Het gaat ook niet om Preoccupatie Onix heeft een duidelijke preoccupatie
waarheid of eeuwige schoonheid, zoals tijdens de odys
met archetypen, zoals de boerderij, de schuur of bouw
see van 2010 duidelijk werd, maar om het opnieuw kijken
delen als de schoorsteen of de plank. Het verleden is der
als een kind, in een ontspannen sfeer van omvallen en
halve geen vuilnisbak die je hermetisch afdekselt. In die
opbouwen, van droom en daad. Waarom zijn heipalen
zin heeft het bureau meer op met de historie dan met de
niet van gemodificeerd populieren? Is een gootje tussen
hedendaagse wegwerpcultuur. Meijer: ‘Historie doet je
parketvloer en wand niet dé nieuwe plint? Wat is er mis
o k to b e r 2 0 1 3
foto’s: peter van der knoop groningen
het houtblad
8
Foto’s Damsterpoort. Per verdieping groeit of slinkt het hout over vloeren, wanden,
De canyon (kloof) klieft het
plafonds en meubilair tot soms hele vergader- of verblijfsvertrekken, of een tribune.
gebouw open in een fantastisch schouwspel van licht, glas, witte wanden en lichtbruine houten elementen. En
foto: deon prins groningen
stokoude eiken sluisdeuren.
De Damsterpoort rijst hoog op als de middeleeuwse stadspoort
tekening: onix groningen
die hier ooit stond.
Plattegrond begane grond.
cm hoog? Het is zoeken en graven naar goud, zilver en
basis vormen. Bij de montage hoef je niet na te denken.’
edelstenen, en zie hoeveel er niet te delven is in de landen van herinnering en gedachteviering, verloren kennis en
ORIZU De theaterkubus is voorts startpunt voor andere
vergeten vormen, wilde fantasieën en pakklare ideeën!
varianten (High Five, Cubestay-hotel, studenten- en
‘In het Centrum voor Natuur en Milieu Educatie te
werkwoning, trekkershut, observatiepost). Die komen
Amersfoort (2014, red.) geven we een nieuwe betekenis
bovendien tegemoet aan zelfbouwerswensen. De High
aan de compleet verdwenen schoorsteen. In het ontwerp
Five-woning kun je in vijf lange weekenden neerzetten:
staan vier stuks: voor de vogels, de warmteafvoer, het uit
infra/fundering, hoofdconstructie, gevels/dak, kozijnen/
zicht en het licht.’ Qua vorm wordt zo’n woning direct
glas, installaties. Kubussen zijn overal naartoe te dobbe
rijker. Alleen mensen van het aardgastijdperk zullen de
len, stad, dorp, landschap.
wenkbrauwen fronsen, en onmiddellijk gaan googelen.
Andere thema’s zijn Vlaamse schuren, longhouses en hol le molenwiekkolommen, waarin de kozijnen simpel te in
Kameleontische glazuurtegels Voor de architec
tegreren zijn. Ook is Meijer kleingrondbezitter. Onlangs
tuurliefhebber is Onix verbonden aan hout. Maar ver
heeft hij de oude rioolzuiveringsinstallatie in Slochteren
wijzend naar de halfedelsteen waarnaar het bureau is
gekocht (1,5 ha). Onder de naam ORIZU (Ontwikkeling
genoemd, stelt Meijer dat ook met andere materialen
RIoolwaterZUivering) Buitenwerkplaats Slochteren wordt
wordt geëxperimenteerd. ‘Op de Uithof in Utrecht verrijst
dit terrein laboratorium voor experimentele (hout)archi
een 60 m hoge studentenhuisvesting (2014, red.) van
tectuur van architect en studenten.
twintig verdiepingen en 650 kamers. De gevels worden volgens het thema Wolken bekleed met kameleontische
Damsterpoort Groningen (2012) Dit zevenlaagse
glazuurtegels die we hebben ontwikkeld met Koninklijke
kantoorgebouw boven een tweelaagse parkeergarage
Tichelaar in Makkum. Dan onderzoeken we dus het
(600 auto’s) aan de rand van de oostelijke binnenstad bij
materiaal klei met glazuur.’ Buiten komt een houten dek;
het Damsterdiep volgt het thema Megameubel. De
het interieur volgt een ander Onix-concept: het houten
Groningse woningcorporatie Nijestee, opdrachtgever en
megameubel. Volgens dit principe worden de grootste
eigenaar, neemt de eerste vier etages in beslag en ver
interieurelementen aan elkaar vastgezet, zoals trappen,
huurt de rest. Het enorme volume (8.300 m2) is aan het
wanden, plafonds, podia en kasten. ‘Zo wordt het meer
eind van het nieuwe Damsterplein geplaatst, zodat het
dan de som der delen. En kun je mijmeren over de defini
ruimtegevoel nergens verloren gaat. Aan de pleinzijde
tie: is het meubel, landschap, architectuur, interieur?’
daalt het van zeven naar vier verdiepingen in reverence voor de kleinschalige bebouwing aldaar. Aan de andere
Theaterkubus Vast op de agenda staat de alzijdig uit
kant rijst het juist hoog op als de middeleeuwse stads
breidbare kubuswoning (6 x 6 x 6 m), een herwaardering
poort die hier ooit stond. Zo rijmt het beter met de drukke
van de gebintenstructuur van de Oldambster boerderij.
ringweg en de hoogbouw ter plaatse; de afgeronde
Over het prototype in Veendam schreven we in 2010. Een
hoeken zorgen voor verzachting. Ook de witte gevel
doorontwikkeling, waaraan een ander element van de
beplating - bovenaan vlak en glad, onderaan ruw en tac
boerderij, de blinden, als extra zingeving is toegevoegd,
tiel - maken de taps toelopende kantoorkolos bescheiden.
is de theaterkubus. Dit is een multifunctioneel stelsel van
In reliëf zijn er tien herhalende buurtbeeldfragmenten op
gebinten en luiken in verschillende verschijningsstadia:
aangebracht.
van statisch (gesloten) t/m dynamisch (open). Het zes vlak, een vuren kolom/liggerstructuur ingevuld met
Fantastisch schouwspel Kenmerkend is de open
vurentriplex vloeren en Plato Vuren gevelbekleding, is
heid, wat zich vertaalt in talrijke horizontale, verticale en
demontabel, zodat het als een circustent naar andere loca
diagonale doorzichten, vanbinnen en naar buiten. Dat
ties te vervoeren en door één of twee personen in elkaar
begint al in de parkeergarage, waarvandaan je mooie
te zetten is. Daarom ook zijn de gebinten hol, een voor
stukken Groningen ziet. Daar ook ontvouwen zich de eer
beeld hoe je het oude vernieuwt. ‘Het is eigenlijk een
ste Onix-achtige houttoepassingen: kozijnvakken gevuld
o k to b e r 2 0 1 3
simpele puzzel, waarin steigerplanken van 6 m lang de
9
het houtblad
met woningen vol verspringende verdiepingen van elk 75
foto’s: peter van der knoop groningen
o k to b e r 2 0 1 3 het houtblad
10
Het Zoekende Huis 3 Peize. Uit de oude vorm treedt een hoog oplopend wolfseind naar buiten, bekleed met al vergrijzend fijnbezaagd western red cedar.
tekening: onix groningen
Monument van het perfect imperfecte.
In de inbreiding zijn constructie-elementen van de oude boerderij gehandhaafd gebleven.
Doorsnededetail.
de grenzen tussen wat was en kan zijn. Je krijgt de ge
‘Ze heffen de kilte op die parkeergarages altijd aanhangt,
laagdheid van de tijd en bent ook zelf aan het rommelen,
en leiden je vriendelijk naar de entree van het gebouw.’
je bent bezig met de schoonheid van het onaffe, het per
Die ingang is een eiken trappenhuis, tevens het begin van
fect imperfecte. Een officiële renovatie leidt slechts tot
het megameubel. Als vloeiende overgang tussen binnen
afstandelijke museumarchitectuur.’
o k to b e r 2 0 1 3
met oude planken en ruwbezaagde lariks gevelbekleding.
en buiten bevinden zich op de begane grond de woon
Enorm wolfseind Dat laatste is zeker niet het geval als
terras het plein een hand geeft. Belangrijk aandeel in de
we bij de boerderij zijn. Uit de oude vorm treedt een
overweldigende helderheid en ruimtelijkheid heeft de
enorm hoog oplopend wolfseind naar buiten, bekleed
canyon (kloof), die de vier Nijestee-verdiepingen
met al vergrijzend fijnbezaagd western red cedar. Van de
openklieft in een fantastisch schouwspel van licht, glas,
wooninnovatie binnen het beschermde dorpsgezicht
witte wanden en lichtbruine houten elementen. Directe
snappen de omwoners maar niet dat welstand het heeft
en indirecte routes geven tegelijk een sensatie van vrijheid
goedgekeurd. Voor Meijer is ook dat duwen tegen de
en labyrintisme.
grenzen die voor hem altijd van elastiek zijn. Het voorhuis
11
het houtblad
winkel van Nijestee en een restaurant-café, waarvan het
ernaast is gerenoveerd, de schuur erachter moet nog hele
Inlands eiken Ruggengraat van het inlands eiken megameubel is de trap die zich naar boven kurkentrek kert. Per verdieping dijt het hout uit over vloeren, wan
haiko meijer: 'je bent bezig met de
den, plafonds (Ecophon Akusto), tribunes en meubilair tot
s c h o o n h e i d v a n h e t o n a f f e ’
soms hele vergader- of verblijfsvertrekken. Of het trekt zich terug tot enkele van deze elementen. Het is als een stille beweging van eb en vloed. Maar duidelijk is dat alles
maal worden opgeknapt; het is nu vooral een heerlijke
zorgvuldig is doordacht en gecomponeerd. Midden in dit
speeltuin voor de kinderen. Vrouw des huizes Joke Brui
reuzenatrium hangen stokoude eiken sluisdeuren uit een
ning leidt ons rond. Net als in Lemmer heerst in de schuur
naburig water, passend bij het Onix-onderzoek naar de
een heerlijk halfschemer met mooi gefilterd licht. De
combinaties oud hout-nieuw hout, historie-heden, func
wrakke bakstenen achtergevel gaat nochtans plaatsmaken
tie-esthetiek, aanwezig-afwezig. De keuze voor één
voor een stalen exemplaar met glas. Vanuit de ouder
houtsoort zorgt voor rust in de bonte afwisseling van
slaapkamer met binnenbalkon (!), kijk je recht de schuur
ruimtes, vides, doorkijkjes en lijnen. Op de tweede ver
in, dus je wilt vanzelf meer licht en lucht. Hier zie je ook
dieping zijn in de vloer twee glazen vlakken uitgespaard,
dat de houtskeletbouwwoning vanaf de grond in één lijn
met een print van waterdruppels c.q. steigerdelen. Daar
omhoog naar buiten loop. Joke spreekt ironisch van ‘een
door kijk je recht in de parkeergarage (en andersom): ook
skihelling’. Onder het lage deel liggen spullen opgesla
zo verbind je binnen en buiten.
gen, wat tot de verzuchting leidt: ‘De zolder ligt op de grond.’
Het Zoekende Huis 3 Peize (2013) ‘Zoeken blijft onze levenslange bezigheid,’ stelt Haiko Meijer, als we
Gouden vondst Zo moet er nog heel veel worden af
naar het Drentse Peize rijden, een gehucht tien kilometer
getimmerd. Ook zijwanden en rietdak komen nog aan de
onder Groningen. In 2007 bezochten we Het Zoekende
beurt. Gelukkig kan het gezin wel in de oudbouw/nieu
Huis 1 in Lemmer, een stolpboerderij waarvan de ruimte
we inbreiding wonen. De lange hoge ramen vormen een
met inbreidende volumes is verkend, nu zijn we op weg
diashow van het schitterende Drentse landschap. Voor
naar nummer 3, een boerderij met in- en uitbreidingen.
Meijer is Het Zoekende Huis een gouden vondst: ‘Term goed, thema goed, uitkomst goed, al goed.’
Zo ontstaat een serie van wat je met oude boerderijen kunt doen. ‘Vele duizenden wachten op zo’n invulling. In
We zetten koers naar Eesveen en Almelo. •
opdracht van Het Groninger Landschap doen wij hier onderzoek naar. Het Zoekende Huis is een exploreren van
hans de groot
■ ■ ■
