1 Wat is er met ons aan de hand?

omgaan met relatieproblemen 16-08-2005 10:03 Pagina 15

1

Wat is er met ons aan de hand?

Wat is dat, relatieproblemen? De Dikke van Dale geeft een wat karige omschrijving van het begrip relatie: ‘betrekking van een persoon tot een andere’. Opvallend is dat deze betekenis niet de eerste is, maar de derde. Klaarblijkelijk moet het begrip relatie in eerste instantie breder worden opgevat, want ook tussen zaken, begrippen en oordelen kan een relatie bestaan. Een mooi synoniem van deze algemene betekenis is het woord ‘rapport’: dit is het moment waarop het ene proces aansluit bij het andere. Relatie blijkt hier verwant aan ‘relaas’: informatie, inlichting. In de term ‘relatie’ zit dus communicatie ingebakken: de betrekking van een persoon tot een ander is de informatiestroom die tussen deze twee bestaat. Deze informatiestroom kan gaan over de geschiedenis van deze personen, over de lopende afspraken en over de verwachtingen die deze twee personen hebben. Als de communicatie op een van deze gebieden stokt, dan hebben deze personen een relatieprobleem. Gebrek aan communicatie; het is precies de klacht die relatietherapeuten het meeste horen. Ook volgens het grote boek van diagnoses in de psychologie, de Diagnostical and Statistical Manual of mental disorders is verstoorde communicatie hét kenmerk van partnerrelatieproblemen. Mensen kunnen last hebben, zegt het boek, van negatieve communicatie (kritiek hebben), verstoorde communicatie (onrealistische verwachtingen

hebben)

of

non-communicatie

(terugtrekken).

15


Verstoorde communicatie wordt een probleem als het leidt tot gebrekkig functioneren van de relatie of van een van beide deelnemers daaraan. Een mens hangt van relaties aan elkaar. Je hebt relaties met minnaars, vrienden en kennissen, collega’s, buren, huisdieren en landgenoten. In dit boek beperk ik me natuurlijk tot de partnerrelatie, de innige relatie tussen twee personen die van elkaar houden en daarom hebben besloten om zo veel mogelijk van hun levens te delen. Er zijn allerlei soorten partnerrelaties en ik ga ze echt niet allemaal opnoemen en wat mij betreft is alles best, zolang iedereen maar happy is. Maar als ik in het hiernavolgende spreek over een relatie, dan heb ik het over twee mensen die van elkaar houden of hielden, die meestal samenwonen, maar dat hoeft niet, die seks met elkaar hebben, maar dat hoeft niet, en die zich, met zoveel woorden of niet, hebben voorgenomen de rest van hun leven bij elkaar te blijven.

Inhoud Zulke mensen delen een geschiedenis: de dingen die ze samen hebben meegemaakt en de dingen die ze hebben meegemaakt, terwijl ze samen waren. Episodes uit de gedeelde geschiedenis – maar net zo goed episodes uit de persoonlijke geschiedenis – kunnen reden zijn voor conflicten. De interpretatie van wat er is gebeurd, kan verschillen tussen partners, die dan dus een meningsverschil hebben. Ook kan iemand zich onbegrepen voelen als een gebeurtenis voor hem of voor haar belangrijk was, terwijl de partner het belang van de gebeurtenis niet ziet. Een relatieprobleem kan bovendien ontstaan als een nare gebeurtenis of episode weliswaar in de tijd voorbijgaat, maar niet wordt opgelost of verwerkt door een van beide partners, of door geen van beide.

16


Beerta: de man die zijn vrouw voorbijreed Meneer en mevrouw Beerta zijn vijfentwintig jaar getrouwd, hun twee volwassen kinderen hebben onlangs het ouderlijk huis verlaten. Het is nooit goed gegaan, niet echt, in die vijfentwintig jaar. Mevrouw Beerta zegt dat haar man contactgestoord is; meneer Beerta vindt zijn vrouw rancuneus. ‘Ja, nou, alsof je me niets hebt aangedaan,’ zegt mevrouw. Ik wil weten wat meneer dan heeft gedaan. Terwijl meneer Beerta nurks voor zich uit staart, somt mevrouw een lange lijst misdaden van hem op. Grootste gemene deler is haar gevoel dat hij haar negeert. Dit blijkt uit alles, maar het belangrijkste punt is iets dat in het begin van hun huwelijk is

17


voorgevallen. Mevrouw Beerta was acht maanden zwanger, toen meneer haar op een avond zou komen ophalen van zwangerschapsgymnastiek, met de auto. Op de afgesproken hoek stond zij al enige tijd te wachten. Eindelijk naderde de auto. Meneer hield vaart in, reed langs de hoek van de straat en reed weer door. ‘Puur om me te pesten,’ zegt mevrouw. ‘Ik zag je niet,’ zegt meneer. Hun beider commentaar klinkt sleets; deze grammofoonplaat is reeds vele malen afgedraaid. Het voorval is in de loop der jaren symbool geworden voor zowel het ‘pesten’ van meneer als het ‘gezeur’ van mevrouw. De gebeurtenis wordt in hun gesprekken vaak herhaald, maar niet uitgepraat.

Mensen met een relatie hebben ‘lopende afspraken’ in het heden. Sommige afspraken zijn uitgesproken of zelfs op papier gezet, denk aan trouwboekjes en notariële aktes, maar de meeste afspraken zijn nooit uitgesproken, laat staan zwart op wit vastgelegd. Daar begint een hoop ellende mee. Aan de andere kant kun je niet van mensen verlangen dat ze alles vastleggen: papier is geduldig en de mens is veranderlijk. Impliciete en expliciete afspraken gaan over taakverdelingen, zoals in het huishouden, bij de opvoeding van kinderen en in geldzaken. Ze gaan over wie waarover de baas is. Afspraken gaan ook over intieme aspecten van de relatie: hoeveel aandacht heb je voor elkaar, hoeveel raak je elkaar aan, hoeveel seks heb je, met wie heb je seks, en met wie niet? Afspraken gaan ook over afspraken: hoeveel afspraken hebben wij?

Fleur en Rick: we spreken af dat we niks afspreken Fleur en Rick hebben een schattig dochtertje, dat tijdens de sessie voortdurend probeert mijn legoblokken op te eten. Rick heeft haar

18


niet erkend, omdat hij het met Fleur niet eens kan worden over haar achternaam. Rick en Fleur wonen ongetrouwd samen, maar Rick heeft zijn eigen appartement aangehouden, ‘voor als ik daar even wil zijn’. Alles is mis. Fleur en Rick hebben vaak escalerende ruzies, tot en met fysiek geweld aan toe. Hun servies is van plastic, anders is er geen beginnen aan. Ze leven in continu geldgebrek, omdat hun beider baantjes te weinig opbrengen en omdat ze niet hebben beslist wie er het meest moet gaan werken en wie het meest voor hun dochtertje zorgt. Ze doen ‘alles lekker samen’. Rick voelt zich onbegrepen door Fleur, omdat zij nergens echt over wil praten. Fleur zegt dat er niks te bepraten valt, omdat Rick ‘toch alleen maar wil neuken’. Hun huis is te klein en een ‘enorme puinhoop’. Deze puinhoop is regelmatig inzet van hun ruzies, met als gevolg dat beiden weigeren een poot uit te steken in het huishouden. Tijdens de sessie staat Rick regelmatig op om een legoblokje uit de mond van hun dochtertje te peuteren. Dit ergert Fleur mateloos: er is toch niks aan de hand? Dat kan ze toch zelf wel bepalen? De zorg van hun dochtertje is inderdaad ook een punt van twist. Fleur wil haar zelf laten bepalen wanneer ze eet en slaapt, Rick wil regelmaat brengen in haar dagschema. Droogjes constateer ik een gebrek aan structuur: het lijkt wel alsof zij nergens afspraken over hebben gemaakt. ‘Afspreken maken lijkt me een belangrijk doel van een behandeling,’ zeg ik. Er valt een stilte. Fleur trekt een vies gezicht. Rick kijkt haar even aan en zegt dan schoorvoetend dat zij ‘niet zo voor afspreken’ zijn. Dat beperkt enorm. Stel dat je ineens een goed idee krijgt? En dan heb je een afspraak! Hij lijkt te huiveren. ‘Wij hebben afgesproken,’ voegt Fleur daaraan toe, ‘dat we niks afspreken. Want dat is zo afsprekerig.’

19


Schijn en wezen Ik wil kinderen, zegt de een en de ander zegt: dat is prima, maar nu nog even niet. Na een jaar begint de een weer: we zouden toch kinderen nemen? Ja, zegt de ander, als ik genoeg verdien. Na weer een jaar zegt de een: gefeliciteerd met je nieuwe baan, zullen we nu een kind gaan maken? Zegt de ander: hoho, eerst een mooi huis zoeken. Zegt de een: laat maar, ik heb al een kind gemaakt met nummer drie. Mensen koesteren verwachtingen omtrent de toekomst – over zichzelf, over hun partner, over hun gezamenlijke leven. Dat er kinderen komen, dat de ander niet aan de drugs gaat of een inbreker wordt, dat degene die nu het geld verdient straks in staat zal worden gesteld om zelf te studeren. Relatieproblemen kunnen ontstaan doordat mensen onvoldoende aan elkaar duidelijk maken welke verwachtingen zij koesteren. Maar ook kan een van de twee door veranderingen in het heden het vertrouwen in de gezamenlijke toekomst verliezen. Dat lijkt op ‘het schenden van lopende afspraken’, maar het is niet hetzelfde. Mensen veranderen ook op gebieden waar je nou eenmaal geen afspraken over kunt maken. Iemand kan op latere leeftijd ontdekken homoseksueel te zijn; iemand kan een spiritueel pad kiezen en alle (ook de gemeenschappelijke) aardse bezittingen willen wegschenken; iemand kan ziek of gek worden. Een subtieler verandering is het inzicht dat je partner niet (helemaal) degene is die je had gedacht dat hij of zij was. Je leert elkaar door de jaren heen steeds beter kennen, de verwachtingen die je koesterde maken plaats voor de naakte werkelijkheid. Nietzsche, een filosoof uit Duitsland, vond aan het einde van de negentiende eeuw al dat relaties weinig meer zijn dan wederzijdse projecties (eigenschappen in je partner ‘zien’ die er niet zijn) en dat ze daarom gedoemd zijn te mislukken. Door de projectie heen doemen immers op enig moment onherroepelijk de ware contouren op van je partner: je ziet hem of haar niet

20


langer met een roze bril op en je schrikt. Zoals the Talking Heads zongen: ‘Is this my beautiful wife?’ Je kijkt naast je in het bed en denkt: is dit mijn m/v? En daar lig je dan, als partner. Wat te doen? Proberen om je partner te kneden in de mal van je oude projecties? Je partner overhalen om weer te worden zoals vroeger? Compromissen zoeken? Of meegaan in het nieuwe plan en al je oude plannen laten schieten?

Betrekking Afgezien van de inhoud, die dus grofweg in de drie gebieden geschiedenis, heden en toekomst uiteenvalt, hebben relatieproblemen een betrekkingenkant. Meestal zien mensen deze kant als de ware kern van de problemen en zijn volgens hen de drie inhoudelijke probleemgebieden meer aanleiding dan wezenlijke kern. Daarin hebben zij gelijk. Het is alleen jammer dat men ondanks deze analyse steevast inhoud en betrekking door elkaar gooit bij het oplossen van relatieproblemen. Daar kom ik op terug. ‘We communiceren niet meer’ zeggen mensen als ze bij de psycholoog binnenlopen. En als ze het zelf niet zeggen, dan zegt de psycholoog het wel: ‘Jullie luisteren niet naar elkaar, jullie kunnen niet onderhandelen, jullie denken in termen van macht en niet in termen van oplossingen.’ De betrekking, dat is de onderlinge uitwisseling van standpunten, de verdeling van zeggenschap en de manier waarop de dingen worden gezegd. De betrekking is dag en nacht aan de gang, zij is de stof waaruit de relatie bestaat. Standpunten komen en gaan, maar de uitwisseling is iets continu’s. Mensen kunnen nu eenmaal niet niet communiceren. Als het goed is, is de betrekking iets vloeiends: de een brengt een standpunt in en de ander reageert, waarop de een weer reageert; soms is de een de baas, dan is de ander de een weer de baas; er wordt nu eens gefluisterd en dan weer geschreeuwd; leed en vreugde worden

21


uitgewisseld en het leed of de vreugde van de een voelt de ander als het leed of de vreugde van zichzelf. De een kan de ander ergens van overtuigen, de een kan de ander de leiding laten nemen, lieve dingen worden afgewisseld met laag-bij-de-grondse en gemene. Als de betrekking stagneert, gaan de verhoudingen bevriezen, verkrampen en radicaliseren tegelijk. Beide partners blijven bij hun mening, volharden in het meningsverschil. Zij kunnen niet toestaan dat een van hen de leiding neemt in een bepaalde zaak – dat schept maar precedenten. Zwijgen en schreeuwen zijn manieren om maar één boodschap over te brengen: een negatieve. Het kenmerk van een negatieve betrekking is het ontstaan van negatieve communicatiepatronen. Een patroon is iets stars, een vaste manier. Partners in een negatief communicatiepatroon dwingen elkaar tot onveranderlijk gedrag tot op het punt dat beiden het gevoel hebben dat ze zo vastzitten dat ze geen kant meer uit kunnen. En ja, dan heb je dus een probleem.

Papastratos: de Griek en de Friezin Dimitri Papastratos is met zijn vrouw Klaartje de hele wereld over geweest, sinds hij haar als jonge militair heeft leren kennen tijdens een oefening in Duitsland, in de buurt van Friesland. De ene basis na de andere hebben ze gezien en steeds weer opnieuw moesten ze een leven opbouwen in nieuwe landen met nieuwe gewoontes, tussen nieuwe vrienden en nieuwe kennissen. Tijdens hun zwervend bestaan waren Dimitri en Klaartje steeds volkomen op elkaar aangewezen: zij beiden vormden de enige vaste waarde voor elkaar. Ook hebben ze offers moeten brengen: Klaartje heeft nooit een echte baan gehad, voor kinderen was het leven te onrustig en hun families, voor beiden erg belangrijk, hebben ze al die jaren amper gezien.

22


Sinds enkele jaren is Dimitri te werk gesteld in Noord-Holland, op een plek waar hij de rest van zijn carrière rustig kan uitzitten. Wat er over is van hun dromen kunnen Klaartje en hij eindelijk gaan verwezenlijken. Alleen, het tegendeel is gebeurd. Er waren meningsverschillen. Ze gingen steeds vaker ruzie maken, tot slaan, schoppen en krabben aan toe. De ruzies zijn er nu wekelijks en ze kunnen dagen duren. Ook zijn er weken waarin meneer en mevrouw Papastratos geen woord wisselen. In hun huis betrekken ze elk een aparte verdieping, opdat ze elkaar niet hoeven zien als dat niet per se moet. Als ze elkaar wel spreken, vermijden ze belangrijke onderwerpen. Belangrijke onderwerpen hebben bijna allemaal met het verleden te maken: ze verwijten elkaar hun kinderloosheid en het verlies van contact met hun familieleden. Klaartje verwijt haar man bovendien dat hij haar altijd ‘als een soldaat’, een ondergeschikte, heeft behandeld en dat ze zich nooit heeft kunnen ontplooien. Dimitri verwijt Klaartje dat zij, nu het eindelijk kan, geen aandacht voor hem heeft en juist is gefocust op het leven en de mensen in het dorp waarin ze wonen. Na lange gesprekken waarin het ene verwijt over het andere tuimelt, blijkt dat Dimitri van Klaartje eist dat ze al haar (vrijwilligers)werk in het dorp opgeeft om voor hem te zorgen. Klaartje vertikt dat, zeggende dat ze geen soldaat in het Griekse leger is. Klaartje wil dat Dimitri toegeeft dat hij haar honds heeft behandeld en ze wil erkenning voor de verliezen die ze heeft geleden. Vooral haar kinderloosheid neemt ze Dimitri kwalijk en ze eist excuses. Dimitri haalt zijn schouders op en zegt dat ze ‘daar zelf bij was’. De een wil dat de ander het eerst op de knieën gaat. In gesprekken die ik apart met hen voer, blijkt dat Klaartje en Dimitri tot op zekere hoogte wel oren hebben naar elkaars voorstellen, maar dat ze zich beiden zeer door de ander gepiepeld voelen. Dimitri voelt dat

23


als hij zou toegeven dat hij indertijd Klaartjes kinderwens heeft gefrustreerd, hij nooit voor elkaar krijgt dat zij nu meer aandacht aan hem besteedt: hij denkt dat ze hem niet echt zal vergeven en juist van hem zou weglopen als hij toegaf. Klaartje voelt dat Dimitri haar nooit als een gelijke zal gaan behandelen, als zij nu op zijn bevel meer tijd aan hem en aan elkaar zou besteden. Beiden volharden in hun standpunt om hun gelijk te halen. Beiden geven elkaar op geen enkel gebied een duimbreed toe, omdat dit naar hun gevoel zou betekenen dat zijzelf op dat belangrijkste gebied hun ongelijk zouden toegeven.

Wat lijkt op een relatieprobleem, maar is het niet? Alle individuele problemen in een mensenleven hebben hun weerslag op de partnerrelatie van de persoon in kwestie. Aan de buitenkant kan het dan lijken alsof het een relatieprobleem betreft. Stel, een man drinkt. Drinkt die man omdat hij niet is opgewassen tegen het leven of omdat die man niet is opgewassen tegen zijn partner? Nog ingewikkelder wordt het als de reactie van een partner op het probleem van de ander een probleem op zich vormt. Even terug naar die drinkende man. Nadat ze eindeloos begrip heeft opgebracht voor het laveloos geslemp van haar man, is voor mevrouw de maat vol. Elke keer dat zij en haar man een gesprek hebben over belangrijke zaken verwijt ze hem dat hij drinkt en maakt ze in alles duidelijk dat ze hem niet serieus neemt. Nu heeft een achterliggend probleem een relatieprobleem veroorzaakt.

24


Verschoven problemen Achterliggende problemen zijn niet altijd zo duidelijk als in het vorige voorbeeld. Stel, een man gokt. Al zijn geld gaat daaraan op en ook gaat er nogal wat tijd zitten in casinobezoek. Zijn vrouw denkt: wat is Harry toch weinig thuis. En hij koopt ook nooit meer cadeautjes voor me. Zou er wat zijn? Ze vraagt het aan Harry, maar die zit in wat zo mooi de ontkenningsfase heet: hij bezweert zijn vrouw dat er niets aan de hand is, hij heeft het alleen ‘wat druk’. De vrouw voelt zich afgescheept en gaat wat meer op Harry letten: hij komt vaak laat thuis, is onduidelijk over afspraken en liegt. Na een poosje weet de vrouw het zeker: Harry ziet een ander. Ze neemt Harry mee naar een relatietherapie. Daar gaat Harry wekenlang mee naartoe om te horen dat hij ‘niet communiceert’, ‘weinig aandacht heeft voor zijn vrouw’ en ‘weinig investeert in de relatie’. Alles beter, denkt Harry, dan toegeven dat ik een gokprobleem heb. Andere voorbeelden van zulke ‘verschoven problemen’ zijn verschoven rouw en verschoven woede. Bij verschoven rouw verwijt iemand zijn of haar partner een verlies, bijvoorbeeld het verlies van een kind. Degene die het verlies in de schoenen geschoven krijgt, laten we zeggen de vrouw, moet zich telkens verantwoorden. In alle discussies over alle onderwerpen moet zij zich verweren tegen het impliciete verwijt van haar partner dat zij verantwoordelijk is voor het verlies van hun kind. Aan de oppervlakte gaat de discussie steeds over iets anders, van de inrichting van het huis tot de haren in het doucheputje. Alle verweer van die vrouw die het slachtoffer is van verschoven rouw is tevergeefs: een nieuw bankstel en een schoon putje leiden niet tot een betere verstandhouding. Verschoven rouw komt ook vaak voor na een abortus: men verwijt elkaar de ander te hebben overgehaald om een abortus te plegen, om zo ruimte te geven aan spijt en wroeging. Het is tenslotte altijd eenvoudiger een ander iets te verwijten dan toe te geven dat je zelf twijfelt.

25


Verschoven woede komt hierop neer, dat iemand op zijn brood krijgt wat een ander zijn of haar partner heeft aangedaan.

Aboutaleb: de man die zijn vrouw opsloot Meneer Aboutaleb sluit zijn vrouw regelmatig op in hun huis. In de Marokkaanse cultuur zou dat zo horen. ‘Dat kunt u niet begrijpen,’ zegt meneer Aboutaleb, ‘u bent niet Marokkaans.’ Ik geef toe dat ik geen Marokkaan ben en ik zeg dat ik in het algemeen weinig snap van de dingen die mensen doen en dat ik daarom zoveel vragen stel. ‘Ik wil bijvoorbeeld wel eens weten wat mevrouw Aboutaleb ervan vindt.’ Mevrouw Aboutaleb huilt. Met stukjes en beetjes vertelt ze haar verhaal: haar man wilde altijd al dat ze thuis bleef, maar daar heeft ze zich weinig aan gelegen laten liggen. Ze heeft Nederlands geleerd, bracht de kinderen naar school, bezocht vriendinnen, maar sinds een paar jaar is haar man strenger geworden. Hij bezoekt een andere moskee en met de koran in de hand legt hij haar steeds meer verboden op: er is geen vaste telefoon meer in huis, alleen met hem erbij mag ze het huis verlaten en soms sluit hij haar op in de badkamer of de slaapkamer. Mevrouw Aboutaleb is dan doodsbang dat er brand uitbreekt. Ze is ook eenzaam: ze wil gewoon naar buiten kunnen, onder de mensen komen, naar de markt gaan. Ze aarzelt, kijkt even naar haar man en zegt dan snel: ‘Het is niet de koran. Het is zijn moeder.’ Meneer Aboutaleb protesteert en in het Marokkaans spreekt hij zijn vrouw streng toe. Die kijkt naar de grond. Als hij is uitgeraasd, zegt ze: ‘Hij moet het zelf vertellen, maar het moet.’ Ze kan alleen vandaag met mij spreken; het echtpaar is gekomen op aandringen van een broer van mevrouw en de kans bestaat dat ze weer voor langere tijd binnen moet zitten. Daarom zet ze door.

26


Enige tijd overleggen ze in het Marokkaans. Dan neemt meneer Aboutaleb het woord. ‘Mijn vrouw zegt dat ik haar opsluit vanwege mijn moeder.’ Zijn vader is overleden, toen meneer Aboutaleb 4 was, zijn moeder moest vaak voor langere tijd weg, om te werken. Dan was meneer bij zijn grootmoeder. Op een dag ging zijn moeder weer weg naar de grote stad en ze kwam nooit weer terug. Er werd niet over gesproken. Meneer Aboutaleb wist dat ze niet dood was, maar dat maakte niet veel uit. Hij heeft haar nooit meer gezien. Als hij uitgesproken is, breekt meneer Aboutaleb in een hartverscheurend huilen uit. ‘Hij sluit mij op, omdat zijn moeder hem heeft verlaten,’ zegt mevrouw Aboutaleb. De volgende sessie komen ze weer samen. Nu zit er geen broer op de gang te wachten.

Andere fase Een ander veelvoorkomend verschoven probleem is een relatieprobleem dat ontstaat als een van beide partners een andere levensfase ingaat, of beiden een andere levensfase ingaan. Er komen kinderen; de kinderen gaan allemaal naar school; de kinderen verlaten het huis; je partner verliest zijn of haar baan of neemt een nieuwe; je gaat met pensioen. Zulke belangrijke fasen in je leven veranderen je dagindeling sterk en ze kleuren in hoge mate het beeld dat je van jezelf hebt. Logisch dat je op een andere manier met je partner omgaat als je over jezelf denkt ‘Ik zit op de top van de wereld’ dan als je denkt ‘Ik ben waardeloos’. Logisch dat je wat vaker ruzie maakt. Je kunt zeggen dat het verschil tussen relatieproblemen en problemen in de relatie ten gevolge van andere problemen lood om oud ijzer is. In geval van problemen moet je sowieso aandacht besteden aan de relatie tussen partners. Dit is de reden dat sommige relatietherapeuten beweren dat alle problemen relatieproblemen zijn. Dat vind ik te gortig: het

27


heeft wel degelijk zin om individuele problemen te onderscheiden van relatieproblemen. Er zijn tegenwoordig goedwerkende strategieën voor individuele klachten en als je daaraan voorbijgaat, doe je jezelf tekort. Wel denk ik dat elke behandeling, of elke aanpak van welk probleem dan ook, tegelijkertijd moet focussen op individuele en relationele aspecten van wat er misgaat. De gevolgen van individuele problemen en de manier waarop mensen daarmee omgaan, zetten maar al te vaak een negatieve spiraal in gang, die uiteindelijk relatieproblemen tot gevolg kan hebben.

Hoe weet je dat je relatieproblemen hebt? Hoe kun je nou niet weten dat je relatieproblemen hebt? Het lijkt zo duidelijk: een relatie is zoiets essentieels, zoiets dagelijks en normaals, dat je wel blind moet zijn om niet te merken dat je relatie in de problemen is gekomen. Dat is niet zo. Het is heel goed mogelijk dat je dit niet meteen merkt. Net als bij andere problemen, denk aan de man die drinkt, bestaat er bij relatieproblemen zoiets als de ontkenningsfase. Je denkt: we hebben geen relatieproblemen, het komt door geldproblemen dat we zoveel ruzie hebben. Of je denkt: zolang we naar buiten toe goed lijken te functioneren, is er weinig aan de hand. Je zou de mensen de kost moeten geven die er alles aan doen om de schone schijn op te houden. Buitenstaanders zien een gelukkig gezin, vrolijke kindertjes, papa en mama druk in de weer met het huishouden en een goedgevuld sociaal leven. Wat andere mensen niet zien is dat papa en mama nooit meer tegelijkertijd naar bed gaan, laat staan seks hebben met elkaar. Wat andere mensen niet zien is de ADHD-achtige problemen van de jongste zoon en de problemen van de oudste dochter, die gepest wordt op school. Mijn buurman noemt dat ‘leven als de

28


Kennedy’s’. Deze familie van een beroemde Amerikaanse president leidde een leven vol glamour in het hart van de hoogste kringen van de Verenigde Staten. Pas later kwam aan het licht dat familieleden elkaar uit de weg lieten ruimen in gevechten om geld en om macht, dat alcoholisme en psychische problemen welig tierden bij leden van de familie en dat overspel eerder regel was dan uitzondering. Aan de buitenkant was hiervan jarenlang niets te zien. Je kunt relatieproblemen, ten slotte, ook over het hoofd zien juist omdat een relatie zoiets dagelijks en normaals is. Je zit er te dicht bij, je kunt er geen afstand van nemen. Als je een kikker in een pan kokend water gooit, zal hij spartelen en proberen uit het water te springen. Als je een kikker in een pan met koud water op het vuur zet, laat hij zich langzaam koken zonder tegen te stribbelen. Hij merkt niet dat er iets aan de hand is. De verandering gaat te langzaam.

Victor en de nieuwe Porsche Hij zier er gesoigneerd uit, Victor: lichte zomerpakken, roze hemden, gouden horloge. Onze afspraken maakt hij in een elektronisch geval dat behalve agenda ook GSM-toestel, zakcomputer en fotocamera is. Victor heeft een druk leven als consultant, al zit hij nu ‘even tussen twee opdrachten in.’ Daardoor is hij gaan ‘nadenken over het leven en wat het allemaal voor zin heeft’. ‘Je zal wel denken: midlifecrisis,’ zegt Victor, ‘en ja: dat denk ik ook wel eens.’ Zijn vrouw, die niet mee wilde komen, heeft gezegd dat hij eens ‘wat oude rommel van de harde schijf moet wissen,’ zodat hij ‘fris weer verder kan.’ Inderdaad heeft Victor in zijn jeugd, maar ook daarna, schokkende gebeurtenissen meegemaakt. We zetten ze op een rij en Victor kiest de meest ingrijpende, de suïcide van zijn vader, voor een imaginaire confrontatie. Er gebeurt weinig tijdens

29


de confrontatie. Dat wil zeggen: Victor vertelt er in geuren en kleuren over, vertelt hoezeer hij is geschrokken en hoeveel verdriet hij heeft gehad. Na afloop zeg ik dat het erop lijkt dat hij de gebeurtenis prima heeft verwerkt. Victor haalt opgelucht adem: dat dacht hij ook al. Sterker nog, de kamer waarin hij zijn vader heeft gevonden is nu al jaren lang zijn werkkamer en daar heeft hij nooit een tweede gedachte bij. ‘Ik vraag me af hoe je vrouw daar nou bij kwam,’ zeg ik. ‘Maar laten we er eens van uitgaan dat ze gelijk heeft.’ Ik vraag Victor om te registreren waarvan hij daadwerkelijk last heeft, over welke dingen hij ‘nadenkt’ en op welke momenten hij zich afvraagt ‘wat het leven voor zin heeft’. De volgende zitting heeft Victor een baard van drie dagen en wallen onder zijn ogen, maar volgens hem gaat alles prima. Het registreren heeft hem reuze goed gedaan, omdat hij heeft gemerkt dat hij helemaal niet met het verleden in de knoop zit: hij denkt er nooit aan. Het enige waar hij zich zorgen over maakt, is dat een volgende opdracht almaar uitblijft, net nu hij had besloten om een Porsche te kopen bij wijze van cadeautje aan zichzelf voor al het harde werken van de afgelopen jaren. ‘Maar ja, die opdrachten komen wel weer, er lopen een paar dingetjes,’ zegt hij, en zucht. Wat wel vervelend is, is dat zijn dochters hem als oud vuil behandelen, hij ‘krijgt geen contact meer met ze.’ En hij slaapt al drie dagen op de bank. Zijn vrouw heeft hem het echtelijk bed uitgestuurd, nadat hij ‘weer eens flink te veel’ had gedronken en ‘van een mug een olifant’ had gemaakt. Navragen leert dat hij en zijn vrouw eens in de twee maanden zo’n ruzie hebben en dat dit altijd komt door zijn ‘onbeschofte manier van doen’. ‘Stel dat je vrouw gelijk heeft,’ zeg ik, ‘en dat jij je tegenover haar en de kinderen onbehouwen gedraagt, dan wil ik haar kant van het verhaal wel eens horen.’ Hij belooft haar de volgende keer mee te

30


nemen. Maar die afspraak belt hij af, omdat zijn vrouw ziek is. Een maand later zien we elkaar weer. Victor ziet er weer pico bello uit en zijn ogen glimmen. Hij heeft een grote opdracht. Hij ‘denkt niet meer zoveel na’. Zijn vrouw vond het niet nodig mee te komen ‘nu alles weer zo goed gaat’. Ook heeft hij zijn midlifecrisis ‘op de standaardmanier’ opgelost. Trots haalt Victor zijn zakcomputer tevoorschijn en tovert er een foto op van zijn nieuwe auto: een gloednieuwe Porsche. ‘Ik moet gewoon niet zoveel nadenken,’ zegt hij, ‘dat scheelt alles.’ De Porsche is voor hem het bewijs dat de behandeling is geslaagd. Glunderend verlaat hij mijn spreekkamer.

Natuurlijk is het netjes om je verantwoordelijkheden niet te ontlopen: Victor erkende dat hij nu en dan te veel dronk, dat hij piekerde, dat hij zich soms te egoïstisch opstelde. Maar je moet jezelf niet verantwoordelijk willen maken voor alles wat er gebeurt: het was Victors vrouw die vond dat hij een probleem had vanwege zijn verleden en vanwege zijn neiging om af en toe ruzie te maken. Helaas stond Victor de gedachte niet toe, dat zijn gedrag misschien gedeeltelijk ook verklaard kan worden uit een verstoorde verhouding met zijn vrouw. Bepaalde signalen kunnen je erop wijzen dat je je niet (alleen) rot voelt doordat je zelf problemen hebt, maar doordat je een relatieprobleem hebt. Ik noem er een paar: –

Seks: afwezig of minimaal. Je hebt eigenlijk alleen nog maar seks als je wat gedronken hebt; seks duurt bijzonder kort en je brengt er weinig variatie in aan; je masturbeert meer dan vroeger; je gaat vreemd.

–

Laat naar bed. Je hebt nooit zin om tegelijk naar bed te gaan: dat voelt zo klef. Liever ga je nachten lang internetten of Dostojewski lezen. Aan jouw lijf geen polonaise.

31


–

De kinderen voelen vreemd. Vooral bij oudere kinderen heb je het gevoel dat je langs elkaar heen leeft. Zij gebruiken het huis als hotel dan wel gaarkeuken en jou als lopende portemonnee. Je gaat je van lieverlee zelf voelen als een handelsreiziger in een goedkoop motel.

–

Ruzie. Je hebt steeds maar weer ruzie over de onbenulligste dingen. De ruzies escaleren tot verbaal of fysiek geweld dan wel tot het aan stukken slaan van serviesgoed.

–

Verveling. ’s Avonds zit je maar wat met de krant of achter de tv. Eigenlijk weet je niet zo goed wat je met zo’n avond met z’n tweeën aan moet. Zin om uit te gaan heb je niet; je zit niet te wachten op een moeizaam vorderend gesprek in een leeg restaurant. Maar wat dan? Jullie hebben ook niks om over te praten.

–

Vreemdgaan. Je gaat vreemd, dan wel je partner gaat vreemd. Over vreemdgaan wordt een hoop onzin verteld. Maar als iemand van jullie beiden vreemdgaat en dit geheim houdt, is er iets aan de hand waar je het best eens over mag hebben.

–

Niet praten. Jullie praten wel, maar over onbenullige zaken. Zodra het echt ergens over gaat, wil de discussie niet vlotten of krijg je ruzie.

–

De kinderen doen raar. Ze stelen, liegen of worden gepest. Ze zijn vaak ziek. Ze lopen van huis weg. Ze blijven maar zeuren.

–

Lege huls. Met z’n tweeën houd je iets aan de praat dat geen inhoud heeft, geen richting, doel of betekenis. Je gezin, je relatie is verworden tot een instituut, een schakel in een ketting vrienden, een opvoedfabriek.

Schrik niet als je een van deze signalen herkent. Iedereen heeft zo wel zijn periodes waarin interesse minder wordt of dingen niet helemaal

32


lekker lopen. Maar als je rotgevoel over een bepaald aspect van je relatie steeds terugkomt, of als je meerdere van de genoemde problemen tegelijk ervaart, dan wordt het tijd om iets te veranderen aan de manier waarop je met elkaar bent.

Zelfdiagnose Vragenlijsten In Nederland zijn tal van zelfbeoordelingsvragenlijsten in omloop die zijn ontworpen om de kwaliteit van een relatie of aspecten daarvan uit te drukken in een getal. Dat getal kun je dan vergelijken met dat van andere mensen. Als die mensen hoger ‘scoren’ (hun getal valt hoger uit dan dat van jou), valt het nogal mee. Als je zelf hoger scoort dan bijvoorbeeld de normgroep ‘Nederlanders tussen 18 en 64 jaar’, dan betekent dit dat jij vindt dat de kwaliteit van je relatie slechter is dan wat ‘de gemiddelde Nederlander’ vindt van zijn relatie. Onderzoekers en behandelaars gebruiken deze lijsten als diagnostisch instrument en als graadmeter voor het effect van een behandeling. Als je score, de optelsom van je antwoorden, na een behandeling lager uitvalt dan ervoor, dan is er klaarblijkelijk iets goed gegaan. Natuurlijk kun je zulke lijsten ook zelf gebruiken om eens te kijken hoe het ervoor staat. Ik bespreek hier twee veelgebruikte vragenlijsten, die kunnen worden opgevraagd bij de betreffende uitgever of bij de auteurs van de lijsten (zie hoofdstuk 7, bronnen). De Interactionele Probleem Oplossings Vragenlijst (IPOV) is ontwikkeld door professor Alfred Lange van de Universiteit van Amsterdam. De vragenlijst bestaat uit 17 vragen die beide partners afzonderlijk van elkaar invullen. De gecombineerde scores drukken uit in welke mate

33


een paar in staat is onderlinge problemen op te lossen. De uitkomst van elk paar en van elke partner kan worden vergeleken met een representatieve steekproef uit de Nederlandse bevolking van 600 paren. De Nederlandse Relatie Vragenlijst (NRV) is van de hand van dr. Dick Barelds, die aan de Rijksuniversiteit Groningen promoveerde op onderzoek naar de rol van persoonlijkheid in intieme relaties. De NRV bestaat uit 80 vragen en ook deze vragen moeten beide partners voor zichzelf beantwoorden. De vragenlijst meet aspecten van een relatie die mogelijk van invloed zijn op problemen, zoals onafhankelijkheid en zelfbeeld van beide partners, gevoel van saamhorigheid, hoe partners omgaan met problemen en seksualiteit. Het voordeel van deze lijsten boven de populaire ‘relatietests’ in dagen weekblad is dat ze ergens over gaan. Iedereen kan een rijtje vragen bedenken die gaan over een intieme relatie, maar dan weet je nog niet of de vragen ook echt meten wat jij denkt dat ze meten. Ook weet je niet zeker of de lijst niet een verschoven probleem meet in plaats van relatieprobleem. En zo zijn er meer valkuilen die de opstellers van deze goede vragenlijsten hebben weten te omzeilen.

De snapshot-methode Een andere manier om de kwaliteit van je relatie te bestuderen en uit te drukken in objectieve termen is de snapshot-methode. Die is simpel en je kunt nadat je dit hebt gelezen, zelf meteen beginnen.

34


Snapshots Ga ’s morgens op een rustig tijdstip even alleen zitten op een plek waar je niet gestoord kunt worden. Denk aan gisteren en aan alle momenten die je met je partner hebt meegemaakt. Schrijf deze momenten onder elkaar op. In feite verdeel je de dag zo in snapshots, zoals bij een film. Geef elk snapshot een naam die kort en goed aangeeft wat de situatie was, bijvoorbeeld: ‘Samen ontbijten’, ‘Koffie drinken in een café’, ‘Vrijen in bed’. Als je dit lijstje hebt gemaakt geef je elk snapshot een cijfer voor de mate waarin je op dat moment tevreden was over de communicatie met je partner. Dit is de mate van uitwisseling, van het gevoel van samenheid, van intimiteit. Het cijfer 1 betekent dat je helemaal niet tevreden was, 3 betekent matig tevreden, 4 redelijk tevreden en 6 heel tevreden. Schrijf ook kort op, in steekwoorden, welke omstandigheid het meest van invloed was op dit cijfer. Dit kan een opmerking, een gebaar of het ontbreken daarvan zijn geweest. Maar het kan ook iets in jou zijn: een herinnering, gevoel of gedachte. Pas de snapshot-methode elke dag toe, gedurende minimaal een week. Na een week snapshots maken weet je exacter dan daarvoor ... –

hoeveel je op een dag doet met elkaar;

–

wat je gemiddelde tevredenheid daarover is;

–

waar je tevreden over bent en waarover niet.

Je weet dan dus meer dan ‘Ik ben niet helemaal happy met hoe het gaat tussen ons’. Je hoeft tegelijkertijd geen waardeoordeel over je partner of over je relatie te geven, want je beoordeelt verschillende momenten, niet de persoonlijkheid van je partner of het karakter van

35


je relatie. Je weet nu ook welke momenten plezieriger zijn dan andere en waardoor dat komt. Dit geeft je in de toekomst meer handvatten voor het bepalen van de strategie bij het veranderen van de situatie.

36

1 Wat is er met ons aan de hand?

Recommend Documents