D e vlag van Warnsveld D e vlag van Warnsveld werd i n 1964 door de gemeenteraad vastgesteld. D e geschiedenis van de gemeentevlag begint echter i n 1938, toen de gemeente een defileervaandel opgedrongen kreeg. los Poels, hoofdredacteur van het 'Vlaggentijdschrift Vexilla Nostra' van de Nederlandse Vereniging voor Vlaggenkunde beschrijft de totstandkoming van de Warnsveldse vlag. En passant geeft hij kleur aan enkele "witte vlekken" i n het artikel van Jaap Riemens, "De lange weg van de Zutphense vlag", dat verscheen i n Zutphen, 7998-2.
Het fenomeen gemeentevlag vindt zijn oorsprong in de scheepvaart. De Hollandse en Zeeuwse schepen die in de Gouden Eeuw de wereldzeeën bevoeren, gebruikten behalve landsvlaggen stadsvlaggen om aan te geven wat hun thuishaven was. Het gebruik van stads- en gemeentevlaggen waaide pas in de loop van de twintigste eeuw over naar plaatsen zonder maritieme historie. Een gemeentevlag en -wapen worden vaak in één adem genoemd, terwijl het eigenlijk twee verschillende zaken zijn. Een gemeentewapen is het symbool van de gemeente als bestuurlijke instelling en mag alleen door haar worden gebruikt. Een gemeentevlag is van iedereen en kan worden uitgestoken door iedereen die zich daartoe geroepen voelt.
herkenningstekens. In de jaren vóór de Tweede Wereldoorlog was het gebruik van vaandels heel gewoon. Elke zichzelf respecterende club of instelling - van gymnastiekvereniging tot politieke partij - had een vaandel. Een vaandel is iets anders dan een vlag. Een vlag dient zo eenvoudig mogelijk te zijn. Kleuren en emblemen moeten in één oogopslag duidelijk maken waar de vlag voor staat. Het gebruik wil dat heraldische wapens en woorden op een vlag taboe zijn. Deze regels gelden niet voor vaandels. Hier geldt eigenlijk het tegenovergestelde. Hoe ingewikkelder het vaandel eruit ziet, des te beter het is. In de regel is elk vaandel uniek, en mag woorden en wapenschilden bevatten - graag zelfs.
Centraal Bureau Jeugdhulde Vlaggen, wapens en vaandels Het eerste hoofdstuk van de geschiedenis van de Warnsveldse vlag werd in 1938 geschreven. Nederland vierde toen feest omdat Wilhelmina 40 jaar eerder tot koningin was gekroond. O p 10 september van dat jaar vond in het Olympisch Stadion in Amsterdam een vaandelparade plaats. De organisatie daarvan was in handen van het Centraal Bureau Jeugdhulde 1938 in Den Haag. Dat had het plan opgevat om voor de koningin een defilé te houden, waarvoor uit elke gemeente iemand werd uitgenodigd. Omdat de koningin onmogelijk kon zien uit welke plaatsen de personen kwamen die aan haar voorbijtrokken, moest worden omgekeken naar
In 1938 was het aantal vlagvoerende gemeenten - Nederland telde er toen meer dan twaalfhonderd - miniem. Afgezien van de steden die van oudsher een 'scheepsvlag' hadden, was er toen slechts een handjevol gemeenten met een eigen vlag. Voor het Centraal Bureau Jeugdhulde 1938 was het ondoenlijk om voor elke plaats een unieke vlag te ontwerpen. De oplossing voor het probleem van de herkenning werd in Noord-Brabant gevonden. Drie jaar eerder, in 1935, had daar het 750-jarig jubileum van de stad Den Bosch plaatsgehad. Ter gelegenheid daarvan kreeg iedere Brabantse gemeente een vierkant vaandel in het 'Brabants bontpatroon'. Deze vaandels onderscheidden
zich van elkaar door het gemeentewapen in de linker bovenhoek. Er zijn immers geen twee dezelfde gemeentewapens. Het idee was afkomstig van de Brabantse rijksarchivaris J. Smit, die hiermee in de eerste plaats bredere bekendheid wilde geven aan de Brabantse blokkenvlag, waarvan het gebruik toen in onbruik was geraakt. Noord-Brabant mocht dan weliswaar een oude provincievlag bezitten, de meeste andere provincies hadden anno 1938 geen eigen dundoek. Gelderland behoorde tot de grote groep provincies zonder provincievlag. Nog in 1936 had de Commissaris van de Koningin aan de bibliothecaris van het Instituut voor Scheep- en Luchtvaart in Rotterdam geschreven: Een vlag van de provincie Gelderland [is] nimmer vastgesteld. Officieus mag worden aangenomen dat zij bestaat uit twee liggende banen, boven geel, beneden blauw.
Gelderse gemeenten Deze onofficiële vlag stond model voor de vaandels die het Comité Jeugdhulde 1938 voor de Gelderse gemeenten in gedachten had. Elke Gelderse gemeente werd naar het Olympisch Stadion afgevaardigd met een geel-blauw doek, met in de linker bovenhoek het gemeentewapen. Warnsveld met het in 1853 namens de koning verleende wapen. Het vaandel van Zutphen werd gesierd met het wapen dat de stad op 20 juli 1816 van de Hoge Raad van Adel had gekregen. De officiële, heraldische omschrijving van het Warnsveldse wapen luidt volgens de beschikking van de minister van Binnenlandse Zaken van 21 maart 1853, nr. 254: "Een schild van sinopel, beladen met eenen naakten, omgorden, gebaarden en gevleugelden linkszienden afgod, in elke hand eene slang houdende, alles van zilver, staande op een liggend rad van goud". Sinopel is de in de heraldiek gebruikelijke benaming voor groen. De afgevaardigden van het defilé voor koningin Wilhelmina namen na afloop
O p basis van de in 1958 verstrekte gegevens werd deze vlag in 1962 opgenomen in het 'Nederlands Vlaggenboek'. Twee evenhoge banen, groen en geel, met aan de stokzijde een vertikale witte baan, met daarin het gemeentewapen. (foto: Stadsarchief Zutphen).
van het defilé hun vaandels mee terug naar huis. Enkele gemeentebesturen besloten daarop het difileervaandel tot gemeentevlag te promoveren, zoals dat gebeurde in Zelhem en het (in 1971 opgeheven Gelderse) Laren. In de meeste gevallen echter kwamen de vaandels in de gemeentearchieven of plaatselijke oudheidkamers terecht. Wat er met de vaandels van Warnsveld en Zutphen i s gebeurd, i s onbekend. In Warnsveld was die echter in 1963 nog bekend.
Na de oorlogsjaren De Tweede Wereldoorlog bracht heel andere zorgen met zich mee dan het vaststellen van een vlag. En naarmate de tijd verstreek wist men in de gemeentehuizen ook niet meer waar die vaandels vandaan kwamen en wat ze betekenden. Na de Tweede Wereldoorlog was Nederland rijp voor de invoering van regionale vlaggen. Drenthe was in februari 1947 de eerste provincie die haar vlag vaststelde. Gelderland volgde in 1953, met een vlag uit drie evenhoge banen, van boven naar beneden in de kleuren blauw, geel en zwart. D e kleuren waren ontleend aan het provinciewapen.
aan die van het wapenschild." Dit is alles wat er over deze vlag bekend is. Wanneer en waarom deze vlag in gebruik is genomen, melden de bronnen niet. Het raadsel rond deze vlag wordt echter nog groter. O p 13 juni 1963 verzocht het college van burgemeester en wethouders de Hoge Raad van Adel in Den Haag een advies uit te brengen voor een gemeentevlag. Het college schreef de Hoge Raad van Adel, die destijds van de minister van Binnenlandse Zaken om raad gevraagd moest worden als er plannen waren een gemeentevlag vast te stellen: Momenteel bestaat er wel een z.g. gemeentevlag, welke destijds is gemaakt voor een defilé i n Amsterdam ter gelegenheid van het 40-jarig regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina. O p deze vlag, die ook uit twee banen bestaat, is eveneens het gemeentewapen aangebracht (de god Warns) ... Dit kan niét de vlag zijn die gemeentesecretaris Glas vijf jaar eerder - in 1958 aan Sierksma had gemeld. Die vlag was immers uitgevoerd in de kleuren van het gemeentewapen (groen, geel en wit), en niet in die van Gelderland uit 1938 (blauw en geel).
Hoge Raad van Adel Onofficiële vlag In oktober 1958 schreef de vlaggendeskundige Klaes Sierksma alle Nederlandse gemeenten aan om inlichtingen over het plaatselijke wapen en de vlag. Gemeentesecretaris Glas antwoordde Sierksma op 10 oktober 1958: Een gemeentevlag is wel aanwezig. Niet officiëel bij raadsbesluit vastgesteld. D e kleuren zijn als hieronder aangegeven. De door Glas verstrekte gegevens heeft Sierksma verwerkt in het in 1962 verschenen Nederlands Vlaggenboek. Daarin i s de vlag (afb. 1) omschreven als: "Twee evenhoge banen van groen en geel, met een verlengde broek waarop het gemeentewapenschild." Sierksma vulde aan: "Deze vlag is niet officieel. De kleuren (waarbij de verlengde broek als wit medespeelt) zijn ontleend
D e reden waarom burgemeester en wethouders een echte gemeentevlag wilden, was "dat ons college vanuit de bevolking dezer gemeente is benaderd om een voorstel aan de gemeenteraad te doen tot vaststeiiing van een gemeentevlag waarbij gedacht wordt aan een eenvoudige uitvoering, bijv. een vlag bestaande uit twee banen". Het college verzocht de Hoge Raad van Adel om spoed "opdat, indien enigszins mogelijk tijdens de in augustus te houden Feestweek, een officieel vastgestelde gemeentevlag in gebruik kan worden genomen." Haastige spoed i s zelden goed. Wellicht daarom duurde het dan ook tot 11 september 1963 - ruim ná de Feestweek voordat de Hoge Raad van Adel met een advies kwam.
Het advies voor de vlag luidde: "Rechthoekig, bestaande uit twee horizontale banen, boven w i t , beneden groen, met daar overheen een staand rad van geel." De Hoge Raad van Adel had zich aan d e ongeschreven wet gehouden dat een gemeentevlag zoveel mogelijk wordt ontworpen aan de hand van de kleuren en emblemen uit het plaatselijke wapen. In het gemeentehuis werden aan de hand van die omschrijving twee ontwerpen gemaakt, die o p hun beurt weer aan de Hoge Raad van Adel werden voorgelegd. Deze liet het college op 10 december 1963 weten: D e Hoge Raad van Adel [heeft] de eer U mede te delen, dat hij bepaald de voorkeur geeft aan het ontwerp, gemerkt A, voor U w gemeentevlag, met dien verstande dat het rad de grootte verkrijgt van het rad in ontwerp B, doch wel met 8 spaken. De vaststelling van de gerneentevlag stond als punt 12 op de agenda van de raadsvergadering van 17 februari 1964. Een hamerstuk was het geenszins. Enkele raadsleden betoogden dat ze graag de godheid Warns op de vlag hadden gezien. Het VVD-raadslid Larnan: " E r staat alleen maar een wiel in en dat wiel doet me denken aan het rad van een motorfiets." Hij vreesde dat de Warnsveldse vlag wel eens aangezien kon worden als de vlag van een motorclub. Laman w i l d e het rad liever niet in de vlag. "Kan het niet in een hoek ergens bovenaan en wat kleiner", vroeg hij aan de burgemeester D . Reitsrna. D e burgemeester verdedigde het voorstel van de Hoge raad van Adel. Hij zei dat de Hoge Raad diep had nagedacht over het voorstel en dat het ingewikkelde Warnsveldse wapen niet te gebruiken was voor de vlag omdat het "technisch" niet mogelijk was. Het enige afneembare van het gemeentewapen was volgens burgemeester Reitsma het w i e l . Dat wiel was aan agrarisch w i e l , en beslist geen motorwiel. En de slangen die Warns o p het wapen vasthoudt, konden niet o p de vlag omdat deze anders o p een doktersvlag zou lijken.
Raadsbesluit Na het aanhoren van deze argumenten legden alle raadsleden zich neer bij het vlaggenvoorstel zoals dat door d e Hoge Raad van Adel was opgesteld (afb. 2). In het raadsbesluit stond dat de gemeenteraad besloten had: - vast te stellen, dat de vlag, welke als vlag der gemeente zal worden gebezigd, zal zijn een rechthoekige vlag, bestaande uit twee horizontale banen, boven wit, beneden groen, met daar overheen een staand rad van geel met acht spaken, overeenkomstig d e b i j dit besluit behorende tekening en voorts te bepalen: - dat d e verhouding van de lengte van d e vlag tot de hoogte als drie staat tot twee; - dat d e liggende middellijn van het rad zal samenvallen met d e lijn, welke in d e lengte in het midden door d e vlag kan worden getrokken, terwijl d e staande middellijn van het rad zal samenvallen met d e lijn, welke kan worden getrokken in het midden van d e breedte van de vlag; - dat d e doorsnede van het rad gelijk zal zijn aan een derde gedeelte van d e lengte van d e vlag en dat als gevolg daarvan de hoogte van het rad d e helft van de breedte van de vlag in beslag zal nemen; - dat als uitvloeisel van het onder d [bedoeld wordt c -]P] genoemde ter weerszijden van het rad, naar de lengte van de vlag gerekend, een derde gedeelte van de vlag niet door het rad wordt ingenomen en ter weerszijden van het rad, naar de breedte van d e vlag gerekend, een vierde gedeelte van de vlag niet door het rad wordt overdekt. Burgemeester Reitsma had een eigentijdse invulling gegeven aan de betekenis van het rad o p de vlag, door te beweren dat het een karrenwiel was. De oorspronkelijk betekenis van het rad is echter niet duidelijk. Dat geldt overigens voor het hele gemeentewapen dat het gemeentebestuur
De op 17 februari 1964 vastgestelde gemeentevlag van Warnsveld, volgens het model dat bij het raadsbesluit hoorde. (foto: Stadsarchief Zutphen).
van Warnsveld in 1853 bij koning Willem III had aangevraagd. Het gemeentebestuur dacht destijds gerechtigd te zijn dit wapen te voeren omdat: . .. Warnsveld bereids voorkomende in de geschiedrollen van het jaar 172 1, wordt afgeleid van de naam Warns, volgens sommigen een heidensche God bij de Friezen vereerd, volgens anderen de nationale God der Warners, een Saksische stam die destijds ons Vaderland van het Oosten naar het Westen is doorgetrokken en op vele plaatsen sporen van zijn verblijf heeft achtergelaten, en welke Godheid, hij moge dan een Friesche of eene Saxische geweest zijn, in de kronijken genaamd wordt "Gemino Warns aliger angue" [vertaa ld: Warns, gevleugeld, met dubbele slang -]P], afgebeeld als eene gevleugelde Godheid (of manspersoon) met een zwaren baard, in iedere hand een slang houdende, staande op een rad.
Aldus het gemeentebestuur van Warnsveld in het verzoekschrift aan koning Willem III van 14 februari 1853. Voor het samenstellen van zijn artikel over het ontstaan van het gemeentewapen van Warnsveld, dat verscheen in het Jaarboek Achterhoek en Liemers (1982), heeft ).W. van Petersen een zoektocht gedaan naar de afbeelding en kronieken waarvan in 1852 sprake was. Hij heeft ze niet kunnen vinden. Van Petersen trok ook in twijfel of Warns wel een heidense god is geweest. Met andere hedendaagse geschiedschrijvers was hij van mening van niet. In 1964 behoorde Warnsveld tot de eerste gemeenten in het land die een eigen vlag aannamen. Bij de eeuwwisseling heeft vrijwel elke Nederlandse gemeente - waarvan het aantal met het jaar verder afneemt een eigen vlag, waarmee de eigenheid en zelfstandigheid wordt uitgedragen. En dat doet Warnsveld maar al te graag, al is het om zich Zutphen van het lijf te houden.
Bronnen en literatuur: Archieven van de Nederlandse Vereniging voor Vlaggenkunde (Almere), Hoge Raad van Adel (Den Haag) en Stichting voor Banistiek en Heraldiek (Tytsjerk). Met dank aan Klaes Sierksma. J.W. van Petersen: "Het wapen van de gemeente Warnsveld" in: Gemeentewapens. jaarboek Achterhoek en Liemers, deel 5 ( l 982). Pp. 127-129. Jos Poels: "Vaandelparade 1938", in: Vexilla Nostra, jrg. 23, nr. 155 (maart-april 1988), pp. 29-31.
Jos Poels: "Warnsveld heeft al 25 jaar eigen gemeentevlag", in: //sselexpres, jrg. 20, nr. 45 (22 februari 1989) KI. Sierksma: "Werd Warns wel onttroond? Warnsveld kreeg 'n gemeentevlag en bezon zich op de oorsprong van het wapen", in: Zutphens Dagblad, 26 februari 1964. KI. Sierksma: Nederlands Vlaggenboek. De Meern: het Spectrum, 1962. [Prisma-pocket 7961. Jac. Trijsberg: "Gelders vlagvertoon", in: Gelders Erfgoed, 1995-2, pp. 12-1 8.
9.i,;~st,I van ds Z&La7Lenszhs Uoxrant va- 6 April 2899.
PROlilPEOPUB von~nWbwWaeus~& aZ ~U , P P J E N $ C U % COURBHT,uiI bg,ws
aIita0nlLelinge en assa!mt r$48oodlgae pobii~atiln door dit blad maar algomaan hakend t s m&eo. ronrritprtg te f i a ~ i g s n ,- wPns van resotio, zii hg evanmin tot sen ,dor o i t m i s I. het ~ t n ~ t k o ~ateit d i ~ ~ o~tgcror aioh 8-w ereralsm. - Onrmahiliig n a r hij hst goedo linat, d h$ het pqssa, na't e& gsase ywheeds h.ndslmgon of mutregeien oogemelt Iston soorbiguui In mn"gdi bwoardlngen .al h# g n e afhenring te kaoom goven, en alls pemonditsitm OnparlUdigheid epi bat hootddooi .go waar nsa. h" it~aait. ~mmijdaa oa opheay van ds i u t e n dis inndboon, handel en n#rer)isid mo#i hdrohlren. mi in hom eeneo dvsrigen raaiatonder vinden. Tor betere boreiki~g vsn dit dosi rospi hg da msdererhiog ia tiin stlm la msi h e i dsaeffda geroeisna .oomtam, sa hem met s c n i g ~WUrageo, raowsi Tau atmt ~ i aiett~zkmdipen =
e
-
-
-
-
D B UITGEVER.
D e eerste 'Zutphense Courant' van 1849. (foto: Stadsarchief Zutphen).
88
